1

ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ

ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ

ΓΙΓΑΚΑΛΔΙΟ «Γ. ΓΛΗΝΟ»

Παράγονηες ποσ δεμιοσργούν και αναπαράγοσν ζτολική αποηστία

Βαζηιεηάδνπ Κιενλίθε

Μηδακίδνπ Κπξηαθή

Παληνπνχινπ Μαξία

Ππιαξηλνχ Μαξία

Φσηαθίδνπ Παγψλα

«ρνιηθή Απνηπρία»

Γηδάζθνπζα: Μπνύηζθνπ Δπαγγειία

Χεηκεξηλό εμάκελν ζπνπδώλ 2010-2011

Θεζζαινλίθε, 2010

2

« Ο θόζκνο πνπ αθήλνπκε ζηα παηδηά καο εμαξηάηαη

ζε κεγάιν βαζκό από ηα παηδηά πνπ αθήλνπκε ζηνλ

θόζκν καο. Οη δάζθαινη έρνπλ ην ζεκαληηθό ξόιν ηεο

ζπλεηδεηνπνίεζεο ηνπ ζηόρνπ λα γίλεη ε Δθπαίδεπζε

θνηλό αγαζό άζρεηα από θνηλσληθν-νηθνλνκηθή

θαηάζηαζε, θπιή, γέλνο ή ζξεζθεία.

Πνιιέο από ηηο ειπίδεο καο γηα έλα θνηλσληθά πην

δίθαην, πεξηζζόηεξν ζηαζεξό, πην αλεθηηθό θαη πην

εηξεληθό θόζκν, ζηεξίδνληαη ζηελ Δθπαίδεπζε θαη ζην

ιεηηνύξγεκα ηνπ Δθπαηδεπηηθνύ».

(Απφζπαζκα απφ ηελ θνηλή δηαθήξπμε ηεο UNESCO,

ηεο Δθπαηδεπηηθήο Γηεζλνχο θαη άιισλ δηεζλψλ θνξέσλ

γηα ηελ Παγθφζκηα Ηκέξα ησλ Δθπαηδεπηηθψλ,1997)

3

Περιετόμενα

Πεξίιεςε…………………………………………………………………………………4

Δηζαγσγή …………………………………………………………………………………5

Κεθάιαην 1ν ………………………………………………………………………………6

1.1 Γεληθά …………………………………………………………………………………6

1.2 ρνιηθή Απνηπρία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο : ελλνηνινγηθή δηαζαθήληζε ……..6

1.3 Γηαηί ελλννχκε «απνηπρία ζηε δσή» φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηε ζρνιηθή απνηπρία; …..7

Κεθάιαην 2ν ………………………………………………………………………………8

2.1 Οη παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο ………………………………………………8

2.2 Η νηθνγέλεηα θαη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ …………………………………………..8

2.3 Σν ζρνιείν …………………………………………………………………………….9

2.4 Αηνκηθνί παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο ………………………………………11

Δπίινγνο …………………………………………………………………………………12

Βηβιηνγξαθία ……………………………………………………………………………13

4

Περίλευε

Η παξνχζα εξγαζία απνηειεί κηα παξνπζίαζε ησλ «Παξαγφλησλ πνπ δεκηνπξγνχλ θαη

αλαπαξάγνπλ ηε ζρνιηθή απνηπρία», φπσο δειψλεηαη θαη απφ ηνλ ηίηιν ηεο. Υσξίο λα

δηαγξάθεη ιεπηνκεξψο φινπο ηνπο πηζαλνχο παξάγνληεο πνπ ελνρνπνηνχληαη γηα ηελ

απνηπρία ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν θαη ε νπνία κπνξεί λα ηα ζπλνδεχζεη ζηα επφκελα

βήκαηα ηεο δσήο ηνπο, απνζθνπεί ζηελ πιεξνθφξεζε θαη αλαηξνθνδφηεζε ηνπ

πξνβιεκαηηζκνχ ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν απηφ. Αξρηθά δηαζαθελίδνληαη ελλνηνινγηθά νη

φξνη «ζρνιηθή απνηπρία» θαη «θνηλσληθφο απνθιεηζκφο» θαη θαηαδεηθλχεηαη ε κεηαμχ ηνπο

ζχλδεζε θαη ζπζρέηηζε. Έπεηηα πξνζδηνξίδνληαη νη αηηίεο-παξάγνληεο πνπ επζχλνληαη θαη

πξνθαινχλ ηελ απνηπρία ησλ καζεηψλ ζηε βάζε κηαο αιιειεπίδξαζεο θαη επελέξγεηαο

αηνκηθψλ, πεξηβαιινληηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξακέηξσλ. Σέινο, γίλεηαη κηα ζχληνκε

αλαθνξά ζηε ζρνιηθή απνηπρία πνπ κπνξεί λα αληηκεησπίζνπλ εηζεξρφκελα ζην ζρνιείν ηα

παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο θαη επηρεηξείηαη ε απάληεζε ζην εξψηεκα θαηά πφζν νη ίδηεο νη

αλαπεξίεο ή ειιείςεηο ηνπο επζχλνληαη γη’ απηή ή φρη.

5

Ειζαγφγή

Δίλαη αιήζεηα φηη ε αληζφηεηα ησλ επθαηξηψλ ζηε ζρνιηθή επηηπρία είλαη κηα ζηαηηζηηθή

πξαγκαηηθφηεηα. Σν ζεκεξηλφ ζρνιείν πξνζαξκνζκέλν ζηε ινγηθή ησλ «επηδφζεσλ»

ιεηηνπξγεί αλεμάξηεηα απφ ηηο θνηλσληθέο θαη αηνκηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ηνπ.

Αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή θαηαγσγή, ην θχιν ηνπο θαη δηάθνξα άιια ραξαθηεξηζηηθά,

φια ηα παηδηά δελ έρνπλ ηηο ίδηεο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο ζην ζρνιείν. Η ζρνιηθή απνηπρία

δελ είλαη «δίθαηα» θαηαλεκεκέλε. Απηφ πξνζβάιιεη ηελ αίζζεζε ηεο θνηλσληθήο

δηθαηνζχλεο. Έηζη καζεηέο, ηνπο νπνίνπο ε πνιηηηζκηθήο ηνπο ππνδνκή δελ ηνπο βνεζάεη λα

δηαγλψζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη πνιχ πηζαλφ λα

εκπιαθνχλ ζε κηα δηαδηθαζία πνπ θαζηεξψλεη κηα κφληκε αξλεηηθή παηδαγσγηθή ζρέζε κε

επηβαξπληηθέο επηπηψζεηο γη’ απηνχο. Όπσο ιέεη θαη ν Bourdieu θάζε αδηαθνξία γηα ηηο

δηαθνξέο δεκηνπξγεί αληζφηεηα ζηελ επηηπρία: Με ην λα κεηαρεηξίδεηαη φινπο ηνπο

καζεηέο, φζν άληζνη θη αλ είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ζαλ ίζνπο ζηα δηθαηψκαηα θαη ηηο

ππνρξεψζεηο ηνπο, ην ζρνιηθφ ζχζηεκα νδεγείηαη, ζην λα επηθπξψλεη ζηελ πξάμε ηηο

αξρηθέο αληζφηεηεο κπξνζηά ζηελ θνπιηνχξα. Οη θνηλσληθψο απνθιεηφκελνη πνιίηεο

απνηεινχλ ζηίγκα γηα ηε ζχγρξνλε θνηλσλία, ζηελ πεξίπησζε κάιηζηα πνπ ν απνθιεηζκφο

απηφο νθείιεηαη ζηε ζρνιεηνπνίεζε. Γελ ππάξρνπλ πεξηζψξηα γηα ππεθθπγή. Σα

πεξηζσξηνπνηεκέλα άηνκα, εμαηηίαο ηνπ «θαθνχ βαζκνχ» ηνπ εκεξήζηνπ ειέγρνπ ηνπο θαη

ηεο «απφξξηςήο» ηνπο ππάξρνπλ αλάκεζά καο. Δπεηδή δε ηα άηνκα απηά ππάξρεη θίλδπλνο

λα θαηαζηνχλ πνιίηεο β’ θαηεγνξίαο ή θαη παξαβαηηθά άηνκα, γη’ απηφ σο εθπαηδεπηηθνί

αιιά θαη σο ππεχζπλνη δεκφζηνη ιεηηνπξγνί ηεο παηδείαο, νθείινπκε λα δίλνπκε ίζεο

επθαηξίεο αλάπηπμεο θαη κφξθσζεο ζ’ φια ηα παηδηά αλεμαξηήησο ησλ ειιείςεψλ ηνπο.

