Δημήτρης Πλάντζος

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Το νέο Μοσσείο Ακρόπολης

και η ελγινειοποίηση των μαρμάρων τοσ Παρθενώνα

Σν θείκελν πνπ αθνινπζεί παξνπζηάζηεθε ζην ζπκπόζην

Μοσζείο Ακρόπολης: Ιδεολογία – Μοσζειολογία –

Αρτιηεκηονική (Μνπζείν Μπελάθε, Μάηνο 2011).

Πξόθεηηαη γηα «πζηεξόγξαθν» ζε πξνεγνύκελα θείκελά

κνπ (θπξίσο: Πιάληδνο 2010).

Σν λέν Μνπζείν Αθξόπνιεο απνηειεί κία από ηηο ειάρηζηεο νινθιεξσκέλεο

πξνζπάζεηεο ζην ρώξν ηεο δηαρείξηζεο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο ζηελ Διιάδα

ηα ηειεπηαία ρξόληα. πλδπάδεη ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο, αλάδεημεο θαη πξνβνιήο ησλ

αξραηνηήησλ πνπ έρνπλ αλαηεζεί ζηε θύιαμή ηνπ κε ηε δηάζεζε δεκηνπξγίαο ελόο

λένπ αζηηθνύ κλεκείνπ, ελόο ηνπόζεκνπ κε απηόλνκν ηδενινγηθό πεξηερόκελν, ελόο

ηδξύκαηνο κε ελεξγό ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηζκηθή δσή ηεο ζύγρξνλεο πόιεο. Σόζν ην

θηίξην όζν θαη ε έθζεζε έρνπλ δερηεί ηελ θξηηηθή πνιιώλ από εκάο, εληόο θαη εθηόο

Διιάδνο, θξηηηθή ε νπνία έρεη θαηεγνξεζεί από νξηζκέλνπο θαη σο «πνιηηηθά

ππνθηλνύκελε» – θαη θάπνηε είλαη.1 Σν ίδην ην Μνπζείν, από ηελ άιιε κεξηά,

θαίλεηαη λα ιακβάλεη ζνβαξά ππ’ όςηλ ηνπ ηηο επηζεκάλζεηο απηέο, αλ θξίλσ από ηελ

πξόζθαηε αλαθνίλσζε ηεο 10εο

Μαΐνπ 2011 πσο ζύληνκα «εθηόο από ηηο λέεο

πηλαθίδεο ησλ εθζεκάησλ, 25 κεγάινη γπάιηλνη πίλαθεο ζα ζεκαηνδνηνύλ επνρέο θαη

ελόηεηεο, δίλνληαο ηζηνξηθά ζηνηρεία, επηζεκαίλνληαο ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά

πεξηόδσλ θαη ππνγξακκίδνληαο ην ξόιν ησλ έξγσλ ηεο αξραίαο ηέρλεο ζηηο ηόηε

θνηλσλίεο. Γύν επηπιένλ κεγάιεο πηλαθίδεο ζα παξνπζηάδνπλ ηα πιηθά ησλ γιππηώλ

θαη ηα εξγαιεία επεμεξγαζίαο ηνπο θαη ηα ρξώκαηα ησλ γιππηώλ, δείγκαηα νξπθηώλ

ρξσκάησλ θαη δνθηκέο ζε κάξκαξν.»2 Ζ εμέιημε απηή θαίλεηαη λα ζεκαηνδνηεί κηα

ζαθή κεηαηόπηζε από παιαηόηεξεο απόςεηο ζρεηηθά κε ηε κνπζεηνινγηθή πνιηηηθή

ηνπ Μνπζείνπ, ζύκθσλα κε ηηο νπνίεο ε έθζεζε εκθαληδόηαλ λα επηρεηξεί λα ζέζεη

εαπηήλ «εθηόο λεσηεξηθώλ δηακεζνιαβήζεσλ», θαη ηειηθά «εθηόο θεηκέλνπ».3 Σν λέν

Μνπζείν Αθξόπνιεο εκθαλίδεηαη, επνκέλσο, σο έλα δσληαλό κνπζείν, δηαζέζηκν

ζηελ ηξέρνπζα αληαιιαγή θξηηηθήο θαη απόςεσλ, θαη έηνηκν λα ζπλδηαιερζεί ηόζν κε

ηελ επηζηεκνληθή όζν θαη ηελ επξύηεξε θνηλόηεηα.

Ήδε από ηνλ επηέκβξην ηνπ 2009 είρα επηζεκάλεη όηη ην Μνπζείν «απνηειεί

κάξηπξα γηα ην επίπεδν ηεο ειιεληθήο αξραηνινγίαο ηε δεδνκέλε ζηηγκή», θαζώο «ε

νινθιεξσκέλε παξνπζίαζε ηνπ ζσδόκελνπ πιηθνύ από ηνλ Παξζελώλα […]

απνηειεί πνιύηηκε ζπκβνιή γηα ηελ νινθιεξσκέλε κειέηε ηνπ κλεκείνπ. ε

αληίζεζε κάιηζηα κε άιιεο πξνζπάζεηεο ζε κνπζεία ηνπ εμσηεξηθνύ, ζηελ ειιεληθή

έθζεζε δελ πεξηιακβάλεηαη ίρλνο ζπκπιήξσζεο ή ππνζεηηθήο απνθαηάζηαζεο,

ιηγόηεξν ή πεξηζζόηεξν πηζαλήο»,4 γεγνλόο πνπ θαιιηεξγεί ηελ πξνζδνθία όηη ε

έθζεζε ζα εκπινπηίδεηαη ζπλερώο, ζύκθσλα κε ηα λέα επηζηεκνληθά δεδνκέλα πνπ

ζα πξνθύπηνπλ ζην κέιινλ.

