Z E S Z Y T Y P R O B L E M O W E POSH^POW N A U K R O L N I C Z Y C H 2003 z. 494: 27-34

WPLYW NAWOZENIA M I N E R A L N E G O NA ZAWARTOSC I POBRANIE M A K R O E L E M E N T O W

P R Z E Z KONICZYNIE L A K O W ^ {Trifolium pratense L . )

Jacek AntonkiewiczAdam Radkowski ^, Czeslawa Jasiewicz ^

1 Katedra Chemii Rolnej, Akademii Rolniczej im. H.KoHqtaja w Krakowie 2 Katedra Lqkarstwa, Akademii Rolniczej im. H.Koltqtaja w Krakowie

Wst^p

Wsrod rosliii niotylkowatych duza rol^ przypisuje si^ koniczynie lakowej. Uprawa koniczyny tqkowej w siewie czystym charakteryzuje si^ wysoka wartoscia pokarmowr plonu [ K A S P E R C Z Y K 1995; MIKOLAJCZAIC, B A R T M A N S K I 2001] . Niewatpli-wie waznym czynnikiem b^dzie takze ograuiczenie drogiego nawozenia azoto-wego przy uprawie koniczyny z trawami, dzi^ki symbiozie z bakteriami brodawko-wymi. Rosliny motylkowate nawozone duzymi dawkami azotu mineralnego maja osiabione brodawkowanie, co prowadzi do obnizenia aktywnosci wiazania azotu atmosferycznego [ B R O C K W E L I , R O U G H L E Y 1984]. Motylkowate ze wzgl^du na wyso-kie walory pokarmowe nalezj| rowniez do najcenniejszych roslin pastewnych [TRZASKOS i in. 2001] . Palowy system korzeniowy tych roslin wnikajacy gl boko w gleb^ i wydzielanie przez niego silnych kwasow powoduja rozpuszczanie i prze-mieszczanie z dolnych do gornych warstw gleby trudno dost^pnych zwiazkow potasu, fosforu, wapnia oraz mikroelementow [FALKOWSKI i in. 1994, 2000] . Koni-czyna czeiwona charakteryzuje si^ wysokq zawartoscia bialka oraz niektorych makroelementow, ponadto zawartosc skladnikow mineralnych w roslinach motyl-kowatych jest znacznie wyzsza niz w zbozowych i okopowych [ G R A H A M 1991; W I L -C Z E K i in. 1999] .

Celem niniejszych badan byta ocena wplywu nawozenia mineralnego i wap­nowania na zawartosc i pobranie makroelementow oraz wartosc paszowa plonu koniczyny iqkowej.

JVIaterial i metody

Badania nad wartosci^ pokarmow j koniczyny iqkowej przeprowadzono w warunkach doswiadczenia polowego w latach 1999-2000 w miejscowosci Irzqdze na glebie plowej wytworzonej z lessu. Glina srednia zawierata azotu ogolnego w ilosci 1,1 g N-kg-i s.m. gleby, oraz przyswajalnych fonn fosforu = 24,5 mg P-kg-i s.m. gleby i potasu = 88,0 mg K-kg-i s.m. gleby. Odczyn zmierzony w 1 mol KCl-dm-2 by} rowny 5,1. W okresie wegetacji (kwiecien-wrzesieii) sumy opadow

28 J . Antonkiewicz, A . Radkowski, Cz. Jasiewicz

atmosferyczuycli wynosily w 1999 i 2000 roku odpowieduio: 379,6 mm; 415,3 mm, zas srednie temperatury powietrza w tym okresie ksztahowaly si^ odpowieduio: 13,5°C i 15,0°C.

Koniczyna l^kowa, odmiany Hruszowska, zostata wsiaua w ilosci 20 kg-ha-i wiosnq 1998 r. w zyto ozime. Doswiadczenie polowe zalozono wczesnq wiosnq w 1999 r., metodq losowanych blokow, w 4 powtorzeniach. Powierzchnia kazdego poletka wynosila 24 m . W badaniach uwzgl^dniono 5 wariantow nawozowych: kontrola, obiekt Ca, PK, PK + Ca, PKN + Ca. Dawka wapna tlenkowego, o zawartosci 60% CaO, wynosila 1,2 t CaO-ha-i. Pozostale nawozenie stosowano corocznie wiosna w dawkach: 60 kg P2O5, 80 kg K^O i 30 kg N-ha-i. Koniczyny czerwonq uprawian^ w czystym siewie koszono dwukrotnie, tj. w polowie czenvca i pod koniec pierwszej dekady sierpnia (w latach 1999-2000). Po zbiorze koniczy­ny zebranej w fazie pehiego kwitnienia, pobrano probki zielonki i wysuszono pod dachem na wolnym powietrzu. W tak przygotowanym materiale oznaczono zawartosc suchej masy metodj| suszarkow^ w temperaturze 105°C. Na podstawie zawartosci suchej masy w koniczynie obliczono plony suchej masy z 1 ha. Zawar­tosc fosforu i magnezu w roslinach oznaczono kolorymetrycznie metodq wana-dowo-molibdenowa, potasu, sodu i wapnia metodq fotometrii plomieniowej [OSTROWSKA i in. 1991].

