Dr JOANNA GRZELAKatedra Krajów Europy PółnocnejUJK

Wpływ euroregionalizacji na przełamywanie stereotypówi łagodzenie konfliktów na przykładzie Euroregionu

Bałtyk

Wstęp

Procesy integracji i współpracy międzyregionalnej oraztransgranicznej, to zjawiska charakteryzujące współczesnąEuropę. Międzynarodowa kooperacja w regionach przygranicznychma już długą tradycję.1 W przeszłości, jednym ze źródeł waśnibyły napięcia występujące na obszarach granicznych, któreprzekształcały się w konflikty międzypaństwowe, a nawetprowadziły do wojen. Stąd też jednocząca się Europa poszukiwałasposobów wyeliminowania tych, potencjalnie zapalnych obszarów,i zastąpienia agresji między narodami, pokojową koegzystencją iwzajemną współpracą. Przesłanki polityczne stały się pierwotnymimpulsem do tworzenia ram współpracy na obszarachprzygranicznych. Uznano, że działania te, by były skuteczne,winny być prowadzone na poziomie władz lokalnych orazformalnych i nieformalnych grup społecznych. Na rozwójwspółpracy na obszarach przygranicznych duży wpływ wywarłyinicjatywy społeczności lokalnych. Dziś, obserwując efekty tychkontaktów, można postawić tezę, że jest to dobry sposób naprzezwyciężenie historycznych podziałów i wrogości, jakie1 W Europie rozwój współpracy transgranicznej datuje się od latpięćdziesiątych. Największe efekty w tym zakresie mają regiony położonewzdłuż granicy północnej, zachodniej i południowej Republiki FederalnejNiemiec i krajach skandynawskich. Pionierski charakter miały utworzone napoczątku lat pięćdziesiątych związki regionów granicznych, przedewszystkim z pogranicza norwesko-szwedzko-fińskiego, holendersko-niemieckiego oraz niemiecko-francuskiego. Powstałe wówczas stowarzyszeniabyły najnowocześniejszą formą struktur współpracy ponadgranicznej. Dwanajstarsze euroregiony to "Euroregio" – powołany do życia w 1958r. naobszarze przylegającym do granicy holendersko – niemieckiej, między rzekamiRen, Ems i Jssel oraz "nadreński trójkąt", znany jako Basiliensis, którypowstał w 1961 roku z inicjatywy szwajcarskiej. Stronami zawartegoporozumienia były: szwajcarskie kantony Bazylea miasto i Bazylea okręg,francuski Regio du Haut – Rhine i niemieckie Freiburger Regio Gesellschaft.W Polsce wzrost zainteresowania współpracą transgraniczną obserwuje się odpoczątku lat dziewięćdziesiątych.

1

istniały między sąsiadującymi narodami. Inicjatywy te prowadządo procesu pojednania, a w konsekwencji do wspólnych więzitransgranicznych w zakresie społecznym, gospodarczym,politycznym i kulturowym. Współpraca ponad granicami stanowidla państw Unii Europejskiej część składową procesu politycznejintegracji. Wiąże się również z ewoluowaniem pojęcia "granicy".Odchodzi się od tradycyjnego rozumienia linii granicznej, jakokońca terytorium i początku obszaru "obcego", do sprowadzeniajej do roli czysto administracyjnej. Obszarom przygranicznymwyznaczono funkcję pomostów w procesie integracji europejskiej.Rozwijanie takiego scenariusza współpracy zaproponowano wEuropejskiej Karcie Regionów Granicznych i Transgranicznych. Wpreambule Karty czytamy: Granice są bliznami historii. Współpracatransgraniczna pomaga w łagodzeniu niekorzystnych skutków istnienia owychgranic, a także w przezwyciężaniu skutków położenia terenów przygranicznych nanarodowych obrzeżach państw oraz służy poprawie warunków życia osiadłej tamludności. Współpraca ta powinna obejmować wszystkie dziedziny życia kulturalnego,społecznego i gospodarczego, a także rozwoju związanej z nim infrastruktury. (...)Wielorodność problemów i szans po obu stronach granic w Europie sprawia, iżwspółpraca transgraniczna staje się nieodzowna. Służy bowiem urzeczywistnianiuzasad prawa międzynarodowego na dającym się przejrzyście i regionalnie objąćobszarze pogranicza. Współpraca instytucji publiczno - prawnych poniżej szczeblaogólnopaństwowego oraz pomiędzy różnymi grupami ludności prowadzona ponadwytyczonymi granicami państw wspiera pokój, wolność, bezpieczeństwo iprzestrzeganie praw człowieka oraz ochronę mniejszości etnicznych i narodowych.Regiony transgraniczne i graniczne stają się tym samym częściami składowymi ipomostami w procesie jednoczenia się Europy, służąc współżyciu europejskichspołeczeństw i grup mniejszościowych.2.

Współpraca transgraniczna zachodzi na różnychpłaszczyznach. Odbywa się ona tam, gdzie jest najbardziejpotrzebna – na granicach. Częstą przyczyną zawierania tego typuporozumień była współpraca związana z tranzytem, przejściami ikontrolą graniczną. Partnerskie współdziałanie w rozwiązywaniutych problemów było początkiem wielu euroregionów. Dzięki tejkooperacji zmienia się zasadniczo rola obszarówprzygranicznych, ze słabo rozwiniętych peryferiów państw, doregionalnych liderów współpracy, ponadto słabną uprzedzenia istereotypy.2 European Charter of Border and Cross – border Regions:www.aebr.net/profil/pdfs/charta.en.pdf [dostęp 08.12.2010r.]; por.: KartaRegionów Granicznych i Transgranicznych, w: M. Bałtowski (red.) Regiony,euroregiony, rozwój regionalny. Euroregion Bug t. 4, Norbertinum Lublin 1996, s. 168 in.

2

Pojęcie i istota euroregionów3

Regiony nawiązujące współpracę ponadgraniczną, władze UniiEuropejskiej nazywają euroregionami, regionami europejskimi lubprowincjami zjednoczonej Europy. Euroregiony powstają zinicjatywy oddolnej, są jednak elementem składowym, budowanego"od góry", nowego ładu europejskiego oraz stymulatorem rozwojujednoczącej się Europy. Pojęcie euroregionu wiązać należy zezjawiskiem nawiązywania przez terytorialne korporacjesamorządowe lub władze lokalne różnego rodzaju umów iporozumień odnoszących się do współpracy pomiędzy nimi ozasięgu przekraczającym granice jednego państwa. Używa się go wodniesieniu do dowolnej współpracy przygranicznej napłaszczyźnie społecznej, gospodarczej, kulturalnej pomiędzydwoma lub większą liczbą państw i ich władzami lokalnymi.4

Euroregion stanowi ograniczony geograficznie obszar, składającysię z części terytorium państw, które zgodziły się nakoordynowanie swych działań w różnych płaszczyznach, przyposzanowaniu prawa wewnętrznego. Cechą charakterystyczną takichzwiązków jest instytucjonalizacja współpracy. Współpracatransgraniczna nabiera cech euroregionu z chwilą wprowadzeniastałych, instytucjonalnych jej form, które umożliwiają szerokii prawnie uregulowany udział stron, poprzez powołane wspólneorgany i instytucje. W modelowym ujęciu euroregion powstaje wdrodze zawarcia umowy między związkami publicznoprawnymi.Zobowiązują się one w niej do wzajemnego współdziałania wokreślonych sprawach. Decyzje te są wiążące dla podmiotówwchodzących w skład euroregionu, a ich realizacja następuje wwyniku podjęcia działań, zmierzających do osiągnięciawyznaczonych przez nią celów. Zawsze jednak są to działaniamieszczące się w ramach kompetencji i właściwości określonych

3 Termin „euroregion” nie ma charakteru oficjalnego, tzn. że nie występuje(w przeciwieństwie do pojęcia „współpraca transgraniczna”) w oficjalnychdokumentach Unii Europejskiej, czy też w umowach międzypaństwowych,odnoszących się do współpracy regionów przygranicznych. Jest to zatemokreślenie potoczne, aczkolwiek ugruntowane w literaturze przedmiotu.4 W opinii T. Komornickiego, euroregion powstaje tam, gdzie związki pomiędzyobszarami położonymi po obu stronach granicy są większe od przeciętnych.Jeśli związki te nie występują, powstanie euroregionu ma charakterintencjonalny, T. Komornicki, Natężenie ruchu granicznego a organizacja i funkcjonowanieeuroregionów w Polsce, w: W. Malendowski, M. Szczepaniak, Euroregiony mosty doEuropy bez granic, Warszawa 2000, s. 81 i n.

3

przez prawo krajowe. Euroregion nie stanowi jednej,transgranicznej administracyjnej całości. Nie następuje tucesja kompetencji jednostek samorządu i władz lokalnych narzecz wspólnych, euroregionalnych struktur czy organów.Zazwyczaj pod pojęciem tym rozumie się sformalizowaną strukturęwspółpracy, rozwijanej pomiędzy regionalnymi lub lokalnymipodmiotami władzy, ewentualnie z udziałem partnerówgospodarczych i socjalnych.5 Praktyka pokazuje, iż efektywna iodpowiednio zorganizowana współpraca transgraniczna jest tam,gdzie zakres samorządności jednostek terytorialnych pozostajezbliżony. Istnieje wówczas możliwość koordynacji działań,podejmowania wspólnych przedsięwzięć, rozwiązywania sytuacjikonfliktowych i zapobiegania im zanim jeszcze powstaną, bezpotrzeby angażowania władz centralnych danego kraju. Dziękipołączeniu swych potencjałów, obszary te mają większą możliwośćpozyskiwania środków zewnętrznych, a społeczności lokalnezyskują nowe sposobności rozwoju.6

Euroregiony stanowią swoiste mikrolaboratoria, w którychmożna realizować idee tolerancji, współpracy, wymiany dóbrmaterialnych i duchowych, a także poszanowania tożsamości"innych" i akceptacji odmienności kulturalnych. Znaczenieeuroregionów jest tym większe, gdy powstają one nie tylko nagranicach państw należących do Unii Europejskiej, ale także naobszarach pozostających poza nią państw europejskich.Rozwijanie tej współpracy wynika także z potrzeby przeniesieniaprocesów integracyjnych na niższe poziomy tak, by toczyły sięone równolegle – na poziomie władz państwowych (w makroskali) ilokalnym (mikroskali)7. 5 J. Oleński, Euroregiony jako czynnik integracji europejskiej, w: Rozwój regionalny w procesietransformacji, FRP im. E. Lipińskiego Warszawa 1996, s. 46; H. Salmonowiczprzychyla się do takiej definicji, wedle której "euroregion" to obszargraniczny, którego program współpracy został zaakceptowany przez władze wdanym kraju, jak i UE, oraz taki, który od UE otrzymuje fundusze finansowe.Fakt nie otrzymywania środków pomocowych czyni z niego jedynie obszarwspółpracy przygranicznej, nie zaś euroregion, w: H. Salmonowicz, EuroregionPomerania. Fundacja Pomerania, Szczecin 1996, s. 13; H. Salmonowicz,Determinanty współpracy i integracji gospodarczej regionów przygranicznych, UniwersytetSzczeciński, Szczecin 1999, s. 200; por.: Euroregiony w nowym podzialeterytorialnym Polski, Warszawa – Wrocław, Główny Urząd Statystyczny, Wrocław1999, s. 7.6 Por.: G. Michałowska, Mały słownik stosunków międzynarodowych, WSiP Warszawa1999, s. 37 – 40. 7 Por.: S. Bednarek, Regionalizm Polski wobec jednoczącej się Europy, w: A. J.Omelaniuk (red.), Integracja europejska a ruch regionalny w Polsce, "Silesia" Wrocław1998, s. 16; E. Małuszyńska, Euroregiony, "Eurologistics" nr 2/2002, s. 59; A.

