Wstęp

Surowce energetyczne zaliczane są do strategicznych boga^w naturalnych, którenie tylko wpływają na samowystarczalność energetyczną państwa, lecz równieżdeterminują j ego pozycj ę na arenie międzynarodowej, oraz stanowią istotneźródło dochodów. Surowce energetyczne tj. ropa naftowa, gaz ziemny, węgielkamienny i brunatny, a także uran stały się – w różnych proporcjach – funda-mentem gospodarki i przemysłu każdego państwa. Stanowią one istotne atry-buty kraju we współczesnych stosunkach międzynarodowych i mogą być źró-dłem siły bądź instrumentem presj i politycznej. Spośród wszystkich surowcówenergetycznych szczególne znaczenie polityczne ma gaz ziemny, który stosowniedo współczesnych wyzwań energetyczno-klimatycznych j est paliwem ekolo-gicznym, a więc j ego znaczenie będzie wzrastać. Nie zawsze j ednak obfitośćw surowce energetyczne oznacza boga^wo dla kraju, gdyż czasami może byćrównież źródłem utrzymywania destabilizacj i politycznej bądź wojny domowej,czego naj lepszym przykładem j est kontynent afrykański. Naj silniej sze państwaangażują się politycznie i gospodarczo w wielu regionach świata, aby zapewnićsobie tani dostęp do kluczowych surowców energetycznych, które są kluczemdo wzrostu gospodarczego, rozwoju przemysłu i budowy przewag konkuren-cyjnych i technologicznych we współczesnym świecie. Coraz częściej pojawiająsię tezy, że nadchodzące dziesięciolecia będą zdominowane przez rywalizacj ęi konflikty o dostęp do surowców o znaczeniu strategicznym oraz zapewnienieim bezpiecznych korytarzy przesyłowych. Wojna w Afganistanie pokazała, jakważnym elementem strategicznym jest posiadanie odpowiedniego łańcucha do-staw paliwa na potrzeby militarne Sojuszu Północnoatlantyckiego. MichaelKlare kilkanaście lat temu podkreślał, że surowce energetyczne będą silnymczynnikiem oddziaływującym na mapę współczesnych i przyszłych konfliktówzbrojnych w wielu regionach świata1. Wydaj e się, że nie tylko będą wpływały nageopolityczną mapę konfliktów, lecz staną się źródłem tworzenia przewag kon-kurencyjnych pomiędzy gospodarkami narodowymi oraz istotnym czynnikiemwpływającym na bezpieczeństwo państwa oraz j ego pozycj ę na arenie między-

Surowce energetyczne jako atrybuty państwa

w stosunkach międzynarodowych

MARIUSZ RUSZEL

93

narodowej. W niniej szym artykule postawiona j est teza, że surowce energetycz-ne stanowią istotne atrybuty państwa we współczesnych stosunkach międzyna-rodowych. Celem tekstu j est j ej weryfikacja oraz próba odpowiedzi na pytanie,czy surowce energetyczne mogą stanowić instrument polityczny we współcze-snych stosunkach międzynarodowych.

