1

مدیریت بحران و برنامه ریزی شهری

3،آرش هداوندی2اسماعیل رشیدی، 1پور خان پشتانی قاسم فرج

استادیار گروه مهندسی صنایع، دانشگاه آزاد اسالمی .1

ghfarajpour44@gmail.com واحد پرند، تهران

دانشگاه آزاد اسالمی مهندسی صنایع، . دانشجوی کارشناسی ارشد2

Esmaeilrashidi90@gmail.com.واحدپرند،تهران

. دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی صنایع، دانشگاه آزاد اسالمی3

Hadavandiii.arash@gmail.com تهرانواحد پرند، چکیده

که اگر اين بحران مديريت نشود بحران هايی روبرو است ، با جوامع شدن بیشرفته برای ريزی برنامه و شهر توسعه فرآيند

در کالن و خرد ريزی برنامه و گذاری سیاست .می شود جوامع پايدار شهرها و پیشرفت توسعه مسیر اخالل در باعث

است، برخوردار مختلف درجوامع آن از ناشی های تهديد و بحران با مقابله برای ای ويژه جايگاه و اهمیت از رانبح مديريت

در منطقه هر شهرداريهای خصوص به و مسئوالن مبتکرانه و کارآمد های ريزی برنامه و سیاست گرفتن نظر در زيرا با

های ريزی برنامه و سیاستها که صورتی در و. بود خواهند ضروری و الزم عملیات و اقدامات انجام به قادر بحران مديريت

برخی گذشته سال چند در .آمد خواهد وجود به ای عديده مشکالت نگیرد صورت بحران با مقابله های زمینه در الزم

غیر .است شده دوار آنها به جدی آسیبهای که که اند بوده رو به رو بحرانهايی با توسعه درحال يا و يافته توسعه جوامع

که است آورده وجود به را بحران مديريت نام به دانشی...و سوزی آتش"زلزله" سیل:نظیر ها بديده برخی بودن مترقبه

روزافزون افزايش با ديگر طرف از.است شده خاصی توجه آن به شهری مديريت ی حوضه در شهر و جامعه سطح امروزه در

شود. بحرانها روز به روز دشوارتر مديريت که است شده باعث هرش به روستا از مهاجرت و شهری جوامع

بحران، مديريت بحران، مديريت برنامه ريزی، آسیب بديری، باليای طبیعی، شهرنشینی کلمات کلیدی:

2

مقدمه دهد می قرار خطر رضمع در را شهروندان زندگی که حوادثی ساير و طبیعی و مترقبه غیر حوادث يا بحران وقوع موضوع

لحاظ بدين. گیرد می قرار شهری مديران و ريزان برنامه توجه مورد دنیا تمامی در که است اساسی بسیار مسائل از يکی

و حدود خصوص در. است شده توصیف شهری بحران مديريت به که شده پديدار عرصه اين در راهبردی مفهومی و عنوان

از بسیاری علمی های نوشته و دارد وجود متفاوتی های ديدگاه آن کنترل و هدايت و يزیر برنامه نحوه و مفهوم اين ثغور

و علمی کامالً اصطالحی و مفهوم مفهوم، اين که است ذکر به الزم.است درآمده تحرير رشته به نظران صاحب سوی

و تخصصی دانش است، هداد اختصاص خود به را شهری ريزی برنامه و مديريت علم از مشخصی سرفصل و است تخصصی

شهرهای از برخی در اخیر های سال در اگرچه.است نگرفته قرار توجه مورد چندان ما کشور در متأسفانه که علمی گرايش

است گرفته قرار بررسی مورد ابعادی در بحران مديريت موضوع تلخ حوادث وقوع دلیل به تهران جمله از کشورمان بزرگ

آنها به دستیابی که است بسیاری نیازهای پیش مستلزم شهری بحران مديريت که چرا نیست یکاف زمینه اين در تالش اما

.میشود ممکن جانبه وهمه مدت بلند ريزی برنامه يك با

مفاهیم نظری پژوهشین با توجه به گستردگی تعاريف و مفاهیم،ابتدا ب تعريف مفاهیم کلیدی اين مقاله پرداخته خواهد شد.تا ضمن ايجاد زبا

مشترک ضمینه برای ورود به مباحث اصلی فراهم شود.

( بحران1( topology(و محیط های دربر گیرنده ی آن بسیار متفاوت اند در تحديد و تدبیر هر بحران گونه شناسی )crisisبحران )

عات(متغیرها و آن مقدمه ای بس الزم و اجتناب مینمايد اين مهم حاصل نمیگردد مگر در برتو شناخت )مبتنی بر اطال

( بحران حادثه ای است که در 11:9:21تاجیك تصمیمات محیطی که بستر ساز ظهور و بروز نوعی خاص از بحران شده اند.)

اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود می آيد و مشقت سختی و خسارت را به يك مجموعه

حسینی. و و بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق العاده دارد.)يا جامعه ی انسانی وارد می نمايد

(:29:119همکاران

( در يك نگرش جامع تعاريف زير را از بحران بدست آورده اند:winner & kahn 1962:12واينر و کان )

دارد. ( نقطه ی چرخش در رويدادها واکنش ها که نتايج غیر منتظره ای را به دنبال1

( شرايطی که واکنش فوری شرکت کنندگان را طلب میکند.2

( وجود تهديد جدی نسبت به اهداف.1

( نتايج حاصل از امری که آينده ی افراد را تعیین میکند.4

( شرايطی که ايجاد نا اطمینانی کند.5

( کاهش کنترل بر رويدادها.6

برای عمل به وجود می آيد. ( شرايطی که همواره با افزايش فشارها و فوريت ها:

1

( شرايطی که در آن اطالعات در دسترس به شدت کاهش يابد.9

( ايجاد مجموعه شرايط جديد ناشی از کنش و واکنش چند رويداد9

( ايجاد فوريت زمانی11

( ايجاد تحوالت اساسی در مناسبات موجود بین شرکت کنندگان11

ان( افزايش شديد تنشها در بین شرکت کنندگ12

حادثه هر از عبارتست بحران از کارشناسان بسیارى نظر به ولى است تعاريف متعددی دارای گوناگون های جنبه از بحران

بر برای که کند می خارج تعادل از حالت را کشور آن دهد روی که کشوری در هر و دارد فوق العاده حالتی که وضعیتی يا

به تصويب که کشور نجات و امداد جامع طرح در .است فوق العاده ساسی وا اضطراری، اقدامات به نیاز آن طرف کردن

طور انسانی به و طبیعی عملکردهای و اثر رخدادها در که حوادثی: شده تعريف گونه بحران اين است، رسیده وزيران هیئت

اقدامات به نیاز آن کردن طرف بر و کند تحمیل می انسانی جامعه يا مجموعه يك به سختی را و آيد می وجود به ناگهانی

.دارد فوق العاده و فوری اضطراری،

( مدیریت بحران2 شده سعی نوشتار اين در.کند عمل متفاوت میتواند دهد می روی درآن بحران که مکانی و زمان به بسته بحران مديريت

موجود راهکارهای آخر در و.گردد واقع سنجش مورد حدودی تا کشورها يافتگی توسعه درجه به توجه با شرايط اين

مديريت بحران در واقع عبارت است از ايجاد آمادگی و فراهم .شود می بررسی... شهرها و مقاوم مانند شهری مديريت

( مهمترين ويژگی 11:6:9آهنچی کردن تمهیدات و تدارکات الزم برای رويارويی با بحران و حداقل کردن آثار تخريبی آن.)

ی انجام اقدامی مناسب در برابر بحران میتوان گفت مديريت بحران توانايی حل مشکالت از جمله مديريت شايسته تواناي

( فرايند برنامه ريزی ها و اقدامات مقامات Tracy"18:1944مشکالتی که به طور ناگهانی و غیر منتظره پديد می آيد را دارد)

شاهده و تجزيه و تحلیل بحرانها به صورت يکبارچه شهرداری و عمومی است که با م"دولتی و دستگاههای اجرايی دولت

جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تالش میکند از بحرانها بیشگیری نمايد يا درصورت وقوع آنها در جهت

ش کاهش آثار ايجاد آمادگی الزم مقابله و امداد رسانی سريع و بهبود اوضاع تا رسیدن به وضعیت عادی و بازسازی تال

(:29:119حسینی.کند.)

