116

( 12')

SEviM 01-ıc; 0[';

Oldu dil nih-ber -nih-l ' tilemele ştidi vü sururHak le5tild dti'imô mesriir ide ol dıioer i

OL m übe ş şir bende oe'l- lıdsı ! Valıidti şevk ile "Kalbimiz Lebriz -i hande kıldr çün verd-i lar;Dedi kim bir merlebe ceng oldu k im Mirrttı ile, Isrntinda birbir ine girdi Cevzti Mül/eriS er v irüp cün l -i guztil ol dem dedi "' t ôrth iniMüjde k'" ldr ka f a-i Gördös'ü ısıtim aske ri

sene 1127

SULTA NiYE - KARAPl ı\-AR 'A DAIR

S em aot Ey/ce

Nesir : O L g ün ki Batak lı k nam menzile nüzül olund u, eday- ı me­rasim-i sur u sü rür iç in oir gü" mek s-i hurnüy ün olup ol g iee r ü y-ı

zemin kesre t-i meş a'il ü kaniid iiden mahs ü d-ı iisman-' p ür- n ü­c üm olup ve ha ll-i beşeriyye t de pa-der-g it-i ademiyet olan hak it ıyne tlere k i gü r ü h-ı insand an ' ibiiretd ir agaz-ı pend ü nasiha ley leyüp

Nazım

( 13') Cihti,..r hti kiy e mey l ey lem ek uşaklıkdır

Vıicü J ile "ademin beyni bir konaldıkdır

He-r.:ciy - ı s-us lat ile ren reuıin-ı bender- I (. t şk

Tartle- i ma(sige~e gitmes ün botaklıtcdı r

Rcceb-i ş er i fi n in 0 :1 d5rdii . ıeü " paz artesi '" g ünü id i kim "

Nazım

Gönül saygad· , ç eşm - i g are kim hti!tr-nişaıı olduO uddilerde mürg -i etin·' hüma' veş ltim ekan olduTemtişa eıtik ' anka gib i kiı},- , Kiif- ı D espotuDoğaner y ay lti' r ş ehbdz-ı dine aşiyan old u

( Devam ı var)

es Şevk ile O: şevkle H.tl ~ Dedi O : dedi m H.6-t 0 0 dördüne-ü O :c a brfi ııe- i H.es Paı:ar tu i O: ı;ı:hAr~e nb i h H.ea ld i kim O : id i ki H.67 Mü,.g . i can O : di j·i müri' H.

Ista nbul, Ba şba kanlı k Arş i v i 'nd e bir defterd en tesb it olund u­ğuna göre. Konya do l ayla rı nda .. Karapına r d iye anılan korkulu,tenha ve muhafaza s ı la zım bir der bend köyü üzerinde " SullanII. S elim ( 1566 - 1574), Sullaniye adıada bir ş ehir k urmuşlu .

Ku ruluşu, nüfusu, ma hallel er i ve buradak i iskdn şartla rı , Pr ol.Ö. Lütfi Barkan 'ın bir makales inde elraflı suretle incelenen Sul­taniye ı. bu g ün yine es ki ad ı o la n Ka rapı nar ismi ile bir ilçemerke zi ol a rak meveull ur ' ve Konya- Ereğli yo lu üzerinde bu­lunma kta , ha tta bu iki şehri bat layan yol kasaba nı n ta m o r tas in­dan geç mekted ir. Bu küçük özelli k de. Karapın ar'ın bir menallyeri o larak doğdu ğunun ve gel iş t i ğ inin ba riz bir iş aret i d i r.

Son yıll a rda Karapınar hak kında gazete lerde bazı yaz ı l ar

ç ıkmı ş, bunla rdan bu lar ihi O rta A nadolu kas a bas ının ç ö lleşme

tehlikesi ile karşı k arş ıya b ulund uğu bel i r tilm iş tir . Karapın a r 'ın

e rozyo n sebebi ile b irg ün ta mam en kum ile ôrtül mesi tehlikes i. k arş ısında oul unması , bii z ı c idd i end işelere yol açmı ş ve ilgililer-ce bu hususda çeş itli d ü ş ü ncel e r or laya a tılmışt ır '. Bu tehlikeyi

