Παλαιολόγου, Ν., & Αντωνίου, Α.-Σ. (2006). Προβλήματα...

11 Προβλήματα ψυχοκοινωνικού χαρακτήρα ου ροέρχονται αό την ομαλή ένταξη των μεταναστών στο εγχώριο εργατικό δυναμικό

Νεκτάριος Παλαιολόγου amp Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου

Κοινωνικός αοκλεισμός και εριθωριοοίηση των μεταναστών Οι αλλοδαποί μετανάστες εργάτες και οι πολιτικοί πρόσφυγες αλλά και

οι επαναπατριζόμενοι ομογενείς ως ιδιαίτερα ευάλωτες κοινωνικές ο-

μάδες εξωθούνται σε ακραίες καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισμού

φτώχειας και ανέχειας παρεμποδίζονται στο να συμμετάσχουν στον

οικονομικό κοινωνικό τρόπο ζωής των πολλών βιώνουν μια σειρά από

αποστερήσεις με αποτέλεσμα την κοινωνική τους περιθωριοποίηση

και τον στιγματισμό στις πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου ζουν

(Καβουνίδη 1996 Τσάρτας Θανοπούλου Μανωλόγλου amp Μάρκου

1996) Στον κόσμο των κοινωνικά αποκλειόμενων εκτός από τους πα-

ράνομους μετανάστες και τους παλιννοστούντες πρόσφυγες από την

πρώην ΕΣΣΔ η εφημερίδα laquoΚαθημερινήraquo εντάσσει τους φτωχούς τους

ανέργους τους κατοίκους αποβιομηχανοποιημένων περιοχών τους

ηλικιωμένους τις γυναίκες στην αγορά εργασίας τους αποκλεισμέ-

νους από τη μόρφωση τους τοξικομανείς τους πάσχοντες ή φορείς του

AIDS τους Τσιγγάνους τους αποφυλακισμένους τους χρονίους πά-

σχοντες τα άτομα με ειδικές ανάγκες τους άστεγους (Εφημ Καθημε-

ρινή 21 Ιουλίου 1996)

Με τον σύνθετο και πολυδιάστατο όρο laquoΚοινωνικός Αποκλεισμόςraquo

εννοούμε σε ένα οικονομικό επίπεδο την έλλειψη βασικών κοινωνικών

δικαιωμάτων και την παρεμπόδιση της πρόσβασης στα δημόσια αγαθά

που απολαμβάνουν οι πολλοί όπως της εκπαίδευσης της υγιειονομι-

κής περίθαλψης της εργασίας της στέγασης των υπηρεσιών η έλλει-

ψη των οποίων οδηγεί στην οικονομική ανέχεια και εξαθλίωση σε ένα

άλλο επίπεδο νομικό την παρεμπόδιση συμμετοχής στις πολιτικές εξε-

λίξεις και της διαμόρφωσης αλλά και άσκησης της εξουσίας με αποτέ-

λεσμα την ελλιπή νομική προστασία και σε κοινωνικό επίπεδο την πε-

ριθωριοποίηση την απομόνωση και το στιγματισμό (Μουσούρου

1998 Τσαούσης 1998 Τσιάκαλος 1999) Στη σύγχρονη βιβλιογρα-

φία ο κοινωνικός αποκλεισμός χαρακτηρίζει τόσο μια κατάσταση όσο

και μια διαδικασία έχει δηλαδή μια στατική και μια δυναμική μορ-

φή με περισσότερη έμφαση στις διαδικασίες τους μηχανισμούς και

τις συστηματικές ενέργειες που οδηγούν στην περιθωριοποίηση την

απομόνωση και την εξαθλίωση (Μουσούρου 1998 Obendoerfer

1999)

Το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού στο πλαίσιο της laquoΣτοχο-

θετημένης Κοινωνικο-οικονομικής έρευνας της Ευρωπαϊκής Ένωσηςraquo

περιγράφεται ως η laquoπροοδευτική διαδικασία περιθωριοποίησης που

οδηγεί σε οικονομική εξαθλίωση και σε διάφορες μορφές κοινωνικής

και πολιτισμικής μειονεκτικότηταςraquo (Τσιάκαλος 1998) Η έννοια του

κοινωνικού αποκλεισμού χρησιμοποιείται πολλάκις ως συνώνυμος ό-

ρος της φτώχειας της ανεργίας των διακρίσεων του ρατσισμού Μάλι-

στα στο Πράσινο Βιβλίο της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

ταυτίζεται με τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση Όμως φτώχεια και

κοινωνικός αποκλεισμός δεν ταυτίζονται πλήρως καθώς ο κοινωνικός

αποκλεισμός ως νέος όρος laquoαναφέρεται σε σύγχρονες μορφές φτώχειας

στις ανεπτυγμένες κοινωνίεςraquo (Obendoerfer 1999) laquoαποτελεί κατά

κάποιο τρόπο τη σύγχρονη εκδοχή τηςraquo (Μουσούρου 1998)

Και τούτο γιατί ενώ η φτώχεια συνδέεται με το εισόδημα και την οι-

κονομική κατάσταση ο κοινωνικός αποκλεισμός παραπέμπει όπως

τονίστηκε σε πολυδιάστατες μορφές αποστέρησης στους τομείς της

εκπαίδευσης της εργασίας της υγείας της στέγασης και της πρόσβα-

σης στις υπηρεσίες (Καβουνίδη 1996) Αποστέρηση που καταδικάζει

τους μετανάστες και τις υπόλοιπες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες να

ζουν στιγματισμένοι στο πολιτικό και κοινωνικό περιθώριο των πόλεων

της Ευρωπαϊκής Ένωσης μια κοινωνική περιθωριοποίηση η οποία εί-

ναι κατά κάποιο τρόπο δεδομένη πριν αυτοί εισέλθουν στον Ευρω-

παϊκό χώρο και για την οποία είναι ήδη laquoπροετοιμασμένοιraquo (Ψημμέ-

298 Αοτελεσματική διαχείριση εργασιακού στρες

νος 1995) Στη διαμόρφωση και περαιτέρω παγίωση του φαινομένου

του κοινωνικού αποκλεισμού συμβάλλει η παγκόσμια αγορά εργασίας

με τη βιομηχανική αναδιάρθρωση και τις οικονομικές ανακατατάξεις

που συντελούνται οι οποίες προκαλούν με τη σειρά τους υψηλή ανερ-

γία και μάλιστα μακροχρόνια για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες με

χαμηλά επίπεδα εξειδίκευσης Η αλλαγή των μισθολογικών δεδομένων

μειώνει τα εισοδήματα των εργαζομένων οι οποίοι καταφεύγουν στα

επαγγέλματα της παραοικονομίας πέφτοντας θύματα της εκματάλ-

λευσης των εργοδοτών και στην ατυπική εργασία (Ψημμένος 1995

Κετσετζοπούλου amp Μπούζας 1996)

Λόγω της διαδικασίας του κοινωνικού αποκλεισμού δεν πλήττονται

μόνο τα ίδια τα άτομα τα οποία πέφτοντας θύματα διακρίσεων και

κοινωνικής ανισότητας στερούνται των θεμελιωδών ατομικών και κοι-

νωνικών δικαιωμάτων μέσα στην Κοινωνία των Πολιτών μη έχοντας

πρόσβαση στο δημόσιο πλούτο και δεν δύνανται να συμβάλουν στην

παραγωγικότητα της κοινωνίας αλλά απειλείται η laquoεπίτευξη της μεγα-

λύτερης οικονομικής και κοινωνικής συνοχής που επιδιώκεται στο

πλαίσιο της ανάπτυξης της Ενιαίας Αγοράςraquo Δυσχεραίνεται λοιπόν

από τη μια η οικονομική ανάπτυξη της χώρας αφού το κράτος ανα-

γκάζεται να υποστηρίξει μέσω επιδομάτων και πολιτικών επανένταξης

τα κοινωνικά περιθωριοποιημένα άτομα επιβαρύνοντας έτσι το δημό-

σιο προϋπολογισμό και μη διαθέτοντας τα κονδύλια αυτά για παραγω-

γικές επενδύσεις κι από την άλλη η ανέχεια η ανασφάλεια και η αλ-

λοτρίωση των αποκλεισμένων επιφέρουν πολιτική αστάθεια και απο-

σταθεροποίηση (Καβουνίδη 1996) Ανέκαθεν στην παγκόσμια ιστορία

η αγανάκτηση των μειονεκτούντων από την κοινωνική αδικία και την

ανισότητα τροφοδοτούσε κύματα βίας και εσωτερικές συγκρούσεις

Κλυδωνίζεται ο κοινωνικός ιστός κι αυτός ο κλυδωνισμός laquoενέχει τον

κίνδυνο μιας διπλής ή κατακερματισμένης κοινωνίαςraquo (Πράσινο Βιβλίο

της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων)

Ρατσισμός και ξενοφοβία στην Ελλάδα και Ευρώη Μέσα από την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας τις οικονομικές ανα-

κατατάξεις την νέα ανακατανομή της εργασίας την πολιτική της ανέ-

χειας την καταστρατήγηση των δικαιωμάτων του εργατικού δυναμικού

και τη μειωμένη πλέον δυνατότητά του να ελέγχει την κοινωνία η Ευ-

ρώπη μετατρέπεται μετά το 1980 σε ένα χώρο συγκρούσεων και αντι-

Προβλήματα στην ομαλή ένταξη των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό 299

παραθέσεων όπου επανεμφανίζεται ο ρατσισμός σε μια νέα έκφανσή

του που εκφράζεται μέσα από την άνοδο ακροδεξιών κομμάτων και

την ευρύτερη αποδοχή των εθνοκεντρικών θέσεων τους οι οποίες υπο-

δαυλίζουν το ρατσισμό και την ξενοφοβία σε ευρεία στρώματα του

πληθυσμού κυρίως των κατώτερων εισοδηματικών τάξεων εκμεταλ-

λευόμενοι την οργή τους από την ανεργία (Έμκε-Πουλοπούλου 1990

Μουσούρου 1993 Ψημμένος 1995)

Η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση το 1992 στα πλαίσια της ε-

νοποίησής της που την καθιστά χώρο απροσπέλαστο σε μη δυτικοευ-

ρωπαϊκούς λαούς αλλά ήδη και η υπογραφή της συνθήκης του Σέν-

γκεν το 1985 που επέβαλε αυστηρό έλεγχο των εισόδων και που απο-

τελεί τη βάση μιας αντιμεταναστευτικής πολιτικής για την Ευρώπη

συντελούν στην επανεμφάνιση και ανάπτυξη φυλετικών προκαταλή-

ψεων εθνορατσιστικών και εθνοκεντρικών ιδεολογιών που βασίζονται

στην απόρριψη του νέου του διαφορετικού του αλλιώτικου και ανά-

γονται στην περίοδο της αποικιοκρατίας Η παραπάνω πολιτική της

ΕΕ ευθύνεται λοιπόν για τη δημιουργία ενός χώρου κοινωνικού απο-

κλεισμού και άρνησης προς τους μετανάστες για τη βίαιη και διακρι-

τική εις βάρος τους συμπεριφορά για την καταδίκη τους σε άθλιες και

ασφυκτικές συνθήκες διαβίωσης που προσβάλλουν τα ανθρώπινα δι-

καιώματα και τους συνθλίβουν σωματικά και ψυχικά (Ψημμένος

1995)

Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας συντηρούν τέτοια εθνορατσιστικά

κηρύγματα που οξύνουν την εχθρότητα το μίσος τον υπερεθνικισμό

την απέχθεια και την έλλειψη ανοχής προς το διαφορετικό και το laquoξέ-

νοraquo το οποίο καθίσταται ανεπιθύμητο και εκδιώκεται Αισθήματα τα

οποία προκαλούνται από ιδεολογήματα ότι οι ξένοι μετανάστες απει-

λούν την ασφάλεια και καταλαμβάνουν τις θέσεις εργασίας των γηγε-

νών Και όταν αυτά τα αισθήματα εντείνονται καθώς οι ξένοι εγκαθί-

στανται πια μόνιμα και δεν μπορούν να εκδιωχθούν οι γηγενείς κατα-

λαμβάνονται από ξενοφοβία μείγμα φόβου και περιφρόνησης (Έμκε-

Πουλοπούλου 1990)

Η Λ Μουσούρου (1993) διακρίνει τρεις μορφές ρατσισμού οι οποί-

ες είναι δυνατό να συνυπάρχουν και έχουν ως εξής α) η laquoκλασικήraquo

βιολογική μορφή ρατσισμού που τονίζει την πνευματική και ηθική κα-

τωτερότητα όσων δεν ανήκουν στη λευκή φυλή β) τη laquoσύγχρονηraquo κοι-

νωνική μορφή που βασιζόμενη στην ετερότητα όσων έχουν διαφορετι-


κές καθημερινές συνήθειες ήθη έθιμα γλώσσα και πολιτισμό τους

απορρίπτει και τους περιθωριοποιεί και γ) η laquoμετα-σύγχρονηraquo μορφή

ρατσισμού που εμφανίζεται εκεί που πια τείνουν να εξαλειφθούν οι

όποιες εθνικές ιδεολογικές κοινωνικές πολιτικές και πολιτισμικές

διαφορές και αποστάσεις και δεν υπάρχουν τα άλλοτε σαφή σύνορα

διαχωρισμού

Σχετικά με το ερώτημα αν υφίστανται στην Ελλάδα κρούσματα ρα-

τσισμού από τη σχετική βιβλιογραφία και έρευνα έγινε φανερό ότι αυ-

τά είναι πολύ μικρότερα απ΄ότι σε άλλες χώρες υποδοχής (Δόλλης

2000) και ότι η Ελληνική κοινωνία διακρίνεται από μια ανοχή απένα-

ντι στις εθνικές-θρησκευτικές μειονότητες και δεν εκδηλώνει αισθήμα-

τα εμπάθειας και ξενοφοβίας (Κοτζαμάνη Πετρονώτη amp Τζωρτζοπού-

λου 1996 Μαράτου-Αλιπράντη 1996) Ορισμένοι μάλιστα παράγο-

ντες λειτουργούν ανασταλτικά για την εκδήλωση τέτοιων φαινόμενων

όπως η μακροχρόνια εμπειρία του ελληνικού πληθυσμού στις οικονο-

μικές και πολιτικές μεταναστεύσεις αλλά και η πρόσφατη συγκλονι-

στική για το έθνος εμπειρία της προσφυγιάς η διαδοχή αυταρχικών

και δικτατορικών καθεστώτων η επιρροή της Ορθοδοξίας στην ανεκτι-

κότητα και στην αποδοχή της διαφορετικότητας καθώς και οι επαφές

και πολιτισμικές ανταλλαγές των Ελλήνων με λαούς της Μεσογείου και

των Βαλκανίων (Κοτζαμάνης Πετρονώτη amp Τζωρτζοπούλου 1996)

Από το τέλος όμως της δεκαετίας του 1980 με την αύξηση των μετα-

ναστευτικών ρευμάτων προς την Ελλάδα αρχίζουν να εκδηλώνονται

καχυποψία δυσπιστία και επιφυλακτικότητα απέναντι στο διαφορετι-

κό και στο laquoασυνήθιστοraquo να παγιώνονται αρνητικά στερεότυπα και φυ-

λετικές προκαταλήψεις κι έτσι διαμορφώνεται μια συμπεριφορά ε-

χθρική προς τους μετανάστες που τους απομονώνει σε ομάδες ομοπά-

τριδων που τους αποκλείει κοινωνικά τους καθιστά πολίτες δεύτερης

κατηγορίας και τελικά τους περιθωριοποιεί και τους στερεί την ένταξή

τους στην Ελληνική κοινωνία (Κασιμάτη 2000 Εφημ ΤΑ ΝΕΑ

5112005)

Η Ελληνική Επιτροπή της Οργάνωσης ΣΟΣ Ρατσισμός που ιδρύ-

θηκε το 1989 αναφέρει τα ακόλουθα φαινόμενα ρατσισμού στην Ελ-

λάδα α) την εκμετάλλευση από Έλληνες εργοδότες όσων παράνομων

προσφύγων δεν διαθέτουν άδεια εργασίας β) την αντιμετώπιση όσων

ξένων εργάζονται στη συγκομιδή που αναγκάζονται να ζουν μέσα σε

σπηλιές και γ) τη βάναυση συμπεριφορά απέναντι σε Φιλιππινέζες οι-


κιακούς βοηθούς (Έμκε-Πουλοπούλου 1990) Οι Έλληνες εκδηλώ-

νουν επίσης αντιμεταναστευτική και ρατσιστική συμπεριφορά και με

άλλους τρόπους η προκλητική και μειωτική για τους μετανάστες συ-

μπεριφορά των αρμοδίων υπηρεσιών η εχθρική συμπεριφορά που

βιώνουν τα παιδιά τους στα σχολεία τα ταπεινωτικά και υποβιβαστικά

γι΄ αυτούς συνθήματα στους τοίχους η μη αποδοχή και ανεκτικότητα

όσων τελούν μικτούς γάμους αλλά και φαινόμενα ξυλοδαρμού και

καθημερινής βίας (Κοτζαμάνης Πετρονώτη amp Τζωρτζοπούλου 1996)

Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε επίσης τη διακριτική και ρατσι-

στική συμπεριφορά όσων ιδιοκτητών αρνούνται να νοικιάσουν σπίτια

σε laquoμη λευκούςraquo μετανάστες ή απαιτούν ενοίκιο πολύ μεγαλύτερο του

κανονικού με αποτέλεσμα η εύρεση στέγης να αποτελεί αξεπέραστο

εμπόδιο (Έμκε-Πουλοπούλου 1990) Χαρακτηριστική η παρακάτω

εξομολόγηση του εκπροσώπου της Νιγηριανής Κοινότητας στην Αθήνα

laquoΔεν είναι όλοι οι ιδιοκτήτες ξενόφοβοι Υπάρχουν καλοί και κακοί

Ωστόσο αρκετοί μόλις ακούν ότι είμαστε ξένοι αρνούνται να μας νοι-

κιάσουν τα σπίτια Πολλές φορές για να βοηθήσω συμπατριώτες μου

αναγκάζομαι να βάζω Έλληνες να μιλούν στο τηλέφωνο και να μπαί-

νουν ωςhellip εγγυητές για να νοικιάσουν ένα σπίτιraquo (Εφημ ΤΑ ΝΕΑ 9-

11-2005) Δεν είναι όμως και λίγες οι φορές που κάποιοι καταστημα-

τάρχες περιφρονούν τους laquoέγχρωμουςraquo πελάτες και τους απειλούν ότι

θα καλέσουν την αστυνομία Περιθωριοποίηση επίσης και στο χώρο

εργασίας καθώς στα ελληνικά πλοία Αφρικανοί και Ασιάτες απομονώ-

νονται σε δικά τους χωριστά δωμάτια και τρώνε σε διαφορετικά τραπέ-

ζια από το υπόλοιπο πλήρωμα (Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Σε τέτοιες στάσεις συντελούν η οικονομική κρίση των τελευταίων ε-

τών και το κατεξοχήν πρόβλημα της ανεργίας οι τελευταίες δημογρα-

φικές εξελίξεις και η κρίση των θεσμών αλλά και η ρευστή κατάσταση

στα Βαλκάνια που επιτείνει την ανασφάλεια και οδηγεί σε εθνικιστικές

εξάρσεις και φυσικά το χρόνιο πρόβλημα στις διμερείς σχέσεις Ελλά-

δας ndash Τουρκίας (Κοτζαμάνη Πετρονώτη amp Τζωρτζοπούλου 1996)

Ο laquoοικονομικός ρατσισμόςraquo των Ελλήνων βασίζεται στην αντίληψη

ότι οι μετανάστες αποκομίζουν οικονομικά οφέλη από την παραμονή

τους στην Ελλάδα κι ότι προσλαμβάνονται σε δουλειές τις οποίες θα

μπορούσαν να καταλάβουν οι εγχώριοι εργάτες με αποτέλεσμα να αυ-

ξάνεται η προσφορά εργασίας και συνεπώς η ανεργία σε τοπικό και

εθνικό επίπεδο και να μειώνονται οι μισθοί (Ιωακείμογλου 2001)


Πρόκειται για τη βασική κατηγορία που εκτοξεύουν οι Έλληνες προς

τους μετανάστες γνωστή στην παλαιότερη βιβλιογραφία ως laquoυπόθεση

της αντικατάστασηςraquo (Λιανός amp Παπακωνσταντίνου 2003) Όμως εδώ

πρόκειται για παρανόηση καθώς τα στοιχεία αυτά είναι αναληθή Η

έρευνα έχει αποδείξει ότι η μετανάστευση έχει περιορισμένες μόνο ε-

πιπτώσεις στην απασχόληση και στους μισθούς των Ελλήνων και ότι οι

μετανάστες δεν ανταγωνίζονται τους Έλληνες για τις ίδιες θέσεις εργα-

σίας (Ιωσηφίδης 2001)

Η πλειονότητα των μεταναστών χρησιμοποιούνται σε εργασίες χα-

μηλά αμειβόμενες που απαιτούν χαμηλή εξειδίκευση εργασίες χαμη-

λού κοινωνικού κύρους με δύσκολες συνθήκες εργασίας και χωρίς

δυνατότητες επαγγελματικής ανέλιξης τις οποίες απορρίπτει το γηγε-

νές εργατικό δυναμικό με αποτέλεσμα οι αγορές εργασίας γηγενών

και μεταναστών να είναι σαφώς διαχωρισμένες Πρόκειται για την άλ-

λη αντίθετη θεωρία στη βιβλιογραφία την laquoυπόθεση του διαχωρισμούraquo

(Λιανός amp Παπακωνσταντίνου 2003) Εντούτοις υπάρχουν μερικοί

κλάδοι όπου υφίσταται ένας ανταγωνισμός γηγενών-μεταναστών μια

μετατόπιση Ελλήνων από αλλοδαπούς αλλά πρόκειται για περιορι-

σμένα επαγγέλματα και κατηγορίες εργατών χωρίς ή με μικρή εξειδί-

κευση όπως πχ ο κλάδος της οικοδομής ή οι αγροτικές εργασίες Το

ίδιο ισχύει και για τις επιπτώσεις της εργασίας επί των μισθών στον

κλάδο της οικοδομής πχ πολλοί Έλληνες παραπονούνται ότι η πα-

ρουσία αλλοδαπών εργατών ασκεί πίεση για μικρότερους μισθούς τόσο

για τους μετανάστες όσο και για τους Έλληνες (Ιωακείμογλου 2001)

Όμως αυτή η μείωση μισθών αφορά μόνο στους αυτόχθονες που

απασχολούνται στους ίδιους κλάδους με τους μετανάστες κάτω από

παρόμοιες συνθήκες εργασίας και με το ίδιο περίπου επίπεδο εξειδί-

κευσης (Waldinger 1996) Έκθεση του ΙΝΕD (1991) απέδειξε τόσο ότι

η μετατόπιση αυτοχθόνων εργαζομένων από αλλοδαπούς είναι περιο-

ρισμένη όσο και ότι οι μισθοί των μεν δεν επηρεάζονται σημαντικά

από τους μισθούς των δε αλλά αντίθετα οι μισθοί των παλαιών μετα-

ναστών πλήττονται από τους μισθούς των νεοεισερχόμενων Γενικότε-

ρα η μετανάστευση συντελεί στην ταχύτερη και για μεγαλύτερο χρονι-

κό διάστημα οικονομική ανάπτυξη της χώρας υποδοχής μετατρέπει

τα δημόσια έσοδα και αυξάνει τις ασφαλιστικές εισφορές μειώνονται

το δημόσιο έλλειμμα μέσω της αύξησης της φορολογίας αλλά και τα

επιτόκια (Ιωακείμογλου 2001)


Η εργασία των μεταναστών επιφέρει αύξηση των εισοδημάτων τόσο

για τους ίδιους όσο και για τους εργοδότες τα οποία δαπανούν ως κα-

ταναλωτές συντελώντας έτσι στην αύξηση της συνολικής ζήτησης προϊ-

όντων και υπηρεσιών και στην αύξηση των επενδύσεων γεγονός που

προκαλεί αύξηση της παραγωγικής δραστηριότητας και κατ΄ επέκταση

αύξηση της απασχόλησης των αυτοχθόνων εργαζομένων σε κλάδους

οικονομικής δραστηριότητας στους οποίους δεν συγκεντρώνονται με-

τανάστες (Ιωακείμογλου 2001 Λιανός amp Παπακωνσταντίνου 2003)

Το γεγονός μάλιστα ότι οι μετανάστες απασχολούνται με χαμηλούς

μισθούς κάτω από δύσκολες συνθήκες σε θέσεις εργασίας που απορ-

ρίπτουν οι γηγενείς και το ότι ο βαθμός παραγωγικότητας τους ξεπερ-

νά κατά πολύ τις αποδοχές τους δεν καθιστά μόνο κερδοφόρες τις ε-

πιχειρήσεις αλλά συντελεί και στην οικονομική και εργασιακή επιβίω-

ση τόσο των εργοδοτών (ιδίως των ιδιοκτητών μικρομεσαίων και οικο-

γενειακών επιχειρήσεων) οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις δίχως την

εργασία των μεταναστών θα αναγκάζονταν να μειώσουν την παραγωγι-

κή τους δραστηριότητα ή θα έκλειναν την επιχείρησή τους όσο και

των γηγενών των οποίων οι μόνιμες θέσεις απασχόλησης εξασφαλίζο-

νται και στο μέλλον (Ιωσηφίδης 2001)

Συνεπώς η εργασία των μεταναστών καθιστά πολύ πιο πλούσιους

τους Έλληνες απ΄ότι τους ίδιους τους μετανάστες οι οποίοι έτσι κι

αλλιώς πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από τους Έλληνες εργοδότες

Η όποια μετατόπιση Ελλήνων από θέσεις εργασίας αντισταθμίζεται και

υπερκαλύπτεται από τα συνολικά θετικά αποτελέσματα της εργασίας

των μεταναστών επί της απασχόλησης (Ιωακείμογλου 2001)

Παρόλες όμως τις παραπάνω θετικές επιδράσεις της μετανάστευσης

παράνομοι μετανάστες πολιτικοί πρόσφυγες παλλινοστούντες Ρομ

και μουσουλμάνοι αντιμετωπίζονται στην καθημερινή πραγματικότη-

τα ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και καταδικάζονται σε συνθήκες

γκέτο με εμφανή τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού

Και δεν προβάλλονται τόσο οι βιολογικές ή φυλετικές διαφορές όσο

οι όποιες ιδεολογικές θρησκευτικές κοινωνικές πολιτικές διαφορο-

ποιήσεις οι αποκλίσεις από τις κυρίαρχες πολιτισμικές αξίες και ιδε-

ώδη υπερτονίζοντας λοιπόν την ανωτερότητα των ελληνικών πολιτισμι-

κών αξιών και δίνοντας έμφαση στην εθνική μας ταυτότητα τους στιγ-

ματίζουμε τους αρνούμαστε την κοινωνική τους ενσωμάτωση διαμορ-

φώνουμε άκριτα αρνητικά στερεότυπα και τους καταδικάζουμε χωρίς


να έχουν διαπράξει κανένα αδίκημα Τέλος τους θεωρούμε υπεύθυ-

νους και υπόλογους για όλα τα προβλήματα μόνο και μόνο επειδή

είναι ανεπιθύμητοι και γι΄ αυτό το λόγο θεωρούνται αποβλητέοι προ-

λειαίνοντας το έδαφος για έντονες εθνικές και κοινωνικές αντιπαραθέ-

σεις (Κοτζαμάνης Πετρονώτη amp Τζωρτζοπούλου 1996) Συμπεριφορές

που ενδέχεται να μας οδηγήσουν σε φαινόμενα ξενοφοβίας που εκδή-

λωσαν και οι παλαιές χώρες υποδοχής (Μουσούρου 1993) Γενικότε-

ρα οι χώρες υποδοχής δέχονται όσους προσαρμόζονται στα πολιτικά

τους laquoπιστεύωraquo στα κοινωνικά και θρησκευτικά τους ήθη όπως πχ ο

Καναδάς προτιμά τους Χριστιανούς (Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Ένας Έλληνας Μουσουλμάνος εξομολογείται την πικρία του laquoΠρο-

σπαθούμε να βγούμε από το γκέτο αλλά η Ελληνική Πολιτεία φροντί-

ζει να μας θυμίζει πως παραμένουμε πολίτες β΄ κατηγορίαςraquo κι ανα-

φέρεται σε πιο συγκεκριμένα προβλήματα laquoΌταν πεθαίνει κάποιος

δικός μας στην Αθήνα πρέπει να ταξιδέψουμε 1000 χιλιόμετρα μέχρι

την Ξάνθη ή την Κομοτηνή για να τον θάψουμε Τον ίδιο δρόμο πρέπει

να κάνουμε και για να παντρευτούμε Για ποια ισότητα λοιπόν μιλά-

μεraquo (Εφημ ΤΑ ΝΕΑ 9-11-95)

Μέσα από συνεντεύξεις υπαλλήλων οργανισμών κοινωνικής πρό-

νοιας διαπιστώθηκε μια πολιτική διακρίσεων καθώς οι μετανάστες τα-

ξινομούνται και κατηγοριοποιούνται με βάση εθνικά χαρακτηριστικά

ως προς τις παροχές και τα κοινωνικά δικαιώματα Έτσι περιχαρακώ-

νονται και απωθούνται στο οικονομικό και πολιτισμικό περιθώριο πε-

ρισσότερο για λόγους μη ευελιξίας και προσαρμοστικότητας στις απαι-

τήσεις της αγοράς εργασίας και στις εδώ συνήθειες και αντιλήψεις

προσάπτοντας κυρίως σε Αλβανούς Ινδούς και Πακιστανούς ότι μη

έχοντας περαιτέρω στόχους και ιδανικά πέρα της απλής επιβίωσής

τους της φυσικής αναπαραγωγής τους και της αποστολής εμβασμάτων

στους συγγενείς τους παραμένουν προσκολλημένοι στην εθνική τους

ταυτότητα και στερούνται κοινωνικής εξέλιξης (Ψημμένος 2000) Εν-

δεικτικές οι παρακάτω συνεντεύξεις υπαλλήλων δημοσίων υπηρεσιών

bull laquoΟι μετανάστες έχουν λίγο παραιτηθεί από τη ζωή τους Βρίσκο-

νται σε μια διαρκή πάλη του πώς θα καταφέρουν να ορθοποδή-

σουν πώς θα κάνουν τα καλύτερα για την οικογένειά τους hellip Πε-

ραιτέρω στόχους δεν έχουνraquo


bull Έρχονται δουλεύουν και δεν επενδύουν τα χρήματά τους στην

Ελλάδαhellip Δηλαδή έχουμε τους Αλβανούς που κάνουν το μάτσο

τους και πάνε και ρίχνουν τα λεφτά τους στην Αλβανία hellip ή στο

Πακιστάν hellip ή στην Ινδία hellip Γιατί πας στη χώρα σου και δίνεις

τα λεφτάhellip Γιατί τα επενδύεις εκεί τα λεφτάraquo

Έτσι οι δημόσιοι λειτουργοί στο πλαίσιο ενός νέου ορθολογισμού

στην Αμερική και Ευρώπη προκειμένου να επιτευχθεί ο κοινωνικός

αποκλεισμός η περιχαράκωση και η συνακόλουθη περιθωριοποίηση

των μεταναστών τους προσάπτουν ταμπέλες και δημιουργούν μια νέα

κατηγορία γνωστή ως laquoπανούργοι της κοινωνικής πρόνοιαςraquo (welfare

cheats) όρος που χρησιμοποιείται σε Αγγλία και Γαλλία όταν αιτού-

νται ασύλου ή επανένωσης με την οικογένεια ενώ ο περισσότερο χρη-

σιμοποιούμενος όρος στην Αγγλία είναι baggie-applicant δηλ ψευτο-

αιτούμενος

Σχετικά με την ερμηνεία του όρου ο Ι Ψημμένος αναφέρει laquoΣύμ-

φωνα με τις επιστημονικές προσεγγίσεις οι αναφερόμενοι ως welfare

cheats είναι αυτοί που δεν συμβαδίζουν με την νέα αντίληψη για την

κοινωνική πρόνοια και εργασία στην καινούργια της μορφή που περι-

λαμβάνει τον κίνδυνο δεν είναι δεκτικοί στον προσωπικό έλεγχο και

αρνούνται να συμμετέχουν στον αυτό-έλεγχο της προσωπικότητάς

τους Με βάση τη διεθνή εμπειρία θα τολμούσαμε να προσθέσουμε

ότι είναι επίσης οι άνθρωποι που εξαπατούν το σύστημα πρόνοιας και

ακόμα εκείνοι που κάνουν πολύ λίγα για να απεξαρτηθούν από την

κρατική κοινωνική πρόνοια μέσω της δικής τους δραστηριοποίησης

πχ συστήματα workfare στην Αγγλία και Αφρικήraquo (Ψημμένος 2000)

Και αναφερόμενος στην Ελλάδα συνεχίζει laquoστη χώρα μας [hellip] ως wel-

fare cheats (πανούργοι) εμφανίζονται οι μετανάστες που με την πα-

ρουσία τους την οργάνωση της ζωής τους στη χώρα μας εξαπατούν

την κοινωνία μέσω δύο κυρίως παραγόντων με το να μη προσαρμόζο-

νται στις νέες απαιτήσεις της αγοράς και με το να συμμετέχουν στο

σύστημα πρόνοιας (ενώ δεν είναι πολίτες της χώρας) Με το δεύτερο

δεν εξαπατούν το σύστημα πρόνοιας αλλά την εθνική ταυτότητα των

ντόπιωνraquo (Ψημμένος 2000)

Κι όλα αυτά ενώ το κράτος και τα όργανα του αδιαφορούν για την

εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας δεν ενημερώνουν την κοινή γνώμη

για τα προβλήματα αυτών των κοινωνικών ομάδων και δεν λαμβάνουν

τα στοιχειώδη μέτρα για την κοινωνική ένταξή τους (Ζωγράφου 1991)