4

Euroregion jest organizacją prawną dwu - lub wielostronnąo charakterze ponadgranicznym, utworzoną na obszarach państw –sygnatariuszy, o ściśle określonym zakresie terytorialnym. Jejpodmiotami są zarówno samorządy, jak i organy administracjipaństwowej. Najczęściej jednak jest to wspólnota miast,powiatów, gmin oraz związków i innych organizacji z terenukilku państw. Jego członkami są jednostki terytorialne. Celemwspółpracy jest najczęściej: rozwój stosunków gospodarczych,ochrona środowiska naturalnego i przeciwdziałania zagrożeniomekologicznym, rozbudowa infrastruktury transportu i łączności,zagospodarowanie przestrzenne, współpraca w dziedzinie oświaty,nauki i kultury, ochrony zdrowia, sportu, turystyki i kontaktówludności oraz likwidowanie zagrożeń i klęsk żywiołowych.Powoływanie euroregionów traktuje się jako jedną z metodożywienia lokalnych kontaktów transgranicznych. Współpracaopiera się tu na zasadzie jednomyślności działań stron, aprzede wszystkim dobrowolności.8 Generalne ramy prawnewspółpracy transgranicznej tworzą dokumenty przyjęte przez RadęEuropy, tj.: Europejska Konwencja Ramowa o współpracytransgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi,sporządzona w Madrycie 21. 05. 1980r. (zwana KonwencjąMadrycką) wraz z dwoma Protokołami Dodatkowymi, EuropejskaKarta Regionów Granicznych i Transgranicznych, uchwalona wlistopadzie 1981 roku (zmodyfikowana 01.12.1995r.). orazEuropejska Karta Samorządu Terytorialnego, zatwierdzona15.10.1985r.9

Miszczuk, Idea euroregionów i przykłady jej realizacji w Europie Zachodniej i w Polsce, w: M.Bałtowski (red.) Regiony, euroregiony, rozwój regionalny…, op.cit., s. 129 i n.8 Por.: J. Wendt, Współpraca regionalna Polski w Europie Środkowej, w: StudiaEuropejskie, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, nr 4/1998, s.133 i n; A. Miszczuk (red.), Informacyjno – infrastrukturalne uwarunkowania współpracytransgranicznej, Lublin Norbertinum 1996; por. M. Olszewski, Euroregiony, CentrumInformacji Europejskiej, grudzień 1998; także W. Toczyski, J. Zaucha,Samorząd terytorialny w polityce regionalnej UE, Biuro Rozwoju Regionalnego CentrumStudiów Strategicznych w Gdańsku 1999; A. Miszczuk, Euroregiony – nowa formawspółpracy Polski z sąsiadami. Annales Universitatis Mariae Curie – Skłodowska,Sectio K – Politologia 1995/1996 Vol. 2/3; W. Malendowski, M. Ratajczak,Euroregiony. Pierwszy krok do integracji europejskiej, Atla 2 Wrocław 1998; K. Żurawski,Euroregiony, "Wiadomości Statystyczne", 9/1998; A. Mierosławska, Euroregiony nagranicach Polski, Warszawa IERiGŻ 1999; M. Zalewska – Zemła, Euroregiony, Gliwice,"Wokół Nas" 1993.9 Por.: S. Wrzosek, A. Przyborowska - Klimczak, W. Staszewski,Prawnomiędzynarodowe źródła współpracy regionalnej Polski, Ekonomia i Środowisko,Białystok 2000; W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony. Polski krok do integracji,Atla 2 Wrocław 2000, s. 61.

5

Euroregiony w Polsce

Polska w okresie transformacji systemowej stworzyłapodstawy dla stosunków z sąsiadami, zawierając z nimi traktatyo dobrym sąsiedztwie. Zaakceptowane zostały w nich istniejącegranice, podkreślona wzajemna przyjaźń, oraz wymienione głównekierunki współpracy (ekonomicznej, kulturalnej i naukowej). Wdziedzinie polityki zagranicznej, władze naszego kraju, odpoczątku lat dziewięćdziesiątych, zmierzały do stworzeniaośrodkom regionalnym i lokalnym warunków dla skutecznejwspółpracy z ich wybranymi partnerami zagranicznymi, dając tymsamym możliwość zaznaczenia swojej obecności w europejskich imiędzynarodowych organizacjach regionalnych. 10

Dla osiągnięcia tych celów najważniejszymi stały się:reforma administracji państwowej w naszym kraju,decentralizacja władzy, rozwój idei samorządnościterytorialnej, nowy administracyjny podział kraju oraz decyzjeo wprowadzeniu w Polsce kryteriów podziału na "regionystatystyczne" zbliżone do tych, które stosowane są w krajachUE. Przyjęte 5.06.1998r. przez parlament ustawy o samorządziewojewódzkim i rządowej administracji w województwie, miałybezpośredni wpływ na dalszy rozwój współpracy transgranicznej imiędzyregionalnej. Zarówno reforma samorządowa, jak i reformapodziału administracyjnego kraju, wprowadziły nowy podmiot tejkooperacji – samorządy wojewódzkie. Nowe województwa znaczniekorzystniej przedstawiają się pod względem siły ekonomicznej,potencjału kulturowego czy społecznego. Czyni to je zdolnymi doprowadzenia polityki regionalnej oraz intensywnych kontaktów ocharakterze transgranicznym, albowiem otrzymały one takżeznaczne uprawnienia w zakresie współpracy z zagranicą. Wzoreminnych regionów, funkcjonujących w państwach Unii Europejskiej,

10 H. Goik, Współpraca przygraniczna, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej1992; A. Skrzydło, Rozwój współpracy transgranicznej i międzyregionalnej, RocznikPolskiej Polityki Zagranicznej 1997; A. Skrzydło, Współpraca transgraniczna,Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1998; S. Czarnow, Niektóre aspekty prawnewspółpracy transgranicznej i euroregionów, "Państwo i Prawo" nr 10/1997; Z.Krużyński, Współpraca regionalna i transgraniczna, Rocznik Polskiej PolitykiZagranicznej 2001, Warszawa 2001, s. 129 i n; K. Jóskowiak, Przegląd współpracytransgranicznej i międzyregionalnej, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1999,Warszawa 1999; J. Korczak, Formy współdziałania komunalnego (gmin i powiatów) wobszarze przygranicznym. Wybrane zagadnienia, www.prawo.uni.wroc.pl/pliki/501[dostęp 01.12.2010r.].

6

powstały jako obszary silne pod względem administracyjnym ispołeczno - gospodarczym.

W Polsce ukształtowały się dwa modele euroregionów:samorządowy - celowy związek gmin. Typ ten funkcjonuje przedewszystkim na granicy zachodniej. Tworzą go strukturysamorządowe, które są zrzeszone w związku, zawierająporozumienia i tworzą struktury euroregionalne z podobnymizwiązkami za granicą; mieszany - związek międzyregionalny.Powstaje on przy udziale władz wojewódzkich i ma charakteradministracyjno – samorządowy. Model taki dominuje na granicywschodniej i południowo – wschodniej. Wybór typu jestuzależniony od specyfiki politycznej sąsiadów. Na granicy zNiemcami i naszymi południowymi sąsiadami możliwe byłonawiązanie współpracy na poziomie samorządów, gdyż takiestruktury tam istnieją. 11. Po wschodniej stronie granicybrakuje realnego, prawnego podmiotu samorządowego, będącegorzeczywistym partnerem dla polskich jednostek samorząduterytorialnego, a zwłaszcza szczebla wojewódzkiego. Jest tonajwiększa systemowo-ustrojowa bariera w nawiązywaniuwspółpracy i podejmowaniu wspólnych przedsięwzięć.

Lista euroregionów, w których zrzeszona jest Polska12

11 Zob.: P. Dobrowolski, Euroregiony jako forma współpracy gospodarczej i politycznej Polskiz sąsiadami (wybrane problemy), w: B. Łomiński, M. Stolarczyk (red.), Polska i jejsąsiedzi w latach dziewięćdziesiątych. Polityczne i ekonomiczne aspekty współpracy i integracji, UŚKatowice 1998, s. 306 i n; T. Borys, Z. Panasiewicz, Współpraca transgraniczna wPolsce, GUS Jelenia Góra 1996, s. 7-8; Z. Przybyła, Problemy kształtowania rozwojueuroregionów na obszarach pogranicza, w: Z. Mikołajewicz, Strategiczne problemy rozwojuregionalnego w procesie integracji europejskiej, Opole 1995, s. 169 – 173, H. Dumała,Czy istnieje model "Polskiego" Euroregionu? w: W. Malendowski, M. Szczepaniak,Euroregiony, mosty do Europy bez granic, Scholar Warszawa 2000, s. 59 i n; J.Sługocki, Pozycja prawnoustrojowa regionu: dylematy regionalizacji w Polsce, WSP Olsztyn1997; por.: P. Dobrowolski, Euroregiony jako forma współpracy gospodarczej i politycznejPolski z sąsiadami (wybrane problemy), w: B. Łomiński, M. Stolarczyk (red.), Polska ijej sąsiedzi, UŚ Katowice 1998; B. Kawałko, Granica wschodnia jako czynnik ożywienia irozwoju społeczno – ekonomicznego regionów przygranicznych, Warszawa listopad 2006www.mrr.gov.pl [dostęp 21.12.2010r.].12 Wśród 16, aktualnie funkcjonujących na polskim pograniczu euroregionów,jest również polsko-czeski euroregion Dobrava, utworzony w styczniu 2001roku na pograniczu Dolnego Śląska i czeskiego okręgu Nachod. Pierwotnieprzystąpiły do niego dwie polskie gminy i jedna czeska. Region wciąż jest wfazie organizacji. Umowę współpracy podpisały dotychczas po stroniepolskiej: gminy Głuszyca, Mieroszów, wałbrzyskie starostwo powiatowe orazStowarzyszenie Inicjatyw Społecznych PRO EURO w Wałbrzychu, a po stronieczeskiej - gmina Mezimesti. Natomiast na graniczących z Polską obszarachLitwy i Rosji (Obwód Kaliningradzki) samorządy kilku litewskich i

7

Lp.Nazwa

euroregionu

Datautworzeni

a

Obszareuroregionu po

stronie polskiej

Partnerzyzagraniczn

iLink do strony

1. Bałtyk 22.02.1998r.

woj. pomorskie,warmińsko-mazurskie

Rosja,Litwa,

Szwecja,Dania

www.eurobalt.org.pl/

2. Niemen 06.06.1997r.

woj. warmińsko-mazurskie,podlaskie

Litwa,Białoruś,

Rosjawww.niemen.org.pl/

3. Bug 29.09.1995r. woj. lubelskie Ukraina,

Białoruśwww.euroregionbug.lubelskie

.pl/

4. Karpacki 14.02.1993r. woj. podkarpackie

Słowacja,Ukraina,Węgry,Rumunia

www.karpacki.pl/

5. Tatry 26.08.1994r. woj. małopolskie Słowacja www.euroregion-tatry.pl/

6. Beskidy 09.06.2000r.

woj. śląskie,małopolskie

Czechy,Słowacja www.euroregion-beskidy.pl/

7.Śląsk

Cieszyński

22.04.1998r. woj. śląskie Czechy www.euroregion.olza.pl/

8. Silesia 20.09.1998r.

woj. śląskie,opolskie Czechy www.euroregion-silesia.pl/

9. Pradziad 02.07.1997r. woj. opolskie Czechy www.europradziad.pl/

10. Glacensis

05.12.1996r. woj. dolnośląskie Czechy www.euroregion-

glacensis.ng.pl/

11. Nysa 21.12.1991r. woj. dolnośląskie Niemcy,

Czechy www.euroregion-nysa.pl/

12.Sprewa-Nysa–Bóbr

2.06.1993r. woj. lubuskie Niemcy www.euroregion-snb.pl/

rosyjskich jednostek terytorialnych podpisały 24 kwietnia 2003 r.porozumienie o współpracy transgranicznej o nazwie Euroregion Szeszupa.Chęć przystąpienia do porozumienia zadeklarowały dwie gminy polskie zwojewództwa warmińsko-mazurskiego (Gołdap i Kowale Oleckie) oraz jednagmina szwedzka. Rada Miejska gminy Gołdap podjęła w tej sprawie stosownąuchwałę i zwróciła się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych o wydanieopinii. Procedury formalno-prawne nie zostały jeszcze zakończone Dotychczaseuroregion ten nie rozpoczął działalności; por.: Zapis stenograficzny(1490) z 216. posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 26października 2004 r. www.senat.gov.pl [dostęp 21.12.2010r.].