1 Ö. Lütfi Barkan, VaktJ artn bir i_kon 'CJe koloni%tfsgon metodu ola ra kkullanılması nda dil.,. 1t'/.;iJ/u. V.o kı f l. r OUi iıı i , II (1942) ,Ci55 vd . leJl, St.2 vd .

i A. (C(lmal). K onga (Vil i yrt lerimiz .e r i ııi ) , ı.hnbul 193 2. 67, 90 da bu­ra,ı S ultea iye ad ı i le ıöıtni lmi~ tir; ay nca bk, E. Ya l ç ınkıı.ya . COITal y aio , tarttı­

J~ 'C'e 6ugU nkü K onGa, 1934 , 78, 152. H er fte Ge nel Müd. nün , 1: SOO 000 li k ha­ritala rı n da ( 1953, buk ı l!U ) kuaban ı n kueeyiedeki düZı ô.k S ult..o i y~ ovas ı . d ı il4!lıröe terilm i ıti r . Ka rapınar Ko nya'ya 63 . Ere~ II')· t 55 km. meeef ede buleueıektedu-,

3 S . Er inç. KaT(Jpıruır rolü, Cumhurl!ll'l . 17, VU. l Sd l: bk. S . Erioç. Iç Ana­Cıo ,'u'da Kdrnprr- tı,. r~~r~.i rı d~ki ku m uli~/i hokkmdo, ı. O. Cokraf ya Eo. t. Dt'rg i. i.V II• ••y ı 13 (1932 ) 113-129, re si ml i, Istanbul Onıven i tClli Edebiya t fakült eaiCo~r nfya Enııtitü ı üıı d e mevcut hava den çekilmit fototraf lar hsabad ıa kaq ıtBJhtı

teh likeyi müeess em bir şek i ld e g-öthrir.

115 SEMAvi EV1CE SULTANIVE - KARAPINAll'A DAIR 119

önlemek üzere ne g ibi ted birler a lındı~ını bilmi yoruz. Biz, ilk o la ­ra k 1950 de, ikinci d efa ise 1964 yazında ziy aret ett i ğ im i z' Kara­pınarı bi r kaç bakımdan d ikka te değer bulduğu-nurdan, burasırıı

bir sanat tarihç is i gö zü ile t an ı r ma ğ ı faydalı g örmekteyiz ' . Ka­rapınar bir Or ta Anadolu i skarı yeri ol arak değerli sayılab i lece ği

g ibi, İmparator l u ğu n b üy ük bir kervan yolu üzerinde emniye tisa ğ l ıyan bir men zil ye ri ol arak k uruluşu d a Osmanlı şeh i rc il i ğ i­

nin tanınması bakımından ilg i çekicid ir. Nihayet bu 16. yüzyılın

iç lerind e yenid en do ğan kasa banın, çekirde ğini teşkil ed en güzelbir kü lliye ve bunun ortasında zarif bir cami vardır ki, bu daMimar S inan' m bir ese ri o la rak ayrı b ir de ğ ere haizd ir.

i

K arapmar/da Türk devrinden öncesin e ait buluntu lar.

Düz bir o vada kuru lmuş ola n Karapınar'ın 10 km . ka dar do­ğusunda çok derin ik i krater gölü vard ır, Şeh rin bu gün içindesayılacak b ir k ısımda , güneyde ise bir tepeci k görülü r. Yerind eadını n Ali tepesi olduğu söylenen hu yüksek liğin üs tünde ve ya­maçlarında bug ün to pra k üstünde be lir li herhangi bir eski yapı

izi görü lmüyor. Faka t 22 Haziran 1964 gü nü bu tepeye t ı rman­

d ı ğ ım ızda, b ilhassa kuzeye ba ka n yamacın yuk arı kısımları nda

ve doğrudan doğruya satıhda hayli ça nak ve çöm lek kırı kla rı ilekarş ıl a ş t rk . Bizzat veya öJl'rencilc rimiz tarafından geliş i g üzel to p­lanan bu parç alar a rasında, üzerlerind eki sü sl emeler hak ım ından

d a d evi r ve u s l ü blannı aç ığa vurabilec ek kada r iyi ö rn eklere ras t­l anmaktadır. Is ta nbul Oa;ver. itesi Önasya ta rihi ve kült ürleri kür­sü sü mensupları tarafından ince lenen bu kü çük koleksiyon bizebugün Karapınar'ın çok es ki çağdan beri i skarı ed ilm iş olduğunu

