w11 09/15-OT - Akamaihd.net

32
ASAWO WA WEKELO WA LOMINGU LA: Ngnd ka dikumi 24-30 Jehowa mbele etenyi kami k’okit LK 7 ESAMBO WAYEMBAMA: 38, 56 Ngnd ka dikumi 31–ka dikumi l’ti 6 Onde w mbetawka dia Jehowa monga etenyi kay k’okit? LK 11 ESAMBO WAYEMBAMA: 40, 85 Ngnd ka dikumi l’ti 7-13 Tosake esakelo kaso ka lowango l’etete LK 16 ESAMBO WAYEMBAMA: 54, 135 Ngnd ka dikumi l’ti 14-20 “Nyusaki luwangu . . . dia nyu nungula difutu” LK 20 ESAMBO WAYEMBAMA: 81, 129 Ngnd ka dikumi l’ti 21-27 Onde w mbeyamaka le Jehowa? LK 25 ESAMBO WAYEMBAMA: 107, 4 34567 NGND KA DIVWA 15, 2011 NUML KA WEKELO

Transcript of w11 09/15-OT - Akamaihd.net

ASAWO WA WEKELO WA LOMINGU LA:

Ng�nd� ka dikumi 24-30Jehowa mbele etenyi kami k’okit�L�K� 7 ESAMBO WAYEMBAMA: 38, 56

Ng�nd� ka dikumi 31–ka dikumi l’�t�i 6Onde w� mbetaw�ka dia Jehowa mongaetenyi kay� k’okit�?

L�K� 11 ESAMBO WAYEMBAMA: 40, 85

Ng�nd� ka dikumi l’�t�i 7-13Tosake esakelo kaso ka lowango l’eteteL�K� 16 ESAMBO WAYEMBAMA: 54, 135

Ng�nd� ka dikumi l’�t�i 14-20“Nyusaki luwangu . . . dia nyu

nungula difutu”L�K� 20 ESAMBO WAYEMBAMA: 81, 129

Ng�nd� ka dikumi l’�t�i 21-27Onde w� mbeyamaka le Jehowa?L�K� 25 ESAMBO WAYEMBAMA: 107, 4

34567NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

N U M � L � K A W E K E L O

OYANGO WA PERIODIK� K�N�, Tshoto y’Etangelo, ele wa ntombola Jehowa Nzambi, Omboledi w’andjaw’otondo. Oko wakakimanyiyaka totshoto t’etangelo ta lo nshi y’edjedja onto dia nde ns�dingola wohowasalema akambo oma lo etale, mbele periodik� k�n� tolembetshiyaka kitshimudi y’akambo weta l’andjaw’otondo l’ekimanyielo ka pr�f�siya ya lo Bible. T� sambaka anto la lokumu l’�l�l� l’�n�: Kem’edja Diolelodiaki Nzambi, diele lowandji la m�t� la l’olongo, diayanga minya awui tsh� wa k�l� ndo nkadimola nk�t�paradiso. T� tokeketshaka dia sho monga la mbetaw� le Yeso Kristo, �n� lakavu ndo lol� kakian� okoNkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi dia sho nkondja l�s�n� la pondjo. Periodik� k�n� kek� lo tondjama omale �m�nyi wa Jehowa oma ko 1879 ndo t� h�t� l’akambo wa p�litik�. T� mamemaka Bible oko �n�mb�di at�.Okanda �n� bu wa nsondja. Otombelo aw� wek� etenyi k�m�tshi k’olimu wa l’andja w’otondo wa ndakanya anto Bible, olimu wosukame oma lo weshasha wa la lolango.Naka diewoyelo kema, kete av�sa wa lo Bible mb�sama oma lo Bible k’Ekila ndo lokombo Jehowa mb�sama oma lo Vocabulaire y’aui amotshi wa lu Bible. Al�ta wa l’av�saam�tshi wa lo Bible woshilami wakalashema dia mbat�t�miya. NW m�nyaka Les Saintes

´Ecritures — Traduction du monde nouveau — avec notes et references (lo Ang�l�).

34567 SEPTEMBER 15, 2011

OYANGO W’ASAWO WA WEKELO

SAWO DIA WEKELO 1, 2 L�K� 7-15

Etena kakat� Jehowa ase L�wi �n�: “Dimi keliuhiku aye,” kak�na kakandalange mbuta na?(Wal. 18:20) Onde ase L�wi ato mbaki la di�s�s�? Onde Jehowa koka monga etenyi kaso k’oki-t� �l� k�n�? Naka ngas�, lo yoho yak�na? Asawoahende wa wekelo an� way�s�dingola wohowakoka Jehowa monga etenyi kaso k’okit�.

SAWO DIA WEKELO 3, 4 L�K� 16-24

Asawo an� wayotokimanyiya dia sho m�nawoho wakokaso mbidja otshumba l’esakelokaso ka lowango dia sho nkondja l�s�n� la po-ndjo. Lende akokaso nkondja osuk� ndo ekeke-tshelo? Naa tolonga tahombaso mbew�? Ndokak�na kayotokimanyiya dia nshidiya esakelokaso ka lowango?

SAWO DIA WEKELO 5 L�K� 25-29

Jehowa mbeyaka ekambi ande wa k�lamelondo v� mbetaw�maka le nde. Naa waonga wa-koka tokimanyiya dia sho ntetemala monga ladi�t�nganelo di’oshika dia ngas� la Jehowa?Sawo n� diayotshutshuya �m�m� la l’atei asodia ndjas�dingola.

ASAWO AKINA WELE LO NUM�L� K�N�

3 Wadielo wa Bible mbele ki�k�y’ekeketshelo le mi

30 Onde w� kokaka mbokoya�ny�l� ka Finehasi etenakahomanay� l’ekakatanu? 0

The Watchtower (ISSN 0043-1087) is published semimonthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis,Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Printed in South Africa by Watch Tower Bible and Tract Society, 1 Robert BroomDrive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739. � 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Aha nsangola paka afundji.Vol. 132, No. 18 Monthly and supplemental quarterly editions OTETELA

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 3

ETENA kakamatat� mbadia Bible lo wosh�sh�lo luudu lami, lakatat� mbadia �t�k�tawaye-

la �n�: “Ntunduntundu [Nzambi] akatungi ulu-ngu la kete.” Bonde kakamadiaka lo wosh�sh�?Lo m�t�, Papa laki kombetaw�ka Nzambi ta-kandahombe ng�nang�na dibuku diaki l’anyaami, mbuta ate Bible.

�s� mbaki mbala ka ntondo ka-kamatat� mbadia Bible ndo �t�k�-ta wakamadia lo dibuku di’Etate-lu wakamunandawohow’anyanya.Lakate nte: ‘�t�k�ta �n� nembe-tshiyaka bonde k�t�n� �l�mb� wa-k�ndjak�ndja diang� diakatongamawokomambiyaka.’ �nk�n�, lakadiaBible oma lo eshidi enan�i wa dik�-l� polo ndo eshidi �n�i wa pindju.Oma las� mbakamatat� monga lambekelo ka mbadiaka �t�k�ta wakiNzambi. Layanga nyolembetshiyawoho wele wadielo wa Bible ki�k� y’ekeketshelole mi.

“W� ayohomba diadiaka lushi tsh�”Lakot� lo 1926 lo ngelo ka Vermelles katshi-

maw� charbon kele lo n�rd� ka France. Etena ka-kal�maka Ta dia hende di’andja w’otondo, aseFrance waki l’ohomba efula wa charbon. �nk�-n�, v� k�n�mbami dia nkamba olimu w’�s�layin� dia laki otshimi wa charbon. Koko dia dimimonga la l�s�n� la dim�na, lakatat� mbeka awuiwendana la aradiyo ndo la kura. Dui s� diakaki-manyiya dia m�na woho w�t�n� �l�mb� wak�-

ndjak�ndja diang� diakatongama. LakakondjaBible kami ka ntondo oma le osekami lak�t�kala mi kalasa etena kakimi l’�n�nyi 21 ndo ndeakambut� �n�: “�n� ek� dibuku dia dim�nambadia.” L’�k�ng� wa dimi nshidiya mbadia Bi-ble, lakashikik� dia t� kek� �t�k�tawaki Nzambiwele l’awui wakandashw� anto.

Lak�shi Bible enan�i n� dia laka-f�nyaka �n� asukanyi ami v� law�nangaka kiadia. Dui dia diambo ko,v� wakas�k� ndo wakap�nyah�nya.Ewot� ami wakayashaka lo dikanyi-yakanyiya wakambut� v�ate: “Eyadia nakaw� ambotat� mbadia dibu-ku n�, w� ayohomba diadiaka lushitsh�.” Dimi lakadiadiaka ndo ndo-ko lushi lakamanyange dia nsaladui s�. Wadielo wa Bible akayongatshondo ya mbekelo le mi.

Lam’ele asukanyi ami am�tshiwakeyaka dia dimi ndjashaka lo awui wa lo Bi-ble, v� wakambisha ekanda wakawasha �m�nyiwa Jehowa. Tobukubuku tele oko Un monde,un gouvernement� (di�nyami lo Falase) diakale-mbetshiyaka bonde kata Bible dia paka DiolelodiakiNzambi mbele tsh�i y’elongamelo kele l’a-nto. (Mat. 6:10) Lak�shi y�dik� ya wolo ya mbu-t� wanyami anto elongamelo k�s�.

Noel �ng�nyi ami wa lo nshi ya dik�nda mba-ki onto la ntondo lakamasha Bible ko nde

� Diakatondjama lo 1944, koko hawoyoditondja nshiny�.

WADIELO WA BIBLEMBELE KI�K�

Y’EKEKETSHELO LE MI˘

K�NDWAMA OMA LEMARCEAU LEROY

˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

4 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

nongola. Lam’ele nde aki oseka Mup� la ns�l�,nde akat�nyanya la pami k�m�tshi kak�t�ka ka-lasa dia nde ndjonga osas�rd�s�. Lakoke w�ma,koko av�sawele okoOsambu115:4-8ndoMateu23:9, 10 wakamadia wakakimanyiya dia diminshihodia dia Nzambi halange �t�mw�l� wa di-kishi ndo mbisha andjashi Nzambi titr�. Dui s�diakambisha dihonga dia dimi mam� dietaw�diami. Etombelo ak�na wakonge la dui s�? Noelaketaw� akambo wa m�t� ndo nde ek� lo kamb�Nzambi la k�lamelo edja ndo �l� k�n�.

Ndo nto, lakatshu tembola enondo ami lawomoto. Om�nde aki l’abuku wendana l’awuiw’�di�ng� ndo �di�ng� wak�h�nyah�nyaka. L’e-tatelo, lak�saka dia dimi bu l’akoka wa mbosa-mbisha. Koko av�sa wele oko Heberu 1:14 wa-kashikik� �n� andjelo waki Jehowa wek� losuk�mi. Etena kakandakambe l’at�nd� wa lo Bi-ble ndo kakandatshumbe diang� tsh� dienda-na l’awui w’�di�ng�, �di�ng� komb�h�nyah�nyanto. Nde l’enondo ami la womoto wakakome�m�nyi wa Jehowawele l’ohetoheto.

Lo 1947, Arthur Emiot laki �m�nyi wa Jeho-wa w’ose Am�rik� akaye lakami dia ndjomenda.L’�ng�n�ng�n� tsh�, lakawombola dihole diaka-salaka �m�nyi wa Jehowa nsanganya. Nde aka-mbut� �n� �m�nyi wa Jehowa �m�tshi wek� lonsangana la Lievin osomba wakanganyi kil�m�-t�l� oko 10 la l�n� akamadjashi. Lo nshi sh� akidui dia wolo di’onto monga la dikalo. �nk�n�,lakatsh�ka lo nsanganya l’ekolo l’edja ka ng�-nd� efula. Olimu aso wakashimbama la Francel’edja k’�n�nyi enan�i. Las� ko eke paka �m�nyiwa Jehowa 2380 la France ndo efula ka l’ateiaw� waki ase Pologne. Koko lo Ng�nd� ka di-vwa 1, 1947, ewandji wa l��ta wakasha �m�-nyi wa Jehowa wa la France lotshung� l’�t�mw�-l� nto. B�t�l� kakanyomohikama nto la Paris longelo ka Villa Guibert. Lam’ele las� tsh� ko ato-nge kanga ombatshi mboka �t�i la France, Oli-mu aso wa Diolelo wa Ng�nd� ka dikumi l’ahe-nde 1947 wakate dia wek� l’ohomba w’efulaw’ambatshimbokawapondjowahomba sambi-shaka wenya 150 ng�nd� tsh�. (Lo �n�nyi wa1949, lofulo la wenya l�s� lakayokitshakitsha-maka lowenya 100.)Dia nkitanyiya �t�k�tawakiYeso wele lo Joani 17:17 wata �n� “Dui dia [Nza-mbi] dieko mete,” lakabatizama lo 1948 ndo loNg�nd� ka dikumi l’ahende 1949 lakakomeombatshi mboka.

Lakakalola la Dunkerque l’�k�ng�wa dimi ntomba oma lo lokanu

Dimi kombiviya l’osomba wa Agen wele losid� ka France l�n� akawatome mbala ka nto-ndo dia totat� nkamba olimu ami w’ombatshimboka. Lam’ele lakatshike olimu w’otshimi wacharbon, wakakoke n�mbami dia nkamba oli-mu w’�s�layi. �nk�n�, wakambidje lo lokanun� dia lakatone nkamba olimu w’�s�layi. Ka-nga mbakimi komonga la lotshung� la mo-nga la Bible l�k�, lakakondja akatshi anganaw’oma lo dibuku di’Esambu. Awui wakamadia-ka l�k� wakakeketshaka. L’�k�ng� wa v� tshu-ngolami, lakahombe mb�sa y�dik�: Onde laka-hombe ntshika olimu wa lo tena tsh� dia dimimbika ngelo? Mbala k�s� nto, k�n� kakamadialo Bible kakakimanyiya. Lakakane yimba l’�t�-k�ta waki Paulo wele lo Filipi 4:11-13 wata �n�:“Dimi mbeyaka ntsha akambu tshe la wulu waone latunkikitshaka.” Lak�shi y�dik� ya ntete-mala nkamba olimu w’ombatshi mboka. Lo1950, wakatome nto dihole dikina, mbuta ate laDunkerque l�n� akamatasambishisha ntondo.

Etena kakamakome l�k�, dimi komonga ndo-ko l’�ng�. Lam’ele osombawakalanyema vwa loTa dia hende di’andja w’otondo, aki dikambodia wolo dia ntana mpango. Lakatshu tendankumbo k�m�tshi kakamasambishaka. Kam’a-kam�nyi womoto kanga ngelo, nde akambut�l’�ng�n�ng�n� w’efula ate: “Mama l��! Y�n�Leroy ambotshung�.Om�mi totaka �n� otondo-nga antowele okow� wek� efula, tshike ata toto-w�l�ma ndoko lushi.” V� wakambisha mpangoka mbidjas� edja ndo lam’akakoke etena kaka-matat� nkamba olimu ami. Lushi lak� lam�,Evans y’�nango Arthur Emiot akakondj� oli-mu.� Nde akakambaka olimu w’okadimudi lodibongo ndo aki l’ohomba w’onto lakahomba-ka nsala djamu l’otsho dia nama mashuwa. Ndeakam�nyanya la k�manda ka ladiko ka mashu-wa. L’�k�ng� wa v� tondjami oma lo lokanu, la-k�nd� oko sh�k� ya l�mb�. Etena kakat� Evansk�manda ka mashuwa bonde kakam�nd� okosh�k� ya l�mb�, nde akambut� dia dimi nd�kamboyand� yaki lo frigo. Lushi lak� lam� l�s�, la-kakondja mpango, olimu ndo mbo ya nd�! Dui

� Dia mbeya awui akina efula wendana la EvansEmiot, enda Tshoto y’Etangelo ya Ng�nd� ka nto-ndo 1, 1999, l�k� 22 ndo 23, lo Falase.

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 5

s� diakakeketsha mbetaw� kaki la mi l’�t�k�tawaki Yeso wele lo Mateu 6:25-33.

Etena kakamatat� m�ng�la, dimi la SimonApolinarski laki osekami ombatshi mboka taka-hombe ntana mpango kekina, koko tak�shi y�-dik� ya ntshikala l�n� akawatotome. Wakatoshampango lo lokoto la mponda l’omusu ndo shotaketamaka lo mbeto ya tefutefu yakawasalela ns�du. Takasambishaka lushi l’otondo. Ta-kasambisha kanga lokoto l�s� ndo nde ak�t�l’�n�ng� w’anto efula waketaw� akambo wam�t�. Oshimu kele edja, tojurnalist� takato-ndja sawo dim�tshi lo jurnal� diakewolaka aseDunkerque �n� “�m�nyi wa Jehowa wambot�-tw� l’osomba.” Koko paka dimi la Simon l’apa-ndjudi angana ato mbaki �m�nyi wa Jehowawaki l’osomba �s�! K�n� kakatokimanyiya dianshika ekolo la ntondo k’ekakatanu �s� elewoho wakatakanaka yimba l’elongamelo kasok’Akristo ndo woho wakakotshaka Jehowa eho-mba aso. Etena kakawatotome dihole dikina lo1952, takatshike paka apandjudi 30 wakasambi-shaka ng�nd� tsh� la Dunkerque.

�k�nd� w’eyoyo wakakeketshaL’�k�ng� wa dimi nsala nshi ngana tsho l’oso-

mba wa Amiens, wakatome oko ombatshi mbo-ka wa lande lo ngelo ka la Paris ka Boulogne-Billancourt. Lakal�mb�laka ambeki wa Biblendo am�tshi l’atei aw� wakayokambaka olimuwa lo tena tsh� ndo olimu wa misi�n�r�. �l�ng�a pami �m�tshi wakawel�ka Guy Mabilat aketa-w� akambo wa m�t� ndo akas�nama oko ome-

ndji w’otshimbedi ndo omendji wa distrik�. L’�-k�ng� diko, nde mbakayongaka l’�k�nd� wankong� mashinyi watondja ekanda lo B�t�l� kanshi ny� ka la Louviers kanganyi yema la Paris.Asawo wa mbala la mbala wakamasawolaka l’a-nto l’olimu w’esambishelo wakakimanyiya diadiminkakatshiya�t�k�tawakiNzambi lo yimbayami. Ndo nto, dui s� diakambisha �ng�n�ng�-n� ndo diakakimanyiya dia ndowanya diewodiami dia mbetsha.