8

13.Pro

EuropaViadrina

21.12.1993r. woj. lubuskie Niemcy www.euroregion-viadrina.pl/

14. Pomerania

15.12.1995r.

woj.zachodniopomorski

e

Niemcy,Szwecja www.pomerania.org.pl/

15.PuszczaBiałowie

ska

25.05.2002r. woj. podlaskie Białoruś www.euroregion-pb.pl/

16. Łyna-Ława

4.09.2003r.

woj. warmińsko-mazurskie Rosja

Informacje znajdują się nastronach internetowychpowiatów: Elbląskiego,

Olsztyńskiego,Bartoszyckiego,Lidzbarskiego,Kętrzyńskiego,Węgorzewskiego,

Gołdapskiego i Giżyckiego

Źródło:http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/polityka_regionalna/euroregiony/

strony/euroregiony.aspx [dostęp 21.12.2010r.].

Cele i założenia Euroregion Bałtyk

Euroregion Bałtyk (ERB) określany także „Małą UniąEuropejską wokół Bałtyku”, powstał w 1998 roku i jest jednym znajwiększych obszarowo euroregionów w Europie, zarówno podwzględem liczby uczestniczących stron, jak i obszaru oraz ludzizamieszkujących te regiony. W chwili powstania objął onnastępujące tereny: Dania – Hrabstwo Bornholm, Łotwa – Miasto iRegion Liepaja,13 Litwa – okręg Kłajpedzki ( w tym miastaKłajpeda, Pałanga, Neringa oraz rejony: Kłajpedzki, Kretingski,Sziłucki i Skuodski), Polska - Stowarzyszenie GminRzeczypospolitej Polskiej Euroregionu Bałtyk z siedzibą wElblągu (zostało ono utworzone, aby ułatwić uczestnictwo wewspółpracy transgranicznej samorządom szczebla lokalnego),14

13 Od marca 2002 roku w skład strony łotewskiej wchodził duży region"Kurlandzki" (Liepaja, Ventspilsk, Kuldinga i regiony Talsu, Saldus iLiepajski). W 2006 r. strona łotewska wystąpiła z Euroregionu.http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_165-174.pdf [dostęp24.12.2010r.]. Zdaniem Z. Olszewskiego, miało to związek z nową perspektywąfinansową UE na lata 2007 – 2013: „Programy Unii Europejskiej na 2007 -2013 niekomunikują się z naszą częścią nadbałtycką, ale z obszarem, na którym leży Łotwa, Estonia,Finlandia”, w: M. Kopyla, Euroregion to wymiana myśli..., Wywiad z Z. Olszewskim,27.02.2007r., elbląska gazeta internetowa, www.onel.pl [dostęp25.12.2010r.].

9

województwa: pomorskie i warmińsko – mazurskie15, Rosja -Związek Municypalny Obwodu Kaliningradzkiego, Szwecja –Stowarzyszenie Władz Lokalnych Województwa Blekinge, RadaRegionalna Województwa i wojewoda Blekinge, Rada RegionalnaWojewództwa Kalmar, Stowarzyszenie Władz Lokalnych Województwai Rada Wojewódzka Kronoberg.

Zasięg Euroregionu Bałtyk

Źródło: www.eurobalt.org [dostęp 30.11.2010r.].

Euroregion Bałtyk ma charakter samorządowo-rządowy, tzn. wjego pracach uczestniczą przedstawiciele władz samorządowych ipaństwowych. Strona polska jest tu reprezentowana przezwojewodów i marszałków Pomorza oraz Warmii i Mazur, którzy zurzędu są członkami Rady. Struktura organizacyjna jest typowadla euroregionów. Powołano: Radę Euroregionu - najwyższy organkoordynujący współpracę. Określa on kierunki działania orazzatwierdza programy i projekty współpracy, uchwala planyfinansowe, zatwierdza przedsięwzięcia inwestycyjne; decyduje oprzyjęciach nowych członków. W jej skład wchodzi po sześciudelegatów każdej ze stron; Prezydium Euroregionu - organwykonawczy Rady16. Przygotowuje i przedkłada projekty uchwał, anastępnie je realizuje, powołując grupy robocze. Pracami Rady i14 Na swym posiedzeniu w dniu 15. 03. 2002r. Rada Euroregionu Bałtykpostanowiła rozszerzyć ofertę członkostwa dla powiatów; zob.: Protokół zposiedzenia Zarządu Stowarzyszenia Gmin RP Euroregionu Bałtyk, Jantar,15.03.2002.15 Województwo Warmińsko-Mazurskie przystąpiło do Euroregionu Bałtyk na mocyuchwały Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 14 października1999 r. Województwo Pomorskie zaś przystąpiło do Stowarzyszenia Gmin RPEuroregion Bałtyk w charakterze członka wspierającego na mocy Uchwały Nr362/XXIV/04 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 14 czerwca 2004 r.

16 Rada ERB postanowiła zmienić strukturę Prezydium i od 2008 roku,zasiadają w nim przedstawiciele regionów, a nie stron Euroregionu.

10

Prezydium kieruje Prezydent Euroregionu. Funkcja Prezydentajest pełniona kolejno przez przedstawiciela każdej ze StronUmowy, rotacja następuje po rocznej kadencji; Sekretariat,który kieruje bieżącymi pracami, utrzymuje kontakt z grupamiroboczymi oraz wspiera je logistyczno – organizacyjnie17.Prezydentem Euroregionu jest Jacek Protas, MarszałekWojewództwa Warmińsko – Mazurskiego, a jego zastępcą MikhailPluhin – przedstawiciel Obwodu Kaliningradzkiego. Rolęsekretariatu polskiej strony Euroregionu Bałtyk pełniSekretariat Stowarzyszenia Gmin RP, które zrzesza gminy zterenu województw: pomorskiego oraz warmińsko – mazurskiego18.

W 2008 roku powołano Radę Młodzieżową Euroregionu, doktórej wchodzi po jednym przedstawicielu każdego regionuczłonkowskiego ERB, w wieku od 16 do 25 lat. Celem tejstruktury jest nadanie szerszego wymiaru działaniompodejmowanym przez Euroregion Bałtyk, umożliwienie lepszegopoznania się i zrozumienia młodzieży zamieszkującej obszarEuroregionu oraz walka z uprzedzeniami.

Euroregion Bałtyk to środowisko szczególnej współpracytransgranicznej. Ze względu na duże zróżnicowanie w poziomieżycia poszczególnych obszarów wchodzących w jego skład, dużouwagi poświęca się wyrównywaniu szans i jakości życia. Jest toobszar bardzo zróżnicowany również etnicznie, wiele narodowościjest uprzedzonych do siebie z powodów historycznych. Jednym zgłównych jego celów jest więc przełamywanie tych stereotypów izachęcanie ludności do wzajemnego poznawania się iintegrowania.

Podstawowe cele Euroregionu zostały sformułowane wdokumentach założycielskich, tj. w Umowie oraz Statucie. Wpreambule do Umowy o utworzeniu Euroregionu Bałtyk czytamy, żejego głównym celem jest "przygotowanie i realizacja wspólnychplanów i projektów rozwoju przygranicznych terenów oraz17 W ramach Euroregionu działają Narodowe Sekretariaty zlokalizowane w:Elblągu, Olsztynie i Gdańsku (Polska), Bałtijsku (Rosja), Kłajpedzie(Litwa), Ronne (Dania) lub rotacyjnie w Karlskronie, Kalmarze, Växjo(Szwecja). Rada Euroregionu podjęła bardzo ważną decyzję, tworząc od 1lipca 2004 roku Stały Międzynarodowy Sekretariat Euroregionu, który działaw strukturze Sekretariatu polskiego w Elblągu. 18 Do 2010 roku funkcjonowały również grupy robocze – zastąpione obecnieprzez grupy zadaniowe, powoływane przez Prezydium Euroregionu, stosownie dopotrzeb, związanych z realizacją Strategii Euroregionu. Por.: Euroregion Baltic2020 Agenda, w: http://www.euroregionbaltic.eu/images/file/ERB%202020%20Agenda.pdf [dostęp 03.01.2011r.].

11

likwidację barier we współpracy" oraz "dążenie do tworzeniafundamentu dla kontaktów między ludźmi, organizacjamigospodarczymi i władzami". W Statucie Euroregionu Bałtyk zanajważniejsze zadania uznano: poprawę warunków życia izbliżenie społeczeństw (m.in. poprzez wymianę młodzieży ikształcenie kadr), ułatwienie wzajemnych kontaktów, niwelowanieuprzedzeń historycznych, programowanie prac zmierzających dozapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarczego orazwspieranie działań zmierzających do nawiązywania współpracymiędzy gminami i miastami euroregionu. Zamierzenia te mają byćrealizowane w następujących dziedzinach: infrastruktura izagospodarowanie przestrzenne, turystyka, zrównoważony rozwójgospodarczy, ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego,edukacja, kultura, problemy socjalne, problemy bezpieczeństwapublicznego, wymiana informacji. Wśród szczegółowych zadańwymienia się: współpracę przy realizacji wspólnych projektówkomunalnych na terenach przygranicznych (np. oczyszczalnieścieków, wysypiska i utylizacja odpadów); współpracę wdziedzinie zagospodarowania przestrzennego i rozbudowyinfrastruktury przejść granicznych; podnoszenie kwalifikacjizawodowych oraz ukierunkowanie systemu przekwalifikowań w celuzmniejszenia bezrobocia ze szczególnym uwzględnieniemmłodzieży; wymianę grup naukowych, sportowych, kulturalnychmłodzieży i dzieci; współpracę w zakresie zwalczania klęskżywiołowych i ekologicznych, pożarów oraz innych sytuacjiawaryjnych; organizowanie systemów informacyjnych Euroregionu iwspieranie programów rozwoju sieci mediów, w celu zapewnieniabieżącej informacji wszystkim Stronom Umowy; współpracę wzakresie zapewnienia bezpieczeństwa na morzu dla rozwijającejsię żeglugi pasażerskiej między portami Euroregionu Bałtyk;wspieranie nauki języka sąsiadów; ochronę i pielęgnowaniewspólnego dziedzictwa kulturowego. Tak postawione cele powinnybyć realizowane poprzez gęstą sieć powiązań, umów, porozumień,konkretnych przedsięwzięć łączących partnerów współpracy.Organy Euroregionu pełnią w tym zakresie rolę inspirująco –koordynującą, kojarzą partnerów i stymulują obieg informacjidotyczących możliwości kooperacji. Wzajemne zobowiązania państw– stron Euroregionu sprowadzają się do obowiązku informowaniapartnerów o własnych przedsięwzięciach mogących mieć znaczenietransgraniczne, a dotyczących dziedzin objętych współpracą wjego ramach. Opracowując projekty, strony winny postępowaćzgodnie z prawem obowiązującym w państwie macierzystym, a także

12

uwzględniać uwarunkowania prawne i kompetencyjne innych państw– stron Euroregionu.

Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej w 2004 roku, władzeEuroregionu wyznaczyły nowe cele: stworzenie wspólnegobałtyckiego funduszu, zwiększenie lobbingu na rzecz EuroregionuBałtyk, większe niż dotychczas wykorzystanie faktu, iżKaliningrad jest członkiem "Bałtyku" oraz poszerzenie wiedzy natemat sąsiadów w zakresie administracji, kultury, warunkówhandlu i procedur planowania.19 

W 2010 roku władze Euroregionu, określając cele na kolejnądekadę współpracy, wskazały m.in.: poprawę spójności społeczno-gospodarczej w Euroregionie Bałtyk, wzrost integracjikulturalnej i społecznej poprzez wspólne działania społecznościlokalnych i młodzieży; wzmocnienie zdolności instytucjonalnychERB poprzez zwiększenie zaangażowania przedstawicielipolitycznych i administracyjnych we współpracę w ERB;  uczynienie z Euroregionu marki bardziej rozpoznawalnej naszczeblu krajowym, w Regionie Morza Bałtyckiego oraz w UniiEuropejskiej. Ponadto wskazano na poprawę warunków dlawspółpracy i inwestycji, w szczególności związanych z rozwojembiznesu, ochroną środowiska, atrakcyjnością regionu orazdostępnością komunikacyjną. Przykładowe działania mogąobejmować: wzmocnienie współpracy między firmami, uniwersytetami,szkołami wyższymi, centrami innowacji, klastrami oraz małymiportami bałtyckimi, zwiększenie mobilności pracowników, poprawę bezpieczeństwa morskiego, rozwój odnawialnych źródeł energii i oszczędność energii, wspieranie inwestycji w korytarzach transportowych, poprawępołączeń lotniczych i promowych między portami regionówczłonkowskich, ułatwienie przekraczania granicy z Obwodem Kaliningradzkim.20

19 ERB 2002+ - report from workshop with each party, Euroregion Baltic, PresidencySoutheast Sweden 2001 – 2002, 01.06.2001, Statutes of Euroregion Baltic,Malbork 1998 with revisions made in Lepaja (2001), Elbląg (2004), Gdańsk(2007), Elbląg (2008), Stare Jabłonki (2009) and Växjö (2010) w:http://www.euroregionbaltic.eu/images/file/ERB%20Statutes_(1).pdf [dostęp03.01.2011r.]; por. A.B. Kisiel – Łowczyc, "Północny wymiar" polskiej politykizagranicznej w Euroregionie Bałtyk, w: R. Stemplowski, A. Żelazo (red.), Polskiepogranicza a polityka zagraniczna u progu XXI wieku, PISM Warszawa 2002, s. 75 – 87.