Znaczenie surowców energetycznych w świetle teorii stosunków międzynarodowych

Zasobność w surowce energetyczne j est istotnym czynnikiem określającym po-zycj ę i siłę państwa w stosunkach międzynarodowych. Oznacza to, że państwaposiadające potencjał surowcowy znajdują się w uprzywilej owanej sytuacj i, zaśkraj e bez własnych zasobów zmuszone są do zapewnienia sobie ciągłości ichdostaw. W związku z powyższym obfitość w surowce energetyczne może byćpodstawą do zbudowania skutecznych instrumentów oddziaływania na otocze-nie stosunków międzynarodowych. Oczywistym j est, że obfitość w surowceenergetyczne przekłada się na pozycj ę gospodarczą państwa. Zdaniem Mirosła-wa Sułka „gospodarka narodowa j est najważniej szą (materialną) podstawą każ-dej polityki i strategii bezpieczeństwa”2. Obfitość kluczowych surowców ener-getycznych staj e się zazwyczaj silną stroną państwa, wzmacniając j ego pozycj ęna arenie międzynarodowej, lecz nie zawsze tak się dziej e, czego przykłademponownie j est kontynent afrykański. Odnosząc się do zasobności w surowceenergetyczne trzeba pamiętać, że ich obecność j est uzależniona od położeniageograficznego, wielkości i kształtu terytorium kraju. Zasobność we własne za-soby energetyczne może przyczynić się do szybszego rozwoju naukowo-tech-nologicznego państwa, wzmocnić strukturę przemysłu oraz wpływać na temporozwoju gospodarczego. Należy j ednak pamiętać, że w zakresie eksploracj i su-rowców energetycznych beneficj entem j est nie tylko państwo zasobne w te bo-gactwa naturalne, lecz również koncerny energetyczne (państwowe i prywatne),które czerpią korzyści natury ekonomicznej i politycznej z wydobywania, prze-twarzania oraz sprzedawania surowców lub energii finalnej. Oznacza to, że naich decyzj e często wpływ ma rachunek ekonomiczny, gdyż kierują się one za-zwyczaj chęcią maksymalizacj i zysków. W związku z powyższym można po-stawić tezę, że znaczenie surowców energetycznych jako atrybutów państwa wstosunkach międzynarodowych wpisuj e się w nurt teorii realistycznej oraz geo-politycznej. Szkoła realistyczna koncentruj e swoją uwagę na państwie jako naj -ważniej szym aktorze stosunków międzynarodowych3, który posiadając swoj einteresy dąży do realizacj i celów zgodnie z przyj ętą strategią działania. Zgodniez tą teorią surowce energetyczne mogą być wykorzystywane jako broń bądź in-strument wywierania presj i politycznej w celu realizowania swoich interesów na94

Ruszel

arenie międzynarodowej. Polityka energetyczna nacechowana j est partykulary-zmem interesów narodowych, które rozgrywane są pomiędzy różnymi pań-stwami. Znaczenie surowców energetycznych jako czynnika określającego siłępaństwa wpisuj e się również w nurt teorii geopolityki, gdyż to właśnie położe-nie państwa ma ogromne znaczenie na kształtowanie polityki bezpieczeństwaenergetycznego kraju. Jedne państwa obdarzone są surowcami energetycznymi,inne zaś muszą prowadzić odpowiednią politykę przyczyniającą się do zapew-nienia zapotrzebowania energetycznego kraju.

Rywalizacja o surowce energetyczne czy walka o klienta

Spośród konwencjonalnych surowców energetycznych strategiczne znaczenie –w skali globalnej – mają przede wszystkim ropa naftowa oraz gaz ziemny.Oczywiście ważne pozostaj e znaczenie węgla kamiennego, brunatnego a takżeuranu. Według prognoz Międzynarodowej Agencj i Energii (ang. IEA) świato-wy popyt na węgiel pozostanie – w perspektywie 2035 r. – na stałym poziomiena co największy wpływ będzie miał popyt Chińskiej Republiki Ludowej orazIndii4. Szacuj e się również wzrost zapotrzebowania na węgiel koksowy5. Należypamiętać, że przemysłowa eksploatacja gazu łupkowego w USA przyczyniła siędo zwiększenia eksportu amerykańskiego węgla do Europy, co spowodowałozmniej szenie wykorzystania gazu ziemnego. W 2012 r. cena gazu ziemnegow USA była pięciokrotnie niższa niż cena „błękitnego paliwa” na rynku euro-pej skim. Oznacza to, że istotny wpływ na określenie znaczenia surowców ener-getycznych w perspektywie czasu będzie miała ich cena rynkowa, która będziekształtować relacj e pomiędzy popytem a podażą. Prognozuj e się także, żezmniej szy się znaczenie energetyki jądrowej, a rosnąć będzie znaczenie gazuziemnego oraz odnawialnych źródeł energii ze względu na polityczne wspieranierozwoju gospodarek niskoemisyjnych. Oznacza to, że nadchodzące dekadymogą okazać się „dekadami gazu ziemnego”, którego znaczenie będzie rosło6.IEA wskazuj e, że popyt na gaz ziemny wzrośnie z 3,3 biliona m3 gazu ziemnegow 2011 r. do 5,1 biliona m3 w perspektywie 2035 r., powodując wzrost udziału„błękitnego paliwa” w ogólnym energy mix do 25%7. Jednocześnie w tym samymprzedziale czasu zwiększy się wzrost popytu na ropę naftową o 12,3 miliona ba-ryłek dziennie (mb/d) do poziomu 99,7 mb/d w 2035 r.8 Oznacza to, że kon-wencjonalne zasoby surowców energetycznych pomimo dynamicznego rozwojutechnologicznego nadal pozostaną w perspektywie nadchodzących dekad do-minującym elementem światowego energy mix. Jeżeli uwzględnimy kilka czyn-ników tj. przemysłowa eksploatacja gazu łupkowego oraz ropy łupkowej w USA,rozpoczęcie eksploracj i łupkowych zasobów w Azj i oraz Europie, rozpoczęcie 95