Ο Παρθενών σπό καηαζκεσήν (Μάιος 2011).

Έρνληαο, επνκέλσο, ήδε πεη θαη γξάςεη αξθεηά γηα ην κνπζεηνινγηθό πεξηερόκελν

ηνπ λένπ Μνπζείνπ Αθξόπνιεο, ζα ήζεια ζηε ζπλέρεηα ηεο ζεκεξηλήο κνπ

παξέκβαζεο λα ζίμσ έλα κόλνλ ζεκείν ηεο εθζεζηαθήο ηνπ πνιηηηθήο – απηό πνπ

δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ απνπζία ησλ Διγηλείσλ (γηα ιόγνπο νηθνλνκίαο ζα

αλαθέξνκαη ζηα εθηόο Διιάδνο παξζελώλεηα γιππηά σο «Διγίλεηα») – θαη λα

αλαιύζσ ελ ζπληνκία ηηο πξνεθηάζεηο πνπ απηή ε «ηόζν καθξηλή απνπζία» δείρλεη λα

έρεη γηα ηελ επξύηεξε ζρέζε ησλ λενειιήλσλ κε ην παξειζόλ ηνπο.

Ζ κεηαρείξηζε πνπ επηθπιάζζεη ε Διιάδα, σο εζληθό θξάηνο ηνπ δπηηθνύ θόζκνπ,

ζηα πιηθά θαηάινηπα ηεο πνιηηηζκηθήο ηεο θιεξνλνκηάο έρεη νξζά ραξαθηεξηζηεί σο

ε «λεσηεξηθή ππνγξαθή» ηεο ρώξαο. πσο ππνζηήξημε, ήδε ην 1995, ε Άξηεκηο

Λενληή, ε Διιάδα εηζέξρεηαη ζηε δπηηθή λεσηεξηθόηεηα σο εηεξνηνπηθόο

«πνιηηηζκόο εξεηπίσλ», θαη ε Αθξόπνιηο ησλ Αζελώλ, ε νπνία έρεη ηεζεί, ήδε από ηα

ηέιε ηνπ 19νπ

αη., ππό ηελ θεδεκνλία ηεο επηζηεκνληθήο θνηλόηεηαο κε ζθνπό ηνλ

αξρηηεθηνληθό θαη ηδενινγηθό ηεο θαζαξκό, ιεηηνπξγεί σο «ζύκβνιν όρη ηνπ

δνμαζκέλνπ κεγαιείνπ ηεο αξραίαο Διιάδαο αιιά ηνπ λεσηεξηθνύ ηεο

πεπξσκέλνπ».5 H αλάβαζε ζηνλ «ηεξό βξάρν», αθόκε θαη ζήκεξα, καο θέξλεη

αληηκέησπνπο κε έλα επηβιεηηθό λεσηεξηθό εξγνηάμην πνπ παζρίδεη λα επαλαθέξεη ηα

εξείπηα ζε κηα ηδεαηή ηζηνξηθή ζηηγκή: ηαπηόρξνλα πξν-Μνξνδίλεηα (πξνζεθηηθά

απνθαζηζηώληαο θάζε ζπάξαγκα καξκάξνπ πνπ απνθνιιήζεθε θαηά ηελ

θαηαζηξνθηθή έθξεμε ηνπ 1687) θαη – παξαδόμσο – κεηα-Διγίλεηα (απνθεύγνληαο

ηελ επζεία αλαθνξά ζε γιππηά ή άιια ηκήκαηα πνπ δελ αλήθνπλ πιένλ ζην ειιεληθό

θξάηνο). Σν απνηέιεζκα είλαη κηα προζομοίωζη εξεηπίνπ, όπνπ ζεκαληηθό πνζνζηό

ηνπ νξαηνύ ηνπ όγθνπ απνηειεί ζεκεξηλό αληίγξαθν. Φπζηθά ε δηαδηθαζία απηή είλαη

ππνδεηγκαηηθά ηεθκεξησκέλε θαη απόιπηα ζύκθσλε κε ηα δηεζλή επηζηεκνληθά

πξόηππα – έλα πξαγκαηηθό εζληθό πξόγξακκα ζην ρώξν ηνπ πνιηηηζκνύ γηα ην νπνίν

νη Έιιελεο είλαη ππεξήθαλνη (θαη δηθαίσο).6 Σν άκεκπην επηζηεκνληθό ππόβαζξν ηεο

αλαζηήισζεο, όκσο, δελ αλαηξεί ην γεγνλόο όηη απηό πνπ επηρεηξείηαη είλαη ε

επαλαθνξά ηεο Αθξόπνιεο ζε κηα εμηδαληθεπκέλε θαηάζηαζε, κηα θαληαζηαθή

ζηηγκή πνπ ζα κπνξνύζε λα νξηζηεί σο ην θξίζηκν δεπηεξόιεπην πξηλ ηελ πξώηε απγή

ηεο λεσηεξηθόηεηαο.