13

Źródła finansowania i przykłady działalności ERB

Zadania ERB są realizowane dzięki składkom członkowskim,dotacjom oraz dużemu zaangażowaniu środków z Unii Europejskiej.Swoje cele statutowe Euroregion Bałtyk realizuje zarówno jakoinstytucja nimi zarządzająca, jak i ich beneficjent. Wpierwszym okresie istnienia Euroregionu skupiono się nadmożliwościami ich pozyskania - pochodziły one głównie zprogramu PHARE – CBC, który dysponował dwoma wydzielonymidziałami: Funduszem "Twardych Projektów", obejmującymwspółfinansowanie takich dziedzin jak: transport, ochronaśrodowiska, rozwój gospodarczy, infrastruktura komunalna orazzasoby ludzkie, Funduszem "Miękkich (małych) Projektów",dofinansowującym m.in. imprezy kulturalne, sportowe orazpublikacje i wydawnictwa. Program w swojej pierwszej edycjiumożliwiał wsparcie jedynie projektów infrastrukturalnych.Uzupełniono go w drugiej edycji, przeznaczając część środków nawsparcie bezpośrednich kontaktów mieszkańców żyjących naobszarach przygranicznych. W ten sposób powstał Fundusz MałychProjektów, który miał wspierać realizację niewielkichprojektów. Realizowany przez Stronę Polską Euroregionu –Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk - w latach 1999 - 2006Fundusz Małych Projektów w ramach programu PHARE, pozwolił nawdrożenie 236 projektów na łączną kwotę dofinansowaniaprzekraczającą 6 milionów Euro. Najciekawsze projekty to:Euroregion Bałtyk – międzynarodowy program ekologicznokulturalny młodzieży licealnej, Otwarte Regaty Kajakowe wramach Dni Elbląga, Aktywizacja gospodarczo - turystyczna gminzlewni Zalewu Wiślanego poprzez promocję w Internecie,Sympozjum teatralne i warsztaty: Teatr a dziecko specjalnejtroski, Formy ochrony środowiska przyrodniczego, MiędzynarodowyObóz Ekologiczny dla Młodzieży Szkół Średnich PaństwNadbałtyckich, Folder promocyjny Euroregionu Bałtyk, DniBiznesu Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Spotkania kulturalnenadbałtyckich miast zaprzyjaźnionych w Elblągu, Koncert Galowy– Podsumowanie Przeglądu Zespołów Muzycznych i TanecznychKrajów Nadbałtyckich,  Poznajmy się - promocja gminpartnerskich narzędziem rozwoju regionalnego, Międzynarodowyobóz kontaktowy w Gdyni, Aktywizacja młodzieży bezrobotnej

20 Euroregion Baltic 2020 Agenda, w:http://www.euroregionbaltic.eu/images/file/ERB%202020%20Agenda.pdf [dostęp03.01.2011r.].

14

poprzez integrację z grupą osób niepełnosprawnych w ramachpleneru malarskiego, Rowerem po trasach nadbałtyckich,  Podróżeze szkicownikiem, obozy młodzieżowe w nadmorskich Piaskach,spotkania osób niepełnosprawnych, szkolenia, konkurs plastyczny„Od Morza jesteśmy”, Dzieli nas tylko granica. Przegląd małychform artystycznych środowiskowych placówek wsparcia z terenuEuroregionu Bałtyk, Przyjazne sąsiedztwo. Rozwój współpracytransgranicznej pomiędzy województwem warmińsko-mazurskim,pomorskim i Obwodem Kaliningradzkim w nowych warunkach UniiEuropejskiej, Polskie doświadczenia samorządu terytorialnego iorganizacji pozarządowych w Obwodzie Kaliningradzkim, BalticCup – programem współpracy i promocji idei działań „ludzie dlaludzi” w Regionie Morza Bałtyckiego, Wzmocnieniekonkurencyjności Euroregionu Bałtyk w UE w oparciu o współpracęz Obwodem Kaliningradzkim i Litwą, Europejskie SpotkaniaMłodzieży Artystycznie Uzdolnionej – program wsparcia ikreowania rosyjskich liderów, Poznajmy się lepiej - integracjamłodzieży z państw Regionu Morza Bałtyckiego, Multiteatr –różnorodność w edukacji teatralnej, Zjednoczeni w walce znarkotykami, Wspieranie rozwoju turystyki na przykładzie Gdynii Liepaji, Demokracja na poziomie samorządów lokalnych naprzykładzie Gdyni i Liepaji, SebTrans-Link - nowoczesnyterminal w Porcie Wschodnim w Gdyni jako ważne ogniwo wKorytarzu Transportowym Północ-Południe w 2005 roku.21

Wraz z wejściem Polski, Litwy, Łotwy i Estonii do UniiEuropejskiej, zmieniły się instrumenty finansowe wsparciawspółpracy euroregionalnej. Odtąd nowi członkowie Wspólnotymogą rozwijać transgraniczne kontakty przy pomocy funduszystrukturalnych UE. Istotnym wsparciem są również środkiMechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego2004 – 2009. Właśnie w ich ramach powstał Fundusz MałychGrantów Transgranicznych i Międzyregionalnych. Celem programu,realizowanego od lipca 2008 roku do końca marca 2011 roku,jest wsparcie współpracy transgranicznej w Euroregionie Bałtyk,w szczególności kontaktów województw: warmińsko-mazurskiegooraz pomorskiego z krajami z Europejskiego ObszaruGospodarczego i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu,Regionu Morza Bałtyckiego, oraz wschodnimi sąsiadami Polski.Stowarzyszenie Gmin RP Euroregionu Bałtyk przeprowadza konkursy

21 T. Pactwa (red.), Od Inicjatywy INTERREG III do Europejskiej Współpracy Terytorialnej.Doświadczenia Pomorskie, Pomorskie Studia Regionalne Urząd MarszałkowskiWojewództwa Pomorskiego, Gdańsk 2007.

15

na wsparcie mikroprojektów, realizowanych m.in. przez jednostkisamorządu terytorialnego, organizacje kultury,  instytucjeedukacyjne, instytucje służby zdrowia, rynku pracy, organizacjepozarządowe itp. Program wspiera działania związane z rozwojemi wdrażaniem inicjatyw współpracy przygranicznej,międzyregionalnej, np. z zakresu ekoturystyki czy szkoleniasamorządowców. W jego ramach zrealizowano już kilka ciekawychprzedsięwzięć. I tak, Caritas Olsztyn przeprowadził szkoleniadla pracowników i wolontariuszy partnerów projektu, tj. Caritasz Niemiec i z Obwodu Kaliningradzkiego, pracujących z chorymi;Regionalne Centrum Informacji i Wspomagania OrganizacjiPozarządowych z Gdańska, przy udziale partnera z Anglii,przeprowadziło szkolenie z zakresu biznesu iprzedsiębiorczości dla trenerów, którzy nowymi metodaminauczania mają kształcić młodzież w Polsce; rozpoczęto projektgminy Bartoszyce, zatytułowany „Transgraniczny Świat Turystyki– Uwarunkowania i Perspektywy Rozwoju ObszarówPrzygranicznych”; w ramach projektu „Teraz już wiem!” - gminaFrombork zorganizowała wyjazd ekspertów z Fromborka na Litwę,gdzie zaprezentowano plany rozwojowe obu samorządów;Stowarzyszenie Gmin „Polskie Zamki Gotyckie” przystąpiło dorealizacji projektu: „Rozwój współpracy polsko-rosyjskiej narzecz wspólnych inicjatyw w regionie Morza Bałtyckiego”;Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie rozpoczęła projekt:„Z Danii do Polski – transfer wiedzy i doświadczeń zawodowych”,Malbork realizuje pomysł: „Europejskie OkienkoPrzedsiębiorczości drogą do wzmocnienia operacyjnegosamorządów”.22

Euroregion Bałtyk został także objęty programem Litwa,Polska, Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej INTERREGIIIA/TACIS CBC 2004-2006 - w ramach Europejskiego InstrumentuSąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Był on prekursorem programuPolska-Litwa-Rosja, zakreślonego na lata 2007-2013 23. Celem obu22 „Biuletyn Euroregionu Bałtyk” nr 15/2009.23 Dofinansowanie programu ze środków unijnych wyniesie 132,1 mln Euro, zaśmaksymalny poziom dofinansowania projektu to 90 proc. kosztów. Głównymiproblemami obszaru objętego programem są ochrona środowiska naturalnego ipoprawa połączeń transportowych, którym poświęcono dwa osobne działania wramach pierwszego z priorytetów: „Przyczynianie się do rozwiązywaniawspólnych problemów i wyzwań”. Podjęte w jego ramach projekty mają zazadanie stworzyć długofalowe warunki dla zrównoważonego rozwoju iprzestrzennej spójności obszaru objętego programem. Najważniejszympotencjałem obszaru objętego programem są: kapitał ludzki i turystyka. Towłaśnie rozwój atrakcji turystycznych oraz wsparcie potencjału ludzkiego i

16

tych edycji stało się wspieranie współpracy transgranicznej napółnocno - wschodniej granicy Polski, stanowiącej jednocześniezewnętrzną granicę Unii Europejskiej.

„Bałtyk”, mając za sobą cenne doświadczenia, płynące zokresu przedakcesyjnego, dziś skutecznie aplikuje i wspierastarania gmin o środki unijne. Dotychczas z funduszystrukturalnych, dostępnych w ERB, zrealizowano wiele ciekawychpomysłów, m.in.: ABC Przedsiębiorczości Dzieci i Młodzieży,Rozwój kadry zarządzającej w szpitalach ObwoduKaliningradzkiego i województwa warmińsko - mazurskiego, Kuzdrowiu przez sztukę i partnerstwo transgraniczne, Rozwójwspółpracy polsko-rosyjskiej na rzecz wspólnych inicjatyw wregionie Morza Bałtyckiego, Transgraniczny Świat Turystyki –Uwarunkowania i Perspektywy Rozwoju Obszarów Przygranicznych,Poznanie – Partnerska Przyszłość Heringsdorfu i Tolkmicka, ZDanii do Polski – Transfer wiedzy i doświadczeń zawodowych. Nauwagę zasługuje projekt „Kultura i sztuka”, którego efektemstała się Strategia rozwoju współpracy kulturalnej dla polskieji rosyjskiej części Euroregionu Bałtyk, tj. województwapomorskiego i warmińsko–mazurskiego oraz ObwoduKaliningradzkiego na lata 2007 – 2013. Celem bezpośrednimprojektu było utworzenie sieci efektywnej, stałej współpracymiędzy instytucjami Obwodu Kaliningradzkiego i ERB poprzezrealizację działań służących wzmocnieniu procesu edukacjipracowników szeroko rozumianej sfery kultury oraz zapewnieniudostępu do informacji kulturalnych; wzmocnieniu wymiany międzyprofesjonalistami; uatrakcyjnieniu i szerokiemurozprzestrzenianiu informacji kulturalnych, produktów i usług wjęzykach krajów sąsiadujących.24.

kapitału społecznego - obok potrzeby koordynacji planowania przestrzennegoi społeczno- -gospodarczego, a także zarządzania przedsiębiorczością ipotencjałem biznesowym - stanowią obszary wsparcia w drugim z priorytetów:„Wspieranie rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego”. Ostatni zpriorytetów został poświęcony kontaktom międzyludzkim i będzie wdrażanyprzez mikroprojekty. Uznano bowiem ich duże znaczenie dla zmniejszaniaistniejących barier mentalnych i kulturowych wśród społeczności lokalnych;więcej zob.: www.ewt.gov.pl [dostęp 05.12.2010r.].24 „Biuletyn Euroregionu Bałtyk”, nr 13/2008, s. 18 i n; Kultura i sztuka,Raport Końcowy 2006 – 2008, SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI STOWARZYSZENIA GMIN RPEUROREGION BAŁTYK ZA OKRES 1.01.2006 – 31.12.2006r.; 1.01.2007 – 31.12.2007r.; ZA OKRES1.01.2008 – 31.12.2008r, zob.: www.bopp.pozytek.gov.pl [dostęp 05.12.2010r.];EUROREGION BALTIC ANNUAL REPORT 2007 – 2008, www.euroregionbaltic.eu [dostęp11.12.2010r.].