طبیعی بالیای از ناشی جانی و مالی خسارات گستردگی و اخیر دهه دو در طبیعی مختلف باليای وقوع تواتر افزايش المللی بین عرصه در

ابعاد در وارده خسارات و صدمات آمار اساس بر. شود توجه مسئله به بیشتری نگری آينده نگاه با که شده باعث ها آن

توجهی قابل کمك حوادث گونه اين بروز از پیشگیری در مديريت و ريسك کارگیری به لزوماً طبیعی، باليای اثر بر مختلف

51 مرز از سال در جهانی اقتصاد به طبیعی باليای توسط شده تحمیل هزينه حاضر حال در( ::1191 نوريان. )نمايد می

به مربوط آن ديگر سوم دو و بوده باليا کاهش و جلوگیری نی،بی پیش هزينه آن سوم يك که کند تجاوزمی دالر میلیون

می سال در نفر 251111 آن متوسط حد و است متغیر سال به سال تلفات، تعداد.باشد می وارده خسارات مستقیم هزينه

/ 4 حدود لفات،ت اين از. باشد می مرتبط کوچك باليای به آن بقیه و بزرگ باليای به مربوط آن نفر 14111 تعداد که باشد

خسارات میزان( 11:9:5قادری. )دهد می رخ کنند می زندگی نفر میلیارد 2 از بیش جائیکه سوم، جهان در درصد 95

ساير برای مشابه ارقام از بیشتر خیلی ايجادنموده، ما کشور برای سوانح و باليا اين از هريك که هايی آسیب و انسانی

شرايط الهی، مشیت بر عالوه قطع طور به انسانی خسارات فزونی دلیل. باشد می يافته توسعه کشورهای بخصوص کشورها

4

از قبل... و ها گاه سکونت نوع سکونت، محل انتخاب چگونگی باليا، با مقابله برای جامعه آمادگی طبیعی، و جغرافیايی

(1191:114 پور کاظمی)میباشد آن از پس صحیح تدابیر اتخاذ و ريزی برنامه عدم و سوانح وقوع

مفهوم مدیریت شهریشهر نشینی فرايندی است که در آن تغیراتی در سازمان اجتماعی سکونت گاههای انسانی به دلیل افزايش,تمرکز و تراکم

(.از آنجا که شهر بديده ی مجرد از بیرامون خود نیست و بر آن تاثیر میگذارد و از 5::1191شکويی جمعیت به وجود میايد.)

گیرد در طرح های شهری حوضه ی نفوذ کشش و جايگاه شهر و منطقه نبايد ناديده گرفته شود. به همین علت آن تاثیر می

در طرح های شهری بايد جايگاه هر شهر را نسبت به شهرهای باالدست و بايین دست خود برسی کردبرای رفع اين مشکل

فیايی که شهر با آن رابطه متقابل دارد مشخص بايستی حوزه ی نفوذ شهر تعیین شود يعنی آن قسمت از نواحی جغرا

از را آنها که است زندگی خاص های شیوه و متراکم جمعیت دارای شهری (.مکانهای1199:191 رهنمايی,شاه حسینیشود)

واحد سکونت يك کردن اداره چگونگی روی بیشتر شهر شخصی تعريف صرفنظر کند می تمايز پیرامون خود مکانهای

بر عالوه. دارد محیطی وجود و ،سیاسی ،اقتصادی اجتماعی متنوع و پیچیده مسائل آن در که است مطرح شهر بنام گاهی

و کنند می تجربه را نشینی شهر سريع که رشد توسعه حال در کشورهای در الخصوص علی جمعیت افزون روز افزايش اين

توانايی عدم و اقتصادی و اجتماعی ريهاینابهنجا مختلف و ،خدمات ساختها زير تامین مثل ای عديده مشکالت با

است کرده مواجه ، شهری مديريت بنام جديد چالشی با را مردم حکومتها نیازهای نمودن برآورده در دولتی دستگاههای

شدن جهانی روند تشديد با همراه اخیر دهه چند است. در گرفته قرار توجه مورد زمان ديگر هر از بیش کنونی زمان در که

سريع و رشد. است شده تر متنوع ترو پیچیده بسیار شهری زندگی شیوه ای، شبکه جامعه پیدايش و سترش ارتباطاتگ ،

ادامه ی حیات انسانها در باعث ب وجود آمدن بحرانها و مشکالت ، سوم جهان در کشورهای ويژه به ، جهان در شهرنشینی

به منظور ارتقای مديريت پايدار مناطق شهری با در نظر داشتن و ( اداره ی امور شهر ::1199دادرس.اصفحانی شده است.)

پیروی از اهداف سیاست های ملی اجتماعی و اقتصادی کشور .مديريت شهری به عنوان يك چهارچوب سازمانی توسعه ی

ختهای شهر به سیاست ها برنامه ها طرح هاو عملیاتی اطالق میشود که بتواند رشد جمعیت را با دسترسی به زير سا

(اگر شهر به عنوان سازمانی در نظر گرفته شود الزم 1191:19میره ای.کالنتری اساسی مانند مسکن و اشتغال مطابقت دهد.)