Σν λέν Μνπζείν Αθξόπνιεο – ηόζν σο θηίξην όζν θαη σο έθζεζε – θαίλεηαη

πξνζαλαηνιηζκέλν ζηνλ ίδην ζηόρν, λα επηζεκάλεη δειαδή ηηο λεσηεξηθέο (θαη όρη

κόλνλ ηηο ηζηνξηθέο) ζπκβνιέο ησλ Διιήλσλ. Καζώο ε θιηκαηηθή θαη αηκνζθαηξηθή

ξύπαλζε απεηινύζε ηελ επηβίσζε ησλ ελαπνκεηλάλησλ γιππηώλ ζηελ Αθξόπνιε, ε

κεηαθνξά ηνπο ζε θιεηζηό ρώξν ήηαλ αλαπόθεπθηε θαη ε ύπαξμε ηνπ παιαηόηεξνπ

κνπζείνπ, αιιά θαη ε αληηθαηάζηαζή ηνπ από ην λέν Μνπζείν Αθξόπνιεο, απόιπηα

αλαγθαία. Ζ απνκάθξπλζε, όκσο, θαη ησλ ηειεπηαίσλ απζεληηθώλ γιππηώλ από ην

ρώξν ππνγξακκίδεη ηελ νινγξαθηθή ηνπ ππόζηαζε: έλαο θαληαζηαθόο ηόπνο (κηα

Αθξόπνιε όρη κόλνλ όπσο θαλείο καο δελ ηελ είρε δεη πνηέ, αιιά θαη όπσο δελ

ππήξμε πνηέ ζην παξειζόλ) εληαγκέλνο ζε έλαλ θαληαζηαθό ρξόλν (ηελ

εμηδαληθεπκέλε επνρή ηνπ θιαζηθνύ κεγαιείνπ) θαη εκπινπηηζκέλνο κε θαληαζηαθά

εξείπηα.

Πξόθεηηαη γηα ηνλ απόιπην ζξίακβν ηεο κνληέξλαο αξραηνινγίαο σο ππιώλα ηνπ

εζληθνύ αηζζεηηθνύ θαη ηζηνξηθνύ αθεγήκαηνο, αιιά θαη σο αηκνδόηε ηεο εζληθήο

νηθνλνκίαο, θαζώο ε Αθξόπνιε απνηειεί ηελ αηρκή ηνπ δόξαηνο ζηνλ αγώλα λα

αλαδεηρζεί ε Αζήλα ζε δεκνθηιή ηνπξηζηηθό πξννξηζκό δηεζλνύο απνδνρήο. Σν

θιαζηθό παξειζόλ θεξύζζεηαη έηζη ζε θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο ώζηε λα

αλνηθνδνκεζεί, λα εθζπγρξνληζηεί, θαη λα ηεζεί ζηελ ππεξεζία ηεο ειιεληθήο

πνιηηηζκηθήο βηνκεραλίαο, κηαο βηνκεραλίαο ηεο νπνίαο ν ηνπξηζκόο απνηειεί θύξην

άμνλα θαη ζηόρν.

Ζ εθ λένπ επηλόεζε ηνπ παξειζόληνο σο ζεάκαηνο ππήξμε ζεκειηώδεο εγρείξεκα ηεο

δπηηθήο λεσηεξηθόηεηαο πνιύ πξηλ λα απνθαζίζεη ε Διιάδα, σο λεόηεπθην λεσηεξηθό

εζληθό θξάηνο, λα ζεκειηώζεη ηε λέα εζληθή ηαπηόηεηα ησλ Διιήλσλ ζην θιαζηθό

παξειζόλ. Ζ αλαζθαθή, ε αλαζηήισζε, ε έθζεζε επέηξεςαλ ζηελ επξσπατθή

αξραηνινγία λα αλαπαξαζηήζεη ηνλ αξραίν θόζκν σο εηθόλα, κε ζθνπό (θαη εδώ

παξαθξάδσ ηνλ Heidegger) λα επηηύρεη ηελ θαζππόηαμή ηνπ. Πξνβάιινληαο ην

θιαζηθό παξειζόλ ηεο Διιάδαο, ε δπηηθή αξραηνινγία έζεζε εθηόο ηνπ

επηζηεκνληθνύ ηεο νξίδνληα νηηδήπνηε είρε δεκηνπξγεζεί κεηά ην ηέινο ηνπ αξραίνπ

θόζκνπ, ππνηάζζνληαο ηνπο ζύγρξνλνπο Έιιελεο ζηα θαληάζκαηα ησλ πξνγόλσλ

ηνπο. Ο ιόγνο πεξί ηνπ παξειζόληνο κηαο ρώξαο ρξεζηκνπνηήζεθε σο εξγαιείν γηα

ηελ απνηθηνπνίεζή ηεο, αιιά θαη σο κέζν πεηζάξρεζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο. Ωο εθ

ηνύηνπ, ην παξειζόλ όθεηιε λα ππνβιεζεί ζε δηεμνδηθό θαζαξκό ώζηε λα ππεξεηήζεη

ην εθάζηνηε αθήγεκα: θιαζηθηζηηθό (όπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο),

νξηεληαιηζηηθό (όπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Αηγύπηνπ) θ.ν.θ.7

Οη λεόδκεηεο απηέο παξνπζίεο – θεξπγκέλνη αξραηνινγηθνί ρώξνη ππό αλάδεημε,

αλαζηεισκέλνη λανί, νγθώδε κνπζεία – ελεξγνπνηνύλ ζπγθεθξηκέλα αμηαθά

ζπζηήκαηα κε ηελ επηβνιή αηζζεηηθώλ θαη πνιηηηθώλ ηεξαξρηώλ, αλ θαη κε ηέηνην

ηξόπν ώζηε ε αλαπαξαζηαηηθή απηή δηαδηθαζία λα θαζίζηαηαη αόξαηε, λνκνηειήο

θαη ηζηνξηθά αλαπόθεπθηε. Με απηόλ ηνλ ηξόπν, ην ζύγρξνλν ειιεληθό θξάηνο

πηνζεηεί κε ελζνπζηαζκό ηελ παιαηά θιαζηθηζηηθή εκεξήζηα δηάηαμε εθείλσλ πνπ

πξώηνη ηε ρξεζηκνπνίεζαλ σο ηδενινγηθό όπιν ελαληίνλ ηνπ. Μέζσ ηεο

ζπζηεκαηηθήο δεκηνπξγίαο εηθνληθώλ εξεηπίσλ ε Διιάο επηρεηξεί ηελ εξγαιεηνπνίεζε

ηεο θιαζηθήο (ηεο) θιεξνλνκηάο κε ζθνπό ηελ πεηζάξρεζε ηόζν ησλ επηζθεπηώλ όζν

θαη ησλ θαηνίθσλ ηεο.