Σελ επνρή θαηά ηελ νπνία ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο νθείινπλ λα δηαβηνχλ ππφ ην

θαζεζηψο ηνπ θνξνινγνχκελνπ πνιίηε, δειαδή ηνπ εξγαδφκελνπ, θαη φρη ηνπ

επηδνηνχκελνπ, είλαη παξάδνμν άηνκα κε πγεία θαη αξηηκέιεηα λα ζηηγκαηίδνληαη κε ηε

κνξθή ηεο ζρνιηθήο απφξξηςεο. Δίλαη κεγάιε ε επζχλε ησλ εθπαηδεπηηθψλ εθείλσλ, πνπ

ζπεχδνπλ λα ραξαθηεξίζνπλ ηνπο πζηεξνχληεο καζεηέο σο θαζπζηεξεκέλνπο θαη δελ

πξνζπαζνχλ λα αλαθαιχςνπλ θαη ζην πην θαθφηπρν παηδί, έλα «δηακαληάθη», αξθεηέο

δειαδή δπλαηφηεηεο γηα αλάπηπμε.

Γεκηνπξγψληαο ην κέιινλ ησλ παηδηψλ θαη θαη’ επέθηαζε ηνπ θφζκνπ απηνχ, θάζε

ζηνραζηηθφο εθπαηδεπηηθφο αλαγλσξίδεη ηελ επζχλε θαη ηε δχλακε πνπ θξχβεη. Πνιχ

παξαζηαηηθά θαη νπζηαζηηθά πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε είλαη φζα παξαηεξεί ν

Ακεξηθαλφο παηδνςπρνιφγνο Haim Ginott, «Έρσ θαηαιήμεη ζην ηξνκαθηηθφ ζπκπέξαζκα

πσο απνηειψ ην θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν κέζα ζηελ ηάμε. Η πξνζσπηθή κνπ πξνζέγγηζε

δεκηνπξγεί ην θιίκα. Η θαζεκεξηλή κνπ δηάζεζε θηηάρλεη ηνλ θαηξφ. Ωο δάζθαινο, έρσ ζηα

ρέξηα κνπ κηα ηξνκαθηηθή δχλακε: λα θάλσ ηε δσή ελφο παηδηνχ ζιηβεξή ή ραξνχκελε.

Μπνξψ λα γίλσ φξγαλν βαζαληζκνχ ή εξγαιείν έκπλεπζεο. Μπνξψ λα ηαπεηλψζσ ή λα

αζηεηεπηψ, λα αλνίμσ ή λα επνπιψζσ πιεγέο. ε φιεο ηηο θαηαζηάζεηο, είλαη ε δηθή κνπ

αληίδξαζε πνπ θαζνξίδεη αλ έλα πξφβιεκα ζα θιηκαθσζεί ή ζα απνθιηκαθσζεί, αλ έλα

παηδί ζα εμαλζξσπηζηεί ή ζα απνθηελσζεί (Miller, 2003)».

6

Κεθάλαιο 1ο

1.1 Γενικά

Οη νξγαλσκέλεο θνηλσλίεο ζηελ ηζηνξηθή ηνπο δηαδξνκή έρνπλ αλαπηχμεη έλα ζχζηεκα

θνηλσληθψλ θαη παξαγσγηθψλ ζηφρσλ κε δηαβαζκηζκέλε πνιηηηζκηθή αμία θαη κε

ζπγθεθξηκέλν αηνκηθφ θαη ζπιινγηθφ ελδηαθέξνλ. Οη ζηφρνη απηνί πξνθχπηνπλ ή

πξνβάιινληαη ζηα κέιε ηεο θνηλσλίαο σο αγαζά ηα νπνία δχλαληαη θαη ζε ζπγθεθξηκέλεο

πεξηπηψζεηο νθείινπλ λα γίλνπλ αληηθείκελν δηεθδίθεζεο. Απφ ηελ ηεξαξρεκέλε δηάηαμε

ησλ θνηλσληθψλ ζηφρσλ πξνθχπηεη κηα πξννδεπηηθή ζπαληφηεηα ε νπνία παξαπέκπεη ζε

δηαδηθαζίεο αληαγσληζηηθήο δηεθδίθεζήο ηνπο. Οη πξνζεγγίζεηο φκσο ησλ θνηλσληθψλ θαη

παξαγσγηθψλ ζηφρσλ, σο αμηνινγεκέλα απνηειέζκαηα, δηακνξθψλνληαη δηαβαζκηζκέλα ζε

ηξφπν πνπ λα δηαηάζζνπλ ηεξαξρηθά ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο. Έηζη, νη πνιπζπδεηεκέλεο ίζεο

επθαηξίεο αλαηξνχληαη θαη ηα αγαζά πνπ ππνηίζεηαη φηη είλαη γηα φινπο, γίλνληαη αγαζά γηα

νξηζκέλνπο.

Η πξννδεπηηθή ζπαληφηεηα ησλ θνηλσληθψλ ζηφρσλ, ν αληαγσληζηηθφο ραξαθηήξαο ηεο

δηεθδίθεζήο ηνπο θαη ε δηαβαζκηζκέλε πξνζέγγηζή ηνπο πξνζδηνξίδνπλ κε ζαθή ηξφπν

ηνπο φξνπο θαη ηελ πηζαλφηεηα ηφζν ηεο επηηπρίαο φζν θαη ηεο απνηπρίαο. Η επηηπρία θαη ε

απνηπρία είλαη αλαπφζπαζηα ζηνηρεία ηεο θνηλσληθήο καο δσήο. πλεπψο, ε θνηλσληθή θαη

παξαγσγηθή δξαζηεξηνπνίεζε ησλ ππνθεηκέλσλ εκπεξηέρεη σο έλα ζπγθεθξηκέλν βαζκφ ην

ξίζθν ηεο απνηπρίαο. πλαθφινπζα νη πξνζεγγίζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ – ζρνιηθψλ ζηφρσλ

εκπεξηέρνπλ επίζεο ζ’ έλα κεγάιν βαζκφ ηελ πηζαλφηεηα απνηπρίαο. Καη φηαλ ζπκβαίλεη

λα πξνθχπηεη απηή, κηινχκε γηα ζρνιηθή απνηπρία.

