Présence des Pères grecs dans les bibliothèques anciennes de France du VIIIe au XIIe siècle : le...

47
Collection des Études Augustiniennes Série Moyen Âge et Temps Modernes - 53 TRANSMISSION ET RÉCEPTION DES PÈRES GRECS DANS L’OCCIDENT, DE L’ANTIQUITÉ TARDIVE À LA RENAISSANCE Entre philologie, herméneutique et théologie Actes du colloque international organisé du 26 au 28 novembre 2014 à l’Université de Strasbourg édités par Emanuela PRINZIVALLI, Françoise VINEL et Michele CUTINO avec la collaboration d’Isabelle PERÉE Institut d’Études Augustiniennes PARIS 2016 Ouvrage publié avec le concours du Cercle Gutenberg, de l’EA 4377 de la Faculté de théologie catholique de l’Université de Strasbourg et de la Fondation des Presses de l’Université de Strasbourg

Transcript of Présence des Pères grecs dans les bibliothèques anciennes de France du VIIIe au XIIe siècle : le...

Collection des Études Augustiniennes

Série Moyen Âge et Temps Modernes - 53

TRANSMISSION ET RÉCEPTION

DES PÈRES GRECS DANS L’OCCIDENT,

DE L’ANTIQUITÉ TARDIVE À LA RENAISSANCE

Entre philologie, herméneutique et théologie

Actes du colloque international organisé du 26 au 28 novembre 2014 à l’Université de Strasbourg

édités par Emanuela PRINZIVALLI, Françoise VINEL et Michele CUTINO

avec la collaboration d’Isabelle PERÉE

Institut d’Études AugustiniennesPARIS2016

Ouvrage publié avec le concours du Cercle Gutenberg, de l’EA 4377 de la Faculté de théologie

catholique de l’Université de Strasbourg et de la Fondation des Presses de l’Université de Strasbourg

Tous droits réservés pour tous pays. Aux termes du Code de la Propriété Intellectuelle, toute reproduction ou représentation, intégrale ou partielle, faite par quelque procédé que ce soit (photocopie, photographie, microfilm, bande magnétique, disque optique ou autre) sans le consentement de l’auteur ou de ses ayants droit ou ayants cause est illicite et constitue une contrefaçon sanctionnée par les articles L 335-2 à L 335-10 du Code de la Propriété Intellectuelle.

© Institut d’Études Augustiniennes, 2016ISBN : 978-2-85121-285-6

ISSN : 1159-4888

Présence des Pères grecs dans les bibliothèques anciennes de France du VIIIe au XIIe siècle :

le témoignage des inventaires*

À l’origine de toute bibliothèque chrétienne – si tant est qu’il soit possible de parler de bibliothèque proprement chrétienne1 –, il y a une exigence, intrinsèque-ment liée à la foi et à l’orthodoxie, bien formulée, par exemple, par un Vincent de Lérins, qui ouvre son Commonitorium sur l’injonction mosaïque « Interroge tes Pères2. » Lors et parce que la Bible, bibliotheca par excellence, est l’objet d’interprétations nombreuses et variées et qu’elle n’apparaît donc pas univoque, il devient nécessaire de compléter sa lecture par celle de l’interprétation qu’en a

* Les pages qui suivent reposent sur l’exploitation de données brutes, qui ont été rassemblées dans trois annexes (décrites ci-dessous, n. 23) qui, à défaut de pouvoir être imprimées dans ce volume, par manque de place, sont disponibles et téléchargeables en ligne sur le site Libraria. Pour l’histoire des bibliothèques anciennes (IRHT, Section de codicologie, d’histoire des bibliothèques et d’héraldique) : http://www.libraria.fr/fr/publications-scientifiques/delmulle-presence-des-peres- grecs-annexes. Tous mes remerciements vont à Anne-Marie Turcan-Verkerk et à Guillaume Bady, pour l’aide apportée durant la préparation de cet article comme pour leur relecture attentive. Toutes les erreurs qui subsisteraient encore me sont évidemment imputables.

1. La question a été posée récemment par H. Y. GAMBLE, Livres et lecteurs aux premiers temps du christianisme. Usage et production des textes chrétiens antiques, P. Renaud-Grosbras trad., Genève, 2012, qui n’y a pas apporté de véritable réponse ; les spécificités matérielles du livre en contexte chrétien ont, en revanche, été exposées par G. CAVALLO, « I fondamenti materiali della trasmissione dei testi patristici nella tarda antichità: libri, scritture, contesti », dans La trasmis-sione dei testi patristici latini: problemi e prospettive. Atti del Colloquio internazionale, Roma, 26-28 ottobre 2009 (Instrumenta Patristica et Mediaevalia. Research on the Inheritance of Early and Medieval Christianity 60), E. Colombi ed., Turnhout, 2012, p. 51-73 ; en outre, se reporter encore à H. LECLERCQ, « Bibliothèques », Dictionnaire d’archéologie chrétienne et de liturgie, 2, 1, 1910, col. 842-904.

2. VINCENT DE LÉRINS, Commonitorium, 1, 1 : « Dicente Scriptura et monente : Interroga patres tuos et dicent tibi » (CCSL 64, R. Demeulenaere éd., Turnholti, 1985, p. [147]-195, p. [147]).

306 JÉRÉMY DELMULLE

donnée la Tradition3. La physionomie de cette Tradition, que forment des auteurs ecclésiastiques tant grecs que latins, se retrouvera ensuite détaillée dans divers « guides de lecture » tels que, par exemple, les Institutiones de Cassiodore4. Mais avec le temps, les aléas de la transmission des textes et une connaissance amoindrie de la langue grecque ont empêché que l’on suive très longtemps et aussi scrupuleusement des conseils avant tout écrits à destination de moines de l’Antiquité tardive, particulièrement lettrés et appartenant à une région et à un milieu encore fort imprégnés d’hellénisme5.

Il était donc naturel que les bibliothèques médiévales fussent majoritairement, voire presque exclusivement, composées d’ouvrages latins, réservant à quelques cercles très restreints les livres en grec et reléguant, en tout cas, à une place très secondaire, les œuvres des Pères de l’Église grecs. Claudio Leonardi a même pu écrire, en ouvrant le colloque de 2008 consacré à la question des Pères au Moyen Âge, en une phrase sans doute un peu trop généralisante : « Le Moyen Âge avait connu relativement peu de Pères grecs, en particulier le grand Denys [l’Aréopagite]6. » Certes, l’œuvre du pseudo-Denys avait été traduite, et par deux fois, dès le milieu du IXe siècle, par Hilduin et Jean Scot7 ; mais a-t-elle été réel-

3. Sur le mot bibliotheca comme principal terme utilisé pour désigner la Bible au Moyen Âge, voir H. DE LUBAC, Exégèse médiévale. Les quatre sens de l’Écriture (Théologie 41), t. 1, Paris, 1959, p. 337 et n. 5, et M. DUCHET-SUCHAUX – Y. LEFÈVRE, « Les noms de la Bible », dans Le Moyen Âge et la Bible (Bible de tous les temps 4), P. Riché – G. Lobrichon éd., Paris, 1984, p. [13]-23, p. 14-15.

4. Ou les différents De uiris illustribus (de Jérôme ou de Gennade de Marseille ; voir à ce propos J. DE GHELLINCK, « Diffusion, utilisation et transmission des écrits patristiques. Guides de lectures, bibliothèques et pages choisies », Gregorianum, 14, 1933, p. 356-400). Au IXe siècle, l’abbaye de Murbach offre un exemple manifeste de l’utilisation bibliothéconomique des Institutiones comme liste de livres à rechercher : voir W. MILDE, Die Bibliothekskatalog des Klosters Murbach aus dem 9. Jahrhundert. Ausgabe und Untersuchungen zu Cassiodors „Institutionen“ (Beiheft zum Euphorion. Zeitschrift für Literaturgeschichte 4), Heidelberg, 1968.

5. Voir là-dessus P. COURCELLE, Les lettres grecques en Occident. De Macrobe à Cassiodore (Bibliothèque des Écoles françaises d’Athènes et de Rome 159), Paris, 1943, surtout le ch. III : « Les moines au service de l’hellénisme. Vivarium et le Latran », p. 342-392. Les codices Graeci n’occupaient cependant qu’une armoire du monastère (ibid., p. 321-336 et 382-388).

6. C. LEONARDI, « Esiste un Medioevo dei Padri? », dans Leggere i Padri tra passato e pre-sente. Atti del Convegno internazionale di studi, Cremona, 21-22 novembre 2008, M. Cortesi ed., Firenze, 2010, p. 3-7, p. 7. La même remarque se trouvait déjà, par exemple, sous la plume de J. DE GHELLINCK, « En marge des catalogues des bibliothèques médiévales », dans Miscellanea Francesco Ehrle. Scritti di storia e paleografia pubblicati sotto gli auspici di S. S. Pio XI in occasione dell’ottantesimo natalizio dell’E.mo Cardinale Francesco Ehrle (Studi e testi 41), t. 5, Roma, 1924, p. 331-363.

7. Sur ces deux traductions et leur tradition médiévale, voir surtout É. JEAUNEAU, « L’abbaye de Saint-Denis introductrice de Denys en Occident », dans Denys l’Aréopagite et sa postérité en Orient et en Occident. Actes du colloque international, Paris, 21-24 septembre 1994 (Collection des Études augustiniennes, Série Antiquité 151), Y. De Andia éd., Paris, 1997, p. [361]-378, et

TABLE DES MATIÈRES

AVANT-PROPOS .......................................................................................................9

I. ANTIQUITÉ TARDIVE : ORIGÈNE ENTRE AMBROISE ET JÉRÔME

Michele CUTINO, Ambroise et l’exégèse vétéro-testamentaire d’Origène : questions méthodologiques à partir d’un cas exemplaire ................................13

Thomas GRAUMANN, Origen and Ambrose on the Gospel of Luke: A question revisited ............................................................................................................27

Marco RIZZI, L’epistolario di Ambrogio e il commento di Origene alla Lettera ai Romani .............................................................................................41

Aline CANELLIS, L’exégèse de Nombres 33, 1-49 : d’Origène à saint Jérôme (Epist. 78 à Fabiola) .........................................................................................57

Emanuela PRINZIVALLI, Origène prédicateur et ses traducteurs latins : la ratio interpretandi de Jérôme et de Rufin ........................................................81

II. REMPLOI HERMÉNEUTIQUE ET THÉOLOGIQUE DES PÈRES GRECS

DANS L’ANTIQUITÉ TARDIVE ET AU MOYEN ÂGE

Giuseppe CARUSO, Ex Orientis partibus. Agostino e le fonti greche nelContra Iulianum .............................................................................................105

Fabio FURCINITI, La voce greca della Chiesa latina nell’ultima fase del Tardoantico. La sinodica di Mansueto e la sua fortuna dall’Italia longobarda fino all’Inghilterra della Riforma enriciana ...................................................121

Rossana GUGLIELMETTI, « Origenes : osculetur me osculo oris sui. » Le père (difficile) du Cantique des Cantiques au Moyen Âge latin ....................135

Françoise VINEL, Scot Érigène, traducteur des Questions à Thalassios de Maxime le Confesseur : remarques introductives ..........................................159

Gaetano LETTIERI, La subordinazione di Agostino ai Padri greci: l’escatologia antidualistica del Periphyseon di Eriugena ....................................................175

596 TABLE DES MATIÈRES

Ernesto Sergio MAINOLDI, Pour une cartographie des thèmes et des contextesde réception du Corpus Dionysiacum dans l’Occident latin ..........................219

Monique GOULLET, Les premiers légendiers latins et l’héritage grec ...............243Sophie DELMAS, La réception des Pères grecs par les franciscains au

XIIIe siècle. Essai de mise au point .................................................................257

III. CIRCULATION ET DIFFUSION DES TEXTES GRECS CHRÉTIENS

DANS L’OCCIDENT MÉDIÉVAL : QUELLE SÉLECTION ?

Emanuela COLOMBI, Il ruolo dei Padri greci nella cultura dell’Occidente altomedievale: alcuni spunti dai codici superstiti ..........................................271

Jérémy DELMULLE, Présence des Pères grecs dans les bibliothèques anciennes de France du VIIIe au XIIe siècle : le témoignage des inventaires ....................305

Filippo RONCONI, « Graecae linguae non nobis est habitus. » Notes sur la tradition des Pères grecs en Occident (IVe-IXe siècle) ....................................337

IV. L’AUTORITÉ DES PÈRES GRECS AUX XVe ET XVIe SIÈCLES

Cesare ALZATI, I Padri greci e la loro tradizione ecclesiale nel decreto d’Unione del Concilio di Firenze ...................................................................381

Bernard MEUNIER, La réception de Cyrille d’Alexandrie en Occident aux XVe et XVIe siècles ...........................................................................................403

Patricio DE NAVASCUÉS, La recepción de Ireneo en Occidente antes de Erasmo ...........................................................................................................421

Cristina RICCI, La Vita Chrysostomi di Erasmo tra biografia patristica e (auto?)ritratto umanistico ...............................................................................439

Delphine VIELLARD, Les éditions de Grégoire de Nazianze parues à Bâle chez Johannes Herwagen en 1550 .................................................................453

V. LES PÈRES GRECS ONT-ILS UNE PLACE DANS L’HUMANISME RHÉNAN ?

James HIRSTEIN, La réception du De natura hominis de Nemesius d’Émèse dans le Rhin supérieur : l’utilisation du manuscrit Bodl. Auct. E. 1. 6 dans la réécriture de la traduction latine de Burgundio de Pise publiée par Johann Cuno et par Beatus Rhenanus à Strasbourg en 1512 .....................................483

Annie NOBLESSE-ROCHER, Basile de Césarée dans le commentaire sur la Genèse de Wolfgang Musculus (1554) ..........................................................503

Andrea VILLANI, Origene nella Riforma a Strasburgo: il caso di Martin Bucer ..............................................................................................................517

TABLE DES MATIÈRES 597

CONCLUSION

Mariarosa CORTESI, La lecture des Pères grecs dans l’expérience intellectuelle des Humanistes ..............................................................................................541

RÉSUMÉS – ABSTRACTS .....................................................................................583INDEX DES AUTEURS ET DES ŒUVRES DE L’ANTIQUITÉ À LA RENAISSANCE .....589TABLE DES MATIÈRES .........................................................................................595

COLLECTION DES ÉTUDES AUGUSTINIENNES SÉRIE MOYEN ÂGE ET TEMPS MODERNES 53

Transmission et réception des Pères grecs dans l’Occident, de l’Antiquité tardive à la Renaissance.

Entre philologie, herméneutique et théologie. Actes du colloque international organisé du 26 au 28 novembre 2014 à l’Université de Strasbourg, édités par Emanuela PRINZIVALLI, Françoise VINEL et Michele CUTINO, avec la collaboration d’Isabelle PERÉE.

La culture occidentale est redevable principalement de l’héritage gréco-romain et de la diffusion de la littérature chrétienne des premiers siècles. Les contributions ici rassemblées cherchent à préciser les modes de transmission et de réception des Pères grecs. Plusieurs approches s’avèrent indissociables et fécondes : l’étude de la circulation des manuscrits, l’examen des inventaires des bibliothèques médiévales, le rôle éminent des traducteurs, de Jérôme et Rufin, pour l’œuvre d’Origène, aux traducteurs et commentateurs des milieux de l’humanisme et de la Réforme. Ces traductions et leur histoire ouvrent naturellement la question de leur fidélité à l’original et des incompréhensions qu’elles ont pu susciter entre Orient et Occident chrétiens. En outre, la réception des grands témoins du christianisme des premiers siècles, facilitée par les traductions, fut toujours étroitement dépendante de son contexte immédiat. L’étude de cette transmission révèle en effet que les citations des œuvres et la constitution de florilèges pesèrent sur les débats théologiques lors des conciles ou, au XVIe siècle, lors des discussions entre Réformateurs et catholiques.

Western culture is, mainly, indebted to both the Greek-Roman legacy and the Early Christian literature. The present collection of essays tries to clarify how the Greek Fathers’ work was transmitted and received. Several approaches prove inseparable as well as fruitful: studying manuscripts’ circulation, medieval libraries’ inventories and the preeminent paper of translators, from Rufinus and Jerome for Origen’s work to the translators and commentators among Humanists and Reformers. These translations and their history raise the question of their fidelity to the original and of the misunderstandings they eventually provoked between Eastern and Western Christianity. Moreover, while translations contribute to the reception of the major Christian witnesses of the first centuries, this reception is closely connected to the immediate context. Actually, quotations and florilegia of the Greek Fathers influenced theological debates at councils or between Reformers and Catholics during the sixteenth Century.

Liste des volumes de la Collection, série Antiquité et série Moyen Âge et Temps Modernes, en fin d’ouvrage

Diffusion exclusive : Brepols

www.brepols.net

ISBN : 978-2-85121-285-6ISSN : 1159-4888

76¤

1*

ANNEXES

I. – LISTE DES ITEMS CONCERNÉS

Dans cette annexe sont rassemblés tous les items ayant servi de base aux réflexions exposées ci-dessus. On les trouvera dans l’ordre chronologique de la rédaction des catalogues qui les renferment (d’abord les inventaires bien datés ou approximativement datables, puis ceux dont la datation est moins précise). Je n’ai retenu que les articles qui soit mentionnent explicitement le nom d’un Père grec (à propos d’un écrit authentique ou apocryphe), soit désignent à l’évidence l’une de ses œuvres (même connue sous une autre attribution).