isbat et mektedir ",

4 Karapıoar 'ı Edebiyat Fakiilteai ta raf ından ver ilen Sd eee kle yaptıtUDI!.

g'u: ide incelemek im1cinlDt buld uk. Kitebe ve vuikalatln okunm•• ı nd. yardımını

eıirgerniyen Ord . Prof . Cevid B. ynn ile Prof. D r. Miioi r Akt epe'y e bc eeda,ükran l arım ı bildiririm . Camiin pl& nı Sa nat tarihi nflrenei leri ta r .Itndıı n alı na n

ölçü lere i'ör e çi zil mi" 'otoııallar ise ötren eil erden Yıldl'Z Demir ia, Can Umguve Ce nJ'iz Sezer tarafl nd.n çekitm i ~lir.

6 Toplad lı}ımı !. ça nak-çömlek parçala r ı Prof. D r. B.b.dı r Alk lm ,. ötıet i·

minde a. i. tan Dr. Mebib be Dar ga tanlnıd. n ieee leeerek deı}erletıd irilmiıt i r.

Ke cd iler iGe burada te krar t f'şek k iiı ed er -i m,

Karapınar kasabasına ha kim t epec i ğin, tarihin erke n çağl a rın­

d an iti ba ren üs t üste insanların i skarı ettik leri bir yüksekli k, bi rhôyük olduğunu bu küç ük p ar ça lar gösteriyorlar. Toplanan bukırı kların arasında Eski Bron z ça ğ ı na ai t Kappad okya keramiklerid en ilen ve Al i şar ııı 'de benze rleri b ulunan örnekl er kro noloj i ba­kımından en eski parçalard ır ". Demir çağına a it eserl ere ge lince,bunların başında Al i ş ar iV tipi ke ra rnikleri ile Kony a ovas ı veKilikya t ipin e gi ren kaplar gelmektedi r ,. Daha yak ın ç a ğ larda

Karapınar'ı .ı bu t epeci ğ inde insanların o turmuş o ldu ğ unu gös te renp arçal a r d a görülme kted ir . Nitek im A nadolu 'da benze r lerine çokras tla na n Hdlenl s tik ti pde siyah astarl ı maha lli çanak · ç ömlekpırça l arından başka , bu rada Roma ti pi k ı rmızı ci la lı ve Mega rakaseler i parçal arı d a tesbit o l unmaktadır. Şu halde Karapınar ' ın ,

yakıaındak i bu tepec ik hiç değilse 1\1. O. ikinci binyı lı baş la r ın­

itibaren üzerinde insanla rın yaşadığı bi r isk ün yerid ir ",Karapınar'ın A litepes i'ndeki iskün ne va kt e kadar sürmüş t ü r ?

Satıhd a toplanan ça na k . çömlek k ı rı k l arı bunun ceva bını ş imd i k i

ha lde a ç ık olarak ver miyor. A ncak toplad i ğ tmız p arça ların krc rıo­

loj is i Roma çağından ileri gitmemek ıe d i r . O niki kişi li~ ~r~bumu.

zu n bi r saat k ad ar süren satı lı a raştırm as ında toplıyabildi ği k ın k­

ların iç ind e, Roma ç ağını a şan hiç b ir par çanın bulunmayışı muhak­kak ki ônemlid ir ", Diğer ler ine nazaran daha üst ta baka da bulun-

ci H. Th. Rou nt. Alı -A"oloU.n. Berlin ını? 41. v.d .1 Ko nya dolay la r ındaki M. O . ı kinc i bine . it i.ki n ye rlui V II bunl.rda