Μείζον πρόβλημα αποτελεί η νομική κατοχύρωση των αλλοδαπών

ακόμα και αυτών που παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στην

Ελλάδα Και παρά τη συνεχόμενη αύξηση των μεταναστευτικών ροών

ο αριθμός των χορηγούμενων αδειών εργασίας μειώνεται Οι άδειες αυ-

τές πρέπει να σημειωθεί ότι εκδίδονται μόνο για συγκεκριμένο εργο-

δότη είδος απασχόλησης και τόπο εργασίας και για περιορισμένο

χρονικό διάστημα (Κετσετζοπούλου amp Μπούζας 1996) Κι ακολουθεί-

ται τέτοια αυστηρή και περιοριστική μεταναστευτική πολιτική ώστε το

άρθρο 33 του νόμου 19751991 προβλέπει αυστηρές κυρώσεις σε ό-

σους εργοδότες απασχολούν αλλοδαπούς χωρίς άδεια εργασίας και στο

άρθρο 31 απαγορεύεται σε δημόσιες υπηρεσίες ή σε νομικά πρόσωπα

δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα να εξετάζουν οποιοδήποτε αίτημα αλλο-

δαπού που στερείται αδείας παραμονής (Μαράτου-Αλιπράντη 1996)

Κι η σκληρότητα των κρατικών φορέων διαφαίνεται πάλι από την

παρακάτω συνέντευξη όπου κατά την κρίση των υπαλλήλων των υπη-

ρεσιών κοινωνικής πρόνοιας το δικαίωμα νομιμοποίησης βρίσκεται σε

στενή συνάρτηση με τη σκληρή και ατελείωτη εργασία δίνοντας έτσι

μεγάλη έμφαση στην εργασιακή ηθική laquohellip Δεν έρχεται κάποιος (στην

Ελλάδα) για να κάθεται στο καφενείο ή να δουλεύει μερική απασχό-

ληση και να μην κάνει τίποτε άλλο hellip έρχονται για να δουλέψουν ό-

πως το λένε και οι ίδιοιhellip Δεν έρχονται για να απολαμβάνουν τον ήλιο

ούτε τη θάλασσα το καλοκαίρι ήρθαν για ένα συγκεκριμένο σκοπόhellip

Γι΄ αυτό το σκοπό θα τους παρέχουμε και εμείς τα απαραίτητα έγγρα-

φα για να τους νομιμοποιήσουμε στην Ελλάδα hellip Αυτό είναι το σημα-

ντικότερο κριτήριο hellip και από τον οργανισμό τον ίδιο hellip όσοι εργάζο-

νται μένουν όσοι όχι φεύγουν hellipraquo (Ψημμένος 2000)

Στερούμενοι των απαραίτητων εγγράφων και δικαιολογητικών δυ-

σκολεύονται να αρχίσουν μια σταθερή δουλειά ακόμη και τα παιδιά

τους αν και έχουν γεννηθεί εδώ δεν έχουν επίσης χαρτιά γι΄ αυτό δεν

μπορούν να εκδώσουν ένα πιστοποιητικό γέννησης (Εφημ ΤΑ ΝΕΑ 9-

11-2005) Μείζον λοιπόν ηθικό ζήτημα τίθεται με την απασχόληση αλ-

λοδαπών χωρίς άδεια εργασίας και παραμονής

Γι΄ αυτό το ελληνικό κράτος είτε θα πρέπει να αρχίσει θέτοντας ό-

ρους και προϋποθέσεις να τους νομιμοποιεί σταδιακά είτε να λάβει

δραστικά μέτρα για την απαγόρευση εισόδου και την αποπομπή τους

(Μαράτου-Αλιπράντη 1996) Σε πιο πρόσφατο δημοσίευμα αναφέρε-

ται ότι laquoτην ίδια ώρα η νέα ευκαιρία νομιμοποίησης εξελίσσεται σε hellip


χαμένη ευκαιρία τουλάχιστον για 4 στους 5 παράνομους μετανάστες

Ωστόσο ακόμη και όσους έχουν τις προϋποθέσεις αδυνατούν να κατα-

βάλουν τα υπέρογκα ποσά για την έκδοση των αδειών παραμονής Συ-

γκεκριμένα ο νέος νόμος ζητάει απ΄ όσους είχαν στο παρελθόν κινή-

σει διαδικασία νομιμοποίησης και δεν τη συνέχισαν να καταβάλουν

2052 ευρώ για την εξαγορά 300 ενσήμων καθώς και παράβολο 300

ευρώ Παράλληλα ο μετανάστης θα αναγκαστεί σε επιπλέον έξοδα για

μεταφράσεις εγγράφων ακόμη και για να βγάλει ακτινογραφία αφού

τα δημόσια νοσοκομεία λόγω φόρτου εργασίας παραπέμπουν τους

αλλοδαπούς σε ιδιωτικά κέντραraquo (Εφημ ΤΑ ΝΕΑ 9-11-05)

Πρέπει επίσης να τονιστεί η αντιφατικότητα της ελληνικής νομοθε-

σίας και η άνιση μεταχείριση των αλλοδαπών νομίμων και παράνο-

μων Μετά το νόμο 19751991 το Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας και

Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΑΠ Φ 9956α 5-7-1993) όπου τονίζεται

πως για τους αλλοδαπούς με άδεια εργασίας η ασφάλεια τους είναι

υποχρεωτική και μάλιστα από την πρώτη μέρα εργασίας τους στην Ελ-

λάδα κι εξίσου υποχρεωτική είναι η ασφάλιση και για όσους στερού-

νται άδειας εργασίας εφόσον ισχύει laquoυποχρεωτικά και αυτοδίκαια για

όλα τα πρόσωπα που μέσα στα όρια της επικράτειας παρέχουν κατά

κύριο επάγγελμα εξαρτημένη εργασία με αμοιβήraquo αναιρώντας έτσι το

άρθρο 31 του ν19751991 Το παράδοξο ωστόσο συνίσταται στη δι-

ευκρίνιση ότι μετά την laquoέλευση του ασφαλιστικού κινδύνουraquo στον αλ-

λοδαπό ασφαλισμένο χωρίς άδεια εργασίας δεν μπορεί να ικανοποιη-

θεί το οποιοδήποτε πρόβλημά του όπως η έκδοση βιβλιαρίου ασθε-

νείας παροχές σε είδος και σε χρήμα

Διαπιστώνουμε λοιπόν στέρηση των ουσιαστικών κοινωνικών αν-

θρωπίνων δικαιωμάτων με τους παράνομους μετανάστες και έλλειψη

κοινωνικής πολιτικής την ίδια στιγμή που laquoοι υπηρεσίες του κράτους

λειτουργούν περισσότερο σε επίπεδο αστυνόμευσης και καταστολήςraquo

(Μαράτου-Αλιπράντη 1996) Πράγματι το διαρκές laquoκυνηγητόraquo και οι

πολλές φορές εξευτελιστικοί έλεγχοι από την αστυνομία συνεχίζονται

και οι οποίοι σύμφωνα με την τελευταία έρευνα θυματοποίησης που

έγινε στην Ελλάδα είναι 14 έως 25 φορές συχνότεροι απ΄ότι για τους

Έλληνες με αποτέλεσμα laquoαπό τη μια οι αστυνομικοί να εξοικειώνονται

με πρακτικές παραβίασης ατομικών δικαιωμάτων και από την άλλη οι

μετανάστες να διαμορφώνουν αρνητικά στερεότυπα για τον Έλληνα


αστυνομικό και να τους δημιουργείται καχυποψίαraquo (Εφημερίδα ΤΑ

ΝΕΑ 9-11-2005)

Διακρίσεις στην αασχόληση εις βάρος των μεταναστών Το μεγάλο κύμα μετανάστευσης μετά το 1990 έφερε στην Ελλάδα ένα

σημαντικό αριθμό εργατών που ναι μεν ένα μεγάλο μέρος των οποίων

είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ένα αξιόλογο μέρος εί-

ναι τριτοβάθμιας και ένα πολύ μικρό είναι αγράμματοι όμως το καθε-

στώς της παράνομης εισόδου και της μετέπειτα παραμονής τους σε

συνδυασμό με την άγνοια και τις ελάχιστες γνώσεις ελληνικής γλώσ-

σας τους απέτρεψε να αξιοποιήσουν δημιουργικά τα ουσιαστικά τους

προσόντα με αποτέλεσμα να αυξηθεί η προσφορά εργασίας και η απα-

σχόλησή τους σε επαγγέλματα κατώτερα των πραγματικών δεξιοτήτων

τους σε δουλειές που δεν απαιτούν υψηλή εξειδίκευση και καλή γνώ-

ση της ελληνικής γλώσσας

Έτσι παρά τα επίπεδα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το γεγονός ότι το

ποσοστό υπερεκπαίδευσης των μεταναστών βρίσκεται στο 661 έναντι

37 των Ελλήνων με ακόμη μεγαλύτερη απόκλιση μεταξύ γυναικών

μεταναστριών-678 και Ελληνίδων-324 οι περισσότεροι μετανά-

στες συγκεντρώνονταν το 1998 και το 2001 σε τρεις κυρίως κλάδους

στις κατασκευές (26) στις μεταποιητικές βιομηχανίες (19) και σε

ιδιωτικά νοικοκυριά (21) που απασχολούν οικιακούς βοηθούς κλά-

δος στον οποίο όχι μόνο η αναλογία των μεταναστών είναι 35 φορές

μεγαλύτερη απ΄ ότι στο σύνολο της απασχόλησης αλλά ο αριθμός των

μεταναστών υπερβαίνει τον αριθμό των Ελλήνων Ακολουθούν οι κλά-

δοι του χονδρικού και λιανικού εμπορίου (11) και των ξενοδοχείων

και εστιατορίων (9) (Λιανός 2001) Όσον αφορά στους αλλοδαπούς

νόμιμα εργαζόμενους οι μισοί περίπου που είναι ευρωπαίοι με υψη-

λή εξειδίκευση απασχολούνται ως laquoυπάλληλοι γραφείουraquo ως ανώτερα

και μεσαία στελέχη επιχειρήσεων και ως laquoελεύθεροι επαγγελματίεςraquo

Από την άλλη μεριά η βιομηχανία-βιοτεχνία δεν απορροφά πια το με-

γαλύτερο ποσοστό νομίμων μεταναστών αλλά παράνομους μετανά-

στες ενώ οι υπηρεσίες τα ξενοδοχεία και οι επικοινωνίες αν και απα-

σχολούν σε μεγαλύτερο βαθμό νόμιμους μετανάστες πιστεύεται ότι

εξίσου απασχολούν και παράνομους (Μαράτου-Αλιπράντη 1996) Στις


κατηγορίες των εργατών και σε αυτή των υπηρεσιών εκπροσωπούνται

κυρίως οι πρόσφυγες από την Ασία και την Αφρική οι οποίοι είναι πε-

ρισσότερο εξοικειωμένοι με κατώτερες χειρωνακτικές εργασίες που τις

απορρίπτουν οι γηγενείς επειδή δεν γνωρίζουν τη νέα τεχνολογία και

αποτελούν φθηνό εργατικό δυναμικό (Κοτζαμάνης Πετρονώτη amp Τζωρ-

τζοπούλου 1996)

Σχετικά με τις ειδικότητες σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (558) εί-

ναι ανειδίκευτοι εργάτες και χειρώνακτες σε ένα πολύ μικρότερο

(166) ειδικευμένοι τεχνίτες και σε ένα ακόμη μικρότερο (99) είναι

ειδικευμένοι εργάτες στον πρωτογενή τομέα (γεωργία κτηνοτροφία

αλιεία δασοκομία) (Λιανός 2001) Οι μετανάστες στην Αθήνα απα-

σχολούνται ως βοηθοί σε υπηρεσίες ή σε τομείς που έχουν σχέση με

τις κατασκευές δεν απαιτούν ειδίκευση γεγονός που σημαίνει ότι οι

εργάτες μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν από άλλους ανειδίκευ-

τους εργάτες mdash και είναι συμπληρωματικοί της όλης παραγωγής mdash

διάθεσης των προϊόντων (Ψημμένος 2001)

Πιο συγκεκριμένα οι Αλβανοί που αντιπροσωπεύουν το 80 του

συνόλου των ανεπίσημων μεταναστών στην Ελλάδα οι περισσότεροι

από τους οποίους είναι ανειδίκευτοι εργάτες και στερούνται άδειας ερ-

γασίας απασχολούνται στον οικοδομικό τομέα (ιδιωτικός οικοδομικός

τομέας και δημόσια έργα) σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις και μεταφο-

ρές (κυρίως εστιατόρια διάφορες βιομηχανίες μεταφορικές εταιρείες

κλπ) και στον αγροτικό τομέα και σε οικιακές εργασίες στα σπίτια της

Αθηναϊκής μεσαίας τάξης και σε επαγγέλματα ανθυγιεινά και επικίν-

δυνα κάτω από δύσκολες συνθήκες χωρίς ασφάλιση και με χαμηλά

ημερομίσθια (Ιωσηφίδη 2001) Από έρευνα στο κέντρο της Αθήνας η

πλειοψηφία των Αλβανών απασχολούνταν σε βιοτεχνικές οικογενειακές

μονάδες σε εταιρείες καθαρισμού μεταφορών φύλαξης κοινωνικής

προστασίας σε οικοδομές και στην ανάπτυξη υπηρεσιών και μεταπώ-

λησης μικροειδών από τους ίδιους τους Αλβανούς (Ψημμένος 1998)

Διαπιστώθηκε επίσης ευρύ φάσμα εργασιακών δραστηριοτήτων στο

χώρο της πορνείας και της διασκέδασης όπου παρέχονται σωματικές

προσωπικές υπηρεσίες (η λεγόμενη laquoΒιομηχανία του sexraquo ή laquoΒιομηχα-

νία αναψυχήςraquo leisure industry) και στα πλαίσια της άτυπης εργασί-

ας της μη αναγνωρισμένης δηλαδή από την εργατική νομοθεσία

Ένα μεγάλο ποσοστό Αλβανίδων από τις οποίες οι περισσότερες ή-

ταν ανήλικα κορίτσια από δέκα έως δεκαπέντε χρονών λόγω της εξα-


θλίωσης και του άθλιου βιοτικού επιπέδου που έχουν περιπέσει τόσο

στην Αλβανία όσο και στην χώρα υποδοχής γίνονται θύματα κυκλωμά-

των λευκής σαρκός Σε αυτήν την laquoΒιομηχανία του sexraquo συνήθως ε-

μπλέκονται και αγόρια από οκτώ έως δέκα χρόνων που προσέφεραν

υπηρεσίες σε ζευγάρια τρίτης ηλικίας και σε σκηνοθέτες ταινιών πορνό

(Κασιμάτη 2000) Οι παράνομες αυτές δραστηριότητες στη ldquoΒιομηχα-

νία του sexrdquo καθιστούν τους Αλβανούς μετανάστες ερμητικά κλεισμέ-

νους σε ένα κοινωνικό χώρο που οριοθετεί την ύπαρξη και την ταυτό-

τητά τουςraquo (Ψημμένος 1995)

Υφίσταται όμως και μια κατηγοριοποίηση τόσο κατά φύλο όσο

και κατά ηλικία του εργασιακού χώρου Οι γυναίκες απασχολούνται

σε laquoαυστηρά πατριαρχικούςndashοικογενειακούς τομείςraquo (καθαρισμοί) οι

μικρότεροι σε εργασίες υποβοηθητικές και συμπληρωματικής φύσης

(οικονομία του δρόμου εξωτερικές υποθέσεις) ενώ οι μεγαλύτεροι σε

εργασίες ευρύτερης αναγνώρισης από το κράτος και τα ελληνικά συν-

δικάτα όπως μεταφορές και οικοδομικές εργασίες (Ψημμένος 1998)

Ενδιαφέρουσα είναι η διαπίστωση του Ψημμένου ότι οι Αλβανοί α-

νεπίσημοι μετανάστες συγκεντρώνονται σε εργασίες που τυπικά δεν

υπάρχουν σήμερα laquoΕκτός ορισμένων παραδοσιακών ειδικοτήτων που

έχουν εκλείψει από την ελληνική εργασιακή δομή (πχ κατασκευα-

στές πέτρινων δομών χειροποίητων ειδών κιγκαλερίας κλπ) έχουμε

μπροστά μας ένα ευρύ φάσμα εργασιών ακαθόριστων ως προς το είδος

και τη σχέση παραγωγής Για παράδειγμα στις υπηρεσίες με καθαρά

αγροτικό χαρακτήρα έχουμε τους σκάπτες (που αντικαθιστούν τα γε-

ωργικά μηχανήματα) τους κόπτες αγριόχορτων τους υπεύθυνους πο-

τίσματος τους υπεύθυνους ραντίσματος και τους εργάτες γενικώς γε-

ωργικών εργασιών Στις οικοδομές έχουμε τους κουβαλητές τους βο-

ηθούς γενικής χρήσης τους υπεύθυνους καθαρισμού μηχανημάτων

τους καθαριστές κλπ Στις βιοτεχνίες έχουμε εργάτες πακεταρίσμα-

τος μεταφοράς προϊόντων (αντικαθιστώντας τα μηχανήματα ανύψω-

σης) ενώ στις κτηνοτροφικέςndashπτηνοτροφικές εργασίες έχουμε εργάτες

καθαρισμού και βοηθούς βοσκών Στις υπηρεσίες έχουμε τη συγκέ-

ντρωση των Αλβανών σε τομείς φύλαξης αυτοκινήτων (αντικαθιστώντας

τους συναγερμούς) φύλαξης γερόντων (αντικαθιστώντας τους οίκους

ευγηρίας) παροχής υπηρεσιών laquoσυντροφιάςraquo γενικού καθαρισμού

τυλίγματος ειδών διατροφής μεταφοράς ειδών από τα πολυκαταστήμα-

τα στα αυτοκίνητα των πελατών γενικής υπηρετικής χρήσης (πχ συ-


νοδείας ανηλίκων στο σχολείο) ανακαίνισης σπιτιών καθαρισμού κυ-

νοτροφείων σχισίματος ξύλων (αντικατάσταση του ξυλουργικού μηχα-

νήματος) κλπraquo (Ψημμένος 1998)