Comme cela a été dit dans l’introduction, sont exclues de cette liste les œuvres qui sont rattachées à un Père grec pour le contenu uniquement : traités dirigés contre tel auteur, ouvrages hagiographiques, etc.

On trouvera, pour chaque inventaire, une structure identique : - en gras, le nom du possesseur, suivi d’informations sommaires et de la datation

actuellement retenue pour l’inventaire, le tout étant précédé du numéro de l’inventaire qui sert de référence dans les notes des pages qui précèdent ;

- en petit corps, les principales références bibliographiques : numéros de répertoire, édition utilisée et citée, éventuellement références bibliographiques signicatives ;

- enfin, l’item proprement dit, tel qu’il est édité dans l’édition de référence ; la numérotation est généralement celle de l’édition, en l’absence de numérotation dans l’édition, j’ai moi-même numéroté les items et signalé cette intervention par des crochets ; sont contrastés en italiques les noms d’auteurs et d’œuvres grecs, qui sont indexés dans l’Annexe II ; en gras et entre crochets droits figurent les numéros de répertoire permettant d’identifier l’œuvre désignée dans l’inventaire

L’identification des œuvres repose sur l’examen attentif des inventaires et sur la tradition manuscrite des œuvres concernées. Je n’ai pas systématiquement recherché, lorsqu’une édition récente d’un inventaire manquait, les manuscrits conservés permettant d’identifier plus précisément l’un ou l’autre texte. N.B. : seuls sont donc identifiés les œuvres mentionnées dans l’inventaire, et non les éventuels autres ouvrages contenus dans le même manuscrit.

Abréviations utilisées pour les répertoires d’inventaires (et non encore explicitées dans

les notes) : GOTTLIEB = Th. GOTTLIEB, Über mittelalterliche Bibliotheken, Leipzig, 1890 [reprod. Graz, 1955 ].

BONDÉELLE, Cist. = A. BONDÉELLE-SOUCHIER, Bibliothèques cisterciennes dans la France médiévale. Répertoire des abbayes d’hommes, DÉR, Paris 1991. BONDÉELLE, Prém. = A. BONDÉELLE-SOUCHIER, Bibliothèques de l’ordre de Prémontré dans la France d’Ancien Régime, t. I : Répertoire des abbayes, DÉR 58, Paris, 2000

MUNK OLSEN, 3.1 = B. MUNK OLSEN, L’étude des auteurs classiques latins aux XIe et XIIe siècles, t. 3.1 : Les classiques dans les bibliothèques médiévales, DÉR 29, Paris, 1987.

2*

1. WANDON, abbé de Fontenelle (O.S.B.), entre 742 et 756 GOTTLIEB, n° 1033 ; BMMF, n° 1908. — Éd. : Chronique des abbés de Fontenelle (Saint-Wandrille), P. PRADIÉ éd., Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge 40, Paris, 1999, p. 106-111.

[4]. Rufini ex historia aecclesiastica de Spiridione episcopo [CPL, n° 197 b ; cf. CPG, n° 3495]. [5]. eiusdem de muliere captiua ex eadem chronica ab eo translatum, quae Hiberorum gentem ad fidem Christi conuertit [CPL, n° 197 b ; cf. CPG, n° 3495]. [7]. Exhortatio sancti Macharii ad monachos [CPL, n° 1842 ?]. [8]. item Rufini sermo de ieiunio et oratione [CPG, n° 2845 ou 2846 ?]. [11]. Regula sanctorum patrum Serapionis et Macharii et alterius Macharii et Pafnutii [CPL, n° 1842 ?]. [18]. Epistola sancti Clementis papae ad Iacobum apostolum, fratrem Domini [CPG, n° 1015, 3]. [28]. item sancti Athanasii episcopi Alexandrinae urbis de eadem re [CPL, n° 105].

2. ANSÉGISE, abbé de Fontenelle (O.S.B.), vers 830

GOTTLIEB, n° 1036 ; BMMF, n° 79 (donation à Saint-Wandrille, celle à Saint-Germer-de-Flay étant omise). — Éd. : Chronique des abbés de Fontenelle (Saint-Wandrille), P. PRADIÉ éd., Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge 40, Paris, 1999, p. 164-166 (II – donation à Saint-Wandrille) et 172-177 (III – donation à Saint-Germer-de-Flay).

[II.20]. Historiarum Iosephi volumen I. [III.17]. Isichii presbyteri in Leuitico libri VII [CPG, n° 6550], codex I. [III.18]. Expositionem sancti Iohannis Constantinopolitani episcopi in Matheo [CPG, n° 4424a] et Apocalypsi sancti Iohannis, continentem etiam librum sancti Isidori Differentiarum, codex I. [III.30]. Disputationem fidei inter Arrium haereticum et Athanasium catholicum [?] in codice I. [III.33]. Regulam sancti Basilii episcopi [CPG, n° 2876] in codice I. [III.35]. Historiam aecclesiasticam Eusebii Caesariensis episcopi [CPG, n° 3495] in codice I. [III.36]. Item Chronicam eiusdem [CPG, n° 3494] in codice I. [III.37]. Historiam item aecclesiasticam trium uirorum, id est Sozomeni, Theodoriti, Socratis [CPG, n° 7502], in codice I. [III.43-44]. Omeliarum Origenis in ueteri testamento in codicibus II. [III.45-46]. Eiusdem in psalmos expositionem [?] uolumina II.

3. SAINT-RIQUIER, abbaye O.S.B., 831

GOTTLIEB, n° 402 ; BMMF, n° 1741 — Éd. : HARIULF, Chronique de l’abbaye de Saint-Riquier (Ve siècle – 1104), F. Lot éd., Collection de textes pour servir à l’étude et à

3*

l’enseignement de l’histoire [17], Paris, 1894, p. 89-93 (la numérotation est celle de G. BECKER, Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonnae, 1885, n° 11, p. 24-29).

De libris Origenis : 76-78. in Genesi Homilias XVI [CPG, n° 1411] : II vol. 79. in Cantica canticorum [CPG, n° 1432 ou 1433 ?].

Joannis Chrysostomi : 82-83. in Epistola ad Hebraeos, Homiliae XXXIII [CPG, n° 4440], De Compunctione cordis [CPG, n° 4308 ou 4309] contra Novatianos [?], De jejunio [CPG, n° 4410 ?], et Sermones ejus LXII [?], et Vita sancti Ambrosii : uno volum.

Diversorum autem : 102. Timothei libri IV ; et tractatus Peregrini contra haereticos ; et Epistolae Theophili ad episcopos totius Ægypti [CPG, n° 2585] : in I vol. 104. Gregorii Nazianzeni libri VIII [CPG, n° 3010 a], et Homiliae Augustini de laetitia et gratia : in I. vol. 105. Athanasii in Levitico [?].

De canonibus : 111. Homiliarius sanctorum patrum, anni circuli Hieronymi, Augustini, Gregorii, Origenis, Leonis, Joannis, Fulgentii, Bedae : in I vol. 161. Dicta Isidori De haeresibus Judaeorum et Christianorum et De philosophis poetis ; et Epistolae Cyrilli [CPG, n° 5387 ?], Leonis, Dionysii, et aliorum De ratione Paschali ; et cycli : in I vol. 162. Altercatio legis inter Symonem Judaeum et Theophilum Christianum [?]. 163. Ephrem de die judicii [CPG, n° 4080 = CPL, n° 1143, i].

De libris antiquorum qui de gestis regum vel situ terrarum scripserunt : 188. Josephus plenarius. 193. Historia Socratis, Sozomeni, et Theodoriti [CPG, n° 7502]. 194. Libri Philonis Judaei : I vol. 195. Ecclesiastica Historia Eusebii [CPG, n° 3495].

4. MURBACH, Notre-Dame, abbaye O.S.B., vers 850

GOTTLIEB, n° 123 ; BMMF, n° 1153. — Éd. : W. MILDE, Die Bibliothekskatalog des Klosters Murbach aus dem 9. Jahrhundert. Ausgabe und Untersuchungen zu Cassiodors « Institutionen », Beiheft zum Euphorion. Zeitschrift für Literaturgeschichte 4, Heidelberg, 1968, p. 35-61.

Orige(n)is 136. Omelie i(n) genesim XVI [CPG, n° 1411]. 137. In Exod(um) XII [CPG, n° 1414]. 138. Eiu(us)dem d(e) p(ro)phecia balaam [CPG, n° 1418]. 139. d(e) libro num(er)i a qv(ar)ta deci(m)a omelia us(que) ad XXVIIIIa(m) [CPG, n° 1418] ant(er)iores u(er)o XIII nob(is) adhuc desu(n)t. 140. It(em) ei(us)d(em) i(n) Iesu(m) Naue XXVI [CPG, n° 1420].

4*

141. Ei(us)d(em) i(n) Iudicu(m) VIII [CPG, n° 1421]. Libri Basilij

142. De p(ri)ncipijs genesis lib(ri) VIIII [CPG, n° 2835]. 143. De Instituc(i)o(n)e mo(na)choru(m). I. h(abe)ns ca(pitul)a CCII [CPG, n° 2875 ?]. 144. Ep(istu)la ei(us)d(em) ad mo(na)chos luce(n)tissi(m)a [?].

Ioh(ann)es os au(r)ei 145. Se(r)mo(n)es i(n) Matheu(m) [CPG, n° 4424a]. 146. D(e) rep(ar)ac(i)o(n)e laps(us) li(ber) .I. [CPG, n° 4305]. 147. D(e) co(m)pu(n)cc(i)o(n)e co(r)dis lib(ri) II [CPG, n° 4308-4309]. 148. Ei(us)d(em) i(n) Eutropiu(m) [CPG, n° 4392]. 149. D(e) expulsio(n)e sua [CPG, n° 4396] et alia op(us)cula ei(us)d(em). 153. Ep(istu)le et libri Athanasij li(bri) XI [CPL, n° 105]. 155. Ep(istu)le et alia op(us)cula Cirilli ep(iscop)i.

Libri GREGORII Naza(n)zeni 214. Apologeti(cu)s li(ber) I [CPG, n° 3010a]. 215. De Epiphanijs u(e)l natale d(omi)ni li(ber) I [CPG, n° 3010a]. 216. De lu(min)ib(us) [CPG, n° 3010a]. 217. De fide [CPG, n° 3010a]. 218. De pe(n)tecoste(n) et sp(irit)u s(an)cto li(ber) I [CPG, n° 3010a]. 219. De reco(n)ciliacio(n)e (etc.) li(ber) I [CPG, n° 3010a]. 220. De gra(n)di(n)e uastacio(n)e li(ber) I [CPG, n° 3010a]. 221. De Arrianis li(ber) I [CPG, n° 3010a (35) ?] Numero dece(m) i(n) codice vno. 222. It(em) epistole diu(er)soru(m) patru(m) vi(deli)c(et) Athanasij [?]. 227. Cirilli.

5. ÉVRARD, comte de Cysoing et marquis de Frioul, avant 864

GOTTLIEB, n° 798 ; BMMF, n° 558. — Éd. : Ch. DEHAISNES, Documents et extraits divers concernant l’histoire de l'art dans la Flandre, l'Artois & le Hainaut avant le XVe siècle, 1ère partie : 627-1373, Lille, 1886, p. 10-12.

[20]. librum Ephrem [CPL, n° 1143]. [42]. librum qui appellatur Liber de doctrina sancti Basilidis [CPL, n° 1155 a].

6. VULFAD DE REIMS, vers 860

GOTTLIEB, n° 419 ; BMMF, n° 1906. — Éd. : M.I. ALLEN, « Le catalogue de la bibliothèque de Vulfad (vers 860) », dans De l’argile au nuage : une archéologie des catalogues (IIe millénaire av. J.-C. – XXIe siècle), F. Barbier, Th. Dubois et Y. Sordet dir., [Paris] – Genève, 2015, notice n° 3, p. 161-165, éd. p. 163.

1. Historia Iosephi. 2. Historia Aegesyppi [CPG, n° 1302].

5*

3. Historia tripertita [CPG, n° 7502]. 5. Sancti Dyonisii Ariopagitae [CPL, n° 6600 ou 6601]. 6. Item eiusdem [CPL, n° 6600 ou 6601]. 9. Origenis in epistolis Pauli ad Romanos [CPG, n° 1457, 1]. 10. Item in Genesi [CPG, n° 1411], in Exodo [CPG, n° 1414], in Leuitico [CPG, n° 1416], in Lucam [CPG, n° 1451], in Iesum filium Naue [CPG, n° 1420]. 14. Omeliae Iohannis Chrisostomi in Matt. XXV [CPG, n° 4424 a]. 25. Omeliae Iohannis diuersae. 28. Epistola Iohannis ad Gregoriam in palatio [CPL, n° 241]. 29. Scoliarum Maximi [CPG, n° 7688].

7. MURBACH, Notre-Dame, abbaye O.S.B., troisième quart du IXe s. (abbé Isger)

GOTTLIEB, n° 123 ; BMMF, n° 1154. — Éd. : K.E. GEITH et W. BERSCHIN, « Die Bibliothekskataloge des Klosters Murbach aus dem IX. Jahrhundert », Zeitschrift für Kirchengeschichte, 83 (1972), p. 61-87 (éd. p. 66-68).

39. Crisostomus de naturis animalium [?]. 47. Omelie Origenis in Leviticum XVI [CPG, n° 1416].

8. MURBACH, Notre-Dame, abbaye O.S.B., troisième ou dernier quart du IXe s. ?

GOTTLIEB, n° 123 ; BMMF, n° 1155. — Éd. : H. BLOCH, « Ein karolingischer Bibliothekskatalog aus Kloster Murbach », dans Strassburger Festschrift: Zur XLVI. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner, Strassburg 1901, p. 273-274.

6. Origenis. 15. Gregorius Nazianzenus. 25. Athanasius. 26. Cirillus. 28. Iohannes, Os auram. 30. Ioseppus. 31. Egesippus [CPG, n° 1302]. 33. Eusebius [CPG, n° 3495 ?]. 34. Historia tripartita [CPG, n° 7502]. 35. Clemens [CPG, n° 1015, 5 ?]. 82. Effrem [CPL, n° 1143 ?].

9. MANNON DE SAINT-OYEN, 893 ?

GOTTLIEB, n° 418 ; BMMF, n° 1914. — Éd. : A.-M. TURCAN-VERKERK, « Mannon de Saint-Oyen dans l’histoire de la transmission des textes », Revue d’histoire des textes, 29, 1999, p. [169]-243 (éd. p. 196-203).

XCII. Item liber continens Origenis in Lucam XXXVIIII om[elias] In latinum a sancto Hieronimo translatas [CPG, n° 1451] ;

6*

[X]CV. Item codex continens librum Timothei episcopi de pascha [?] ; Item Theophili Alexandrini episcopi epistolas .III. de pascha [CPG, n° 2585] ; Item epistolam sancti Cirilli episcopi de pascha [CPL, n° 2304 ou 2305] ; Item Proterii episcopi de pascha ; Item Pasc<h>asin<i> episcopi de pascha ; Item Leonis pape ad episcopos Galliarum ; Item Dionisii de annis communibus et embolismis. Item eiusdem de pascha ; Item ex libro tertio historie agelorum (sic) de pascha ; Item insignis epistola Ceolfridi abbatis de pascha ; Item de eadem ratione paschali Vede presbiteri ; Item alia ad compotum pertinentia

10. NEVERS, Saint-Cyr, cathédrale, IXe s.

GOTTLIEB, n° 337 ; BMMF, n° 1162. — Éd. : B. ASPINWALL, Les écoles épiscopales et monastiques de l’ancienne province ecclésiastique de Sens du VIe au XIIe siècle. Les Maîtres et les Matières de l’Enseignement, Paris, 1904, p. 146-148.

37. Historia ecclesiastica Eusebii [CPG, n° 3495]. 59. Johannes Crisostomus.

11. X… (bibliothèque non identifiée), IXe-Xe s.

ms. Berlin, SBPK, Phillipps 1657 ; om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 1912. — Éd. : V. ROSE, Verzeichniss der Lateinischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Erster Bd. : Die Meermann-Handschriften des Sir Thomas Phillipps, Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin 12, Berlin, 1893, p. 34-35. — Bibl. : U. WINTER, « Lateinische Literatur des X. Jahrhunderts in mittelalterlichen Bibliotheken », Lateinische Kultur im X. Jahrhundert. Akten des I. Internationalen Mittellateinerkongresses Heidelberg, 12-15.IX.1988, W. Berschin éd. = Mittellateinisches Jahrbuch, 24-25, 1989-1990, p. 553-558.

[2]. Trip<e>rtita istoria [CPG, n° 7502]. [3]. Chronica eusebii cesariensis [CPG, n° 3494]. [5]. Et alius lib(er) eusebii [CPG, n° 3495 ?]. [14]. Et liber effre(m) [CPL, n° 1143]. [20]. Joh. chrisostemus.

12. CAMBRAI, Notre-Dame, cathédrale, Xe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 321. — Éd. : D. MUZERELLE, « Introduction », dans Manuscrits datés des bibliothèques de France, t. 1 : Cambrai, D. Muzerelle éd., G. Grand, G. Lanoë et M. Peyrafort-Huin coll., CMD-F2 1, Paris, 2000, p. IX-XXVI, p. IX-X, n . 4.

1. Ioseppus. 10. Athanasius super Iohannem [?]. 19. Iohannes in Epistola ad Hebreos [CPG, n° 4440]. 20. Istoria ex parte. 30. Ecclesiastica historia [CPG, n° 3495]. 31. Tripertita historia [CPG, n° 7502]. 47. Liber Clementis [CPG, n° 1015, 5]. 63. Libellus misticæ historie beati Maximi [CPG, n° 7704].