است ک در مرکز آن عنصری برای برنامه ريزی آينده و اداره ی امور کنونی قرار گیرد.اين عنصر را میتوان مديريت شهر

د که برای حل آنها وجود مديريت شهری الزامی قلمداد میشود.مسايلی مانند چگونگی نامید.مسايل زيادی در شهر وجود دار

گسترش آينده ی شهر تامین خدمات عمومی)آب ،برق ،نظافت و...(احداث مراکز عمومی با کارکردهای تفريحی ،فرهنگی و

ديريت شهری نیز هست.مديريت ورزشی ساختن کوچه ها خیابانها و...آنچه وظیفه ی هر مدير بشمار می آيد وظیفه ی م

شهری بايد برای شهر برنامه ريزی هايی انجام دهد،فعالیتهای شهری را سامان دهد، بر فعالیتهای شهری نظارت کند و

حتی برای انجام بهینه ی امور انگیزش الزم را در سازمان مديريت شهری و ساير سازمانها و شهروندان ايجاد

( 1191:11سعیدنیانمايد.)

العات ماکرو و میکرو در برنامه ریزی شهریمط

مطالعات ماکرو)کالن(شهرنشینی برسی روابط و تاثیرات مرکز بیرامون در نظام اقتصاد جهانی است.

بدين سان در مطالعات کالن شهر و شهر گرايی هم از سیستم شهر نشینی و شهرگرايی ملی سخن به میان میايید و

کند.تاثیرات نفوذ خارجی را برسی می

مطالعه ی میکرو)خرد( شهرنشینی برسی جغرافیای شهر است که در آن مورفولوژی شهری اقتصاد شهری سیاست شهری

(1191:19شکويیروابط شهری و روستا و مهاجرت و توان جمعیت بذيری شهر را برسی میکند.)

شهرداری ها:

5

نامه ريزی شهری در ايران )مطابق با فصل ششم قانون وظايف شهرداری ها در ديدگاه خرد و کالن در رابطه با مديريت و بر

دسته تقسیم میشود: 4(به 1114شهرداری مصوب

(وظايف عمرانی)احداث معابر و فضای سبزو...(1

(وظايف خدماتی)تنظیف معابر و دفع زباله و ...(2

(وضايف نظارتی)صدور بروانه ساختمانی,بايان کار,نظارت بر امور اصناف و...(1

ف رفاهی اجتماعی)کتابخانه و...((وضاي4

هرگونه ساخت و ساز در محدوده ی قانونی و حريم شهرها بايد با نظر شهرداری ها صورت ببذيرد و قبل از اقدام به هر

ساخت و ساز بايد از شهرداری ها بروانه ساخت اخذ گردد و شهرداری با توجه به مقررات شهر سازی و معماری اقدام به

(1191:129هاشمی,شکیبامنشاختمانی میکنند.)صدور بروانه س

نقش برنامه ریزی شهری در مدیریت بحران

برنامه ريزی شهری اغلب بر محورهای زير تاکید دارد:

شکويی منطقه بندی,خانه سازی,سیستم خیابان بندی,ساختمانهای عمومی,فضای سبز,امکانات و شبکه ی حمل و نقل)

1191:11)

شايد شود برخورد با مسائل انه هوشمند اگر البته که يابد کاهش بحرانها تا دارد سعی ديگر مديريت هر و شهری مديرت

تغیر در سعی نديده و يا را حل و قابل کوچك مسائل که آيند می وجود به زمانی بحرانها "نیايد. اصوال پیش بحرانی "اصال

و مشکالت از های تود صورت به نهايت در حاد مسائل تا شده باعث اين و مدت داشته است. يك طول در مديريت مسايل

و خود دانش براساس تواند می شهری مديريت .آيد وجود به گويند می بحران آن وبه هستند حل قابل به سختی که مسائل

که تهران همچون شهری مثال طور به . گردد بحرانها شدن تر گسترده دارد مانع خود شهر مورد در که اطالعاتی همچینین

های سیستم زلزله هنگام وقوع در اگر . باشد می گاز سراسری شبکه دارای همچنین و است شده واقع زلزله مسیر روی در

در تنها نه باشد نشده فکری زلزله وقوع زمان در قطع گاز برای ويا باشد نشده گرفته نظر در آن اثرات کاهش برای مناسبی

است وظايفی دارای شهری مديريت اينکه دلیل ( به1194:15دباغیان). سوختآتش خواهد در شهر بلکه آيد می زلزله شهر

بعداز وحتی حین يا بحران وقوع از قبل دارد لذا همپوشانی شهر در موجود های مديريت ساير وظايفی با يف وظا اين و