Η άλλη πολυπληθής ομάδα από τα Βαλκάνια προέρχεται από τη

Βουλγαρία Γυναίκες μετανάστες πληροφορούμενες από άλλους με-

τανάστες ότι στην Ελλάδα ζητούνται οικιακές βοηθοί και baby sitters

αποτελώντας το 75 του συνόλου έχουν καλό μορφωτικό επίπεδο και

πολλές απ΄ αυτές είναι δασκάλες Τελώντας όμως κι αυτές υπό καθε-

στώς παράνομης μετανάστευσης η μόνη επαγγελματική διέξοδος είναι

σε εργασίες που δεν απαιτούν εξειδίκευση όπως οικιακοί βοηθοί

πολλές των οποίων εσώκλειστες γηροκόμοι baby sitters και καμαριέ-

ρες ξενοδοχείων Οι άνδρες από τη Βουλγαρία από την άλλη που α-

ποτελούν μια μειοψηφία επί του συνόλου των Βουλγάρων καθώς δυ-

σκολεύονται να ενταχθούν στην ελληνική αγορά εργασίας λόγω της ι-

σχυρής παρουσίας των Αλβανών στην Ελληνική παραοικονομία απα-

σχολούνται σποραδικά στην τοιχοποιία στον κατασκευαστικό τομέα

(κατασκευές κτιρίων χρωματισμοί σπιτιών) και σε μικρές βιομηχανίες

ή υπηρεσίες (Κασιμάτη 2000 Μάρκοβα 2001)

Πρόκειται για δουλειές που όπως υποστηρίζει η Djajic τις παίρνουν

laquoαπό το βάθος της κοινωνικής σκάλας οι οποίες θεωρούνται ανεπιθύ-

μητες από τους μετανάστεςraquo (Djajic 1995) Αξιοσημείωτο είναι επίσης

το γεγονός ότι τόσο οι γυναίκες μετανάστριες που ως εσώκλειστες βρί-

σκονται στη διάθεση του εργοδότη όλο το 24ωρο όσο και οι άνδρες

που απασχολούνται σε χειρωνακτικά επαγγέλματα στις κατασκευές

ανταγωνίζονται τους Έλληνες εργαζόμενους χωρίς υψηλή εξειδίκευση

στον τομέα των προσωπικών υπηρεσιών (Μάρκοβα 2001)

Η τρίτη πολυπληθέστερη ομάδα από τα Βαλκάνια είναι οι Πολωνοί

που βρίσκονται στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ΄60 και που λόγω

αυτής της μακρόχρονης παρουσίας βρίσκονται σε σχετικά καλύτερη

κατάσταση από άλλους μετανάστες Έτσι πολλοί κατόρθωσαν να απο-

κτήσουν πράσινη κάρτα και να νομιμοποιηθούν διεκδίκησαν κάπως

τα ασφαλιστικά τους δικαιώματα δημιούργησαν πολωνικό σχολείο και

πολωνική δεκαπενθήμερη εφημερίδα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν

υφίστανται και γι΄ αυτούς προβλήματα ένταξης και κοινωνικής ενσω-

μάτωσης (Κασιμάτη 2000) Όπως προκύπτει από την έρευνα των Βάι-

ου amp Χατζημιχάλη (1997) το 70 των Πολωνών έχουν εγκατασταθεί

στην Αττική και οι περισσότεροι είναι άνδρες και μάλιστα υψηλού εκ-


παιδευτικού επιπέδου και επαγγελματικής κατάρτισης προσόντα που

όμως δεν κατόρθωσαν κι αυτοί να αξιοποιήσουν Έτσι εργάζονται στις

οικοδομές στην αρχή για να εξελιχθούν μετέπειτα σε μικροεργολά-

βους είτε σε αγροτικές δουλειές κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα κάτω

από εξοντωτικά ωράρια και με χαμηλές απολαβές

Συνήθως οι γυναίκες από την Πολωνία βρίσκουν διέξοδο ως οικια-

κοί βοηθοί Μία ιδιαίτερη κατηγορία Πολωνοί είναι οι πολιτικοί πρό-

σφυγες που ερχόμενοι με θεωρημένο διαβατήριο ως τουρίστες το κα-

λοκαίρι απασχολούνται σε γεωργικές εργασίες λαμβάνοντας χαμηλό

ημερομίσθιο και φαγητό και οι περισσότεροι επιστρέφουν αφού που-

λήσουν στις λαϊκές αγορές τα είδη που έχουν φέρει μαζί τους όπως ε-

ξοπλισμούς camping (Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Αναφορικά με την ευρύτερη κατηγορία των πολιτικών προσφύγων σ΄

αυτή την κατηγορία εκτός των προσφύγων από την Ανατολική Ευρώ-

πη εντάσσονται αλλοδαποί από

bull Δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής α)

από το Ιρακινό Κουρδιστάν οι οποίοι ζουν κάτω από άθλιες συν-

θήκες στο κέντρο της Αθήνας (10-15 άτομα σε ένα διαμέρισμα)

και δεν βρίσκουν εργασία και β) από το Σουδάν χώρα προέλευ-

σης πολλών φοιτητών ήδη από τη δεκαετία του ΄60 των οποίων

όμως ο αριθμός μετά μειώθηκε λόγω των οικονομικών δυσκολιών

που αντιμετώπιζε το Σουδάν (Κασιμάτη 2000) Όπως αναφέρει ο

εκπρόσωπος της κοινότητας του Σουδάν laquoΤο να είναι νόμιμος ή

παράνομος ο Σουδανός εργαζόμενος αυτό δεν τον απαλλάσσει

από τα εργασιακά προβλήματα Κυρίως την απόλυση την ανα-

σφάλιστη εργασία και το χαμηλό μεροκάματοraquo (Τσίρος 1999)

bull Την Αφρική (από την Αιθιοπία και την Ερυθραία τη Γκάνα και

τη Νιγηρία) από χώρες της Μαγκρέπ (Λιβύη Μαρόκο Τυνησία

Αλγερία Μαυριτανία) και από το Κογκό-Ταίρ οι οποίοι απα-

σχολούνται ευκαιριακά σε ξενοδοχεία εστιατόρια οικοδομές ή

ως μικροπωλητές στις λαϊκές αγορές ενώ οι γυναίκες ως οικιακοί

βοηθοί ή αποκλειστικές νοσοκόμες (Κασιμάτη 2000) Τραγική

είναι η περίπτωση όσων πολιτικών προσφύγων κατάγονται από

την Αιθιοπία και την Ερυθραία και ανήκουν στις ανώτερες κοι-

νωνικοοικονομικές τάξεις της πατρίδας τους και που λόγω αυτού

του υψηλού κοινωνικού status αρνούνται να αποδεχθούν δου-


λειές που θεωρούν ότι τους εξευτελίζουν και τους υποβιβάζουν

όπως οικιακοί βοηθοί και καθαριστές (Έμκε-Πουλοπούλου

1990)

Οι Αφρασιάτες πρόσφυγες διαφοροποιούνται από αυτούς που προ-

έρχονται από την Ανατολική Ευρώπη Οι Ευρωπαίοι έχουν εξειδίκευση

και επαγγελματική προϋπηρεσία είναι γνώστες των νέων τεχνολογιών

και απορροφώνται ως κτίστες εργάτες ή ασχολούνται με το μικροε-

μπόριο πουλώντας είδη που εισάγουν λαθραία όπως οι Πολωνοί ενώ

οι Αφρασιάτες σπάνια έχουν εξειδίκευση και είναι περισσότερο εξοι-

κειωμένοι με χειρωνακτικές εργασίες (Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Οι πολιτικοί πρόσφυγες εισέρχονται στη χώρα τόσο για να γλυτώ-

σουν από την πολιτική καταδίωξη όσο και για να κερδίσουν χρήματα

με τα οποία θα μεταβούν σε χώρες που προσφέρουν καλύτερες συν-

θήκες διαμονής και ευνοϊκότερους όρους εργασίας Ωστόσο η παρα-

χώρηση της προσφυγικής ιδιότητας από το ελληνικό κράτος δεν ση-

μαίνει ότι τους παρέχεται και δικαίωμα παραμονής ή εργασίας με ε-

ξαίρεση τους Τούρκους και Βιετναμέζους του Λαυρίου που δουλεύουν

σε σπίτια ή ξενοδοχεία της Ρόδου της Εύβοιας και της Αθήνας που

εργάζονται σε σπίτια και εστιατόρια mdash ούτε ότι θα απολαμβάνουν την

ίδια κοινωνική ασφάλιση και αμοιβή αφού είναι σαφές ότι για την ί-

δια εργασία αποζημιώνονται με τα μισά ή και λιγότερα χρήματα

Για τις γυναίκες πολιτικούς πρόσφυγες η κατάσταση είναι πιο ευ-

νοϊκή καθώς βρίσκουν ευκολότερα εργασία ως οικιακές βοηθοί νο-

σοκόμες καθαρίστριες συνοδοί ηλικιωμένων ατόμων εργασίες λιγότε-

ρο κοπιαστικές εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα στέγη και τροφή ενώ οι

άνδρες ασχολούνται με βαριές και δύσκολες χειρωνακτικές δουλειές

που δεν απαιτούν ειδίκευση στην παραγωγή και τις κατασκευές σε

αγροτικές καλλιέργειες και εργοστάσια λιπασμάτων σε χοιροστάσια

βουστάσια πτηνοτροφεία στις μεταφορές σε οικοδομές και γκαράζ

(Κοτζαμάνης Πετρονώτη amp Τζωρτζοπούλου 1996) Δουλειές τις οποίες

εκτελούν ακόμα και άτομα ανώτατης εκπαίδευσης και με ειδίκευση

στη χώρα τους κάνοντας άλλη μια φορά εμφανές το πρόβλημα της

ετεροαπασχόλησης

Όσον αφορά γενικότερα τους μετανάστες από χώρες του Τρίτου Κό-

σμου οι οποίοι αντιμετωπίζουν ουσιαστικά προβλήματα γλώσσας

μόρφωσης εξειδίκευσης και επαγγελματικής κατάρτισης καταλήγουν


σε δουλειές βαριές βρώμικες ανθυγιεινές ανειδίκευτες και κακοπλη-

ρωμένες καθαριστές φορτοεκφορτωτές κατώτατο βοηθητικό και υπη-

ρετικό προσωπικό σε νοσοκομεία ξενοδοχεία και σπίτια ή και στην

κτηνοτροφία Οι άνδρες εργάτες απασχολούνται κυρίως σε ναυπηγεία

ορυχεία θερμοκήπια στη βιομηχανία και στις οικοδομές και οι γυ-

ναίκες ως επί το πλείστον ως υπηρέτριες καθαρίστριες νοσοκόμες

γηροκόμοι ακόμα και ως σερβιτόρες σε μπαρ ή και πόρνες ασχολίες

οδυνηρές για όσες διαθέτουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο και όποιες τις

ωθούν σε έλλειψη αυτοεκτίμησης και καταρράκωσης του laquoηθικούraquo

τους (Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Γι΄ αυτό λοιπόν συχνά είναι τα συμπτώματα κατάθλιψης και οι

ψυχικές διαταραχές λόγω της διάψευσης των προσωπικών ελπίδων και

προσδοκιών και της αδυναμίας αυτοπραγμάτωσης που βιώνει κανονι-

κά όποιος ασχολείται δημιουργικά με το αντικείμενο στο οποίο έχει

εξειδικευτεί Σε ακραίες περιπτώσεις που δεν είναι όμως και σπάνιες

η αδυναμία αυτή οδηγεί σε αγανάκτηση και εξεγείρει βίαια ένστικτα τα

οποία προκαλούν κύματα βίας και εγκληματικότητας

Ας προστεθεί και η εκμετάλλευση των μεταναστών από τον Τρίτο

Κόσμο που πολλοί από τους οποίους δουλεύουν ασταμάτητα από τις

6 το πρωί ως τα μεσάνυχτα και είναι οι πρώτοι που απολύονται σε πε-

ριόδους οικονομικής κρίσης γεγονός που εντείνει τις κοινωνικές ανι-

σότητες και τον κοινωνικό αποκλεισμό

Μια άλλη κατηγορία μεταναστών από την Αφρική και την Ασία είναι

οι ναυτεργάτες που περιμένουν στο λιμάνι για μια δουλειά που θα εί-

ναι επίπονη βρώμικη και ανθυγιεινή και θα τους καταδικάσει σε κοι-

νωνικό απομονωτισμό mdash συνήθως μένουν σε χωριστά δωμάτια και

τρώνε σε χωριστά τραπέζια mdash και θα τους υποβιβάσει Στις περιπτώ-

σεις που δεν είναι laquoτυχεροίraquo να βρουν αυτή τη δουλειά θα εργαστούν

στη συγκομιδή σε διάφορα μέρη της Ελλάδας (Έμκε-Πουλοπούλου

1990)

Αξίζει να αναφερθούν και οι Αιγύπτιοι που παρουσιάζουν ομοιότη-

τες με τους Αλβανούς αφού και οι δύο κατηγορίες μεταναστών απα-

σχολούνται στον οικοδομικό τομέα (ιδιωτικός οικοδομικός τομέας και

δημόσια έργα) στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (εστιατόρια βιοτεχνίες

μεταφορές) με τη διαφορά από τη μια ότι οι Αιγύπτιοι αυτοαπασχο-

λούνται στο μικροεμπόριο (είναι γνωστή η παράδοση των Αιγυπτίων

στον συγκεκριμένο τομέα) επάγγελμα που δεν ασκούν οι Αλβανοί λό-


γω παντελούς απουσίας πνεύματος ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην Αλ-

βανία κι από την άλλη ότι απασχολούνται σε περιορισμένο βαθμό

στην καθαριότητα (Ιωσηφίδη 2001)

Ιδιαίτερη κατηγορία τέλος αποτελούν οι μετανάστες από τις Φιλιπ-

πίνες που έχουν και δική τους κοινότητα το 75 με 85 των οποίων

είναι γυναίκες και laquoεξειδικεύονταιraquo πρωτίστως ως οικιακοί βοηθοί δι-

αμένοντας ταυτόχρονα στα σπίτια των εργοδοτών τους αλλά και ως

αποκλειστικές νοσοκόμες γηροκόμοι baby sitters επαγγέλματα με

τα οποία ασχολούνται και στις άλλες χώρες της Νότιας και Δυτικής

Ευρώπης ενώ οι άνδρες εργάζονται κυρίως σε ιδιωτικά σκάφη και γι-

ωτ Οι Φιλιππινέζες έχουν μάλιστα ταυτιστεί στη συνείδηση των Ελλή-

νων και των άλλων Ευρωπαίων με την οικιακή εργασία μια ταύτιση

που κρύβει ρατσιστικές αντιλήψεις και στερεότυπα και οδηγεί τις γυ-

ναίκες αυτές σε εξευτελισμό και περιθωριοποίηση Οι γυναίκες αυτές

σιωπηρά και αναγκαστικά αποδέχονται τη συγκεκριμένη απασχόληση

τη γεμάτη άγχος και δύσκολες συνθήκες εργασίας παρά το γεγονός

ότι το 50 είναι απόφοιτες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης το 35 τρι-

τοβάθμιας και το 10 έχουν τύχει και επαγγελματικής κατάρτισης

μετά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Canete 2001)

Εκτός από τους αλλοδαπούς τους προερχόμενους από χώρες της

Ευρώπης της Αφρικής και της Ασίας θύμα κοινωνικού αποκλεισμού

και περιθωριοποίησης είναι και ο Ποντιακός Ελληνισμός οι ομογενείς

από τις δημοκρατίες της τέως Σοβιετικής Ένωσης οι οποίοι παλινό-

στησαν από αγάπη και νοσταλγία για την ιστορική τους πατρίδα τρέ-

φοντας ελπίδες για ένα καλύτερο και δημιουργικό αύριο Τη δυσχερή

τους πραγματικά θέση την περιγράφει συνοπτικά η Κ Κασιμάτη

(1992) laquoΗ δομή της απασχόλησης του δείγματός μας [hellip] φαίνεται

καθαρά ότι αποτελεί ένα ιδιόμορφο θύλακα μέσα στο πλαίσιο της ελ-

ληνικής εργασιακής πραγματικότητας με σαφή τα χαρακτηριστικά της

περιθωριοποίησης Το παράδοξο είναι ότι ο πληθυσμός που συνιστά

αυτή την ιδιόμορφη laquoνησίδαraquo έχει ένα επαγγελματικό υπόβαθρο και

ιστορικό που του παρέχει πλήθος γνώσεων ικανοτήτων και δεξιοτήτων

που όχι μόνο δεν δικαιολογεί αυτή την περιθωριοποίηση αλλά επιπλέ-

ον καθιστά αναγκαία τη λήψη μέτρων για την αξιοποίησή τουςraquo

Παρά λοιπόν το γεγονός ότι οι Πόντιοι υπερτερούν των γηγενών Ελ-

λήνων σε επίπεδο εκπαίδευσης (οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευ-