H απηάξεζθε αλαθνξά ζε «αξηζηνπξγήκαηα» – ε νπνία εληνπίδεηαη ζηελ εθζεζηαθή

πνιηηηθή πνιιώλ ειιεληθώλ πνιηηηζκηθώλ θνξέσλ, θαη όρη κόλνλ ζην Μνπζείν

Αθξόπνιεο – πξνεμνθιεί ηηο αληηδξάζεηο ηνπ θνηλνύ θαη αθήλεη λα δηαθαλνύλ νη

δνκηθέο αλεπάξθεηεο ηεο επίζεκεο ειιεληθήο αξραηνινγίαο. Πίζσ από ηηο

«επηζηεκνληθά νξζέο» θαη «αδηακεζνιάβεηεο» εθζέζεηο καο θξύβεηαη ην εζληθό

αθήγεκα πεξί κνλαδηθνύ, γεγελνύο, εληαίνπ, θαη αδηάιεηπηνπ Διιεληζκνύ θαη ε

αδπλακία καο λα δερηνύκε ηηο ζηξαηεγηθέο πξόζιεςεο κέζα από ηηο νπνίεο ηα πιηθά

θαηάινηπα ηνπ παξειζόληνο εηζέξρνληαη ζηελ θνπιηνύξα ησλ θνηλσληώλ καο. Απηό

έρεη σο απνηέιεζκα ηελ εθκεδέληζε ηεο όπνηαο πιεξνθνξίαο κπξνζηά ζηελ

εγεκνληθή παξνπζία ηνπ εθζέκαηνο, ην νπνίν κεηαηξέπεηαη έηζη ζε απηό-αλαθνξηθό

ζεκαηλόκελν ηνπ εαπηνύ ηνπ. Σα εθζέκαηα παγηδεύνπλ ηνλ επηζθέπηε (ν νπνίνο δελ

είλαη πνηέ «έλαο», νύηε κπνξνύκε λα ππνζέζνπκε όηη γλσξίδνπκε εθ ησλ πξνηέξσλ

ηηο πξνηηκήζεηο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ) ζε κηα πξνθαζνξηζκέλε αθήγεζε έγθπξεο θαη

απζεληηθήο αλαπαξάζηαζεο. Έρνληαο πεηζηεί όηη ην πξαγκαηηθό (ηόζν ην «έθζεκα»

όζν θαη ην «λόεκα» πνπ ην έθζεκα ζεσξείηαη όηη θέξεη) απνηειεί πξνθαλή,

κνλνδηάζηαηε θαη αδηακθηζβήηεηε παξνπζία, αδηαθνξνύκε γηα ην πνιπθσληθό, πνιύ-

εζηηαθό πεξηερόκελν ησλ πνιηηηζκηθώλ θαηαινίπσλ.

Παξά ηνλ επηβιεηηθό ηνπ όγθν θαη ηνπο εληππσζηαθνύο ρώξνπο ηνπ, ην λέν Μνπζείν

Αθξόπνιεο πξννξίδεηαη λα ζπδεηεζεί πεξηζζόηεξν γηα ηα αληηθείκελα πνπ δεν

εθζέηεη. Ζ νζσκαληθή ηζηνξία ηεο Αθξόπνιεο είλαη κηα ηέηνηα ζηξαηεγηθή

παξάιεηςε, θαζώο θαη άιιεο, ζρεδηαζκέλεο έηζη ώζηε λα κελ ζηγεί ν εγγελήο

θιαζηθηζκόο ηνπ όινπ εγρεηξήκαηνο. Μηιώληαο γηα απνπζίεο, όκσο, δελ κπνξνύκε

παξά λα αλαθεξζνύκε ζηα εθκαγεία πνπ αληηθαζηζηνύλ ηα «κάξκαξα» πνπ απέζπαζε

από ηνλ Παξζελώλα ν Έιγηλ ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ

αη. Καζώο θαίλεηαη λα έρεη

ζρεδηαζηεί (θπξίσο) σο αληεπηρείξεκα ζηηο αηηηάζεηο ηνπ Βξεηαληθνύ Μνπζείνπ πεξί

ηεο κε ύπαξμεο θαηάιιεινπ ρώξνπ γηα ηελ επαλέθζεζε ησλ Διγηλείσλ αθόκε θαη

ζηελ πεξίπησζε πνπ απηά επέζηξεθαλ ζηελ Διιάδα, ην λέν Μνπζείν Αθξόπνιεο

επηηειεί κε ελάξγεηα ηνλ ζθνπό ηνπ απηό. Ζ απνπζία ησλ απαρζέλησλ γιππηώλ είλαη

πξαγκαηηθά εθθσθαληηθή – κπνξεί όκσο θάηη ηέηνην λα ζπγθηλήζεη ηνπο αξκόδηνπο

ζην Λνλδίλν; ηελ Αίζνπζα ηνπ Παξζελώλα ζην λέν Μνπζείν, ηε κόλε πνπ θαίλεηαη

λα είρε ζρεδηαζηεί κε ιεπηνκέξεηα πξηλ ηελ αλέγεξζε ηνπ θηηξίνπ, ηα γιππηά ηνπ

αξραίνπ λανύ εθηίζεληαη ζύκθσλα κε ηελ πνιπδηαθεκηζκέλε αξρή ηνπ «νπηηθνύ

δηαιόγνπ κε ηνλ ηεξό βξάρν».8 Ο νπηηθόο δηάινγνο κε ηελ ππόινηπε Αζήλα, όκσο, κε

ηηο ηαιαηπσξεκέλεο από ην ρξόλν θαη ηε γλώξηκε αζελατθή αθαηαζηαζία

πνιπθαηνηθίεο κε ηηο νπνίεο ην Μνπζείν κνηάδεη λα δηαγθσλίδεηαη γηα ιίγα παξαπάλσ