7*

13. CLERMONT-FERRAND, cathédrale, fin Xe – début XIe s.

GOTTLIEB, n° 279 ; BMMF, n° 438. — Éd. : M. DOUET-D’ARCQ, « Inventaire du trésor de la cathédrale de Clermont-Ferrand. Document de la fin du Xe siècle », Revue archéologique, 10, 1, 1853, p. 160-174 (p. 174) ; rééd. et reprod. Ch. LAURANSON-ROSAZ, dans Autour de Gerbert d’Aurillac le pape de l’an mil. Album de documents commentés, O. Guyotjeannin et E. Poulle éd., Matériaux pour l’histoire publiés par l’École des Chartes 1, Paris, 1996, n° 3, p. 12-14.

25. Os aureum I. 14. PERRECY, prieuré O.S.B., après 1029

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 1458. — Éd. : P. LEJAY, « Catalogues de la bibliothèque de Perrecy (XIe siècle) », Revue des bibliothèques, 6, 1896, p. [225]-236 (p. 229-230).

13bis. Iohannes os aureum super euuangelia [CPG, n° 4424 a]. 28. Liber soliloquiorum cum expositione psalmi L.mi [CPG, n° 4544].

15. PERRECY, prieuré O.S.B., après 1029

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 1459. — Éd. : P. LEJAY, « Catalogues de la bibliothèque de Perrecy (XIe siècle) », Revue des bibliothèques, 6, 1896, p. [225]-236 (p. 231-232).

57. Iohannes os aureum super euuangelia [CPG, n° 4424 a]. 66. Johannes super miserere mei deus [?]. 77. Liber sancti basilij de institucione monachorum [?].

16. CLUNY, Saint-Pierre, abbaye O.S.B., vers 1042-1043

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 446. — Éd. : A. WILMART, « Le convent et la bibliothèque de Cluny vers le milieu du XIe siècle », Revue Mabillon, 11, 1921, p. [89]-124 (éd. p. 92-94).

De breue librorum quod fit in capud quadragesimae. 6. Gregorius origine in iesu naue [CPG, n° 1420]. 13. Teobaldus iohannem crisostomum in matheo [CPG, n° 4424a]. 19. Iohannes dicta sancti basilii [?]. 31. Benedictus effrem de compunctione [CPG, n° 3909 = CPL, n° 1143, vi]. 34. Fr. Wirardus historiam iosephi. 39. Fr. Vmbertus storia aecclesiastica eusebii cesariensis [CPG, n° 3495]. 41. Lando ysitium in leuiticum [CPG, n° 6550].

17. SAINT-RIQUIER, abbaye O.S.B., entre 1045 et 1074

GOTTLIEB, n° 1032 ; BMMF, n° 1742. — Éd. : HARIULF, Chronique de l’abbaye de Saint-Riquier (Ve siècle – 1104), F. Lot éd., Collection de textes pour servir à l’étude et à l’enseignement de l’histoire [17], Paris, 1894, p. 262-264.

[1]. Epistolas Ignatii [CPG, n° 1026]. [2]. Ecclesiasticam historiam Eusebii Caesariensis [CPG, n° 3495].

8*

[8-10]. Gregorii Nazianzeni Apologeticum ; ejusdem de Epiphaniis, de Pentecoste ; in semetipso de agro regresso, de Jeremiae dictis, de grandinis vastatione [CPG, n° 3010a]. [26-28]. Joannem Chrysostomum de compunctione cordis [CPG, n° 4308 ou 4309]. Joannis ejusdem Quod nemo possit ab alio laedi nisi a se prius fuerit laesus [CPG, n° 4400], de reparatione lapsi [CPG, n° 4305], de poenitentia [CPG, n° 4333], librum Laurentii de tribus temporibus poenitentiae. Item Joannem Chrysostomum de conversatione vitae [CPG, n° 4333 ?], de Oratione Dominica [CPG, n° 4424 a ?], de psalmo L [CPG, n° 4544 ou 4545]. [32]. Tripartitam historiam [CPG, n° 7502].

18. FÉCAMP, La Trinité, abbaye O.S.B., première moitié du XIe s.

GOTTLIEB, n° 289 ; BMMF, n° 578. — Éd. : H. OMONT, « Préface », dans CGM in-8°, I, 1886, p. [I]-LVIII (p. XXIV-XXV).

33. Hystoria ecclesiastica [CPG, n° 3495] lib. I. 34. Hystoria tripartita [CPG, n° 7502] lib. I. 58. Joannes Chrisostomus lib. I. 62. Effrem lib. I. [CPL, n° 1143 ?].

19. TOUL, Saint-Epvre, abbaye O.S.B., entre 1071 et 1083

GOTTLIEB, n° 406 ; BMMF, n° 1824. — Éd. : R. FAWTIER., « La bibliothèque et le trésor de l’abbaye de Saint-Èvre-lès-Toul à la fin du XIe siècle d’après le manuscrit latin 10 292 de Munich », Mémoires de la Société d’archéologie lorraine et du Musée historique lorrain, 61, 1911, p. [123]-156 (éd. p. 129-152).

[82]. Cassiodori tripartita historia [CPG, n° 7502] volumen I. [88]. Historia Clementis [CPG, n° 1015, 5] volumen I. [90]. Origenes super genesim [CPG, n° 1411] volumen I. [91]. Sermones Crisostomi Johannis volumen I. [103]. Liber Effreni [CPL, n° 1143] volumen I. [104]. Item liber Effreni [CPL, n° 1143] scotticum volumen I. [120]. Liber de doctrina ecclesiastica secundum Nicenum concilium [?] volumen I. [121]. Johannis Crisostomi de natura animalium [?] volumen I.

20. MOISSAC, Saint-Pierre, abbaye O.S.B., entre 1085 et 1115

GOTTLIEB, n° 335 ; BMMF, n° 1109. — Éd. : J. DUFOUR, La bibliothèque et le scriptorium de Moissac, Hautes Études médiévales et modernes 15, Paris, 1972, p. 81-82.

[6]. Istoria tripartita [CPG, n° 7502]. [7]. Istoria Rufini [CPG, n° 3495]. [8]. Iosephus. [18]. Libellus de Trinitate Iohannis Os Aureum [?].

9*

21. SAINT-OMER, Saint-Bertin, abbaye O.S.B., vers 1093 GOTTLIEB, n° 1028 ; BMMF, n° 1734. — Éd. : De quibusdam factis domni Johannis, dans Cartulaire de l’abbaye de Saint-Bertin, M. GUÉRARD éd., Collection des cartulaires de France 3, Paris, 1840 p. 207-208.

3. Librum Effrem [CPL, n° 1143] vel Pronosticorum. 22. CORBIE, Saints-Pierre-et-Paul, abbaye O.S.B., fin du XIe s.

GOTTLIEB, n° 283 ; BMMF, n° 482. — Éd. : U. WINTER, Die mittelalterliche Bibliothekskataloge aus Corbie. Kommentierte Edition und bibliotheks- und wissenschaftsgeschichliche Untersuchung, Berlin 1972, p. 35-74.

50. Attanasius de sancta trinitate [CPL, n° 105]. 51. Attanasius. De fide catholica [CPL, n° 105]. 52. Attanasius. 89. BASILII. Dialogus [CPG, n° 4316]. 90. Basilii. Exameron [CPG, n° 2835]. 123. EGESIPPI ISTORIA [CPG, n° 1302]. 126. Eusebii. Cronica [CPG, n° 3494]. 127. Eusebii. Ecclesiastice historię libri duo [CPG, n° 3495]. 128. Eusebius. Pamphili aduersus sabellium [CPG, n° 3525]. 139. Effrem. Admonitio ad monachos [CPL, n° 1143 ?]. 162. Gregorii. Nazanzeni liber [CPG, n° 3010a]. 190. Iohannis os aurei. Libri duo. 207. Ignatii martyris Liber [CPG, n° 1026]. 208. Isitius. Super leuiticum [CPG, n° 6550]. 232. Origenis. In genesi [CPG, n° 1411]. 233. Origenis. Omelie de balac et balaham [CPG, n° 1418]. 234. Origenis. Explanatio In epistola ad romanos [CPG, n° 1457, 1]. 235. Origenis. Liber et apollogeticum pamphili martiris [CPG, n° 1715]. 295. Tripertita Historia [CPG, n° 7502].

23. CLUNY, Saint-Pierre, abbaye O.S.B., fin du XIe s. – milieu du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 280 ; BMMF, n° 448. — Éd. : L. DELISLE, Inventaire des manuscrits de la Bibliothèque nationale. Fonds de Cluni, Paris, 1884, p. [337]-373. — Bibl. : V. VON BÜREN, « Le grand catalogue de la bibliothèque de Cluny », dans Le gouvernement d’Hugues de Semur à Cluny. Actes du Colloque scientifique international. Cluny, septembre 1988, Cluny, 1988, p. 245-263, et EAD., « Le catalogue de la bibliothèque de Cluny du XIe siècle reconstitué », Scriptorium, 46, 2, 1992 , p. 256-267 (nouvelle datation).

11. Volumen in quo continentur prophete majores et minores, et Gregorius in extremam partem Hiezechielis, et XXXIIII sermones Johannis Chrisostomi in epistolam ad Hebreos [CPG, n° 4440], et epistole Leonis ad Flavianum et ad Pulcheriam Augustam et ad nonnullos contra Eutichetis et plurimorum errorem.

10*

22. Volumen in quo sola historia ecclesiastica [CPG, n° 3495] continetur. 23. Volumen in quo continetur historia tripartita [CPG, n° 7502]. 24. Volumen in quo continentur gesta Clementis [CPG, n° 1015, 5], cum epistolis ejusdem ad Jacobum, fratrem Domini [CPG, n° 1015, 3], et opus Gregorii Nisseni de his que relicta sunt in exameron a Basilio fratre [CPG, n° 3153], premissis in initio musica Boetii, vita Karoli, revelatione capitis precursoris Domini et passione ipsius Clementis. 25. Volumen in quo continentur historia Egesippi [CPG, n° 1302] et expositio hierarch[i]arum sancti Dionysii [CPG, n° 6600-6601]. 26. Volumen in quo continentur Josephus Antiquitatum et historia Egesippi [CPG, n° 1302]. 27. Volumen in quo continetur historia Philonis judei.

Gregorius papa depromit dulcia dicta. 62. Volumen in quo continetur Hieronymus in Matheum, Johannes Chrysostomus de cordis compunctione ad Demetrium [CPG, n° 4308], Ambrosius de mysteriis et sacramentis, Augustinus de vita christiana, et multarum questionum solutiones.

Rethor Gregorius serit ac doctor Ciprianus. 65. Volumen in quo continentur VIII libri Gregorii Nazanzeni de diversis causis et aliquibus festivitatibus [CPG, n° 3010a], et dialogus Basilii et Johannis [CPG, n° 4316], et liber contra Adamantum Manicheum. 66. Volumen in quo solum stilus ipsius Gregorii continetur. 69. Volumen in quo continentur libri Basilii IX de principio celi et terre [CPG, n° 2835], et liber Gregorii episcopi Niseni de hominis conditione ad fratrem suum Petrum [CPG, n° 3154], et opus ejusdem de his que relicta sunt a Basilio, fratre suo, in exameron [CPG, n° 3153]. 70. Volumen in quo continentur regula sancti Basilii [CPG, n° 2876], et vita ejusdem, et regule Augustini, Pachomii, Isidori, Fructuosi, Fausti, et mutue epistole Eutropii abbatis et Licinii episcopi Carthaginensis. 71. Volumen in quo continentur diverse regule Basilii [CPG, n° 2876], Benedicti et multorum patrum. 77. Volumen in quo continentur libri Effrem diaconi V de compunctione cordis [CPG, n° 3909 = CPL, n° 1143, vi], et epistole sive sententie Macharii [CPL, n° 1842 ?], Paulini, Eucherii, Anastasii, Hieronymi, Augustini ad monachos, et dicta de jejunio et Jona, et alie nonnulle res.

Indicat Hilarius quantus sit quamque peritus. 87. Volumen in quo continetur Athanasius de Trinitate [CPL, n° 105], et ejusdem altercationes [CPL, n° 807] atque Augustini et ecclesie ac synagoge adversus hereses. 88. Volumen in quo continetur opus Fulgentii de fide catholica, altercatio Athanasii adversus hereticos [CPL, n° 807], epistola Hieronymi ad Luciferianum, Boetius de Trinitate.

Ambrosius fatur multum perplexus et altus. 102. Volumen in quo continentur libri de Noe I, de Abraham II, de Joseph II, de bono jejunii et Helia I, sermo de sancto Luca, dicta sancti Athanasii de ichonia nostri redemptoris [PG 28, col. 813-820], et expositio consecrationis ecclesie.

11*

Lucentes apices notat aurea bucca Johannes. 106. Volumen in quo continentur homilie in Mattheum XXV [CPG, n° 4424 a]. 107. Volumen in quo continetur expositio super eumdem evangelistam [CPG, n° 4424 a]. 108. Volumen in quo continentur diverse homilie XXXVIII [CPL, n° 915, app.], et libri Non posse ledi hominem nisi a seipso I [CPG, n° 4400], de cordis compunctione II [CPG, n° 4308-4309], de reparatione lapsi I [CPG, n° 4305]. 109. Volumen in quo continentur diverse homilie XLV [?], et vita sancti Juniani confessoris. 110. Volumen in quo continentur XXXIV sermones in epistolam ab Hebreos [CPG, n° 4440]. 111. Volumen in quo continentur libri de compunctione cordis II [CPG, n° 4308-4309] et homilie XIII [?]. 113. Volumen in quo continetur regula sancti Basilii [CPG, n° 2876] solum. 116. Volumen in quo continentur homilie sancti Cesarii et regula sancti Basilii [CPG, n° 2876].

Multiplices sensus Augustini reserantur. 150. Volumen in quo continentur de gratia novi Testamenti et triginta homilie Chrysostomi [CPG, n° 4429 ?]. 169. Volumen in quo continetur de disciplina, cum sermone Johannis Os aurei de compunctione cordis [CPG, n° 4308 ou 4309], et de quantitate Burgivanorum, et mutue epistole Pauli et Senece, et concordia testimoniorum Gregorii pape. 172. Volumen in quo continentur Augustinus de prescientia et libero arbitrio, et Sedulius, et vita Simonis monachi, et Adonis episcopi, et passio Annemundi, et sermo Johannis Os aurei de sancto Paulo [CPG, n° 4344]. 183. Volumen in quo continetur de septies percussa, et quidquam Gregorii Nazianzeni, et Augustinus de catechizandis rudibus, et rationes abaci, chronicaque Eutropii. 186. Volumen in quo continentur epistole Marcellini, Volusiani, Augustini, dicta sive sermones Ephrem [CPL, n° 1143 ou 1145], Hieronymi, Cypriani, Johannisque Chrysostomi.

Ingenium vivax Hieronimus perarat. 206. Volumen in quo continetur de viris illustribus, liberque Dydimi de Spiritu Sancto [CPG, n° 2544], ac II libri retractationum sancti Augustini de consensu evangelistarum, et ex opusculis Hieronymi excerptiones de epistolis beati Pauli juxta earumdem epistolarum ordinem decerpte. 209. Volumen in quo continentur epistole, libri viteque ut supra, et secundum Origenem II homilie in Cantica canticorum [CPG, n° 1432]. 218. Volumen in quo continetur chronica Eusebii Cesariensis a Hieronimo translata de greco in latinum [CPG, n° 3494], et chronica Isidori episcopi.

Origenes varios præclaros conferit actus. 220. Volumen in quo continentur XV homilie sive oratiuncule in Leviticum [CPG, n° 1416].

12*

221. Volumen in quo continentur XXVI homilie in [Jhesu] Nave [CPG, n° 1420]. 222. Volumen in quo continetur expositio ejus in psalterium, translata a beato Hieronymo de greco in latinum [CPL, n° 1429 ?]. 223. Volumen in quo continetur eadem ipsius expositio in idem [CPG, n° 1429 ?]. 224. Volumen in quo continentur X libri explanationum in epistolam ad Romanos [CPG, n° 1457, 1]. 232. Volumen in quo continetur Origenes in Canticis canticorum [CPG, n° 1433]. 242. Volumen in quo continetur penitentia Theophili [CPG, n° 2585], sermo de assumptione sancte Marie beati Hieronymi, Alcuinus de Trinitate. 243. Volumen in quo continetur Origenes super Cantica canticorum [CPG, n° 1432 ou 1433], et chronica Richardi.

Probata Anglus opuscula Beda scribit acutus. 259. Volumen in quo continetur super Lucam, habens in capite sermonem de kalendis augusti, et quiddam Gregorii Nysseni de conditione primi hominis [CPG, n° 3154]. 269. Volumen in quo continetur chronica Claudii, et Cyrillus de compoto [CPL, n° 2304 ou 2305], quidquam Prisciani. 278. Volumen in quo continentur libri Dyonisii Areopagite de celesti hierarchia, quos Johannes Erigena transtulit de greco in latinum, jubente ac postulante Carolo rege, Ludovici imperatoris filio, habens in principio prefationem Anastasii, apostolice sedis bibliothecarii, ad eundem regem [CPG, n° 6600], et in fine de sermone beati Augustini quod Dominus finxit se longius ire, et quandam expositionem psalmi in..... martyrum. 298. Volumen in quo continetur explanatio Maximi monachi de ambiguis sententiis Gregorii theologi [CPG, n° 7705].