بحران نقش از بعد و حرانب در حین شهری مدير البته باشد قرار بر مديران بین بايد مثبت و موثر ارتباط اين بحران

5 دارای بحران مديريت فرآيند در شهری برنامه ريزی نقش و ( تأثیر1194:16دباغیان ) .دارد برعهد را تری اساسی و کلیدی

:هستند ذيل شرح به می باشد که مرحله

باشد، می دقیقه حداکثر تا حد ثانیه در آن زمانی که مقیاس بحران وقوع های لحظه :اول مرحله

و پناه، گريز: دوم مرحله

يابد، می ادامه ها تاهفته و شروع اولیه ساعت های از که امداد و نجات عملیات: سوم مرحله

تا اول از روزهای و شود می مطرح شهری های کاربری نیز استقرار و موقت اسکان گام اين در: موقت استقرار: مرحله چهارم

انجامد. می طول به ها ماه

نوع دو با عموماً .شود می شامل را بازسازی و پاکسازی و عملیات بوده زلزله از ناشی تخريبی آثار رفع مرحله: مرحله پنجم

ريزی برنامه. نمود مقابله طبیعی يك بحران با توان می موردی های ريزی برنامه و ديگری درازمدت در يکی ريزی، برنامه

و وقوع حادثه از پس معموالً موردی ريزی برنامه و هر حادثه رضعوا کردن کم و بینی پیش پیشگیری، مدت جهت دراز

ابراهیمی،خلیل نژاد،شناسنده.)شود می انجام آمده پیش های اساس وضعیت بر و حادثه شدت بنابر عجوالنه بسیار

1195:511)

6

مراحل مدیریت بحران شهری در.هستند بندی دسته قابل نوسازی و توسعه و زیسا بیشگیری، آمادگی ،مقابله ،باز مرحله 4 در بحران مديريت فعالیت

:است شده برداخته فوق مراحل از هريك برسی ب ادامه

(پیشگیری:1 در بحران اثرات کاهش و همچنین ها بحران وقوع از پیشگیری موجب جامع منسجم و برنامه يك تحت که اقداماتی کلیه

باال به میتوان مثال عنوان به .گیرد می قرار بررسی مورد بخش ندر اي گیرد، می انجام خاصی منطقه برای يا کشور و يك

دقیق و ريزی برنامه که با کرد اشاره زيربنايی تاسیسات و سازی بناها مقاوم و ها ساختمان اجرای و کیفیت طراحی بردن

پیشگیری ( مفهوم5::119ماهنامه آموزشی پژوهشی رود.) باال می ها ساختمان کیفیت و مقاومت ها، و ساز ساخت بر نظارت

مخرب اثرات تشديد از جهت جلوگیری يا و بحران وقوع از ممانعت منظور به که اقداماتی است کلیه برگیرنده در بحران از

اقدام پیشگیری يك از ای نمونه واقع در سد يك احداث .گیرد می صورت جوامع در مختلف های وقوع بحران از ناشی

بخش بحران از کننده اقدامات پیشگیری انجام که آن به توجه با براين بنا. می باشد رودخانه طغیان با مقابله جهت کننده

و شهرها کشورها در بحران مديريت مسئول مديران است که لحاظ بدين. گیرد می بر در را بحران چرخه مديريت از مهمی

موارد بحران را در بخشهای زير مورد توجه قرار دهند. حتماً بايد

ملی توسعه ريزی امه(برن1

بحران مديريت ملی گذاری (سیاست2

بحران ضد ريزی (برنامه1

و فنی و تخصصی مرحله معموالً کمکهای اين در سازد می مواجه خطر با را شخص دارايیهای که خاصی (شرايط4

پیشگیری شامل بحران مديريت اساسی بخش های خصوص در ضروری اقدامات انجام جهت تجهیزات الزم همچنین

مورد تجهیزات در المللی بین های کمك از حتی کشورها برخی از نیاز صورت در. گردد می ارائه آمادگی و کاهش اثرات

می بهره نیز سازمانی يا تشکیالت و بحران ضد های برنامه خصوص در کمك های تخصصی يا و مخابراتی اضطراری

(11:9:41ناطق الهی.)گیرند

(آمادگی2 قرار مرحله اين در متحمل حوادث برابر در موثر واکنش برای تسهیالت ايجاد و عملیات توان افزايش برای اماتاقد مجموعه

کاهش گفت توان می اما نمود، حذف طور کامل به را طبیعی باليای از ناشی حوادث نتوان ( اگر:1::119حسینی).میگیرد