17

Dotychczasowa współpraca i zaangażowanie członkówEuroregionu w wykorzystaniu środków unijnych zaowocowały utworzeniem i zatwierdzeniem programu „Południowy Bałtyk 2007 –2013”, nowego projektu współpracy terytorialnej UE. W jegopowstaniu ERB odegrał zasadniczą rolę. Program obejmuje regionyDanii, Litwy, Niemiec, Polski i Szwecji, a „Bałtyk” jestaktywnym partnerem w jego realizacji. Daje to większemożliwości współpracy władzom samorządowym podregionów:szczecińskiego, koszalińskiego, słupskiego, gdańskiego, Gdańsk- Sopot - Gdynia, a także podregionu elbląskiego (obszarsąsiadujący). Dotychczas te kraje realizowały wspólne projektyw Euroregionach Bałtyk i Pomerania w ramach programu INTERREGIIIB. Pojawia się więc nowa możliwość współpracy - zarówno dlatych, którzy mają już doświadczenie w tej dziedzinie, jak itych, którzy dopiero teraz zdecydują się na przygotowywanieprojektów wspólnie z nadbałtyckimi sąsiadami.

Rola, znaczenie i efekty współpracy wEuroregionie Bałtyk

Spotkania mieszkańców sąsiadujących państw podczas imprezkulturalnych, wymiana młodzieży, organizacja targówgospodarczych, konferencji i seminariów naukowych, festiwalipiosenki czy zawodów sportowych, jak również nauka językasąsiada oraz publikacje poświęcone problemom dalekowykraczającym poza granice jednego kraju, przełamująwieloletnie bariery kulturowe i historyczne, uświadamiająclokalnej społeczności wzajemne związki i podobieństwa orazwspólną odpowiedzialność za kształtowanie rzeczywistości wnajbliższej okolicy. Wspólnie realizowane projekty przyczyniłysię do stworzenia trwałych związków kulturalnych, gospodarczychi – co szczególnie istotne - nawiązywania zwyczajnych kontaktówtowarzyskich. Tak powstały swoiste pomosty między osobami,organizacjami i instytucjami. Działalność Euroregionu wykraczapoza oficjalne kontakty urzędników z poszczególnych krajów, aniektóre projekty dowodzą, iż współpraca może dotyczyć takspecjalistycznych dziedzin jak pedagogika specjalna czy służbazdrowia. Jednak widoczne sukcesy i efekty wspólnychprzedsięwzięć w Euroregionie Bałtyk, słabną w obliczupojawiających się przeszkód. Intensywność współpracytransgranicznej w tym obszarze jest ograniczana bowiem przezstale obecne bariery.

18

Kontakty w ERB mają asynchroniczny i asymetrycznycharakter. Rządowo – samorządowy charakter ”Bałtyku” wskazujena stałą w nim obecność przedstawicieli administracji rządowej.O ile polskie i skandynawskie samorządy zachowują daleko idącąsamodzielność w nawiązywaniu kontaktów i realizowaniu wspólnychprzedsięwzięć, o tyle współpraca transgraniczna (jej zakres,skala i intensywność) naszych wschodnich sąsiadów (dotyczy tozarówno Rosji, Białorusi, jak i Ukrainy) jest silnieuzależniona od aktualnych priorytetów w polityce zagranicznej,a także sytuacji wewnętrznej danego państwa. Ponadto, ERB różnisię od pozostałych euroregionów liczbą partnerów. Większośćtransgranicznych struktur składa się z dwóch lub trzech państw,tymczasem "Bałtyk" obejmuje swym zasięgiem kraje geograficznieodseparowane nie tylko lądową granicą. Taki zasięgtransgranicznej współpracy powoduje, iż jest ona kosztowna, conie pozostaje bez wpływu na intensywność kontaktów państw niązainteresowanych. Stąd też władze ERB, by wzmocnić stosunki,podkreślają korzyści, wynikające z wzajemnej współpracy.Również słaby potencjał społeczno-ekonomiczny wschodniegopogranicza naszego kraju wpływa ujemnie na skalę kontaktów.Tym bardziej, że po drugiej stronie polskiej granicy znajdująsię regiony słabe ekonomicznie. Stąd tak ważny w ERB jestskandynawski partner oraz zainteresowanie okazywane przez UnięEuropejską. Euroregion ten od początku jego powstania,traktowany był jako swoisty "poligon doświadczalny" integracjieuropejskiej, łączył bowiem kraje UE, państwa kandydujące iRosję. Skutkiem tej współpracy było poznanie rzeczywistegofunkcjonowania Unii Europejskiej w wymiarze regionalnym.Euroregion spełnił ważną rolę w przygotowaniu samorządów dowejścia do Unii Europejskiej, a także dał możliwośćpozyskiwania środków pomocowych. Szczególnie ważna dla gminbyła także możliwość promocji na arenie międzynarodowej m.in.poprzez udział w Targach Baltic Expo.25 "Bałtyk" stał sięmostem łączącym kraje działające na różnych płaszczyznachpolitycznych i gospodarczych. Taki poziom współpracy lokalnejwyprzedził umowy państwowe i stał się znaczącym ułatwieniem nadrodze do wspólnego członkostwa w Unii Europejskiej.

Ważną przeszkodą w pracy Euroregionu i możliwościrealizacji postawionych celów, jest brak jednolitego programu25 Euroregion Bałtyk – korzyści wynikające z przynależności gmin Województwa Warmińsko –Mazurskiego do Stowarzyszenia Gmin RP Euroregionu Bałtyk, Informacja p.o. DyrektoraBiura Integracji Europejskiej Warmińsko – Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego,lipiec 2002.

19

pomocowego. Problemem, jak do tej pory, była niekompatybilnośćprogramów INTERREG, PHARE i TACIS, co powodowało trudności wspójnym rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu działań napoziomie Euroregionu. Trzech uczestników Euroregionu korzystałopierwotnie z różnego wsparcia finansowego: kraje kandydackie zprogramu PHARE, Obwód Kaliningradzki – z TACIS, partnerzy zeSzwecji i Danii z innych funduszy unijnych. Rozszerzenie UniiEuropejskiej w 2004 roku zasadniczo ułatwiło relacje ipowiązania społeczno - ekonomiczne stron Euroregionu Bałtyk.Bardzo istotnym czynnikiem, generującym dysproporcje w zakresieaktywności transgranicznej podmiotów publicznych, są równieżznaczne różnice w wielkości środków przeznaczanych przez UnięEuropejską na wsparcie projektów transgranicznych adresowanychdo regionów położonych w krajach nie będących członkami UE,długi czas oczekiwania na refundację i brak partnerów dorealizacji przedsięwzięć. Skala różnicy pomiędzy kwotami,którymi dysponują podmioty po obu stronach granicy, znacznieogranicza możliwości ich równorzędnego i partnerskiegouczestnictwa w projektach. Ponadto, u naszego rosyjskiegopartnera, wyraźnie odczuwalny jest brak odpowiednioprzygotowanej kadry, posiadającej umiejętności i wiedzęzwiązaną z aplikowaniem programów UE. Brak przejawianejinicjatywy i składanych projektów przez gminy, które sączłonkiem Euroregionu Bałtyk, to wyraźny minus tej współpracy.Barierę stanowi też brak znajomości języków obcych.26 Ponadto,przedsięwzięcia odbywające się na terytorium organizacjipartnerskich pociągają za sobą także wydatki. Stowarzyszeniaczęsto nie dysponują wystarczającymi środkami na przejazdy orazpobyt ich przedstawicieli w organizacjach partnerskich w drugimkraju. Dlatego też alternatywą i sposobem porozumiewania siębez granic, wiz i innych barier administracyjnych może być wERB kontakt wirtualny.

Nowym impulsem do współpracy jest położenie w tej strefieośmiu państw członkowskich Unii Europejskiej. Z drugiej strony,wzdłuż północnych i wschodnich województw Polski, pojawiła sięistotna bariera - zewnętrzna granica Unii Europejskiej, zwszystkimi tego konsekwencjami. Po 2004 roku tylko ObwódKaliningradzki znajduje się poza jej terytorium, co26 Na bariery współpracy regionów położonych po obu stronach wschodniejgranicy zwraca uwagę B. Kawałko w raporcie: Granica wschodnia jako czynnik ożywieniai rozwoju społeczno – ekonomicznego regionów przygranicznych. Synteza,http://www.polskawschodnia.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Documents/Kawalko.pdf [dostęp 11. 12.2010r.].

20

automatycznie powoduje pewne trudności w realizacji współpracytransgranicznej i transnarodowej. Należy jednak dodać, iż mimoto, wszystkie regiony członkowskie ERB mają równy status. Wartorównież podkreślić fakt, iż strona rosyjska zawsze była ipozostaje bardzo aktywnym i ważnym partnerem w ramachwspółpracy w Euroregionie. Główne cele, które winny byćosiągnięte w najbliższych latach, dzięki kooperacji z Rosją,to: rozwój infrastruktury granicznej, poprawa systemuinformacji i marketingu, uruchomienie Kanału Mazurskiego27

oraz nowych lokalnych przejść granicznych, wspieranieobecności polskich firm na rynku rosyjskim a także budowakanału dla żeglugi na Mierzei Wiślanej.28 Przeszkodą pozostajejednak kwestia przekraczania granicy z ObwodemKaliningradzkim.29 To znacząco wpływa na mniejszą intensywnośćkontaktów transgranicznych. Zmiany te mają duże znaczenie dlawojewództwa warmińsko-mazurskiego, które jako jedyne w Polscebezpośrednio graniczy z Obwodem Kaliningradzkim FederacjiRosyjskiej.

Wciąż istnieją w tym obszarze sporne i nie rozstrzygniętekwestie. Nadal nie do końca rozwiązanym problemem jest ochronaśrodowiska i kompleksowe zagospodarowanie całego ZalewuWiślanego – akwenu przeciętego granicą. Kwestią sporną w tymobszarze wciąż pozostaje także sprawa Cieśniny Pilawskiej,

27 Opracowano już koncepcję uruchomienia Kanału Mazurskiego jako drogiwodnej łączącej Wielkie Jeziora Mazurskie z Bałtykiem. Strona rosyjskawyraziła zgodę na włączenie się w odbudowę połączeń dróg wodnych (170 km)pomiędzy rejonem Wielkich Jezior Mazurskich a Morzem Bałtyckim. Projektprzewiduje rewitalizację Kanału Mazurskiego (po polskiej stronie przebiega20 km tego kanału), a następnie po stronie rosyjskiej przez rzeki Łynę iPregołę do Kaliningradu i dalej przez Zalew Kaliningradzki - wyjście naMorze Bałtyckie; www.mi.gov.pl [dostęp 06.12.2010r.].28 B. Kawałko, Granica wschodnia jako czynnik ożywienia i rozwoju społeczno – ekonomicznegoregionów przygranicznych…, op. cit.29 Na granicy Polski z Rosją funkcjonuje 9 przejść granicznych. Przejściakolejowego: Braniewo-Mamonowo, Głomno-Bagrationowsk, Skandawa-Żelaznodorożnyj. Przejścia drogowe to: Gronowo-Mamonowo (od 1997 r.),Bezledy-Bagriationowsk (od 1992 r.), Gołdap-Gusiew (od 1995 r.). Zob.:UMOWA sporządzona w Moskwie dnia 22 maja 1992 r. między RządemRzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej w sprawie przejśćgranicznych, Monitor Polski z dnia 24 lipca 2003 r. Nr 37 Poz. 528.Dodatkowo, w sezonie letnim, statki żeglugi pasażerskiej odbywające rejsydo portu w Kaliningradzie, odprawiane są na przejściach granicznych wportach Elbląg i Frombork. W porcie lotniczym w Szymanach doraźnie odprawiasię ruch pasażerski. Ponadto, w grudniu 2010 roku uruchomiono długooczekiwane nowe przejście graniczne Grzechotki-Mamonowo II.