rast lanan ça rı .k çöm lek ti pleri hakk ınd a k i bil 2"i lr: u dıiir e trefh V II ıüzel biraraıtlrma olara k bk . J. MiIl llu rl . Srco,.d Millt'llium pott~"g f rom the Konya p/oi "land n eizhbo urlıooa. Bellete n, XXiii (t 9~8) s ı 1... '141'5.• 0 823 de K. pp_daley. tipiue !"ll'rdl'n babacdHir. A y nı arattı raC'ı . Early cul/a res of tJı~ Sou th An a/ollon Pin­t ..au, ii , oADal oliaD Stud ies" XIII ( Hlt 3) 119 vd, g enel ol. r.k K.r.pIDe ' bÖIK'e­.iadel'lı d e ba hiale , bu o ....da ki i.kin yltrlcri ode bulunan hı_mik parça ların ıo Or ...t. Anadolu ye m~h.lIi Kilik ya ile Suriy ~ tipluini ,österdilderini bild irir. ht :!ro)ay r ıea 57 YIL 58 num. ,.I.r il e K. r.ptnA r ~av~1i~ i ndeki buluotu ye rle~i . de K'~l~­rilenk, ti pler li ııhııi n rle bunl., işa r e t edılmı,tır. Feke t K.rapınar ıç ınd e'cı bo ­yük üuri nde bi r inealeme y .ı pıhp yap ı lmad ıA'ı h akkında bir aç ıklama yokt ur.

8 Buradaki. ilk i ski nı n mevce d bir llu ile ilgili. o lmlUl gere ki r. Karapı n ar

a dı bu bakrmda e bir deA' ere ,eh ipt ir.i Ka ra pı nar'daki i n~eıeme l erimiz IIt ra.ınde: hpı:ni n ark. tar.' ınd.ki Ic.Y.­

lerdan bir i üzerind e hir kab. rtma bulundut uDuD bild irilmui üurine bu ka ,. .,ı

ar.dık b..Ua k. b.rtma oldLltu .öylenen şeklia mahiy etini çöu bilmek için bu­uda1d kum ları birn oydulc. Fakat belirli bir "-bartmaya r.~tl amadık. Hal buki

120 SEMAvi svıcz SULTANiYE -KARAPINAR 'A DA IR 121

mas ı gereken Biza ns ve T ürk, bilhassa S elçuklu kap l ar ı parçal a­rı nın buluamayış ı, şimdik i ha lde Ortaça ğ baş l a r ı ndan it ibarenKar a p ına r'd a ar lık bi r iska n olmad r ğ ını göstcr ir gibid ir. Fa ka td erha l şunu da bel ir le tim k i, bu hususda d aha i nandırıc ı bilg ilerve muha ka k ki çok veriml i bulunıular , b ir kaç so adaj ve kaz ı ilckolaylıkl a elde ed ilebilecek tir. Sa t ıbda t u d erece kar akteris ti kve zengin ç eş i tli ç ana k - çömlek p .ı r ç ala r ı old u ğu ta kd ird e,daha d er inlerd e muha k ka k ki la ma m hal de d aha birçok kaplararas tlanabillr . Ne olursa olsun bu küçü k koleksiyon d ahi, Karapı­

na' m Ilkçajl" soaları n a kad ar lskan edilm iş o lduğunu , bura da hiçdeğilse b ir k asa banın bulund u ğ unu ye ter d erecede isba t etmek­tedir.

Orta ça ğ iç leri nd e, Bizan s d evrind e Karapınar 'da isk an hiç miolmamıştır? yoksa iska n başka bir noktaya mi kaymıştır? Busual ler in cevabını ancak d aha et rafh araş tırm ala r ve kazıla r ve­re bili r. Fa ka t Bizans d evrine i şare t ed en biizı iz ve kalıntı lardan

b urada ba hsetmek l iizım ge lme ktedi r . A nad olu 'n un tarihi co ğ ra f­

yas ı ile u ğ raş arı araşt ırıc ı la r öted enbe ri bu gen i ş ve boş sah adaKarapınar ve ya çevres ind e bir yeri, hakkı nda p ek az bil.{iler ola niki es ki şehirden biri olarak teşhi s etmck is te rler . Harnilton ta ra­h nd an ileri s ü r ülerı b ir görüşe göre, bazı esk i kayna kla rda ad ı

geçe n ve Tg 3na (Kı zhisar?) ilc l k on ion (Konya) arasında o ld u ğ u bil i­nen Barala ş ehr i, Karapınar yakııılarında olm alı d ı r lo . Halbuki Ana'd ol u'nun bilhassa Biza ns çağınd aki ta rihi coğrafyas ı üzerinde el­ra lh araştırma la rı olaıı Ra msa y ise, Karapına r ya k ın la rı nda Bara­la 'y ı de ğ il yi ne esk i ka ynak la rd a adı geçen Hgde'y i aramakta­dı r " . Yarım yüzyıldan fa zla bi r za ma n önce or taya atılan buhipote zle r g ünümü ze kadar hala ha lledilemeden kalm ış tı r 1., Nite-

burada bir Hit it kabartması beklen iedi, H. Del Medt eo, Le roche J inser ip tian deK af'QcQ}.üg ük pf'r. dı Karapınar. Revue Hi fite et A aiao.ique. ii (19:1213 4) . 2..7~2öO.