Wyniki i dyskusja

W pierwszym roku uzytkowania nie stwierdzono istotnych roznic w plonie rocznym w zaleznosci od rodzaju nawozenia. Plony koniczyny Iqkowej wahaly si^ od 12,24 ton w obiekcie PK + Ca do 13,47 t-ha- przy nawozeniu PKN + Ca. W drugim roku badan plonowanie koniczyny bylo mniejsze niz w roku pierwszym, srednio o 11%. O slabszym plonowaniu w drugim roku zdecydowal glownie I I odrost. Jego udziai w plonie rocznym wynosil 35-39%, natomiast rok wczesniej plonowanie koniczyny w obu odrostach bylo prawie identyczne. Na podkreslenie zashiguje fakt, ze w drugim roku w obu odrostach ujawnil si^ dodatni wplyw wapnowania na plonowanie koniczyny. W porownaniu do pierwszego roku, uzys-kany roczny plon koniczyny w drugim roku uzytkowania by! istotny. Natomiast w plonowaniu koniczyny Iqkowej srednio za 2 lata wystqpily istotne roziiice tylko pomi dzy obiektami z nawozeniem azotowym a kontrolq i PK.

Tabela 1; Table 1 Plony suchej masy koniczyny Iqkowej (t-ha-i)

Yields of red clover dry matter (t-ha-i)

Nawozenie Fertilization

1999

E ( I + 11)

2000

Z ( I + 11) Srednia z 2 lat

Mean for 2 years

Nawozenie Fertilization pokos; cut E ( I + 11) pokos; cut Z ( I + 11)

Srednia z 2 lat Mean for 2

years

Nawozenie Fertilization

I I I E ( I + 11)

I I I Z ( I + 11)

Srednia z 2 lat Mean for 2

years

0 6,31 6,46 12,77 6,15 4,17 10,32 11,55

• 0 +, Ca 6,23 6,47 12,70 7,40 4,67 12,07 12,39

P K 6,37 6,27 12,64 6,28 4,07 10,35 11,50

P K + Ca 6,32 5,92 12,24 7,26 4,55 11,81 12,03

N P K + Ca 6,98 6,49 13,47 7,93 4,34 12,27 12,87

NIRo„,; LSD,,, r.n.; n.s. 1,17 1,24

W P L Y W N A W O Z E N I A M I N E R A L N E G O N A Z A W A R T O S C ., 29

Z uzyskanych wynikow w zakresie plonowania na uwag^ zashigujq dwa fak-ty, duza efektywnosc wapnowania pomimo ujawnienia si^ jej dopiero w drugim roku i brak wplywu nawozenia PK i NPK. Przyczynq braku wplywu wapnowania na plonowanie koniczyny w pierwszym roku badaii przypuszczalnie bylo slabe przemieszczanie si^ wapna w glab gleby, badz tez dostateczna podaz Ca w glebie. W drugim roku podaz tego skladnika mogla si^ zmiiiejszyc na tyle, ze wapn stal si^ czynnikiem ograniczajqcym i spowodowalo to ujawnienie si^ efektu wapnowa­nia. ^wiadczy to, ze zabieg ten nalezy przeprowadzac pod rosliny b^dqce przed-plonem koniczyny lub po zbiorze rosliny ochronnej. Z kolei nie ujawnienie si^ dzialania nawozenia NPK na plonowanie jest potwierdzeniem opinii mowiqcej o duzycli zdolnosciach tej rosliny do pobierania skladnikow mineralnych z zapasow glebowych [ B R O C K W E L L , R O U G H L E Y 1984].