صورت وقوع سانحه از قبل که هايی فعالیت همه مورد رد و کلی است اصطالحی خطر کاهش اصوالً ماست، در دست آن

محسوب مرحله اين جزء در درازمدت کاهش معیارهای ارائه و سوانح برابر در چگونگی آمادگی شود، می استفاده گیرد می

(1195:11همکاران آزموده و) . شوند می

مقابله(3 حداقل به و مردم جان نجات برای بحران وقوع از بس اصلهبالف يا حین وقوع از بیش که است اقداماتی شامل مرحله اين

(:1::119حسینی).میشود انجام بازسازی عملیات بخشی اثر افزايش و آنها اموال به وارده خسارت رساندن

اقداماتی ک در زمان بروز بحران بايستی انجام شود:

بحرانکاهش يا کنترل يا حل برای الزم های زمینه و امکانات کردن (فراهم1

( حل راه بهترين) مناسب های حل راه انتخاب (2

:

آنان.)توجیه افراد( پیشنهادات توسط ارائه زمینه کردن فراهم يا حلها افراد ، راه مشارکت زمینه کردن فراهم (1

بحران ستاد (تشکیل4

شود بررسی بحران پیامدهای (5

ستاد اعضای توسط آن کنترل يا حل تا بحران وقوع زمان از شده انجام اقدامات بررسی (6

شود واقع موپر تواند می نیز روانشناسی يا اجتماعی کار مدد يك نفر حضور مواقع گاهی (:

(1194:12دباغیان).کمك کنند سازمان به بحران حل در توانند می که...و (شناسايی مراکز،موسسات9

:نوسازی و (بازسازی،توسعه4 نیز و ديده فاجعه ی ناحیه مردم برای زيستی استانداردهای و امکانات حداقل نبازگرداند برای الزم اقدامات مجموعه

بندی دسته مرحله اين در قبلی وضعیت از بهتر وضعیتی ب جامعه بازگرداندن برای الزم بلندمدت اقدامات

(19::119حسینی ).میشوند

کلیه و پايدار توسعه های ويژگی نظر گرفتن رد با عادی شرايط به بحران از ديده پس آسیب منطقه يك شرايط بازگرداندن

از بخشی يا کشور يك احوال و و اوضاع شرايط سازی عادی منظور به که اقداماتی است و کلیه عملیات شامل ايمنی ضوابط

طول به سال 11 تا 5بین است ممکن موارد برخی در سازی مرحله عادی. ذيرد میپ صورت بحران وقوع از کشور بعد

(6::119ماهنامه ی آموزشی پژوهشی ) .انجامد

دیدگاه و پارادایمهای جدید در شهرسازی و طرح جامع شهری:راهبردی اصالحات جديدی در عرصه ی نظری و عملی _در طول دو دهه ی اخیر با توجه به تجارب برنامه ريزی ساختاری

پايدار,برنامه ريزی دموکراتیك,تقويت برنامه ريزی شهری وارد شده است . جهات اصلی اين اصالح در جهت توسعه ی

(1192:126مهدی زاده و همکاران سازمان اجرايی و مشارکت در توسعه و عمران شهری بوده است.)

اما اکثر طرحهای جامع به صورت يك طرح کلی برای بیست سال آينده تهیه میشود و هدف از تهیه ی آن چگونگی توسعه

ف کلی طرح جامع شهری را میتوان به شرح زير بیان کرد:ی آن در بیست سال آينده است.اهدا

(تعیین سامانمند توسعه ی فیزيکی شهر1

(تامین خدمات عمومی برای شهروندان مانند:حمل و نقل,آموزش و غیره2

(تعین محدوده ی محله ای1

(1191:251شکويی )

راهبرد دفاع غیر عامل در شهرسازی: دفاع غیر عامل در موضوع شهر و شهرسازی برشمرد:موارد زير را میتوان به عنوان

(بهسازی و ايمن سازی وضع موجود ساختمانهای عمومی و مسکونی شهر 1

پیش بینی ذخیره سازی نیازهای ضروری و اضطراری )نظیر:سوخت,آذوقه و آب ...(در داخل محدوده ی شهر (2

از عملکردهای خدمات شهری و آماده سازی زير ساختهای (تامین فضای امن مورد نیاز بخشی از شهروندان با استفاده 1

الزم جهت اسکان موقت بخشی از شهروندان در فضای باز شهری و پیرامونی

(آماده سازی زير ساختهای الزم و ايجاد قابلیت جهت جا ب جايی بخشی از جمعیت در شرايط بحران در حومه ی 4

