T A S L A K

SEL, SEL AFETİ SORUNLARI, ÇÖZÜM STRATEJİLERİ VE

EYLEMLERİ

Prof.Dr. Mikdat KADIOĞLUİstanbul Teknik Üniversitesi

Meteoroloji Mühendisliği Bölümü veAfet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi

Maslak, İstanbul

Lütfen bu taslak hakkındaki her türlü eleştiri, görüş veönerinizi aşağıdaki e-posta adresine gönderiniz:

kadioglu@itu.edu.tr

Doğu Karadeniz BölgesiHeyelan ve Taşkınları

Sempozyumu10-11 Şubat, 2011 Trabzon

Sel: Suların bulunduğu yerde yükselerek veya başka bir yerden gelipgenellikle kuru olan yüzeyleri kaplamasına denir.

Sel Afeti: Sel sularının fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara nedenolup, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiyeuğratarak, olumsuz bir şekilde etkileyen ve yerel imkanlar ile başedilemeyen durumlardır.

Oluşma süreleri bakımından seller:1. Yavaş Gelişen Seller, bir hafta veya daha uzun bir süre içinde

oluşabilir, 2. Hızlı Gelişen Seller, bir-iki günde içinde oluşabilir,3. Ani Seller, 6 saat içinde oluşabilir.

Oluşma yerleri bakımından seller:1. Akarsu (Dere ve Nehir) Selleri (taşkınlar), 2. Vadi (Kuru Dere) Selleri3. Şehir Selleri 4. Kıyı Selleri5. Baraj/Gölet Selleri

Yönetimlerin Sel Zararlarını Azaltma Önlemleri:1. Yapısal ve Mühendislik Yaklaşımı

akarsu yatağını düzeltme ve düzenleme sel kontrol setleri ve barajları, duvarları ve derivasyon

kanalları, yağmur suyu drenaj sistemi binaların taşınması, yükseltilmesi, ...

2. Yapısal Olmayan Yaklaşım selyatağı zonları/kamulaştırma/yasalar rölekasyon, özel kullanım ve yapı izinleri nehirlere ait sulak alanların geri verilmesi

2

sigorta

Sırasıyla Kısa ve Uzun Vadede Alınması Gereken Önlemler:

Halk, uyarıları algılayıp doğru önlem alabilmesi ve tedbirliolabilmesi için eğitilmeli.

Sel yatakları belirlenmeli ve varsa eski haritalar yenilenmeli.

“Yerleşime Uyguluk Haritaları” tüm afetler dikkate alınarakdisiplinler arası çalışmalarla hazırlanmalı.

Şehir ve kırsal alanlarda yapı ruhsatları verilirken sel, heyelan,vb alanlar dikkate alınmalı.

Sel yataklarına müdahale engellenmeli. Bu konudaki mevzuatınuygulanmasındaki aksaklıklar giderilmeli.

Sel yataklarındaki mevcut tüm bina ve alt yapı tesisleribelirlenmeli.

Sel yatakları islah edilmeli ve mevcut yerleşimler kaldırılmalıveya varsa kritik tesisler sele karşı güçlendirilmeli.

Sel tehlikesindeki binaların taşınması, yükseltilmesi gibi yapısalyaklaşımlar değerlendirilip uygun yerlerde uygulanmalı.

Zorunlu olarak sel tehlike bölgesinde yapılması gereken binalariçin yönetmelik hazırlanmalı.

Mevzuatta “Su Basman Seviyesi” yeniden tanımlanıp imar, iskan,ruhsat, vb. işlemlerde önemle dikkate alınmalı.

Üzerleri kapatılmış olan akarsular açık mecralara dönüştürülmeli.

Akarsuların, periyodik bakım-onarım işleri yapılmalı.

Dere yataklarından kontrolsüz malzeme alımı sonucu dereyatağındaki su akımının değişmesi ve dere taban kotunundüşürülmesi sonucu köprü, vb. koruyucu yapıların yıkılmasıengellenmeli.

Köprü ayakları arasında biriken malzemeye ilgili kurumlarperiyodik olarak ve gerektiğinde müdahale etmeli.

3

Hafriyat, kanalizasyon, çöp, vb. maddelerin dere yataklarınaatılması engellenmeli

Liman, otoyol, vb. nedeniyle menfezler ile gelen taşkın suyu,hızla ve en kısa yoldan denize ulaştırılmasını engelleyenuygulamalar terk edilmeli.

Köprülerin çok ayaklı ve alçak inşası ile birlikte yanaçıklıklarının kapatılarak dere kesitlerinin daraltılması, vb gibiuygulamaları önlemek için “Köprü Yönetmeliği”, vb şekildestandartlar geliştirilip uygulanmalı.