21

łączącej Bałtyk z Zalewem Wiślanym.30 Dotychczas władzeFederacji Rosyjskiej godziły się, by przepływały przez niątylko polskie i rosyjskie statki31. Polsce zaś zależało, bymogły przechodzić przez nią, w drodze do Elbląga, statkiwszystkich bander. Rosjanie wiązali tę kwestię z remontemdrogi z Kaliningradu do Elbląga.32 Jest to fragment dawnej,niemieckiej autostrady, tzw. "berlinki", która zdaniem Rosjanjest najlepszą dla całego Obwodu Kaliningradzkiego trasątranzytową do Niemiec.33 Pojawiało się nawet określenie, iż dlaObwodu „berlinka” jest „drogą życia”. Rosjanie na początku maja2006 r., wprowadzili zakaz ruchu na Zalewie Wiślanym - zarównostatków pasażerskich oraz handlowych z Polski i Rosji,powołując się na przestarzałe umowy zawarte między PRL aZwiązkiem Radzieckim. Według strony rosyjskiej umowy straciłymoc z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej. Zakaz30 K. Luks, Polityka a ekonomia. Kanał przez Mierzeję Wiślaną, "Czas Morza" 2/6 grudzień1995; Z. Knypl, Dostępność Cieśniny Pilawskiej dla żeglugi – w świetle międzynarodowegoprawa morza, w: X Jubileuszowy Sejmik Morski. Państwo i samorządy terytorialne w politycemorskiej, Civitas Christiana Krynica Morska – Elbląg, maj 1994 Szczecin 1995,s. 189 – 199; L. Łukaszuk, Międzynarodowe prawo morza, Scholar Warszawa 1997,s. 231 – 233. 31 W dniach 10 –11 marca 2009 r. odbyło się w Warszawie II posiedzeniePolsko-Rosyjskiej Międzyrządowej Komisji ds. Współpracy Gospodarczej.Najważniejszym jej ustaleniem była wstępna zgoda Moskwy na udrożnienieżeglugi po Zalewie Wiślanym. Zdecydowano, że w sezonie żeglugowym 2009 rokurozpoczną się rejsy statków pasażerskich i handlowych pomiędzy Elblągiem aKrólewcem (jednak tylko jednostki śródlądowe, które nie mogą wyjść naotwarte morze i dostarczyć ładunek np. do portów szwedzkich. Przyczyną jestniewielka gwarantowana głębokość rosyjskiej części Zalewu, która wedługoficjalnych dokumentów wynosi jedynie 1,8 metra. Ponadto strona rosyjskapoinformowała o pracach nad wewnętrznymi regulacjami prawnymi dotyczącyminorm, określających żeglugę statków państw trzecich w Zalewie Wiślanym);www.mi.gov.pl [dostęp 06.01.2011r.]. 32 Premier Federacji Rosyjskiej M. Kasjanow, na spotkaniu w Warszawie zpremierem RP J. Buzkiem w dniu 25.05.2001 roku, stwierdził, iż jestmożliwe ustanowienie Elbląga międzynarodowym portem morskim, pod warunkiem,że Polska wyremontuje swój odcinek Berlinki i otworzy tam nowe przejściegraniczne Grzechotki - Mamonowo II. "Rzeczpospolita" 26 – 27. 05.2001; T.Pruściński, W. Samulowski, Nadbałtyccy partnerzy, "Pomorski PrzeglądGospodarczy" nr 5/2001, s. 26 i n, 33 Berlinka to najpopularniejsza, historyczna już nazwa odcinka dawnejhitlerowskiej autostrady, tzw. „Reichsbahn”, mającej połączyć Berlin –ówczesną stolicę III Rzeszy z jej daleką wschodnią rubieżą – Königsbergiem(Królewcem, obecnie rosyjskim Kaliningradem). „Berlinka”, (droga nr 22)wraz z przejściem Grzechotki - Mamonowo II będzie stanowić najkrótszą drogęz zachodu na wschód Europy. Więcej na ten temat zob.: www.berlinka.pcp.pl[dostęp 05.01.2011r.].

22

niekorzystnie wpłynął na gminy leżące nad zalewem: Braniewo,Frombork, Tolkmicko, Sztutowo, Krynica Morska, a przedewszystkim na Elbląg (miasto wybudowało bowiem nowoczesny portmorski). W maju 2007 roku Urząd Graniczny Federalnej SłużbyBezpieczeństwa FR w Obwodzie Kaliningradzkim zajął stanowiskona temat wykonywania rejsów turystycznych i innych jednostekpływających po wodach wewnętrznych lub tranzytem przez obszarObwodu Kaliningradzkiego (trasa pomiędzy Zalewem Wiślanym iZalewem Kurońskim), w świetle której po wewnętrznych wodachObwodu mogą poruszać się jednostki pływające noszące wyłączniebanderę rosyjską. 34 Przełom w tej sprawie35 nastąpił dopiero wlipcu 2009 roku.36

Do końca lat osiemdziesiątych XX wieku Kaliningradpozostawał tematem tabu, tak jak gdyby nie istniał na mapiepolitycznej.37 Jego sytuacja zaczęła się gwałtowanie zmieniać34 T. Baryła, W. Hojszyk, Kaliningrad. Fakty. Wydarzenia. Opinie, Nr 5/2007, s. 59.35 Premier Władimir Putin na spotkaniu z kierownictwem Rady Federacji,wyższej izby rosyjskiego parlamentu, poparł pomysł otwarcia żeglugi wZalewie Kaliningradzkim, który stanowi część Zalewu Wiślanego, jednakotwarcie miałoby nastąpić tylko dla jednostek noszących bandery krajówsąsiednich - Polski i Litwy. Ostatecznie, w lipcu 2009 roku, podpisałstanowisko dotyczące otwarcia rosyjskiej części Zalewu Wiślanego dlastatków pod banderą państw trzecich wpływających lub wypływających zpolskich portów (z pominięciem jednostek pływających pod polską banderą);A. Szałkowska, Zalew Wiślany. Putin otworzy żeglugę po rosyjskiej części, ale tylko dla Polski iLitwy, „Dziennik Bałtycki” 17.07.2009; A. Szałkowska Zalew Wiślany otwarty dlawszystkich, oprócz Polski, „Dziennik Bałtycki” 23.07.2009.36 Równolegle z zabiegami strony polskiej, która zmierza do pełnegoodblokowania Cieśniny Pilawskiej i doprowadzenia do swobodnej żeglugi poZalewie Wiślanym, pojawiły się pomysły utworzenia drogi alternatywnej, wpełni otwierającej polską część Zalewu w stronę Bałtyku. I tak, szansą naprawidłowe funkcjonowanie rozbudowanego i zmodernizowanego ze środków UEportu elbląskiego może być budowa kanału w poprzek Mierzei Wiślanej wSkowronkach, uniezależniająca wszystkie porty Zalewu Wiślanego od trwającejponad 60 lat częściowej blokady Cieśniny Pilawskiej. Kanał może wpłynąćtakże na aktywizację portów i rozwój turystyki transgranicznej na tymakwenie. Temu pomysłowi sprzeciwiają się jednak ekolodzy.37 Obwód Kaliningradzki pod względem geograficznym jest najbardziej nazachód wysuniętą częścią Federacji Rosyjskiej, o powierzchni 15,1 tys. km2,zamieszkiwaną przez 938,6 tys. osób i leżącą nad Morzem Bałtyckim.Problemem Obwodu Kaliningradzkiego jest ujemny przyrost naturalny i szybkostarzejące się społeczeństwo (23 proc. mieszkańców Obwodu stanowią emeryci,szczególnie byli wojskowi). Charakteryzuje się on specyficznym położeniemgeograficznym, co w znacznym stopniu warunkuje jego peryferyjność i rozwójspołeczno-ekonomiczny, a tym samym konkurencyjność kaliningradzkiejgospodarki. Specyfika tego położenia polega m.in. na tym, że jakointegralna część państwa rosyjskiego jest on całkowicie oddzielony od

23

na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, kiedypo rozpadzie ZSRR, region ten pozostał w centrum uwagi dyskusjipolitycznych. Znajduje się tu główna baza Floty Bałtyckiej –Bałtijsk. Władze rosyjskie wielokrotnie podkreślały znaczenieObwodu dla interesów bezpieczeństwa Rosji, zwłaszcza wkontekście rozszerzania NATO i proatlantyckich dążeń państwnadbałtyckich.38 Kaliningrad jest również ważnym miejscem zpunktu widzenia gospodarczego.39 W 1991 roku utworzono tu WolnąStrefę Ekonomiczną "Jantar", która stała się impulsem do

pozostałej części Rosji poprzez granice lądowe innych państw (Polski iLitwy) oraz międzynarodowe wody Morza Bałtyckiego. Istnienie tu jedynyniezamarzający port na Morzu Bałtyckim oraz szlaki komunikacyjneprzechodzące przez terytorium Obwodu i łączące w najkrótszy sposób Rosję zEuropą Zachodnią. Obwód dysponuje znacznymi zasobami naturalnymi. Na jegoterenie znajdują się największe złoża bursztynu (ok. 90 proc. całychzasobów światowych). Występują ponadto złoża wysokiej klasy ropy naftowej zniską zawartością siarki. Poziom wydobycia ropy wynosi obecnie 0,8-0,9 mlnton rocznie, z możliwością jego zwiększania do 1,5-2 mln ton rocznie. Naterytorium Obwodu występują również złoża węgla brunatnego (według wstępnejoceny – ok. 1,5 mld ton), torfu (2,5-3 mld m3), soli kamiennej oraz źródławód mineralnych. Jednak jest on w znacznym stopniu uzależniony od importusurowców energetycznych, w tym zwłaszcza paliw i energii elektrycznej. Jestto duży problem ekonomiczny, ponieważ tranzyt energii przez terytoriainnych państw (głównie Litwy) z wykorzystaniem tamtejszej infrastrukturyznacząco podnosi jej cenę, a tym samym wpływa na obniżenie konkurencyjnościcałej gospodarki. Dane za: H. Borko, Jaka przyszłość czeka rosyjską enklawę w UE?, w:http://www.gazetafinansowa.pl/index.php/wydarzenia/analizy/2702-jaka-przyszo-czeka-rosyjsk-enklaw-w-ue.html [dostęp 27.12.2010r.].

38 Szerzej na ten temat: S. Bolszakov, The Baltic States: Current Dilemmas of Security,w: J. Stefanowicz, I. Grabowska – Lipińska (red.), Racja stanu w dobietransformacji ładu europejskiego, ISP PAN Warszawa 1995; M. Kozieł, ObwódKaliningradzki – region współpracy transgranicznej Polski i Rosji, Centrum Badań WschodnichWarszawa, 1995; A. Stasiak (red.) Problemy współpracy przygranicznej pomiędzy Polską iObwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, PAN Warszawa 1994; A. Żukowski,Pogranicze północno – wschodnie Polski a polska polityka zagraniczna. Refleksje nad perspektywąstosunków z Obwodem Kaliningradzkim, w: R. Stemplowski, A. Żelazo (red.), Polskiepogranicza a polityka zagraniczna u progu XXI wieku, op. cit. s. 324 – 345.39 G. Medwedew, Droga do energetycznej niezależności, "Rosyjskie Regiony" nr 3/1999,s. 20; N. Muraszow, Pokojowa produkcja "Obronki" "Rosyjskie Regiony" nr 3/1999,s. 27, E. Poljakow, Dawni wojskowi zostają przedsiębiorcami, "Rosyjskie Regiony" nr3/1999, s. 28 i n., S. Popowski, Rosyjska wyspa w europejskim morzu,"Rzeczpospolita" z 23. 03. 2001r. także A. Fibak, Ł. Bojakowski (red.),Kierunek Kaliningrad. Debata Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, "Pomorski PrzeglądGospodarczy" nr 2/2001, s. 39 i n., Kalinigradzka Obłast w cyfrach 2000, Kaliningrad2000r, s. 144; G. Fedorov, Kalingrad Region In the Concept of the Common Economic Area,w: E. Teichmann, M.A. Weresa (red.), Rozszerzona Unia Europejska i jej wschodni sąsiedzi.Pierwsze doświadczenia współpracy, SGH Warszawa 2005, s. 391 i n.