Lakatomama oko omendji w’otshimbedimbala kak� �t�i lo 1953 l’osombawa Alsace-Lor-raine wakal�mbwama oma le wodja wa Allema-gne mbala hiende lam’asa 1871 ndo 1945.�nk�n�, lakahombe nyomotat� mbeka �t�k�tawa allemand nto. Etena kakamatat� olimu w’o-tshimbedi, mituka yema tshitsh� tsho mbakik�,mbidja ndo televizi�, mashinyi w’etape, aradiyokana �rdinat�r� l’�tshi ka nk�t� k�s�. Koko dimik�s�naka l�s�n� la pa ndo komonga l’okiyanu.�s� m�t� aki etena kakaleke �ng�n�ng�n� le mi.Woho wakamakambaka la dako dia lo Bible dia-t�l�mba dia ‘monga la sso di’�s�l�ng�’ akakima-nyiya diaha mbekola yimba yami oma l’olimuwakamakamb�ka Jehowa.—Mat. 6:19-22.

Losanganya la woke lakasalema la Paris lo1955 l’aki l’�t� a dui �n� “ Le Royaume triom-phant ” aki losanganya lahamoh�ki pondjo.L�k� mbakamatohomana la Irene Kolanski laka-yongawad�mi ndo nde akatat� olimu wa lo tenatsh� �n�nyi �t�i la ntondo kami. Ambutshi andewaki ase Polognendov� wakakamb� Jehowa l’o-hetoheto l’edja k’�n�nyi efula. Adolf Weber

' Dimi la Simon

Etena kakamakambakaoko omendji wa distrik� *

' Bible kaf�na la k�n�kakawambisha ntondo

6 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

akatshu towaenda la France. Nde aki okambi wadikamb� waki �nang�so Russell ndo akatshu l’E-r�p� dia tosambisha lokumu l’�l�l�. Dimi laIrene takatshukana lo 1956 ndo takatat� nka-mba olimu w’otshimbedi dimi la nde.Nde m�t�akasuk� l’edja k’�n�nyi efula.

�n�nyi ehende l’�k�ng�, dui diakimi ko-nongam�ka ndo di’�ng�n�ng�n� diakasalema,mbuta ate lakas�nama oko omendji wa distrik�.Koko, lam’ele anang�so waki l’akoka komongaefula, lakatetemalamembola tshumanelodim�-tshi oko omendji w’otshimbedi. Laki m�t� l’a-wui efula wa nsala l’etena k�s�! Ladiko dia we-nya 100 wakamahombaka nsambisha, lomingutsh� lakahombaka mbisha asawo, membola eluiesato wa Wekelo wa dibuku, menda f�rmil�r�ndo n�ng�s�la alap�l�. Ngande wakamahombentshungola etena ka mbadiaka �t�k�ta wakiNzambi? Laki la y�dik� tsh�i ya mb�sa, mbutaate lakahombe paka mpatola akatshi am�tshioma lo Bible k’omusu ko dimi talamanaka law�. Mbala tsh� kakamakongaka onto �m�tshilakamashana la nde randevu, lak�saka akatshiam�tshi diambadia.Waasowa tomondo as� wa-kamadiaka Bible wakakeketsha y�dik� yakam�-shi ya ntetemala olimu ami.

Lo 1967, dimi la Irene takalongola leeta la to-nga ase nkumbo ka B�t�l� ka la Boulogne-Billancourt. Lakatat� nkamba lo depart�ma die-ndana l’awui w’esambishelo ndo aya �n�nyindekana 40 wemi lo nkamba olimu �s�. Etenyik�m�tshi ka dim�na k’olimu �s� aki nkadimolamikanda waki la ambola w’awui wa lo Bible.

Ande woho wakamang�nang�naka nsala eya-ngelo wa lotshimola l’�t�k�ta wa Nzambi ndo‘mam� lokumu l’�l�l�’ lee! (Fil. 1:7) Dimi mo-ngaka nto l’�ng�n�ng�n� dia n�mb�la �t�mw�l�wa la pindju la ntondo ka sho nd� yang� ya pi-ndju. Lo 1976, lakas�nama oko ose k�mite ka fi-lial� ka la France.

Yoho ya l�s�n� yoleki dim�naKanga mbakamahomana l’ekakatanu, lo-

tshundu ndo hem� mbamboleka m�nyami pan� dia awui as� hawoyombisha dimi la Ireneakoka wa nsala k�n� kalangaso. Koko wadielondo wekelo w’�t�k�ta wa Nzambi kam� tokima-nyiyakadia shontetemalamonga l’elongamelo.Tek� l’�ng�n�ng�n� dia tsh�ka la bisi otsha l’�-tshi kaso kank�t� dia tosambisha anto akina elo-ngamelo kele la so. �n�nyi ndekana 120 wa-mbotetsha dimi la wad�mi l’olimu wa lo tenatsh� totshutshuyaka dia sho nkeketsha l’otema�t�i wan� walanga nkamba olimu �s� dia v�ndjasha lo yoho ya l�s�n� y’ohomba ndo y’�-ng�n�ng�n� sh�. Etena kakafunde nkumekangaDavidi �t�k�ta wele l’Osambu 37:25, nde aki“aya usumbi,” koko l’�ny�l� kande, dimi “late-nyi untu ololo asekama.”

Jehowa keketshakami nshi tsh� lo tshimboy’�t�k�ta ande. Ewot� ami kondjakesa etena ka-kawakambut� ambolekana �n�nyi 60 dia layo-nga la mbekelo ka mbadiaka Bible l�s�n� lamil’otondo. Lakayonga la mbekelo ka mbadiakaBible nshi tsh� ndo dimi bu la lonyangu l’�t�wasalami dui s�.

' Lushi lasola diwala

Dimi la Ireneng�nang�naka

mbadia ndo mbeka�t�k�ta wa Nzambi *

L’�K�NG� w’ase Isariy�l� n�ndja etenyi kawoke ka Nk�t� ya daka, Jashua akatat� nka-

hanya nk�t� lo nt�sha owale. Nde akakambe oli-mu �s� kam� l’�l�mb�di wa ladiko Eleazara ndol’�t� wa waoho. (Wal. 34:13-29) Koko ase L�wikomonga l’�tshi ka nk�t� k’okit� oko wakalo-ngola waoho akina. (Jas. 14:1-5) Lande na keledioho di’ase L�wi komonga l’�tshi ka nk�t�k’okit� lo Nk�t� ya daka? Onde v� wakoha-mam�?

2 Sho tanaka okadimwelo l’�t�k�ta wakat� Je-howadioho di’ase L�wi. Dia v� nshihodia �n� v�kombohamam�, Jehowa akawat� ate: “Dimi keliuhiku� aye la sangu diaye l’atei w’asi Isariye-le.” (Wal. 18:20) Ande eshikikelo kakandawashaetena kakandawat� ate: “Dimi keli uhiku aye”lee! Ngande wotoyoyaoka otondonga Jehowaw� mbakandat� �t�k�ta �s�? Dimbola dia nto-

� Tsh�k�ta “uhiku” yele lo div�sa di�sami �t� a dui ndolo Walelu 18:19, 21, 24 diele l’oding� 4 kokaka nto ne-mbetshiya “etenyi k’okit�.”

1, 2. a) Onde dioho di’ase L�wi diakalongola etenyik’okit� lo Nk�t� ya daka? b) Eshikikelo kak�na kaka-sha Jehowa dioho di’ase L�wi?

ndo diotoyoyambola ele: ‘Onde dimi kokakankondja eshikikelo ka ngas� oma le Kanga-Wolo-Tsh�?’ W� otokoka nto ndjambola �n�:‘Onde m�t� Jehowa kokaka monga etenyi k’oki-t� k’Akristo tsh� wele kema kokele �l� k�n�?’Ambola as� mendanaka la y� ndo la wakiy� wangandji. �nk�n�, �s� t�s�dingole k�n� kalembe-tshiya �t�k�ta waki Nzambi �s�. Dui s� diayoko-kimanyiya dia nshihodia woho wakoka Jehowamongaetenyi k’okit� k’Akristo �l� k�n�.Dianko-miya, nde kokaka monga etenyi kay� k’okit�oyadi w� ek� l’elongamelo k’otsha l’olongokana ek� lo kong� dia ndjonga la l�s�n� lo Para-diso ka la nk�t�.

Jehowa akakotsha ehombawa dioho di’ase L�wi

3 Lantondo ka Jehowambisha ase Isariy�l� �l�-mb�, ewandji wa nkumbowakakambaka oko �l�-mb�di l’atei aw�. Etena kakayowasha Nzambi�l�mb�, nde akah�h�la olimu w’�l�mb�di waka-kambemaka lushi tsh�ndodiohodi’ase L�wi dia-kahombaka mbakimanyiya. Ngande wakasale-ma dikambo s�? Etena kakadiake Nzambi ana wanondo w’ase Edjibito, nde akakidia ana wa no-

ndo w’ase Isariy�l� lo mbakitsha landeoko anande. Oma las�, Nzambi akayota�t�k�ta w’ohomba wayela �n�: “Dimi la-kose asi Lewi . . . lu dihuli di’ana wa nu-ndu tshe w’asi Isariyele.” Lam’ele l’�k�-ng� wa v� mbadia ana wa nondo w’aseIsariy�l� ak�nama dia v� ndeka ase L�wiefula, oshinga �m�tshi w’etshungwelowakafutama dia mb�dinya lofulo l�s�.(Wal. 3:11-13, 41, 46, 47) Lo yoho sh�mbakakoke dioho di’ase L�wi nkotsha�k�nd� aw�wakamb�Nzambik’Isariy�l�.

3. Kak�na kakatshutshuya Nzambi dia mb�-sa dioho di’ase L�wi l’olimu ande?

JEHOWA MBELE ETENYIKAMI K’OKIT�

“Dimi keli uhiku aye la sangu diaye l’atei w’asi Isariyele.”—WAL. 18:20.

Ngande waki Jehowa etenyi k’okit� le�l�mb�di ndo le ase L�wi?

7

8 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

4 Kak�na kakalembetshiyaka �k�nd� �s� le aseL�wi? Jehowa akate ate nde akahombe mongaetenyi kaw� k’okit� lo yoho yele lo dihole dia v�nongola �tshi kank�t�,wakawashadi�s� di’olimudia lande. “Ulimu w’olombedi wa [Jehowa]”mbaki etenyi kaw� k’okit�. (Jas. 18:7) �t�k�tawa lo Walelu 18:20 m�nyaka dia v� komongaase wola l’�t� wakiw� komonga l’etenyi k’okit�.(Adia Walelu 18:19, 21, 24.) Dioho di’ase L�wi

diakahombe nongola “tenyi dia dikumi tshe sa-ngu lu Isariyele, wedi l’ulimu awo watuwutsha-ka.” V� wakahombe nongola pursa 10 ya diang�di’ase Isariy�l�ndoyanyamayakawalongaka.AseL�wi v� law� wakahombe nkim� etenyi ka diku-mi oma lo k�n� kakawalongolaka, mbuta ate“diango diuleki ololo” dia nsuk� olimu w’�l�-mb�di.� (Wal. 18:25-29) �l�mb�di v� law� waka-kim�ka “elambu tshe wa lediediawa diango di’e-kila” wakalambolaka ana w’ase Isariy�l� Nzambilo dihole di’�t�mw�l�. K�s� mbakatshutshuyaka�l�mb�di dia mbetaw� �n� Jehowa ayokotshaehomba aw�.

5 M�namaka oko �l�mb� wa M�s� wakal�mba-ka ase Isariy�l� dia nkim� etenyi ka dikumi ka he-nde kakawombaka dia nsuk� wodja w’otondondo dia mbang�nyang�nya lo nshi yakawasalakansanganya y’ekila �n�nyi tsh�. (Euh. 14:22-27)Koko l’ekomelo k’�n�nyi wa sato ndo wa samalotsh� w’�n�nyi wa Sabato wakaviyaka �n�nyi esa-

� Dia nkondja elembetshiyelo wendana la woho waka-kambemaka olimu w’�l�mb�di, enda

´Etude perspicace

des´

Ecritures, v�lim� 2, l�k� 655 ndo 656 lo Falase.

4, 5. a) Kak�na kakalembetshiyaka woho waki Nza-mbi etenyi k’okit� le ase L�wi? b) Ngande wakakotsha-ka Nzambi ehomba w’ase L�wi?

mbele, wakakitshaka etenyi ka dikumi k�s� lasoko di’osomba dia nkimanyiya asewola ndo aseL�wi. Lande na kaki ase L�wi l’atei w’anto waka-hombaka nongola etenyi ka dikumi k�s� na? N�dia v� komonga la ‘etenyi k’okit�’ l’Isariy�l�.—Euh.14:28, 29.

6 W� kokaka ndjambola �n�: ‘Lam’ele diohodi’ase L�wi komonga l’�tshi ka nk�t�, lende aka-wahombe todjas�?’ Nzambi akakotshaka eho-mba aw�.Nde akawasha esomba 48 waki ndo l’a-diyo wa ndeshaka nyama yaw�. L’atei w’esomba�s� mbaki ndo esomba esamalo w’eshamelo.(Wal. 35:6-8) �nk�n�, ase L�wi waki la dihole diambidjas� etena kakiw� kokambaka olimu lo tab�-rnak�l� kaki Nzambi. Jehowa akakotsha lo y�di-k� y’efula ehomba wa wan� wakayasha l’olimuande.Mbok�makahwedi’ase L�wiwakakokem�-nya dia Jehowa mbaki etenyi kaw� k’okit� londja�k� lo woho wakinde l’akoka ndo wakindesuke dia nkotsha ehomba aw�.

7 Ndoko dilanya diakafundama l’�l�mb� dia-kahombe nongola ase Isariy�l� waki kokim�kaetenyi ka dikumi. Etena kakatat� ase Isariy�l� mi-nyayimbadiankim�etenyikadikumi,dui s� dia-ki la sh�ngiya le �l�mb�di ndo le ase L�wi.Dikambo s� diakasalema lo nshi yakas�naka Ne-hemiya. Etombelowakonge la dui s� ele, ase L�wiwakahombaka nkamba olimu lo dikamb� diaw�ndo minya yimba oma l’olimu wakawakambakalo tab�rnak�l�. (Adia Nehemiya 13:10.) Mbok�-makahwe�n�di’aseL�winkondjawohowandja-s�nya, ase Isariy�l� wakahombaka monga la lo-nyuma la dim�na. Ladiko dia las�, �l�mb�di l’aseL�wi wakahombe monga la mbetaw� le Jehowando lowohowakandakotshaka ehomba aw�.

Ase Isariy�l� wak�saka Jehowa oko etenyikaw� k’okit� l’onto ndo l’onto

8 Dioho di’ase L�wi lo tsh� kadi� wakahombemb�sa Jehowa oko etenyi kaw� k’okit�. Koko l’o-nto ndo l’onto ase L�wi wakakambaka l’etelok’�n� “[Jehowa] keli etenyi kami k’ukito” dia m�-

6. Lam’ele v� komonga l’�tshi ka nk�t� l’Isariy�l�, le-nde akahombe dioho di’ase L�wi todjas�?7. Kak�na kakal�mbamaka le ase L�wi dia Jehowamonga etenyi kaw� k’okit�?8. K�nd�la okakatanu wakahomana l’Asafu w’oseL�wi.

Dioho di’ase L�wikonongola �tshi ka nk�t�.

Jehowa mbaki etenyi kaw�k’okit� n� dia v� waki la di�s�

dia woke dia mbokamb�

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 9

nya woho wakawamamemaka Nzambi ndo wa-kawaya�k�ka le nde. (Del. 3:24) Ose L�wi �m�tshil’atei aw� aki omembi. Kanga mbakinde ose nku-mbokaki Asafu, lokombo lande Asafu,mbuta ateose L�wi lakal�mb�laka amembi lo nshi ya nku-mekanga Davidi. (1 Ek. 6:31-43) L’Osambu 73,sho mbadiaka �n� Asafu kana kanula yande m�-tshi, akatshimbe w��ng� ko akatat� nk�miyaatshi wa k�l� waki la ns�n� y’am�na. Nde akako-me polo lo mbuta �n�: “Dimi lakalongosolakautemaamiolongosolalongosola, lakayakimelakaukimelakimela.” M�namaka diele oko nde akoh�ohomba wa di�s� diande di’olimu ndo akoh� diaJehowa mbele etenyi kande k’okit�. Nde akayaki-yanya di’akambo wa lo nyuma “edja ndu lam’a-ka[nd�]to lu luudu la [Nzambi].”—Osam. 73:2, 3,12,13,17.

9 Etena kakinde lo tab�rnak�l�, Asafu akata-t� m�na akambo woho wakawa�naka Nzambi.Ondo dui dia ngas� diakakokom� ndo w� law�.Ondombala k�m�tshiw� akoh�wa�s� wa lo nyu-ma waki la y� lo y�dik� m�tshi ndo akatat� mbi-dja yimba lo diang� dia l’emunyi diakiy� l’oho-mba. Koko lo mbeka �t�k�ta wa Nzambi ndo lomb�t� lo nsanganyay’Akristo,w� akayotat�m�naakambo oko awa�na Jehowa. Asafu akayeya k�n�kakahombe kom� atshi wa p�kato. Nde akakaneyimba lo dikambo di’etenyi kande k’okit� ndoakay�naka dia Jehowa ayowokim� lo lonya landela pami ndo ayow�l�mb�la. Dui s� diakatshu-tshuya Asafu dia ndjota �n�: “Ndu l’atei a wa lakete, ndukuotoi latumulangaka ukuwe.” (Osam.73:23, 25) Oma las�, nde akate dia Nzambi ek�“wulu a[nde] pundju, pundju.” L’�t�k�ta wakafu-ndama Bible, tsh�k�ta yokadim�mi �n� “wulu”nembetshiyaka “etenyi k’okit�.” (Adia Osambu73:26.) Kanga mbakakoke ‘demba ndo otemaw’omembi w’esambu nk�m�,’ Nzambi akaho-mbemonga etenyi kande k’okit� pondjo pondjo.Omembi w’esambu aki l’eshikikelo �n� Jehowaayowoh�ka n� dia nde aki �ng�nyi ande. Nzambitakandahombe mboh� olimu wakandokamb�kala k�lamelo tsh�. (Und. 7:1) Ande eshikikelo kaka-hombe monga l’Asafu lee! Nde akembe ate: “Kelidia dimi nsukana lasuki la [Nzambi] mbeli olo-

9, 10. Lande na kakakoke Asafu mbuta dia Nzambimbele etenyi kande k’okit� pondjo pondjo?

lo. Dimi latushamaka le ye, we Khumadiondjo,[Jehowa].”—Osam. 73:28.