Srednia wazona zawartosci makroelementow w koniczynie czerwonej zalez-nie od wariantu nawozowego wahaia si^ w zakresie: 2,62-3,75 g P; 19,96-28,03 g K; 7,27-12,53 g Ca; 1,89-2,65 g Mg; 0,50-0,84 g Na-kg-i s.m. (tab. 2). Najnizszq zawartosc badanych makroelementow zarejestrowano w koniczynie Iqkowej upra-wianej w obiekcie kontrolnym. Najwyzsze zawartosci potasu i fosforu odnotowa-no w koniczynie zebranej z obiektu, w ktorym zastosowano wylqcznie nawozenie fosforowo-potasowe, natomiast wapnia i magnezu w obiektach wapnowanych. Z danych zamieszczonych w tabeli 2 wynika rowniez, ze nawozenie PK i NPK na tie wapnowania sprzyjalo obnizeniu zawartosci sodu w koniczynie Iqkowej. Pasza dobrej jakosci powinna w przeliczeniu na suchq mas^ zawierac przynajmniej 3,0 g P; 17-20 g K; 7,0 g Ca; 2,0 g Mg; 1,5-2,5 g Na-kg-i s.m [ C Z U B A , M A Z U R 1988; F A L ­KOWSKI i in. 2000] . W badanej koniczynie stwierdzono wystarczajqcq zawartosc P, K, Ca i Mg. Najbardziej deficytowym pierwiastkiem w koniczynie by! sod. Ilosc tego pierwiastka ksztaltowala si^ na niskim poziomie, ponizej optymalnej zawar­tosci.

Miarodajnym czynnikiem jakosci pasz sq stosunki pomi^dzy glownymi skladnikami pokarmowymi. Zroznicowane nawozenie mineralne wplyn^lo na war­tosc stosunkow pomi^dzy makroelementami w badanej koniczynie. Z punktu widzenia wartosci pokarmowej paszy stosunek K : Na powinien wynosic 10 : 1. U N D E R W O O D [ 1 9 7 1 ] natomiast wskazuje na brak przekonywujqcych danych o szko-dliwosci dla zwierzqt stosunku tych pieiwiastkow wynoszqcego nawet 50 : 1. W przeprowadzonych badaniach zaleznosc ta ksztaltowala siq korzystnie, gdyz nie przekraczala wartosci podawanej przez wyzej cytowanego autora. Optymalna war­tosc stosunku Ca : P i Ca : Mg jest okreslana na poziomie odpowiednio: 2 : 1; 3 : 1 [CZUBA, M A Z U R 1988]. Wyliczone relacje tych pierwiastkow w masie koniczyny Iqkowej charakteryzowaty si^ w obu okresach stosunkowo duzym zroznicowaniem (tab. 3). W pierwszym roku badaii stosunki te nieznacznie odbiegaly od wartosci optymalnej, natomiast w drugim roku proporcje te ulegaly wyra^nemu rozszerze-niu. Optymalne stosunki rownowaznikowe wynoszq: K : (Ca + Mg) 1,6 - 2,2; K : Mg 6 : 1; K : Ca 2 : 1 [CZUBA, M A Z U R 1988]. Wartosc wyzej wymienionych stosun­kow ksztaltowala si^ we wszystkich obiektach ponizej przyJQtego optimum. W drugim roku badaii zarejestrowano jeszcze wi^ksze zaw^zenie tych stosunkow. Uzyskane wyniki wskazujq, ze zastosowane nawozy mineralne spowodowaly roz-szerzenie, zwlaszcza w drugim roku uprawy, stosunkow wagowych pomiqdzy K : Na, Ca : P, Ca : Mg oraz zaw^zenie stosunkow rownowaznikowych K : (Ca - I -Mg), K : Mg, K : Ca.

30 J . Antonkiewicz, A . Radkowski, Cz. Jasiewicz

Tabela 2; Table 2 Srednia wazona zawartosci makroelementow w koniczynie Iqkowej (g-kg-i s.m.)