Constat Martinus cum vita nomine magnus. 325. Volumen in quo continentur vita beati Egidii, sermo de sancto Mauricio, epigrammata Prosperi, quidam sermones utiles et epistole beati Gregorii pape, et quedam homilie beati Johannis Chrysostomi in Matheum [CPG, n° 4424 a]. 327. Volumen in quo continentur vite sanctorum antiquorum patrum, et epistola ad regem Karolum de monasterio sancti Benedicti, et exhortationes, sermones ac sententie diversorum patrum, et passiones sanctorum Desiderii Viennensis et apostolorum Petri et Pauli, et sermo Johanni Os aurei de penitentia [CPG, n° 4333]. 333. Volumen in quo continentur quedam collectiones perutiles de libris, dictis sententiisque sanctorum Augustini, Hieronymi, Gregorii, Athanasii, Cesarii, Fulgentii, Bede, et de vitis et narrationibus patrum, cum penitentia Theophili [CPG, n° 2585] alieque plurime res. 336. Volumen in quo continentur epistole beati Ignatii ad diversos [CPG, n° 1026], et passio ejusdem, necnon epistole et dicta sancti Polycarpi [CPG, n° 1040], et passio ipsius, sed et Irenei Lugdunensis, ac concilia Antiochena adversus Paulum Samosatenum, et epistole sancti Luciani martyris [CPG, n° 1721 ?], atque duodecim abusiva seculi.

Ribanus ea sequuntur multorum dicta librorum. 349. Volumen in quo continetur Assitius presbyter in Leviticum [CPG, n° 6550].

13*

352. Volumen in quo contineut Victorinus in Apocalipsim, et in aliquid de physica, et epistolas tres ad Galathas, ad Philippenses, ad Ephesios, habens in fine quiddam expositionis de celesti hierarchia sancti Dionysii [CPG, n° 6600]. 356. Volumen in quo continentur quinque libri Hyrenei Lugdunensis contra diversas hereses [CPG, n° 1306, 2]. 363. Volumen in quo continentur epistole Ferrandi diaconi, Victoris, Fastidiosique Arriani, et libri Fulgentii episcopi ad eosdem de quinque questionibus, et de unitate Trinitatis et propriis personis et unico nomine divinitatis, de assumptione Johannis, et de singulis nominibus adversus nonnullam heresim Paterani, et libellus fidei Patris et Filii et Spiritus sancti Athanasii episcopi et alterius episcopi contra Arium, Sabellium, Fotinum et judicem Probum, et solutiones objectionum ipsorum [CPL, n° 807]. 375. Volumen in quo continetur Alcuinus de sancta Trinitate, necnon et passiones Phidis virginis, Marci evangeliste et translatio ejus, passioque Pantaleonis, cum sermone Johannis Chrysostomi de quinquagesimo psalmo [CPG, n° 4544 ou 4545]. 376. Volumen in quo continentur plurimorum tractatus de sancta Maria, Ildefonsi, Cypriani, Ambrosii, Augustini, Hieronymi, et Remigius in Cantica canticorum, homilie Johannis Chrysostomi in laudem Pauli [CPG, n° 4344], et sermones non multorum.

Disputat Isidorus nonnullo famine clarus. 405. Volumen in quo continetur de habitu monachali et de canonico orationum et psalmorum modo nocturnali et diurnali, de origine, qualitate et remediis VIII principalium vitiorum, habens in primis ammonitionem sancti Basilii [CPL, n° 1155 a] et in fine vitam ejus cum sermone ad monachos [?]. 422. Volumen in quo continentur vite sanctorum Eufrasie, Marie neptis Abrahe, Thesie meretricis, Marie Egyptiace, Eufrosine Cineorisque, et sermones Johannis Os aurei de penitentia [CPG, n° 4333], et Augustini de diversis festivitatibus.

24. CHARTRES, Saint-Père, abbaye O.S.B., XIe s.

GOTTLIEB, n° 271 ; BMMF, n° 385. — Éd. : H. OMONT, « Introduction », dans CGM in-8°, XI, 1890, p. [I]-LI (p. XXI-XXIV) ; L. MERLET, « Catalogue des livres de l’abbaye de Saint-Père de Chartres au XIe siècle », Bibliothèque de l’École des Chartes, 15, 1854, p. 263-270.

1. Ystoria tripartita [CPG, n° 7502]. 10. Dionisius de cælesti ierarchia [CPG, n° 6600]. 20. Josephus. 35. Sanctus Effrem [CPL, n° 1143 ?]. 109. Istoria Egesippi viri sanctissimi [CPG, n° 1302], l.

25. CHELLES, Notre-Dame, abbaye O.S.B. (?), XIe s.

GOTTLIEB, n° 422 ; BMMF, n° 1349. — Éd. : L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits…, t. II, 1874, Appendice VII, p. 446-447, attribué par D. DE BRUYNE à Notre-Dame de Paris (Revue bénédictine, 29, 1912, p. 481-485) ; rééd. : A.-M. TURCAN-VERKERK, « Ouvrages de dames ? À propos d’un catalogue du XIe siècle jadis attribué à Notre-Dame de Paris », Scriptorium, 61, 2, 2007, p. 286-353 (nouvelle localisation ; éd. p. 298-303).

14*

18. Historia sancti Eusebii de deitate christi [CPG, n° 3495]. 22. Historia Clementis [CPG, n° 1015, 5]. 30. Liber Sancti clementis ad iacobum Apostolum [CPG, n° 1015, 3]. 48. Liber iohannis grisostomi. 97. Expositio origenis.

26. CORBIE, Saints-Pierre-et-Paul, abbaye O.S.B., XIe s.

GOTTLIEB, n° 282 ; BMMF, n° 481. — Éd. : U. WINTER, Die mittelalterliche Bibliothekskataloge aus Corbie, p. 22-29.

4. Libri .V. Herenei episcopi. ludunensis. contra omnes hereses [CPG, n° 1306, 2]. 6. Epitalamium origenis in cantica canticorum [CPG, n° 1433]. 15. Ecclesiastica istoria. Eusebii [CPG, n° 3495]. 19. Expositio eziti. presbiteri super leuiticum [CPG, n° 6550]. 20. Rufinus in libro numeri [CPG, n° 1418] 21. Istoria egesippi [CPG, n° 1302]. 26. Omelię origenis de balam et balac [CPG, n° 1418]. et in eodem iohannis de reparatione lapsi [CPG, n° 4305]. 30. Libri sancti clementis. numero decem [CPG, n° 1015, 5]. 36. Omelię origenis in genesi [CPG, n° 1411].

27. GORZE, Saint-Gorgon, abbaye O.S.B., XIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 643. — Éd. : A. WAGNER, Gorze au XIe siècle. Contribution à l’histoire du monachisme bénédictin dans l’Empire, Nancy – [Turnhout], 1996, p. 137-190.

LIBRI ADAMANTII ORIGENIS.

100-101. Expositio in epistola Pauli ad Romanos [CPG, n° 1457, 1] et in cantica canticorum [CPG, n° 1433].

210-212. Liber calculatorius continens excerptum beati Gregorii et omelias diuersas ab epistola Theophili episcopi incipiens ita Post resurrectionem domini saluatoris nostri [?]. 215-221. Libri Gregorii Nazanzeni VII [CPG, n° 3010 a] in uno uolumine, inicio perdito. 271-272. Liber Iohannis Crisostomi de psalmo L. [CPG, n° 4544 ou 4545] et sermones eius in uno uolumine. 273-274. Libri Effrem duo [CPL, n° 1143 ?] in singulis uoluminibus. 275-279. Epistolae Clementis duae ad Iacobum fratrem domini [CPG, n° 1015, 3] et reliquae tres de diuersis causis et Excerptum de omeliis Augustini super Iohannem in uno uolumine.

28. MASSAY, Saint-Martin, abbaye O.S.B., XIe s.

15*

GOTTLIEB, n° 332 ; BMMF, n° 1071. — Éd. : L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits de la Bibliothèque nationale…, t. II, 1874, Appendice III, p. 441-443.

3. Augustini de doctrina christiana IV..... super evangelium Johannis, de magisterio, liber I soliloquiorum, super epistolas Johannis..... Athanasii, Cirilli et aliorum patrum contra hereticos. 24. Gregorius Nazanzenus [CPG, n° 3010 a ?]. 26. Istoria tripartita [CPG, n° 7502]. 27. Istoria Eusebii Cesariensis [CPG, n° 3495]. 41. Regula Basilii [CPG, n° 2876] et Benedicti, et expositio Hieronimi de primo psalmo. 80. Historia Clementis [CPG, n° 1015, 5] et Africanorum. 87. Istoria Josephi antiquitatis et eversionis, in uno codice. 90. Periacon [CPG, n° 1482, 2], de auctoritate canonum [?] I.

29. METZ, Saint-Vincent, abbaye O.S.B., XIe s.

GOTTLIEB, n° 122 ; BMMF, n° 1098. — Éd. : J. QUICHERAT, dans CGM in-4°, V, 1879 (1841), p. 97.

1. Cronica Jeronimi [CPG, n° 3494]. 8. Johannes Crisostomus.

30. SÆWOLD, abbé, XIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 1767. — Éd. : M. LAPIDGE, « Surviving Booklists from Anglo-Saxon England », dans Learning and Literature in Anglo-Saxon England. Studies presented to Peter Clemoes on the occasion of his sixty-fifth birthday, M. LAPIDGE et H. GNEUSS éd., Cambridge – London – New York, 1985, p. 33-89 (éd. p. 59-60).

33. Librum tripartite historie ecclesiastice [CPG, n° 7502] 31. VERGY, Saint-Vivant, abbaye O.S.B., XIe s.

GOTTLIEB, n° 413 ; BMMF, n° 1893. — Inéd. (transcription d’A.-M. TURCAN-VERKERK, section de codicologie de l’IRHT).

41. Clementis [CPG, n° 1015, 5 ?]. 44. Regule sancti Basili .II. [CPG, n° 2876]. 61. Penitencia Origenis [?].

32. METZ, Saint-Symphorien, abbaye O.S.B., XIe-XIIe s.

GOTTLIEB, n° 122 ; BMMF, n° 1096. — Éd. : J. QUICHERAT, dans CGM in-4°, V, 1879 (1841), p. 97.

7. Clementis liber de Itinere Petri [CPG, n° 1015, 5]. 8. Appollogeticus Gregorii Nazanzeni [CPG, n° 3010 a]. 11. Liber S. Athanasii de sermonibus in precipuis festivitatibus [?].

16*

33. SAINT-OMER, Saint-Bertin, abbaye O.S.B., vers 1104

GOTTLIEB, n° 395 ; BMMF, n° 1733. — Éd. : G. BECKER, Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonnae, 1885, n° 77, p. 181-184.

55. Basilii liber exameron [CPG, n° 2835]. 56. Basilii liber de bono ieiunii [CPG, n° 2845 ou 2846 ?]. 121. historia tripartita [CPG, n° 7502]. 125. Ioanni Chrisostomi liber sermonum. 126. Ioannis Chrisostomi de reparatione lapsi [CPG, n° 4305]. 127. Iosephi historia. 288. Theophili epistola paschalis [CPG, n° 2585].

34. HUGUES DE BOURGOGNE, après 1106

GOTTLIEB, n° 993 ; BMMF, n° 733. — Éd. : G. GUIGUE et J. LAURENT, Obituaires de la province de Lyon, dir. H. OMONT, t. 1 : Diocèse de Lyon, première partie, Recueil des Historiens de la France. Obituaires 5, Paris, 1933, p. 117B-G.

[1]. Dedit de libris Hystoriam integram [2]. et aliam in IIIIor libris. [17]. librum beati Gregorii Nazianzeni [CPG, n° 3010 a ?] [22]. librum Didimi de Spiritu sancto [CPG, n° 2544] [23]. Epistolam Theophili Alexandrini [CPG, n° 2585] [37]. Origenem super Exodum [CPG, n° 1414].

35. ROUEN, Notre-Dame, cathédrale, entre 1111 et 1128

GOTTLIEB, n° 389 ; BMMF, n° 1666. — Éd. : H. OMONT, « Préface », dans CGM in-8°, I, 1886, p. [I]-LVIII (p. X-XI).

2. Egesipus [CPG, n° 1302]. 4. Effrem [CPL, n° 1143 ?].

36. VENDÔME, La Trinité, abbaye O.S.B., 1119

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 1887. — Éd. : M.-C. GARAND, « Introduction », dans Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, t. VII : Ouest de la France et Pays de Loire, 1984, p. VII-XLI (p. XXXV) ; rééd. G. GIORDANENGO, « La bibliothèque de Geoffroy de Vendôme (1093-1132) », Cahiers de civilisation médiévale, 41, 1998, p. 105-125, p. 116.

14. Augustinus de natura boni et cum eo Iohannes Constatinopolitanus de reparatione lapsi [CPG, n° 4305].

37. SAINT-MAUR-DES-FOSSÉS, abbaye O.S.B., début du XIIe s.

17*

GOTTLIEB, n° 720 ; BMMF, n° 1720 ; MUNK OLSEN, 3.1, p. 233. — Éd. : Ch. DENOËL, « Un catalogue des manuscrits de Saint-Maur-des-Fossés au XIIe siècle », Scriptorium, 60, 2006, p. 186-205, p. 196-199.

20. Exposicio Ori[genis] super Genesim [CPG, n° 1411]. 30. Historia ecclesiastica [CPG, n° 3495]. 31. Johannes qui dicitur Crisostomus et os aureum. 32. Liber Effrem diaconi [CPL, n° 1143 ?]. 46. Dialogus Basilii et Iohannis [CPG, n° 4316]. 52. Regula sancti Basilii [CPG, n° 2876]. 68. Fides Athanasii episcopi [CPL, n° 105]. 137. Historia tripartita [CPG, n° 7502].

38. DIJON, Saint-Bénigne, abbaye O.S.B., premier quart du XIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 516. — Éd. : H. OMONT, « Introduction », dans CGM, t. V, 1889 , p. [I]-XII (p. IV-V).

24. Volumen I epistole ejus [= Augustini], et Cur Deus homo Anselmi, et Elpricus et Didimus de Spiritu sancto [CPG, n° 2544].

39. HUMBAUD, archevêque de Lyon, 3 novembre 1128

om. GOTTLIEB et BMMF. — Éd. : G. GUIGUE et J. LAURENT, Obituaires de la province de Lyon, dir. H. OMONT, t. 1 : Diocèse de Lyon, première partie, Recueil des Historiens de la France. Obituaires 5, Paris, 1933, p. 128D.

[4]. Gregorium Nazianzenum. 40. GÉRARD DE BLAVIA, avant 1135

GOTTLIEB, n° 960 ; BMMF, n° 632. — Éd. : Ph. LABBE, Novæ bibliothecæ manuscript. librorum t. II : Rerum Aquitanicarum, praesertim Bituricensium, uberrima collectio, Parisiis, 1657, p. 261.

[Gerardus Engolismensis episcopus] […] centum volumina librorum vel eo amplius, ut credimus, videlicet scripta

[7]. Gregorii Nazianzeni. [8]. Origenis.

41. SAINT-ÉVROULT, Notre-Dame-du-Bois, abbaye O.S.B., première moitié du XIIe

s. GOTTLIEB, n° 396 ; BMMF, n° 1704. — Éd. : J. LAIR et L. DELISLE, « Matériaux pour l’édition de Guillaume de Jumièges préparée par Jules Lair, membre de l’Institut, préface de Leopold Delisle, membre de l’Institut », BÉC, 71, 1910, p. [481]-526 (éd. p. 494-496).

[7]. Historia ecclesiastica [CPG, n° 3495]. [8]. Historia Clementis [CPG, n° 1015, 5]. [15]. Sententie Garini Sagii, cum sententiis Origenis super Cantica [CPG, n° 1433 ?].

18*

[45]. Regula Basilii [CPG, n° 2876]. [59]. Athanasius de Trinitate [CPL, n° 105]. [113]. Josephi Antiquitatum libri cum Bello judaico. [124]. Origenes super Vetus Testamentum.

42. ÉTIENNE DE CHANDIEU, archidiacre de Lyon, milieu du XIIe s.

om. GOTTLIEB et BMMF. — Éd. : G. GUIGUE et J. LAURENT, Obituaires de la province de Lyon, dir. H. OMONT, t. 1 : Diocèse de Lyon, première partie, Recueil des Historiens de la France. Obituaires 5, Paris, 1933, p. 126B.

[2]. Ecclesiasticam hystoriam ab Eusebio translatam [CPG, n° 3495]. 43. SAINT-AMAND-EN-PÉVÈLE, abbaye O.S.B., entre 1150 et 1168

GOTTLIEB, n° 394 ; BMMF, n° 1677. — Éd. : J. DESILVE, De schola Elnonensi sancti Amandi a saeculo IX ad XII usque, Lovanii, 1890, p. 154-177.