Surowceenergetycznejako atrybutypaństwa...

wydobycia surowców energetycznych skrywanych na Arktyce oraz dynamicznyrozwój technologii alternatywnego wytwarzania energii, a także j ej efektyw-niej szego wykorzystania, to zauważymy, że na światowych rynkach mogą poja-wiać się nadwyżki surowców energetycznych. W interesie największych koncer-nów energetycznych oraz firm tradingowych handlujących surowcami będzieodpowiednie stymulowanie ilości surowca na światowych rynkach. Tym bar-dziej, że systematycznie rozwijane są technologie odnawialnych źródeł energiioraz paliwa alternatywne. W związku z powyższym można zaryzykować tezę,że na rynku europej skim pojawią się w nadchodzącym czasie nadwyżki surow-ców energetycznych, a więc dostawcy ropy naftowej oraz gazu ziemnego będąrywalizować o odbiorców końcowych. Z punktu widzenia bezpieczeństwa ener-getycznego Europy będzie to korzystna sytuacja, gdyż przyczyni się ona dozniknięcia kwestii gazu ziemnego jako instrumentu presj i politycznej. Rynekgazu ziemnego stanie się bardziej elastyczny dzięki rozwojowi terminali gazuskroplonego LNG oraz odchodzeniu od kontraktów długoterminowych obar-czonych klauzulami zakazu reeksportu lub „bierz lub płać” (take or pay). Jedno-cześnie powinna zwiększyć się rywalizacja poszczególnych grup interesów pro-mujących określone surowce energetyczne jako paliwo wykorzystywane dowytwarzania energii. Oznacza to, że w interesie eksporterów będzie dążenie dopodpisywania kontraktów długoterminowych gwarantujących im odbiór su-rowca w określonej perspektywie czasu. Powstawać będą kolej ne joint venturesz udziałem podmiotów eksportujących i importujących surowce energetyczne,które stymulować będą popyt na określone surowce na rynku, gwarantując tymsamym stałe zyski zaangażowanym stronom.

Surowce energetyczne jako instrument polityczny

Surowce naturalne w rywalizacj i geopolitycznej mogą być wykorzystane jakoinstrument do zwiększenia siły i pozycj i międzynarodowej państwa, a takżepodniesienie j ego znaczenia w ogólnej hierarchii uczestników stosunków mię-dzynarodowych9. Strategiczne znaczenie mają współcześnie dostawy gazuziemnego i stosownie do prognoz związanych ze znaczeniem tego surowca wnadchodzących latach należy spodziewać się, że j ego znaczenie utrzyma się nawysokim poziomie.Po pierwsze dostawy „błękitnego paliwa” mogą być wykorzystywane jako

narzędzie presj i gospodarczej i politycznej. Sytuacja taka możliwa j est w przy-padku uzależnienia j ednego państwa od drugiego w zakresie dostaw gazuziemnego przy założeniu, że państwo importujące nie posiada możliwości za-kupu surowca od innego dostawy. Spośród głównych dostawców gazu ziemnego96