Weighted mean content of macroelements in red clover (g-kg-i DM)

Obiekty Fosfor Potas Wapn Magnez Sod Objects Phosphorus Potassium Calcium Magnesium Sodium

1999 rok; year

0 2,76 21,98 7,27 1,89 0,74

0 + Ca 2,80 21,25 8,05 2,38 0,84

P K 3,75 26,67 7,86 2,11 0,84

P K + Ca 3,32 27,18 8,26 2,53 0,62

N P K + Ca 3,14 23,93 8,06 2,30 0,59

2000 rok; year

0 2,82 23,98 9,66 2,04 0,50

0 + Ca 2,62 19,96 12,53 2,65 0,71

P K 3,42 28,03 11,06 2,44 0,60

P K + Ca 3,11 27,30 12,32 2,58 0,53

N P K + Ca 3,09 21,62 11,81 2,49 0,53

Ilosc odprowadzonych skladnikow z plonem koniczyny w zaleznosci od poziomu nawozenia mineralnego i roku badaii wahaia si^ od 35,23 do 47,41 kg P, od 269,83 do 337,08 kg K, od 92,89 do 108,60 kg Ca, od 24,17 do 31,01 kg Mg, od 7,62 do 10,66 kg Na-ha-i (tab. 4).

Tabela 3; Table 3 Wartosc stosunkow makroelementow w koniczynie iqkowej

Values of the ratio of macroelements in red clover

Obiekty Objects K : Na Ca : P Ca : Mg K : (Ca + Mg) K : Mg K : Ca

1999 rok; year

0 29,56 2,64 3,84 1,08 3,61 1,55

0 + Ca 25,39 2,88 3,39 0,91 2,77 1,35

P K 31,62 2,09 3,72 1,20 3,92 1,74

P K + Ca 43,68 2,49 3,26 1,12 3,33 1,69

N P K + Ca 40,67 2,57 3,51 1,03 3,24 1,52

2000 rok; year

0 48,27 3,43 4,74 0,94 3,65 1,27

0 + Ca 28,00 4,78 4,73 0,60 2,34 0,82

P K 46,42 3,23 4,52 0,95 3,56 1,30

P K + Ca 51,84 3,96 4,77 0,84 3,28 1,14

N P K + Ca 40,44 3,82 4,74 0,70 2,69 0,94

W niniejszych badaniach stwierdzono, ze potas byl w najwi^kszych ilosciach odprowadzony z plonem koniczyny, nast^pnie wapii, fosfor, magnez, a najmniej sod. Nawozenie mineralne wyraznie wplyn^lo na wzrost pobrania badanych pier-

W P L Y W N A W O Z E N I A M I N E R A L N E G O N A Z A W A R T O S C . 3 1

wiastkow. Najwi^ksze pobranie fosforu przez koniczyny w pierwszym roku badaii zarejestrowano w obiekcie fosforowo-potasowym, w drugim roku w obiekcie PKN -r Ca. Rowniez nawozenie fosforowo-potasowe w pierwszym roku badan spowo­dowalo najwi^ksze odprowadzenie potasu z plonem koniczyny, natomiast w dru­gim roku odnotowano wplyw wapnowania na tie nawozenia PK, na wi^ksze po­branie tego pierwiastka. Wapii by! w najwi^kszycli ilosciach odprowadzany na obiektach wapnowanych. W przypadku magnezu nie zarejestrowano wi^kszego wplywu nawozenia mineralnego na pobranie tego pierwiastka. W drugim roku badan odnotowano niewielki wplyw wapnowania na obnizenie pobrania sodu przez koniczyny Iqkowa.

Tabela 4; Table 4 Pobranie makroelementow przez koniczyny Iqkowq (kg-ha-i)

Uptake of macroelements by red clover (kg-ha-i)

Obiekty Fosfor Potas Wapn Magnez Sod Objects Phosphorus Potassium Calcium Magnesium Sodium

1999 rok; year

0 35,23 280,73 92,89 24,17 9,50

0 + Ca 35,54 269,83 102,29 30,20 10,63

P K 47,41 337,08 99,31 26,71 10,66

P K + Ca 40,68 332,70 101,14 31,01 7,62

N P K + Ca 42,33 322,39 108,60 30,94 7,93

2000 rok; year

0 29,07 247,44 99,71 21,06 5,13

0 + Ca 31,66 240,87 151,29 32,01 8,60

P K 35,39 290,08 114,44 25,30 6,25 P K + Ca 36,76 322,47 145,50 30,52 6,22

N P K + Ca 37,94 265,28 144,94 30,60 6,56

Przyjmujqc ceu^ 1 kg azotu nawozowego w wysokosci 1,62 zl. otrzymamy w obiekcie NPK dodatkowy koszt rz^du 48,6 zl. Ten dodatkowy koszt moze wska-zywac na zastqpienie drogiego nawozenia azotowego wi^kszym udzialem roslin motylkowatych. Ponadto uprawa roslin motylkowatych na przyklad z trawami poprawia jakosc paszy poprzez optymahiq zawartosc skladnikow mineralnych. Z tego wzgl^du wi^kszq przydatnosc dla praktyki rolniczej wykazal w pierwszym roku obiekt z nawozeniem fosforowo-potasowym (PK), natomiast w drugim roku obiekt PK + Ca.