26. Josephus quinque. 27. Historia Clementis [CPG, n° 1015, 5]. 28. Historia Egesippi [CPG, n° 1302]. 30. Historia tripertita [CPG, n° 7502]. 31. Historia aecclesiastica [CPG, n° 3495]. 39. Dionisii areopagitae ierarchia [CPG, n° 6600 ou 6601]. 45. Origenes de singularitate clericorum et de sacrificio propitiationis [?], cum Plinio de medicina et cum decretis quorumdam episcoporum. 47. Gregori Nazianzeni liber apologeticus, de epiphaniis sive de natale Domini, de luminibus vel secundis epiphaniis, de Pentechoste, in semetipso de agro regressus, de Ieremia propheta, de reconciliatione monachi, de grandinis vastatione, in uno volumine [CPG, n° 3010a]. 58. Ieronimi chronica [CPG, n° 3494]. 60. Epistola Ambrosii ad Siagrium, cum libro Iohannis Crisostomi de compunctione [CPG, n° 4308 ou 4309]. 67. Augustini sermones de Pascha, cum quibusdam opusculis, premissis omiliis Eusebii Cesariensis de Pascha [?]. 131. Sermones Effrem [CPL, n° 1143], cum testamento sancti Remigii, et cum disputatione Hincmari archiepiscopi contra Godescalcum monachum. 135. Collationes patrum, in duobus voluminibus : in primo habetur Iohannes Crisostomus, de reparatione lapsi [CPG, n° 4305]. 136. Paradisus de conversione sanctorum Patrum, cum doctrina sancti Basilii [CPL, n° 1155 a] et cum aliis opusculis. 248. Origenis omeliae de Eptatico, de Samuele [CPG, n° 1423, 1], de Isaia [CPG, n° 1437], de Canticis canticorum [CPG, n° 1432 ou 1433] ; in duobus voluminibus. 253. Ieronimi cronica [CPG, n° 3494], sequentibus cronicis Prosperi et Sigeberti.

19*

44. PHILIPPE DE HARCOURT, évêque de Bayeux, vers 1163 GOTTLIEB, n° 969 ; BMMF, n° 1536. — Éd. : H. OMONT, « Manuscrits de la bibliothèque d’Évreux », dans CGM in-8°, II, 1888, p. [379]-465 (p. 394-398).

14. In alio Augustinus contra Adimantium liber I. Contra Parmenianum libri III. Contra omnia scripta ejus liber I. Sermones Effrem [CPL, n° 1143]. Sermones Augustini et super psalmum LXXVIII, et omelie ejusdem et Jeronimi et Ambrosii. 17. In alio Augustinus de simbolo tractatus IIII. De IIII virtutibus cardinalibus liber I. De cantico novo liber I. De cataclismo liber I. De tempore barbaro liber I, et sermones de simbolo et de oratione dominica, et liber de fide et operibus, et quedam dicta de Trinitate, et sermo de contempnenda morte, et Athanasius de Trinitate [CPL, n° 105], et Alcuinus de Trinitate, et expositio super Canticum canticorum. 37. In alio Origenes super epistolam ad Romanos [CPG, n° 1457, 1], et super Jesum Nave [CPG, n° 1420]. 38. In alio Tertullianus contra paganos, et Origenes super Canticum canticorum [CPG, n° 1432 ou 1433] et super III psalmos [CPG, n° 1428, 1-3]. 40. In alio historia Clementis [CPG, n° 1015, 5] cum pluribus aliis. 41. In alio Beda de temporibus et Egisippus [CPG, n° 1302]. 42. In alio Josephus totus. 46. In alio tripartita historia [CPG, n° 7502]. 48. In alio ierarchia Dionisii [CPG, n° 6600 ou 6601]. 52. In alio liber ignoti actoris, et Claudianus contra eum, et exameron Basilii [CPG, n° 2835]. 54. In alio Johannes Crissotomus de reparacione lapsi [CPG, n° 4305]. 55. In alio Johannes Crissotomus de laudibus Pauli [CPG, n° 4344], et didascalicon Hugonis, et soliloquia Isidori, et liber appologeticus Bernardi abbatis et liber ejusdem de consideratione, et liber Ernaudi, abbatis Bone Vallis, de verbis Domini in cruce, et liber Ambrosii de jejunio, et expositio Bernardi super Missus est Gabriel. Item Hugo de arra anime.

45. ALEXANDRE, abbé de Jumièges (O.S.B.), 1171

GOTTLIEB, n° 990 ; BMMF, n° 29. — Éd. : H. OMONT, « Préface », dans CGM in-8°, I, 1886, p. [I]-LVIII (p. XX, n. 2).

3. Claudianus de substantia animae et expositio symboli Athanasii [CPL, n° 167], edita a magistro Symone Tornacensi.

46. JEAN DE SALISBURY, 1180

GOTTLIEB, n° 976 ; BMMF, n° 851. — Éd. : C.C.J. WEBB, « Note on Books Bequeathed by John of Salisbury to the Cathedral Library of Chartres », Mediaeval and Renaissance Studies, 1, 1941-1943, p. [128]-129 (p. [128]).

[6]. librum de ecclesiastica seu celesti gerarchia [CPG, n° 6600-6601]. [9]. Originem in Josue [CPG, n° 1420]. [16]. girarchiam [CPG, n° 6600 ou 6601].

20*

47. ROUEN, Notre-Dame, cathédrale, après 1183

GOTTLIEB, n° 390 ; BMMF, n° 1667. — Éd. : H. OMONT, « Préface », dans CGM in-8°, I, 1886, p. [I]-LVIII (p. XI-XII).

44. Liber Irenei episcopi [CPG, n° 1306, 2]. 47. Egeripus [CPG, n° 1302].

48. LE BEC-HELLOUIN, Notre-Dame, abbaye O.S.B., seconde moitié du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 256 ; BMMF, n° 913. — Éd. : H. OMONT, « Manuscrits de la bibliothèque d’Évreux », dans CGM in-8°, II, 1888, p. [379]-465 (p. 385-394).

Libri beati Augustini episcopi. 25. In alio de nuptiis et concupiscentia liber I. Sermones III de predestinatione divina, liber I. De viduitate liber I. De continentia liber I. Epistole ad Sixtum due. Questiones Orosii, liber I. Contra partem Donati post gesta liber I. Annotationes in Job liber I. De fide et operibus liber I. De regula vere fidei liber I. De fide ac simbolo liber I. Ad Januarium libri II. In eodem sermones plures Augustini, Johannis et aliorum quorundam.

Libri Origenis. 44. In uno volumine super epistolam ad Romanos libri X [CPG, n° 1457, 1]. 45. In alio super Leviticum omelie numero XVI [CPG, n° 1416]. 46. In alio super vetus Testamentum.

Libri sancti Jeronimi. 59. In alio dialogus contra Pelagianos libri III. Super epistolam ad Titum liber I. Super epistolam ad Philemonem liber I. Dialogus contra Luciferianos liber I. De Spiritu sancto quem transtulit in latinum de greco, liber Didimi I [CPG, n° 2544]. De vita Pauli primi heremite liber I. De vita sancte Paule liber I. De vita sancti Hilarionis liber I. De Malco monacho liber I.

87. In uno volumine admonitio Basilii ad monachum [CPL, n° 1155 a]. Instituta Basilii [CPG, n° 1155 a ?] Pomerii de vita contemplativa libri III. 93. In uno liber beati Dionisii qui appellatur ierarchia [CPG, n° 6600 ou 6601]. Boetius de Trinitate 97. In uno Josephi antiquitatum libri XIIII. 98. In alio antiquitatum libri VI et de judaico bello eundem libri VII. 99. In uno ecclesiastica historia Eusebii, Cesariensis episcopi, quam transtulit Ruffinus de greco in latinum, libri XI [CPG, n° 3495]. 100. In uno alia ecclesiastica historia, que dicitur tripartita, libri X [CPG, n° 7502]. 101. In uno historia Egesipi libri VI [CPG, n° 1302].

Libri beati Johannis cognomento Crisostomi. 110. In uno volumine de reparatione lapsi liber I [CPG, n° 4305]. Item ejusdem ad Demetrium de compunctione cordis liber I [CPG, n° 4308]. Item de eadem re ad Stelechium liber I [CPG, n° 4309]. Item omelia ejusdem de superscriptione L psalmi

21*

[CPG, n° 4544]. Item omelia ejusdem de ipso L psalmo [CPG, n° 4545]. Item contra Judeum liber Gisleberti Crispini, abbatis Westimonasterii. Item ejusdem de simoniacis et de veritate corporis et sanguinis Domini. Item ejusdem sermo in dedicatione ecclesie. Item omelia ejusdem super « Cum ingressus Jhesus ». Item ejusdem epistole III.

Libri beati Athanasii episcopi. 113. In uno volumine de Trinitate liber I. De unitate Trinitatis liber IIus. De propriis personis, de unico nomine divinitatis liber IIIus. De assumptione hominis liber IIIIus. De singulis nominibus adversus novellam heresim Potentini liber Vus. De unica substantia Trinitatis liber VIus. De beatitudine fidei cum superscriptione secte pessime liber VIIus. De professione regule catholice liber VIIIus. De fidei unitate liber IXus. De Trinitate et Spiritu sancto liber X. Altercatio sancti Athanasii, quam habuit pro fide contra Arrium, Sabellium, Fotinum hereticos, liber XIus. Sentencia Probi judicis qui ad dirimendam altercationem ab imperatore Constantio missus fuerat. Item epistola Potamii ad Athanasium episcopum. Item epistola sancti Athanasii ad Luciferum episcopum, liber XIIus. De solutionibus objectionum Arrianorum [CPL, n° 105 et 807].

Libri beati Dionisii Ariopagite. 129. In uno volumine de celesti ierarchia liber I [CPG, n° 6600]. De ecclesia ierarchia liber IIus [CPG, n° 6601]. De divinis nominibus liber IIIus [CPG, n° 6602]. De mistica theologia liber IIIIus [CPG, n° 6603]. Item ipsius ad diversos epistole X [CPG, n° 6604-6613]. In eodem Boetii de Trinitate libri IIII. 135. In alio dialogus Basilii et Johannis liber I [CPG, n° 4316]. 136. In alio sermonum Effrem liber I [CPL, n° 1143]. 142. In alio M……………. In eodem Origines super Cantica canticorum libri III [CPG, n° 1433 ?]. In eodem omelie ejusdem super psalmos : Noli emulari, Domine ne in furore II, Dixit custodiam [CPG, n° 1428, 1-3]. 144. In alio Tertullianus contra paganos liber I. In eodem Gregorius Nisenus de creatione hominis liber I [CPG, n° 3154 a ou b]. 145. In alio historia Clementis libri X [CPG, n° 1015, 5]. 153. In alio Ha[i]mo super epistolas Pauli. Hermes, qui est pastor, liber I [CPG, n° 1052]. Abbas Clarevallensis super Cantica canticorum Hugo Parisiensis de archa, de sacramentis, et de aliis multis.

Libri Origenis presbiteri. 162. In uno volumine in Genesi omelie XVI [CPG, n° 1411]. In eodem in Exodo omelie XII [CPG, n° 1414]. In eodem in Levitico omelie XVI [CPG, n° 1416]. In eodem in Numero omelie XXX [CPG, n° 1418]. In eodem in Jhesu Nave omelie XXVI [CPG, n° 1420]. In eodem in Judices omelie IX [CPG, n° 1421]. In eodem in libros Regum omelie IIII [CPG, n° 1423, 1 ?]. In eodem in Ysaiam omelie II [CPG, n° 1437]. In eodem in Jeremiam omelie XIIII [CPG, n° 1438, 1]. In eodem in Ezechielem II [CPG, n° 1441] ; desunt XII. 163. In alio super Cantica canticorum libri III [CPG, n° 1433]. 164. In alio Origenes super Leviticum omelie XVII [CPG, n° 1416]. 165. In alio super II partem Mathei [CPG, n° 1450, 1]. 166. In alio super epistolam ad Romanos libri X [CPG, n° 1457, 1].

22*

49. ANGERS, Saint-Aubin, abbaye O.S.B., seconde moitié du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 243 ; BMMF, n° 56. — Éd. : L.W. JONES, « The Library of St. Aubin’s at Angers in the Twelfth Century », dans Classical and Mediæval Studies in honour of Edward Kennard Rand, New York City, 1938, p. [143]-161 (éd. p. 145-160).

59. Origenes, I vol. 63. Josephus antiquitatum, I vol. 64. Josephus historiarum, I vol. 67. Historia ecclesiarum [CPG, n° 3495], I vol. 70. Effren, I vol. 72. Omelie Johannis Crisostomi, I vol. 90. Eusebius Cesariensis [CPG, n° 3495 ?], I vol. 125. Os aureum.

50. PONTIGNY, Notre-Dame et Saint-Edme, abbaye O.Cist., troisième quart du XIIe

s. GOTTLIEB, n° 376 ; BMMF, n° 1557. — Éd. : M. PEYRAFORT-HUIN, La bibliothèque médiévale de l’abbaye de Pontigny (XIIe-XIXe siècles). Histoire, inventaires anciens, manuscrits, P. Stirnemann et J.-L. Benoît coll., DÉR 60, Paris, 2001, p. [245]-285 (« catalogue A »).

De libris sancti Augustini episcopi. 30-31. Liber qui dicitur Florus ex multis sancti Augustini libris super totum corpus Epistolarum Pauli a venerabili Beda presbitero collectus, duobus voluminibus : prima pars continet Epistolas duas ad Romanos videlicet et primam ad Corinthios ; in secunda parte, continentur reliquæ apostoli Epistolae ; & liber Didimi Videntis De Spiritu Sancto de greco translatus in latinum a beato Jeronimo [CPG, n° 2544] ; & Sermo domni Anselmi venerabilis Cantuariensis archiepiscopi de æterna beatitudine.

De libris sancti Jeronimi presbiteri. 55. [V]olumine uno, Jeronimus De ortu beatæ Marie virginis gloriosæ ; [i]n eodem volumine, Sermo sancti Augustini de pacientia ; idem De agenda penitentia ; Sermo sancti Johannis Crisostomi de confessione [?] ; Exhortatio beati Cipriani de penitentia ; liber beati Effrem De munditia animæ [CPG, n° 4080 = CPL, n° 1143, i] ; Exhortatio Johannis Crisostomi de penitentia [CPG, n° 4333] ; Lamentatio Ysidori Yspalensis episcopi ; Edictum Justiniani imperatoris de confessione rectæ Fidei ; Sermo Augustini de proverbiis Salomonis ; Tractatus ejus de quatuor virtutibus caritatis ; Sermo ejusdem de tempore barbarico ; Exhortatio Athanasii episcopi ad monachos [CPG, n° 2308 = CPL, n° 1155 ?] ; Omeliæ Cesarii episcopi ad monachos, numero decem ; Sermones Fausti episcopi ad monachos duo ; item unus Sermo de penitentia.

De libris beati Johannis Crisostomi. 80. Beatus Johannes Chrisostomus partim exponit Mathaei Ævangelium, omeliis viginti quinque [CPG, n° 4424a], sub uno volumine.

23*

81. Volumine uno, ejusdem Omeliæ XLIII de diversis Scripturarum locis [?] ; & Epistola ejus ad Olimpiam [CPG, n° 4405 a] ; & Sermones sancti Augustini de Passione et Resurrectione Domini. 82. Volumine uno, Super Epistolam ad Hebreos sermones triginta quinque [CPG, n° 4440]. 83. Volumine uno, liber Quod nemo leditur nisi a se ipso [CPG, n° 4400] ; & De reparatione lapsi liber alius [CPG, n° 4305] ; De cordis compunctione duo [CPG, n° 4308-4309] ; De suprascriptione Psalmi quinquagesimi I [CPG, n° 4544] ; item Tractatus ejusdem super eundem Psalmum [CPG, n° 4545] ; Ammonitiones Cesarii episcopi.

De libris Origenis. 91. Volumine uno, Super Genesim Origenis omeliæ XVII [CPG, n° 1411] ; Super Exodum XII [CPG, n° 1414] ; Super Leviticum XVII [CPG, n° 1416] ; Super librum Numeri XXVIIII [CPG, n° 1418] ; Super Jhesum Nave XXVI [CPG, n° 1420] ; Super librum Judicum VIIII [CPG, n° 1421] ; Super libros Regum I [CPG, n° 1423, 1] ; Super Cantica Canticorum II [CPG, n° 1432] ; Super Ysaiam VIIII [CPG, n° 1437] ; Super Jeremiam XIIII [CPG, n° 1438, 1]. 92. Volumine uno, Origenes Super Epistolam ad Romanos, libris X [CPG, n° 1457, 1] ; et Vita ipsius Origenis. 93. Volumine uno, Super Cantica canticorum libri quatuor ejusdem Origenis [CPG, n° 1433]. 94. Volumine uno, Origenes Super Mathaeum [CPG, n° 1450, 1]. 95 [ajout de la main b] I. – Volumine uno, Origenes Super Psalmum tricesimum sextum et tricesimum septimum et tricesimum octavum [CPG, n° 1428, 1-3] ; Explanatio Rufini in symbolo ; Explanatio Jeronimi decem temptationum ; II. – Questiones hebraice in libris Regum ; Questiones hebraice in Paralipomenon ; Questiuncule de Genesi collecte ab Albino.

De libris beati Gregorii Nazanzeni episcopi. 105. Opuscula beati Gregorii Nazanzeni episcopi clarissimi et eruditissimi viri, volumine uno, comprehensa sunt haec : Apologeticus ipsius liber I ; liber secundus In semet ipso de agro reversus ; tercius liber De Jeremiæ sententia : « Ventrem meum, ventrem meum doleo &c. » ; quartus De reconciliatione monachorum ; quintus De grandinis vastatione [CPG, n° 3010a] ; in eodem volumine, Epistola sancti Augustini ad Casulanum de jejunio sabbati ; item Sermo ejusdem Augustini de continentia.