σης είναι περισσότεροι των αντίστοιχων ντόπιων Ελλήνων ndash 27 έναντι


15 με συγκέντρωση στις πολυτεχνικές ειδικότητες στις φιλοσοφικές

ιατρικές και οικονομικές σχολές όσον αφορά την ανώτατη βαθμίδα και

στους τεχνολόγους μηχανικούς στέγαση επιχειρήσεων και ειδικής

παροχής υπηρεσιών όσον αφορά στην ανώτερη) εντάσσονται αναγκα-

στικά σε επαγγέλματα ανειδίκευτα χαμηλόμισθα ή κακοπληρωμένα

υποβαθμισμένα χαμηλού κύρους με δύσκολες συνθήκες εργασίας

και χωρίς κοινωνική ασφάλιση Συνήθως δέχονται την απόρριψη από

το γηγενές εργατικό δυναμικό και ευνοούνται σε επαγγέλματα της

παραοικονομίας εργαζόμενοι με τους ίδιους όρους των μεταναστών

και προσφύγων από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου και της Ανατολικής

Ευρώπης (Κασιμάτη 1998)

Όσον αφορά γενικότερα στους τομείς-κλάδους οικονομικής δραστη-

ριότητας όπου εντάσσεται ο Ποντιακός Ελληνισμός διαπιστώνουμε ότι

το 24 απασχολείται στον πρωτογενή τομέα Αυτό το ποσοστό αποτε-

λεί το ένα δέκατο της αντίστοιχης ελληνικής συγκέντρωσης και είναι

τρισήμιση φορές μικρότερο του ποσοστού πριν την αναχώρησή τους

από τη Σοβιετική Ένωση Ας σημειωθεί ότι στον τομέα της γεωργίας

απορροφώνται κυρίως στις κοπιαστικές και εποχιακές εργασίες της

συγκομιδής υποβοηθώντας έτσι τα αγροτικά νοικοκυριά

Το 734 συγκεντρώνεται στον δευτερογενή τομέα αποκλειστικά ως

εργατοτεχνικό προσωπικό περισσότερο στις laquoβιομηχανίες ειδών υπό-

δησης και ένδυσηςraquo στην κατασκευή τελικών προϊόντων μετάλλου και

στη βιομηχανία ειδών διατροφής

Μόλις το 231 απασχολείται στις υπηρεσίες και η ομάδα δραστη-

ριοποίησης που παρουσιάζει υπερσυγκέντρωση Ελλήνων Ποντίων είναι

το laquoεμπόριοndashεστιατόριαndashξενοδοχείαraquo Αξιόλογη παρουσία Ελλήνων Πό-

ντιων παρατηρείται επίσης και στους ανεπιθύμητους από τους γηγενείς

κλάδους όπως laquoυπηρεσίες υγιεινής και νεκροταφείωνraquo και laquoοικιακές

υπηρεσίεςraquo (Κασιμάτη 1992)

Πιο αναλυτικά προκειμένου να γίνει κατανοητή η επαγγελματική

και κοινωνική περιθωριοποίηση του Ελληνισμού του Πόντου πρέπει

να σημειωθούν τα εξής

bull Αναφορικα με τον τομέα της γεωργίας ζωοκομίας δασοκομίας

αλιείας και θήρας απουσιάζει αφενός η κατοχή γεωργικής και

κτηνοτροφικής ιδιοκτησίας και από την άλλη συγκεντρώνονται οι

περισσότεροι στην κατηγορία των laquoτεχνιτών και εργατών γεωργι-


κών εκμεταλλεύσεωνraquo σε αντίθεση με τη δομή απασχόλησης του

γηγενούς ελληνικού πληθυσμού που χαρακτηρίζεται από υψηλά

ποσοστά μικροϊδιοκτησίας με χαμηλά ποσοστά εξαρτημένης ερ-

γασίας (Κασιμάτη 1992)

bull Σχετικά με τους άλλους δύο τομείς οικονομικής δραστηριότητας

πρέπει να τονιστεί ότι οι οκτώ στους δέκα συγκεντρώνονται στα

επαγγέλματα των εργοτεχνιτών επαγγελματική κατηγορία η ο-

ποία έρχεται πρώτη σε συγκέντρωση και ακολουθούν οι laquoυπηρέ-

τριες και οι καθαριστές κτιρίωνraquo και οι laquoπλύντες στεγνοκαθαρι-

στές και σιδερωτέςraquo ενώ ένας στους τέσσερις άνδρες είναι οικο-

δόμος Οι γυναίκες πρέπει να τονιστεί ότι υπερέχουν στον τομέα

της παροχής υπηρεσιών με το συντριπτικό ποσοστό του 831

των αντίστοιχων θέσεων εργασίας (πενταπλάσιο από αυτό των αν-

δρών) απασχολούμενες ως υπηρέτριες και οικιακοί υπάλληλοι

με μία εξαίρεση μία στις δέκα βρίσκει διέξοδο στα παραϊατρικά

επαγγέλματα (Κασιμάτη 1992)

Θα ήταν τέλος παράλειψη αν δεν αναφέρουμε την άτυπη απασχό-

ληση των Ελλήνων Ποντίων ως πλανόδιων πωλητών στις laquoλαϊκές αγο-

ρέςraquo Στην κατηγορία μάλιστα laquoέμποροι πωλητέςraquo οι Πόντιοι αποκλεί-

ονται από τις ανώτερες ιεραρχικά και εξειδικευμένες θέσεις εργασίας

των εμπορικών επιχειρήσεων (διευθυντές καταστημάτων και προϊστά-

μενοι επί των πωλήσεων και αγορών) Ένας τέτοιου είδους αποκλει-

σμός συντελείται και σε άλλους κλάδους πχ μόλις ένα ελάχιστο πο-

σοστό σχεδόν μηδαμινό εκπροσωπείται στα laquoεπαγγέλματα γραφείουraquo

δεν αποκλείονται από τις υψηλόβαθμες διοικητικές θέσεις αλλά και τις

κατώτατες θέσεις εργασίας μέσα στα γραφεία τη στιγμή που 11 των

θέσεων εργασίας των Ελλήνων γηγενών αφορά τέτοια επαγγέλματα τα

οποία παρουσιάζουν συνεχή ανοδική πορεία στις σύγχρονες οικονομί-

ες για να προσθέσουμε και τον αποκλεισμό τους από την δημόσια

διοίκηση) Ενδεικτική επίσης είναι και η μικρή εκπροσώπηση των Πο-

ντίων στα επιστημονικά επαγγέλματα καθώς μόνο ο ένας στους πέντε

Πόντιους συνέχισε να ασκεί επιστημονικό επάγγελμα και μετά την ε-

παγγελματική του ένταξη στην Ελλάδα (Κασιμάτη 1992)

Ευνόητο από όλα τα παραπάνω είναι ότι άνδρες και γυναίκες Πό-

ντιοι συγκεντρώνονται σε υποβαθμισμένες χαμηλού κύρους ανειδί-

κευτες κακοπληρωμένες κοπιαστικές εργασίες σε επαγγέλματα laquoυ-

πηρετικήςraquo κυρίως φύσης γεγονός που συνιστά επαγγελματική περι-


θωριοποίηση Η περιθωριοποίηση αυτή φαίνεται και από τη θέση των

Πόντιων στο επάγγελμα καθώς οι επτά στους δέκα καταλήγουν στη

μισθωτή απασχόληση η οποία είναι η μόνη διέξοδος γι΄ αυτούς αφού

στερούνται του απαραίτητου κεφαλαίου και δεν τυγχάνουν κρατικής

υποστήριξης προκειμένου να μη καταλήξουν μαζικά στην εξαρτημένη

σχέση εργασίας Ομοίως και στην κατηγορία laquoχρηματοπιστωτικές υ-

πηρεσίες ασφάλειεςraquo που παρουσιάζουν μεγάλη αύξηση στην Ελληνι-

κή οικονομία τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ελάχιστη εκπροσώπη-

ση (Κασιμάτη 1992)

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω στοιχεία για τις επαγγελματικές

δραστηριότητες των μεταναστών προσφύγων και παλλινοστούντων

μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα για τα εργασιακά τους χαρα-

κτηριστικά τις συνθήκες εργασίας και τα προβλήματά τους Για να

κατανοηθούν καλύτερα οι συνθήκες απασχόλησης είναι αναγκαίο να

τονιστεί ότι οι παραπάνω κατηγορίες βρίσκουν επαγγελματική διέξοδο

σε ένα μικρό φάσμα επαγγελμάτων δευτερεύοντα στην αγορά εργασί-

ας και γενικά σ΄ όλο το φάσμα της διευρυνόμενης παραοικονομίας

(Κετσετζοπούλου amp Μπούζας 1996 Ιωακείμογλου 2001 Μάρκοβα

2001) όπου απασχολούνται και χιλιάδες γηγενείς

Σημειωτέον ότι η ανεπίσημη οικονομία αποτελεί laquoδομικό παράγοντα

του ελληνικού κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμούraquo όπως και στις

αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες όπου laquoοι διαδικασίες οικονομικής

αναδιάρθρωσης και παγκοσμιοποίησης καθώς και οι τάσεις για όλο

και μεγαλύτερη ευελιξία στον επιχειρηματικό τομέα και στην εργασια-

κή διαδικασία στοχεύουν όλο και περισσότερο στην ατυποποίησηraquo (Ιω-

σηφίδης 2001) Στην ανεπίσημη εργασία εμπλέκονται ιδιοκτήτες μι-

κρομεσαίων επιχειρήσεων υπεργολάβοι εξειδικευμένοι γηγενείς εργα-

ζόμενοι και αρχηγοί νοικοκυριών μεσαίας εισοδηματικής τάξης των

οποίων οι οικονομικές δραστηριότητες αποτελούν συνονθύλευμα επί-

σημων και ανεπίσημων αλληλοεξαρτώμενων πρακτικών

Ερχόμενοι λοιπόν στα εργασιακά χαρακτηριστικά και στις συνθήκες

εργασίας των μεταναστών εύλογα συμπεραίνουμε τα εξής

Πρόκειται για εργασίες βρώμικες βαριές σκληρές και ανθυγιεινές

χαμηλοαμειβόμενες εποχιακές περιστασιακές με εξοντωτικά ωράρια

χωρίς δυνατότητα επαγγελματικής ανέλιξης χωρίς κοινωνικές παροχές

(ασφαλιστική κάλυψη επιδόματα άδειες) και με χαμηλό κοινωνικό

κύρος Είναι εργασίες πολύ συχνά ταπεινωτικές και υποβιβαστικές για


τους μετανάστες αφού δεν αντιστοιχούν στα ουσιαστικά και τυπικά

τους προσόντα για να θυμηθούμε τους πολιτικούς πρόσφυγες και

τους Έλληνες Ποντίους πολλοί από τους οποίους είναι απόφοιτοι ανώ-

τατης εκπαίδευσης και επαγγελματικά καταρτισμένοι (Κασιμάτη

2000 Κοτζαμάνη Πετρονώτη amp Τζωρτζοπούλου 1996) Άλλωστε για

όλα αυτά τα χαρακτηριστικά οι εργασίες αυτές απορρίπτονται από το

γηγενές εργατικό δυναμικό (Κετσετζοπούλου amp Μπούζας 1996) που

τις θεωρεί κοινωνικά απαράδεκτες (Djajic 1995)

Οι λέξεις κλειδιά που αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο τις συνθή-

κες εργασίας των μεταναστών στην Ελλάδα είναι ανασφάλεια αστά-

θεια περιθωριοποίηση και χαμηλό status ως επαγγελματική ανα-

σφάλεια εννοούσε την πιθανότητα απώλειας μιας θέσης εργασίας λόγω

μικρής διάρκειας και ως εργασιακή αστάθεια το πόσο συχνά ο μετα-

νάστης άλλαζε τομείς απασχόλησης μη μπορώντας να παραμείνει μό-

νιμα σ΄ έναν συγκεκριμένο τομέα απασχόλησης Η ανασφάλεια όπως

και η ευελιξία και η προσωρινότητα είναι χαρακτηριστικά της ευρύτε-

ρης αγοράς εργασίας η οποία σχετίζεται με ένα δευτερεύον τμήμα της

το οποίο στα πλαίσια της τμηματοποίησης και διαίρεσης της αγοράς

εργασίας θα πρέπει να διακριθεί από το πρωτεύον όπου κυριαρχούν οι

laquoεσωτερικές αγορές εργασίαςraquo (Ιωσηφίδης 2001)

Όσον αφορά στην εργασιακή αστάθεια σύμφωνα με τις μελέτες των

Ψημμένου (1995) Χτούρη amp Ψημμένου (1998) και Iosifides amp King

(1998) υφίσταται μία καθοδική κινητικότητα στην απασχόληση των

μεταναστών που τους ωθεί σε εργασίες προσωρινού χαρακτήρα ως

προς τη διάρκεια αλλά και ως προς το αντικείμενο εργασίας (Ψημμέ-

νος 2002) Συγκεκριμένα όπως αναφέρεται στη μελέτη των Χτούρη amp

Ψημμένου (1998) το 75 των μεταναστών στην Αθήνα κατά την τε-

λευταία απογραφή εργάζεται σε τομείς που διαρκούν λιγότερο από έξι

συνεχόμενες ημέρες και μόνο ένα 15 εργάζεται συνεχώς επί εβδομα-

διαίας βάσης Επιπρόσθετα οι περισσότεροι μετανάστες αλλάζουν ερ-

γοδότη και αντικείμενο εργασίας σχεδόν κάθε μέρα και όσον αφορά

στον τόπο εργασίας η απασχόληση είναι μεταφερόμενη κι ασταθή Η

συλλογική μετατόπιση της εργασίας των μεταναστών τους οδηγεί σε

δραστηριότητες χωρίς επαγγελματικό αντίκρυσμα και συγκεκριμένο

αντικείμενο εργασίας και σε τομείς που διακρίνονται από την αστάθεια

και την υποβοηθητική εργασία η οποία συνδέεται με προσωπικές υ-

πηρεσίες και με την άμεση εξυπηρέτηση προσωπικών αναγκών του ερ-


γοδότη (πχ υπηρετικά επαγγέλματα και βαριές οικιακές εργασίες)

Αυτές οι νέες μορφές απασχόλησης στηρίζονται στην αποειδίκευση και

στη δημιουργία ενός φθηνού υποβοηθητικού εργατικού δυναμικού το

οποίο εγκλωβίζεται και οδηγείται σε αποσυλλογικοποίηση και αποκό-

πτεται από οικογενειακά και κοινοτικά δίκτυα που θα μπορούσαν να

του προσφέρουν αλληλεγγύη (Ψημμένος 2001)

Οι δυσκολίες εξεύρεσης εργασίας των μεταναστών σε ευρωπαϊκό ε-

πίπεδο και η άνοδος της ανεργίας από 25 στο 50 στις πόλεις της

Δυτικής Ευρώπης από το 1970 εως τα τέλη της δεκαετίας του 1980

οφείλονται συν τοις άλλοις στη διαδικασία αποβιομηχανοποίησης που

λαμβάνει χώρα στη Δυτική Ευρώπη από τα μέσα του 1970 στη συμ-

φωνία του Σένγκεν που φράσσει τις εισόδους των χωρών υποδοχής και

επιπλέον στη διαφορά ειδίκευσης και μορφωτικών επιπέδων (Wilson amp

William 1994)

Η περίπτωση μάλιστα των επιστημόνων Ελλήνων Ποντίων θα πρέπει

να απασχολήσει σοβαρά την Πολιτεία η οποία δεν θα πρέπει να αφή-

νει ανεκμετάλλευτο ένα ανθρώπινο δυναμικό που προτίθεται να αξιο-

ποιήσει δημιουργικά τις δυνατότητες και τα προσόντα του Επιπλέον

οφείλει να καταρτίσει συγκεκριμένα προγράμματα και να οργανώσει

σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης ώστε να υπάρξει η μεγαλύτερη

δυνατή απορρόφησή τους από την αγορά εργασίας και να μην είναι

αναγκασμένοι να καταλήξουν σε υποβαθμισμένες δουλειές υπηρετι-

κού χαρακτήρα τραυματίζοντας έτσι το ηθικό την αξιοπρέπεια και

την περηφάνεια τους Και δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που η αβε-