Ruszel

strategię taką stosuj e Federacja Rosyj ska, która stosownie do „doktryny Fali-na”10 wykorzystuj e „błękitne paliwo” do realizacj i celów politycznych. ZdaniemRyszarda Zięby. Rosja ma broń w postaci surowców energetycznych i może j ejużyć11. Skuteczność w zakresie realizacj i swoj ej strategii zapewnia Kremlowikoncern Gazprom, który stosownie do opracowanej w 2003 r. „Strategii energe-tycznej Rosj i do 2020 roku” ma systematycznie budować silną pozycj ę oraz za-pewnić zachowanie kontroli państwa nad sektorem energii. Jednocześnie w do-kumencie tym wskazuj e się, że rosyj skie przedsiębiorstwa energetyczne mająpomóc zabezpieczać polityczne interesy Rosj i w Europie, a dostawy surowcówenergetycznych powinny być realizowane w taki sposób, aby omijać państwa są-siadujące i ograniczyć tym samym ich pozycj ę tranzytową.Federacja Rosyj ska zastosowała kilkakrotnie instrument polityczno-gospo-

darczy w postaci obniżenia ilości dostarczanego gazu ziemnego na Ukrainęw okresie zimowym, kiedy zapotrzebowanie na ten surowiec j est największe.Szczególnie spory rosyj sko-ukraińskie w latach 2006 i 2009 udowodniły pań-stwom Unii Europej skiej skalę zagrożeń związanych z posiadaniem dominują-cej pozycj i na europej skim rynku gazu przez rosyj ski Gazprom12. Z perspekty-wy wielu państw europej skich, które są w pełni uzależnione od rosyj skichdostaw „błękitnego paliwa” oznaczało to ryzyko wystąpienia sytuacj i kryzyso-wej. Warto podkreślić, że podczas kryzysu gazowego w 2009 r. Waszyngtonzdecydował się na ostrzej szą reakcj ę polityczną niż Bruksela, o czym świadczywypowiedź doradcy amerykańskiego prezydenta George’a W. Busha ds. bez-pieczeństwa narodowego Stephena Hadley'a: „Rosja, która ciągle grozi swoimsąsiadom i manipuluj e ich dostępem do energii, naraża na szwank swe aspiracj eodgrywania większej roli w świecie”13. Podkreślił on również, że Barack Obamabędzie musiał się zmierzyć z tymi agresywnymi i niepewnymi intencjami Rosj i14.UE nie zdecydowała się na ostrzej szą reakcj ę polityczną, lecz w kolej nych mie-siącach zintensyfikowała debatę o bezpieczeństwie energetycznym i konieczno-ści wykreowania instrumentów reagowania kryzysowego, której owocem byłorozporządzenie nr 994/2010.O ile trudno j ednoznacznie stwierdzić, na ile okaże się ono skuteczne, gdyż

j ego zapisy nie zostały j eszcze wypróbowane w praktyce, o tyle z pewnościąprzyczyni się ono do zwiększenia roli Niemiec w zakresie gwarancj i bezpie-czeństwa energetycznego UE. Warto zauważyć, że UE – przed rokiem 2009–prowadziła bardzo pragmatyczną politykę energetyczną w stosunkach z Fede-racją Rosyj ską nie do końca rozumiejąc skalę zagrożeń wynikających z domi-nującej pozycj i Gazpromu na rynku gazowym. Relacj e te zdecydowanie okre-śliła Sally McNamara z Heritage Foundation, stwierdzając, że „Europa beznamysłu rzuciła się odbudowywać współpracę gospodarczą z Rosją, prowadzo- 97

Surowceenergetycznejako atrybutypaństwa...

ną przez Francj ę i Niemcy, które wykorzystują UE jako przykrywkę zazdrośniestrzeżonych lukratywnych dwustronnych układów zMoskwą”15.Po drugie dostawy gazu ziemnego są skutecznym instrumentem odbudowy-