24

rozwoju Obwodu oraz zwróciła uwagę firm zagranicznych40. Dziś,w nowej sytuacji geopolitycznej rola militarno-strategicznaObwodu Kaliningradzkiego jest dla Rosji o wiele ważniejsza niżjego znaczenie gospodarcze. Szacuje się, że ok. 10 %mieszkańców Obwodu to wojskowi i ich rodziny, połowa terytoriumi 30 - 40% gospodarki tego obszaru związanych jest z wojskiem.Tym samym Kaliningrad jest bezpośrednio uzależniony od stopniafinansowania z budżetu państwa. Funkcjonowanie istniejących bazwojskowych, poligonów i kompleksów magazynowych powoduje szeregproblemów w dziedzinie ochrony środowiska oraz w sferzesocjalno-ekonomicznej. Główne problemy ekologiczne związane sąz przechowywaniem i utylizacją amunicji oraz przestarzałegosprzętu wojskowego. Duże niebezpieczeństwo stwarzają arsenały,bazy i magazyny zlokalizowane w bliskim sąsiedztwie miastaKaliningrad. Bezpośrednie zagrożenie dla jego mieszkańcówwynika także z fatalnego stanu technicznego magazynów iwarunków przechowywania amunicji.41

Odizolowany od świata zewnętrznego i upadającygospodarczo Obwód Kaliningradzki może zagrażać bałtyckiejprzestrzeni politycznej. 42 Tylko dzięki otwieraniu się

40 Więcej na ten temat zob.: "Forum" z 24. 02. 2002 ; "Wprost" z 17. 03.2002, por.: Recommendations for Increased Trade and Investments in theKaliningrad Region. A set of viewpoints from the Business Advisory Council– BAC (in the frameworsk of CBSS) to be presented to the CBSS ForeignMinisters Meeting in Svetlogorsk on March 6, 2002, por: ABC inwestora wFederacji Rosyjskiej, Kaliningrad – Rosyjska Specjalna Strefa Ekonomiczna,Sambia Consulting Ltd. Kaliningrad, listopad 1997, s. 4 i n; Speech by MrPeter Egardt, Chairman of the CBSS Business Advisory Council. 11thMinisterial Session of the Council of the Baltic Sea States (Svetlogorsk,Kaliningrad Oblast, 5-6 March 2002); por.: J.M. Zwieriew, Formulation ofinfrastructure of the free economic zone Jantar as element of activization of over – the bordercooperation, w: A. Stasiak, T. Komornicki (red.), Problemy współpracy przygranicznejpomiędzy Polską i Obwodem Kaliningradzkim, "Biuletyn IG i PZ PAN", nr 6/1994.Ustawa o Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Obwodzie Kaliningradzkim zgrudnia 2005r. w założeniu ma na celu przyspieszenie socjalno-gospodarczegorozwoju tego regionu. Jest ona zorientowana na dużych inwestorów,szczególnie na kapitał moskiewski i przyjęta została na 25 lat;www.kaliningradkg.polemb.net [dostęp 10.08.2010r.]. T. Baryła, W. Hojszyk,Kaliningrad. Fakty. Wydarzenia. Opinie, Nr 9/2007, s. 43; B., A. Ulewicz, Las Vegaspółnocy, Gazeta Wyborcza” 5-6.07. 2008r.41 T. Palmowski, Współpraca z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej jako czynnikrozwoju regionalnego, www.polskawschodnia.gov.pl [dostęp 05.08.2010r.].42 Szerzej: Wir brauchen das reiche Europa, "Der Spiegel" nr 11 z 13.01.2001, s.152 – 155; U.E. Jensen, Kwestia Kaliningradu, "Rzeczpospolita" z 25.07.2002;por.: P. Joenniemi, Kaliningrad: a double periphery?, Copenhagen COPRI 1997; Unia aObwód Kaliningradzki, w: "Unia Europejska" nr 4/2001, s. 20 – 22; T. Gareev, I.

25

Kaliningradu na Europę oraz Europy na Kaliningrad, ma on dużąszansę stać się naturalnym pomostem między Europą Zachodnią iWschodnią, Białorusią i krajami bałtyckimi. Oczywiście, w tejmierze Euroregion może występować w charakterze doradcy czystrony postulującej, ale głównymi aktorami pozostają jednakrządy krajowe oraz Komisja i Parlament Europejski. Niezwykleważną kwestią pozostaje zaangażowanie Kaliningradu do jaknajszerszych kontaktów z sąsiadami. Ten cel mocno akcentujepolska strona ERB.

Zakończenie

Współpraca euroregionalna pozwala poszerzać rządowekontakty między państwami o bilateralną współpracę miast igmin. Ich powstanie pobudziło do zacieśnienia kontaktów wramach transgranicznej wymiany poglądów i działańposzczególnych krajów, a przede wszystkim wzbogaciło wzajemnekontakty mieszkańców. Dla krajów byłego bloku socjalistycznego,stanowiły one szansę przyspieszenia rozwoju społeczno –gospodarczego, m.in. przez zewnętrzne źródła finansowania.Kontakty euroregionalne pozwalają zdobywać wiedzę na temathistorii, tradycji i kultury, łamać wzajemne uprzedzenia istereotypy, co w konsekwencji znajduje swoje odzwierciedlenie wbudowaniu sprzyjającego klimatu dla współpracy na płaszczyźnierządowej i parlamentarnej. Dobrym tego przykładem jestEuroregion Bałtyk. Koncepcja „Bałtyku” zawiera bowiem dążeniedo dostarczenia Rosji argumentów na rzecz rozwoju kontaktów wtym obszarze, wspólnego przełamywania barier i usuwaniastereotypów. Nie bez znaczenia jest tu rola polskiej stronyERB. Do najważniejszych przesłanek współpracy z ObwodemKaliningradzkim zaliczyć można: odcięcie Obwodu od terytoriumRosji „właściwej”, co skłania go do współpracy z państwamisąsiednimi, utrwalona pozycja polskich (często pochodzących zWarmii i Mazur) przedsiębiorstw, zwłaszcza na lokalnym rynkuproduktów spożywczych, status specjalnej strefy ekonomicznej,dobrze rozwinięta współpraca w dziedzinach związanych zesportem, kulturą i wymianą młodzieży, szczególnie istotna jakoczynnik przełamujący niekorzystny wizerunek Polaka wśródrosyjskich mieszkańców Obwodu, aktywna współpraca naukowa

Joukowskii, Funkcjonowanie obwodu kaliningradzkiego w otoczeniu unijnym: pierwszedoświadczenia, w: E. Teichmann, M.A. Weresa (red.), Rozszerzona Unia Europejska i jejwschodni sąsiedzi. Pierwsze doświadczenia współpracy, op. cit. s. 405 i n.

26

pomiędzy placówkami akademickimi i badawczymi z Olsztyna iElbląga a uczelniami Kaliningradu, aktywna działalność poobydwu stronach granicy organizacji pozarządowych, zbliżonycharakter zasobów środowiska przyrodniczego, a także jegozagospodarowania (lasy, rzeki, kanały żeglowne, Zalew Wiślany),zmuszający do koordynacji polityki ochrony i eksploatacjiśrodowiska43.

Nie jest jednak do końca jasna kwestia przyszłości"Bałtyku". Ograniczenie ruchu osobowego z naszymi sąsiadami zzawschodniej granicy, w efekcie przystąpienia Polski do UniiEuropejskiej, przyczyniło się do schłodzenia współpracy.44

Istotną barierą w kontaktach mieszkańców Euroregionu Bałtykstały się wizy dla obywateli Kaliningradu oraz wejście Polski iLitwy do Strefy Schengen45. Przyszłość Euroregionu Bałtyk jestuzależniona od stanowiska w tej sprawie władz Rosji.46

Decydujące dla przyszłości Obwodu Kaliningradzkiego będzie to,czy rosyjskie władze federalne opowiedzą się za politykąintegracji czy izolacji tego bałtyckiego, najbardziej nazachód wysuniętego rosyjskiego regionu. Rozwiązaniem tego

43 B. Kawałko, Granica wschodnia jako czynnik ożywienia i rozwoju społeczno – ekonomicznegoregionów przygranicznych…, op. cit.44 Na zamrożenie gospodarczych kontaktów transgranicznych, z chwilą wejściaporozumień z Schengen, i wynikających z tego powodu negatywnychekonomicznych skutków, zwracał uwagę Raport przygotowany przez GrupęRefleksyjną pod przewodnictwem G. Amato, szerzej: Długookresowe implikacjerozszerzenia UE – natura nowej granicy. Raport Końcowy Grupy Refleksyjnej pod przewodnictwemGiuliano Amato, Streszczenie dokonane przez M. Kamińską z Urzędu KomitetuIntegracji Europejskiej, Departament Spraw Europejskich, Biuletyn AnalizUKIE, nr 3, kwiecień 2000. Efektem zmian jest znaczący spadek liczbywydawanych wiz i przekroczeń granicy. Ruch na wschodnich granicach Polski wpierwszym kwartale 2008 w porównaniu z pierwszym kwartałem 2007 znaczącozmalał. Na granicy z Rosją i Białorusią o ponad 40%, na granicy z Ukrainą oponad 25%; dane za: G. Gromadzki, O. Wasilewska, Co można zmienić w sprawie wiz?Polityka wizowa po wejściu Polski do Schengen, Fundacja Batorego, Warszawa czerwiec2008.45 Polska w strefie Schengen, UKIE 2009, w: http://www.ukie.gov.pl/hlp/setup.nsf/broszura_strefa_schengen.pdf [dostęp 25.11.2010r.].46 Morska doktryna Federacji Rosyjskiej do 2020 roku – podpisana przezprezydenta W. Putina 27 lipca 2001 r. – zakłada m.in. stworzenie warunkówdla rozwoju stabilnej współpracy gospodarczej z państwami Regionu MorzaBałtyckiego i rozwój bałtyckiej infrastruktury portowej. Dla ObwoduKaliningradzkiego doktryna zapewnia bezpieczeństwo gospodarcze i militarneoraz rozwój komunikacji morskiej; T. Palmowski, Współpraca z ObwodemKaliningradzkim Federacji Rosyjskiej jako czynnik rozwoju regionalnego,www.polskawschodnia.gov.pl [dostęp 05.08.2010r.].