βαιότητα η ανασφάλεια και οι ταλαιπωρίες που βιώνουν προκειμένου

να βρουν εργασία αντίστοιχη των προσόντων τους η εκμετάλλευση

που υφίστανται από τους εργοδότες και η άδικη και αδιάφορη συμπε-

ριφορά της Πολιτείας τους οδηγούν σε επικίνδυνα επίπεδα ψυχικής

έντασης με αποτέλεσμα τη διάλυση των οικογενειών ή τη μη σωστή α-

νατροφή των παιδιών ή ακόμα και τις συγκρούσεις mdash βίαιες ή μη mdash

με την τοπική κοινωνία (Σοφιάδης 2000)

Το γεγονός ότι νιώθουν αβοήθητοι και ανήμποροι αφού η ίδια τους

η πατρίδα τους στερεί τη δυνατότητα της προσωπικής δημιουργίας και

έκφρασης μέσω της εργασίας και της αυτοπραγμάτωσης στερώντας

τους ταυτόχρονα και τη χαρά της προσφοράς προς το κοινωνικό σύνο-

λο είναι πολύ πιθανό να τους οδηγήσει σε φαινόμενα κατάθλιψης

μοναξιάς ή οικειοθελούς κοινωνικής απόσυρσης Είναι οδυνηρό για


μορφωμένους οικογενειάρχες στις κατεξοχήν παραγωγικές ηλικίες να

μην μπορούν να εξασφαλίσουν στην οικογένειά τους ούτε καν τα στοι-

χειώδη ή να αισθάνονται ντροπή ακόμα και ενοχές απέναντι στα παι-

διά τους για τις χαμηλού κύρους δουλειές που δραστηριοποιούνται

Τα ψυχικά συμπλέγματα στα παιδιά δεν είναι σπάνια περίπτωση πολ-

λά από τα οποία αναγκάζονται να εισέλθουν ιδιαίτερα πρόωρα στην

εξίσου σκληρή όπως και για τους γονείς τους εργασιακή πραγματικό-

τητα

Το φαινόμενο της ετεροαπασχόλησης όπως και της ανεργίας κατα-

δεικνύει την σπατάλη των ανθρώπινων πόρων του πληθυσμού αυτού

γεγονός που είναι ιδιαίτερα οδυνηρό και ψυχοφθόρο τόσο για τους ί-

διους όσο και για τις οικογένειές τους (Κασιμάτη 1992) Είναι άνθρω-

ποι που διαθέτουν περηφάνεια και αξιοπρέπεια και είναι ιδιαίτερα

ψυχικά ευάλωτοι καθώς έχουν αγωνιστεί για να μορφωθούν και να

καταρτιστούν επαγγελματικά κάτω από δύσκολες συνθήκες στην Σο-

βιετική Ένωση Έτσι πολύ συχνά οδηγούνται σε ψυχική καταρράκωση

και παραίτηση μην διαθέτοντας πια το σθένος να διεκδικήσουν την

επαγγελματική τους ένταξη και την απρόσιτη κοινωνική τους ενσωμά-

τωση σε μια πατρίδα που δεν τους αξιοποιεί και δεν τους χρειάζεται

Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ζητούν το έλεος και την συ-

μπόνοια των ομοπάτριδών τους αλλά ίσες ευκαιρίες στην απασχόληση

και αξιοπρεπή διαβίωση

Χαρακτηριστική είναι η εξομολόγηση 28χρονου Έλληνα Ποντίου

στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (9-11-2005) Μας ξεγέλασαν όσοι μας είπαν

ότι στην Ελλάδα θα βρούμε τη γη της επαγγελίας Ο πατέρας μου από

καθηγητής Πανεπιστημίου κατέληξε ελαιοχρωματιστής ο θείος μου

από δημόσιος υπάλληλος στη Ρωσία περνάει πλακάκια Εγώ ψάχνω

δουλειά εδώ και έναν χρόνο και σκέφτομαι να φύγω από την Ελλάδα

όπως έκαναν και οι περισσότεροι φίλοι μου που έφυγαν στην Κύπρο

και τη Γερμανία Και παρατηρεί με αφορμή τα πρόσφατα επεισόδια

του Γαλλικού Νοέμβρη laquoΑν η δικιά μας γενιά μεγαλώσει με το αίσθη-

μα του αδικημένου η ημέρα που η Ελλάδα θα γίνει Γαλλία δεν θα

αργήσειraquo

Χαμηλές αμοιβές

Αναμφισβήτητα από την διεθνή βιβλιογραφία προκύπτει ότι μετανά-

στες εργάτες αμείβονται για την ίδια εργασία λιγότερο από τους γηγε-


νείς κι αυτή η αμοιβή μπορεί να αποτελεί το frac12 εως το frac14 της νόμιμης

αμοιβής που λαμβάνουν οι γηγενείς (Κετσετζοπούλου amp Μπούζας

1996 Φακιολάς 1997) Ακόμη η αποζημίωση αυτή για την παροχή

εργασίας είναι εκτός ελέγχου από τον κρατικό οργανισμό και δεν κα-

λύπτει ούτε καν τις στοιχειώδεις ανάγκες διαμονής και διατροφής

(Ψημμένος 1995) Η αστάθεια λοιπόν ως χαρακτηριστικό της σύγ-

χρονης απασχόλησης στις οικονομίες της Ευρώπης εμφανίζεται λοι-

πόν και στα ημερομίσθια τα οποία εκτός από τις μεγάλες διαφορές

που παρουσιάζουν μεταξύ γηγενών και μεταναστών εμφανίζουν σοβα-

ρές διακυμάνσεις και μεταξύ διαφορετικών μεταναστευτικών ομάδων

(Ψημμένος 2001)

Τα εισοδήματα των μεταναστών ποικίλουν και ανάλογα με τον εργα-

σιακό τομέα Στον οικοδομικό τομέα όπως και στους τομείς της καθα-

ριότητας και των προσωπικών υπηρεσιών παρουσιάζονται έντονες δια-

κυμάνσεις ανάλογα με τον εργοδότη τη φύση και τη διάρκεια των ερ-

γασιών ενώ σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις πάνω από τα δύο τρίτα των

μεταναστών εισπράττουν εισοδήματα πάνω από το μέσο όρο με το ίδιο

να ισχύει (και σε μεγαλύτερο ακόμη βαθμό) σε εργασίες σχετικές με το

μικροεμπόριο Τέλος υψηλότερα και σταθερότερα παρουσιάζονται τα

εισοδήματα στον οικιακό τομέα

Στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (9-11-2005) αναφέρεται ότι οι νόμιμοι με-

τανάστες εισπράττουν ημερομίσθιο 20-25 ευρώ (κυρίως εργάτες αγρό-

τες μικροπωλητές ελεύθεροι επαγγελματίες) ενώ στους παράνομους

μετανάστες το κατώτατο ημερομίσθιο είναι 10-15 ευρώ (κυρίως σε α-

γροτικές και οικοδομικές εργασίες) Τα χαμηλά μεροκάματα συνι-

στούν σαφώς πολιτική διακρίσεων εις βάρος των μεταναστών και οδη-

γούν σε οικονομική περιθωριοποίηση Μια πολιτική που δημιουργεί

laquoμία οικονομική και αριθμητική ελαστικοποίηση της εργασίας που ε-

ξασφαλίζει άμεσα κέρδη στους Έλληνες επιχειρηματίεςraquo (Lazaridis amp

Theotoky 1999)

Ο κανόνας βάσει του οποίου γίνονται οι διακρίσεις και που δη-

μιουργεί δύο ξεχωριστές αγορές εργασίας μια για τους Έλληνες και

μία για τους μετανάστες συνίσταται στο ότι προσλαμβάνονται ξένοι

εργάτες μόνο όταν στον ισχύοντα-χαμηλό-προσφερόμενο μισθό δεν

παρουσιάζονται Έλληνες εργάτες έχοντας πια ως δεδομένο ότι για ο-

ποιοδήποτε μισθό πάνω από ένα ελάχιστο επίπεδο θα προσφέρουν την

εργασία τους οι μετανάστες από τη στιγμή όμως που για συγκεκριμέ-


νο μισθό που ξεπερνά το κατώτατο όριο προσφέρονται Έλληνες και με-

τανάστες προτιμούνται οι Έλληνες (Λιανός amp Παπακωνσταντίνου

2003) Ενδεικτικά της εν προκειμένω πολιτικής διακρίσεων είναι τα

αποτελέσματα συνέντευξης στα οποία υποβλήθηκαν παράνομοι Βούλ-

γαροι μετανάστες το καλοκαίρι του 1996 το 80 των οποίων πίστευαν

ότι οι Έλληνες εργάτες λάμβαναν υψηλότερα μεροκάματα και η

πλειοψηφία θεωρούσε ότι για την ίδια εργασία οι Έλληνες laquoκέρδιζαν

πάνω από 40raquo (Μάρκοβα 2001)

Το γεγονός ότι οι ξένοι παράνομοι μετανάστες αποδέχονται τους

χαμηλότερους μισθούς χωρίς την κοινωνική ασφάλιση και άλλα στοι-

χειώδη δικαιώματα αποτελεί έναν από τους βασικότερους λόγους που

οι εργοδότες mdash επιχειρήσεις και ιδιώτες mdash προτιμούν τους ξένους ερ-

γάτες αποφεύγοντας την φορολογία και τις κοινωνικοασφαλιστικές ει-

σφορές που είναι το πιο δυσβάσταχτο γι΄ αυτούς Υπάρχουν μάλιστα

βιομηχανίες βιοτεχνίες και μικρές επιχειρήσεις που θα έκλειναν αν

κατέβαζαν τις νόμιμες αμοιβές στην περίπτωση που θα απασχολούσαν

γηγενείς εργάτες Οι παράνομοι μετανάστες χωρίς άδεια εργασίας και

παραμονής ανέχονται τις χαμηλές αμοιβές μη έχοντας τη δυνατότητα

να διεκδικήσουν τις νόμιμες και να διαπραγματευθούν γι΄ αυτό και

σε πολλές περιπτώσεις είναι εκτεθειμένοι στην εκμετάλλευση από ασυ-

νείδητους εργοδότες οι οποίοι πλουτίζουν εις βάρος των μεταναστών

(Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Φυσικά θύματα τέτοιου είδους εκμετάλλευσης από εργοδότες που

πληρώνουν πολύ λιγότερα από τους Έλληνες γηγενείς πέφτουν και οι

παλλινοστούντες από τη Σοβιετική Ένωση οι οποίοι πολλές φορές στε-

ρούνται και τις κοινωνικοασφαλιστικές εισφορές διάκριση που αφορά

ακόμη και τους πτυχιούχους ανώτατης και ανώτερης εκπαίδευσης

τους πολιτικούς μηχανικούς χημικούς μηχανικούς μηχανικούς μη-

χανολόγους που εργάζονται στο αντικείμενό τους (Σοφιάδης 2000)

Έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης

Άμεσα συνδεδεμένο με το προηγούμενο είναι και το πρόβλημα της έλ-

λειψης κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης

της στέρησης των κοινωνικών παροχών (επιδομάτων ανεργίας ασθέ-

νειας κλπ) γεγονός που επιβεβαιώνεται και από σχετική έρευνα που

έδειξε ότι μόλις το 15 των ερωτηθέντων είχαν κοινωνική ασφάλιση

(Ζωγράφου 1991) Η παροχή κοινωνικοασφαλιστικών εισφορών επι-


βάλλεται σε πολλές περιπτώσεις ανθυγιεινών και επικίνδυνων επαγ-

γελμάτων που έρχονται σε επαφή με βλαβερά προϊόντα ή στις περι-

πτώσεις πολιτικών προσφύγων που εξαιτίας κακουχιών και βασανιστη-

ρίων κλονίστηκε σοβαρά η υγεία τους αλλά και στις όχι σπάνιες περι-

πτώσεις φυματίωσης ψυχασθένειας και ψυχολογικών διαταραχών λό-

γω νοσταλγίας της πατρίδας και της οικογένειας Από ψυχικές διατα-

ραχές υποφέρουν τόσο οι μετανάστες στη νέα χώρα υποδοχής όσο και

οι συγγενείς που άφησαν πίσω τους καθώς η μοναξιά κλονίζει ψυχικά

όλη την οικογένεια με συχνότερη εκδήλωση την κατάθλιψη που την

εντείνουν και οι όποιες διακρίσεις (Έμκε-Πουλοπούλου 1990)

Είναι ιδιαίτερα σύνηθες για τον μετανάστη να εκδηλώσει ψυχοσω-

ματικές διαταραχές και ψυχωσικά σύνδρομα εξαιτίας σημαντικού α-

ριθμού παραγόντων όπως του κοινωνικού απομονωτισμού της έλλει-

ψης αλληλεγγύης από τους γηγενείς των δυσμενών συνθηκών εργασί-

ας της εκμετάλλευσης από τους εργοδότες των άθλιων και ανθυγιει-

νών συνθηκών διαβίωσης του στρες λόγω της ανεργίας της υποαπα-

σχόλησης και της ετεροαπασχόλησης Η ιατροφαρμακευτική περί-

θαλψη αποτελεί ένα από τα επείγοντα προβλήματα των Ποντίων προ-

σφύγων καθώς μετά την μεγάλη αύξηση προσφύγων στο Μενίδι θερί-

ζουν επιδημίες και μολύνσεις Οι πρόσφυγες που είναι αναγνωρισμέ-

νοι από την Ελληνική Κυβέρνηση και την Υπάτη Αρμοστεία δικαιού-

νται ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης

Στην περίπτωση των νόμιμων οικιακών βοηθών-νοσοκόμων από τις

χώρες του Τρίτου Κόσμου οι ασφαλιστικές εισφορές δεν καταβάλλο-

νται βάσει του πραγματικού μισθού αλλά βάσει του ασφαλιστικού κλι-

μακίου Αυτό σημαίνει ότι οι εισφορές αποτελούν σημαντικό μέρος του

μισθού που είναι δυσβάσταχτο όταν ο εργοδότης δεν καταβάλει την

προβλεπόμενη από το νόμο εισφορά του έτσι ώστε τις ασφαλιστικές

εισφορές τις επωμίζεται ο ίδιος ο εργαζόμενος πράγμα που τους οδη-

γεί στο σημείο να προτιμούν να μείνουν ανασφάλιστοι Δεν είναι και

λίγες οι περιπτώσεις που πολλοί μετανάστες από τον Τρίτο Κόσμο δεν

είναι ασφαλισμένοι παρά την κατοχή άδειας εργασίας ή οι περιπτώσεις

απολύσεων χωρίς να λάβουν τα νόμιμα επιδόματα ανεργίας (Έμκε-



Περιφραστικός χώρος διαμονής

Στα πλαίσια της Νέας Μετανάστευσης της παγκοσμιοποίησης της οι-

κονομίας και της τροποποίησης των σχέσεων εργασίας η διεθνή ζήτη-

ση για ελαστικό ανειδίκευτο φθηνό προσωπικό και μεταφερόμενο αν-

θρώπινο δυναμικό πέρα από κάθε είδους πολιτική οργάνωση και κοι-

νωνική ένταξη δημιουργεί κοινοτικά δίκτυα δίκτυα επικοινωνίας και

αλληλεγγύης που περιθωριοποιεί και απομονώνει τους μετανάστες στις

πόλεις της ΕΕ Συγκεκριμένα στο κέντρο της Αθήνας και στις σύγ-

χρονες μητροπόλεις του κόσμου οι χώροι διαμονής των μεταναστών

αποτελούν Γκέτο που τους αφαιρούν κάθε δυνατότητα ανάπτυξης της

κοινωνικής και πολιτικής τους ύπαρξης ωθώντας τους στο κοινωνικό

περιθώριο της πόλης χωρίς να απολαμβάνουν τα ατομικά και κοινωνι-

κά δικαιώματα των πολλών Συνήθως πρόκειται για χώρους που απο-

τελούν άμεση αντανάκλαση της φτώχειας του απομονωτισμού της

κοινωνικής εκμετάλλευσης και ενός συστήματος απαγορεύσεων και

υποβιβασμού (Ψημμένος 1995)

Σύνορα λοιπόν εθνοφυλετικά και οικονομικά αποκόπτουν τους με-

τανάστες από την υπόλοιπη κοινωνία και τους καταδικάζουν να ζουν

κάτω από τα επιτρεπόμενα και διεθνή αναγνωρισμένα όρια φτώχειας

σε άθλιους χώρους που δεν μπορεί να επιβιώσει ανθρώπινη ύπαρξη

όπως σε τρίτης κατηγορίας ξενοδοχεία σε μη κατοικίσιμες οικίες και

στους υπόγειους σταθμούς της πόλης

Ο Ψημμένος ανάγει την δημιουργία τέτοιων περιφρακτικών χώρων

στην παγίωση εθνοφυλετικών διακρίσεων που α) είτε εκφράζονται

σε προσωπικό-ατομικό επίπεδο οπότε πρόκειται για έναν υποκειμε-

νικό εθνο-ρατσισμό (μας παραπέμπει μάλιστα στην εικόνα της ντό-

πιας νοικοκυράς που δεν νοικιάζει δωμάτια στους ξένους και στην φι-

γούρα του νεαρού που λιθοβολεί το σπίτι του Πακιστανού) β) είτε α-

ποτελούν έκφραση της πολιτικής του κράτους και των υπηρεσιών των

Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που ηθελημένα αγνοούν και δείχνουν