wania przez Rosj ę wpływów politycznych i gospodarczych w Europie, a takżebudowy silniej szej pozycj i w regionie Azj i16, gdyż „błękitne paliwa” skuteczniewykorzystywane j est do wpływania na decyzj e polityczne. Rosja poprzez kon-cern Gazprom wykorzystuj e zadłużenie byłych republik sowieckich do przej -mowania aktywów strategicznych przedsiębiorstw energetycznych, dzięki cze-mu zyskuj e ona kontrolę nad trasami przesyłowymi gazu ziemnego na obszarzebyłych republik sowieckich. Warto zauważyć, że Federacja Rosyj ska dąży dozachowania dominującej pozycj i w zakresie dostaw ropy naftowej oraz gazuziemnego z byłego obszaru postsowieckiego do państw UE. Wszelkie próbydywersyfikacj i kierunków dostaw surowców energetycznych z BliskiegoWschodu oraz byłych republik sowieckich do Europy Zachodniej z pominię-ciem Rosj i spotykają się z j ej j ednoznaczną kontestacją. Silne zaangażowanieUSA przyczyniło się do realizacj i j edynych do tej pory tego typu proj ektów in-frastruktury energetycznej tj . gazociąg Baku-Tibilisi-Erzurum oraz rurociągBaku-Tibilisi-Ceyhan. Niemniej j ednak pozostałe europej skie proj ekty infra-struktury energetycznej omijające terytoria wpływów rosyj skich nie zostałyzrealizowane. Zachowanie kontroli nad przesyłem surowców energetycznych doEuropy j est j ednym z priorytetów rosyj skiego Gazpromu. Jego realizacja moż-liwa j est poprzez posiadanie odpowiedniej sieci gazociągów przesyłowych orazwłasnych złóż gazu ziemnego. Jedynie na terytorium Federacj i Rosyj skiej kon-cern posiada gazociągi o długości 463 tys. km.17 Trzeba j ednak pamiętać, żewiększość gazociągów została zbudowana w latach 60-tych i 70-tych, co ozna-cza, że narażone są one na awarię wynikającą z wyeksploatowania oraz systema-tyczne zmniej szenie się ich przepustowości. Rosyj ska strategia polega na odpo-wiednim wykorzystywaniu infrastruktury energetycznej do uzależniania oddostaw gazu z Gazpromu. Jednocześnie koncern stale rozbudowuj e sieć stra-tegicznych gazociągów, zwiększając uzależnienie importerów od swoj ej infra-struktury energetycznej, czego przykładem j est Gazociąg Północny. Właśnieodpowiednia geopolityka rurociągów sprawia, że dostawy gazu ziemnegoz Rosj i do państw Europy Środkowo-Wschodniej są skutecznym instrumentemwywierania presj i politycznej. Strategia rosyj ska polega na początkowym uza-leżnieniu od rosyj skich dostaw gazu. Następnie Gazprom dąży do zawieraniadługoterminowych kontraktów na dostawy surowca z opcją rewizj i ceny w za-leżności od sytuacj i na światowych rynkach18. Wiele państw europej skich uza-leżniło się w ten sposób od rosyj skich dostaw „błękitnego paliwa”, którego cenaw ostatnich latach wzrosła stosownie do ceny ropy naftowej na światowych ryn-98

Ruszel

kach. Gospodarki wielu europej skich państw odbierające rosyj ski gaz byłyskłonne renegocj ować warunki zawartych kontraktów, dążąc do uzyskania ob-niżki w zamian za oddanie udziałów w swoj ej strategicznej infrastrukturzeenergetycznej. W ten sposób rosyj ski Gazprom systematycznie zdobywa kon-trolę w Europie nad m.in. podziemnymi magazynami gazu ziemnego, gazocią-gami przesyłowymi, operatorami przesyłowymi gazu ziemnego, a także rafine-rami. Koncern przejmuje również wpływ na decyzj e europej skich przedsiębiorstwenergetycznych poprzez zakupywanie ich udziałów za pośredni^wem firm, którenależą do rosyj skiego koncernu. Jednocześnie Gazprom tworzy spółki córkiw wielu państwach unij nych, które starają się zdobywać jak naj silniej szą pozy-cj ę na rynkach unij nych jako dostawca gazu ziemnego lub energii elektrycznejdo odbiorców końcowych. Celem tych spółek j est systematyczne zdobywaniejak naj silniej szej pozycj i na rynku oraz osłabianie konkurencyjności państwo-wych monopolistów sektora energii, aby zmuszać ich zarządy do podejmowaniadecyzj i o prywatyzacj i, co stwarza kolej ne okazj e do zdobywania aktywów dlaRosjan. W interesie Kremla j est prowadzenie skoordynowanej polityki energe-tycznej, która doprowadzać będzie do kłopotów finansowych, a docelowo dobankru^w największych spółek energetycznych w Europie Środkowo-Wschod-niej, które Rosja chciałaby przejąć lub zastąpić swoimi.Po trzecie należy pamiętać, że zupełnie inną politykę Kreml prowadzi wobec