1.2 Στολική Αποηστία και Κοινφνικός Αποκλειζμός : εννοιολογική διαζαθήνιζε

Ση είλαη ε ρνιηθή απνηπρία; Πψο νξίδεηαη θαη πψο ζπλδέεηαη κε ηνλ Κνηλσληθφ

Απνθιεηζκφ;

Απφ ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία θαίλεηαη φηη ε ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο

ζρνιηθήο απνηπρίαο, παξά ηηο φπνηεο θξαζηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο, αληηκεησπίδεηαη ζρεηηθά

εληαία. ρεδφλ φιεο νη απφςεηο ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη «ε ζρνιηθή απνηπρία πεξηγξάθεη

κηα θαηάζηαζε ηνπ καζεηή, ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηελ πιεκκειή ή κε εθπιήξσζε ησλ

δηδαθηηθψλ θαη καζεζηαθψλ standards κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζρνιηθήο βαζκίδαο (Γήκνπ,

1999)». Μηα δπζθνιία ηνπ καζεηή λα αληαπεμέιζεη ζην ζρνιηθφ ξπζκφ θαη ε άξλεζή ηνπ

λα θάλεη νπνηαδήπνηε εξγαζία. Άξλεζε πνπ νδεγεί ζε ρακειή βαζκνινγία ζε ζρέζε κε ηα

θξηηήξηα «επηηπρίαο» πνπ ζέηεη ην ζρνιείν ζήκεξα. Γηα πνιιά ρξφληα ε ζρνιηθή απνηπρία

ζπλδεφηαλ κε κηα πξνζέγγηζε πνπ έβιεπε ηνλ καζεηή σο «ηεκπέιε» δειαδή παζεηηθφ,

λσζξφ θαη απαζή. Η αληίιεςε απηή ζπλδεφηαλ κε ηελ αδπλακία αλαγλψξηζεο ηεο παηδηθήο

ειηθίαο, δειαδή κε ηε ζεψξεζε ηνπ παηδηνχ σο ελήιηθα, ρσξίο ηδηαίηεξε ςπρηθή δνκή, πνπ

πξέπεη λα πξνζαξκνζηεί.

ήκεξα ην ζέκα αληηκεησπίδεηαη δηαθνξεηηθά κέζα απφ ηξεηο θχξηεο θαηεπζχλζεηο:

«Σελ θνηλσληνινγηθή πνπ βιέπεη ην ζέκα ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο σο απνηέιεζκα

ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ

7

Σελ ηαηξνςπρνινγηθή πνπ ζεσξεί ηε ζρνιηθή απνηπρία απνηέιεζκα

δπζιεηηνπξγίαο ή αλεπάξθεηαο ελδνγελψλ νξγαληθψλ παξαγφλησλ θαη

αλαπηπμηαθψλ ηθαλνηήησλ πνπ ρξήδνπλ εηδηθήο αληηκεηψπηζεο θαη

Σελ ςπραλαιπηηθή πνπ αλαδεηά ζηηο δπζθνιίεο θαη ζηελ άξλεζε ηνπ παηδηνχ ηελ

έθθξαζε κηαο «αζπλείδεηεο πξνβιεκαηηθήο ηνπ ππνθεηκέλνπ» πνπ ζπλδέεηαη κε

ηα αηηήκαηα ησλ γνληψλ θαη ηελ νηθνγελεηαθή ηζηνξία ε νπνία παξεκπνδίδεη

λεπξσηηθά ηελ επηζπκία γηα κάζεζε κέζσ ηεο πλεπκαηηθήο αλαζηνιήο. ηελ

ηειεπηαία πεξίπησζε πξφθεηηαη γηα δπζθνιίεο ζηηο ζρέζεηο, ε νπνία

επαλαιακβάλεηαη ζην ζρνιείν θαη ην ζχκπησκα ιχλεηαη αξθεηά απιά πνιιέο

θνξέο, φηαλ έλαο αλαιπηήο είλαη ζε ζέζε λα «αθνχζεη ηηο δπζθνιίεο ηνπ παηδηνχ

ζηηο ζρέζεηο ηνπ» (Λαξεληδάθε-Γθφγθα, Παχινπ, 2008)».

Αλαθνξηθά κε ηνλ Κνηλσληθφ Απνθιεηζκφ ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί φηη απνηειεί ην

θαηλφκελν θαηά ην νπνίν άηνκα, νκάδεο αθφκα θαη νιφθιεξεο πεξηνρέο απνθιείνληαη

απφ ηε ζπκκεηνρή ζηηο αληαιιαγέο θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο θνηλσληθήο έληαμεο θαη

ζηεξνχληαη δηθαηψκαηα πνπ απνξξένπλ απφ απηήλ (Κάηζηθαο, Πνιίηνπ,2005).

Η ζρνιηθή απνηπρία πξνθαλψο απνηειεί κηα εηδηθή θαη απηνηειή θαηεγνξία θνηλσληθνχ

απνθιεηζκνχ θαη δηαδξακαηίδεη δχν δηαθνξεηηθνχο ξφινπο, έλαλ επηθπξσηηθφ θαη έλαλ

δηακνξθσηηθφ, νη νπνίνη φκσο θαηαιήγνπλ ζην ίδην απνηέιεζκα, δειαδή ζηνλ θνηλσληθφ

απνθιεηζκφ. Καη απηφ γηαηί απφ ηε κηα νξηζκέλνη καζεηέο, πνιχ πξηλ επηζθεθζνχλ ην

ζρνιείν έρνπλ ήδε αμηνινγεζεί θαη πξνγξαθεί θνηλσληθά θαη ζηελ πεξίπησζε απηή ε

ζρνιηθή απνηπρία είλαη ην απνηέιεζκα πνπ επηθπξψλεη ηελ θνηλσληθή ηνπο ππνβάζκηζε

θαη πνπ ελεξγνπνηεί ηνπο κεραληζκνχο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαη απφ ηελ άιιε ε

ζρνιηθή απνηπρία απνηειεί ην ζηνηρείν κε ην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ν εζηθφο θαη

θνηλσληθφο αθνπιηζκφο ηνπ καζεηή κε ζπλέπεηα λα ηαμηλνκείηαη ζηα θαηψηεξα επίπεδα

ηεο θνηλσληθήο ηεξαξρίαο (Γήκνπ, 1999).

1.3 Γιαηί εννοούμε «αποηστία ζηε δφή» όηαν αναθερόμαζηε ζηε ζτολική αποηστία;

ηηο δπηηθέο καο θνηλσλίεο ε επηηπρία, ην ρξήκα, ε θαηνρή αγαζψλ θαη ε δχλακε πνπ

θέξλνπλ, αληηπξνζσπεχεη ζηνλ κέγηζην βαζκφ ηηο αμίεο πνπ φινη νλεηξεχνληαη λα

απνθηήζνπλ.

Γηαηί ε ζρνιηθή επηηπρία θαηέρεη ηφζν ζεκαληηθή ζέζε ζηε δσή ησλ ζεκεξηλψλ

αλζξψπσλ, παηδηψλ, γνληψλ, δηδαζθφλησλ, θπβεξλψλησλ; Ση φλεηξα, ηη θαληαζηψζεηο

θαιχπηεη απηή ε επηδίσμε ηεο επηηπρίαο;

«Δπηηπρία ζην ζρνιείν ζεκαίλεη πξννπηηθή κηαο θαιήο ζέζεο ζην κέιινλ, δειαδή

πξφζβαζε ζηελ θαηαλάισζε ησλ αγαζψλ, ζεκαίλεη «λα είζαη θάπνηνο», λα ζε

ππνινγίδνπλ, λα ζε ζέβνληαη. Γελ είλαη επηπρία ην ρξήκα θαη ε δχλακε; Σν ίδην ην Κξάηνο

πξνσζεί απηήλ ηελ επηδίσμε. Έλα έζλνο, γηα λα είλαη κεγάιν, δελ νθείιεη λα απμάλεη

ζπλερψο ηα πινχηε θαη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο;

Η ζρνιηθή απνηπρία πξνεηθάδεη ηελ παξαίηεζε απ’ φια απηά, ηελ παξαίηεζε απφ ηελ

απφιαπζε. Όηαλ κηιάλε γηα ην κέιινλ ζ’ έλα παηδί πνπ είλαη ζε θαηάζηαζε ζρνιηθήο

απνηπρίαο, ην παηδί ζπρλά θνβάηαη πσο ζα γίλεη αιήηεο. Κάηη πνπ πξνθαιεί θφβν θαη άγρνο

ζε πνιιά παηδηά, είλαη απηφ πνπ ηα πεξηκέλεη «αλ δελ δνπιέςνπλ ζην ζρνιείν» (Κνξληηέ,

1995)».