απάθεια απέναντι στις ιδιαίτερες ανάγκες των μεταναστών σχετικά με

το χώρο διαμονής Οπότε μιλάμε για έναν θεσμοθετημένο επικίνδυνο

εθνο-ρατσισμό που αναπαράγει και αποσκοπεί στην διατήρηση του

κοινωνικού συστήματος και της καθεστηκυίας τάξης στην πόλη στη

διατήρηση οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων και στην κάρπω-

ση κοινωνικών ωφελών από κυρίαρχες ομάδες (Ψημμένος 1995)


Έτσι είναι ευνόητο τα όποια κοινωνικά συστήματα καθορίζουν εντέ-

λει τους χώρους διαμονής την εκπαίδευση την ιατροφαρμακευτική

προστασία και όλο το καθεστώς παραγωγής διανομής και κατανάλω-

σης υπηρεσιών (Philip 1978) Αυτός ο κοινωνικός περιφρακτικός χώ-

ρος είναι laquoο χώρος που περιβάλλει την ατυπική εργασία είναι ένας

κοινωνικός χώρος απόκλισης από κάθε κοινωνική-πολιτική δραστη-

ριότητα ανάπτυξης των δημοκρατικών θεσμών λειτουργίας της κοινω-

νίας ξεκομμένη από κάθε συνδικαλιστικό κίνημα αλλά και από κάθε

δυνατότητα πληροφόρησης αναζήτησης και διεκδίκησης κοινωνικών

δικαιωμάτωνraquo (Gordon amp Sasson 1992) πρόκειται για χώρο που δεν

δίνει στους μετανάστες τη δυνατότητα προσπέλασης σε επαγγέλματα

και υπηρεσίες κρατώντας τους δέσμιους σε εργασιακές συνθήκες που

θυμίζουν άλλες εποχές δικαιολογώντας έτσι τον ισχυρισμό περί της

αρχής ενός νέου Μεσαίωνα (Ψημμένος 1995)

Χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινωνικού απομονωτισμού και ε-

γκλωβισμού από κοινωνικά δικαιώματα είναι η περίπτωση των γυναι-

κών μεταναστών που εργάζονται ως οικιακοί βοηθοί και όσων απασχο-

λούνται στη ldquoΒιομηχανία του sexrdquo Και στις δύο περιπτώσεις ο χώρος

διαμονής βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με το χώρο και τις συνθήκες

εργασίας Οι γυναίκες αυτές έχοντα πέσει θύματα μεσαζόντων εται-

ρειών και εργοδοτών αποκόπτονται από κοινοτικά δίκτυα υποστήριξης

επικοινωνίας και πληροφόρηση μέσω της ανάπτυξης ενός laquoπατριαρχι-

κού μοντέλου σχέσεωνraquo (Ψημμένος 2001) Για την περίπτωση των οι-

κιακών βοηθών στην Ευρωπαϊκή Έκθεση των Anderson amp Phiraclea

(1997) τονίζεται ότι το κυριότερο χαρακτηριστικό της εργασίας στο σπί-

τι είναι η στέρηση των βασικών δικαιωμάτων που αφορούν ωράρια

ημερομίσθια συνθήκες εργασίας και η απουσία οποιουδήποτε ελέγ-

χου Μάλιστα το αναφαίρετο δικαίωμα της επικοινωνίας με τους συ-

ντοπίτες τους καταστρατηγείται καθώς τους παρέχεται κατόπιν δια-

πραγμάτευσης Η έκθεση επισημαίνει πως η όλη κατάσταση που επι-

κρατεί στο σπίτι αποτελεί άμεση αντανάκλαση και προέκταση του ρα-

τσισμού και σεξισμού στην υπόλοιπη κοινωνία

Η κατάσταση παρουσιάζεται τραγικότερη και περιπλέκεται στην πε-

ρίπτωση των μεταναστριών εργαζόμενων στη ldquoΒιομηχανία του sexrdquo

καθώς η κατηγοριοποίηση των χώρων διαμονήςndashδιαβίωσης συντελείται

με τέτοιο τρόπο ώστε εργασία στέγαση διαβίωση κοινοτική παρουσία

και δίκτυα επικοινωνίας αποτελούν έναν μηχανισμό αλληλένδετο και


αλληλοτροφοδοτούμενο (Iosifidis amp King 1998) Αυτή η άμεση εξάρ-

τηση διαμονής και εργασίας τους αποκόπτει από οποιοδήποτε δίκτυο

επικοινωνίας και διασπά την κοινωνικότητα

Τέλος τους καταδικάζει σε τρεις ζώνες στέγασης και κοινόβιας δια-

βίωσης Οι τρεις αυτές ζώνες κατά τον Ψημμένο (2001) διαμορφώνο-

νται ως εξής Στην πρώτη ζώνη διαβιώνουν ομάδες μεταναστριών που

ακολουθούν διάφορους τομείς εργασίας κυρίως στη διασκέδαση και

στην πορνεία Η συλλογική διαβίωση περιφράζεται κοινωνικά βάσει

των λειτουργιών των υπηρεσιών που παρέχονται και βάσει των κανό-

νων που τίθενται από τις εταιρείες και τα ξενοδοχεία που οργανώνουν

τις υπηρεσίες αυτές Στη δεύτερη ζώνη έχουμε κυρίως μετανάστριες

που έχουν αποκτήσει μια δυνατότητα δικτύωσης και μετακίνησης με

βάση τα κοινωνικά δίκτυα υποστήριξης της απασχόλησης τους στην

πορνεία Στην περίπτωση αυτή έχουμε πολλές περιπτώσεις αυτοαπα-

σχολούμενων γυναικών που διαβιώνουν μαζί σε ενοικιαζόμενους χώ-

ρους μακριά από laquoκαλλιτεχνικούςraquo ιμπρεσάριους και εταιρείες δια-

σκέδασης συνοικεσίων Στην τρίτη ζώνη έχουμε εγκλωβισμένες μετα-

νάστριες και ανήλικα παιδιά των οποίων οι χώροι στέγασης είναι ερμη-

τικά κλειστοί από το έξω κοινωνικό περιβάλλον θυμίζοντας πολλές

φορές τη ζωή των εγκλείστων σε άσυλαraquo

Γενικότερα η γυναίκα μετανάστρια βιώνει έντονα τον κοινωνικό α-

ποκλεισμό και έρχεται αντιμέτωπη με προκαταλήψεις και στερεότυπα

για το ρόλο της στη νέα κοινωνία και αυτό όχι μόνο στη χώρα υποδο-

χής αλλά και στη χώρα προέλευσης γιατί αν γυρίσει πίσω έχει να υ-

ποστή σωματικού και ηθικού τύπου κακοποιήσεις από την οικογένειά

της (Ψημμένος 1995) Μια ψυχική συντριβή και καταρράκωση που

έρχεται να προστεθεί στην ντροπή για την προσβολή της αξιοπρέπειάς

της που υπέστη αναγκαστικά στις ενοχές και στην βαριά απογοήτευση

από τη διάψευση κάθε ελπίδας και το γκρέμισμα κάθε ονείρου Χα-

ρακτηριστική είναι η απάντηση μιας 14χρονης Αλβανίδας εξαρτώμε-

νη από ηρωίνη και εργαζόμενης στη ldquoΒιομηχανία του sexrdquo σε ερώτηση

που της υπέβαλαν το 1992 γιατί δεν γυρίζει πίσω στους γονείς της laquohellip

Εάν γυρίσω στο σπίτι μου για σίγουρα ο πατέρας μου ή ο αδελφός

μου (τώρα που γνωρίζουν που κατέληξα) αυτός είναι ο νόμος ο ηθικός

στην Αλβανία θα με σκοτώσει με το τσεκούρι hellip Δεν υπάρχει περίπτω-

ση να γυρίσω πίσω στην Αλβανία έτσι hellipraquo Στο ίδιο θέμα απάντησε μια

άλλη 17χρονη Αλβανίδα η οποία δούλευε τα πρωινά σε ένα σπίτι κά-


νοντας ερωτικό μασάζ laquoΔεν έχω τα μέσα να γυρίσω στο σπίτι μου

Πρώτα από όλα δεν έχω ούτε το διαβατήριό μου Ούτε είμαι σίγουρη

ότι μπορώ να δω στα μάτια τους γονείς μου hellip Εάν καταφέρω και βάλω

ορισμένα χρήματα τότε ελπίζω να ανοίξω το δικό μου κέντρο αισθητι-

κής γιατί έχω κάνει μαθήματα Ίσως να πάω στα Ιωάννινα Εκεί οι άν-

θρωποι είναι καλοί και όταν είμαι πλούσια τότε οι γονείς μου θα μπο-

ρούν να με επισκεφτούν στην Ελλάδα ή να τους δω στην Αλβανία hellipraquo


Πρόκειται για ανήλικες κοπέλες που είναι ήδη κατεστραμμένες υ-

πάρξεις υποκείμενα που έχουν αποξενωθεί από τον ίδιο τους τον εαυ-

τό και από το παρελθόν τους των οποίων laquoη κοινωνική τους υπόσταση

η ίδια τους η ύπαρξη όχι μόνο είναι περιθωριοποιημένη αλλά και

αμφισβητείταιraquo βρισκόμενες σε τραγικό αδιέξοδο και μπροστά σε μια

απεγνωσμένη προσπάθεια laquoνα αυτοκαθορίσουν το μέλλον τους σε μία

κοινωνία που δεν αφήνει περιθώρια ανάπτυξης και ύπαρξηςraquo (Ψημμέ-

νος 1995)

Τεράστιο ηθικό ζήτημα εγείρεται λοιπόν στην προκειμένη περίπτω-

ση της ψυχολογικής και σωματικής κακοποίησης ανήλικων αγοριών

και κοριτσιών λόγω του εθνορατσισμού στο χώρο διαμονής ή στο χώ-

ρο εργασίας στην κοινωνία υποδοχής Ιδιαίτερα ηθικά επιλήψιμα εί-

ναι η απουσία οποιασδήποτε κρατικής μέριμνας ή παρέμβασης για

την προστασία τους τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές

χώρες από την βίαιη καταστρατήγηση και laquoάμεση υποβίβασηraquo των αν-

θρωπίνων δικαιωμάτωνraquo (Ψημμένος 1995) Κι όχι μόνο δεν υφίσταται

καμία ψυχολογική υποστήριξη μέσω ειδικών νομική ή ιατρική κάλυ-

ψη από την πολιτεία για τους σωματικά και ψυχολογικά κακοποιημέ-

νους ανηλίκους αλλά ούτε καν υπάρχει παρέμβαση στα κυκλώματα

πορνείας στα ξενοδοχεία της Ομόνοιας που έχουν μετατραπεί σε laquoγκέ-

το-άσυλαraquo για ανήλικα παιδιά ή για ενήλικες γυναίκες θύματα πορνεί-

ας

Κλείνοντας την ενότητα για τα ουσιώδη προβλήματα με τα οποία

έρχονται αντιμέτωποι οι μετανάστες δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε

και το πρόβλημα της διδασκαλίας της μητρικής τους γλώσσας όσο και

της γλώσσας της χώρας υποδοχής (Ζωγράφου 1991) Ενδεικτικό του

μεγέθους του προβλήματος είναι ότι πέρυσι δεν λειτούργησαν περισ-

σότερες από 500 τάξεις υποδοχής για τους μετανάστες υποδοχής λόγω


έλλειψης κονδυλίων ενώ η ίδια εικόνα παρουσιάζεται και φέτος (Εφη-

μερίδα ΤΑ ΝΕΑ 9-11-05)

Τα στοιχεία που παρατέθηκαν για την εργασιακή κατάσταση και τις

συνθήκες απασχόλησης και διαβίωσης και τα προβλήματα των μετα-

ναστών προσφύγων και παλιννοστούντων αποδεικνύουν τη διακριτική

ενίοτε και ρατσιστική εις βάρος τους συμπεριφορά με αποτέλεσμα την

αδυναμία κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξής τους και τον κίνδυ-

νο κοινωνικού αποκλεισμού Ευνόητο είναι το γεγονός ότι η πολιτεία

με τα αποσπασματικά μέτρα που λαμβάνει (προγράμματα στεγαστικά

ή κατάρτισης) αδυνατεί να το αντιμετωπίσει ως πρόβλημα πολιτικό και

να χαράξει συντονισμένες στρατηγικές για την κοινωνική και επαγγελ-

ματική ένταξη αυτών των πληθυσμών(Κασιμάτη 2000) Η αναγκαιό-

τητα λήψης άμεσων μέτρων καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλει-

σμού που θα καθιστούν δυνατή την αξιοπρεπή διαβίωση και την επαγ-

γελματική αποκατάσταση των συγκεκριμένων πληθυσμών επισημαίνε-

ται ήδη και στο ψήφισμα του 1989 που εξέδωσαν το Συμβούλιο και οι

Υπουργοί Κοινωνικών Υποθέσεων (Καβουνίδη 1996)


Βιβλιογραφικές αραομές Abrams P (ed) (1978) Work urbanism and Inequality Werdenfield and

Nicolson London

Anderson B amp Phiraclea A (1997) Migrant Domestic Workers A European

Perspective EC Cecester University Leicester

Βάιου Ν amp Χατζημιχάλης Κ (1997) Με τη ραπτομηχανή στην κουζίνα και

τους Πολωνούς στους αγρούς Εξάντας Αθήνα

Brown RK (1995) Πρόλογος στο Ψημμένος Ι (1995) Μετανάστευση από

τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισμός στην Αθήνα Παπαζήσης Αθήνα

Campani G (2000) ldquoImmigrant Women in Southern Europe Social Exclu-

sion Domestic Work and Prostitution in Italy In King Ret al (Eds) El-

dorado or Fortress Migration in Southern Europe MacMillan London

145-170

Canete L (2001) Η φιλιπιννέζικη κοινότητα στην Ελλάδα στο τέλος του 20ου

αιώνα Σε Μαρβάκη Παρσάνογλου Παύλου

Champion T amp King R (1993) ldquoNew trends in international migration

Europe In Geographical Viewpoint 21 45-56

Crompton R et al (Eds) (1996) Changing Forms of Employment

Routledge London

Djajic S (1995) Illegal Aliens A Preliminary Report on an Employer-

Employes Survey American Economic Review 76 2 253 257

Δόλλης Δ (2000) Χαιρετισμός στο Κασιμάτη Κ Φαινόμενα Κοινωνικής Πα-

θογένειας σε Ομάδες Κοινωνικού Αποκλεισμού

Έμκε-Πουλοπούλου Ή (1990) Μετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδα

1970-1980 Εταιρεία πτυχιούχων Πανεπιστημιακών Σχολών Κοινωνικής

Εργασίας

Έξαρχος Γ (1998) Κοινωνικός αποκλεισμός των τσιγγάνων στο Κασιμάτη

(Επιμ) Κοινωνικός αποκλεισμός Η Ελληνική εμπειρία

Fakiolas R (1997) Recent efforts to rqularize undocomented immigrants

in Greece (αδημοσίευτο) στο Ψημμένος Ι Νέα Εργασία και ανεπίσημοι με-

τανάστες στη μητροπολιτική Αθήνα 2001

Ζωγράφου Α (1991) Η κατάσταση των τριτοκοσμικών εργατών στην Ελλάδα

Κοινωνική Εργασία τόμ6 σ 165-185

Giovanna C (1993) Immigration and Racism SEurope The Italian case

Ethnic and Racial Studies vol16 No3 July

Gold S (1992) Refuge communities A comparative field study Safe Pub-

lications London


Gordon L amp Sackia S (1992) ldquoRestructuring the Urban Labor Marketsrdquo

στο S Farnstein et al (eds) Divided cities New York and London in the

contemporary world Blackwell Publishers Oxford

Gordon I (1995) ldquoMigration in en segmented labour marketrdquo in Transac-

tions of the Institute of British Geographus 20 2 139-155

Held D et al (Eds) (1999) Global Transformations Blackwell Oxford

Ιωακείμογλου Η (2001) Οι μετανάστες και η απασχόληση στο Μαρβάκης

Α Παρσάνογλου Δ amp Παύλου Μ (επιμ) Μετανάστες στην Ελλάδα

Iosifides Th amp King R (1998) ldquoSοcio-spatial Dynamics and Exclusion of

Three Immigrant Groups in the Athens Conurbationrdquo In South Euro-

pean Study and Politics 3 3 205-229

Ιωσηφίδης Θ (1996) Οργάνωση και εξαρτημένοι μεταναστευτική απασχόλη-

ση και ανεπίσημη οικονομία στην Αθήνα Εισήγηση στο συνέδριο του ΕΚ-

ΚΕ laquoΚοινωνική έρευνα και κοινωνική πολιτικήraquo 13-14 Σεπτεμβρίου

Ιωσηφίδης Θ (2001) Συνθήκες εργασίας τριών μεταναστευτικών ομάδων

στην Αθήνα Στο Μαρβάκης Α Παρσάνογλου Δ amp Παύλου Μ (Επιμ)