państw Europy Zachodniej, z którymi stara się wchodzić w strategiczne part-nerstwa, czego przykładem są stosunki pomiędzy Rosją a Niemcami w zakresiepolityki energetycznej. Wzaj emne relacj e pomiędzy Berlinem aMoskwą możnaokreślić jako współzależność energetyczna. Niemieckie koncerny energetyczneotrzymują udziały w złożach rosyj skich surowców energetycznych oraz infra-strukturze energetycznej w zamian za udziały w infrastrukturze energetycznejwłasnego państwa. Federacj i Rosyj skiej zależy na sprzedaży gazu ziemnego eu-ropej skim klientom, którzy są w stanie zapłacić największą cenę za ten suro-wiec, a także na wpływie na unij ne decyzj e za pośredni^wem Berlina. ZdaniemChrisa Weafera z banku UralSib „Gazprom nie musi pukać do drzwi Parlamen-tu Europej skiego, Total i BASF robią to w j ego imieniu”19. W konsekwencj idostarczany z Rosj i gaz ziemny Gazociągiem Północnym sprzedawany j estw państwach Europy Środkowo-Wschodniej jako gaz europej ski. Z punktuwidzenia bezpieczeństwa energetycznego państwa te kontraktując „błękitne pa-liwo” od Niemiec traktują j e jako surowiec z europej skiego rynku pozbawionyryzyka politycznego, a także pozbawiony dodatkowych klauzul kontraktowych.Niemniej j ednak j est to nadal ten sam rosyj ski surowiec. Oznacza to, że dlawielu państw europej skich tj. Czechy, Słowacja, Węgry, Polska, Ukraina dywer-syfikacja kierunków dostaw gazu ziemnego z kierunku zachodniego oznacza 99

Surowceenergetycznejako atrybutypaństwa...

kupowanie rosyj skiego gazu od Niemiec. W związku z powyższym naturalnymbeneficj entem tej sytuacj i stają się niemieckie koncerny energetyczne, które od-grywają coraz większą rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa energetycznego Eu-ropy. Tym bardziej, że stosownie do załącznika nr IV rozporządzenia 994/2010stworzone zostaną regionalne grupy, w których aż trzykrotnie pojawią sięNiemcy (grupa: Niemcy i Polska, grupa: Niemcy, Czechy i Słowacja oraz grupa:Niemcy, Francja, Belgia, Holandia i Luksemburg)20. Oznacza to, że Niemcystaną się głównym państwem unij nym gwarantującym bezpieczeństwo dostawgazu ziemnego na j ednolitym rynku energii21.

Podsumowanie iwnioski

Postawiona we wstępie pracy teza wskazująca, że surowce energetyczne stanowiąistotne atrybuty państwa we współczesnych stosunkach międzynarodowychwydaj e się zasadna. Jednocześnie surowce energetyczne mogą stanowić sku-teczny instrument polityczny we współczesnym świecie. Strategia politykienergetycznej Federacj i Rosyj skiej udowadnia, że dostawy gazu ziemnego mogąbyć narzędziem presj i politycznej, odbudowywania wpływów politycznych orazbudowy pozycj i gospodarczej w Europie i Azj i. Oznacza to, że w interesie Fe-deracj i Rosyj skiej będzie zachowanie politycznego znaczenia gazu ziemnego jaknajdłużej, a więc należy spodziewać się nieustającego i intensywnego lobbinguze strony Gazpromu na najważniej sze ośrodki procesów decyzyjnych unij nejpolityki energetycznej, a więc Berlin, Paryż, Londyn oraz Rzym. To właśniepaństwa Europy Zachodniej nadają kształt polityce energetycznej UE. Niestetypaństwa te realizują również własne, narodowe partykularne interesy gospo-darcze z Rosją, co podważa wiarygodność solidarności energetycznej na pozio-mie unij nym. W związku z powyższym należałoby się zastanowić, jakie działa-nia powinny zostać podj ęte, aby osłabić polityczne znaczenie dostaw gazuziemnego. Przede wszystkim Bruksela powinna bezwzględnie dążyć do budo-wy j ednolitego rynku energii, na którym obowiązywać będą zasady konkurencj iwynikające z unij nych pakietów energetycznych, co zwiększy siłę negocjacyjnąUE względem Federacj i Rosyj skiej. Istotne j est, aby poszczególne rządypaństw członkowskich nie ulegały presj i politycznej Rosj i i nie decydowały sięna długoterminowe kontrakty w zakresie dostaw gazu ziemnego, które dodat-kowo obarczane są klauzulami zakazu reeksportu lub take or pay. Biorąc poduwagę perspektywiczne zasoby gazu łupkowego na terytorium Unii Europej -skiej oraz potencjalne ilości skroplonego gazu ziemnego, który dostarczany bę-dzie do europej skich klientów ze USA, to spodziewać należy się systematycz-nego obniżania się ceny tego surowca. Jeżeli podaż gazu ziemnego będzie100