شهرها)در صورت ضرورت(

9

ع مديريت شهری در شرايط جنگ(نهادينه سازی طرح جام5

(ايجاد حريم امنیتی مراکز حیاتی و حساس واقع در شهر6

(دو منظوره شدن فضای عمومی با قابلیت بهره برداری در شرايط بحران:

(ايجاد شبکه ی خدمات موازی )سوخت,برق,آب(و پیش بینی ذخیره ی سوخت اضطراری و مايحتاج ضروری مردم در 9

محالت

ره ی شهر در شرايط بحران طبیعی و غیر طبیعی(قابلیت ادا9

(ارتقای توان دفاعی و آستانه ی مقاومت مردم در شرايط بحران 11

(ايجاد و ساماندهی شبکه ی معابر با ويژگی تخلیه و امداد رسانی سريع به مردم11

(مکان يابی و پیش بینی فضای امن مديريت بحران12

(1191:16هاشمی و شکیبامنش)

ریزی برای آمادگی وضعیت وقوع بحرانی در شهر برنامه

راهکارهايی برای برون رفت از بحران شهری وجود دارد مانند:اجرای دقیق سیاست اصل عدم تمرکز و انتقال يك سلسله از

فعالیت ها از داخل شهرهای مرکز استانها به ساير شهرستانهای توابع استان و دومین مورد توسعه ی فرهنگ حفاظت ار

ريق آموزش در سطوح مختلف از دبستان تا دانشگاه استفاده از رسانه های گروهی و منظم,و ارايه يتجربیات مفید ساير ط

(1191:119بوالددژکشورها.)

هنگامی که بحرانی ب وجود میاد برای مقابله با آن بايد برنامه ريزی دقیقی انجام شود تا شاهد کاهش و يا حتی از بین

بدين منظور برنامه ريزی های زير میتواند از تنشهای ايجاد شده ناشی از بحران کم کند:بردن آن باشیم.

(تدوین برنامه های وقوع بحران در سطح ملی و محلی1ساختار نظام مديريت بحران کشور توسط قوانین و آيین نامه ها و ساست ها شکل داده شده اند. برنامه ی کمك مالی که با

تهیه شده است برنامه ی اضطراری و جامع ای است که وظايف حیاتی هر يك از بخشهای دولت کمك نهادهای ملی

مرکزی را در برمیگرد.وزارت ايمنی عمومی و آمادگی اضطراری مسعول اجرای برنامه ی کمك ملی است اما هر يك از

ه ی باسخگويی مربوط به بخشهای دولت مرکزی مسعول شناسايی وضعیت اضطراری و تدوين طرح های بحرانی در حوض

(91::119حسینی.خود میباشد.)

(تخصیص بودجه برای مقابله و کمک رسانی اضطراری:2نظام کمك مالی باليا توسط وزارت ايمنی و آمادگی بحران اداره میشود.دولت از طريق نظام فوق به دولتهای محلی جهت

(91::119حسینی.کند.)تامین هزينه ی فوق العاده ناشی از بحرانهای عمده کمك می

(مسول هماهنگی و آمادگی:3 دولت مرکزی از طريق برنامه ی مشترک آمادگی بحران به شهرها و استانهای مختلف در تامین هزينه ها کمك میکند.

اهداف اين برنامه عبارت اند از:

آتش سوزی و..."زلزله"(يجاد آمادگی بحران شهری اعم از سیل1,1

ز آمادگی در سطح استانی و محلی (تشويق و حمايت ا1,2

(آموزش و تقويت آمادگی های مدنی در بحرانها1,1

9

(افزايش آمادگی عمومی1,4

(سنجش و ارزيابی آمادگی عمومی1,5

(درک موارد مربوط به آمادگی بحران 1,6 (92::119)حسینی.

نتیجه گیریص در کشورهای در حال توسعه که بحران می مديريت بحران يکی از عوامل مهم در پیشرفت يك جامعه است به خصو

تواند آثار مخرب تری برای آنها داشته باشد.

و بیشتر به زحمت در سطح شهر و محله نیاز حل بحران دارد اما عمل مديريت بحران در سطح ملی و جامعه نیاز به سرعت

ا خواستار است.ر نهادهای دولتی مخصوصا شهرداری های هر منطقه بیشتر بین هماهنگی و همکاری

شهر متفاوت است در های موجود مديريت ساير وظیفه های با وظايف اين است و وظايف خاصی دارای شهری مديريت

اساسی تری نسبت به ديگر مديران در و کلیدی نقش بحران، از بعد و"بحران حین"در قبل از بحران شهری مدير ،البته

پیاده سازی برنامه ها دارد.