Wnioski

1. Sposrod zastosowanego nawozenia mineralnego zarejestrowano, ze tylko wapnowanie w drugim roku uprawy koniczyny wplyn^lo istotnie na wzrost plonow suchej masy.

2. Zawartosc P, K, Ca i Mg w koniczynie Iqkowej odpowiadata wartosciom optymalnym, natomiast Na ponizej wartosci uznawanych za dopuszczahie.

3 2 J . Antonkiewicz, A . Radkowski, Cz. Jasiewicz

3. Najwi^ksze ilosci fosforu i potasu bylo odprowadzone z plonem koniczyny w obiektach PK, wapnia w obiektach wapnowanych.

Literatiira

BROCKWELL J., ROUGHLEY R . J . 1984. Involvement of rhizobium trifolii in the declining productivity of clover postures on acidifying. Proceedings „Australian legume modulation conference" Sydney: 131-133. CZUBA R. , MAZUR T. 1988. Wplyw nawozenia na jakosc plonow. PWN Warszawa, 291-292. FALKOWSKI M., KUKULKA I . , KOZLOWSKI S. 1994. Wlasciwosci biologiczne roslin Iqko-wych. Wyd. AR Poznaii: 82 ss. FALKOWSKI M., KUKULKA I . , KOZLOWSKI S. 2000. Wlasciwosci chemiczne roslin Iqko-wych. Wyd. AR Poznan: 132 ss. F I L I P E K J., KASPERCZYK M . 1992. Wartosc uzytkowa czterech gatunkow traw i koni­czyny Iqkowej w warunkach gorskich. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Roln. 30: 185-193. GRAHAM T.W, 1991. Trace element deficiencies in cattle. Food Anim. Pract. 7(1): 153-215. KASPERCZYK M . 1995. Porownanie wartosci gospodarczej trzech monokultur traw i ich mieszanek z koniczynq Iqkowq. Acta Agr. et Silv., Ser. Agr. 28: 97-104. MIKOLAJCZAK Z. , BARTMANSKI A. 2001. Wartosc pokarmowa naturalnej nini Iqkowej oraz podsianej koniczynq bialq i Iqkowq. Pam. Putawski 125: 307-314. OSTROWSKA A., GAWLINSKI S., SZCZUBIALKA Z . 1991. Metody analizy i oceny wlasciwo­sci gleb i roslin. Katalog. Wyd. lO^ Warszawa: 334 ss. TRZASKOS M., C Z Y Z . H., KITCZAK T., MICHM-KIEWICZ J . 2001. Zawartosc bialka i makroelementow we frakcjach runi Iqk przymorskich na tie zroznicowania siedlisk Pam. Pulawski 125: 147-157. UNDERWOOD S J . 1971. Zywienie minerahie zwiei-zqt. PWRiL Warszawa: 319 ss. WiLCZEK M., CwiNTAL M., WiLCZEK E 1999. Plonowanie i jakosc tetraploidalnej koni­czyny Iqkowej (czerwonej) w zaleznosci od niektorych czynnikow agrotechnicznych. Cz. I I I . Jakosc. Biuletyn IHAR 210: 119-129.

Stowa kluczowe: nawozenie mineralne, wapnowanie, koniczyna Iqkowa, zawar­tosc, pobranie, makroelementy

Streszczenie

Celem podj^tych badaii byla ocena skladu chemicznego koniczyny Iqkowej nawozonej nawozami mineralnymi. Doswiadczenie polowe, obejmowalo pi^c obiektow nawozowych, tj.: kontrola, Ca, PK, PK -F Ca i NPK + Ca. Koniczynq w czystym siewie uzytkowano 2-kosnie. W probkach zielonki oznaczono zawartosc suchej masy metodq suszarkowq w temperaturze 105°C. Na podstawie zawartosci

W P L Y W N A W O Z E N I A M I N E R A L N E G O N A Z A W A R T O S C .,

suchej masy w siaiiie obliczono plony suchej masy. Po mineralizacji probek siana oznaczono zawartosc K, Mg, Ca i Na metoda fotometrii plomieniowej, P kolo­rymetrycznie rrietodq wanadowo-molibdenowq. Badania przeprowadzono w latach 1999-2000 na glebie plowej wytworzonej z lessu. Oceniano w nich wplyw wapno­wania, nawozenia PK i PKN na produkcyjnosc koniczyny lakowej w dwoch latach pelnego uzytkowania - poza rokiem jej wysiewu w rosliny ochronna, ktora bylo zyto ozime.