Ruszel

większa niż popyt unij nych gospodarek wówczas nie tylko spadnie cena „błę-kitnego paliwa”, lecz również w sytuacj i rozwiniętego i zintegrowanego rynkugazu ziemnego UE zmniej szy się j ego polityczne znaczenie, a więc przestanie onbyć skutecznym instrumentem presj i politycznej. Oznacza to, że strategicznyminteresem Europy j est zwiększenie ilości gazu ziemnego na rynku, a więc za-sadnym jest zwiększenie samowystarczalności energetycznej poprzez eksplo-rowanie gazu łupkowego oraz rozwijanie terminali gazu skroplonego LNG,które zapewniać będą dywersyfikacj ę kierunków dostaw. Realizm politycznypodpowiada j ednak, że procesy te będą postępowały powoli, gdyż sporo grupinteresów zainwestowało ogromne pieniądze w realizacj ę długoterminowychproj ektów energetycznych opartych na współpracy z Federacją Rosyj ską (inwe-stycj e w złoża gazu ziemnego, budowę gazociągów, &c.) i będą one spowalniaćpewne procesy w Europie, które mogłyby obniżyć ich skalę zysków wynikającąz długoterminowej strategii działania.

przypisy

1. Zob. M. Klare, Resource Wars, New York 2001, s. 27-137.2. M. Sułek,Metody i techniki badań stosunków międzynarodowych, Instytut Stosun-kówMiędzynarodowych UniwersytetuWarszawskiego, Warszawa 2004, s.121-123.

3. T. Łoś – Nowak, Stosunkimiędzynarodowe. Teorie – systemy – uczestnicy, Wydaw-ni^wo UniwersytetuWrocławskiego, Wrocław 2000, s. 44-45.

4. Zob.WorldEnergy Outlook 2012, International Energy Agency, synteza,http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/Polish.pdf(dostęp: 4.02.2013 r.).

5. Zdaniem Jerzego Markowskiego, byłego wiceministra gospodarki systema-tycznie rośnie zapotrzebowanie na węgiel koksowy. „W 2012 r. najwięcej wę-gla koksowego wydobyły: Chińska Republika Ludowa (420 mln ton), Au-stralia (120 mln ton), Federacja Rosyj ska (56 mln ton), USA (50 mln ton),Indie (32 mln ton) Kanada (23 mln ton), Ukraina (17 mln ton), Polska (11 mlnton). Najwięcej węgla koksowego importowały w 2012 r. Japonia, ChińskaRepublika Ludowa, Indie I Korea Południowa”. Jednocześnie podkreśla on,że w Europie w uruchamia się ponownie wielkie piece na węgiel koksowy(szczególnie w Niemczech), co przyczyni się do wzrostu wykorzystania tegosurowca przez kraj e UE. [w:] J. Dudała, J. Markowski: Zapotrzebowanie nawęgiel będzie rosło, http://www.wnp.pl/wiadomosci/j erzy-markowski-zapo-trzebowanie-na-wegiel-koksowy-bedzie-roslo,189619_1_0_0_0_0.html(dostęp: 5.02.2013 r.). 101

Surowceenergetycznejako atrybutypaństwa...