8

Κεθάλαιο 2ο

2.1 Οι παράγονηες ηες ζτολικής αποηστίας

Η ζρνιηθή απνηπρία είλαη έλα δήηεκα πνιπζχλζεην κε πνιιέο παξακέηξνπο σο πξνο ηα

αίηηα θαη ηηο ζπλέπεηέο ηεο. Δίλαη έλα δήηεκα πνπ αθνξά ζπγθεθξηκέλα άηνκα ή νκάδεο

αηφκσλ απφ φια ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη ηδηαίηεξα άηνκα ή νκάδεο πνπ βξίζθνληαη ζε

κεηνλεθηηθή ζέζε απφ άπνςε αηνκηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ, γλσζηηθψλ, γισζζηθψλ,

νηθνλνκηθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη επξχηεξα θνηλσληθψλ.

ην θεθάιαην απηφ ζα καο απαζρνιήζνπλ θαη ζα επηρεηξήζνπκε λα αλαιχζνπκε θπξίσο

ηνπο παξάγνληεο πνπ ελνρνπνηνχληαη γηα ηε ζρνιηθή απνηπρία θαη νη νπνίνη δηαθέξνπλ

δηαρξνληθά. Πξνεγνπκέλσο, φκσο, θξίλεηαη απαξαίηεην λα ηνληζηεί μαλά φηη ε ζρνιηθή

απνηπρία είλαη έλα ζχλζεην πξφβιεκα ην νπνίν πξνθχπηεη απφ ην ζπλδπαζκφ θαη ηε

ζπλζεηηθή αιιειεπίδξαζε αηνκηθψλ, πεξηβαιινληηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξαγφλησλ.

2.2 Η οικογένεια και ηο κοινφνικό περιβάλλον

Η νηθνγέλεηα θαη ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ γεληθφηεξα είλαη ν ρψξνο κέζα ζηνλ νπνίν

δηακνξθψλνληαη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Η επελέξγεηα

απηή ζηε δηακφξθσζε ηνπ ραξαθηήξα ηνπ αηφκνπ, πνπ επεξεάδεη ηελ επαγγεικαηηθή θαη

γεληθή ηνπ αλάπηπμε γίλεηαη κε δχν ηξφπνπο, ζπλεηδεηά θαη κε ζπλεηδεηά. «πλεηδεηά νη

γνλείο επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ κέζσ ησλ πξνζδνθηψλ ηνπο, ησλ επηζπκηψλ

ηνπο, ησλ επθαηξηψλ γηα ζπνπδέο πνπ πξνζθέξνπλ, ησλ θαηεπζχλζεσλ θαη αξρψλ πνπ

πξνζπαζνχλ λα δψζνπλ (Γεκεηξφπνπινο,1984)». Απηφ αθνξά ηδηαίηεξα ηνπο Έιιελεο

γνλείο, γηα ηνπο νπνίνπο ε επηηπρία ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν απνηειεί έλα ζεκειηαθφ

ζθνπφ. Όπσο επηζεκαίλεη ε Καηάθε:

«Οη εηθόλεο ηεο ειιεληθήο δσήο θαη ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ

ππεξβνιηθή πξνζήισζε ζηελ πξνζπάζεηα γηα ηε κόξθσζε ησλ παηδηώλ, είλαη δσληαλέο γύξσ

καο θαη ηηο αληηκεησπίδνπκε θαζεκεξηλά. Η αγσλία, ε πίεζε γηα ηελ επίδνζε ζην ζρνιείν

είλαη δηάρπηεο. Μηιώληαο θαλείο κε γνλείο, δελ είλαη δπλαηόλ παξά λα αηζζαλζεί πσο ε

κόξθσζε ησλ παηδηώλ ηνπο, πέξα από ηελ πξαθηηθή ηεο δηάζηαζε, έρεη πηα θαζαξά

ζπκβνιηθό ραξαθηήξα. Μέζα από ηελ επηηπρία ησλ παηδηώλ νη γνλείο αλαδεηνύλ λα ηξαθνύλ

ςπρνινγηθά» (1984).

Καη αιινχ:

«Ξέξνπλ θαιά (ηα παηδηά) πσο ε απνηπρία ηνπο εηζπξάηηεηαη από ηνπο γνλείο ζαλ

πξνδνζία. Άιισζηε, θαη ηα ίδηα ηα παηδηά, έρνληαο απνδερζεί αλαγθαζηηθά απηό ην ζθνπό ηεο

παηδνθεληξηθήο νηθνγέλεηαο, εηζπξάηηνπλ ηελ απνηπρία ηνπο ζαλ πξνζσπηθή απνηπρία»

(1984).

«Με ζπλεηδεηά ην επεξεάδνπλ κε ηελ νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε, κε ην πνιηηηζηηθφ ηνπο

επίπεδν, κε ην επίπεδν κφξθσζήο ηνπο, κε ην επάγγεικά ηνπο, κε ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, κε

ηηο αμίεο πνπ πξνσζνχλ, θαη ηδηαίηεξα ηηο επαγγεικαηηθέο (Γεκεηξφπνπινο, 1984)».

Κξίλεηαη επηπιένλ, φηη ε ζπνπδαηφηεξε αηηία ηεο αιιαγήο ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζεκεξηλψλ

9

παηδηψλ βξίζθεηαη ζηηο αιιαγέο πνπ έρεη ππνζηεί ε ίδηα ε νηθνγέλεηα. Πέξα κάιηζηα ησλ

θνηλσληθννηθνλνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο, πνιιέο

έξεπλεο δείρλνπλ φηη ζεκαληηθή επίδξαζε αζθνχλ ε ζπκπεξηθνξά θαη νη πξαθηηθέο

δηαπαηδαγψγεζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη γνλείο.

Οη θνξείο ηεο θνηλσλίαο, ην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν θαζνξίδεη ηε θηινζνθία θαη ηελ

πνιηηηθή πνπ πινπνηείηαη ζηελ νηθνγέλεηα (θαη ζην ζρνιείν), θαζνξίδεη ηηο αμίεο πνπ

πξνβάιιεη ε νηθνγέλεηα , θαζνξίδεη ην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί, φπσο

θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ ζα δεκηνπξγεζεί γηα ηα κέιε ηεο. «Σν φηη ην

νηθνγελεηαθφ, ην θνηλσληθφ θαη θαη’ επέθηαζε ην νηθνλνκηθφ, επαγγεικαηηθφ θαη

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ησλ καζεηψλ επεξεάδεη άκεζα θαη ζεκαληηθά ηελ εμέιημε, ηελ

πνξεία θαη ηελ επίδνζή ηνπο ζην ζρνιείν, είλαη έλα γεγνλφο πνπ ζεκειηψλεηαη απφ ηα

απνηειέζκαηα πιεζψξαο εξεπλψλ. Μεηαμχ άιισλ έρεη δηαπηζησζεί φηη: 1) ηα παηδηά ηεο

ππαίζξνπ απνζαξξχλνληαη γηα ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ ζε αλψηεξεο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο,

2) ε απφζηαζε ηνπ κέξνπο θαηαγσγήο ησλ παηδηψλ απφ ην πιεζηέζηεξν ζρνιείν Μέζεο

Δθπαίδεπζεο είλαη θαζνξηζηηθφο παξάγσλ γηα ην πνζνζηφ θνίηεζεο ζηε Μέζε

Δθπαίδεπζε, 3) ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ απφζηαζε

ηνπ ζρνιείνπ απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπο, 4) ηα παηδηά ησλ πνιηηηζηηθά – κνξθσηηθά

αλψηεξσλ ηάμεσλ πξνσζνχληαη ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζε αλψηεξεο βαζκίδεο ζπνπδψλ

(Γεκεηξφπνπινο, 1984)».