10 Wohowaki Jehowa etenyi k’okit� kaki Asafuakalembetshiyaka akambo efula le nde ladikodi’ekokelo ka l’emunyi kakandahombe nongolaoko ose L�wi. Ntondotondo, nde akat�k�ta dika-mbodia di�s� di’olimudiaki landendodi�t�nga-nelo diaki lam’asande la Jehowa, mbuta ate l�-ng�nyi lakand�t� laNkum’Olongo. (Jak. 2:21-23)Dia nama di�t�nganelo diaki lam’asande la Jeho-wa s�, omembi w’esambu Asafu akahombe mo-nga la mbetaw� ndo ndja�k� le nde. Asafu akaho-mbe monga l’eshikikelo dia l’ekomelo a shimunde ayofutama naka nde ns�na lo yoho y�t�n�l’at�nd� waki Nzambi. W� law� kokaka mongal’eshikikelo ka woho ak� wam� le Kanga-Wolo-Tsh�.

11 �pr�f�ta Jeremiya aki ose L�wi okina lak�sa-ka Jehowa oko etenyi kande k’okit�.Ny�s� t�s�di-ngole k�n� kakandalange mbuta etena kaka-ndakambe l’etelo k�s�. Jeremiya akadjas�ka laAnat�ta, osombaw’ase L�wiwaki suke la Jerusal�-ma. (Jer. 1:1) Lushi l�m�tshi, Jeremiya akaya-mbola ate: Lande na kele atshi wa k�l� wek� lans�n� y’am�na etena kele anto w’�l�l� wek�

11. Dimbola diak�na diakayambola Jeremiya, ndowoho ak�na wakadiakadim�ma?

Kak�na kakakimanyiyaAsafu dia nde ntetemalamb�sa Jehowa okoetenyi kande k’okit�?

10 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

lo nsowa? (Jer. 12:1) L’�k�ng� wa nde ns�dingolaakambowakasalemaka la Jerusal�mando la Juda,nde ‘akayakiyanya’dikambodi’awuiwakand�na-ka. Jeremiya akeyaka dia Jehowa ek� kanga lo-sembwe. �t�k�ta wa pr�f�siya wakayosambiyaJehowa Jeremiya dia nde mbuta ndowohowaka-ndakotsha akasha okadimwelo w’oshika lo di-mbola diakayambola �pr�f�ta Jeremiya. Lowohow�t�n� la pr�f�siya yaki Nzambi, wan� wakakita-nyiya �l�mbw�l� kaki Jehowa ‘wakakondja nyu-mu yaw� oko diang� dia dimbo.’—Jer. 21:9.

12 L’�k�ng� diko etena kakayendaka Jeremiyawohowakalanyemawodja andewa lot�, nde aka-yaoke oko onto lakatak�ndak�ndaka lo wodjima.Aki oko Jehowa akawodjasha “lu ahuliwa udjimauku ane wambuvokaka.” (Del. 1:1, 16; 3:6) Jere-miya akat� wodja w’at�mb�ki w’ase Isariy�l� diav� kalol� Sh�w� lele l’olongo, koko v� wakasaleawui wa k�l� polo lo y�dik� yele Nzambi akaho-mbe mbetaw� dia Jerusal�ma ndo Juda ndanye-ma. Dikambo s� diakakiyanya Jeremiya kangambakindekomonga l’onongo.�pr�f�ta Jeremiyaakoh� k�tshi ka Nzambi etena kakinde l’atei w’a-sui. Nde akate ate: “Ketshi kandi kema la ekume-lu.” Lo m�t�, k�tshi ka Jehowa m�namaka osekapindju tsh�.Oma las�, Jeremiya akayota �n�: “[Je-howa] keli etenyi kami k’ukito.”Nde akatetemalamonga la di�s� dia kamb� Jehowa oko �pr�f�ta.—Adia Delu dia Jeremiya 3:22-24.

13 Ase Isariy�l� wakahombe monga nshishawodja aw� wa lot� y�dik� y’�n�nyi 70 n� dia

12, 13. a) Kak�na kakatshutshuya Jeremiya diambuta �n� “[Jehowa] keli etenyi kami k’ukito,” ndodionga diak�na diaki la nde? b) Lande na kele waohow’ase Isariy�l� lo tsh� kaw� wakahombe nongamela leJehowa?

v� wakahombe ntshikala t�ng� too. (Jer. 25:11)Koko etelo ka Jeremiya k’�n� “[Jehowa] keli ete-nyi kami k’ukito”m�nyaka eshikikelo kaki la ndelo k�tshi ka Nzambi ndo dui s� diakotshutshuyadia nde ‘nongamelaka le nde.’ Lam’ele waohotsh� w’Isariy�l� wakashisha b�tshi diaw� dia nk�-t�, v� wakahombe monga la dionga diak� diam�oko n� diaki l’�pr�f�ta Jeremiya. Jehowa ndam�mbaki elongamelo kaw�. L’�k�ng� w’�n�nyi 70,v� wakakalola lo wodja aw� wa lot� ndo waki ladi�s� dia towokamb� l�k�.—2 Ek. 36:20-23.

Anto akina wakakokaka mb�sa Jehowaoko etenyi kaw� k’okit�

14 Asafunde la Jeremiyav� ak� ahendewaki aseL�wi, ko onde paka ase L�wi ato mbakakoke mo-nga la di�s� dia kamb� Jehowa?Kema.Etena kaki-nde eke �l�ng�l�ng�, Davidi lakahombe ndjongankumekanga l’Isariy�l� akate dia Nzambi ek�“etenyi ka[nde] k’ukito lo kete ya wasena.” (AdiaOsambu 142:1, 5.) Etena kakembe Davidi osa-mbu �s�, nde komonga lo mbalasa ka nkumeka-nga kana lo luudu l�m�tshi. Nde aki lo wookowadive l�n�akandayash�diahaatunyi andemb�-na. Lo waaso ndekana ahende, Davidi akayash�lo weoko w’ave. Wooko �m�tshi waki suke l’Adu-lama ndo okina waki l’oswe wa sh�nga wa �n�-Ng�di. Mbeyaka monga ko nde akembe Osambu142 lowooko �m�tshi l’atei aweoko �s�.

15 Naka ngas� mbakete akambo, kete aki lodiaaso diakatawoyangaka nkumekanga Saulo diambodiaka. Davidi akalaw� lo wooko �m�tshiwaki anto kokokamb�na. (1 Sam.22:1, 4) Lonk�-t� y’etale yakinde sh�, Davidi akakoke m�na diandoko �ng�nyi waki suke la nde dia mbokok�ndombosuk�. (Osam.142:4)Etenak�s�mbakal�-mb� DavidiNzambi dia nde mbokimanyiya.

16 Etena kakembaka Davidi Osambu 142,ondo nde akoke k�n� kakakom� �l�mb�di wa la-diko Ahim�l�k� lakokimanyiya aha la mbeyaetena kakandatalaw�ka Saulo. Lam’ele nkume-kanga Saulo akoke Ahim�l�k� kandjema, ndeakodiakisha nde la nkumbo kande k’otondo.

14, 15. Ladiko di’ase L�wi, waa nawaketaw� dia Jeho-wa monga etenyi kaw� k’okit�, ndo lande na?16, 17. a) Naa �k�k� waki la Davidi wa ndjaoka okoonto lele kema l’okimanyedi? b) Le na akahombe Da-vidi mend� dia nkondja ekimanyielo?

Ngande wayoyokadimola?˙ Lo woho ak�na waki Jehowa etenyi

k’okit� le ase L�wi?˙ Kak�na kakasale Asafu, Jeremiya ndo

Davidi dia m�nya �n� Jehowa mbakietenyi kaw� k’okit�?

˙ Dionga diak�na diahomba monga la y�naka w� kombolaka dia Nzambi mongaetenyi kay� k’okit�?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 11

ETENA kadiay� lokombo Isariy�l� lo Bible,dui diak�na diakoy� lo yimba? Onde w� f�-

nyakadikambodia Jak�b� y’�na Isaka lakaway�-l�ka Isariy�l� kana w� f�nyaka dikambo diatokanula tande, mbuta ate wodja w’Isariy�l�w’edjedja? Ko kayotota dikambo di’Isariy�l� walo nyuma? Etena kat�k�taw� dikambo di’Isari-y�l� lo yoho ya didjidji, tsh�k�ta sh� nembetshi-yakambala efula “Isariyelewa [Nzambi],”mbu-ta ate anto 144000 wakakitama nyuma k’ekiladia v� tonga nkumi ya dikanga ndo �l�mb�di

1, 2. a) Alembetshiya “Isariyele wa [Nzambi]” wat�-k�tama lo Ngalatiya 6:16? b) “Waoho dikumi l’ahe-nde wa Isariyele” wat�k�tama lo Mateu 19:28 nembe-tshiyaka waa na?

l’olongo. (Ngal. 6:16; Eny. 7:4; 21:12) Koko, t�s�-dingole wohowat�k�tamawaoho 12 wa Isariy�-l� lo Mateu 19:28 lo yohoya lande.

2 Yeso akate ate: “Lu lushi layuyala andjaw’u-yuyu, lam’ayudjase On’a untu lu kiti ka diuleluka lutumbu landi, ndunyunyayudjase lu kiti yadiulelu dikumi la hyendi, nyayulumbuya w[ao-ho dikumi l’ahende] wa Isariyele.” Lo div�sa n�,“waoho dikumi l’ahende wa Isariyele” wek�antowayolomboyamaoma le ambekiwaki Yesow’akitami ndo v� wek� l’elongamelo ka nko-ndja l�s�n� la pondjo lo Paradiso ka la nk�t�. V�wayokondja wah� oma lo olimu w’�l�mb�diw’anto 144000.

ONDE W� MBETAW�KA DIAJEHOWA MONGA ETENYI

KAY� K’OKIT�?“Ntundu nyutayangi diulelu la ololo wa [Nzambi],

ku diango so tshe diayuyala dianyu.”—MAT. 6:33.

(1 Sam. 22:11, 18, 19) Davidi akayaoke oko ndembaki l’onongowany�i yaw�.Aki okondemba-kadiake �l�mb�di wakokimanyiya. Otondongaw� mbaki Davidi, onde w� otoyaoka oko w�mbele l’onongo? K�n� kakah�ka wotsho ladikodia tshuka l’okiyanuwaki laDavidi akiwohowa-kinde komonga la momuya n� dia Saulo akate-temalaka mbopa.

17 Yema tshitsh� oma las�, �pr�f�ta Samu�l� la-kakite Davidi es� dia nde ndjonga nkumekangaakavu. (1 Sam. 25:1) Dui s� diakakonya Davididia ndjaoka oko nde kema l’okimanyedi. KokoDavidi akeyaka dia nde akahombe mend� le Je-howa dia nkondja ekimanyielo. Davidi komongala di�s� di’olimu diaki l’ase L�wi, koko nde aka-shile kitama es� dia nkamba yoho kina y’olimu,mbuta ate dia ndjonga nkumekanga ka wodjawaki Nzambi. (1 Sam. 16:1, 13) �nk�n�, Davidi

akadihol� Jehowa otema ande ndo akatetemalamend� le nde dia nde mb�l�mb�la. W� law� ko-kaka ndo pombaka mb�sa Jehowa oko etenyikay� k’okit� ndo eshamelo kay� naka w� ntete-mala ndjasha l’olimu ande.

18 Antowambot�s�dingola lo sawo n� wak�sa-ka Jehowa oko etenyi kaw� k’okit� lo yoho ya-kandawasha di�s� dia mbokamb� olimu. V�wakaya�k� le Nzambi dia nkondja diang� diandjas�nya etena kakawokamb�ka olimu. AseL�wi ndo ase Isariy�l� w’oma lo waoho akina,�ny�l� okoDavidi,wakakokemb�saNzambiokoetenyi kaw�k’okit�.Ngandewakokay�mb�sa Je-howa oko etenyi kay� k’okit� woho ak� wam�?Tay�s�dingola dimbola s� lo sawo diayela.

18. Ngande wak�nya anto wambot�s�dingola lo sawon� dia v� wak�saka Jehowa oko etenyi kaw� k’okit�?

12 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

3 L’�ny�l� k’�l�mb�di ndo ase L�wi wa lo nshiy’edjedja, akitami �l� k�n� mb�saka olimu aw�oko di�s� dia lande. (Wal. 18:20) Akitami hawo-kong� dia nongola b�tshi dim�tshi dia nk�t�oko okit� la nk�t�. Lo dihole dia nsala ngas�, v�wek� lo kong� dia tonga nkumi ya dikanga ndo�l�mb�di kam� la Yeso Kristo l’olongo. V� wayo-totetemala kamb� Jehowa olimu �s� oko w�-nyamidi� l’�t�k�ta wadiaso lo Enyelo 4:10, 11wat�k�ta dikambo dia dihole diele l’akitami l’o-longo.—Ezek. 44:28.

4 Etena kekew� la nk�t�, akitami wek� lo ns�-na lo yoho y�nya dia Jehowa ek� etenyi kaw�k’okit�. Di�s� diaw� dia lande dia kamb� Nza-mbi mbele dui dioleki ohomba le w�. V� wek�la mbetaw� l’olambo wa tshungo waki Kristondo wek� lo ntetemala mboyela ndo lo nsalangas� v� ‘wek� lo ntetemala nshikimala lo leetalaw� ndo l’�s�namelo aw�.’ (2 Pet. 1:10) Aka-mbo ndo akoka wele la w� ntshikitana l’ontondo l’onto. Koko, v� hawokambe l’elelo �s� diambisha t�k�n�nd� lonsalapaka awuiyema tshi-tsh� tsho l’olimu waki Nzambi. Lo wedi okina,v� mbetshaka olimu waki Nzambi lo dihole diantondo lo nsala k�n� tsh� kakokaw� nsala. Ndov� wek� �ny�l� k’�l�l� le wan� wele l’elongame-lo ka ndj�s�na lo Paradiso ka la nk�t�.

5 Oyadi tek� l’elongamelo ka ntsh� otsha l’o-longo kana ka ns�na la nk�t�, sho pombaka‘ndjas�ka ndo m�mba otamba aso w’asui ndontetemalandjelaKristo.’ (Mat.16:24)Miliy� y’a-nto wele l’elongamelo ka ndj�s�na lo Paradisoka lank�t�wek� lont�m�laNzambindowek� londjela Kristo loyoho sh�. V�hawokombola nsa-la paka awui yema tshitsh� tsho l’olimu wakiNzambi etena keyaw� dia v� kokaka ndekanyak�n� kasalaw�. Anto efula waket� ns�n� yaw��s�l�ng� dia nkoma ambatshi mboka. Akina sa-laka la wolo dia nkamba oko ambatshi mbokal’edja ka ng�nd� m�tshi �n�nyi tsh�. Akina ka-nga mbahawakoke monga ambatshi mboka,ndjashaka efula l’olimu w’esambishelo. Antoas� wek� oko Mariya lakashinola Yeso malashi

3, 4. Naa �ny�l� k’�l�l� kakatotshik� Akristo w’akita-mi wa k�lamelo?5. Woho ak�na wakoka Akristo lo tsh� kaw� m�nyadia Jehowa mbele etenyi kaw� k’okit�, ndo lande nakakoka dui s� monga tshondo y’okakatanu?

ndo Yeso akate lo dikambo diande ate: “Ndiambuntshela dikambu di’ololo. . . . Ndi akatshiuku akandeyi ntsha.” (Mako 14:6-8) Kema duidia w�du dia nsala k�n� tsh� kakokaso nsala l’o-limu waki Nzambi n� dia tek� lo ns�na l’andjawal�mbwamaoma le Satana. Koko, sho mbidja-ka welo ndo ndja�k�ka le Jehowa. T�s�dingolewoho wasalaso dui s� l’awui am�tshi an�i shi-kaa.

Ntondo totayangi Diolelo diaki Nzambi6 Yeso akat� ambeki ande dia nyanga ntondo

Diolelo la losembwe la Nzambi. Antowa l’andja�n� mbetshaka wah� aw� lo dihole dia ntondooko “antu wa kete nye. Vo weko la etenyi kawolu lumu lone.” (Adia Osambu 17:1, 13-15.) La-m’ele v� hawodje Otungi aw� yimba, efula kal’atei aw� ndjashaka dia monga la l�s�n� la di-m�na, nkenga nkumbo ndo tshik� anaw� sa-ngo. Etenyi kaw� k’okit� kek� paka lo ns�n�yaw�. Lo wedi okina, Davidi akaleke mbidja yi-mba lo ndjatong� “lukumu l’ololo” la ntondoka Jehowa ndo k�s� mbakay�l�mbaka �nandeanto tsh� dia v� ntsha. (Und. 7:1) L’�ny�l� k’Asa-fu, Davidi aketsha l�ng�nyi laki lam’asande laJehowa la ntondo kawah� ande. Nde akang�na-ng�nakank�ndak�nda kam� laNzambi. Lo nshiyaso ny�, Akristo efula mbetshaka awui wa lonyuma la ntondo k’elimu aw� wa l’emunyi.