6. Zob. A. Riley, RessetingGazprom in the Golden Age ofGas, http://www.europe-anenergyreview.eu/site/pagina.php?id=3853 (dostęp: 11.02.2013 r.).

7. Are We Entering a Golden Age ofGas?. SpecialReport, World Energy Outlook2011, International Energy Agency, France 2011, s. 7-8.

8 .Nowe źródła energii – Jaka energia dla Polski, Kancelaria Prezydenta Rzeczpo-spolitej Polskiej, Forum Debaty Publicznej, Warszawa 2012, s. 39.

9. J. Potulski,Geopolityka w świecie ponowoczesnym, Instytut Geopolityki, Czę-stochowa 2010, s. 122.

10. Doktryna Falina została sformułowana w kwietniu 1991 r. i została uznanaza strategię działania politycznego ZSRR (a po j ego rozpadzie Federacj i Ro-syj skiej ) wobec państw Europy Środkowo-Wschodniej. Rosja chciałautrzymać wpływy w regionie oraz zapobiec rozwojowi współpracy militarnejbyłych państw satelickich z zachodnioeuropej skimi organizacjami poprzezuzależnienie tych państw od dostaw surowców energetycznych tj. ropa nafto-wa i gaz ziemny. Zob. J. Strzelczyk, Jaka była geneza doktryny Falina i jaki był jejsens?, Europa. Bezpieczeństwo. Energia: http://ebe.org.pl/analizy/j oanna-strzelczyk-odpowiada-na-krotkie-pytania.html 18.01.2013 r.

11 . R. Zięba,Tarcza strzelnicza, dostępne: http://www.przeglad-tygo-dnik.pl/pl/artykul/tarcza-strzelnicza 25.01.2013 r.

12. W styczniu 2006 r. zmniej szyły się dostawy gazu ziemnego do niektórychpaństw europej skich: Węgry, Słowenia, Austria, Chorwacja, Słowacja, Fran-cja, Włochy, Rumunia, Polska. Z kolei w styczniu 2009 r. miał miej sce spa-dek dostaw gazu ziemnego do: Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Słowacj i,Grecj i, Węgier, Macedonii, Serbii, Chorwacj i, Turcj i, Włoch, Słowenii,Czech, Rumunii, Francj i oraz Polski (kolej ność od państw, które zanotowałynajwiększy spadek ilości dostaw).

13. Biały Dom przestrzega Rosj ę, [Online], http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/bialy-dom-przestrzega-rosj e,81856.html (dostęp: 7.02.2013 r.).

14. Ibidem.15. S. McNamara, Ograniczyćzależnośćodrosyjskich dostaw, „MiędzynarodowyPrzegląd Polityczny”, nr 1 (24)/2009, s. 7.

16. Zob. J. Kamińska, M. Ruszel, Energetyczne szachy w AzjiCentralnej, „Mię-dzynarodowy Przegląd Polityczny”, nr 26/2010, s. 77-95.

17. W. Paniuszkin, M. Zygar,Gazprom, rosyjska broń, Wydawni^woW.A.B.,Warszawa 2008, s. 7.

18. Cena gazu ziemnego w wielu kontraktach Gazpromu z odbiorcami gazuziemnego w Europie Środkowo-Wschodniej oparta j est o indeksacj ę w sto-sunku do ropy naftowej.

19. A. Ferris-Rotman, D. Zhdannikov,Gazprom Works to let Business Partners be its102

Ruszel

European lobbyists, http://www.nytimes.com/2008/07/25/business/worldbu-siness/25iht-gazprom.4.14798306.html?_r=0 [dostęp: 12.02.2013 r.].

20. Zob. P. Turowski,Nowe prawo UniiEuropejskiej a bezpieczeństwo energetycznePolski, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr 1 /2011, s. 88.

21. Zob. M. Ruszel,Wyzwania związane z budową jednolitego rynku energiido 2014 r.,[w:]Nowe źródła energii – Jaka energia dla Polski?, op. cit., s . 112-119.

103

Surowceenergetycznejako atrybutypaństwa...