Zbiory suchej masy w drugim roku uzytkowania byly mniejsze niz w pierw­szym tylko o 11%. Sposrod stosowanego nawozenia tylko wapnowanie dodatuio wplyn^lo na produkcj^ suchej masy. Pasza dobrej jakosci powinna w przeliczeniu na suchq mas^ zawierac przynajmniej 3,0 g P; 17-20 g K; 7,0 g Ca; 2,0 g Mg; 1,5-2,5 g Na-kg-i s.m. Zawartosc makroelementow w koniczynie czerwonej waha­ia si^ w zakresie: 2,62-3,75 g P; 19,96-28,03 g K; 7,27-12,53 g Ca; 1,89-2,65 g Mg; 0,50-0,84 g Na-kg- s.m. Zawartosc Mg, Ca, K i P w suchej masie runi Iqko­wej uznano za optymalnq, a Na za niskq. Uzyskane rezultaty wskazujq, ze nawozy mineralne spowodowaly rozszerzenie stosunkow wagowych K : Na, Ca : P, Ca : Mg oraz zaw^zenie stosunkow rownowaznikowych K : (Ca + Mg), K : Mg, K : Ca. Wartosci stosunkow K : Na, Ca : P, Ca : Mg w koniczynie, nawozonej nawo­zami mineralnymi nie miescily si^ w granicach przyjmowanych za bezpieczne w paszach dla przezuwaczy.

T H E INFLUENCE OF MINERAL FERTILIZATION ON T H E MACROELEMENTS CONTENT AND UPTAKE

BY R E D CLOVER (Trifolium pratense L.)

Jacek Antonkiewicz , Adam Radkowski , Czeslawa Jasiewicz ^ 1 Department of Agricultural Chemistry, Agricultural University, Krakow

2 Depertment of Grasslands Science, Agricultural University, Krakow

Key words: mineral fertilization, liming, red clover, content, uptake, macro­elements

Summary

The studies aimed at assessing chemical composition of red clover ferti­lized with mineral fertilizers. Field experiment comprised five treatments: con­trol, Ca, PK, PK -I- Ca and NPK + Ca treatment. Red clover was utilised twice a year. Dry matter content was assessed in a dryer at 105°C. On the basis of dry matter contents in hay the dry matter yields were calculated. After mineraliza­tion of samples, K, Ca and Na concentrations were assessed by photometric (fla­me) method and P and Mg in a colorimeter method. The investigations were carried out in 1999-2000 on faded soil developed from loess. The effects of liming, PK and NPK fertilisation on red clover productivity were estimated in two years of its full utilisation - except the year when it was undersown in a pro­tective crop, i.e. winter rye.

Dry matter yields in the second year of utilisation were only by 11% smal­ler than in the first year. Accordmg to scientific information the good quality fodder should contain at least 3.0 g P, 17.0 g K, 7.0 g Ca, 2.0 g Mg and 1.5 g Na.

34 J . Antonkiewicz, A . Radkowski, Cz. Jasiewicz

Tlie tested elements concentrations in red clover ranged as follows: 2.62-3.75 g P; 19.96-28.03 g K; 7.27-12.53 g Ca; 1.89-2.65 g Mg; 0.50-0.84 g Na-kg-i s.m. Among the applied treatments only liming stunuleted the dry matter production. Mg, Ca, K and P concentrations in dry matter of the meadow sward were consi­dered optimal, while Na content was too low. Tlie results indicate that the applied mineral fertilizers mineral widened the K : Na, Ca : P, Ca : Mg ratios, but narrowed that of K : (Ca + Mg), K : Mg, K : Ca. The values of K : Na, Ca : P, Ca : Mg ratios in the red clover fertilized with mineral fertilizers did not fall within the limits assumed as safe for ruminant fodder.

Dr inz. Jacek Antonkiewicz Katedra Chemii Rolnej Akademia Rolnicza im. H. Kollataja Al. Mickiewicza 2 1 31-120 K R A K 6 W e-mail: rrantonk@cyf-kr.edu.pl