GIN-WGK, 26 november 2010Marco van Egmond

Keerpunt of breekpunt?

De invloed van de Franse Tijd

op het landkaartenbedrijf Covens & Mortier

Opbouw

Intro + Voorgeschiedenis 1685-1794

Franse Tijd 1795-1814

Epiloog 1815-1866

Pieter Mortier (1661-1711)

Covens & Mortier?

Cornelis Mortier (1699-1783) & Johannes Covens (1697-

1774)Johannes Covens jr.

(1722-1794)

Covens & Mortier?

• Vijgendam (tot 1828)• Later: Nieuwendijk, Rusland

Cartografisch fonds• Σ 4.000 items• Ca. 10 miljoen

afdrukken!• Atlastitels: 36

Atlaskaarten; 3000

Kaarten in boeken; 100

Losse kaarten en stadsplattegronden;

750

Cartografische puzzels; 25

Stadsprofielen; 140Globes; 6

W andkaarten; 80

Fundament

• Ca. 50% cartografisch fonds: 1690-1710

• Vnl. kopieën Franse kaarten + herdrukken ‘oude meesters’

• Na 1710: consolidatie

Pieter Mortier

(1661-1711)

Uitgangspositie 1795

• Verouderd fonds• Versleten platen• Afname export

Nieuw elan

• Cornelis Covens: ‘Homo universalis’

• Maatschappelijk betrokken (Felix Meritis)

• Belangstelling voor astronomie

Cornelis Covens (1764-1825)

Vernieuwing assortiment

• Verbreding cartografisch fonds– Overname atlassen– Boekuitgeverij– Overname globemakerij Valk

– Innovatieve constructie globeparen

Erfenis

Vernieuwing assortiment

• Nieuwe kaarten + creatief hergebruiken oude platen– Δ landsnaam– Δ uiterlijke begrenzing– Δ interne indeling– kiesdistricten

1798

1799

1811

1814

1815 1816

1808

1811

1818

• ‘wijken der halve Brigades en Battaillons der Nationale Guarde’

• ‘XIV Districten […] verdeeld in 433 grondvergaderingen’

Centraal kaarthuis

• Spil in netwerk• Eigen en ‘vreemde’ producten• Paradox: verdwijnen

internationale oriëntatie• Kraijenhoff-kaart

Kraijenhoff-kaart

• Eerste landsdekkende kartering (1809-1823)

• Exclusieve verkooprechten (tot ca. 1822)

• Na 1810: voltooiing ook o.b.v. bestaande kaarten => levering door Covens & Mortier

Stand van zaken 1815

• Binnenlandse monopoliepositie• Vertraging Kraijenhoff-kaart• Verdwenen exportmarkt• Globemakerij fiasco• Geen innovaties meer

Het tij gekeerd?

• 1825: Cornelis Joannes Covens in zaak

• 1828: Grote ‘schoonmaak’– Verkoop huizen– Opruiming 400 koperplaten

– Verkoop globemakerijCornelis Joannes

Covens (1806-1890)

Cornelis Joannes Covens

• Weinig creatief en innovatief

• Oude productietechnieken• Verlies monopoliepositie• Goedkope import• N.B. opleving 1835-1840

Als een nachtkaars…

• 1866: Fondsartikelen naar Van Tijen & Zn.

• ‘Stil’ leven• Jacobus Carel Joannes

Covens: landmetersexamen en bouwkundig opzichter

Jacobus Carel Joannes Covens (1842-1924)

Invloed ‘eenen vreemden dwingeland’

• Memoires Cornelis Covens 1814:‘[…] welk een invloed hadden niet de lotgevallen die myn vaderland

troffen […]; zedert ruim dertig jaren in eene moeilyke aller vermogen verteerende oorlog gewikkeld, veranderde hetzelve meenigmaal van bestuur en verloor eindelyk zyne onafhankelykheid; onder het willekeurig bestuur van eenen vreemden dwingeland gebragt, scheen alle hoop op herstel voor altoos verloren [...]’

‘[…] is myn lot niet ten naauwste aan dat van myn vaderland verbonden? Zou de val van myn vaderland ook niet de gewisse val van myn huis met zich gevoelt hebben?’

De eindbalans: keerpunt of breekpunt?

• Geen breekpunt– Staat- en bestuurskundige wijzigingen: kansen voor kaartenuitgevers

– Cornelis Covens: vernieuwingsimpulsen + hergebruik kaarten + intellect

• Keerpunt dan?– Slechts tijdelijk; na 1810 verslechtering handelsklimaat

– Capaciteiten Cornelis Joannes Covens

De eindbalans…

• Keerpunt, noch breekpunt

• Eerder ‘uitstel van executie’

Dank voor uw aandacht!

Keerpunt of breekpunt?

De invloed van de Franse Tijd

op het landkaartenbedrijf Covens & Mortier