εθαηνζηά δσηηθνύ ρώξνπ, έλαο δηάινγνο πνπ εκθαλώο ππήξρε ζηηο πξνζέζεηο ηνπ

αξρηηέθηνλά ηνπ, έρεη εθ ησλ πζηέξσλ αθπξσζεί ώζηε ην βιέκκα καο λα ζηξέθεηαη

απεξίζπαζην πξνο ην ίλδαικα ηνπ παξειζόληνο (πνπ γηα ηελ ώξα ηειεί ππό

θαηαζθεπή ζηνλ «ηεξό βξάρν») θαη όρη πξνο ηελ όρη θαη ηόζν λεσηεξηθή, όρη θαη ηόζν

«εππώιεηε» εηθόλα ηεο ζύγρξνλεο πόιεο. Σν εθζεζηαθό αθήγεκα ζπκπιεξώλεηαη κε

εθκαγεία ησλ γιππηώλ πνπ δελ είλαη πηα εδώ, όρη ηόζν γηα λα δνζεί ζηνλ επηζθέπηε

πιεξέζηεξε ε εηθόλα ηνπ κλεκείνπ όζν γηα λα ππνγξακκηζηεί ε βαξβαξόηεηα ηεο

αξπαγήο.

Ζ δηακάρε γηα ηελ επηζηξνθή ησλ Μαξκάξσλ ηνπ Παξζελώλα είλαη κία αθόκε κάρε

ζηνλ πόιεκν θαηά ηελ απνηθηνθξαηίαο – πνιηηηθήο, νηθνλνκηθήο, πνιηηηζκηθήο – θαη

νη Έιιελεο δελ είλαη νη κόλνη πνπ θαίλεηαη λα ην ζπκκεξίδνληαη απηό.9 Ζ ξεηνξηθή

ηνπ Βξεηαληθνύ Μνπζείνπ, ζηαζεξή επί δεθαεηίεο, απνπλέεη ην γλσζηό κίγκα

απνηθηνθξαηηθήο αιαδνλείαο θαη ληηιεηαληηζκνύ, κε πην ζπρλά ηα επηρεηξήκαηα ηεο

«ζσηήξηαο παξέκβαζεο» («αλ δελ ηα είρε πάξεη ν Έιγηλ, ηα γιππηά ηώξα ζα είραλ

θαηαζηξαθεί») θαη, εκκέζσο, ηεο «επηζηεκνληθήο αξκνδηόηεηαο» («κόλν ην

Βξεηαληθό Μνπζείν δηαζέηεη ηελ ηερλνγλσζία πνπ απαηηείηαη»). Ζ πεπνίζεζε όηη

κόλνλ έλα Ίδξπκα πξνζεισκέλν ζηηο αξρέο ηνπ Γηαθσηηζκνύ κπνξεί λα εθπαηδεύζεη

ην θνηλό ηνπ ζηελ ηέρλε ηεο αηζζεηηθήο επηινγήο θαη ηεο ηζηνξηθήο δηάθξηζεο,

«εθπνιηηίδνληαο» έηζη ηνπο επηζθέπηεο ηνπ, ρξνλνινγείηαη από ηηο πξώηεο

πξνζπάζεηεο ησλ κεγάισλ απνηθηνθξαηηθώλ δπλάκεσλ ηεο Γύζεο λα

αλαπαξαζηήζνπλ ηνπο πνιηηηζκνύο ησλ ιαώλ ππό ηνλ άκεζν ή έκκεζν έιεγρό ηνπο,

ώζηε παξάιιεια λα δηεθδηθήζνπλ ην δηθαίσκα ηνπ πξνλνκηαθνύ εθθξαζηή απηήο ηεο

αλαπαξάζηαζεο.10

Παξόκνηεο απόςεηο επαλέξρνληαη ζπλερώο ζηε Βξεηαλία, εληόο θαη εθηόο Βξεηαληθνύ

Μνπζείνπ, αιιά θαη ζηνλ ππόινηπν δπηηθό θόζκν: ζπκίδσ ην άξζξν ηνπ Simon

Jenkins ζηελ εθεκεξίδα Guardian (όπνπ αλαθέξεηαη ζην λέν Μνπζείν Αθξόπνιεο σο

θαηάιιειν κόλνλ γηα λα ζηεγάζεη ηελ αζηπλνκηθή δηεύζπλζε κηαο ηξηηνθνζκηθήο

«κπαλαλίαο», αληηκεησπίδνληαο ηαπηόρξνλα ηελ ειιεληθή ππεξεθάλεηα γηα ην έξγν

αιιά θαη ην γλσζηό ζηεξεόηππν πεξί ηεο Διιάδαο σο «ιίθλνπ ηεο δεκνθξαηίαο»),

αιιά θαη ην εμ ίζνπ επηζεηηθό θείκελν ηνπ Martin Filler ζηελ επηζεώξεζε The New

York Review of Books (o νπνίνο, ζπλδένληαο ην λέν Μνπζείν κε ηε Μειίλα