Μετανάστες στην Ελλάδα

Ιωσηφίδης Θ (1999) Η ιστορία ενός μετανάστη από την Αλβανία στην Αθή-

να Εισήγηση στην Ημερίδα των ΕΚΚΕΕΙΕΝΕΓΣΕΕ laquoΜετανάστες στην

Ελλάδα Αγορά Εργασίας και Ζητήματα Πολιτικήςraquo 3 Ιουνίου

Καβουνίδη Τ (1996) Κοινωνικός αποκλεισμός Έννοια κοινοτικές πρωτο-

βουλίες η Ελληνική εμπειρία και διλήμματα πολιτικής στο Καραντινός

Δ Μαράτου-Αλιπράντη Λ amp Φρονίμου Ε (Επιμ) Διαστάσεις του

κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα Κύρια θέματα και προσδιορισμός

προτεραιοτήτων πολιτικής Έκθεση για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (τ

Α) Αθήνα

Καζάκος Π (1993) laquoΠρόσφυγες και κρατική βεντέταraquo Οικονομικός Ταχυ-

δρόμος τόμ31 τ2048 648

Καραντινός Δ Μαράτου-Αλιπράντη Λ amp Φρονίμου Ε (Επιμ) (1996) Δια-

στάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού στην Ελλάδα Κύρια θέματα και

προσδιορισμός προτεραιοτήτων πολιτικής Έκθεση για το Ευρωπαϊκό Κοι-

νωνικό Ταμείο (τΑ΄) Αθήνα



προσδιορισμός προτεραιοτήτων πολιτικής Τόμος Β΄ Αθήνα

Κασιμάτη Κ (Επιμ) (2000) Φαινόμενα Κοινωνικής Παθογένειας σε Ομάδες

Κοινωνικού Αποκλεισμού Υπουργείο Εξωτερικών Γενική Γραμματεία Α-

πόδημου Ελληνισμού Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών


Επιστημών Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

(ΚΕΚΜΟΚΟΠ) Αθήνα

Κασιμάτη Κ (2000) Χαιρετισμός στο Κασιμάτη Κ (Επιμ) laquoΦαινόμενα Κοι-

νωνικής Παθογένειας σε Ομάδες Κοινωνικού Αποκλεισμού

Κασιμάτη Κ (2000) Προβλήματα Ένταξης Εθνοτήτων Ομάδων και Αλλοδα-

πών στην Ελληνική Κοινωνία στο Κασιμάτη Κ (Επιμ) Φαινόμενα Κοινω-

νικής Παθογένειας σε Ομάδες Κοινωνικού Αποκλεισμού

Κασιμάτη Κ (Επιμ) (1998) Κοινωνικός Αποκλεισμός Η Ελληνική εμπειρία

Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Κοι-

νωνικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΠΟΠ) Gutenberg Αθή-

να

Κασιμάτη Κ (1998) Πόντιοι στην Ελλάδα και Κοινωνικός Αποκλεισμός Στο

Κασιμάτη (Επιμ) Κοινωνικός αποκλεισμός Η Ελληνική Εμπειρία

Κασιμάτη Κ (1992) Πόντιοι μετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση

Κοινωνική και Οικονομική τους ένταξη Υπουργείο Πολιτισμού Γενική

Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών

και Πολιτικών Επιστημών Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνι-

κής Πολιτικής Αθήνα

Κασούλης Η (1996) Προτεραιότητες πολιτικής - Συμπεράσματα στο Καρα-

ντινός Δ Μαράτου-Αλιπράντη Λ amp Φρονίμου Ε Διαστάσεις του Κοινω-

νικού αποκλεισμού στην Ελλάδα Κύρια θέματα και προσδιορισμός προ-

τεραιοτήτων πολιτικής

Kennedy P (1993) Preparing for the Twenty-First Century Random

House New York

Κετσετζοπούλου Μ amp Μπούζας Ν (1996) Λειτουργίες της αγοράς Εργασίας

και Κοινωνικός Αποκλεισμός Στο Καραντινός Δ Μαράτου-Αλιπράντη Λ

amp Φρονίμου Ε στο Διαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού στην Ελλά-

δα Κύρια θέματα και προσδιορισμός προτεραιοτήτων πολιτικής Έκθεσης

για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (τΑ΄)

King R amp Konyhodzic I (1996) Labour Employment and Migration in

Southern Europe Brighton University of Sussex Research Papers in

Geography 9 82

Κοτζαμάνης Β Πετρονώτης Μ amp Τζωρτζοπούλου Μ (1996) Πολιτικοί πρό-

σφυγες Εξελίξεις και θέματα πολιτικής στο Καραντινός Δ Μαράτου-

Αλιπράντη Λ amp Φρονίμου Ε Διαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού

στην Ελλάδα Κύρια θέματα και προσδιορισμός προτεραιοτήτων πολιτικής

Lazaridis G amp Theotoky J (1999) Undacumpented Migrants in Greece

Στο International Migration τ37 αρ4 715-740


Lewis B et DSchnappe (dir) 1992 Masulmans en Europe Potiers Actes

Sud

Λιανός Θ amp Παπακωνσταντίνου Π (2003) Σύγχρονη μετανάστευση στην

Ελλάδα Οικονομική διερεύνηση Μελέτη SL Κέντρο Προγραμματισμού

και Οικονομικών Ερευνών Αθήνα

Lyberaki A (1988) Small firms and Flexible Specialisation in Greece In-

dustry Brighton University of Sussex Unpublished D Phil Thesis στο

Ιωσηφίδης Θ Συνθήκες εργασίας τριών μεταναστευτικών ομάδων στην

Αθήνα στο Μαρβάκης Α Παρσάνογλου Δ amp Παύλου Μ (Επιμ) Μετα-

νάστες στην Ελλάδα 2001

Μαράτου-Αλιπράντη Λ (1996) Ξένο εργατικό δυναμικό Τάσεις και το πρό-

βλημα της κοινωνικής ενσωμάτωσης στο Καραντινός Δ Μαράτου-

Αλιπράντη Λ amp Φρονίμου Ε (Επιμ) Διαστάσεις του Κοινωνικού Απο-

κλεισμού στην Ελλάδα Κύρια θέματα και προσδιορισμός προτεραιοτήτων

πολιτικής

Μαρβάκης Α Παρσάνογλου Δ amp Παύλου Μ (Επιμ) (2001) Μετανάστες

στην Ελλάδα Εταιρεία Πολιτικού Προβληματισμού laquoΝίκος Πουλαντζάςraquo

Ελληνικά Γράμματα Αθήνα

Μάρκοβα Ε (2001) Οι Βούλγαροι μετανάστες στην Ελληνική αγορά εργασί-

ας και στην ελληνική κοινωνία στο Μαρβάκης Α Παρσάνογλου Δ amp

Παύλου Μ (Επιμ) Μετανάστες στην Ελλάδα

Μουσούρου Λ (2000) Χαιρετισμός σε Κασιμάτη Κ (Επιμ) Φαινόμενα Κοι-

νωνικής Παθογένειας σε ομάδες Κοινωνικού Αποκλεισμού

Μουσούρου Λ (1998) Κοινωνικός Αποκλεισμός και Κοινωνική προστασία

στο Κασιμάτη (Επιμ) Κοινωνικός αποκλεισμός η ελληνική εμπειρία

Μουσούρου Λ (1993) Από τους Γκασταρμπάιτερ στο πνεύμα του Σένγκεν

Προβλήματα της Σύγχρονης Μετανάστευσης στην Ευρώπη Κοινωνιολογι-

κή και Ανθρωπολογική Βιβλιοθήκη Gutenberg Αθήνα

Obendoerfer D (1999) Κοινωνικός Αποκλεισμός κατάσταση ή διεργασία

στο Τσιάκαλος Γ Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός

Εκπαιδευτική Πολιτική στην Ευρώπη

Perotti A (1990) ldquoLes chretiens et lrsquo immigration de deman Lrsquo Evenement

European II 87-93

Phiracklea A (1997) Sex Marriage and Maιds Paper on the IIER and Re-

gronal Network on Southern European Societies IIERESA Santorini

Rex J amp Moore R (1967) Race community and conflict a study of

Sparkbrook Oxford University Press


Rosenberg S (1987) From Segmentation to flexibility intern-timal insti-

tute of Labour Studies ILO Geneva

Salt J (1992) ldquoCurrent and future migration trends affecting Europerdquo In

People on the Move New Migration Flows in Europe Strasburg Council

of Europe Press 41-81

Simon G (1987) ldquoMigration in Southern Europe ldquoAn overviewrdquo In the Fu-

ture of Migration Paris OECD 258-291

Σοφιάδης Ν (2000) Εκδηλώσεις Ρατσισμού στην Καθημερινή Ζωή των πα-

λιννοστούντων ομογενών από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης σε

Κασιμάτη Κ (Επιμ) Φαινόμενα Κοινωνικής Παθογένειας σε Ομάδες Κοι-

νωνικού Αποκλεισμού

Thompson P amp Ackrayed S (1995) ldquoAll Quiet on the Work place frontrdquo

Sociology 29 4 615-633

Πρέσσου Ε Αποκλεισμός ειδικών ομάδων από την εκπαίδευση και μέσω της

εκπαίδευσης Ποιες ομάδες κινδυνεύουν περισσότερο στο Τσιάκαλος Γ

Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός Εκπαιδευτική Πολι-

τική στην Ευρώπη

Τσάρτας Π Θανοπούλου Ε Μανωλόγλου Α amp Μάρκου Α (1996) Γεω-

γραφικός αποκλεισμός σε Καραντινό Δ Μαράτου-Αλιπράντη Φρονίμου

Ε Διαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού στην Ελλάδα Κύρια θέματα

και προσδιορισμός προτεραιοτήτων πολιτικής

Τσαούσης Δ (1998) Πολιτισμός Ελεύθερος Χρόνος και κοινωνικός απο-

κλεισμός στο Κασιμάτη (Επιμ) Κοινωνικός Αποκλεισμός η Ελληνική

Εμπειρία

Τσιάκαλος Γ (1999) Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός

Εκπαιδευτική Πολιτική στην Ευρώπη Εταιρεία Πολιτών Προβληματισμού

laquoΝίκος Πουλαντζάςraquo και Συμβούλιο της Ευρώπης Ελληνικά Γράμματα

Αθήνα

Τσιάκαλος Γ (1999) Ανθρώπινη αξιοπρέπεια κοινωνικός αποκλεισμός και

εκπαίδευση στην Ευρώπη στο Τσιάκαλος Γ Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και

Κοινωνικός Αποκλεισμός Εκπαιδευτική Πολιτική στην Ευρώπη

Τσιάκαλος Γ (1998) Κοινωνικός αποκλεισμός Ορισμοί πλαίσιο και σημα-

σία στο Κασιμάτη (Επιμ) Κοινωνικός Αποκλεισμός Η Ελληνική εμπειρί-

α

Τσίρος Θ (1999) laquoΔεκατρείς πικρές αυτοβιογραφίεςraquo Ελευθεροτυπία αφιέ-

ρωμα Πρόσφυγες-Μετανάστες 12-6-1999 σ13

Χτούρης Σ amp Ψημμένος Ι (1998) Μεταναστευτικές ομάδες στην Αθήνα

Αθήνα Πανεπιστήμιο Αιγαίου-Νομαρχία Αττικής


Ψημμένος Ι (2001) Νέα Εργασία και ανεπίσημοι μετανάστες στη μητροπο-

λιτική Αθήνα στο Μαρβάκης Α Παρσάνογλου Δ amp Παύλου Μ Μετα-

νάστες στην Ελλάδα

Ψημμένος Ι (1995) Μετανάστευση από τα Βαλκάνια-Κοινωνικός Αποκλει-

σμός στην Αθήνα Glorybook ndash Παπαζήσης Αθήνα

Ψημμένος Ι (2000) Εργασία και Ρατσισμός Κοινωνική Διαχείριση και Με-

ταναστευτικό Εργατικό Δυναμικό στο Κασιμάτη Κ (Επιμ) Φαινόμενα

Κοινωνικής Παθογένειας σε Ομάδες Κοινωνικού Αποκλεισμού

Ψημμένος Ι (1998) Δημιουργώντας χώρους κοινωνικού αποκλεισμού η πε-

ρίπτωση των Αλβανών ανεπίσημων μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας στο

Κασιμάτη (Επιμ) Κοινωνικός Αποκλεισμός Η Ελληνική εμπειρία

Waldinger R (1996) Still the Promised City New Immigrants and African

Americans in Postrudustrial New York Cambridge Harvard University

Press

Wilson R amp William P (1994) The Truly Disadvantaged Chicago Univer-

sity Press


που απολαμβάνουν οι πολλοί όπως της εκπαίδευσης της υγιειονομι-

κής περίθαλψης της εργασίας της στέγασης των υπηρεσιών η έλλει-

ψη των οποίων οδηγεί στην οικονομική ανέχεια και εξαθλίωση σε ένα

άλλο επίπεδο νομικό την παρεμπόδιση συμμετοχής στις πολιτικές εξε-

λίξεις και της διαμόρφωσης αλλά και άσκησης της εξουσίας με αποτέ-

λεσμα την ελλιπή νομική προστασία και σε κοινωνικό επίπεδο την πε-

ριθωριοποίηση την απομόνωση και το στιγματισμό (Μουσούρου

1998 Τσαούσης 1998 Τσιάκαλος 1999) Στη σύγχρονη βιβλιογρα-

φία ο κοινωνικός αποκλεισμός χαρακτηρίζει τόσο μια κατάσταση όσο

και μια διαδικασία έχει δηλαδή μια στατική και μια δυναμική μορ-

φή με περισσότερη έμφαση στις διαδικασίες τους μηχανισμούς και

τις συστηματικές ενέργειες που οδηγούν στην περιθωριοποίηση την

απομόνωση και την εξαθλίωση (Μουσούρου 1998 Obendoerfer

1999)

Το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού στο πλαίσιο της laquoΣτοχο-

θετημένης Κοινωνικο-οικονομικής έρευνας της Ευρωπαϊκής Ένωσηςraquo

περιγράφεται ως η laquoπροοδευτική διαδικασία περιθωριοποίησης που

οδηγεί σε οικονομική εξαθλίωση και σε διάφορες μορφές κοινωνικής

και πολιτισμικής μειονεκτικότηταςraquo (Τσιάκαλος 1998) Η έννοια του

κοινωνικού αποκλεισμού χρησιμοποιείται πολλάκις ως συνώνυμος ό-

ρος της φτώχειας της ανεργίας των διακρίσεων του ρατσισμού Μάλι-

στα στο Πράσινο Βιβλίο της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

ταυτίζεται με τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση Όμως φτώχεια και

κοινωνικός αποκλεισμός δεν ταυτίζονται πλήρως καθώς ο κοινωνικός

αποκλεισμός ως νέος όρος laquoαναφέρεται σε σύγχρονες μορφές φτώχειας

στις ανεπτυγμένες κοινωνίεςraquo (Obendoerfer 1999) laquoαποτελεί κατά

κάποιο τρόπο τη σύγχρονη εκδοχή τηςraquo (Μουσούρου 1998)

Και τούτο γιατί ενώ η φτώχεια συνδέεται με το εισόδημα και την οι-

κονομική κατάσταση ο κοινωνικός αποκλεισμός παραπέμπει όπως

τονίστηκε σε πολυδιάστατες μορφές αποστέρησης στους τομείς της

εκπαίδευσης της εργασίας της υγείας της στέγασης και της πρόσβα-

σης στις υπηρεσίες (Καβουνίδη 1996) Αποστέρηση που καταδικάζει

τους μετανάστες και τις υπόλοιπες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες να

ζουν στιγματισμένοι στο πολιτικό και κοινωνικό περιθώριο των πόλεων

της Ευρωπαϊκής Ένωσης μια κοινωνική περιθωριοποίηση η οποία εί-

ναι κατά κάποιο τρόπο δεδομένη πριν αυτοί εισέλθουν στον Ευρω-

παϊκό χώρο και για την οποία είναι ήδη laquoπροετοιμασμένοιraquo (Ψημμέ-



























































1995)















































5112005)
















































































































































































































































































ΝΕΑ 9-11-2005)


























































































































































































1990)
































































1990)



















































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press



























































1995)















































5112005)
















































































































































































































































































ΝΕΑ 9-11-2005)


























































































































































































1990)
































































1990)



















































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press
































5112005)
















































































































































































































































































ΝΕΑ 9-11-2005)


























































































































































































1990)
































































1990)



















































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press










































































































































































































































































ΝΕΑ 9-11-2005)


























































































































































































1990)
































































1990)



















































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press



























































































































































1990)
































































1990)



















































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press































1990)



















































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press












































































































































































































William 1994)
































τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press









τητα

























αργήσειraquo


































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press































Theotoky 1999)

















































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press










































































































































































































νος 1995)














ας



























Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press





















Nicolson London










145-170






Routledge London







Εργασίας











lications London



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press



























Α) Αθήνα

























να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press













να













House New York








Geography 9 82









Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press



Sud













πολιτικής


















European II 87-93





























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press

























Εμπειρία




Αθήνα






α



















Press


sity Press















Press


sity Press


Παλαιολόγου, Ν., & Αντωνίου, Α.-Σ. (2006). Προβλήματα...

Documents

Transcript of Παλαιολόγου, Ν., & Αντωνίου, Α.-Σ. (2006). Προβλήματα...