2.3 Το ζτολείο

Μεηά ηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν είλαη ν θνξέαο πνπ έρεη ηε καθξφηεξε θαη ζεκαληηθφηεξε

ζπλερή επαθή κε ην παηδί θαη είλαη επφκελν ε επίδξαζε ζηελ εμέιημε ηνπ αηφκνπ λα είλαη

ηδηαίηεξα απνθαζηζηηθή, θπξίσο κέζσ ησλ δηαδηθαζηψλ ζπγθξφηεζεο ηεο ζρνιηθήο γλψζεο

θαη ησλ ζρνιηθψλ πξαθηηθψλ – πξαθηηθψλ αμηνιφγεζεο (Λάκληαο, Σζαηζαξψλε, 1999). Οη

αληηιήςεηο θαη πξαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν εθπαηδεπηηθφο ζηελ νξγάλσζε ηεο

εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο δηακνξθψλνπλ έλα πιαίζην επηθνηλσλίαο, ην νπνίν επηβαξχλεη

ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ αθνξά ην καζεηή ζε γλσζηηθφ, δηαλνεηηθφ θαη

ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν (Κσλζηαληλνπ,1999).

Πνιχ ζεκαληηθέο γηα ηελ θαηαλφεζε φζσλ πξναλαθέξζεθαλ είλαη νη απφςεηο ηνπ

Philippe Perrenoud ζρεηηθά κε ηε ζρνιηθή απνηπρία θαη ην πψο απηή «θαηαζθεπάδεηαη».

Όπσο ηνλίδεη, «ε επηηπρία θαη ε απνηπρία είλαη αλαπαξαζηάζεηο θαηαζθεπαζκέλεο απφ ην

ζρνιείν, εηδηθφηεξα απφ ηνπο δαζθάινπο ή άιινπο εμεηαζηέο. Δίλαη πξντφληα ηεο

αμηνιφγεζεο σο ζπλεζηζκέλεο πξαθηηθήο ηεο ζρνιηθήο νξγάλσζεο θαη ησλ αλζξψπσλ ηεο.

Μηαο πξαθηηθήο πνπ ζηεξίδεηαη ζε λφξκεο επίδνζεο θαη ζε επίπεδα απαηηήζεσλ ζεζκηθά

θαζνξηζκέλα. Σν ζρνιείν δελ αμηνινγνχζε πάληνηε θαλνληθά ηνπο καζεηέο ηνπ. Αθφκε θαη

ζήκεξα, παξφηη ε αμηνιφγεζε απνξξνθά κεγάιν κέξνο ηνπ ζρνιηθνχ ρξφλνπ, νη ηξφπνη

άζθεζήο ηεο, ε ζπρλφηεηά ηεο, νη ζπλέπεηέο ηεο πνηθίιινπλ αλάινγα κε ηε ζρνιηθή δνκή,

ηα πξνγξάκκαηα θαη ηηο εθαξκνδφκελεο δηδαθηηθέο, ηηο πνιηηηθέο ηηο ζρεηηθέο κε ηελ

επηινγή. Η αμηνιφγεζε έρεη ινηπφλ πάληνηε θάηη ην απζαίξεην, δελ παξάγεηαη απηφκαηα

απφ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα. Γηα λα ππάξμεη ε ζρνιηθή απνηπρία, πξέπεη θαη αξθεί ην

ζρνιείν λα δειψζεη ηελ επηηπρία ή ηελ απνηπρία. Με ιίγα ιφγηα ζπκκεηέρεη ζηελ

θαηαζθεπή ηεο απνηπρίαο κε ηελ απιή θαηάδεημε, αιιά επίζεο κε ηε δξακαηνπνίεζε, ηνλ

ηνληζκφ, ηελ παξακφξθσζε ησλ πξαγκαηηθψλ αληζνηήησλ σο πξνο ηελ θαηνρή ηνπ

αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο (1984).

Άιισζηε, ζα ήηαλ ιάζνο λα αγλνεζεί φηη πνιιέο θνξέο ε βαζκνινγία έρεη κηα εμσηεξηθή

αμία, φπσο ηα ρξήκαηα, ακέζσο εμαξγπξψζηκε, αλεμάξηεηα απφ ηνλ ηξφπν πνπ

10

απνθηήζεθε. Καη φπνπ επηθξαηεί ε κάζεζε γηα ηνπο βαζκνχο απηφ ζεκαίλεη ρξεσθνπία ηεο

ζρνιηθήο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο (Καςάιεο, 1998).

Έλαο άιινο παξάγνληαο ζρνιηθήο απνηπρίαο ζεσξνχληαη νη αξλεηηθέο πξνζδνθίεο ηνπ

δαζθάινπ γηα ηηο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ. «Οη πξνζδνθίεο, δειαδή νη γλψζεηο γηα ηα

απνηειέζκαηα ησλ κειινληηθψλ πξάμεσλ ή αιιηψο νη γλψζεηο γηα ηηο κειινληηθέο

θαηαζηάζεηο ησλ επηδησθφκελσλ ζθνπψλ θαη ζηφρσλ, επεξεάδνπλ ηφζν ηελ παξνληηθή φζν

θαη ηε κειινληηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ. Απνηεινχλ έλα παξσζεηηθφ εξγαιείν γηα

επίηεπμε ζθνπψλ θαη ζηφρσλ θαζψο θαη εξγαιείν γηα παξαθίλεζε ζε δξάζε. ηε ζρνιηθή

κάζεζε νη ζεηηθέο πξνζδνθίεο ηνπ δαζθάινπ εληζρχνπλ ην θίλεηξν απφδνζεο θαη επίδνζεο,

ελψ αληίζεηα νη αξλεηηθέο ην απνδπλακψλνπλ θαη σο εθ ηνχηνπ ην νδεγνχλ αλάινγα κε ηηο

ζπλζήθεο ζε ιαλζαζκέλεο ελέξγεηεο – αλ δελ εμαιείθνπλ παληειψο θάζε πξάμε γηα

απφδνζε θαη επίδνζε (Μπαζέηαο,1999)». Η Λενληαξή επηζεκαίλεη πσο ζην ρψξν ηνπ

ζρνιείνπ εκαληηθνί Άιινη, πνπ απνηεινχλ θαηλνχξηα θαη αμηφινγε πεγή πιεξνθφξεζεο

γηα ηνλ εαπηφ (ηνπ παηδηνχ) είλαη ηψξα (κεηά ηελ νηθνγέλεηα) νη δάζθαινη. Ο δάζθαινο

είλαη γηα ην καζεηή ν κπζηθφο Ππγκαιίσλ, πνπ επεξεάδεη ην ςπρνινγηθφ θιίκα ηεο ηάμεο

θαη ηε ζέζε πνπ θαηέρεη ην παηδί αλάκεζα ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Με ηελ εμνπζία πνπ

αζθεί θαη ηελ αμηνιφγεζε επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά, ηε ζηάζε θαη ηε καζεζηαθή

απνδνηηθφηεηα θάζε παηδηνχ, θη έηζη ην ηξνθνδνηεί κε ζεηηθή ή αξλεηηθή εθηίκεζε(1996).