Μεξθνύξε θαη ηελ εθζηξαηεία δηεθδίθεζεο ησλ γιππηώλ ηνπ Παξζελώλα, απνξεί πώο

είλαη δπλαηόλ νη Έιιελεο λα ζπκνύληαη κε ηόζν ζεβαζκό έλα «θαθέθηππν ηεο

Marilyn Monroe θαη ηεο Brigitte Bardot).11

ύκθσλα κε απηά θαη παξόκνηα επηρεηξήκαηα, ε Γύζε δηαηεξεί ην δηθαίσκα ηεο

απόθηεζεο θαη θαηνρήο πιηθώλ θαηαινίπσλ άιισλ πνιηηηζκώλ, δηθαίσκα πνπ

πεγάδεη από ηηο αλώηεξεο ηερλνινγίεο ζπληήξεζεο θαη αλαπαξάζηαζεο πνπ έρεη ζηελ

θαηνρή ηεο, αιιά θαη ζηελ εγγελή ηεο αηζζεηηθή αλσηεξόηεηα («εκείο έρνπκε ηε

Marilyn θη εζείο ηα θαθέθηππα»).

Ωο εδώ θαιά. Απηό όκσο πνπ είλαη ελδηαθέξνλ ζηελ πεξίπησζε ηνπ Μνπζείνπ

Αθξόπνιεο, αιιά θαη ζηηο εθζέζεηο πνιιώλ κνπζείσλ ζηηο παξπθέο ηεο Γύζεο, είλαη

ε ππεξ-έκθαζε πνπ θαίλεηαη λα δίλνπλ ζηελ πξνζήισζή ηνπο ζηηο αξρέο ηεο

λεσηεξηθόηεηαο. Ζ πξνβνιή ησλ εθζεκάησλ ηνπ σο πξνηύπσλ ηεο δπηηθήο

αηζζεηηθήο, ζε ζπλδπαζκό κε ηνλ γξαθεηνθξαηηθό επηζηεκνληζκό ησλ ζπλνδεπηηθώλ

θεηκέλσλ, παιαηώλ θαη λέσλ, έλαλ επηζηεκνληζκό πνπ θαίλεηαη λα ζπληζηά εγγελέο

ζηνηρείν ηεο ειιεληθήο λεσηεξηθόηεηαο, ιεηηνπξγεί θαη σο επηηέιεζε λεσηεξηθνύ

ήζνπο. Έρσ ππνζηεξίμεη θαη αιινύ πσο «ε εκκνλή ζηελ ‘ηαπηόηεηα’ ησλ

αληηθεηκέλσλ (αξηζκνί επξεηεξίσλ, ηαμηλνκεηηθή νξνινγία θ.ν.θ.) θαη ζηελ πνηεηηθή

ηνπο γελεαινγία (‘έξγν ηνπ ηάδε’) ππεξηνλίδεη ηε ζεκαζία ηνπο εληόο ηνπ

εξγαζηεξίνπ (ή ηνπ ζπνπδαζηεξίνπ) αιιά ζπζθνηίδεη ηε δξάζε ηνπο εληόο ηνπ

θεηκέλνπ ηεο πνιηηηζκηθήο δηάδξαζεο», δηάδξαζεο πνπ δελ πεξηνξίδεηαη κόλνλ ζηνλ

ρξόλν θαη ηνλ ηόπν θαηαζθεπήο ηνπο, αιιά θηάλεη σο ηηο κέξεο καο.12

Spot the difference.

Ζ επηζηεκνληθή νξζόηεηα ηεο έθζεζεο αληαγσλίδεηαη ηνλ όγθν ηνπ θηηξίνπ πνπ ηελ

πεξηβάιιεη, κε ηηο νγθώδεηο ηζηκεληέληεο θνιώλεο θαη ηηο αραλείο κεηαιιηθέο

επηθάλεηεο, ηηο θπιηόκελεο ζθάιεο θαη ηνπο ζνξπβώδεηο ζαξσηέο επηζθεπηώλ θαη

εηζηηεξίσλ, θαζώο θαη ηνλ πξνεγκέλν ηερληθό εμνπιηζκό ζηελ ίδηα ηελ Αθξόπνιε,

ρσξίο ηνλ νπνίν – όηαλ θάπνηε ηα έξγα αλαζηήισζεο ηειεηώζνπλ – ν ρώξνο ζα

λεθξώζεη κέζα ζηε θαληαζηαθή θιαζηθηζηηθή ηνπ αδξάλεηα. ε κηα πόιε όπνπ νη

ζηαζκνί ηνπ κεηξό ζπκίδνπλ πιένλ αεξνδξόκηα, θαη ηα κνπζεία αληαγσλίδνληαη ζε

ιεηηνπξγηθόηεηα θαη αηζζεηηθή ηνπο ζηαζκνύο ηνπ κεηξό, ην κήλπκα κνηάδεη λα είλαη

έλα: εθηόο από ηελ ειιεληθή αξραηόηεηα, ηελ νπνία πνιινί δηεθδηθνύλ,

νηθεηνπνηνύληαη θαη θαηαρξώληαη, ππάξρεη θαη ε ειιεληθή νεωηερικόηηηα, όπνπ – θαη

εθεί – Greeks do it better!