Dereler, yolları en az 100 yıllık fırtına verisine göreboyutlandırılıp inşa edilmiş kutu menfezlerle geçmeli.

Yollardaki yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısıartırılmış mazgallar ile birlikte boyutları artırılıpkanalizasyondan ayrılmış drenaj sistemiyle geliştirilmeli

Yollardaki yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısıartırılmış mazgallar ile birlikte boyutları artırılıpkanalizasyondan ayrılmış drenaj sistemiyle, geliştirilmeli

Sel tehlikesi olan il ve ilçelerin Afet Acil Yardım Planlarındasele özel tahliye, toplu bakım ve barınma konuları da elealınmalı.

Mevzuat ve kurumsal reformlarla Türkiye’nin sel tahmin ve erkenuyarı kapasitesi güçlendirilmeli

Sel tehlikesi de “Afet Sigortası” kapsamına açık bir şekildealınmalı ve sigorta birimleri “binanın su basman seviyesi ile selsu seviyesi farkına” göre belirlenmeli.

Halkın riski doğru algılayabilmesi için afet öncesi yapılan selrisk haritası, vb çalışmalara katılması sağlanmalı.

Sel tehlikesini ve geçmişte yaşanmış olan selleri hatırlatanişaretler uygun yerlere konulmalı.

Disiplinler arası bir çalışmayla “Sel Master Planı” hazırlanmalı.Kısa ve uzun vadeli çalışmalar bu plan kapsamında bir bütünhalinde ele alınmalı.

4

SORUNLAR, ÇÖZÜM STRATEJİLERİ VE EYLEMLERİ

ANA SORUN ALANLARI STRATEJİLER EYLEMLER GÖSTERGELERNO SORUN NO STRATEJİLER NO EYLEM SAHİBİ ORTAKLARI SÜRE BÜTÇE GÖSTERGE

1

Ülkemizdesel,

taşkın,heyelan,

kayadüşmesi, vbafetlerkonusundafikir, dil

1.1

En üst seviye afet yönetimi ileilgilenen yöneticiler ve karar vericiler fikir birliğine varmalı

1.1.

1

Söz konusu kişilerin ve konu ile ilgiliakademisyenlerin çalıştay, eğitim seminerivb. düzenlemesi

ÇOB AFADÜniversiteDMİDSİEİEİ

1.Düzenlenen seminer ve çalıştaysayısı.2.Seminer ve çalıştaya katılan sayısı.

1.1.2

Tüm sellere taşkın denilmeyerek, şehir, kuru vadi ve kıyı sellerinin tanımları yapılarak bu çerçevede sorumlu kuruluşların belirlenmesi

ÇOB BİBAFAD DSİDMİEİEİÜniversite

Konuya ilişkin yayın sayısı ve dağıtımı.

1.1.

3.

“Ulusal Afet Yönetimi Terminoloji Sözlüğü” hazırlanması

AFAD AFAD, BİBÜniversiteSTK

Sözlüğün basılıp dağıtımının yapılması.

5

ve eğitimbirliğininolmaması

1.1

1.1.4.

Kaymakam adayları başta olmak üzere yerel yöneticilerin hizmetiçi eğitimlerine Afet Yönetimi Derslerinin konulması

İB AFADÜniversite

Konulan ve yapılan derslerin sayısı

1.2

Afetlerle ilgili merkezi bir kütüphane oluşturulmalı

1.2.1

Dünya literatürü taranarak Afet Yönetimi konusundaki tümyayınların temin edilmesi

AFAD BakanlıklarÜniversite

Konuya ilişkin bir kütüphanenin açılması.

1.3

Afet Yönetimi Meslek Odasıkurulmalı 1.

3.1

Alt yapısı güçlü üniversitlerde lisans programlarının açılması

YÖKÜniversite

AFADÜniversite

Lisans programı açılan ve akredite olan program sayısı.

1.4

1.4.1

Yöneticilere yönelik yüksek lisans, doktorave sertifika programlarının arttırılması

YÖKÜniversite

AFADÜniversite

Sertifika programlarının sayısal artışı.

6

Eğitimli Afet YönetimUzmanı sayısının arttırılmalı

1.4.2

Uzaktan eğitim,lisans, yüksek lisans ve sertifika programlarının yaygınlaştırılması

YÖKÜniversite

AFADÜniversite

E-Sertifika programlarının sayısal artışı.