Ο δηάινγνο πνπ παξαηίζεηαη ζηε ζπλέρεηα είλαη πνιχ ραξαθηεξηζηηθφο φζνλ αθνξά ησλ

ζέκα ησλ πξνζδνθηψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ:

«Σελ πξψηε κέξα ησλ καζεκάησλ, ν θχξηνο Έξραξη δηάβαζε ηνλ θαηάινγν ησλ καζεηψλ

γηα λα πάξεη παξνπζίεο. χληνκα έθηαζε ζε έλα φλνκα πνπ ηνπ θάλεθε γλσζηφ. «Γνπέηλ

Κιέκεληο;»

«Παξψλ!»

«Έρεηο έλαλ αδειθφ πνπ ηνλ ιέλε Βίθηνξ;»

«Ναη»

«Σνλ ζπκάκαη ηνλ Βίθηνξ. Ήηαλ κεγάινο κπειάο. Θα ‘ρσ ην λνπ κνπ κ’ εζέλα!»

Καζψο έθηαλε ζην ηέινο ηνπ θαηαιφγνπ, ν θχξηνο Έξραξη είδε φηη θάπνηα αγφξηα

άξρηζαλ λα ςηζπξίδνπλ κεηαμχ ηνπο ζηα πίζσ ζξαλία. «Γνπέηλ! αο δήηεζα λα κε κηιάηε

φζε ψξα δηαβάδσ ηνλ θαηάινγν. Γελ κε άθνπζεο; Σν ήμεξα φηη ζα ‘πξεπε λα ζε πξνζέρσ!»

Ο παξαπάλσ δηάινγνο δείρλεη παξαζηαηηθά πψο νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα

δηακνξθψζνπλ πξνζδνθίεο γηα ηνπο καζεηέο ηνπο θαη πψο απηέο κπνξνχλ λα γίλνπλ

απηνεθπιεξνχκελεο. Ο θχξηνο Έξραξη δελ ην μέξεη, αιιά ν Γνπέηλ είλαη γεληθά έλαο

θφζκηνο θαη επζπλείδεηνο καζεηήο, πνιχ δηαθνξεηηθφο απφ ηνλ κεγαιχηεξν αδειθφ ηνπ ηνλ

Βίθηνξ. Ωζηφζν, ν θχξηνο Έξραξη, ιφγσ ηεο εκπεηξίαο ηνπ κε ηνλ Βηθηνξ, αλακέλεη φηη ζα

έρεη πξνβιήκαηα κε ηνλ Γνπέηλ. Όηαλ βιέπεη θάκπνζα αγφξηα λα ςηζπξίδνπλ, μερσξίδεη ηνλ

Γνπέηλ σο ππεχζπλν, επηβεβαηψλνληαο κφλνο ηνπ ηελ πεπνίζεζή ηνπ φηη ν Γνπέηλ είλαη

άηαθηνο. Έπεηηα απφ κεξηθά επεηζφδηα ηέηνηαο κεηαρείξηζεο, κπνξνχκε λα πεξηκέλνπκε φηη

ν Γνπέηλ ζα αξρίζεη λα παίδεη ην ξφιν πνπ ηνπ έρεη νξίζεη ν θχξηνο Έξραξη (Slavin,2006)».

«Σν είδνο ηεο δηδαθηηθήο θνπιηνχξαο πνπ θπξηαξρεί ζηε ζρνιηθή κνλάδα δεκηνπξγεί

πξνυπνζέζεηο νη νπνίεο αλάινγα πξνιακβάλνπλ ή δηεπθνιχλνπλ ηε ζρνιηθή απνηπρία.

Όηαλ κηιάκε γηα δηδαθηηθή θνπιηνχξα αλαθεξφκαζηε ζην πιέγκα πεπνηζήζεσλ, αμηψλ,

ζπλεζεηψλ θαη πξαθηηθψλ δξάζεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη νη εθπαηδεπηηθνί. Έλα απφ ηα

δνκηθά ζηνηρεία πνπ απαξηίδνπλ ηε δηδαθηηθή θνπιηνχξα είλαη θαη ε αληίιεςε πνπ έρνπλ νη

δάζθαινη γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο απηνλνκία. Με ηνλ φξν επαγγεικαηηθή απηνλνκία

αλαθεξφκαζηε ζηα πξνλφκηα θαη ηηο πξαθηηθέο δπλαηφηεηεο πνπ έρνπλ ή πξέπεη λα έρνπλ νη

δάζθαινη, ιφγσ ηεο θχζεο ηεο ελέξγεηάο ηνπο θαη ηεο εμεηδηθεπκέλεο επαγγεικαηηθήο

γλψζεο πνπ θαηέρνπλ, λα επηιέγνπλ ηηο κνξθέο ηεο δηδαθηηθήο ηνπο παξέκβαζεο, αιιά θαη

ην πεξηερφκελν θαη ηνπο γεληθφηεξνπο πξνζαλαηνιηζκνχο ηεο εθπαίδεπζεο

(Μαηζαγγνχξαο, 1999)». Η αηνκηθή αληίιεςε ηεο επαγγεικαηηθήο απηνλνκίαο

11

δηακνξθψλεη ζπλζήθεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, επαγγεικαηηθήο ζηαζηκφηεηαο θαη δηδαθηηθνχ

ζπληεξεηηζκνχ, ζε αληίζεζε κε ηε ζπιινγηθή επαγγεικαηηθή απηνλνκία πνπ εμαζθαιίδεη

ηηο πξνυπνζέζεηο γηα επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη καθξνπξφζεζκν πξνγξακκαηηζκφ, ν

νπνίνο λα πινπνηείηαη κε ζπλέρεηα θαη ζπλέπεηα.

2.4 Αηομικοί παράγονηες ηες ζτολικής αποηστίας

Αηνκηθνί παξάγνληεο είλαη φινη εθείλνη πνπ ελππάξρνπλ ζην άηνκν ην ίδην, πνπ απνηεινχλ

πξνζσπηθέο ηνπ ηδηφηεηεο ή αηνκηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά, πνπ ζε ηειεπηαία αλάιπζε

ζπλζέηνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Πνηνη αθξηβψο απφ ηνπο αηνκηθνχο παξάγνληεο

ζπληεινχλ πεξηζζφηεξν ζηελ επηηπρία ή ηελ απνηπρία ηνπ καζεηή είλαη ζεκείν

ακθηιεγφκελν θαη αληηθείκελν έξεπλαο. «Έρεη κειεηεζεί ε επίπησζε πνπ έρνπλ ζηελ

επίδνζε ηνπ καζεηή ε ειηθία, ε λνεκνζχλε, ε ζσκαηηθή δηάπιαζε, νη ελαζρνιήζεηο, ηα

ελδηαθέξνληα, νη θιίζεηο, ην θχιν (Γεκεηξφπνπινο, 1984)». Σα απνηειέζκαηα πνιιψλ εμ’

απηψλ είλαη ζπρλά αιιεινζπγθξνπφκελα θαη νδεγνχλ ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε

επελέξγεηα ησλ αηνκηθψλ απηψλ παξαγφλησλ πνιιαπιαζηάδεηαη θαηά ηελ αιιειεπίδξαζή

ηνπο κε ηνπο πεξηβαιινληηθνχο.