Αληηζηξέθνληαο ηηο ηαθηηθέο ησλ αληηπάισλ ηνπ, ην Μνπζείν Αθξόπνιεο

ζρεδηάζηεθε σο όπιν ζηελ πξνζπάζεηα ηεο Διιάδαο λα δηεθδηθήζεη εθ λένπ θεληξηθή

ζέζε ζην παγθόζκην ζύζηεκα, επηδηώθνληαο λα αληηζηξέςεη ηελ θεληξνκόιν ξνή ηεο

παγθνζκηνπνίεζεο. Σα εθζέκαηά ηνπ «εθζπγρξνλίδνληαη» κε ην λα παξνπζηάδνληαη

σο πιηθά θαηάινηπα / ηέρλεξγα ζην πξόηππν ηεο λεσηεξηθήο επηζηήκεο:

εμηδαληθεπκέλα σο απηνηειή αληηθείκελα («έξγα»), αιιά θαη σο ζπαξάγκαηα ελόο

επξύηεξνπ «έξγνπ»· σο παηδαγσγηθά εξγαιεία, αιιά θαη σο απηνζθνπόο ηεο εζληθήο

ζπγθξόηεζεο· σο ζεζαπξνί ηαπηόρξνλα «πνιύηηκνη», αιιά θαη «αλεθηίκεηνη»· σο

πξντόληα αλαθάιπςεο, αιιά θαη θαηαζθεπήο.13

Ωο ηκήκαηα, ηέινο, ελόο επξύηεξνπ

αθεγήκαηνο πνπ πεξηζηξέθεηαη γύξσ από ηελ ηδηαηηεξόηεηα ηνπ έζλνπο αιιά θαη ηελ

αλάγθε ηνπ λα αληηζηαζεί ζηελ αζθπθηηθή θεδεκνλία ηεο Γύζεο.

Σν Μνπζείν Αθξόπνιεο εθζπγρξνλίδεη ηα παξζελώλεηα κάξκαξα ζύκθσλα κε ην

παξάδεηγκα ησλ Διγηλείσλ, επηρεηξώληαο λα ζπλδπάζεη ηελ αηζζεηηθή πξνζέγγηζε

ηνπ 18νπ

αη. κε ηνλ επηζηεκνληζκό ηνπ 19νπ

. Πξόθεηηαη γηα κηα ζηξαηεγηθή

νηθεηνπνίεζεο ηνπ παξειζόληνο κέζσ ελόο θαζαξνύ, γξακκηθνύ ηζηνξηθνηερληθνύ

αθεγήκαηνο πνπ πξννξίδεηαη γηα έλα ππνηηζέκελα «δηαθσηηζκέλν», απνθιεηζηηθά

δπηηθό, θνηλό. πσο όκσο έρεη εύζηνρα εηπσζεί, όηαλ νη ζεσξνύκελνη σο «ζεκέιηνη

ιίζνη» ηεο Γύζεο, όπσο ηα Διγίλεηα κάξκαξα, επαλέξρνληαη ζηηο «παξπθέο ηνπ

κεηξνπνιηηηθνύ πόζνπ», έρνπλ ην αληίζηξνθν απνηέιεζκα: αληί λα απνδεηθλύνπλ ηελ

θεληξηθόηεηα ησλ λέσλ θαηόρσλ ηνπο, κνηάδνπλ λα κελ ζπλαλήθνπλ κε ηα λέα ηνπο

ζπκθξαδόκελα.14

Ωο εθ ηνύηνπ, ε απόπεηξα από-απνηθηνπνίεζεο ηνπ θιαζηθνύ

παξειζόληνο αθπξώλεη ην δηθαίσκα ηνπ εκπλεπζηή ηεο ζηελ αλαπαξάζηαζε ηνπ

παξειζόληνο απηνύ. Σν λέν Μνπζείν Αθξόπνιεο, αληί λα απνηειεί αλαπαξάζηαζε

ηεο ειιεληθήο λεσηεξηθόηεηαο, θαηαιήγεη λα είλαη παρωδία ηεο.

Ζωηικός τώρος.

Θα κπνξνύζαλ λα είλαη αιιηώο ηα πξάγκαηα; Ίζσο. Καηά ηε γλώκε κνπ, ην Μνπζείν

ζα έπξεπε λα είρε αληηκεησπίζεη ηα εθζέκαηά ηνπ όρη κόλνλ σο ζύκβνια ηεο δπηηθήο

αηζζεηηθήο αιιά και σο αληαλάθιαζε ηνπ ειιεληθνύ εζληθνύ νξάκαηνο θαηά ηνλ 19ν

θαη ηνλ 20ν αη.

15 ρη κόλνλ σο πιηθά θαηάινηπα ηνπ 5

νπ αη. π.Υ., αιιά θαη ηνπ 18

νπ,

ηνπ 19νπ

, ηνπ 20νύ. θέθηνκαη ην «εηξσληθό κνπζείν» ηνπ Stephen Bann, σο δείθηε

δηαθνξάο θαη ξήμεο θαη όρη σο κλεκείν ελόο κνλνιηζηθνύ νξάκαηνο,

πξνζαλαηνιηζκέλν ζηελ αλαπαξάζηαζε / αλαθαηαζθεπή κηαο ηδεαηήο ηζηνξηθήο

ζηηγκήο.16

Πξνθαλώο δεηάκε από ηνπο ζπλαδέιθνπο καο ην αθαηόξζσην, λα

ηζνξξνπήζνπλ αλάκεζα ζηηο ζεηηθηζηηθέο ηξνπηθόηεηεο πνπ θαίλεηαη λα απαηηνύλ ηα

αληηθείκελα από εκάο θαη ζην ρανηηθό ζύκπαλ ησλ κεηα-λεσηεξηθώλ πξνζιήςεσλ.

Ωζηόζν, πέξα από ην κνληεξληζηηθό ηνπ θέιπθνο θαη ηελ θιαζηθηζηηθή ηνπ

πξνδηάζεζε, ην Μνπζείν δελ κπνξεί παξά λα ζηξέςεη ην βιέκκα και πξνο ηνπο

θσηαγσγνύο ησλ πνιπθαηνηθηώλ πξνο ηηο νπνίεο πξνο ην παξόλ ζηξέθεη ηελ πιάηε κε

αιαδνλεία, λα ζηξαθεί πξνο ηελ πόιε πνπ ην πεξηβάιιεη, ώζηε λα εθθξάζεη θάηη από

ηνλ πνιύ-εζηηαθό, άξξπζκν θαη αζπληόληζην ηξόπν κε ηνλ νπνίν ε ίδηα αληηκεησπίδεη

ηνλ θιαζηθό πνιηηηζκό θαη ηα πιηθά ηνπ θαηάινηπα.