1.4.3

Kamu kurum ve kuruluşlarına ilgili konularda yüksek lisans ve doktoralı elemanların öncelikle alınması

Devlet PersonelBaşkanlığı

BaşbakanlıkAFADYÖK

KPSS, vb ile kamu kurumlarına alınan YL ve Doktoralı memur sayısı

1.5

Uygulayıcıların bu konuda bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi (Polis, itfaiye, sağlıkçılar,sivil savunmacılar, vb.)

1.5.

1 İlgili eğitim müfredatının gözden geçirilmesi

Üniversite

AFADYÖK

Yenilenmiş müfredat.

.1.5.2

Hizmet içi eğitimlerde bu konulara yer verilmesi

AFAD AFADÜniversite

Bu konuları yeterince içeren eğitim sayısı

7

2

Ülkemizde sel risk

yönetimindendaha çok krizyönetimineağırlık ve

2.1. Mevzuatta, kurum ve kuruluşlardareformlara gidilmeli

2. 1.

Avrupa Parlementosununve Konseyinin Sel RisklerininDeğerlendirilmesine ve Yönetimine Ilişkin Yönergesi’nin dikkate alınması

ÇOB BakanlıklarAFADSTKÜniversite

2.1.2

Mevzuatta “Su Basman Seviyesi”nin, sel su seviyesiile ilişkilendirilip yeniden tanımlanarak imar, iskan, ruhsat, vb. işlemlerde dikkate alınması

BİB AFADBelediyeler

8

öncelikveriliyorolması

2.1.

3

Afet riskini azaltmayı amaçlayan önlemlerin; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması, yoksulluğun azaltılması ve etkilenebilirliği yüksek olanların korunması için sistemli bir şekilde politikalara, planlara ve programlara aktarılması, uygulanması ve denetlenmesi

Bakanlıklar

AFADKalkınma Ajansları

Ulusal, Bölgesel ve Yerel Sel Risk Yönetimi Stratejileri vePlanları hazırlanması veuygulanması

AFADÜniversite

AFADSTKÜniversitelerDMİ

9

2.2. Ulusal ve yerel kapasite ve mekanizmalargüçlendirilip geliştirilmeli

2.2.1.

AFAD bünyesindeve ilgili kurum/kuruluş temsilcilerininkatılımıyla “Hidro-Meteoroloji Danışma Kurulu”oluşturulması

AFADDMİDSİEİEİÜniversite

AFADSTKÜniversite

2.2.

2.

Tek ve bütünleşik bir “Hidro-Meteoroloji Servisi”nin oluşturulabilmesi için hidro-meteorolojik çalışmalarının ortak bir çatı altında toplanması içinmevcut kurum vemevzuatta düzenlemelere gidilmesi

ÇOB AFADDMİ DSİEİEİ

10

2.2.3.

Ülke ve mahalliidareler bazında yerel, kurumsal ve idari kapasitelerin güçlendirilmesive desteklenmesi yoluyla, ikiz/benzer/aynı mekanizmaların oluşturulması

İB AFAD

2.2.4

Uygulamaya esasolarak etkin bir denetim mekanizmasının geliştirilmesi ve bu yapı içinde özel sektör ve siviltoplum kuruluşlarının da yer alması

BİB AFADTMMOB

11

2.2.5.

İl afet ve acildurum yönetim müdürlüklerininmevcut (insan ve teknik) kapasitesi acilen geliştirilmesi

2.3. Türkiye’nin

sel tahmin, erken uyarı ve müdahale kapasitesi geliştirilmeli

2.3.

1.

İşlevsel ve çoklu tehlike yaklaşımıyla çalışan bir erken uyarı sisteminin kurulması

AFAD ÇOKSanayi Bak.Sağlık Bak.Valilik

2.3.2.

Erken uyarı sistemlerinin yerel seviyede yönetim ve halkla ilişkilendirilmesi

Valilik AFAD112DMİDSİ

2.3.3.

Afet erken uyarı sisteminin 112 sistemiyle birlikte iki yönlü işlerliğinin sağlanması

Sağlık Bak.

AFAD112

12

2.3.4.

Sel Müdahale veİyileştirme Planları’nın valilikler düzeyinde koordine edilerek uluslararası normlarda hazırlanması

Valilik AFAD

2.3.

5.

Türkiye’de acildurum müdahalesi ve hazırlık eğitiminin bir parçası olarak afet senaryolarına yönelik haberli/habersiz tatbikatlar yapılması

13

2.3.6.

Afetlerde kullanılacak olan kentsel-sosyal donatıların belirlenmesi, eksiklerin tamamlanıp geliştirilmesi ve mekansal planlamalarda dikkate alınması

2.4.