Μηα φςε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, ηεο νπνίαο ε ζρέζε κε ηελ επίδνζή ηνπ γεληθά

θαη ηελ απνηπρία εηδηθά έρεη κειεηεζεί ζε κεγάιε έθηαζε, είλαη ε απηναληίιεςε ηνπ

αηφκνπ, ε εηθφλα πνπ ην άηνκν ην ίδην ζρεκαηίδεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ν ηξφπνο πνπ

αληηιακβάλεηαη απηήλ ηελ εηθφλα. Η ηάζε λα ζπλδένπλ κεξηθά παηδηά ηε ζρνιηθή επηηπρία

κε ηελ πξνζσπηθή ηνπο αμία κπνξεί λα απνβεί θαηαζηξνθηθή γη’ απηά γηα δχν ιφγνπο:

πξψηνλ, επεηδή ε απηναληίιεςε ηεο λνεηηθήο ηθαλφηεηαο εχθνια δηαζαιεχεηαη απφ ηελ

απνηπρία θαη ην ζρνιείν ηείλεη λα ηνλίδεη ηελ απνηπρία απηή. Γεχηεξνλ, φηαλ ε ρακειή

απφδνζε εξκελεχεηαη σο έιιεηςε ηθαλφηεηαο, ην άηνκν θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα φηη

ζηεξείηαη έλα νπζηαζηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ, πξάγκα πνπ απνηειεί ζνβαξή απεηιή γηα ηε

ζεηηθή απηναμηνιφγεζή ηνπ.

«Αλ ν βαζηθφο εθπαηδεπηηθφο ζηφρνο ηνπ ζρνιείνπ είλαη ην επηηπρεκέλν αθαδεκατθά

παηδί, φπσο θαίλεηαη λα είλαη, επφκελν είλαη ην «επηηπρεκέλν» παηδί λα θεξδίδεη

κεγαιχηεξε απνδνρή, δχλακε θαη απνδνηηθφηεηα ζηελ ηάμε, θαη ε ήδε ζεηηθή

απηναληίιεςή ηνπ λα εληζρχεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν. Σν παηδί πνπ «απνηπγράλεη» ζα

ληψζεη πηζαλφηαηα ηαπεηλσκέλν θαη ζα πξνζπαζήζεη λα πξνζηαηεχζεη ηα φπνηα

ππνιείκκαηα απηνεθηίκεζεο έρνπλ πεξηζσζεί απφ ηελ απφξξηςε ησλ άιισλ, πηζαλφλ κε

απφζπξζε ή κε επηζεηηθφηεηα. Δπηπιένλ, πξνθεηκέλνπ λα κελ θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα

φηη ε ρακειή ζρνιηθή απφδνζε νθείιεηαη ζε κεησκέλε αληηιεπηηθή ή λνεηηθή ηθαλφηεηα,

κπνξεί λα πάςεη φρη απιψο λα πξνζπαζεί, αιιά θαη λα ζπκκεηέρεη ζηε καζεζηαθή

δηαδηθαζία. Έηζη παγηψλεηαη κηα αλαθπθισηηθή, απηναλαηξνθνδνηνχκελε αιπζίδα

αιιειεπηδξάζεσλ. Καη ελψ θάπνηεο κεκνλσκέλεο εκπεηξίεο ελδέρεηαη λα κελ επεξεάζνπλ

ηελ απηναληίιεςε, φηαλ νη εκπεηξίεο απηέο επαλαιακβάλνληαη γηα κεγάιν ρξνληθφ

δηάζηεκα, είλαη πηζαλφ λα απνηειέζνπλ θαζνξηζηηθφ θξηηήξην ηεο απηναμηνιφγεζεο ηνπ

παηδηνχ. Δηδηθά ηα παηδηά κε καζεζηαθά πξνβιήκαηα, πνπ αληηκεησπίδνπλ ζπλερείο

απνηπρίεο ζην ζρνιείν, θηλδπλεχνπλ λα δηακνξθψζνπλ κηα αξλεηηθή απηναληίιεςε θαη

εμαηηίαο ησλ καζεζηαθψλ ηνπο αδπλακηψλ, αιιά θαη εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη ε ζρνιηθή

απνηπρία ζπλεπάγεηαη ηελ απφξξηςε απφ ηνπο εκαληηθνχο Άιινπο ηνπ πεξηβάιινληφο

ηνπο, γνλείο θαη δαζθάινπο (Λενληαξή, 1996)».

Κιείλνληαο, είλαη ρξήζηκν λα αλαθεξζνχκε ζηε ζρνιηθή απνηπρία ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο

αλάγθεο θαη λα απαληήζνπκε ζην εξψηεκα αλ θαη θαηά πφζνλ ε ζρνιηθή ηνπο απνηπρία

νθείιεηαη ζηηο εηδηθέο αλάγθεο ηνπο θαζαπηέο ή ζηελ θαθή αληηκεηψπηζε ησλ αλαγθψλ απφ

ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. «Η πξαγκαηηθφηεηα δείρλεη φηη ηα παηδηά κε ζνβαξέο αδπλακίεο,

12

ειιείςεηο θαη αλαπεξίεο, εηζέξρνληαη, θαηά θαλφλα, ζην εληαίν εθπαηδεπηηθφ, φπνπ δελ

ππάξρνπλ δηαθνξνπνηήζεηο ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ζηελ αμηνιφγεζε

αληαπφθξηζήο ηνπο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο, κε απνηέιεζκα ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ

ησλ πηζαλνηήησλ ζρνιηθήο απνηπρίαο, πνπ θαηαιήγεη ζηελ έμνδν απφ ην ζρνιείν κε ηελ

εηηθέηα ηνπ απνηπρεκέλνπ (Νηθφδεκνο,1999)». Σν ηζρχνλ ινηπφλ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ε

αλεπαξθήο δηαθνξνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ν ηξφπνο θαζνδήγεζεο ησλ

εθπαηδεπηηθψλ θαη άιινη παξάγνληεο είλαη αιήζεηα πσο νδεγνχλ ζηε ζρνιηθή απνηπρία

απηψλ ησλ καζεηψλ θαη θαη’ επέθηαζε ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ ηνπο.

Επίλογος

Καηά κία έλλνηα, θάζε παηδί είλαη μερσξηζηφ! Καλέλα παηδί δελ είλαη αθξηβψο ίδην κε

θάπνην άιιν. Όια ηα παηδηά επνκέλσο, καζεηέο ησλ ηάμεσλ θαη ην ζρνιείσλ καο,

δηαθέξνπλ. Γηαθέξνπλ σο πξνο ηνπο ηξφπνπο κάζεζεο θαη ζπκπεξηθνξάο, ηηο

δξαζηεξηφηεηεο θαη πξνηηκήζεηο, ηηο δεμηφηεηεο θαη ηα θίλεηξα. Γηαθέξνπλ σο πξνο ηελ

εζλφηεηα, ηελ θνπιηνχξα, ηελ θνηλσληθή ηάμε θαη ηε κεηξηθή γιψζζα. Γηαθέξνπλ σο πξνο

ην θχιν. Κάπνηνη έρνπλ αλαπεξίεο θαη θάπνηνη είλαη ραξηζκαηηθνί ή ηαιαληνχρνη ζε έλαλ ή

πεξηζζφηεξνπο ηνκείο. Άιινη αλήθνπλ ζε νκάδεο πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί κε

παξαγσγηθέο, κεηνλεθηηθέο, αλεθπαίδεπηεο, αδχλακεο εμαηηίαο θηψρεηαο, πνιέκσλ,

αλαιθαβεηηζκνχ, πξνζθπγηάο, κεηαλάζηεπζεο, αλεξγίαο αιιά θαη έιιεηςεο θνηλσληθήο

πνιηηηθήο θαη πξφλνηαο. Οη αληζφηεηεο κε ηηο νπνίεο θηάλνπλ νη καζεηέο ζε «έλα ζρνιείν

«ίζν» γηα άληζα παηδηά» νδεγνχλ ζπρλά κε καζεκαηηθή αθξίβεηα ζε δπζθνιίεο

παξαθνινχζεζεο ηεο θαζεκεξηλήο ζρνιηθήο πξάμεο θαη ζηνλ θίλδπλν ζρνιηθήο απνηπρίαο

θαη θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Σν πξφβιεκα εληείλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη ε

«θηινζνθία» θαη πξαθηηθή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη λα ηαηξηάδνπλ νη καζεηέο

ζ’ απηφ θαη φρη εθείλν ζηνπο καζεηέο. Σα ζρνιεία αδπλαηνχλ ζηελ πξάμε λα

ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αθξηβείο αλάγθεο ησλ καζεηψλ.