7 T�s�dingole �ny�l� k’�nang�so Jean-Claudeladjas� lo Republique centrafricaine. Nde ek�ekumanyi ka l’etshumanelo kele l’ana asato.Ek�dui diawolodia nkondja olimu lowodja �s�ndo anto efula salaka k�n� tsh� kakokaw� nsalal’oyango wa nama elimu aw�. Lushi l�m�tshi,owandji w’olimu akat� Jean-Claude dia ntat�nkamba olimu l’otsho ntat� l’eshidi 6:30 wa di-k�l�, nshi esambele lo lomingu. Jean-Claudeakolembetshiya �n� ladiko dia nsuk� nkumbokami l’emunyi, dimi pombaka mbidja yimbadia lonyuma law�. Nde akawot� nto dia nde ek�l’�k�nd�wankimanyiya etshumanelo.Owandjiw’olimu akokadimola ate: “Naka w� m�t� ek�

6. a) Ngandew�nya anto lo tsh� kaw� dia paka l�s�n�l�n� mbele etenyi kaw� k’okit�? b) Bonde kele ndekadim�na sho m�na akambo oko wak�naka Davidi?7. Naa �tsh�k� wakakondja �nang�so �m�tshi lo mbe-tsha Diolelo lo dihole dia ntondo?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 13

l’ohomba w’olimu, w� pombaka mboh� aka-mbotsh�,mbidjandowad�y�, anay�ndoekaka-tanu wele la y�. W� pombaka ndjasha tsh� l’oli-mu, koko aha lo dikambo dikina. S�na �ng�k�m�tshi lam’asa �t�mw�l� ay� kana olimu.”Otondonga w� mbaki Jean-Claude, kak�na ko-toyosala? Lo m�t�, Jean-Claude akeyaka dianaka nde nshisha olimu ande, Nzambi ayoko-tsha ehomba ande. Nde ayonga l’akambo efulawa nsala l’olimu waki Nzambi ndo Jehowa ayo-kotsha ehomba wa l’emunyi wa nkumbo ka-nde.�nk�n�, nde akatshu lo losanganya la l’ateiwa lomingu. L’�k�ng� diko, nde akayal�ng�s�ladia ntsh� otsha l’olimu, aha la mbeya dia kanande ayokondja olimu �m�tshi. �t�k�ta keleedja, wakawel� lo telef�n� ndo wakawot� di’o-wandji w’olimu ambotshanyema ndo nde po-mbaka ntsh� totetemala nkamba olimu ande.

8 Anto am�tshi wakakome lo m�na di’olimuaw� waya lo wale wakakoke ndjambola �n�:‘Ngande wayomokotsha ehomba w’ase nku-mbo kami?’ (1 Tim. 5:8) Oyadi w� akahomanal’okakatanu wa ngas� kana bu, ondo w� ek� l’e-shikikelo oma lo k�n� kakakokom� dia w� ha-nyangaki pondjo naka Nzambi monga etenyikay� k’okit� ndo naka w� mb�sa di�s� dia mbo-kamb� diele la y� la n�m� di’efula. Etena kakat�Yeso ambeki ande dia nyanga ntondo Diolelo,nde akashikik� ate: “Diango so tshe”—�ny�l�oko mbo ya nd�, ashi wa nn� kana ah�nd� wand�ta—“diayuyala dianyu.”—Mat. 6:33.

9 T�shi �ny�l� ka dioho di’ase L�wi diaki ko-nongola �tshi ka nk�t�. Lam’ele v� waketshaka�t�mw�l� wa pudipudi lo dihole dia ntondo, v�wakahombaka mend� le Jehowa dia nde nko-tsha ehomba aw� n� dia nde akawat� ate: “Dimikeli uhiku aye.” (Wal. 18:20) Kanga mbele shohatokambe olimu lo t�mp�l� ka m�t� m�t� �l�k�n� oko wakakambaka �l�mb�di ndo ase L�wi,sho kokaka mbokoya yimba yaki la w� lo mo-nga l’eshikikelo k’�n� Jehowa ayokotsha eho-mba aso. Lam’ele tamboleka nsukana l’ekome-lo ka dikong� n� di’akambo, sho pombakandeka ndja�k� lo dikoka diaki Nzambi dia nko-tsha ehomba aso.—Eny.13:17.

8, 9. Lo woho ak�na wakokaso mbokoya �ny�l� k’�-l�mb�di ndo ase L�wi lo mb�sa Jehowa oko etenyikaso k’okit�?

Ntondo totayangi losembwe laki Nzambi10 Yeso akakeketsha ambeki ande dia v� ‘nte-

temala nyanga ntondo losembwe laki Nzambi.’(Mat. 6:33) Dui s� nembetshiyaka mbetsha at�-nd�waki Jehowawendana la k�n� kele �l�l� ndok�n� kele k�l� la ntondo k’�l�mb�w’anto. (AdiaIsaya 55:8, 9.)W�kokakamboh�dia lonshi ya-kete, anto efula wakon�ka mf�ka kana ndjiso-ndja, waketshaka anto awui w’ata kana wakasa-laka ekoma kana wakasondjaka. L’�k�ng� wambeya akambowam�t�, efula kaw� wakatshiki-tanyaelimuaw�ndowakakotshak�n� kal�mba-ma dia nongola batismu.—Is. 2:4; 2 Kor. 7:1;Ngal. 5:14.

11 T�shi �ny�l� kaki Andrew. Etena kakawekeakambo wendana la Jehowa nde la wad�nde, v�

wak�shi y�dik� ya mbokamb�. Andrew akala-ngakaolimuandeefula, kokonde akotshike. La-nde na? N� dia nde akakambaka l’okongamelo�m�tshi wa p�litik� ndo ak�shi y�dik� ya mbe-tsha losembwe laki Nzambi lo dihole dia nto-ndo. Etena kakandatshike olimu �s�, nde akil’ana ahende, v� kombosha difuto ndo nde ko-monga la falanga efula yakandakoke ndjas�nyal’edja kang�nd�m�tshi.Otond�na akambookoonto, tshike nde ot�f�nya dia nde kema la ‘ete-nyi k’okit�.’ Nde akayange olimu, ele l’eshikike-lo �n� Nzambi ayowokimanyiya dia nde mbota-na. Etena koh�nde nshi sh�, nde la nkumbokande shikik�ka dia Jehowa akakimanyiya. (Is.59:1) Lo mbet� l�s�n� law� �s�l�ng�, Andrewnde la wad�nde wakayongaka la di�s� dia nka-mba olimu wa lo tena tsh�. Nde mbutaka �n�:“Lo tena dim�tshi, takongaka l’okiyanu l’�t�wakiso komonga la falanga, la luudu la mbidja-s�, wakiso la hem� ndo wakatatatshundaka.

10, 11. Ngande wakaya�k� anto am�tshi le Jehowa lok�n� kendana l’olimu aw�? Sha �ny�l�.

Dia mb�sa Jehowa oko etenyikaso k’okit�, sho pombaka

mbetsha olimu ande lodihole dia ntondo

14 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

Koko, Jehowa aki la so tena tsh�. . . . Sho kokakambuta l’eshikikelo tsh� �n� aha la tamu kamb�Jehowa ek� dui dioleki dim�na diakoka antonsala.”�—Und.12:13.

12 Yeso akat� ambeki ande ate: “Naka nyu lambetawo uku lotongo la lohodia, nyu nyayute-la ukungu one nyati: Umo uma laku, utshulene, ku vo wayumo. Nduku dikambu diayu-nyuheka lama ntsha.” (Mat. 17:20) Onde w�ayonga l’akoka wa mbetsha at�nd� waki Nza-mbi lo dihole dia ntondo naka dikambo s� ko-kaka kokonya l’ekakatanu? Naka w� kema l’e-shikikelo dia kana w� koka nsala dui s�, kete w�kokakank�tshanyadui diak� l’anto akinawa l’e-tshumanelo. Aha la tamu, w� ayokeketshama lonyuma etena kayowokot� akambo wahomanalaw�.

Tonge la lowando lo diang� dialo nyuma diatosha Jehowa

13 Naka w� mb�saka di�s� diele la y� dia ka-mb� Jehowa la n�m�, kete w� kokaka ndjashiki-k� dia nde ayokotsha ehomba ay� wa l’emunyindo wa lo nyuma oko wakandakotsha ehombawa dioho di’ase L�wi. T�shi �ny�l� kaki Davidi.Etena kakinde lo wooko wa dive, nde akend� leNzambi dia mbokotsh� ehomba ande. Sho law�kokaka ndja�k� le Jehowa oyadi etena k�na-so dia ndoko onto lakoka tokimanyiya. Toh�di’etena kak�t� Asafu “lu luudu la [Nzambi],”nde akeye k�n� kakokiyanyaka. (Osam. 73:17)Woho ak�wam�mbele, shopombakamend� leNzambi leleKi�k� yamboyand�yasoya lonyu-ma. Lo nsala ngas� mbayot�nya lowando lo di�-s� diele la so dia kamb� Nzambi oyadi l’akamboak�na watanemaso. Lo yoho sh� mbayot�sa Je-howa oko etenyi kaso k’okit�.

14 Kak�nakatoyosalaka etenakat�h�tshaka Je-

� Enda Reveillez-vous ! wa Ng�nd� ka dikumi l’�t�i2009, l�k� 12-14, lo Falase.

12. Dionga diak�na diahombaso monga la di� diambetsha at�nd� waki Nzambi lo dihole dia ntondo?Sha �ny�l� k�m�tshi ka l’etshumanelo kanyu.13. Etena kayashaso l’olimu wa Jehowa, ahomba to-sha mbo ya nd� ya lo nyuma?14, 15. Kak�na kahombaso nsala etena katongamw�-w� osase lo av�sa am�tshi, ndo lande na?

howa lele Ki�k� y’osasewa lo nyuma osase andelo k�n� kendana la ‘akambowoshami etalewakiNzambi’ wele lo Bible? (1 Kor. 2:10-13) K�n� ka-kasale �p�st�l� Petero kek� �ny�l� kadim�na ete-na kakat� Yeso ampokami ande ate: “Nyu ha-nyuyala la lumu la pundju l’etema anyu, nakahanyuli dimba dia On’a untu, ndu hanyonwedikila diandi.” Lam’ele ambeki efula wakoke�t�k�ta wa didjidji �s� lo yoho ya m�t� m�t�, v�wakate v�ate: “Diui so wulu. Eya dietawo na?”�nk�n�, v� “wakakalula ekongokongo.” KokoPetero akate ate: “Khumadiondjo, le na atsho-su? We keli la aui wa lumu la pundju.”—Joa. 6:53, 60, 66, 68.

15 Petero koshihodia dim�na dim�na k�n� ka-kalange mbuta Yeso lo k�n� kendana la nd� de-mba diande ndo nn� dikila diande. Koko ndeakaya�k� le Nzambi dia p�tsh� anto osase wa lonyuma. Etena kah�ta osase wa lo nyuma lo di-kambo dim�tshi, onde w� shihodiaka �k�k�wa l’Afundelo wambowosala etshikitanu ak�?(Tuk. 4:18) Ase B�r�ya wa lo ntambe ka ntondowaketaw� �t�k�ta waki Nzambi “l’uhetu: waka-yangiayangia la lushi la lushi lu afundelu.”(Etsha 17:11) Naka sho ndjela �ny�l� kaw�, ketedui s� diayofudia lowando lele la so lo di�s� diakamb� Jehowa ndo mb�sa oko etenyi kaso k’o-kit�.

Totshukanake paka lo Nkumadi�ndj�16 Dui dikina diahomba Akristo nama sa-

ngwelo diaki Nzambi lo yimba mendanaka lawohowakambaw� la dakodia lo Bible dial�mbadia ntshukana “paka lu lulangu la Khumadio-ndjo.” (1 Kor. 7:39) Efula ka l’atei aso wak�shiy�dik� ya ntshikala enyemba lo dihole dia m�-ny�la dako diaki Nzambi s�. Nzambi mb�sakaantowa ngas� oko anande. Kak�na kakasale Da-vidi etena kakandayaoke opoko ndo kakindeoko aya bu l’onto lawokimanyiya? Nde akateate: “Dimi latukitshaka ukiyanu ami la ntunduka [Nzambi], latusanyiaka pa kami. Lam’atole-mbiamaka utema ami, we atulimbitelaka mbu-ka kami.” (Osam. 142:1-3) Ondo ndo �pr�f�taJeremiya lakakamb� Nzambi la k�lamelo tsh�

16. Ngandewakoka Nzambi monga etenyi kaso k’oki-t� lo k�n� kendana la didjango diele lo 1 Koreto 7:39?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 15

l’edja k’�n�nyi akumi oko onyemba mbakayao-ke woho ak� wam�. Naka w� nangaka mbeka�ny�l� kande, enda tshapita 8 yadibuku�t�k�tawa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya.

17 Kadiy�so k�m�tshi ka l’´Etats-Unis akate ate:

“Dimi lat�saka y�dik� ya ntshikala onyemba.Layotshukama etena kayomohomana la pamikakoka lami.Mamakamikelekemaombetawu-di akahembe dia mbetawoyami dia dimi ntshu-kana la pami tsh� kakokampomana la mi. Dimilakawombola dia kana nde ay�mba �k�nd� aminakahalotondoyishadiwala diangas�. L’edjedjaka wonya, nde akay�na dia laya l’olimu wa shi-kaa wakakimanyiyaka dia nkotsha ehomba amindo wakambishaka �ng�n�ng�n�. Nde akayo-tshika tshutshuyami dia tshukama.” Kadiy�sok�s� ndjaokaka opoko tena dim�tshi. Nde akateate: “Etena kayaokami opoko, dimi ndja�k�ka leJehowa. Nde has�kaki pondjo.” Kak�na kakaki-manyiya kadiy�so k�s� dia ndja�k� le Jehowa?Nde mbutaka ate: “D�mb�l� kimanyiyakamidia mbeya �n� Nzambi ek� Onto la m�t� m�t�ndo dimi hamongaki pondjo opoko. Lam’e-le Nkum’Olongo pokam�kami, shi dimi po-mbaka ndja�sa la n�m� ndo monga l’�ng�-

17. Ngande wakakandola kadiy�so k�m�tshi k’onye-mba woho wakandayaokaka opoko lo tena dim�tshi?

n�ng�n�?” Nde mbutaka �n�:“Lam’ele lek� l’eshikikelo �n�‘mbisha, ambuleka nungulaotshoko,’ dimi kambaka l’ako-ka ami dia nkimanyiya antoakina aha la nongam� dia v�mbishami �ng� k�m�tshi. Ete-nakatomoyambolaka �n�: ‘Ka-k�na kayomosala dia nkima-nyiya anto as�?,’ dimi tongakal’�ng�n�ng�n� wa l’etei k’ote-ma.” (Etsha 20:35) Lo m�t�,nde mb�saka Jehowa oko ete-nyi kande k’okit� ndo nde ek�la di�s� dia mbokamb� l’�ng�-n�ng�n�.

18 Oyadi woho ak�na w’akambo wayohoma-na la y�, w� kokaka mbet� Nzambi etenyi kay�k’okit�. Naka w� nsala �s�ku, kete w� ayonga�m�tshi wa l’atei w’ekambi ande wele l’�ng�n�-ng�n�. (2 Kor. 6:16, 17) Etombelo wayonga ladui s� ele, Jehowa ayongaetenyi kay�k’okit� okowakandongeetenyi k’okit� k’ekambi andewa lonshi y’edjedja. (Adia Euhwelu k’Elembe 32:9, 10.) Oko wakakome wodja w’Isariy�l� etenyik’okit� kaki Nzambi l’atei wa wedja ekina, ndekokaka k�s�na dia kokakangandji ndo kotshakaehomba ay�.—Osam.17:8.

18. Ngande wakokay� mb�sa Jehowa oko etenyi kay�k’okit�?

�ny�l� kaki Jeremiyatokeketshaka

Ngande wayoyokadimola?

Ngande wakokay� mbet� Jehowa etenyikay� k’okit�˙ lo nyanga ntondo Diolelo diaki

Nzambi ndo losembwe lande?˙ lo m�nya lowando lele la y� lo mbo ya

nd� ya lo nyuma?˙ lo n�miya didjango diaki Nzambi dia

tshukana paka lo Nkumadi�ndj�?

16 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

L’AHOLE efula, andawi wa lowango s�ma-n�ka �n�nyi tsh�. Andawi wa tomanama-

na s�man�ka l’oyango wa mbidja otshumba,koko andawi akina s�man�ka aha paka l’oya-ngo wa mbidja otshumba. V� mongaka l’�-ng�n�ng�n� efula dia nshidiya tsho esakeloka lowango.

2 Biblemb�dikaka l�s�n� l’Okristo l’esakeloka lowango. �p�st�l� Paulo akakotola yamba-loy’asekandeAkristowa la K�r�t� lomukandawa ntondo wakandafund�. Nde akate ate:“Nyu hanyeyi nyati: Wane wasaka luwangu,watusakaka tshe, keli otoi omotshi utu kayu-lungula difutu? Nyusaki luwangu osoku, dianyu nungula difutu.”—1 Kor. 9:24.

3 Onde Paulo akalange mbuta dia pakaOkristo �t�i oto mbayokondja difuto dia l�s�-n� la pondjo ndo akina tsh� wayolaw� olaw�-law�? Atonga na! Andawi wakas�man�ka wa-kayaekesanyiyaka ndo wakasalaka la wolo diankotsha oyango aw� wa mbidja otshumba.Paulo akalangaka di’asekande Akristo nsala lawolowohoak�wam�diandjokondja l�s�n� lapondjo. Lo nsala ngas�, v� wakakoke mongal’elongamelo ka nkondja difuto dia l�s�n�la pondjo. Lom�t�, wan� tsh�walaw� polo l’e-komelo lo esakelo ka lowango k’Okristo mba-yokondja difuto.