Sel tehlikesi deaçık bir şekilde “Afet Sigortası” kapsamına alınıp ödüllendirici ve caydırıcı sigortacılıkdüzenlemelerine gidilmesi

2.4.

1.

Sel sigorta ücretlerinin “binanın su basman seviyesiile gerçek su basman seviyesiarasındaki farka” göre belirlenmesi

2.4.

2.

Şu an Meclis’tebekleyen afet sigorta kanununun uzmankişilerce gözden geçirilmesi.

14

3

Halk; selvb. afetbilinci,koruma ve

3.1.

Özellikle ilköğretimdeafet konularının müfredata doğru ve gerektiği bir şekilde alınması

3.1.

1

Öğretmenlere bukonu hakkında eğitim verilmesi

MEBAFAD

MEB, Eğitici kurumAFAD

Verilen eğitim sayısı.

3.1.2

Konu hakkında ailenin de katılımı olan ödevlerin hazırlatılması

MEBAFAD

MEBAFADAfet Acil Durum İl Md.

Katılan aile sayısı.

3.1.

3

Yılsonu gösterilerine bu konunun dahil edilmesi

MEB MEBAFADAfet Acil Durum İl Md.

Yapılan etkinlik sayısı.

3.1.

4

Okullarda daha etkin ve bilinçli tatbikatlar yaptırılarak, öğrencilerin deilk yardım, yangın söndürmevb konularında bilinçlendirilmesi

MEBAFAD

İl Afet Acil DurumMd.İtfaiye, İl Sağlık Md? MEB, STK (AKUT vb)AFAD

Yapılan tatbikat sayısı ile yaygınlığı.

15

afetkültüründen

yoksun

3.2.

Yönetimlerin, yerel STK’larla bukonuda işbirliği halinde yerel afet gönüllülüğünü geliştirilmesi

3.2.1

STK’larla birlikte bu konuda çalışma yapılması

AFADValilikSTK

Yerel Yönetimler, itfaiye,mahalle dernekleriAfet Acil Durum İl Md.

3.3.

Toplum tabanlı halkeğitimine ağırlık verilmeli, halk, STK veyerel yönetimler arasında

3.3.1

Toplum tabanlı ortak çalışma, eğitim ve tatbikatların düzenli olarak yapılması

AFADAFADBakanlıklarSTKYerel Yönetimler

Yapılan tatbikat sayısı ve yaygınlığı.

3.3.2

Afet parkları (afet sonrası geçici barınma için kullanılabilecek özellikte) oluşturulması ve bu parklarıntatbikatlarda kullanılması

AFADValilikler

AFADBakanlıklarSTKValiliklerYerel Yönetimler

16

karşılıklı güven ve işbirliği geliştirilmeli

3.3.3.

Kadınların afetlere hazırlık çalışmalarına ve karar verme mekanizmalarınaaktif olarak katılmasının sağlanması.

KadındanSorumlu Devlet Bakanlığı

AFADSTK

3.3.

4.

Medyanın afet riskini azaltmak ve afetlere hazırlık konusundaki farkındalığınınartırılması

RTÜK AFADÜniversite

3.3.

5.

Halkın erken uyarı ve alarmları algılayıp doğruönlemler alabilmesi içineğitilmesi

MEB AFAD

3.4.

İlgili kurumve

3.4.1

Temel bilgilerin internette yayınlanması, indirilebilir ve basılır olması

AFAD AFADValilikler

AFAD ve ilgili tüm kurumların web sitelerinde bu yayını başlatması.

17

kuruluşlar konu ile ilgili doğrumateryale kolay erişimsağlanmalı

3.4.2

Internet üzerinden temeleğitimlerin olması (herkesin alabileceği)

AFAD AFAD İnternet üzerinden uzaktan öğretimin başlaması.

3.4.3

Afet zararlarını azaltma ve afetlere hazırlıkla ilgili tüm kurum ve kuruluşların eğitim kampanyasına katılması

DASK, 112, 110, AFADBakanlıklarSTK

AFADBakanlıklarValiliklerYerel YönetimlerMeslek Kuruluşları

3.5. En şiddetli

afetlere maruz kalan illerde yaşanan afetlerin tekrarlanmam

3.5.1

Müzeler aracılığıyla sellerde yaşananların tekrar hatırlatılması,Sel tehlikesinihatırlatan ve geçmişte yaşanmış olan selleri hatırlatan işaretlerin uygun yerlere konulması.