27

zagadnienia może być większe zaangażowanie Unii Europejskiej wewspółpracy z Federacją Rosyjską. Im bardziej Rosja zostaniewciągnięta do współpracy regionalnej i im większe korzyścizacznie z niej czerpać, tym mniejsze będzie ryzyko jejsamoizolacji. Unijna współpraca z Obwodem powinna byćprowadzona przede wszystkim poprzez regiony. Sprowadzeniestosunków na poziom lokalny powinno łagodzić rosyjskie obawy,że Unia chce ten teren sobie podporządkować. To także możewpłynąć na zwiększenie suwerenności Obwodu Kaliningradzkiego.Współpraca w ramach Euroregionu Bałtyk może być tu zatem nie doprzecenienia. Jednym z rozwiązań tego skomplikowanego problemupozostaje włączenie Kaliningradu do ścisłej współpracy z UniąEuropejską na zasadach umowy stowarzyszeniowej. W ten sposóbObwód mógłby spełniać rolę “pilotażowego regionu” w stosunkachRosji z UE. To zaś możliwe jest tylko za zgodą władz FederacjiRosyjskiej.47 Kolejnym warunkiem powodzenia współpracy wEuroregionie Bałtyk jest stosunek do niej mieszkańców ObwoduKaliningradzkiego48. Dlatego należy pomóc temu obszarowi wbudowaniu elity intelektualnej. To ona bowiem może naciskaćwładze Rosji, by wprowadzono rozwiązania, sprzyjające rozwojowitego regionu. Od niej także zależeć będzie, jak Kaliningradbędzie postrzegał Unię Europejską. Ten cel może być osiągniętym.in. w drodze realizacji wspólnych projektów w ramachEuroregionu Bałtyk. Warto podkreślić, iż dzięki staraniompolskich i rosyjskich władz regionalnych, wzajemne relacjepomiędzy północno-wschodnimi województwami Polski i Obwodem

47 Po raz pierwszy tę koncepcję zaprezentował premier Rosji M. Kasjanow,otwierając sesję Rady Państw Morza Bałtyckiego w Swietłogorsku w ObwodzieKaliningradzkim w marcu 2002 roku, przekonywał, iż nie można dopuścić, byKaliningrad stał się ślepym zaułkiem Europy. Podkreślał, iż Obwód powinienstać się euromostem między Rosją a Unią. Stanowisko to wynikało ze"Średniookresowej Strategii dla rozwoju stosunków między Federacją Rosyjskąi UE (2000-2010)", przedstawionej na szczycie UE – Rosja w październiku1999r,; "Rzeczpospolita" 07.03.2002; por.: Kaliningrad's place in regional andEuropean integration, w: Baltinfo News no 21, June 1999;http://popups.ulg.ac.be/csp/document.php?id=65 [dostęp 10.08.2010r.]. 48 W opinii Aleksieja Ignatieva z Agencji Rozwoju Regionalnego ObwoduKaliningradzkiego, dzięki współpracy w Euroregionie Bałtyk „Region Południowo-Wschodniego Bałtyku staje się w praktyce przykładem nowej jakości stosunków pomiędzy Rosjanami iobywatelami Unii Europejskiej, o którym władze obu stron mogły tylko marzyć w trakcie rozmów ostworzeniu wspólnej ogólnoeuropejskiej sfery współpracy”, A. Ignatiev, Południowo-WschodniBałtyk: kurs aktywnej współpracy i partnerstwa, Kalendarium współpracy województwaWarmińsko –Mazurskiego z Obwodem Kaliningradzkim, Urząd MarszałkowskiWojewództwa Warmińsko – Mazurskiego Elbląg-Olsztyn-Kaliningrad 2008, s. 71.

28

Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej układają się znacznielepiej niż na szczeblu rządowym.49

Bibliografia

1. X Jubileuszowy Sejmik Morski. Państwo i samorządy terytorialne w polityce morskiej,Civitas Christiana Krynica Morska – Elbląg, maj 1994 Szczecin 1995.

2. ABC inwestora w Federacji Rosyjskiej, Kaliningrad – Rosyjska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Sambia Consulting Ltd. Kaliningrad, listopad 1997.

3. Bałtowski M., (red.) Regiony, euroregiony, rozwój regionalny. Euroregion Bug t. 4, Norbertinum Lublin 1996.

4. Baryła T., Hojszyk W., Kaliningrad. Fakty. Wydarzenia. Opinie, Nr 5/2007.5. Baryła T., Hojszyk W., Kaliningrad. Fakty. Wydarzenia. Opinie, Nr 9/2007.6. Borys T., Panasiewicz Z., Współpraca transgraniczna w Polsce, GUS Jelenia

Góra 1996.7. Czarnow S., Niektóre aspekty prawne współpracy transgranicznej i euroregionów,

"Państwo i Prawo" nr 10/1997.8. Długookresowe implikacje rozszerzenia UE – natura nowej granicy. Raport Końcowy Grupy

Refleksyjnej pod przewodnictwem Giuliano Amato, Streszczenie dokonane przez M.Kamińską z Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, Departament SprawEuropejskich, Biuletyn Analiz UKIE, nr 3, kwiecień 2000.

9. European Charter of Border and Cross – border Regions. 10. Euroregion Bałtyk – korzyści wynikające z przynależności gmin Województwa

Warmińsko – Mazurskiego do Stowarzyszenia Gmin RP Euroregionu Bałtyk, Informacjap.o. Dyrektora Biura Integracji Europejskiej Warmińsko – MazurskiegoUrzędu Wojewódzkiego, lipiec 2002.

11. Euroregiony w nowym podziale terytorialnym Polski, Warszawa – Wrocław, Główny Urząd Statystyczny, Wrocław 1999.

12. Fibak A., Bojakowski Ł., (red.), Kierunek Kaliningrad. Debata Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, "Pomorski Przegląd Gospodarczy" nr 2/2001.

13. Goik H., Współpraca przygraniczna, Rocznik Polskiej PolitykiZagranicznej 1992.

14. Ignatiev A., Południowo-Wschodni Bałtyk: kurs aktywnej współpracy i partnerstwa,Kalendarium współpracy województwa Warmińsko –Mazurskiego z Obwodem Kaliningradzkim, Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko – Mazurskiego Elbląg-Olsztyn-Kaliningrad 2008.

15. Joenniemi P., Kaliningrad: a double periphery?, Copenhagen COPRI 1997; Unia a Obwód Kaliningradzki, w: "Unia Europejska" nr 4/2001.

16. Jóskowiak K., Przegląd współpracy transgranicznej i międzyregionalnej,Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1999, Warszawa 1999.

17. Kalinigradzka Obłast w cyfrach 2000, Kaliningrad 2000r.

49 Jednakże miejscem, gdzie zapadają kluczowe decyzje, dotyczące ObwoduKaliningradzkiego, nie jest Kaliningrad, lecz Moskwa. Nadrzędną bowiemwartością strony rosyjskiej są ogólne polityczne interesy państwadefiniowane przez władze centralne.

29

18. Kaliningrad's place in regional and European integration, w: Baltinfo News no21, June 1999.

19. Kawałko B., w raporcie: Granica wschodnia jako czynnik ożywienia i rozwojuspołeczno – ekonomicznego regionów przygranicznych. Synteza,http://www.polskawschodnia.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Documents/Kawalko.pdf

20. Korczak J., Formy współdziałania komunalnego (gmin i powiatów) w obszarzeprzygranicznym. Wybrane zagadnienia, www.prawo.uni.wroc.pl/pliki/501

21. Kozieł M., Obwód Kaliningradzki – region współpracy transgranicznej Polski iRosji, Centrum Badań Wschodnich Warszawa, 1995.

22. Krużyński Z., Współpraca regionalna i transgraniczna, Rocznik PolskiejPolityki Zagranicznej 2001, Warszawa 2001.

23. Luks K., Polityka a ekonomia. Kanał przez Mierzeję Wiślaną, "Czas Morza"2/6 grudzień 1995.

24. Łomiński B., Stolarczyk M., (red.), Polska i jej sąsiedzi w latachdziewięćdziesiątych. Polityczne i ekonomiczne aspekty współpracy i integracji, UŚ Katowice1998.

25. Łukaszuk L., Międzynarodowe prawo morza, Scholar Warszawa 1997.26. Malendowski W., Ratajczak M., Euroregiony. Pierwszy krok do integracji

europejskiej, Atla 2 Wrocław 1998 (2000). 27. Malendowski W., Szczepaniak M., Euroregiony mosty do Europy bez granic,

Warszawa 2000.28. Małuszyńska E., Euroregiony, "Eurologistics" nr 2/2002. 29. Medwedew G., Droga do energetycznej niezależności, "Rosyjskie Regiony"

nr 3/1999.30. Michałowska G., Mały słownik stosunków międzynarodowych, WSiP Warszawa

1999.31. Mierosławska A., Euroregiony na granicach Polski, Warszawa IERiGŻ 1999;

M. Zalewska – Zemła, Euroregiony, Gliwice, "Wokół Nas" 1993.32. Mikołajewicz Z., Strategiczne problemy rozwoju regionalnego w procesie

integracji europejskiej, Opole 1995.33. Miszczuk A., (red.), Informacyjno – infrastrukturalne uwarunkowania

współpracy transgranicznej, Lublin Norbertinum 1996.34. Miszczuk A., Euroregiony – nowa forma współpracy Polski z sąsiadami.

Annales Universitatis Mariae Curie – Skłodowska, Sectio K –Politologia 1995/1996 Vol. 2/3.

35. Muraszow N., Pokojowa produkcja "Obronki" "Rosyjskie Regiony" nr 3/1999.

36. Omelaniuk A.J. (red.), Integracja europejska a ruch regionalny w Polsce,"Silesia" Wrocław 1998.

37. Olszewski M., Euroregiony, Centrum Informacji Europejskiej,grudzień 1998.

38. Pactwa T., (red.), Od Inicjatywy INTERREG III do Europejskiej WspółpracyTerytorialnej. Doświadczenia Pomorskie, Pomorskie Studia Regionalne UrządMarszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk 2007.

39. Poljakow E., Dawni wojskowi zostają przedsiębiorcami, "Rosyjskie Regiony" nr 3/1999.

40. Pruściński T., Samulowski W., Nadbałtyccy partnerzy, "PomorskiPrzegląd Gospodarczy" nr 5/2001.

30

41. Recommendations for Increased Trade and Investments in the Kaliningrad Region. A set of viewpoints from the Business Advisory Council – BAC (in the frameworsk of CBSS) to be presented to the CBSSForeign Ministers Meeting in Svetlogorsk on March 6, 2002.

42. Salmonowicz H., Euroregion Pomerania. Fundacja Pomerania, Szczecin 1996.

43. Salmanowicz H., Determinanty współpracy i integracji gospodarczej regionów przygranicznych, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999.

44. Skrzydło A., Rozwój współpracy transgranicznej i międzyregionalnej, RocznikPolskiej Polityki Zagranicznej 1997.

45. Skrzydło A., Współpraca transgraniczna, Rocznik Polskiej PolitykiZagranicznej 1998.

46. Sługocki J., Pozycja prawnoustrojowa regionu: dylematy regionalizacji wPolsce, WSP Olsztyn 1997.

47. Speech by Mr Peter Egardt, Chairman of the CBSS BusinessAdvisory Council. 11th Ministerial Session of the Council of theBaltic Sea States (Svetlogorsk, Kaliningrad Oblast, 5-6 March 2002).

48. Stasiak A., (red.) Problemy współpracy przygranicznej pomiędzy Polską iObwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, PAN Warszawa 1994.

49. Stasiak, T. Komornicki (red.), Problemy współpracy przygranicznejpomiędzy Polską i Obwodem Kaliningradzkim, "Biuletyn IG i PZ PAN", nr 6/1994.

50. Stefanowicz J., Grabowska – Lipińska I., (red.), Racja stanu wdobie transformacji ładu europejskiego, ISP PAN Warszawa 1995.

51. Stemplowski R., Żelazo A., (red.), Polskie pogranicza a politykazagraniczna u progu XXI wieku, PISM Warszawa 2002.

52. Teichmann E., Weresa M.A., (red.), Rozszerzona Unia Europejska i jej wschodni sąsiedzi. Pierwsze doświadczenia współpracy, SGH Warszawa 2005.

53. Toczyski W., Zaucha J., Samorząd terytorialny w polityce regionalnej UE,Biuro Rozwoju Regionalnego Centrum Studiów Strategicznych w Gdańsku1999.

54. Wendt J., Współpraca regionalna Polski w Europie Środkowej, w: StudiaEuropejskie, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, nr4/1998.

55. Wrzosek S., Przyborowska – Klimczak A., Staszewski W.,Prawnomiędzynarodowe źródła współpracy regionalnej Polski, Ekonomia i Środowisko,Białystok 2000.

56. Żurawski K., Euroregiony, "Wiadomości Statystyczne", 9/1998.

www.senat.gov.plhttp://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_165-174.pdfwww.onel.pl http://www.euroregionbaltic.eu/images/file/ERB%202020%20Agenda.pdfhttp://www.euroregionbaltic.eu/images/file/ERB%20Statutes_(1).pdfwww.ewt.gov.plwww.bopp.pozytek.gov.plwww.euroregionbaltic.euwww.mi.gov.plwww.berlinka.pcp.plhttp://www.gazetafinansowa.pl/index.php/wydarzenia/analizy/2702-jaka-przyszo-czeka-rosyjsk-enklaw-w-ue.html

31

www.kaliningradkg.polemb.net http://www.ukie.gov.pl/hlp/setup.nsf/broszura_strefa_schengen.pdfwww.polskawschodnia.gov.plhttp://popups.ulg.ac.be/csp/document.php?id=65www.aebr.net/profil/pdfs/charta.en.pdfwww.mrr.gov.pl

„Rzeczpospolita”, „Dziennik Bałtycki”, „Gazeta Wyborcza”, „Forum”,„Wprost”, „Der Spiegel”, „Biuletyn Euroregionu Bałtyk” .

32