4 �t�k�ta wa Paulo �s� keketshaka Akristotsh� ndo mbatshutshuyaka dia nkana yimba.Lande na? N� dia difuto dia nkondja l�s�n� la

1, 2. �p�st�l� Paulo ak�dika l�s�n� l’Okristo l’�ng�kak�na?3. Lande na kakate Paulo dia paka ondawi �t�i otombayokondja difuto?4. Ambola ak�na wakokaso ndjaoka lo k�n� kendanal’esakelo ka lowango k’otsha lo l�s�n� la pondjo kelela ntondo kaso?

pondjo, oyadi l’olongo kana lo Paradiso ka lank�t�, ek� difuto dia lande. Lo m�t�, esakeloka lowango k’Okristo ek� dui dia wolo ndodial�mbadia mbidjawelo n� diawekamu ndoawui wekola yimba efula wek� lo mboka.(Mat. 7:13, 14) Lonyangu ko, am�tshi l’ateiason�mbaka, pek�ka kana tak�kamboka.Naatolonga ndo wale wakoka mpomana la so l’e-sakelo kasoka lowangok’otsha lo l�s�n� la po-ndjo? Ngande wakokaso mbaew�? Kak�nakakokay� nsala dia nsaka lowango polo l’eko-melo ndo nkondja difuto?

Sho pombaka monga l’etetedia mbidja otshumba

5 Lo mukandawakandafund� Akristo w’aseH�b�ru waki la Jerusal�ma ndo la Judeya,mbala k�s� nto Paulo akat�k�ta di’awui am�-tshi wendana l’andawi wa lowango. (AdiaHeberu 12:1.) Nde kokotola tsho yambaloy’Akristo as� l’�k�k� wakawahombe nsakaesakelo ka lowango, koko nde akawalembe-tshiya ndo k�n� kakawahombe nsala dia mbi-dja otshumba. La ntondo ka sho ns�dingolaalako wakasambiyama wakasha Paulo Akristow’ase H�b�ru ndo m�na wetshelo wakondja-so oma l�k�, ny�s� totas�dingodi k�n� kaka-tshutshuya Paulo dia mfunda mukanda �s�ndo k�n� kakandakeketsha ambadi ande diansala.

6 Akristo wa lo ntambe ka ntondo, djekole-ko wan� wakadjas�ka la Jerusal�ma ndo la Ju-deya, wakahomanaka l’ehemba ndo l’ekaka-

5. Lo ndjela H�b�ru 12:1, Paulo ak�dika esakelo ka lo-wango k’otsha lo l�s�n� la pondjo l’�ng� kak�na?6. Ngande wakasoyamaka Akristo oma le ewandjiw’�t�mw�l�?

TOSAKE ESAKELO KASO KALOWANGO L’ETETE

“Tusaki esakelu kasu ka luwangu keli la ntundu l’eteti.”—HEB. 12:1.

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 17

tanu efula n� dia ewandji w’�t�mw�l� w’aseJuda waki la sh�ngiya ya wolo le anto ndo wa-kah�nyah�nyaka. �n�nyi �m�tshi la ntondo,paka ewandji w’�t�mw�l� �s� mbakanya YesoKristo oko kanga akadikadi ndo mbakodiakeoko otshi wa k�l�. V� kokom� paka las� ato.Dibuku di’Etsha ndolan� la lokema l’�k�nd�w�nya woho wakawal�shaka Akristo yematshitsh� l’�k�ng� w’ahindo wakasalema lo P�-nt�k�sta 33 T.D. V� wakasoyaka Akristowa k�-lamelo wa lo nshi sh�.—Etsha 4:1-3; 5:17, 18;6:8-12; 7:59; 8:1, 3.

7 Ndonto, Akristow’aseH�b�ru as� wakas�-naka yema tshitsh� la ntondo k’ekomelo kadikong� di’akambo di’ase Juda. Yeso akawat�dia wodja waha la k�lamelo w’ase Juda wayo-lanyema. Nde akat� ambeki ande nto aka-mbo wakahombe salema la ntondo k’eko-melo ndja lo mbasha alako wa shikaa lok�n� kakawahombe nsala dia ndjoshimbam�.(Adia Luka 21:20-22.) Las�, kak�na kakawa-hombe nsala? Yeso akawah�m�la �n�: “Nyu-yalamaki, ne dia etema anyu watukuyala wu-tshu la dishi, la edjwelu ka wanu la edinganuwa lumu lone. Lushi loso, latukuya lenyu sha-shimuya.”—Luka 21:34.

8 Etena kakafund�ka Paulo Akristo w’aseH�b�ru, las� ko ambeta suke l’�n�nyi 30 omako etena kakasha Yeso �h�mw�l� �s�. Sh�-ngiya yak�na yakonge la dako s� le Akristow’ase H�b�ru l’�k�ng� w’�n�nyi �s� mbetana? Am�tshi wakak� lo t�s�ngiya ndo l’awuiwekola yimba wa lo l�s�n� ndo kosala eha-melo wa lo nyuma wakakoke mbakeketsha.(Heb. 5:11-14) M�namaka diele oko akinawa-kaf�nya dia l�s�n� layoleka w�du naka v�ndjela efula k’ase Juda kakawadinge. Ase Judaas� k�s�ka Nzambi tsh� lo tsh� n� dia v� waka-tetemala nkitanyiya �l�mb� wa M�s� lo y�di-k�m�tshi. Akristo akinawakah�nyah�nyama-ka oma le ase etshumanelo wakanyangakal’�t� wakawakitanyiyaka �l�mb� wa M�s� ndo

7. Naa tena dia wolo diakakom� Akristo wakafund�Paulo mukanda �s�?8. Kak�na kakakonya Akristo am�tshi dia n�mba ndompek�?

ditshelo di’ashidi. Kak�na kakakoke Paulombuta dia nkimanyiya asekande Akristo diantetemala nsungukala lo nyuma ndo nsakaesakelo kaw� ka lowango k’otsha lo l�s�n� lapondjo?

9 Ek� dui dia diambo dia m�nawoho waka-keketsha Paulo Akristo w’ase H�b�ru l’ekima-nyielo ka nyuma k’ekila. Lo tshapita 10 yamukanda wa Heberu, Paulo akate dia �l�mb�wa M�s� waki “didjidji tu dia akambu w’ololowayayi” ndo nde ak�nya n�m� di’olambowa tshungo waki Kristo. Otsha l’ekomeloka tshapita sh�, Paulo akah�m�la ampoka-mi ande ate: “Dieli la nyu dia ntetemala,dia nyu ntsha lulangu la [Nzambi], ku nyunyayulungula daka diakandanyulaki. Ne dialam’ayeta etenyi ka tshitshe, One laya kandja ayuya, hutshimbatshimba.”—Heb. 10:1, 36, 37.

10 Lo Heberu tshapita 11, Paulo akalembe-tshiya la diewo tsh� k�n� kalembetshiya mo-nga la mbetaw� ka m�t� le Nzambi. Ndo ndeakalembetshiya dikambo s� lo mbisha �ny�l�k’apami ndo wamato waki la mbetaw�. Ondende akatshikitanya �t� a dui otshikitanyatshi-kitanya? Bu! �p�st�l� Paulo akeyaka di’aseka-nde ambetawudi wakahombe mbeya �n� diamonga la mbetaw�, v� wakahombe ndjala ladihonga ndo mbikik�. �ny�l� ka dim�na ka-katotshik� ekambi waki Jehowa wa k�lamelowa lo nshi ya ntondo kakakeketsha Akristow’aseH�b�ru diambikik� ehembando ekaka-tanu wakahomana la w�. �nk�n�, l’�k�ng�wa nde nt�k�ta woho wak�nya akanga wa k�-lamelo wa lo nshi y’edjedja as� mbetaw�kaw�, Paulo akate ate: “Ne dia shu tambudi-ngama la ului a wuki w’emenyi, osoku ndushu tunya wetshu tshe, la akambu wa kolowatutudingamaka lam’esu weodu, tusaki esa-kelu kasu ka luwangu keli la ntundu l’eteti.”—Heb.12:1.

9, 10. a) Ekeketshelo kak�na kakasha Paulo ase H�-b�ru otsha l’ekomelo ka Heberu tshapita 10? b) Landena kakafunde Paulo woho wak�nya �m�nyi wa lo nshiy’edjedja mbetaw� kaw�?

18 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

“Ului a wuki w’emenyi”11 “Ului a wuki w’emenyi” �s� komonga

oko anto wemadi tsho dia menda woho was�-man� andawi wa lowango dia v� mbeya �n�layodja otshumba. Koko ndo v� mbaki okoandawi wa lowango. L’ekomelo a shimu, v�wakadje otshumba l’esakelo kaw� ka lowa-ngo. Kanga mbele wambov�ka, v� kokakamb�sama oko andawi wambotshika olimuwakeketsha andawi w’eyoyo dia v� ntetemalandaw�. Oko le y�, ngande wayoyaoka andawiw’eyoyo naka v� mbeyaka dia andawi wa to-manamana wek� lo mbaenda kana wek� sukela w�? Shi v� wayotshutshuyama dia nsalak�n� tsh� kakokaw� nsala? �m�nyi wa lo nshiy’edjedja �s� wakakokaka nshikik� �n� ka-nga mbele esakelo ka lowango ka didjidjik�s� wolo, Akristo kokaka mbidja otshumba.�nk�n�, lo ntetemala nama lo yimba b�ny�l�dia “ului a wuki w’emenyi,”Akristo w’ase H�-b�ru wa lo ntambe ka ntondo wakakoke keke-tshama ndo ‘nsaka esakelo kaw� ka lowangol’etete.’ Ndo sho law� kokaka nsala ngas� �l�k�n�.

12 Efula k’Akristo wa k�lamelo wakat�k�taPaulodikambodiaw�waki l’akambowele okowan� wele la so �l� k�n�. �ny�l�, N�a akas�na-ka la ntondo ka Mvula k’elola nd�. Taya sukel’ekomelo ka dikong� n� di’akambo. Abaraha-mande la Sarawakahombemon� oma longe-lo kaw� l’�t� w’�t�mw�l� wa m�t� ndo diatokong� okotshamelo wa sangwelo diaki Je-howa. Sho n�mbamaka dia ndjas�ka, mbeta-w�ma le Jehowa ndo nongola �tsh�k� wato-mb�nde. M�s� akande l�k�nd� l’atei w’oswewa sh�nga wa w�ma otsha lo Nk�t� ya daka.Tek� lo tande l�k�nd� l’atei wa dikong� n�di’omusu otsha lo andja w’oyoyo watolakiyaNzambi. Ek� dim�na sho nkana yimba l’eka-katanu wakahomana l’anto as�, woho wa-kawatondoya ndo munga yakawasale, wao-nga aw� ndo w��du aw�.—Romo 15:4; 1 Kor.10:11.

11. Nkana yimba dikambo dia “ului a wuki w’eme-nyi” kokaka monga la sh�ngiya yak�na le so?12. Ngande wendanaso la b�ny�l� diakashile Paulo?

Kak�na kakakimanyiya diambidja otshumba?

13 Kak�na kakakimanyiya ekambi waki Je-howa �s� dia v� nsaka esakelo kaw� ka lowa-ngo edja ndo l’ekomelo? Tende k�n� kakafu-nde Paulo lo dikambo dia N�a. (Adia Heberu11:7.) N�a aki at�nyi “elula k’ashi la kete [ka-kahombe nd�] dia nanya engo tshe keli lalumu.” (Etat. 6:17) Mvula k’elola k�s� akidikambo diaki diatasalemaka ndoko lushi.Koko N�a kombuta �n� t� hat�l�. Lande na?N� dia nde aki la mbetaw� dia Jehowa ayoko-tsha k�n� tsh� kakandate. N�a k�f�nya di’�-k�nd� wakandalongola waki wolo nkotsha.Koko nde “akatshi osoku.” (Etat. 6:22) Lo ns�-dingola k�n� kakahombe N�a nsala, mbutaate ns�la waato, ntshumanya waa nyama,mbo yakahombe anto la waa nyama nd� lowaato, nsambisha losango la mp�m�la antondo nkimanyiya nkumbo kande dia v� ntshi-kala nge lo nyuma komonga dikambo diatshitsh� dia nsala akambo as� tsh�. Koko mbe-taw� ndo ekikelo kaki la N�a kakokimanyiyadia nde nkondja �tsh�k� ndo shimb� l�s�n�lande ndo l’ase nkumbo kande.

14 L’�k�ng� wa N�a, Paulo akashile loko-mbo laki Abarahama nde la Sara l’�n�ng� wa“ului a wuki w’emenyi” wotodingi. V� wako-n� oma la Ura l�n� akawas�naka l�s�n� la di-m�na ndo v� komonga la nshi yayaye y’am�-na. V� waki b�ny�l� di’anto waki la mbetaw�ndo l’okitanyiya l’etena k�s�. Abarahama ake-lam� “lotshetshe l’akanga a mbetawo tshe”l’�t� w’elambo wakandetaw� nkim� dikambodi’�t�mw�l� wa m�t�. (Romo 4:11) Paulo aka-shile paka dikambo �t�i diakeyaka ampokamiande lo k�n� kendana la l�s�n� l’Abaraha-ma. Koko wetshelo wakasha Paulo ampokamiande wek� la sh�ngiya ya wolo: “Wane tshewakavu lu mbetawo la ntundu watalungulaalaka, keli vo wakawaenyi uma l’etali, wakale-

13. Naa ekakatanu wakahomana la N�a, ndo kak�nakakokimanyiya dia nde mbatondoya?14. Naa ehemba wakakik� Abarahama nde la Sara,ndo wetshelo ak�na wakondjaso oma l’�ny�l�kaw�?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 19

mia; waketawovati: Antu wa kana la angenda-ngendambesu la kete nye.” (Heb.11:13) Mbo-k�maka hwe dia mbetaw� kaki la w� ndodi�t�nganelodiaki lam’asaw� laNzambi mba-kakimanyiya dia nsaka esakelo ka lowangol’ekikelo.

15 M�s� law� ek� okambi waki Jehowa wa-kashaka �ny�l� ka dim�na l’atei wa “ului awukiw’emenyi.”Nde akatshike �ng�nyi, l�s�-n� la ladiko laki la nde ndo “akaleki nangansuwa la antu wa [Nzambi.]” Kak�na kako-tshutshuya dia nde nsala ngas�? Paulo mbi-shaka okadimwelo ate: “Ndi akalungamelakadifutu diayayi. . . . Ndi akatetemala, uku untulena one lahenamaka.” (Adia Heberu 11:24-27.) Nde kombekola yimba yande lo “aka-mbu wa kolo tshenyitenyi.” Alaka waki Nza-mbi wak�nama m�t� lo washo waki M�s� ndonde akasha �ny�l� ka diambo k’onto lele la di-

15. Kak�na kakatshutshuya M�s� dia nde t�s�na l�s�-n� lakandas�naka?

hongadia landendo l’ekikelo.Nde aki l’�ng�-n�ng�n� wa n�mb�la ase Isariy�l� oma l’Edji-bito otsha lo Nk�t� ya daka.

16 Oko waki Abarahama k�m�na ekotsha-melo ka daka diaki Nzambi lo nshi yandembaki ndo M�s�. Etenakaki ase Isariy�l�wayasuke la mb�t� lo Nk�t� ya daka, Jehowa akat�M�s� ate: “We ayutena kete la ntundu kaye,keli we hukuma leko, lu kete yambumushaasi Isariyele.” Jehowaakawot�ngas�nde l’Ar�-na n� dia yema la ntondo v� “wakashishambetawo le [Nzambi] l’atei w’asi Isariyele luashi wa Meriba” lo mbetaw� k�n� kakawat�wodja w’at�mb�ki. (Euh. 32:51, 52) OndeM�s� akak�m� kana akalam� kumb�kumb�?Kema! Nde akatsh�k�la anto ndo akadihiyal’�t�k�ta wata �n�: “Isariyele li, ndi diese dielila nyu li! Nduku wudja wedimi la nyu, nyuwudja wakashimbamela uma le [Jehowa],

16. Lande na kele M�s� k�k�m� etena kakatone Jeho-wa dia nde mb�t� lo Nk�t� ya daka?

Abarahama nde la Sara waketaw� ntshika l�s�n� la dim�na laki la w� la Ura

20 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

engawu k’ekimanyelu kanyu, la yombo y’ele-mbielo kanyu!”—Euh. 33:29.

Wetshelo le so17 Ovuswelo aso wa ns�n� y’anto am�tshi

wakenga “ului a wuki w’emenyi” wotodingim�nyaka �n� dia sho ntetemala ndaw� polol’ekomelo, sho pombaka monga la mbetaw�ka shikaa otsha le Nzambi ndo l’alaka ande.(Heb. 11:6) Hatohombe mbetsha mbetaw� lodihole dia hende lo l�s�n� laso, koko sho po-mbaka kietsha lo dihole dia ntondo. Otshiki-tanyi la wan� wele kema la mbetaw�, ekambiwaki Jehowa wek� lo m�na �tsh�k� wawako-ng� lo nshi yayaye. Tek� l’akoka wa m�na

17, 18. a) Lo k�n� kendana l’esakelo kaso ka lowa-ngo k’otsha lo l�s�n� la pondjo, wetshelo ak�na wako-ndjaso oma le “ului a wuki w’emenyi”? b) Kak�na ka-yot�s�dingola lo sawo diayela?

“one lahenamaka” ndo ntetemala ndaw� l’e-kikelo.—2 Kor. 5:7.

18 Esakelo ka lowango k’Okristo kemaw�du.Koko, shokokakambidja otshumba l’e-sakelo kaso ka lowango. Lo sawo diayela, tay�-s�dingola ekimanyielo kekina kakondjaso.

Onde w� kokaka nembetshiya?˙ Lande na kakafunde Paulo akambo we-

ndana l’�m�nyi wa k�lamelo wa lo nshiy’edjedja?

˙ Ngande wele monga oko anto w�na “uluia wuki w’emenyi” wotodingi tokeketshakadia nsaka esakelo kaso ka lowango l’etete?

˙ Wetshelo ak�na wamboyokondja omal’�s�dingwelo wa b�ny�l� di’�m�nyi wak�lamelo wele oko N�a, Abarahama,Sara ndo M�s�?

LO MUKANDA wakandafund� ase H�b�ru,�p�st�l� Paulo akakambe law�dikelowa di-

m�nadia nkeketsha asekandeAkristo.Nde aka-waohola �n� aha v� ato mbatasake esakelo kalowango k’otsha lo l�s�n� la pondjo. V� waka-dingama la “ului a wuki w’emenyi” wakadjeotshumba l’esakelo kaw� ka lowango. Nama loyimba woho wakatshikala asaki wa lowangowa lo nshi y’edjedja la k�lamelo ndo welo wa-kawadje akahombe ntshutshuya Akristo w’aseH�b�ru dia ntetemala ndaw� aha la mpek�.