AFADValiliklerYerel Yönetimler

AFADValiliklerYerel Yönetimler

18

ası için afetlerin yıkıcı etkisinin neler olabileceğini gelecek kuşaklara aktaracak faaliyetlerin düzenlenmesi

3.5.2

Konunun bilimsel, sosyo-psikolojik açıklaması

AFAD AFADÜniversiteSTK

3.5.3

Halka gerekli olabilecek basılı yayınların bulundurulması

AFAD AFADValiliklerYerel YönetimlerSTK

3.5.

4

Okulların bellibir dönemde (afet eğitimi hazırlık günü, sivil savunma günü, itfaiye haftası, vb.) buraları ziyaret etmesinin mecburi olması

MEB AFADMEBValiliklerİl Afet Acil DurumMd.

4.1.1.

Tehlike analizleri yapılarak tüm sel yataklarının veheyelan bölgelerinin belirlenmesi

ÇOBBİB

AFAD

19

4

Ülkemizdesel

risklerindeve risklereneden olanfaktörlerdeartışlar

engellenemiyor

4.1. Sel yataklarına yapılan tüm müdahaleler durdurulmalıve Suyun akışı hiç bir şekilde engellenmemeli

4.1.2.

“Yerleşime Uyguluk Haritalarının”,erozyon dahil tüm afetleri dikkate alarak disiplinler arası çalışmalarla hazırlanması

BİB

4.1.

3.

Şehir ve kırsalalanlarda yapı ruhsatı verirken sel, heyelan, vb tehliklerin de dikkate alınması; sadece binanın metre karesine,yüksekliğine bakılmaması.

BİB AFADValilikBelediyeSTK

4.1.

4.

Hafriyat, kanalizasyon, çöp, vb. maddelerin dereyataklarına atılmasının engellenmesi

ÇOB ValiliklerBelediyelerSTK

20

4.1.5.

Sel yataklarındaki mevcut tüm binave alt yapı tesislerinin belirlenerek sayılarının azaltılması

AFAD AFADBakanlıklarÜniversiteSTK

4.1.

6.

Akarsuların, periyodik bakım-onarım işlerinin ilgili kurumlarca düzenli olarak yapılması.

ÇOB Bakanlıklar

4.1.7.

Dere yataklarından kontrolsüz malzeme alımının engellenmesi.

21

4.1.8.

Köprü ayakları arasında biriken malzemeyle ilgili kurumların periyodik olarak ve gerektiğinde müdahale etmesi.

TCK AFADÜniversiteSTK

4.2. Sanat yapıları evrensel standartlarauygun inşaa edilmeli

4.2.

1.

Liman, otoyol, vb. nedeniyle menfezler ile gelen sel sularının, en kısa yoldan denize ulaşmasının sağlanması

Ulaştırma Bakanlığı

DenizcilikMüsteşarlığı

4.2.

2.Yanlış köprü inşası ile derekesitlerinin daraltılması, vb gibi uygulamaları önlemek için “Köprü Yönetmeliği” ile ilgili standartların geliştirilerek uygulanması.

AFADÜniversite

AFADBakanlıklarÜniversiteSTK

22

4.2.3.

Kuru dereler, yolları en az 100 yıllık fırtına verisine göre boyutlandırılıpinşa edilmiş kutu menfezlerle geçilmesi.

BİB TCKValliklilerBelediyeler

4.2.

4.

Büzlerle “köprücükler” yapılmamalı!

TCKBİBBelediyeler

AFADValilik

5.1.

5.1.1.

Sel yataklarındaki mevcut yerleşimleri uygun yerlere taşınmalı

BİB AFADValiliklerBelediyeler

23

5Mevcut sel

afetrisklerihızlı birşekilde

azaltılamıyor

Sel yatakları islah edilmeli ve/veya alt yapı güçlendirilmeli.

5.1.2.

Yerleşimlerin taşınabileçeği başka bir yer olmadığında binaların zemine göre inşaa edilmesi,olduğu yerde sel su seviyeninin üzerine yükseltilmesi gibi yapısal yaklaşımların değerlendirilipuygulanması.

BİB AFAD

5.1.

3.

Zorunlu olarak sel tehlike bölgesinde yapılması gereken binalariçin yönetmeliklerinhazırlanması.

BİB AFAD

24

5.1.4.

Yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısı artırılmış mazgallar ile birlikte kesitlerinin artırılıp kanalizasyondanayrılmış drenajsistemiyle geliştirilmesi

BİBBelediye

Lütfen bu taslak hakkındaki her türlü eleştiri, görüş ve önerinizi aşağıdaki e-postaadresine gönderiniz:kadioglu@itu.edu.tr

25