De libris sancti Basilii episcopi. 106. Volumine uno, Vita sancti Basilii ; et Regula ejusdem [CPG, n° 2876] ; & Doctrina ejus ad monachos [CPL, n° 1155 a] ; Sermo quoque unus de eo quod scriptum est : « Attende tibi ne forte fiat in corde tuo sermo occultus iniquitas… » [CPG, n° 2847] ; & De proverbiis Salomonis alius sermo [CPG, n° 2856].

De libris Historiarum. 160. HISTORIA Josephi illustris Hebreorum historiographi, in uno volumine et libris viginti. 161. Historia æcclesiastica, in uno volumine et libris undecim [CPG, n° 3495] ; in quo volumine sunt Actus Silvestri pape et Miraculum Petri Ignei ; liber quoque beati

24*

Jeronimi De viris illustribus ; Gennadius similiter De viris illustribus ; [s]ed et Ysidorus Hispalensis episcopus De viris illustribus ; Cassiodori ætiam senatoris De institutione divinarum Scripturarum libri duo. 162. Historia Egesippi, in uno volumine & libris quinque [CPG, n° 1302]. 163. Historia tripartita, in uno volumine & libris duodecim [CPG, n° 7502]. 171. [ajout de la main c] I. – [V]olumine uno, Hystoria Jerusalem, libris quatuor ; Descriptio locorum sanctorum circa Jerusalem ; Hystoria Clementis pape, libri decem [CPG, n° 1015, 5] ; Due epistole ejusdem ad sanctum Jacobum [CPG, n° 1015, 3].

51. CHAALIS, Notre-Dame, abbaye O.Cist., dernier quart du XIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 363. — Éd. : A. BONDÉELLE-SOUCHIER et P. STIRNEMANN, « Vers une reconstitution de la bibliothèque ancienne de l’abbaye de Chaalis… », p. 28-42 (« inventaire I »).

1. Iosephus antiquitatum in uno. uol. eusebius

2. Ecclesiastica hystoria [CPG, n° 3495] in uno uol. origenes

3-5. Expositio origenis super eptaticum in tribus uol. 6. Tractatus super cantica [CPG, n° 1433] \in uno uol/.

augustinus (Gregorius nazanzenus) 46. Augustinus de libero arbitrio. Adversus .V. hereses, Enchiridion. […] de continentia. de ieiunio sabbati. Liber gregorii nazanzeni [CPG, n° 3010a ?]. liber magistri hugonis de operibus trium dierum. Exce\r/pta ex uerbis bernadi abbatis clare uallis in .i. uol.

iohannes crisostomus 80. Iohannes crisostomus super Matheum [CPG, n° 4424 a] In uno uol.

rufinus 91. Vndecim libri ecclesiasticae historiae [CPG, n° 3495] in .i. uol. 97. Regula sancti basilii [CPG, n° 2876]. et ammonitio quaedam ipsius [CPL, n° 1155a] ; in .i. uol.

52. CRÉPY-EN-VALOIS, Saint-Arnoul, abbaye O.S.B., dernier quart du XIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 501. — Éd. : Ph. LAUER, « Les manuscrits de Saint-Arnoul de Crépy », BÉC, 63, 1902, p. [481]-516 (p. 482-486). — Bibl. : A.-M. TURCAN-VERKERK, « Un inventaire périmé : les livres de Saint-Arnoul de Crépy-en-Valois », dans De l’argile au nuage…, notice n° 4, p. 165-168 (p. 166 pour la datation retenue, contre l’hypothèse de Ph. Lauer, qui la plaçait au XIIIe siècle).

I.7. Josephus. I.9-9bis. Prima et secunda pars Origenis super Vetus Testamentum. I.19. Ecclesiastica historia [CPG, n° 3495], tripartita historia [CPG, n° 7502].

25*

II.58. Tripartita historia [CPG, n° 7502], Ecclesiastica historia [CPG, n° 3495]. II.64. Prima et secunda pars Origenis super Vetus Tes[tam]entum. II.66. Josephus.

53. FÉCAMP, La Trinité, abbaye O.S.B., dernier quart du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 290 ; BMMF, n° 579. — Éd. : H. OMONT, « Préface », dans CGM in-8°, I, 1886, p. [I]-LVIII (p. XXV-XXVI).

53. Origenes super Leviticum [CPG, n° 1416]. 54. Origenes super vetus Testamentum. 55. Origenes super epistolam Pauli ad Romanos [CPG, n° 1457, 1]. 68-69. Josephi duo. 70. Iosippi historie. 71. Egesippus [CPG, n° 1302]. 77. Liber Effrem [CPL, n° 1143 ?]. 83. Attanasius de Trinitate [CPL, n° 105]. 88. Liber Clementis [CPG, n° 1015, 5]. 102. Gerarchia Dionisii [CPG, n° 6600 ou 6601]. 105. Hystoria tripartita [CPG, n° 7502]. 107. Os aureum. 129. Hystoria ecclesiastica [CPG, n° 3495].

54. LIMOGES, Saint-Martial, abbaye O.S.B., dernier quart du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 314 ; BMMF, n° 975. — Éd. : L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits…, t. II, 1874, Appendice XIII.1, p. 493-495. — Bibl. : J.-L. LEMAÎTRE, « La bibliothèque de Saint-Martial aux XIIe et XIIIe siècles », dans Saint-Martial de Limoges. Ambition politique et production culturelle (Xe-XIIIe siècles), C. Andrault-Schmitt éd., Limoges, [2006], p. 357-372.

34. Gregorius Nazanzenus. 42. Cronica Hieronimi [CPG, n° 3494]. 51. Exameron sancti Basilii [CPG, n° 2835]. 65. Origenes super Leviticum [CPG, n° 1416]. 66. Origenes super Genesim novum [CPG, n° 1411]. 72. Omelie sancti Johannis Costantinopolitani. 73. Johannes Costantinopolitanus super epistolam ad Ebreos [CPG, n° 4440]. 77. Egisippus [CPG, n° 1302] vetus. 78. Egisippus [CPG, n° 1302] novus. 82. Istoria tripartita [CPG, n° 7502]. 84. Istoria Josephi in duos libros. 89. Istoria Clementis [CPG, n° 1015, 5].

26*

127. Istoria ecclesiastica [CPG, n° 3495]. 55. MAILLEZAIS, Saint-Pierre, abbaye O.S.B., dernier quart du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 324 ; BMMF, n° 1038. — Éd. : L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits…, t. II, 1874, Appendice XVI, p. 506-508 ; H. GENTON, « La bibliothèque de Maillezais à la fin du XIIe siècle », dans L’abbaye de Maillezais. Des moines du marais aux soldats huguenots, C. Treffort et M. Tranchant éd., Rennes, 2005, p. 79-110, p. 100-110.

4. Josephus de antiquitate liber I. 5. Josippus liber I. 6. Egisippus [CPG, n° 1302] liber I. 7. Omelie Origenis super vetus Testamentum liber I.

Libri sancti Jeronimi 12. Hystoria ecclesiastica [CPG, n° 3495 ?] liber I. 48. Hystoria tripartita [CPG, n° 7502] liber I. 49. Gregorius Nazanzenus liber I. 50. Johannes Os aureum super multiphariam [?] liber I. 61. Effrem [CPL, n° 1143 ?] libri duo. 70. Athanasius de Trinitate [CPL, n° 105] liber I.

56. CHEMINON, Notre-Dame, abbaye O.Cist., fin du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 426 ; BMMF, n° 1917 ; BONDÉELLE, Cist., p. 72, C 2. — Éd. : A.-M. TURCAN-VERKERK, Les manuscrits de la Charité, Cheminon et Montier-en-Argonne. Collections cisterciennes et voies de transmission des textes (IXe-XIXe siècles), DÉR 59, Paris, 2000, p. 75-77 (« inv. P »).

10. ecclesiastica. historia [CPG, n° 3495]. 14. origenes. super. vetus. testamentus. in .I.I.° voluminibus. 18. johannes. crisostomus. super. Mateum [CPG, n° 4424 a]. 30. johannes. crisosto) de compunctione [CPG, n° 4408 ou 4409]. 39. excerpta. de origenis. libro. 40. idem. super. cantica [CPG, n° 1432 ou 1433].

57. HAUTE-FONTAINE, Notre-Dame, abbaye O.Cist., fin du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 427 ; BMMF, n° 1919. — Éd. : A.-M. TURCAN-VERKERK, « La bibliothèque de l'abbaye de Haute-Fontaine… », éd. 225-226 (« inv. Pa »), reproduit dans EAD., Les manuscrits de la Charité…, p. 105-106.

21. Ecclesiasticam hystoriam [CPG, n° 3495]. Ex libris Origenis.

22. Omelias super Vetus Testamentum in .IIobus. uoluminibus.

27*

23. Super epistulam ad Romanos [CPG, n° 1457, 1]. 58. MARSEILLE, Saint-Victor, abbaye O.S.B., fin du XIIe s.

GOTTLIEB, n° 331 ; BMMF, n° 1060. — Éd. : D. NEBBIAI, La bibliothèque de l’abbaye Saint-Victor de Marseille (XIe-XVe siècle), DÉR 74, Paris 2005, p. [145]-155 (« inventaire M »).

16. Volumen Josephi de Antiquitate et in eodem Jheronimus super Jezechielem. 103. Volumen Gregorii Nazanzeni [CPG, n° 3010 a ?]. 106. Volumen Ambrosii Super Lucam et in eodem Homelia Origenis in eodem euvangelio [CPG, n° 1451]. 113. Origenis super Epistularum (…) [CPG, n° 1457, 1 ?] 114. Volumen Omeliarum Origenis super Genesym [CPG, n° 1411]. 115. Origenis super Regum [CPG, n° 1423, 1] et Isaiam [CPG, n° 1437]. 116. (…)am [?]. 117. Volumen Origenis Homeliarum in librum Judicum [CPG, n° 1421] et in eodem Augustinus de fide et operibus et in eodem Jheronimus super Jhesu Nave. 135. Volumen Josipi De destruccione urbis et in eodem Paulus Orosius. 136. Volumen Cirilli papae Super Leviticum [?] et Numerum [?]. 141. Volumen Johannis Chrisostomi quod nemo leditur nisi a se ipso [CPG, n° 4400]. 147. Volumina Jerarchiarum [CPG, n° 6600-6601] in eodem Jheronimus De virginitate beate Marie contra Elludium. 152. Volumina Johannis Chrisostomi De reparacione lapsi [CPG, n° 4305]. 161. Volumen Istorie ecclesiastice tripartite [CPG, n° 7502]. 162. Volumen Epistularum Clementis [CPG, n° 1015, 3 ?]. 166. Volumen Istorie ecclesiastice Eusebii Cesariensis [CPG, n° 3495]. 176-177. Volumina duo Altercacionis Athanasii contra Arrium [CPL, n° 807]. 224. Volumen Origenis super Exodum [CPG, n° 1414], Jhesu Nave [CPG, n° 1420] et Judicum [CPG, n° 1421] et Numeri [CPG, n° 1418]. 227. Volumen Origenis super Cantica canticorum [CPG, n° 1432 ou 1433], Isaye [CPG, n° 1437], Jheremie [CPG, n° 1438, 1 ou 2], Jhezechiel [CPG, n° 1441], Jhesu Nave [CPG, n° 1420] et Judicum [CPG, n° 1421] et Regum [CPG, n° 1423, 1]. 242. Volumen glosule super quosdam Psalmos et liber De pleiadibus et quibus aliis stellis et Arator et Johannis Chrisostomi De reparatione lapsi [CPG, n° 4305]. 255. Volumina Exhortatio bene vivendi Johannis ad imperatricem [?] et in eodem Epistola Ivonis. [320. Monachi de Popleto habent O[rigenis] super Pentateucum [CPG, n° 1411 + 1414 + 1416 + 1418 ?].

59. ARRAS, Saint-Vaast, abbaye O.S.B., XIIe s.

GOTTLIEB, n° 248 ; BMMF, n° 114. — Éd. : Ph. GRIERSON, « La bibliothèque de St-Vaast d’Arras au XIIe siècle », Revue bénédictine, 52, 1940, p. 117-140 (éd. p. 124-137).

120. tractatus sancti Dionisii [CPG, n° 6600 ou 6601 ?].

28*

157. apollogeticus Gregorii [CPG, n° 3010a]. 159. Athanasius de trinitate [CPL, n° 105]. 169. Origenes in canticis canticorum [CPG, n° 1432 ou 1433]. 170. Origenes in genesim [CPG, n° 1411]. 172. tripartita historia [CPG, n° 7502]. 177. Iohannes ad imperatricem [?]. 183. Iohannes Chrisostomus. 184-185. Iohannes Os-aureum II. 189. Iohannes Constantinopolitanus de cordis compunctione [CPG, n° 4308 ou 4309]. 190. sermones eiusdem. 191. item de psalmo quinquagesimo [CPG, n° 4544 ou 4545]. 193. Egesippus [CPG, n° 1302]. 194. historia aecclesiastica [CPG, n° 3495]. 201. Effrem [CPL, n° 1143 ?]. 209. Iohannes super epistolam ad Hebręos [CPG, n° 4440].

60. BÈZE, Saints-Pierre-et-Paul, abbaye O.S.B., XIIe s. GOTTLIEB, n° 970 ; BMMF, n° 249. — Éd. : « Antiquum Besuensis abbatiæ Chronicon, authore Joanne Monacho », dans L. D’ACHERY, Spicilegium sive Collectio veterum aliquot Scriptorum qui in Galliæ bibliothecis delituerant, [É]. BALUZE et E. MARTÈNE éd., Parisiis, 1723, t. II, p. 400-463 (p. 450, pour l’inventaire).

[1]. magnam partem Josephi. [9]. Homeliam Origenis.

61. CLAIRVAUX, Notre-Dame, abbaye O.Cist., XIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 418. — Éd. : A. VERNET, La bibliothèque de l’abbaye de Clairvaux du XIIe au XVIIIe siècle, t. I : Catalogues et répertoires, J.-F. Genest coll., DÉR, Paris, 1979, p. 349-356.

LIBRI ORIGENIS

51. Omelie Origenis super Vetus Testamentum in uno volumine. 52. Explanatio ejusdem super extremam partem Mathei [CPG, n° 1450, 1] in uno volumine. 53. Omelie ejusdem super Lucam [CPG, n° 1451], et omelie Alcuini in .i. volumine. 54. Super epistolam ad Romanos liber [CPG, n° 1457, 1] in uno volumine. 55. Explanatio ejusdem super Cantica canticorum ab exordio usque Capite nobis vulpes [CPG, n° 1433] in .i. volumine 56. Apologeticus Pamphili pro Origene [CPG, n° 1715]. Periarcon Origenis [CPG, n° 1482, 2] in uno volumine. 57. Tractatus ejusdem in Job [CPG, n° 1424 ?] et alii libri ejusdem in .i. volumine.

29*

58. Tractatus ejusdem super psalmum tricesimum .vi. xxxvii. xxxviii [CPG, n° 1428, 1-3]. Explanatio Rufini in simbolo. Jeronimus De hebraicis questionibus. Epitoma in libris Regum. Questiuncule ab Albino collecte. Ethimologie difficilium partium, in uno volumine.

62. CLERMONT-FERRAND, Saint-Allyre, abbaye O.S.B., XIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 442. — Éd. : C. COUDERC, « Introduction », dans CGM in-8°, XIV, 1890, p. [IX]-XXXVI (p. XXVI-XXVIII). — Bibl. : M. PEYRAFORT-HUIN, « Un puzzle multiséculaire : jalons pour reconstituer la bibliothèque clermontoise de Saint-Allyre (Premier volet) », dans Parva pro magnis munera…, p. [75]-118, p. 78-89.

I.4. Hystoriarum libri duo [Iosephi ?]. I.7. Hystorie tripartite [CPG, n° 7502] librum unum. I.16. De gestis Clementis [CPG, n° 1015, 5] liber unus. I.23. Liber unus, qui dicitur Johannis Os aureum. II.23. Gesta Clementis [CPG, n° 1015, 5]. II.29. Istoria tripartita [CPG, n° 7502]. II.63. Johannem Hos aureum.

63. CRÉPY-EN-VALOIS, Saint-Arnoul, abbaye O.S.B., XIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 500. — Éd. : Ph. LAUER, « Les manuscrits de Saint-Arnoul de Crépy », Bibliothèque de l’École des chartes, 63, 1902, p. [481]-516 (p. 487). — Bibl. : A.-M. TURCAN-VERKERK, « Un inventaire périmé… » (2015).

[2]. Josephus. [3]. Tripartita historia [CPG, n° 7502], Ecclesiastica historia [CPG, n° 3495]. [55]. [Origenes] super Vetus Testamentum in duobus voluminibus.

64. CUISSY, Notre-Dame, abbaye O.Praem., XIIe s.

om. GOTTLIEB et BMMF ; MUNK-OLSEN 3.1, p. 92 ; BONDÉELLE, Prém., p. 116, C II. — Éd. : A. BONDÉELLE-SOUCHIER, Bibliothèques de l’ordre de Prémontré dans la France d’Ancien Régime, t. II : Édition des inventaires, DÉR 58, Paris, 2006, p. 155-157.

19. Librum Jhesu nave [CPG, n° 1420 ?]. 20. Origenes super Leuiticum [CPG, n° 1416].

65. CUISSY, Notre-Dame, abbaye O.Praem., XIIe s.

GOTTLIEB, n° 285 ; BMMF, n° 504 ; BONDÉELLE, Prém., p. 116, C I. — Éd. : A. BONDÉELLE-SOUCHIER, Bibliothèques de l’ordre de Prémontré dans la France d’Ancien Régime, t. II : Édition des inventaires, DÉR 58, Paris, 2006, p. 153-155.