2 Lo sawo dietshi, takas�dingola toho ta l�s�-n� takas�naka efula ka l’atei wa “ului a wuki

1, 2. a) W�dikelo ak�na wakakambe la Paulo diankeketsha Akristo w’ase H�b�ru? b) Ekambi waki Nza-mbi n�mbamaka dia ntsha dui diak�na?

w’emenyi” �s�. V� tsh�wakashihodia �n�mbe-taw� ka wolo mbakakimanyiya dia nama olo-wanyi aw�otsha leNzambiwate kanaoko antowatatetemala nsaka esakelo kaw� ka lowangopolo l’ekomelo. Sho kokaka nkondja wetshe-looma lowohowakawadjeotshumba.Okowa-katadi�nyi lo sawodietshi, Paulo akalake aseka-nde Akristo, mbidja ndo sho lo mbuta �n�:“Tunya wetshu tshe, la akambu wa kolo watu-tudingamaka lam’esu weodu, tusaki esakelukasu ka luwangu keli la ntundu l’eteti.”—Heb.12:1.

3 Lo k�n� kendana l’esakelo ka lowango kal’ekolo, mbuta ate k�ny� yakalekaka k�nya-

3. Kak�na kakalange Paulo mbuta etena kakandat�k�-ta dikambo di’andawi wa lo t�k�ny� ta la Ngirika?

“NYUSAKI LUWANGU . . . DIA NYUNUNGULA DIFUTU”

“Nyusaki luwangu osoku, dia nyu nungula difutu.”—1 KOR. 9:24.

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 21

ma lo ntambe ka ntondo, dibuku dim�tshi(Backgrounds of Early Christianity) tot�ka �n�:“Andawi w’ase Ngirika wakalaw�ka etakata-ka watas�man� lo t�k�ny� t’andawi wa lowa-ngo.”� Lo waaso wa ngas�, andawi takawakokend�ta ah�nd� wa wetsho wakahombe nkitsha-kitsha lowango law�.Kangambakokasombutadia v� komonga la w�dimo kana k�nd�taka di-m�na, v� wakatalaw�ka l’oyango wa nkondjadifuto. Paulo akalange mbuta �n� dia nkondjadifuto l’esakelo kaso ka lowango k’otsha lo l�-s�n� la pondjo, ek� ohomba di’asaki wa lowa-ngo minya akambo tsh� wakoka mbadj� we-kamu. �s� aki dako dia dim�na le Akristowakas�naka lo nshi sh� ndo di� dieke la n�m�ndo le so �l� k�n�. Naa wetsho kana diangata-ngata diakoka toshimba dia sho nkondja difu-to l’esakelo kaso ka lowango k’otsha lo l�s�n�la pondjo?

“Tunya wetshu tshe”4 Dako diaki Paulo aki dia minya “wetsho

tshe.”Wetsho �s�mendanaka l’�ng� tsh� kako-ka mbekola timba taso ndo toshimba diahambidja welo l’esakelo kaso ka lowango. We-tsho �s� nembetshiyaka awui ak�na? Etena ko-h�so dikambo dia N�a, �m�tshi l’atei w’antowakat�k�ta Paulo, �t�k�ta waki Yeso wayela �n�toy�ka lo yimba: “Uku akayala lu nshi ya Noambayuyala lu nshi ya On’a untu.” (Luka 17:26)Yeso k�t�k�taka dikambo di’elanyelo kayayekahatasalemaka ndoko lushi, koko nde akat�-k�taka dikambo dia yoho ya l�s�n� yakas�nakaanto l’etena k�s�. (Adia Mateu 24:37-39.) Lonshi ya N�a, anto efula kondjashaka le Nzambindo kombidjaka welo dia mb�ng�nyang�nya.Lo na akawekola yimba na? Lo akambo wa to-tshitsh� wele oko deshi, n�shi ndo tshuki,

� Dui s� diakanyangiyaka ase Juda wa lo nshi y’edje-dja. Lo ndjela dibuku diaki kosambiyama dia 2 Macca-bees, etena kakasha �l�mb�di wa ladiko Jas�na kanyiya mbika mbalasa ka woke kak�nyaw� t�k�ny� la Je-rusal�ma l’oyango wa nkonya ase Juda dia v� mbeta-w� mbekelo y’ase Ngirika, owanu wa mamba wakayala.—2 Macc. 4:7-17.

4. Lo akambo ak�nawakayashaka antowakas�naka lonshi ya N�a?

mbuta ate akambo watosalaka anto lo l�s�n�law� la lushi la lushi. Yeso ak�nya dia otondowa dikambo ele, v� ‘kombidja yimba.’

5 L’�ny�l� ka N�a nde la nkumbo kande, sholaw� tek� l’elimu efula wa nsala �l� k�n�. Shopombaka mbidja welo dia ntana woho wa ns�-na ndo nkotsha ehomba aso ndo w’ase nku-mbo yaso. Awui as� kokaka t�s� wenya aso,wolo aso ndo ekondjelo kaso. Djekoleko lonshi ny� yele anto efula waya l’ekakatanu we-ndana l’ekondjelo, aya dui dia w�du dia shondjakananya di’ehomba wa lo l�s�n�. Okoweso Akristo wakayakim�, tek� nto l’�k�nd�w’ehomba wa lo nyuma. Sho pombaka nsa-mbisha, n�ng�s�la nsanganya ndo mb�t� l�k�ndo nkeketsha lonyuma laso oma lo wekelow’onto ndam� ndo �t�mw�l� wa lo nkumbo.KangambakiN�a l’akamboefulawansala l’oli-mu wa Nzambi, “ndi akatshi osoku.” (Etat. 6:22) Lo m�t�, naka sho nangaka nsaka esakelokaso ka lowango k’Okristo polo ndo l’ekome-lo, sho pombaka mbew� diangatangata dielekema ohomba.

6 Kak�nakakalangePaulombutaetenakaka-ndate �n�: “Tunya wetsho tshe”? Lo m�t�, shokema l’akoka wa nkotsha ehomba wele laso tsh� lo tsh�. Diak� mbele, sho pombaka

5. Kak�na kakoka tokimanyiya dia sho nshidiya esa-kelo kaso ka lowango dim�na?6, 7. Naa dako dia Yeso diahombaso nama lo timbataso?

22 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

nama �t�k�ta waki Yeso �n� lo timba taso: “Ta-nyuyakananyaki nyati: Ayutole na? kana, ayu-tono na? kana, ayutolota na? Ne dia asi wedjawatuyangaka diango so tshe. Shenyu leli l’ulu-ngu mbeyaka ati: Nyu dihumbaka dio tshe.”(Mat. 6:31, 32) �t�k�ta waki Yeso �s� m�nyakadia kanga diang� diakoka mb�sama oko di�kema k�l� diele oko mbo ya nd�, ah�nd�, kokankoma tshondo ya wekamu le so naka hatodi-djisha lo dihole diadi�.

7 Todje yimba l’�t�k�ta waki Yeso wata �n�:“Shenyu leli l’ulungu mbeyaka ati: Nyu dihu-mbaka dio tshe.” K�s� m�nyaka dia JehowaSh�so lele l’olongo ayosala dikambo dim�tshidia nkotsha ehomba aso. Lo m�t�, mbeyakamonga ko ‘diang� s� tsh�’ ntshikitana la k�n�kakombola �m�m� la l’atei aso nkondja. Koko,Yesoakat�l�mb�diaha shondjakiyanya lok�n�kendana la ‘diang� diatoyangaka ase wedjal’ohetoheto tsh�.’ Lande na? Yeso akayot�kaampokami ande l’�k�ng� diko ate: “Nyuyala-maki, ne dia etema anyu watukuyala wutshula dishi, la edjwelu ka wanu la edinganu walumu lone. Lushi loso, latukuya lenyu shashi-muya, uku shuni ya djunga.”—Luka 21:34, 35.

8 Taya suke la dihole diatatatshu. Shi ayongadui dia k�l� naka sho nkitshakitsha lowangolaso lo ndjasha l’akambo wele kema ohombaetena kambotoleka nsukana l’ekomelo? �nk�-n�, ek� dui dia lomba sho nkamba la dako dia-kasha �p�st�l� Paulo diayela n�: “Olemielo a[Nzambi] la ongenongenowekowahoawuki.”(1 Tim. 6:6) Naka sho nkamba l’�t�k�ta wakiPaulo �s�, kete dui s� diayotokimanyiya efuladia sho nkondja difuto.

“Akambu wa kolo watutudingamaka”esadi eto

9 L’�k�ng� wa nde tokeketsha dia sho minya“wetsho tshe,” Paulo akayokotsha dia sho mi-nya ndo “akambo wa kolo watutudingamaka”esadi eto. Naa akambo wa k�l� as�? Etelo ka lo

8. Lande na kele �n� mbele etena koleki dim�na kasho minya “wetsho tshe”?9, 10. a) Etelo k’�n� “akambu wa kolo watutudinga-maka” mendanaka la na? b) Ngande wakokaso ni-ngama?

Gr�k�kokadim�mi�n�“akambuwakolowatu-tudingamaka” tanemaka mbala �t�i lo Bible lodiv�sa n�. Nomb’ewo Albert Barnes ak�nya dia“oko wahahombe ondawi a lowango nd�taah�nd� wa wetsho wakoka mbodj� wekamu lolowango latandalaw�, mbele ndo Okristo wa-tasake lowango pombaka minya akambo tsh�wakoka mbodj� wekamu l’esakelo kande ka lo-wango.” Ngande wakoka Okristo ningama kombetaw� kande nkomaw�du?

10 Okristo hashisha mbetaw� kande mbalakak� �t�i. Dikambo s� salemaka yema yema,tena dim�tshi lo bandjikwi. Yema tshitsh�l’�k�ng� lo mukanda wakandafund� Akri-sto w’ase H�b�ru, Paulo akah�m�la oma lowale wa ‘ntak� mboka’ ndo monga la “utemawa kolo waha la mbetawo.” (Heb. 2:1; 3:12)Naka ekolo w’ondawi wambodingama l’ah�-nd� ande, kete weho ak� tsh� nde ay�k�. Walewendana l’odingamelo ndekaka monga wokenaka ondawi h�shi y�dik� yaha nd�ta weho�m�tshi w’ah�nd� etena katandalaw�. Kak�nakakoka mbokonya diaha nde mb�sa y�dik� yambew� wale? Ondo naka nde hayakok� kanaamboleka ndja�k� le nde ndam� kana l’aka-mbo akina wakoka mbekola yimba. Wetsheloak�na wakokaso nkondja oma lo dako diakiPaulo s�?

11 Tatoh�ke dia k�n� kasalaso l’edja k’�n�nyiefula mbakoka ndjotokonya dia nshisha mbe-taw� kaso. Lo k�n� kendana la “akambu wakolo watutudingamaka” esadi eto, nomb’ewok�m�tshi mbutaka dia v� wek� “p�kato yele lash�ngiyayawolo le so, londjelawaasowatane-maso, w��du aso ndo ang�nyi aso.” �t�k�ta �s�nangaka nembetshiya dia dihole diodjashiso,w��du aso ndo ang�nyi aso kokaka monga lash�ngiya yawolo le so. P�kato sh� kokaka t�di�mbetaw� kaso kana toshish�t�.—Mat.13:3-9.

12 Ambeta �n�nyi efula wele olui w’�h�mb�wa k�lamelo ndo wa k�s� wek� lo tohola diasho monga la yewo lo k�n� kendaso la k�n� ka-

11. Kak�na kakoka tokonya dia nshisha mbetaw�kaso?12. Waohwelo ak�na wahombaso mb�sa la n�m� dia-ha sho nshisha mbetaw� kaso?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 23

hokam�so, mbuta ate akambo w�k�so etemando wadjaso lo timba taso. Tambolongola �h�-mw�l� efula lo k�n� kendana la wale wa ninga-ma l’oweso wa falanga ndo diang� dia l’emu-nyi. Sho kokaka kesama la lokema la piblisitelasalema lo k�n� kendana l’awui wa t�k�ny�kana la diang� dia tshulatshula di’eyoyo diahape. Ayonga dui dia k�l� efula dia sho mb�sadi’alako as� wambotamba elelo kana �n� pakaanto akina ato mbendana la w�, koko aha sho.Satana ek� lo todj� tolonga ta lo wosh�sh� ndota kashi lo mboka k’otsha lo l�s�n� la pondjo.Akambo wele oko ntona ndjakok�, ndja�k� loyimbayasohita ndoakambowekolayimbako-kaka toshish� elongameloka shonkondjadifu-to dia l�s�n� la pondjo.—1 Joa. 2:15-17.

13 Lushi tsh�, sho pomanaka l’anto wakeke-tsha eyango, awui w�saw� oko wek� la n�m�ndo tokanyi ta l’andja �n�. (Adia Efeso 2:1, 2.)Aha la tamu, woho wakokaso s�ngiyama l’aka-mbowa l’andja �n�neman�ka loy�dik� y’efulala so shoam�, mbuta ate la t�dik� t�saso la nto-

13. Ngande wakokaso ndjakok� oma lo t�s�ngiya tak�l�?

ndo ka t�s�ngiya t�s�. “Lopepe” lakat�k�takaPaulo lan� ndjakanaka. Sho pombaka mamba-l�ka nshi tsh� diaha sho mpek� l’esakelo kasoka lowango. Ekimanyielo kak�na kele la so diantetemala nsaka esakelo kaso ka lowango?Yeso ek� �ny�l� ka kokele k’osaki wa lowango.(Heb.12:2) Tek� ndo l’�ny�l� kaki Paulo n� diande akayadiaka l’�n�ng� w’andawi l’esakelo kalowango k’Akristo ndo akakeketsha asekandeambetawudi dia v� mbokoya.—1 Kor. 11:1;Fil. 3:14.

Ngande wakokaso “nungula difutu?”14 Ngande wak�saka Paulo esakelo kande ka

lowango? L’�t�k�ta w’ekomelo wakandat� di-kumanyi dia l’�f�s�, nde akate ate: “Keli dimihalali lumu lami nti: Ushinga a wulu mbelo,dia nshidiya esakelu kami ka luwangu, la uli-mu wakamalungula uma le KhumadiondjoJesu.” (Etsha 20:24) Nde aki suke dia ndjaho-mbiaoseka �ng� tsh�,mbidjando l�s�n� lande,dia nshidiya esakelo kande ka lowango. Pauloak�saka dia welo ande tsh� ndo olimu w’efula

14. Ngande wak�saka Paulo esakelo kande ka lowa-ngo?

Naa “akambu wa kolo watutudingamaka” esadi eto, ndo ngande wakokaw� todingama?

24 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

wakandakambe dia nsambisha lokumu l’�l�l�way�t� l’ashinakandehashidiyishaesakeloka-nde ka lowango. Koko, nde komonga l’eshiki-kelo kamboleka �n� weho ak� tsh� nde ayodjaotshumba l’esakelo kande ka lowango. (AdiaFilipi 3:12,13.)Onyakepaka l’ekomeloka l�s�-n� lande mbakandayota l’eshikikelo tsh� ate:“Dimi lakalo ta di’ololo, lambushidiya esakeluka luwangu, lakalami mbetawo.”—2Tim. 4:7.

15 Ladiko dia las�, Paulo aki la nsaki k’efulaka m�na asekande Akristo v� law� washidiyaesakelo kaw� ka lowango aha la ntak� mboka.�ny�l�, nde akakeketsha Akristo wa la Filipi diav�mbidjawelodiankondjapanda.V�wakaho-mbe ‘nkukut� �t�k�ta wa l�s�n�.’ Nde akatete-mala mbuta ate: “Dia dimi ndjala la dikambudia ndjatumbula lu lushi la Kristu, nti: Dimikunsaka luwangu usakasaka.” (Fil. 2:16) Wohoak� wam� mbakandakeketsha Akristowa la K�-r�t� ate: “Nyusaki luwangu osoku, dia nyu nu-ngula difutu.”—1Kor. 9:24.

16 L’esakelo ka lowango k’otale ka ngas�,andawi hawot�naka dihole diatawatshu nakav� weke kandaw�. Koko kanga mbedi� ngas�,andawi mongaka l’oyango wa ndaw� polo l’e-komelo. Oyango �s� ndekaka monga m�t� ete-na kongaw� waya suke la nkoma l�n� atawa-tshu. Yoho sh� mbahombaso nsala lo k�n�kendana l’esakelo kaso ka lowango otsha lo l�-s�n� la pondjo. Sho law� pombaka nama oya-ngo ndo difuto diahombaso nkondja lo yimban� dia dui s� diayotokimanyiya dia sho diko-ndja.

17 Paulo akafunde ate: “Mbetawo keli tshi-na dia akambu walungamelasu, keli uluwanyiw’akambu wahatatenyi.” (Heb. 11:1) Abaraha-ma la Sarawaketaw�dia ntshikayohoya l�s�n�ya dim�na yakawas�naka dia t�s�na oko “antuwa kana la angendangenda.” Kak�na kakaki-manyiya? “Vo wakenyi [okotshamelo w’alaka

15. Ekeketshelo kak�na kakasha Paulo asekandeandawi?16. Lande na kahombaso nama oyango ndo difuto lotimba taso?17. Lo woho ak�na wele mbetaw� neman�ka la namadifuto diele la ntondo kaso lo yimba?

wakiNzambi] uma l’etali.”M�s� akatone “nge-nangena lu akambuwakolo tshenyitenyi” ndo“diango tshe dia l’Edjibitu.” Ngande wakanda-kondja mbetaw� ndo wolo wa nsala dika-mbos�?Nde “akalungamelakadifutudiayayi.”(Heb. 11:8-13, 24-26) Mbok�maka hwe diaPaulo ak�tshiya �t�k�ta ande wakandate lok�n� kendana l’anto as� l’etelo k’�n� “dia mbe-tawo.” Mbetaw� kakakimanyiya dia v� mendal’edia k’asui ndo ekakatanu waki la w� lo nshish�ndom�nak�n�kakasalakaNzambi lowah�aw� ndo k�n� kakandahombe ndjasal� lo nshiyayaye.