Οη επξσπατθέο θνηλσλίεο δηαλχνπλ κηα πεξίνδν πνιηηηθνχ, νηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηθνχ

κεηαζρεκαηηζκνχ. Η επηζήκαλζε ησλ παηδαγσγηθψλ κελπκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ ζε ζρέζε

κε ηελ απνηπρία ζε αηνκηθφ επίπεδν ή ζε επίπεδν ηάμεο θαη ζρνιείνπ, ηελ παζνινγία ηεο

επνρήο καο, φπσο ηελ νλνκάδεη ε Κνξληηέ, πξέπεη λα έρεη απνδέθηεο φρη κφλν ηνπο καζεηέο

αιιά θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηνπο γνλείο θαη φζνπο έρνπλ ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε.

Υξεηαδφκαζηε κηα παηδεία θαη έλα ζρνιείν πνπ λα δηαςεχδεη απηφ πνπ θεκνινγείηαη φηη

είπε ν Ακεξηθαλφο ςπρνιφγνο Guilford: Οη άλζξσπνη γελληνχληαη ηδηνθπΐεο , αιιά νη κηζνί

θαηαιήγνπλ ειίζηνη εμαηηίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Αλ κε, ηη άιιν, πίζω από ηην

αιζιοδοξία και ηην ελπίδα ή ηην απαιζιοδοξία και ηην απελπιζία ςπάπσει αςηό πος ο

Bandura (1977) αποκαλεί αςηοαποηελεζμαηικόηηηα, η πίζηη δηλαδή όηι έσοςμε ηον

έλεγσο ηων γεγονόηων ηηρ ζωήρ μαρ και μποπούμε να ανηιμεηωπίζοςμε ηιρ πποκλήζειρ

πος παποςζιάζονηαι.

13

Βιβλιογραθία

Bandura, A., Self-efficacy : Toward a unifuing theory of behavioural change,

Psychologichal Review, 1997, 84, 191-215

Γεκεηξφπνπινο, Δ., Ο καζεηήο έρεη ηε Γηθή ηνπ Αμία. Αμηνιόγεζε – Απνηπρία –

Απόξξηςε ζην ρνιείν. Μηα Γηάζηαζε ηεο Δθπαηδεπηηθήο Αληζόηεηαο, εθδ. Γιάξνο,

Αζήλα, 1984

Γήκνπ, Γ., ρνιηθή Απνηπρία θαη θνηλσληθόο απνθιεηζκόο: Δλλνηνινγηθέο δηαζαθελίζεηο,

ζην Υ. Κσλζηαληίλνπ θαη Γ. Πιεηνο (επηκ.), ρνιηθή Απνηπρία θαη Κνηλσληθφο

Απνθιεηζκφο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1999

Καηάθε, Υ.Γ., Οη Σξεηο Σαπηόηεηεο ηεο Διιεληθήο Οηθνγέλεηαο, εθδ. Κέδξνο, Αζήλα,

1984

Κάηζηθαο, Υ., Πνιίηνπ, Δ., Δθηόο «Σάμεο» ην «Γηαθνξεηηθό»; Δθδ. Gutenberg, Αζήλα,

2005

Καςάιεο, Α., Αμηνιόγεζε θαη Βαζκνινγία ζην Γεκνηηθό ρνιείν, εθδ. Gutenberg,

Αζήλα, 1998

Κνξληηέ, Α., Κνπκπνύξεο δελ ππάξρνπλ – Ψπραλάιπζε θαη ρνιηθή Απνηπρία, εθδ.

Οιθφο, Αζήλα, 1995

Κσλζηαληίλνπ, Υ., Οξγάλσζε ηεο παηδαγσγηθήο επηθνηλσλίαο θαη πεξηζσξηνπνίεζε ηνπ

καζεηή, ζην Υ. Κσλζηαληίλνπ θαη Γ. Πιεηνο (επηκ.), ρνιηθή Απνηπρία θαη Κνηλσληθφο

Απνθιεηζκφο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1999

Λάκληαο, Κ., Σζαηζαξψλε, Α., ρνιηθή γλώζε θαη πξαθηηθέο αμηνιόγεζεο: ν ξόινο ηνπο

ζε ζρέζε κε ηελ απνηπρία ζην ζρνιείν θαη ηνλ θνηλσληθό απνθιεηζκό, ζην Υ.

Κσλζηαληίλνπ θαη Γ. Πιεηνο (επηκ.), ρνιηθή Απνηπρία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο,

εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1999

Λαξεληδάθε-Γθφγθα, Κ., Παχινπ, Β., Σα εξσηήκαηα ηνπ ζύγρξνλνπ εθπαηδεπηηθνύ, εθδ.

Gutenberg, Αζήλα, 2008

Λενληαξή, Α., Απηναληίιεςε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1996

Μαηζαγγνχξαο, Η., Η Κνπιηνύξα ηεο ρνιηθήο Μνλάδαο σο Ρπζκηζηηθόο Παξάγνληαο

Απνηπρίαο θαη Απνθιεηζκνύ, ζην Υ. Κσλζηαληίλνπ θαη Γ. Πιεηνο (επηκ.), ρνιηθή

Απνηπρία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1999

Miller, B., Χηίδνληαο θαιύηεξε ζρέζε κε ηα παηδηά ζηελ ηάμε, Διιεληθφ Ιλζηηηνχην

Μειέηεο θαη Έξεπλαο ησλ Γπζθνιηψλ Μάζεζεο, 2003

14

Μπαζέηαο, Κ., Οη αξλεηηθέο πξνζδνθίεο ηνπ δαζθάινπ γηα ηηο ηθαλόηεηεο ησλ καζεηώλ

ηνπ σο αηηία ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ, ζην Υ. Κσλζηαληίλνπ θαη

Γ. Πιεηνο (επηκ.), ρνιηθή Απνηπρία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο, εθδ. Διιεληθά

Γξάκκαηα, Αζήλα, 1999

Νηθφδεκνο, ., ρνιηθή Απνηπρία θαη θνηλσληθόο απνθιεηζκόο ησλ αηόκσλ κε εηδηθέο

αλάγθεο (α.κ.ε.α.), ζην Υ. Κσλζηαληίλνπ θαη Γ. Πιεηνο (επηκ.), ρνιηθή Απνηπρία θαη

Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1999

Perrenoud, Ph., Η ηξηπιή θαηαζθεπή ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, Πεξηνδ. Δθπαηδεπηηθή

θνηλφηεηα

Slavin, R., Δθπαηδεπηηθή Ψπρνινγία – Θεσξία θαη Πξάμε, εθδ. Μεηαίρκην, 2007