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

BANN, S. 1995. History as competence and performance: notes on the ironic museum,

ζην F. Ankersmit θαη H. Kellner, A New Philosophy of History. Λνλδίλν: Reaktion

Books, 195-211.

BEARD, M. 2003. The Parthenon. Κέκπξηηδ, MA: Harvard University Press.

BHABHA, H. 1994. The Location of Culture. Λνλδίλν θαη Νέα Τόξθε: Routledge.

COLLA, E. 2007. Conflicted Antiquities. Egyptology, Egyptomania, Egyptian

Modernity. Νηάξακ θαη Λνλδίλν: Duke University Press.

FILLER, M. 2009. Grading the New Acropolis, The New York Review of Books (24

September).

FOUSEKI, K. 2006. Conflicting discourses on the construction of the New Acropolis

Museum: past and present, European Review of History 13(4): 533-48.

FOUSEKI, K. 2007. Developing and integrating a conflict management model into the

heritage management process: the case of the New Acropolis Museum, ζην S.

Grabow θ.ά. (επηκ.), In which past, whose future: treatments of the past at the start of

the 21st century. Ομθόξδε: British Archaeological Reports (no. 1633), 127-36.

HAMILAKIS, Y. 2007. The Nation and its Ruins. Antiquity, Archaeology, and National

Imagination in Greece. Ομθόξδε: Oxford University Press.

HERZFELD, Μ. 2002. Σhe absent presence: discourses of crypto-colonialism, The

South Atlantic Quarterly 101: 899-926.

JENKINS, S. 2009. A banana republic police HQ maybe, but not a home for the Elgin

marbles. The Guardian (22 October).

LEONTIS, A. 1995. Topographies of Hellenism. Mapping the Homeland. Ίζαθα θαη

Λνλδίλν: Cornell University Press.

LOUKAKI, A. 2008. Living Ruins, Value Conflicts. Άιληεξζνη: Ashgate.

MCNEAL, R.A. 1991. Archaeology and the destruction of the later Athenian

Acropolis. Antiquity 65: 49-63.

MITCHELL, T. 1991. Colonizing Egypt. Λνο Άληδειεο θαη Λνλδίλν: University of

California Press.

ΠΛΑΝΣΕΟ, Γ. 2009α. Ζ Κηβσηόο θαη ην Έζλνο: έλα ζρόιην γηα ηελ ππνδνρή ηνπ

Νένπ Μνπζείνπ Αθξνπόιεσο, Σύγτρονα Θέμαηα 106: 14-18.

ΠΛΑΝΣΕΟ, Γ. 2009β. Ο θιαζηθόο πνιηηηζκόο θαη ε απεηιή ηεο Παγθνζκηνπνίεζεο,

ζην Γ. Πιάληδνο (επ.), Παγκοζμιοποίηζη και Εθνική Κοσληούρα. Αζήλα:

Αιεμάλδξεηα, 87-119.

ΠΛΑΝΣΕΟ, Γ. 2010. «Il n’y a pas de hors-texte»: ην Μνπζείν ηεο Αθξόπνιεο θαη ηα

απόλεξα ηνπ ηδεαιηζκνύ, Τεηράδια Μοσζειολογίας 7: 23-29.

PLANTZOS, D. 2011. Behold the raking geison: the new Acropolis Museum and its

context-free archaeologies, Antiquity 85: 613-630.

SNODGRASS, A. 2011. Soft targets and no win dilemmas: response to Dimitris

Plantzos, Antiquity 85: 629-630.

YALOURI, E. 2001. The Acropolis. Global Fame, Local Claim. Ομθόξδε θαη Νέα

Τόξθε: Berg.

1 Βι. Πιάληδνο 2009α· Πιάληδνο 2010· Plantzos 2011 (κε βηβιηνγξαθία). Πβ. Snodgrass 2011

(αλαθεξόκελν θαη ζηηο απόςεηο ηνπ γξάθνληνο): «Most of the opposition directed at the New Acropolis

Museum, both before and since its opening in June 2009, has turned out to be politically motivated». 2 http://news.in.gr/culture/article/?aid=1231107748 (12 Μαΐνπ 2011).

3 Πβ. Πιάληδνο 2010.

4 Πιάληδνο 2009: 16.

5 Leontis 1995: 40-66. Πβ. McNeal 1991.

6 Βι. http://www.ysma.gr/ysma/ (12 Μαΐνπ 2011).

7 Βι. McNeal 1991 θαη Mitchell 1991.

8 Βι. Πιάληδνο 2009α.

9 Γηα ηελ Διιάδα σο «θξππην-απνηθία», βι. Herzfeld 2002· πβ. Πιάληδνο 2009β.

10 Πβ. Colla 2007: 5. Γηα ηε δηακάρε γύξσ από ηα παξζελώλεηα γιππηά, βι. Beard 2003: 155-81 θαη

Hamilakis 2007: 243-86. 11

Jenkins 2009· Filler 2009. 12

Πιάληδνο 2009: 27. 13

Αλαθέξνκαη ζηε δηαδηθαζία πνπ ν Elliott Colla ζεσξεηηθνπνηεί σο «artifaction» (Colla 2007: 23-66). 14

Bhabha 1994: 121-31. 15

Πβ. Yalouri 2001· Loukaki 2008· Fouseki 2006· Hamilakis 2007 θ.ν.θ. 16

Bann 1995.