18 Lo nkana yimba l’�ny�l� k’apami la wa-matowat�k�tama lo Heberu tshapita 11 ndo lombokoya �ny�l� kaw�, sho kokaka monga lambetaw�ndominya “akambuwakolowatutu-dingamaka” esadi eto. (Heb. 12:1) Ladiko dialas�, sho kokaka kanan� “untu l’untu dia nto-mboshanya lu ngandji la lu elimu w’ololo” losanganaka kam� lawan�wele lawohowa mbe-taw� ka ngas�.—Heb.10:24.

19 Taya suke l’ekomelo k’esakelo kaso ka lo-wango. Taya oko anto w�na dihole diatatashulawasho.Mbetaw�ndoekimanyielokaki Jeho-wa kokaka tokimanyiya dia sho law� minya“wetsho tshe, la akambu wa kolowatutudinga-maka” esadi eto. Eelo, sho kokaka nsaka esake-lo kaso ka lowango lo yoho yakokaso nkondjadifuto, mbuta ate �tsh�k� watolakiya JehowaNzambi.

18. Kak�na kahombaso nsala dia minya “akambu wakolo watutudingamaka” esadi eto?19. Ngande wayaokay� lo k�n� kendana la mbika wa-sho lo difuto?

Onde w� akoh�?˙ Kak�na kalembetshiya minya

“wetsho tshe”?˙ Kak�na kakoka nkonya Okristo dia

nshisha mbetaw�?˙ Lande na kahombaso mbika washo

aso lo difuto?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 25

LUSHI l�m�tshi, Ofaris� �m�tshi akaye leYeso ndo akawombola ate: “Lu elembe,

olembe akona wuleki wuki?” Yeso akokadi-mola ate: “Ulangi Khumadiondjo [Nzambik]aye l’utema aye tshe, la lumu laye tshe, ndula yimba yaye tshe.” (Mat. 22:35-37) Yeso ako-kaka She lele l’olongo ngandji k’efula ndoakas�naka lo yoho y�t�n� l’�t�k�ta ande �s�.Yeso akayakiyanyaka nto lo k�n� kendana ladi�t�nganelo diaki lam’asande la Jehowa ndoak�nya dikambo s� lo monga la k�lamelo l�s�-n� lande l’otondo. Diak� diakandate yematshitsh� la ntondo ka ny�i kande �n� Nzambimbeyaka oko �nande lakakitanyiyaka wadja-ngo ande la k�lamelo tsh�. �nk�n�, Yeso aka-tshikala lo ngandji ka Jehowa.—Joa.15:10.

2 Efula k’anto �l� k�n�mbutaka dia v�mbo-kaka Nzambi ngandji. Aha la tamu, ndo shombele l’atei w’anto as�. Koko, ambola w’o-homba wahombaso ndjambola v�an�: Ondedimi mbeyamaka le Nzambi? Ngande wa-mb�sande? Onde dimi mbeyamaka oko ontoande? (2 Tim. 2:19) Shi ek� di�s� dia woke diamonga la di�t�nganelo dia ma ma la Nku-m’Olongo?

3 Anto am�tshi woka Jehowa ngandji mo-ngaka l’okakatanu dia mbetaw� dia nde koka-ka mbaeya lo yoho ya dim�na. Lam’ele antoam�tshi mb�saka dia Jehowa hawa�shi lan�m�, v� hawetaw� dia v� kokakamonga antoande. Ande �ng�n�ng�n� wakoka monga la solo mbeya dia Nzambi tendaka la sso di’�l�l�

1, 2. a) Dikambo diak�na diakaleke Yeso ndjakiya-nya? b) Ambola ak�na wahombaso ndjaoka?3. Lande na kahetaw� anto am�tshi �n� v� kokakamonga anto waki Jehowa, ndo kak�na kakoka tokima-nyiya dia minya ekanelo ka ngas�?

lee! (1 Sam. 16:7) �p�st�l� Paulo akat� ase-kande Akristo ate: “Untu lalanga [Nzambi],untu oso ambeyama uma le ndi.” (1 Kor. 8:3)Ngandji kokay� Nzambi mbele dui dia nto-ndo di’ohomba dial�mbama dia mbeyama lende. Toyambole �n�: Lande na kadiasoTshotoy’Etangelo ny�? Lande na kasalaso la wolo diakamb� Jehowa l’otema aso tsh�, l’anima asotsh�, la yimba yaso tsh� ndo la wolo aso tsh�?Naka tamboyakim�ka le Nzambi ndo tambo-batizamaka, toyambole �n�: Kak�na kakato-tshutshuya dia ntakola wanya as�? Bible ne-mbetshiyaka dia Jehowa las�dingola etemakotolaka anto w’�l�l� oya le nde. (Adia Ha-ngai 2:7; Joani 6:44.) �nk�n�, sho kokakambuta dia sho kamb�ka Jehowa n� dia ndeakatokotola oya le nde. Nde hatshikaki wan�wakandakotola oya le nde pondjo naka v�ntetemala monga la k�lamelo. Nzambi mba�-saka la n�m� di’efula ndo nde mbaokaka nga-ndji k’efula.—Osam. 94:14.

4 L’�k�ng� wa Jehowa tokotola oya le nde,sho pombaka nsala la wolo dia ntshikala longandji kande. (Adia Jude 20, 21.)Toh�ke diaBible t�nyaka �n� sho kokaka ntak� mboka kontshika kamb� Nzambi. (Heb. 2:1; 3:12, 13)�ny�l�, la ntondo k’�p�st�l� Paulo mbuta �t�-k�tawatanaso lo 2Timote 2:19, nde akatat�k�-tshi dia Humeneya la Fil�t�. M�namaka di’a-pami ahende as� waki anto wa Jehowa l’etenak�m�tshi, koko l’�k�ng� diko v� wakayotak�-ka akambowa m�t�. (2 Tim. 2:16-18) Toh� ntodia lo tshumanelo dia la Ngalatiya, anto am�-tshi wakeyamaka le Nzambi kotshikala l’aka-mbo wa m�t�. (Ngal. 4:9) Tat�sake pondjo

4. Lande na kahombaso ntetemala nkana yimba lowoho weyamaso le Nzambi?

ONDE W� MBEYAMAKALE JEHOWA?

“Khumadiondjo mbeyaka wane weli wandi.”—2 TIM. 2:19.

26 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

di�t�nganelo dia dim�na diele lam’asaso laNzambi oko �ng� k’anyanya.

5 Ek�waonga am�tshi w�sa Jehowa la n�m�dia lande. (Osam. 15:1-5; 1 Pet. 3:4) Mbeta-w� ndo okitshakitsha akatshikitanyaka antoam�tshi wakeyamaka le Nzambi l’anto akina.Ny�s� t�s�dingole b�ny�l� di’apami ahendekele tende woho wakang�nang�naka Jehowal’�t� wa waonga as�. Tay�s�dingola nto �ny�l�kaki pami k�m�tshi kakeyamaka le Nzambindo kakayongaka l’otako ko l’ekomelo Jeho-wa akayowokaka �k�ng�. Sho kokaka nkondjawetshelow’ohomba oma lo b�ny�l� s�.

L�tsh�tsh� l’akanga a mbetaw�6 Abarahama aki pami kaki ‘la mbetaw� le

Jehowa.’ Diak� diakandelam� �n� “lotshetshel’akanga a mbetawo tshe.” (Etat. 15:6; Romo4:11) Oma lo mbetaw� kaki la nde, Abarahamaakatshike ngelo kande, ang�nyi ande ndo dia-ng� diaki la nde dia ntsh� otsha lo nk�t� y’eta-le. (Etat. 12:1-4; Heb. 11:8-10) Mbetaw� kakiAbarahama kakatshikala nge l’edja k’�n�nyiefula l’�k�ng�. Dikambo s� diak�nama etenakakandayange “nkimo on’andi etoi lakanduti”Isaka dia nkitanyiya didjango diaki Jehowa.(Heb. 11:17-19) Abarahama ak�nya mbetaw�kande l’alakawaki Jehowa.Diak� dieleNzambiakaw�shi oko onto la lande. Nde m�t� akeyakaAbarahama. (Adia Etatelu 18:19.) Jehowa ko-mbeyaka tsho di’Abarahama ek�; nde akawola-ngaka oko �ng�nyi.—Jak. 2:22, 23.

7 Ek� dui dia diambo di’Abarahama kono-ngola Nk�t� ya daka oko okit� lo nshi yakindela l�s�n�.Ndonto, nde k�m�nawohowakako-me tokanula tande “uku efula ka seke ya loko-

5. a) Naa waonga am�tshi wang�nyang�nya Nza-mbi? b) B�ny�l� diak�na diayot�s�dingola?6. a) Naa mbetaw� kak�nya Abarahama l’alaka wakiNzambi? b) Ngande wakeyamaka Abarahama le Je-howa?7. Kak�na kambotolembet� lo k�n� kendana l’oko-tshamelo w’alaka waki Jehowa, ndo sh�ngiya yak�nayaki la dui s� le Abarahama?

ngo, yatuyalaka l’umamu w’ashi.” (Etat. 22:17,18) Kanga mbele alaka as� kokotshama l’e-tena kaki Abarahama la l�s�n�, nde akatshika-la la mbetaw� ka nge le Jehowa. Nde akeyakadia naka Nzambi ambotondja �t�k�ta ande,aki oko nde amboshila mbokotsha. Lo m�t�,Abarahama akas�n� lo yoho y�t�n� la mbeta-w� kande. (Adia Heberu 11:13.) Onde shombeyamaka le Jehowa oko anto wele la mbe-taw� kaf�na la k�n� kaki l’Abarahama?

Kong� Jehowa ek�djembetelo ya mbetaw�

8 Sho mbeyaka monga l’akambo am�tshiwakombolaso nkotsha wele oko tshukanakana tshukama,mbota ana kana monga la yo-nge ya dim�na. �s� ek� akambo wakoka antotsh� kombola ndo v� kema k�l�. Koko le antoefula, dikambo �t�i kana efula l’atei w’aka-

8. Naa akambo am�tshi wakokaso nkombola nko-tsha?

L’�ny�l� kaki Abarahama, onde tek� la mbetaw�dia Jehowa ayokotsha alaka ande tsh�?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 27

mbo as� mbeyaka monga ko hawotokotsha-ma lew�.Naka ngas�mbedi� lo k�n� kendanala so, kete woho wayotokandola dikambo dia-k� mbay�nya y�dik� ya mbetaw� yele la so.

9 Ayonga dui dia k�l� dia nyanga nkotshaawui wakombolaso as� loyohoyah�t�n� la lo-mba laki Nzambi. Naka sho nsala ngas�, ketetayoshisha lonyuma laso. �ny�l�, am�tshi wal’atei aso wakas�n� weho �m�tshi w’esakelowah�t�n� l’alako watosha Jehowa. Akina wa-ketaw� dia nkamba olimu wawanganya etalela nkumbo yaw� kana la nsanganya ya l’e-tshumanelo. Akina nto wakonge la ngandjika lam’asa pami la womoto otsha le ontolele kema ombetawudi. Naka Okristo �m�tshiambosala awui as�, onde sho kokaka mbutadia nde nyangaka dia mbeyama le Jehowa?Ngande wotoyaoka Jehowa otondonga Aba-rahama kombetaw� dia kong� okotshamelow’alaka ande la solo dia lotutsha tsh�? Nga-nde wotoyaoka Jehowa otondonga Abaraha-ma ak�shi y�dik� ya nshikimala dihole �t�indo ndjayang� lokumu l’�t� wa kong� Jeho-wa? (�dika la Etatelu 11:4.) Onde nde ototete-mala mbeyama le Jehowa?

10 Naa akambo walom�lom�so dia m�naekotshamelo kaw�? Onde mbetaw� kaso kek�nge dia kong� Jehowa �n� lalaka dia tokotsh�nsaki yaso? (Osam. 145:16) Oko wakidi� lok�n� kendana l’Abarahama, mbeyaka mongako alaka waki Nzambi hawotokotshama l’ete-na kakombolaso. Koko, Jehowa ng�nang�na-ka etena kongaso la mbetaw� oko kaki Abara-hama ndo woho wasalaso akambo lo yohoy�t�n� la t�.Naka shonsalangas�, kete ayongadiawah� aso.—Heb.11:6.

Otshikitanu wele lam’asaokitshakitsha la otako

11 M�s� nde la K�ra wakatshikitana etale lo

9, 10. a) Ngande wayanga anto am�tshi dia nkotshak�n� kakombolaw�? b) Ngande wayaokay� lo k�n� ke-ndana l’ekotshamelo k’alaka waki Nzambi?11. Naa wa�s� waki la K�ra ondo, ndo dui s� akadi�-nyaka lo k�n� kendana la dionga diaki la nde otsha leNzambi?

k�n� kendana la nkitanyiya t�dik� t�sa Jeho-wa. K�n� kakawasale kaki la sh�ngiya lo wohowakawa�s� Jehowa. K�ra aki ose L�wi la lo dio-ho dia Kuhata laki la wa�s� efula. L’atei wawa�s� ak� mbaki ndo ondo di�s� dia m�naetshungwelo ka wodja w’Isariy�l� lo ndjaleka Beela, nde akasuk� y�dik� yak�shi Jehowaya nombosha ase Isariy�l� l’okongo wa Sinai,nde aki la di�s� dia m�mba �sh�t� wa sheke.(Etum. 32:26-29; Wal. 3:30, 31) M�namakadia nde aki la k�lamelo le Jehowa l’edja k’�n�-nyi ndo anto efula wakayaka ndjona alako lende lo mpango k’ase Isariy�l�.

12 Koko etena kakatatsh�ka ase Isariy�l�otsha lo Nk�t� ya daka, K�ra ak�nyi awui am�-tshi wakasalaka M�s� wakand�shi oko hawo-salema loyohoyahombama.Oma las�, apami250 akina wakete lo wedi waki K�ra dia mpe-mba dia ntshikitanya akambo lo woho aw�.K�ra nde l’apami as� wakaf�nyaka dia v� wa-yonga lo lotui tshitshi lo k�n� kendana la di�-t�nganelo diaki lam’asaw� la Jehowa. V� wa-kat� M�s� �n�: “Ambukuka! Ne dia ului tshew’antu waya ekila. Ndu [Jehowa] eko l’ateiawo.” (Wal. 16:1-3) V� m�t� wakaleke ndja�k�le w� v�am� ndo waki l’otako. M�s� akawat�ate: “[Jehowa] ayutulimbitshiya akona leli la-ndi.” (Adia Walelu 16:5.) La dik�l� dia lushilakayele, K�ra nde l’anto as� tsh� wakadiake-ma.—Wal.16:31-35.

13 Otshikitanyi la K�ra, M�s� aki “kangamemakana ka wulu, ndeka antu tshe wa lakete.” (Wal. 12:3) Nde ak�nya memakana ndookitshakitsha waki la nde lo woho wakanda-yashikik� dia ndjela �l�mbw�l� kaki Jehowa.(Etum. 7:6; 40:16) Ndoko div�sa �t�i dia l’Afu-ndelo di�nya dia M�s� akadje tamu lo wohowakasalaka Jehowa akambo kana momala diandjela k�n� kakawot�ka Jehowa dia nde nsala.�ny�l�, Jehowa akasha ase Isariy�l� �l�mb�wakawahombe nkitanyiya lo k�n� kendana la

12. Oko w�nyamidi� l’osato wele lo l�k� 28, sh�ngiyayak�na yaki l’otako le K�ra lo woho wakandeyamakale Nzambi?13, 14. Lo toho tak�na tak�nya M�s� okitshakitshaande?

wokelo wa tab�rnak�l� polo ndo lo tokambo-kambo ta totshitsh� tele oko kul�r� k’eshingando ehanga wakawahombe nkamba la w� diansala ah�nd�w’ap�mawa tab�rnak�l�. (Etum.26:1-6) Naka omendji �m�tshi wa l’okonga-melowaki Nzambi ambokosha alakow�namadiele oko nde ambotamba olelo, kete w�mbeyaka ntshimba w��ng�. Koko Jehowa ek�omendji wa kokele washa ekambi ande �k�-nd� ndo nde ndja�k�ka le w�. Etena katodja-ng�nde dia sho nsala dikambo dim�tshi, ndesalakadui s� l’�k�k�w’eshika.Koko tolembetedia M�s� komomal� Jehowa lo woho waka-ndawodjang� k�n� kakandahombe nsala polondo lo tokambokambo ta totshitsh� watekana oko Jehowa akawodjaka lo shasa. L’�t�wa nsala ngas�, M�s� akayashikik� dia ambiki‘wakasale paka’ k�n� kakawadjang� Nzambi.(Etum. 39:32) Shi �s� ek� djembetelo y’oki-tshakitsha? M�s� akeye dia olimu �s� waki waJehowa ndo nde aki tsho ehom� kakakambela Jehowa dia nsala olimu ak�.

14 Okitshakitsha waki M�s� wak�nama ntol’etena kakandahomana l’ekakatanu. Lo diaa-so dim�tshi, M�s� komonga la ndjakim� ndonde kokidia lokombo laki Nzambi etena kaka-

ndal�mb�laka wodja wakayakiyanyaka. Eto-mbelo wakonge la dui s� ele, Jehowa akat�M�s� dia nde hokonya wodja ak� lo Nk�t� yadaka. (Wal. 20:2-12) Nde l’Ar�na w’�nangowakakik� engunungunu w’ase Isariy�l� l’edjak’�n�nyi. �nk�n�, l’�t� wa munga kakasaleM�s� lo diaaso s�, nde kokoka nto nongolak�n� kakandakong�ka l’edja k’�n�nyi. Kak�nakakasale M�s�? Kanga mbandak�m�, l’oki-tshakitsha tsh� M�s� aketaw� y�dik� yak�shiJehowa. Nde akeyaka dia Jehowa ek� Nzambika losembwe kele bu l’akambo wa k�l�. (Euh.3:25-27; 32:4) Etena kakanay� yimba lo k�n�kendana la M�s�, shi w� m�naka dia ndeakeyamaka le Jehowa?—Adia Etumbelu 33:12,13.