1. Historia E. in duobus uoluminibus [CPG, n° 1302 ou 3495 ?]. 17. Origenem super Leuiticum [CPG, n° 1416].

30*

66. LA CANOURGUE, Saint-Martin, prieuré O.S.B., XIIe s. GOTTLIEB, n° 265 ; BMMF, n° 875. — Éd. : L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits…, t. II, Appendice XV, p. 505-506.

23. Librum de Effrem [CPL, n° 1143 ?] . 67. LES VAUX-DE-CERNAY, Notre-Dame et Saint-Jean-Baptiste, abbaye O.Cist., XIIe

s. GOTTLIEB, n° 410 ; BMMF, n° 966. — Éd. : H. MARTIN, « Inventaires des biens et des livres de l’abbaye des Vaux-de-Cernay au XIIe siècle », Bulletin de la Société de l’histoire de Paris et d’Île-de-France, 13, 1886, p. 36-42 (éd. p. 40-42).

22. Liber quoque Origenis in libro Jesu Nave [CPG, n° 1420]. 23. Liber etiam ejusdem super Cantica canticorum [CPG, n° 1433]. 56. Liber quoque Josephi. 64. Regula sancti Basilii [CPG, n° 2876]. 65. Expositio super Matheum [CPG, n° 1450, 1 ou 4424 a ?].

68. CORBIE, Saints-Pierre-et-Paul, abbaye O.S.B., vers 1200

GOTTLIEB, n° 284 ; BMMF, n° 483. — Éd. : U. WINTER, Die mittelalterlichen Bibliothekskataloge aus Corbie, p. 91-134.

28. Egesippus [CPG, n° 1302] soliloquia augustinj. 46. Super ecclesiasten. Origenis super cantica canticorum. a jeronimo translatus [CPG, n° 1432 ?]. eiusdem de balaam. et balac [CPG, n° 1418]. 66. Contra nouationum. Johannis de similitudine carnis [CPL, n° 567]. Augustinus de quantitate temporis eiusdem. de predestinationibus eiusdem. de decem cordis. 84. Omelie origenis super pentateucum [CPG, n° 1411 + 1414 + 1416 + 1418 ?] josue [CPG, n° 1420] et Judicum [CPG, n° 1421]. 85. Super cantica [CPG, n° 1432 ou 1433]. Apologeticus panfilii [CPG, n° 1715] peri arcon origenis [CPG, n° 1482, 2]. 86. Origenis de balaam [CPG, n° 1418]. Johannes de reparatione lapsi [CPG, n° 4305]. 87. Omelie super cantica [CPG, n° 1432] et prophetas [CPG, n° 1441 ?]. 88. Origenes super numeros [CPG, n° 1418] beda de tabernaculo. 126. [E]xceptiones ecclesiasticarum regularum. expositio super boetium. Anastasius contra hereticos [CPG, n° 7774 ?]. 159. Omelie johannis crisostomi. in matheum [CPG, n° 4424 a]. 160. Sermones eiusdem. 163. Epistole ualentinj monachi ad augustinum. Augustinus ad eundum. Sermo de adam et ligno uetito. Instituta nili monachi de .VIII. uiciis [CPG, n° 6077a ou b] Enchiridion rufini [CPG, n° 1425 ?]. Regula sanctorum patrum Serapionis. Macharii. panuchiri. et alterius macharii [CPL, n° 1842]. 164. Cirillus de benedictionibus leuitarum et sacerdotum [?].

31*

165. Eusebii panphilii de fide contra sab[ellium] libri duo [CPG, n° 3525 ?]. De resurrectione liber. unus. Item de resurrectione et ascensione. liber. unus. De incorporali et inuisibili deo. liber. I. eiusdem Libri VIII. De incorporali. liber. I. De anima. liber I9. De spiritali cogitatu hominis liber. I. Quod deus pater incorporalis est. liber. I. De eodem liber unus. Non ueni pacem mittere liber unus. Quod dico uobis in aure predicate super tecta. liber unus. De operibus bonis et malis. Liber. I. De operibus bonis ex epistola pauli ad chorinthios. II. libri duo [CPG, n° 3526]. 170. Historia clementis. libri decem [CPG, n° 1015, 5]. 173. Historia Tripertita [CPG, n° 7502]. 174. Item tripertita [CPG, n° 7502]. 175. Historia Egisippi [CPG, n° 1302]. 181. Historia eusebii ęcclesiastice pars prima [CPG, n° 3495]. 182. Historia pars secunda [CPG, n° 3495]. 186. Josephus antiquitatum et belli judaicj. 213. Isichius super leuiticum [CPG, n° 6550]. 221. Anastasii de trinitate. libri VIII [CPL, n° 105]. 222. De fide liber unus. contra arrium sabellium. fotinum altercatio. a uigilio nomine athanasio edita. Epistola potamij una. Athanasij una. Solutiones ad obiectiones hereticorum [CPL, n° 807]. 223. Athanasius de fide catholica [CPL, n° 105]. 226. Effrem [CPL, n° 1143 ?]. sancte paule uita. 228. Regula basilij [CPG, n° 2876] Juuenalis. 241. Exameron basilii [CPG, n° 2835].

69. HAUTE-FONTAINE, Notre-Dame, abbaye O.Cist., fin XIIe – début XIIIe s.

om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 713 ; MUNK-OLSEN 3.1, p. 122-123 ; BONDÉELLE, Cist., p. 128, C 2. — Éd. : A.-M. TURCAN-VERKERK, « La bibliothèque de l'abbaye de Haute-Fontaine aux XIIe et XIIIe siècles… », p. 226-229 (« inv. Ge »), reproduit dans EAD., Les manuscrits de la Charité…, p. 107-109.

De libris Origenis. 1. Omeliae super Vetus Testamentum in .IIobus. voluminibus. 2. Super epistulam ad Romanos [CPG, n° 1457, 1]. 3. Super Matheum [CPG, n° 1450, 1]. 4. Super Iob [CPG, n° 1424 ?]. 19. Johannem Crisostomum super Matheum [CPG, n° 4424]. 41. Liber effrem diaconi [CPG, n° 1143] in .Io. volumine. 70. Josephum in duobus uoluminibus. 76. De conflictu uiciorum atque uirtutum. Ammonitio sancti Basilii episcopi ad filios spirituales [CPL, n° 1155 a]. Vita sancti Remigii et sancti Fursei, et sancti Alexii, et

32*

sancti Theobaudi, et obitus sanctae Mariae Magdalenae, et translatio eiusdem, et inuentio, et exaltatio sanctae Crucis, et vita beati Abrahe in I° uolumine.

70. EU, Notre-Dame, abbaye O.S.A., XIIe-XIIIe s. om. GOTTLIEB ; BMMF, n° 1922. — Éd. : F. DOLBEAU, « Deux catalogues inédits de bibliothèques médiévales », dans Nova de veteribus. Mittel- und neulateinische Studien für Paul Gerhard Schmidt, A. BIHRER et E. STEIN éd., München – Leipzig, 2004, p. [326]-356 (éd. p. 340-342). – Bibl. : F. DOLBEAU, « Sermons sous forme de centons dans deux recueils de Freising », dans Sermo Doctorum: Compilers, Preachers, and their Audiences in the Early Medieval West, M. DIESENBERGER, Y. HEN et M. POLLHEIMER éd., Turnhout, 2013, p. 375-426. (p. 379, n. 14 pour l’identification du possesseur).

20. Origenes super uetus Testamentum, libri II. 21. Super epistulam ad Romanos [CPG, n° 1457, 1], liber I. 50. Instituta basilii [CPL, n° 1155 a ?], liber I. 89. Ex omeliis origenis excerpta, liber I.

71. LIMOGES, Saint-Martial, abbaye O.S.B., XIIe-XIIIe s.

GOTTLIEB, n° 316a ; BMMF, n° 976. — Éd. : L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits…, t. II, 1874, Appendice XIII.2, p. 495-496.

6. [Liber magnus de vitis] patrum, et Johannes de reparatione lapsi [CPG, n° 4305] et de compunctione [CPG, n° 4308 ou 4309], [et liber sententiarum Isidori], in uno. 17. Ierarchia Dyonisii [CPG, n° 6600 ou 6601]. 29. Josephus de antiquitate, in duobus voluminibus.

33*

II. – INDEX DES AUTEURS ET DES ŒUVRES MENTIONNÉS DANS LES INVENTAIRES ÉTUDIÉS

Les références sont uniquement faites à l’Annexe I. Pour chaque auteur ou chaque

œuvre, mentionnée d’après son titre retenu dans l’une ou l’autre des deux Claves Patrum, on trouvera le numéro de l’inventaire en gras, suivi du numéro de l’item. La distinction entre œuvres authentiques et apocryphes repose sur la confrontation des données des Claves et de la base de données des « Sources chrétiennes ». PS.-ANASTASE LE SINAÏTE

23, 77. — De haeresibus (CPG, n° 7774) : 68, 126 (?).

ARNOBE LE JEUNE — Liber ad Gregoriam in Palatio constitutam (CPL, n° 241) : 6, 28

ATHANASE D’ALEXANDRIE 3, 105 ; 4, 222 ; 8, 25 ; 12, 10 ; 22, 52 ; 23, 333 ; 28, 3 ; 32, 11

PS.-ATHANASE D’ALEXANDRIE — Symbolum « Quicumque » (CPL, n° 167) : 45, 3.

— De observationibus monachorum (CPG, n° 2308 = CPL, n° 1155) : 50, 55 (?). v. aussi EUSÈBE DE VERCEIL, CPL, n° 105, et VIGILE DE THAPSE, CPL, n° 807.

BASILE DE CÉSARÉE 4, 144 ; 15, 77 ; 16, 19 ; 23, 405 — Homiliae in hexaemeron, trad. Eustathe (CPG, n° 2835) : 4, 142 ; 22, 90 ; 23, 69 ; 33, 55 ; 44, 52 ; 54, 51 ; 68, 241. — De ieiunio 1, trad. Rufin (?) (CPG, n° 2845) : 1, 8 (?) ; 33, 56 (?)

— De ieiunio 2, trad. lat. (CPG, n° 2846) : 1, 8 (?) ; 33, 56 (?).

— Homilia in illud : Attende tibi ipsi, trad. Rufin (CPG, n° 2847) : 50, 106.

— Homilia in principium prouerbiorum, trad. Rufin (CPG, n° 2856) : 50, 106.

— Asceticon magnum (CPG, n° 2875) : 4, 143 (?).

— Asceticon paruum, trad. Rufin (CPG, n° 2876) : 2, III.33 ; 23, 70, 71, 113 et 116 ; 28, 41 ; 31, 44 ; 37, 52 ; 41, 45 ; 50, 106 ; 51, 97 ; 67, 64 ; 68, 228. PS.-BASILE DE CÉSARÉE

— Admonitio ad filium spiritalem (CPL, n° 1155 a) : 5, 42 ; 23, 405 ; 43, 136 ; 48, 87 (bis ?) ; 50, 106 ; 51, 97 ; 68, 223 ; 69, 76 ; 70, 50 (?).

PS.-CLÉMENT DE ROME — Epistula Clementis ad Iacobum, trad. Rufin (CPG, n° 1015, 3) : 1, 18 ; 23, 24 ; 25, 30 ; 27, 275-279 ; 50, 171 ; 58, 162 (?) — Recognitiones, trad. Rufin (CPG, n° 1015, 5) : 8, 35 (?) ; 12, 47 ; 19, 88 ; 23, 24 ; 25, 22 ; 26, 30 ; 28, 80 ; 31, 41 (?) ; 32, 7 ; 41, 8 ; 43, 27 ; 44, 40 ; 48, 145 ; 50, 171 ; 53, 88 ; 54, 89 ; 62, I.16 et II.23 ; 68, 170

CYRILLE D’ALEXANDRIE (?) 4, 155 et 227 ; 8, 26 ; 28, 3 ; 58, 136 ; 68, 164.

34*

— Epistola 87, Prologus de ratione Paschae (CPG, n° 5387) : 3, 161 PS.-CYRILLE D’ALEXANDRIE

— « Epistula Cyrilli » (CPL, n° 2304) : 9, 95 (?) ; 23, 269 (?). — « Epistula Cyrilli » altera (CPL, n° 2305) : 9, 95 (?) ; 23, 269 (?).

PS.-DENYS L’ARÉOPAGITE — De coelesti hierarchia (CPG, n° 6600) : 6, 5 ou 6 ; 23, 25 et 278 et 352 ; 24, 10 ; 43, 39 (?) ; 44, 48 (?) ; 46, 6, 16 (?) ; 48, 93 (?), 129 ; 53, 102 (?) ; 58, 147 ; 59, 120 (?) ; 71, 17 (?). — De ecclesiastica hierarchia (CPG, n° 6601) : 6, 5 ou 6 ; 23, 25 ; 43, 39 (?) ; 44, 48 (?) ; 46, 6,

16 (?) ; 48, 93 (?), 129 ; 53, 102 (?) ; 58, 147 ; 59, 120 (?) ; 71, 17 (?). — De diuinis nominibus (CPG, n° 6602) : 48, 129. — De mystica theologia (CPG, n° 6603) : 48, 129. — Epistulae i-x (CPG, n° 6604-6613) : 49, 129.

DIDYME L’AVEUGLE — De spiritu sancto, trad. Jérôme (CPG, n° 2544) : 23, 206 ; 34, 22 ; 38, 24 ; 48, 59 ; 50, 30-31.

« ÉPHREM LATIN » 49, 70. — Sermones (CPL, n° 1143) (voir aussi CPG, n° 3909 et 4080) : 5, 20 ; 8, 82 (?) ; 11, 14 ; 18, 62 (?) ; 19, 103 et 104 ; 21, 3 ; 22, 139 (?) ; 23, 186 (?) ; 24, 35 (?) ; 27, 273-274 (?) ; 35, 4 (?) ; 37, 32 (?) ; 43, 131 ; 44, 14 ; 48, 136 ; 53, 77 (?) ; 55, 61 (?) ; 59, 201 (?) ; 66, 23 (?) ; 68, 226 (?) ; 69, 41. — De compunctione cordis (CPG, n° 3909 = CPL, n° 1143, vi) : 16, 31 ; 23, 77. — De die iudicii et de resurrectione (CPG, n° 4080 = CPL, n° 1143, i) : 3, 163 ; 50, 55. — Dicta sancti Effrem (CPG, n° 4090 A = CPL, n° 1145) : 23, 186 (?).

EUSÈBE DE CÉSARÉE — Chronicon, trad. Jérôme (CPG, n° 3494) : 2, III.36 ; 11, 3 ; 22, 126 ; 23, 218 ; 29, 1 ; 43, 58 et 253 ; 54, 42. — Historia ecclesiastica, trad. Rufin (CPG, n° 3495) (voir aussi CPL, n° 197 b) : 1, 4 et 5 ; 2, III.35 ; 3, 195 ; 8, 33 (?) ; 10, 37 ; 11, 5 (?) ; 12, 30 ; 16, 39 ; 17, 2 ; 18, 33 ; 20, 7 ; 22, 127 ; 23, 22 ; 25, 18 ; 26, 15 ; 28, 27 ; 37, 30 ; 41, 7 ; 42, 2 ; 43, 31 ; 48, 99 ; 49, 67, 90 (?) ; 50, 161 ; 51, 2 et 91 ; 52, I.19 et II.58 ; 53, 129 ; 54, 127 ; 55, 12 (?) ; 56, 10 ; 57, 21 ; 58, 166 ; 59, 194 ; 63, 3 ; 65, 1 (?) ; 68, 181 et 182. v. aussi RUFIN D’AQUILÉE, CPL, n° 197.

EUSÈBE D’ÉMÈSE — Sermones i-xvii, Collectio Trecensis (CPG, n° 3525) : 22, 128 ; 68, 165 (?). — Sermones xviii-xxix, Collectio Sirmondiana (CPG, n° 3526) : 68, 165. EUSÈBE DE VERCEIL

— De Trinitate (CPL, n° 105) : 1, 28 ; 4, 153 ; 22, 50 et 51 ; 23, 87 ; 37, 68 ; 41, 59 ; 44, 17 ; 48, 113 ; 53, 83 ; 55, 70 ; 59, 159 ; 68, 221.

EUTROPE — De similitudine carnis peccati (CPL, n° 567) : 68, 66.

FLAVIUS JOSÈPHE 2, II.20 ; 3, 188 ; 6, 1 ; 8, 30 ; 12, 1 ; 16, 34 ; 20, 8 ; 24, 20 ; 28, 87 ; 33, 127 ; 41, 113 ; 43, 26 ; 44, 42 ; 48, 97 et 98 ; 49, 63 et 64 ; 50, 160 ; 51, 1 ; 52, I.7 et II.66 ; 53, 68-69 et 70 ; 54, 84 ; 55, 4 et 5 ; 58, 16 et 135 ; 60, 1 ; 62, I.4 (?) ; 63, 2 ; 67, 56 ; 68, 186 ; 69, 70 ; 71, 29.

GRÉGOIRE DE NAZIANZE

35*

8, 15 ; 23, 65 et 183 ; 39, 4 ; 40, 7 ; 54, 34 ; 55, 49. — Orationes xlv, trad. Rufin (CPG, n° 3010a) : 3, 104 ; 4, 214-221 ; 17, 8-10 ; 22, 162 ; 23, 65 ; 27, 215-221 ; 28, 24 (?) ; 32, 8 ; 34, 17 (?) ; 43, 47 ; 50, 105 ; 51, 46 ; 58, 103 ; 59, 157.