در تامل و يابد و تفکر گسترش بايد شهرها ايمن سازی فرهنگ طبیعی، باليای مقابل در شهرها ايمن سازی ایبر همچنین

همچنین با .باشد می آنها بروز هنگام مخاطره پر وقايع با روش برخورد بهترين کشف متضمن برای آينده ريزی برنامه

بحرانی از تشديد آن کاست و با آموزشها،فرهنگ سازی و استفاده از راهکارهای ارايه شده میتوان پس از وقوع عوامل

روشهای متفاوت در جهت حفظ سالمتی شهر و افراد کوشید.

منابع و ماخذ

11

(اصول و مبانی آمايش سرزمین,حفظ و جلوگیری از تخريب محیط زيست.نشر فرهنگیان دانش1191پوالد دژ محمد ) (1

نو در جغرافیای شهری چاپ و انتشارات اوقاف سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاهیان (ديدگاه 1191(شکويی حسین)2

مرکز تحقیق و توسعه يعلوم انسانی

(فرايند برنامه ريزی شهر ايران.انتشارات مهر قم1199(رهنمايی محمد تقی و شاه حسینی پروانه)بهار 1

(برنامه ريزی راهبردی توسعه ی 1192جاللوندی مجید,میثاقیان غالمرضا),محسن (مهدی زاده جواد.غراوی میر محمد,وطن خواهی4

شهری.مرکز:نشر و پخش ثمین.چاپ ثمین

( طراحی شهر از منظر دفاع غیر عامل.ناشر بوستان حمید1191(هاشمی فشارکی سید جواد و شکیبا منش امیر )5

یری و مديريت بحران شهر تهران.موسسه انشارات نشر سازمان بیشگ"( .مديريت بحران:119همکاران)"( حسینی مازيار6

شهر

(مديريت سوانح .کتاب يکم.مفاهیم مديريت.مرکز آموزش و تحقیقات تهران11:6( آهنچی محمد):

(طراحی شهرها در ايران.جلد بنجم.انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور1191( سعیدنیا احمد)9

9( )Tracy brian" 1944' (1199قم: اشگذر )"مترجم فاطمه محمدی انتشارات"ديريت بحران(م

تهران فرهنگ "( مديريت بحران نقدی بر شیوه های تحلییل و تدبیر بحران در ايران11:9( تاجیك:محمدرضا)11

گفتمان.چاپ جاللی

(مديريت شهری1199نصر )"بیژن.دکتر اصفهانی"( دکتر دادرس11

(آشنايی با طرح های توسعه ی شهری.انتشارات سازمان شهرداری 1191اد حسین)کالنتری خلیل آب"( میره ای محمد12

ها و دهیاری های کشور

برسی آثار مثبت و منفی بحران در سازمانها"(بحران و مديريت بحران1194( دباغیان رضا)11

چه طبیعی، باليای و توسعه( 11:9) ، مرتضی قادری، (14

1 شماره سال سیزدهم، علمی، تاطالعا مجله دارند؟، هم به ارتباطی

مقاالت اولین مجموعه ايران، هالل کاربردی علمی مؤسسه آموزش بحران، مديريت( 1191) ، شهال پور، کاظمی (15

.نجات و امداد مديريت تحقیقی علمی، همايش

زمین بحران مديريت( 11:9) ، فريبرز الهی، ناطق (16

زلزله المللی بین پژوهشگاه تهران، شهرها، ابر در ها لرزه

.زلزله مهندسی و شناسی

مديريت و طبیعی باليای( 1191) علیمحمد، ( نوريان،:1

ايران، هالل کاربردی علمی آموزش مؤسسه ريسك،

مديريت تحقیقی علمی، همايش اولین مقاالت مجموعه

نجات و امداد

خسارت کاهش برای مکانی سازی،مدل(1195)آقا محمدی، حسین فروتن، احسان علیرضا، اردالن، آزموده (19

سوانح با مقابله همايش اولین مقاالت مجموعه زلزله، های

تهران فنی دانشگاه پرديس برداری نقشه مهندسی علمی قطب طبیعی،

:119 تیر 24 پژوهشى شماره و آموزشى رسانى، اطالع ماهنامه (19

زلزله با و مقابله ی پیشگیر مديريت ريزی ، برنامه(1195) محمدرضا شناسنده نژاد، خلیل هادی ، محسن ابراهیمی، (21

طبیعی انح سو با مقابله اولین همايش مقاالت مجموعه ن، تهرا شهر در