Sho pombaka monga l’okitshakitshadia n�mb� Jehowa

15 K�n� katotosalaka etena kasalema etshi-kitanu l’etshumanelo k’Akristo ka l’andjaw’otondo ndo k�sama t�dik� oma lewan� wa-kil�mb�la mongaka la sh�ngiya lo woho we-yamaso le Jehowa. K�ra nde la anto ande wa-

15. Wetshelo ak�na wakondjaso oma l’otako waki laK�ra?

K�ra kombetaw� n�mb� �l�mbw�l� ka M�s� l’okitshakitsha

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 29

koke Nzambi �k�ng� lo nde-ka ndja�k� le w� v�am�, lomonga l’otako ndo lo mpo-mba mbetaw�. Kanga mbak�-nyi K�ra dia M�s� mbak�sakat�dik� lushi la lushi, k�n� kelem�t� ele Jehowa mbakal�mb�-laka wodja. K�ra akoh� dui s�ndok�s� kakokonyadiahandemonga la k�lamelo otsha leanto wakakambaka la Nzambi dia n�mb�lawodja. Lo m�t�, otoyala dui dia lomba diaK�ra kong� edja ndo etena kotowomanya Je-howa akambo fundo kana kong� edja ndoetshikitanu �m�tshi wambosalema naka duis� diaki ohomba. �nk�n�, K�ra kokoka mba-diema nto l’atei w’anto wele la k�lamelo l’�t�wakinde l’otako.

16 �k�nd� �s� mbishaka dikumanyi ndoanto akina wa l’etshumanelo �h�mw�l� wawolo �l� k�n�. Dia kong� Jehowa ndo ndjela�l�mbw�l� katoshande lo tshimbo y’anto wa-kandas�n� dia t�l�mb�la n�mbamaka dia shomonga l’okitshakitsha. Onde sho m�nyakadia tek� l’okitshakitsha ndo la solo dia lotu-tsha l’�ny�l� kaki M�s�? Onde shombetaw�kadihole diele la wan� wat�l�mb�la ndo ondesho kitanyiyaka alako walongolaso? Ondetek� l’akoka wa ndjakim� etena kahomanasol’akambo wat�k�m�la? Naka ngas� mbasala-so, kete sho law� tayeyama le Jehowa. Oki-tshakitsha aso ndowohowal�mb�so lowandjilaki Jehowa tosukanyaka la nde.

Jehowa mbeyaka wan� wele wande17 Ayonga dui dia dim�na dia sho nkana yi-

16. Ngande wele ndjela �ny�l� k’okitshakitsha kakiM�s� mongaka la sh�ngiya lo woho weyamaso le Je-howa?17, 18. Kak�na kayotokimanyiya dia sho ntetemalambeyama oko anto waki Jehowa?

mba lo dikambo di’anto wakakotwama ndowakeyama le Jehowa. Abarahama nde la M�s�waki anto waki komonga kokele ndo wakasa-laka munga oko wasalaso. Koko v� wakeyamale Jehowa oko anto ande. Lowedi okina, �ny�-l� kaki K�ra m�nyaka dia sho law� koka ntak�mboka kana mboka Jehowa �k�ng� ko shondjotshika mbeyama le nde. Sho tsh� pomba-ka ndjambola �n�: ‘Ngande wamb�sa Jeho-wa? Wetshelo ak�na wakondjami oma lo b�-ny�l� dia lo Bible n�?’

18 Sho kokaka nkondja ekeketshelo k’efulalo mbeya dia Jehowa mbeyaka wan� waka-ndakotola oya le nde ndo wele la k�lamelo.Totetemale pamia mbetaw� kaso, mfudia oki-tshakitsha aso ndo waonga akina watosuka-nya la Nzambi. Mbeyama le Jehowa ek� di�-s� dia woke diatosha �ng�n�ng�n� kakian�ndo diayotela �tsh�k� lo nshi yayaye.—Osam.37:18.

Onde w� mbeyamaka le Jehowaoko onto lele l’okitshakitsha ndo

lakitanyiya t�dik� tande?

Onde w� akoh�?˙ Naa di�t�nganelo dia lande diakoka

monga lam’asay� la Jehowa?˙ Ngande wakokay� mbokoya mbetaw�

kaki l’Abarahama?˙ Wetshelo ak�na wakondjaso oma

l’�ny�l� kaki K�ra nde la M�s�?

30 TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011

EK� di�s� dia lande dia kamb� Jehowa okoekumanyi ka l’etshumanelo. Koko �t�k�ta

waNzambim�nyakadiadikumanyipomanakal’ekakatanu. Lowaaso am�tshi, v� ‘nombosha-ka lo lokombo la Jehowa’ etena kasala Akristop�kato. (2 Ek. 19:6) Ko kana ekumanyi kokakanongola �k�nd� etena kende hayal�ng�s�dioko wakalongola M�s� lakambola Nzambi lamemakana tsh� lo k�n� kendana l’�k�nd� wa-kandawosha �n�: “Dimi leli na, dia ntsho le Fa-rayo?”—Etum. 3:11.

Afundelowakafundama l’�l�mbw�l� kanyu-ma kak� kam� kas�na dikumanyimbishaka b�-ny�l� dia dikumanyi diakatondoya ekakatanu.Finehasi aki �naki Eleazara ndo okana wakiAr�na. Nde aki l’�l�ndji wa dioho dia wan� wa-kahombe monga �l�mb�di. Awui asato wako-kom� lo l�s�n� lande m�nyaka dia dikumanyi�l� k�n� pombaka nd�shana l’akambo waho-mana law� la dihonga, la sh�n�di ndo londja�-k� le Jehowa.

“Ndi akunela”Finehasi aki eke dik�nda etena kaki ase Isari-

y�l� l’oswe wa M�aba. Bible m�nyaka �n�: “Vowakunana la amantu w’asi Moaba. . . . Asi Isari-yele wakali la wo, wakakhusamela ditemolate-mola diako.” (Wal. 25:1, 2) Jehowa akadiakewan� wakayasha l’awui wa mindo as�. Oko ley�, ngande wakayaoke Finehasi etena kakawa-wot� awui wa mindo wakasale anto as� ndowohowakawadiakema l’�t� w’awui ak�?

�k�nd� tetemalaka mbuta �n�: “Nyulungi,lam’akalelaka asi Isariyele l’eotwelo ka luudu

l’esanganelu la dipema, ku usi Isariyele omo-tshi akayi la umuntu usi Midiyana uya le khu-mbu kandi, lu ashu wa Mose ndu w’ului tshew’asi Isariyele.” (Wal. 25:6) Kak�na kakaho-mbe �l�mb�di Finehasi nsala lam’ele etena ka-katat� ose Isariy�l� laki �t� wa luudu nt�m�-la tozambizambi ko nde eke yema dik�nda?—Wal. 25:14.

Finehasi akoke Jehowa w�ma, koko ahaanto. Etena kakandawa�nyi v� ak� ahende,mbala kak� �t�i nde ak�shi dik�nga, akawayelelo tshombotombo ndo akatowaongola v� ak�ahende. Ngande wak�shi Jehowa dihonga dia-ki la Finehasi ndo y�dik� yakand�shi? Jehowaakemadia l�ny�i l�s� mbala kak� �t�i ndo aka-fute Finehasi lo mbidja la nde sheke lo mbot��n� olimu w’�l�mb�di wayotshikalaka lo luu-du lande “pundju.”—Wal. 25:7-13.

Lo m�t�, dikumanyi di’Akristo �l� k�n� ha-woyasha l’awui wa ngala. Koko l’�ny�l� kaki Fi-nehasi, v� pombaka monga suke dia mb�sa y�-dik� la dihonga tsh�. �ny�l�, Guilherme aki ekekas�namaoko ekumanyi etena kakandal�mba-ma dia tokamba lo k�mite ka kilombo k�-m�tshi. Ekumanyi kakendanaka la kilombombakakimanyiya Guilherme lam’akinde ekedik�nda. Nde mbutaka �n�: “Lak�shi dia halo-sungana monga l’atei w’anto wahomba mbo-lombosha. Aki dui dia wolo le mi dia ndalal’otsho. Lakakane yimba mbala efula lo wohowakamakoke nkimanyiya �nang�so �s� aha ladimi mbetaw� dia di�t�nganelo diaki lam’asa-so konyami dia dimi ndjiha washo lo mungakande. Lakasale d�mb�l� l’edja ka nshi efu-

Onde w� kokakambokoya �ny�l�ka Finehasi etenakahomanay�l’ekakatanu?

TSHOTO Y’ETANGELO ˙ NG�ND� KA DIVWA 15, 2011 31

la ndo lakasale eyangelo l’ekanda walembe-tshiya Bible.” Dui s� diakakimanyiya dia mo-nga la dihonga dia nkandola dikambo s� ndombisha �nang�so �s� ekimanyielo ka lo nyu-ma.—1 Tim. 4:11,12.

Lo mb�sa t�dik� la dihonga etena kato-mba akambo am�tshi l’etshumanelo, diku-manyi m�nyaka dia wek� la mbetaw� ndola k�lamelo. Lo m�t�, Akristo akina pomba-ka monga la dihonga dia mbishola p�kato kawoke kosadi Okristo �m�tshi keyaw�. Wohoak� wam� mbele, tay�nya k�lamelo yaso lompembola losambi l’�ng�nyi aso kana owot�aso �m�tshi lambotshanyema l’etshumanelo.—1 Kor. 5:11-13.

Sh�n�di tokimanyiyakadia mbew� ekakatanu

Dihonga diaki la Finehasi komonga tsho diansala akambo l’esasesase. Tende woho waka-nd�nya sh�n�di etena kakandoke dia dioho diaRub�na ndo dia Ngada ndo etenyi ka hendeka dioho dia Manase wambohika elambwelosuke l’�k�diwa J�r�dana. Ase Isariy�l� akinawa-kate mbala kak� �t�i dia v� wambosala dika-mbo s� dia nt�m�la nzambi ya kashi ndo wek�lo ndjal�ng�s�la dia t�l�sha.—Jas. 22:11,12.

Kak�na kakasale Finehasi? La yewo tsh�, Fi-nehasi kam� la wan� wakal�mb�laka ase Isari-y�l� wakak�tshanya dikambo diak� la wan�wakahike elambwelo. Waoho wakawafundewakalembetshiya dikambo dim�na ndo wak�-nya dia elambwelo kaki dia ‘olimu wa Jehowa.’Dui s� diakakimanyiya dia mbew� ekakatanu.—Jas. 22:13-34.

Naka Okristo �m�tshi amboka dia wek� lons�ngw� kana wek� lo mbuta awui wa kashi lolokombo l’�m�nyi wa Jehowa �m�tshi, shiayonga dui dia lomba dia mbokoya �ny�l�ka Finehasi? Sh�n�di yayotokimanyiya dia-ha sho nt�k�ta k�l� lo lokombo l’anang�sokanambamamatanyiy� akambowew�hawosa-di.—Tuk.19:11.

Ngande wakoka sh�n�di nkimanyiya diku-manyi dia mbokoya Finehasi? Jaime lamboka-mba oko ekumanyi l’edja kolekanyi �n�nyi di-kumi mbutaka �n�: “Etena katat� opandjudik�ndw�mi okakatanuwele lam’asande l’oseka-nde ombetawudi, mbala kak� �t�i dimi t�l�-mbaka Jehowa dia nde kimanyiyami diahadimi mbeta la nde wedi koko dia dimi mboshaalako w’oma l’Afundelo. Kadiy�so k�m�tshiakaye ndjombut� okakatanu ande �m�tshi lok�n� kendana lawohowakosal� �nang�so �m�-tshi laki l’�k�nd� l’etshumanelo akambo. La-m’ele �nang�so �s� aki �ng�nyi ami w’oshika,aki dui dia w�du le mi dia mb�sw�l�. Lo diholedia nsala ngas�, lakakane la kadiy�so k�s� yi-mba lo at�nd� efulaw’oma lo Bible. Ntondoto-ndonde aketaw�diantsh� tosawola l’�nang�so�s� ndam�. (Mat. 5:23, 24) V� kombokanambala kak� �t�i. �nk�n�, dimi lakokeketshadiashonyom�s�dingola at�nd� akinawa l’Afunde-lo. Nde ak�shi y�dik� ya nyom�l�mba Nzambilo k�n� kendana la dui s� ndo akasale la wolodia mbodimanyiya.”

Etombelo ak�na wakonge la dui s�? Jaimemboh�ka �n�: “L’�k�ng� wa ng�nd� efula,kadiy�so k�s� akaye ndjosawola la mi. Nde

www.watchtower.org w11 09/15-OT

akambut� �n� l’�k�ng� wa nshi m�tshi, �na-ng�so �s� akayatshumoya lande na kakandato-ndj� woho w’�t�k�ta wa ngas�. Nde akokana lande dia v� nsambisha kam� ndo akatowando-laka l’�t�wakandawodimanyiya.Ngas�mbaka-kand�ma okakatanu �s�. Onde lotokoka nki-manyiya kadiy�so k�s� otondonga lak�kama�ng�nyi ami diaha dimi mb�sama oko ontolele la sh�n�di?” Bible tolakaka �n�: “Tunelakiesadi dia mama l’untu.” (Tuk. 25:8) Dikuma-nyi diele la sh�n�di keketshaka Akristowele l’e-kakatanu lam’asaw� dia nkamba l’at�nd� wal’Afundelo dia mbesa w�ladi ndo monga la w�.

Nde akambola Jehowa kanyiFinehasi aki la di�s� dia nkambaoko �l�mb�-

di wa wodja waki Nzambi wakas�nama. Okowakatadi�nyi, nde aki la dihonga di’efula ndosh�n�di kanga lam’akinde eke yema dik�nda.Koko dia ntondoya ekakatanu wakahomanakala nde, nde akahombaka ndja�k� le Jehowa.

L’�k�ng� w’apami w’ase Ngibeya wa lo dio-ho dia B�njamina mbeyana l’oseka w’ose L�wi�m�tshi la wolo ndo mbodiaka, waoho akinawakayange dia nd�shana la w�. (Emb. 20:1-11)V� wakal�mb� ekimanyielo ka Jehowa lo d�-mb�l� la ntondo ka ntsh� dia t�l�sha, koko aseB�njamina wakawatowal�ndja mbala hiendey’etondo ndowakadiake anto aw� efula. (Emb.20:14-25) Onde v� wakahombe mbuta dia Je-howa komboka al�mb�l� aw�? Onde Jehowaakang�nang�naka mba�na wasowa l’�t� wa p�-kato kakasalema?

Aha la nshisha w�kamu waki la nde le Jeho-wa, Finehasi laki aya �l�mb�di wa ladiko akasa-le k�n� kahombama mbala k�s� nto. Nde aka-mbola Jehowa lo d�mb�l� ate: “Kawo shuntsho dia ntolo la anengesu asi Bendjaminantu, kana ntutshiki dikambu?” Jehowa akaka-dimola d�mb�l� diande lo nkim� ase B�njami-na l’anya ande ndo v� wakatshumbe osombawa Ngibeya.—Emb. 20:27-48.

Wetshelo ak�na wakokaso nkondja omalo dikambo s�? Akambo am�tshi watombalo tshumanelo tshikalaka edja oyadi kangadikumanyi wek� lo mbidja welo kana wek�lo n�mba ekimanyielo kaki Nzambi. Naka

dui s� diambosalema ngas�, dikumanyi po-mbaka mboh� �t�k�ta waki Yeso wata �n�:‘Ny�l�mbake, ko wayonyosha; nyoyangake, konyayotana; ny�k�k�lake, ko wayonyodihola.’(Luka 11:9) Oyadi kanga l’etena k�nama di’al�-mb�l� aw�hawokadim�ma, dikumanyi kokakandjashikik� dia Jehowa ayakadimola l’etenakalangande.

�ny�l�, etshumanelo k�m�tshi ka lo wodjawa Irlande kaki l’ohomba wa mbika Mbalasaka Diolelo, koko owandji wa ngelo kombashalotshung� la nsala dikambo s�. Nde akatonedi’anang�sombikaMbalasa kaDiolelo lo diho-le diakawalongam�ka mbika. Ak�namaka di’o-nto �s� mbaki la lotshung� la mbetaw� kanantona dia dui dia ngas� salema lo wodja w’oto-ndo. Onde al�mb�l� wotokoka monga l’eto-mbelowam� okowakidi� lo nshi ya Finehasi?

Ekumanyi k�m�tshi ka lo wodja �s� akate�n�: “L’�k�ng� wa sho nsala al�mb�l� w’efulando ns�ngas�nga Nzambi, takande l�k�nd� diat�nana l’owandjiwoleki tsh�w’awuiwawokelowa lo wodja �s�. Wakambut� dia mingu efulambetaka la ntondo k’onto ndjolongola lotshu-ng� la m�nana l’owandji �s�. Koko takal�mb�dia tek� l’ohomba wa mpomana la nde minit�tshanu tsho. L’�k�ng� wa nde menda ekongelokande, esadi eto nde akatosha lotshung� la shontetemala mbika Mbalasa ka Diolelo ndo omal’etena k�s� owandji wa ngelowakatonaka nto-ndo akayotat� nde law� tosha ekimanyielo ka-nde. Dui s� diakat�nya wolo wele la d�mb�l�.”Eelo, Jehowa kadimolaka al�mb�l� wa l’otema�t�i wasala dikumanyi diaya�k� le nde.

Finehasi aki l’�k�nd� wa woke lo Isariy�l�w’edjedja, koko lo monga la dihonga, sh�n�dindo lo ndja�k� le Nzambi, nde akatondoyaehemba wakahomana la nde. Ndo etete kaki laFinehasi kakakok� etshumanelo kaki Nzambikaketaw�maka le nde. �n�nyi oko 1000 l’�k�-ng�, �z�ra akasambiyama dia mfunda ate: “Fi-nehasi on’a Eleazara aki uwandji awo lunshi yantundu, la [Jehowa] aki la ndi.” (1 Ek. 9:20)Dui s� diayale �s�ku le wan� tsh� wal�mb�laekambi waki Nzambi �l� k�n� ndo Akristo aki-na tsh� wokamb� la k�lamelo.