GRÉGOIRE DE NYSSE — Apologia in hexaemeron (CPG, n° 3153) : 23, 24 et 69. — De opificio hominis, trad. Denys le Petit ou Jean Scot Erigène (CPG, n° 3154 a ou b) : 23, 69 et 259 ; 48, 144.

HÉGÉSIPPE — Hypomnemata (CPG, n° 1302) : 6, 2 ; 8, 31 ; 22, 123 ; 23, 25 et 26 ; 24, 109 ; 26, 21 ; 35, 2 ;

43, 28 ; 44, 41 ; 47, 47 ; 48, 101 ; 50, 162 ; 53, 71 ; 54, 77 et 78 ; 55, 6 ; 59, 193 ; 65, 1 ; 68, 28 ; 68, 175.

HERMAS — Pastor Hermae (CPG, n° 1052) : 48, 153.

HÉSYCHIUS DE JÉRUSALEM — Commentarius in Leuiticum (CPG, n° 6550) : 2, III.17 ; 16, 41 ; 22, 208 ; 23, 349 ; 26, 19 ; 68, 213

IGNACE D’ANTIOCHE — Epistulae interpolatae et epistulae suppositiciae (CPG, n° 1026) : 17, 1 ; 22, 207 ; 23, 336.

IRÉNÉE DE LYON — Aduersus haereses (CPG, n° 1306, 2) : 23, 356 ; 26, 4 ; 47, 44

JEAN CHRYSOSTOME 3, 82-83 et 111 ; 6, 25 ; 7, 39 ; 8, 28 ; 10, 59 ; 11, 20 ; 13, 25 ; 14, 13bis ; 15, 57 et 66 ; 17, 26-28 ; 18, 58 ; 19, 91 et 121 ; 20, 18 ; 22, 190 ; 23, 109, 111 et 186 ; 25, 48 ; 29, 8 ; 33, 125 ; 47, 25 ; 37, 31 ; 49, 72 et 125 ; 50, 55 et 81 ; 53, 107 ; 54, 72 ; 55, 50 ; 58, 255 ; 59, 177, 183, 184-185, 190 ; 62, I.23 et II.63 ; 68, 160. — Ad Theodorum lapsum 1 et 2 (CPG, n° 4305) : 4, 146 ; 17, 26-28 ; 23, 108 ; 26, 26 ; 33, 126 ; 36, 14 ; 43, 135 ; 44, 54 ; 48, 110 ; 50, 83 ; 58, 152 et 242 ; 68, 86 ; 71, 6. — Ad Demetrium de compunctione liber 1 (CPG, n° 4308) : 4, 147 ; 17, 26-28 (?) ; 23, 62, 108 et 111, 169 (?) ; 43, 60 (?) ; 48, 110 ; 50, 83 ; 59, 189 (?) ; 71, 6 (?). — Ad Stelechium de compunctione liber 2 (CPG, n° 4309) : 4, 147 ; 17, 26-28 (?) ; 23, 108 et 111, 169 (?) ; 43, 60 (?) ; 48, 110 ; 50, 83 ; 59, 189 (?) ; 71, 6 (?). — De sacerdotio libri 1-6 (CPG, n° 4316) : 22, 89 ; 23, 65 ; 37, 46 ; 48, 135. — De paenitentia homiliae 1-9 (CPG, n° 4333) : 17, 26-28 ; 23, 327 et 422 ; 50, 55. — De laudibus sancti Pauli apostoli homiliae 1-7 (CPG, n° 4344) : 23, 172 et 376 ; 44, 55 ; — In Eutropium (CPG, n° 4392) : 4, 148. — Sermo antequam iret in exsilium (CPG, n° 4396) : 4, 149 — Quod nemo laeditur nisi a se ipso (CPG, n° 4400) : 17, 26-28 ; 23, 108 ; 50, 83 ; 58, 141 — Epistulae (CPG, n° 4405 a), ep. 3 : 50, 81. — In Genesim homiliae 1-67 (CPG, n° 4409) : 56, 30 (?). — Sermones 1-8 in Genesim (CPG, n° 4410) : 3, 82-83 (?). — In Matthaeum homiliae 1-25, trad. Anianus (CPG, n° 4424 a) : 2, III.18 ; 4, 145 ; 6, 14 ; 14, 13bis ; 15, 57 ; 16, 13 ; 17, 26-28 ; 23, 106, 107 et 325 ; 50, 80 ; 51, 80 ; 56, 18 ; 67, 65 (?) ; 68, 159 ; 69, 19. — In Epistulam 2 ad Corinthios argumentum et homiliae I-XXX (CPG, n° 4429) : 23, 150 (?)

36*

— In epistulam ad Hebraeos argumentum et homiliae 1-34, trad. Mutianus (CPG, n° 4440) : 3, 82-83 ; 12, 19 ; 23, 11 et 110 ; 50, 82 ; 54, 73 ; 59, 209. — In psalmum 50 homilia 1 (CPG, n° 4544) : 14, 28 ; 17, 26-28 (?) ; 23, 375 (?) ; 27, 271-272 (?) ; 48, 110 ; 50, 83 ; 59, 191 (?). — In psalmum 50 homilia 2 (CPG, n° 4545) : 17, 26-28 (?) ; 23, 375 (?) ; 27, 271-272 (?) ; 48, 110 ; 50, 83 ; 59, 191 (?). — Collectio xxxviiii sermonum, Coll. Wilmart (CPL, n° 915, app.) : 23, 108 voir aussi EUTROPE, CPL, n° 567.

PS.-JEAN CHRYSOSTOME — Homilia in sanctum pascha (CPG, n° 4408) : 56, 30 (?).

LUCIEN D’ANTIOCHE — Epistula ad Antiochenos (CPG, n° 1721) : 23, 356 (?).

PS.-MACAIRE — Regula monachorum (CPL, n° 1842) : 1, 7 (?) et 11 (?) ; 23, 77 (?) ; 68, 163. MAXIME LE CONFESSEUR

— Questions à Thalassios (CPG, n° 7688) : 6, 29. — Mystagogia (CPG, n° 7704) : 12, 63. — Ambiguorum liber, trad. Jean Scot Erigène (CPG, n° 7705) : 23, 298.

PS.-NIL D’ANCYRE — De octo vitiis (CPG, n° 6077 a ou b) : 68, 163.

ORIGÈNE : 2, III.43-44 et 45-46 ; 3, 111 ; 8, 6 ; 25, 97 ; 28, 90 ; 31, 61 ; 40, 8 ; 41, 124 ; 43, 45 et 248 ; 48, 46 ; 49, 59 ; 51, 3-5 ; 52, I.9-9bis et II.64 ; 53, 54 ; 55, 7 ; 56, 14 et 39 ; 57, 22 ; 58, 116 (?) ; 60, 9 ; 61, 51 ; 63, 55 ; 69, 1 ; 70, 20 et 89. — In Genesim homiliae xvi, trad. Rufin (CPG, n° 1411) : 3, 76-78 ; 4, 136 ; 6, 10 ; 19, 90 ; 22, 232 ; 26, 36 ; 37, 20 ; 48, 162 ; 50, 91 ; 54, 66 ; 58, 114 et 320 (?) ; 59, 170 ; 68, 84. — In Exodum homiliae xiii, trad. Rufin (CPG, n° 1414) : 4, 137 ; 6, 10 ; 34, 37 ; 48, 162 ; 50, 91 ; 58, 224, 320 (?) ; 68, 84 (?). — In Leuiticum homiliae xvi, trad. Rufin (CPG, n° 1416) : 6, 10 ; 7, 47 ; 23, 220 ; 48, 45, 162 et 164 ; 50, 91 ; 53, 53 ; 54, 65 ; 58, 320 (?) ; 64, 20 ; 65, 17 ; 68, 84 (?). — In Numeros homiliae xxviii, trad. Rufin (CPG, n° 1418) : 4, 138 et 139 ; 22, 233 ; 26, 20 et 26 ; 48, 162 ; 50, 91 ; 58, 224, 320 (?) ; 68, 46, 84 (?), 86 et 88. — In Iesu Naue homiliae xxvi, trad. Rufin (CPG, n° 1420) : 4, 140 ; 6, 10 ; 16, 6 ; 23, 221 ; 44, 37 ; 46, 9 ; 48, 162 ; 50, 91 ; 58, 224 et 227 ; 64, 19 (?) ; 67, 22 ; 68, 84 — In librum Iudicum homiliae ix, trad. Rufin (CPG, n° 1421) : 4, 141 ; 48, 162 ; 50, 91 ; 58, 117 224 et 227 ; 68, 84 — Homiliae in I Reg. 1, 2, trad. Rufin (CPG, n° 1423, 1) : 43, 248 ; 48, 162 (?) ; 50, 91 ; 58, 115 et 227 ; — Fragmenta e catenis in Iob (CPG, n° 1424) : 61, 57 (?) ; 69, 4 (?) — Commentarii in Psalmos I-XXV (CPG, n° 1425) : 68, 163 (?). — Homiliae in Ps. XXXVI-XXXVIII, trad. Rufin (CPG, n° 1428, 1-3) : 44, 38 ; 48, 142 ; 50, 95 ; 61, 58 — Tractatus lix in Psalmos, trad. Ps.-Jérôme (CPG, n° 1429) : 23, 222 (?), 223 (?). — In Canticum canticorum homiliae II, trad. Jérôme (CPG, n° 1432) : 3, 79 (?) ; 23, 209, 243 (?) ; 43, 248 (?) ; 44, 38 ; 50, 91 ; 56, 40 ; 58, 227 ; 59, 169 ; 68, 46, 85 (?) et 87.

37*

— Libri x in Canticum canticorum, trad. Rufin (CPG, n° 1433) : 3, 79 ; 23, 232 et 243 (?) ; 26, 6 ; 27, 100-101 ; 41, 15 (?) ; 43, 248 (?) ; 44, 38 (?) ; 48, 142 (?), 163 ; 50, 93 ; 51, 6 ; 56, 40 (?) ; 58, 227 (?) ; 59, 169 (?) ; 61, 55 ; 67, 23 ; 68, 85 (?) ;

— In Isaiam homiliae xxxii, trad. Jérôme (CPG, n° 1437) : 43, 248 ; 48, 162 ; 50, 91 ; 58, 115 et 227. — Homiliae in Ieremiam – Homeliae xx graecae, trad. Jérôme (CPG, n° 1438, 1) : 48, 162 ; 50, 91 ; 58, 227 (?). — Homiliae in Ieremiam - Homeliae ii latinae, trad. Jérôme (CPG, n° 1438, 2) : 58, 227 (?). — In Ezechielem homiliae xiv, trad. Jérôme (CPG, n° 1441) : 48, 162 ; 58, 227 ; 68, 87 (?). — Commentarii in Matthaeum (CPG, n° 1450, 1) : 48, 165 ; 50, 94 ; 61, 52 ; 67, 65 (?) ; 69, 3. — In Lucam homiliae xxxix, trad. Jérôme (CPG, n° 1451) : 6, 10 ; 9, 92 ; 58, 106 ; 61, 53 ; — Commentarii in Epistulam ad Romanos, trad. Rufin (CPG, n° 1457, 1) : 6, 9 ; 22, 234 ; 23, 224 ; 27, 100-101 ; 44, 37 ; 48, 44 et 166 ; 50, 92 ; 53, 55 ; 57, 23 ; 58, 113 (?) ; 61, 54 ; 69, 2 ; 70, 21. — De principiis, trad. Rufin (CPG, n° 1482, 2) : 28, 90 ; 61, 56 ; 68, 85.

PAMPHILE DE CÉSARÉE — Apologia pro Origene, trad. Rufin (CPG, n° 1715) : 22, 235 ; 61, 56 ; 68, 85.

PHILON D’ALEXANDRIE 3, 194 ; 23, 27.

POLYCARPE DE SMYRNE — Epistula ad Philippenses (CPG, n° 1040) : 23, 336.

RUFIN D’AQUILÉE — CPL, n° 197 b : 1, 4 et 5.

SOZOMÈNE : v. THÉODORE LE LECTEUR SOCRATE DE CONSTANTINOPLE : v. THÉODORE LE LECTEUR THÉODORE LE LECTEUR

— Historia tripartita (CPG, n° 7502) : 2, III.37 ; 3, 193 ; 6, 3 ; 8, 34 ; 11, 2 ; 12, 31 ; 17, 32 ; 18, 34 ; 19, 82 ; 20, 6 ; 22, 295 ; 23, 23 ; 24, 1 ; 28, 26 ; 30, 33 ; 33, 121 ; 37, 137 ; 43, 30 ; 44, 46 ; 48, 100 ; 50, 163 ; 52, I.19 et II.58 ; 53, 105 ; 54, 82 ; 55, 48 ; 58, 161 ; 59, 172 ; 62, I.7 et II.29 ; 63, 3 ; 68, 173 et 174.

THÉODORET DE CYR : v. THÉODORE LE LECTEUR THÉOPHILE D’ALEXANDRIE

27, 210-212. — Epistula sexta decima, trad. Jérôme (= HIER., Ep. 96) (CPG, n° 2585) : 3, 102 ; 9, 95 ; 23, 242 et 333 ; 33, 288 ; 34, 23.

VIGILE DE THAPSE — Contra Arianos, Sabellianos, Photinianos dialogus (CPL, n° 807) : 23, 87, 88 et 363 ; 48, 113 ; 58, 176-177 ; 68, 222.

38*

III. – INDEX DES POSSESSEURS

Les références renvoient aux numéros des inventaires tels qu’ils figurent dans l’Annexe I. ÉTABLISSEMENTS RELIGIEUX

Angers, Saint-Aubin, abbaye O.S.B. : 49. Arras, Saint-Vaast, abbaye O.S.B. : 59. Bèze, Saints-Pierre-et-Paul, abbaye O.S.B. : 60. Cambrai, Notre-Dame, cathédrale : 12. Chaalis, Notre-Dame, abbaye O.Cist. : 51. Chartres, Saint-Père, abbaye O.S.B. : 24. Chelles, Notre-Dame, abbaye O.S.B. : 25. Cheminon, Notre-Dame, abbaye O.Cist. : 56. Clairvaux, Notre-Dame, abbaye O.Cist. : 61. Clermont-Ferrand, cathédrale : 13. Clermont-Ferrand, Saint-Allyre, abbaye O.S.B. : 62. Cluny, Saint-Pierre, abbaye O.S.B. : 16 ; 23. Corbie, Saints-Pierre-et-Paul, abbaye O.S.B. : 22 ; 26 ; 68. Crépy-en-Valois, Saint-Arnoul, abbaye O.S.B. : 52 ; 63. Cuissy, Notre-Dame, abbaye O.Praem. : 64 ; 65. Dijon, Saint-Bénigne, abbaye O.S.B. : 38. Eu, Notre-Dame, abbaye O.S.A. : 70. Fécamp, La Trinité, abbaye O.S.B. : 18 ; 53. Gorze, Saint-Gorgon, abbaye O.S.B. : 27. Haute-Fontaine, Notre-Dame, abbaye O.Cist. : 57 ; 69. La Canourgue, Saint-Martin, prieuré O.S.B. : 66. Le Bec-Hellouin, Notre-Dame, abbaye O.S.B. : 48. Les Vaux-de-Cernay, Notre-Dame et Saint-Jean-Baptiste, abbaye O.Cist. : 67. Limoges, Saint-Martial, abbaye O.S.B. : 54 ; 71. Maillezais, Saint-Pierre, abbaye O.S.B. : 55. Marseille, Saint-Victor, abbaye O.S.B. : 58. Massay, Saint-Martin, abbaye O.S.B. : 28. Metz, Saint-Symphorien, abbaye O.S.B. : 32. Metz, Saint-Vincent, abbaye O.S.B. : 29. Moissac, Saint-Pierre, abbaye O.S.B. : 20. Murbach, Notre-Dame, abbaye O.S.B. : 4 ; 7 ; 8. Nevers, Saint-Cyr, cathédrale : 10. Perrecy, prieuré O.S.B. : 14 ; 15.

39*

Pontigny, Notre-Dame et Saint-Edme, abbaye O.Cist. : 50. Rouen, Notre-Dame, cathédrale : 35 ; 47. Saint-Amand-en-Pévèle, abbaye O.S.B. : 43. Saint-Évroult, Notre-Dame-du-Bois, abbaye O.S.B. : 41. Saint-Maur-des-Fossés, abbaye O.S.B. : 37. Saint-Omer, Saint-Bertin, abbaye O.S.B. : 21 ; 33. Saint-Riquier, abbaye O.S.B. : 3 ; 17. Toul, Saint-Epvre, abbaye O.S.B. : 19. Vendôme, La Trinité, abbaye O.S.B. : 36. Vergy, Saint-Vivant, abbaye O.S.B. : 31. X… (bibliothèque non identifiée) : 11.

PARTICULIERS

Alexandre, abbé de Jumièges (O.S.B.) : 45. Anségise, abbé de Fontenelle (O.S.B.) : 2. Étienne de Chandieu, archidiacre de Lyon : 42. Évrard, comte de Cysoing et marquis de Frioul : 5. Gérard de Blavia : 40. Hugues de Bourgogne : 34. Humbaud, archevêque de Lyon : 39. Jean de Salisbury : 46. Mannon de Saint-Oyen : 9. Philippe de Harcourt, évêque de Bayeux : 44. Sæwold, abbé : 30. Vulfad de Reims : 6. Wandon, abbé de Fontenelle (O.S.B.) : 1.