lev , U . \ 9 de b.h ıi ieçe" kaya üzerinde iJlenm iş kitab e, Karapı uu·çumr• • r. ·.anda ld bataldık rö l kıyısında buluoan Karahü)'ölc'de det il Nevş e hi r ya k ı aın da

ACla' al dolayında ki Ka rapınar 'd.dır. Karapınar çevr es indeki Hitit. dev ri buluntu­lara için bk . Mellaart . naL 7 a~ki y"·atl.

10 W. J. H_milton. RtJ.~(J"c:h ,. in A ıla Min a,.. Pantu. and A ,.mMla. Lo n­do n 1342, It. 21';; O. S ı:honburrlc t. ra fından alına n~. ter~ümu i LeipdB' ıS4ı 3 .

ii. 209.11 W. Rann a" Th~ hi.lorlCd! J{MI"Ophg 01 As;a /ılino,., l ondon 1890 ,

837 -8; M. Pele t. , t.rah~d.l Q türkçe t~rc6mesi. Ista nbul 1931. 3;3.

tekira 1958 d e A na dolu'nun ta rihi yerad l arını gösteren bir harita­sını y eniden d üzenliyen C a ld er ve Bea n d e bu hususda i h t i ~"11ıd a vra nmak lüzumunu görmü ş l e r, böylece Karapmar 'm yerı nde

i ş a ret ett ik leri Hg de admm yanına bi r soru i şar~t i k~y?uk l arıgi bi, Ra msay' i takib ed ere k, Barala'y ı gine soru i ş arett ı l e Ma­d e .ı şeh i r'de g öste rmişlerdir I'. Bu tercdd üt!ü d urum hakk ı n da yaz­dı ğ ı k ı sa bir notta Ca ld er şun l a rı söyle mektedi r : .. Biz de Aıı ­

ders on 'a uyarak onun gibi so ru işa reti ile, Hgd~'yi Karap~nar'~

ve 83rala'yı Binbirkilise' pe koyduk . Fakct l u teşlıis leme lersı~e deolubilir. Anderson 'u ıı da belirtti ği gihi, Lillıassa Tabula Peulınge­

riana'da görül. n Tgana - Konga g olu Cy bislra'da n g.çtiği tak dirdebunun CIJbis tra - Ik e nion parçası , Karadağ ile K onga arasın~~­ki balaklık ara zig e {e..cihan Karapınar - [sm il üzeri nden fltçınl­

miş olmalıdır. Eğer Tg ana - ıkaninn y olu Ardis lama'dan geçiIforise bu takdirde k esinlik le Korupınar Barato'ıiır, Karapınar d ara;lIanmış olan {ek k itabe, buran ın Hgde veg a B arala olduğunuta sr ih etm emekle beraber, i/adesi ve dili burada bir k ög den zigadebir ş eh ir« işaret etmektedir" " . Bu meseleye başka bir m~nasebet.

le d oku nan j os ef Fink'e göre ise , Barata , Karaman m kuze­yin de Karadağ e te ğ indeki Madenş ehir'dir ıs . Bu hipot exle r, Kıra­

p ı nar'm esk i adının henüz ha lledil emedi ğini açıkca ortay~ koy:makt adır. Kasabanın iç ind e "eya yakı nında bulunacak bır ~sk ı

kilabe belki b ir gü n bu me seleyi hal ledebilir. Fa kat. ş~nu d a .' şa ­re t ed elim k i. Biza ns d evrine ail P isk iposluk lis te ler inin he ps inded e ge rek Hyde ge rek Baral a , bire r p iskipos luk merk ezi ol ara~geç mek ted ir, bı: d a o.ıla rırı büyücek birer şeh i r o lduğ u na d elilsayılab ili r I • .

i! Panl- Wiu owa. RMlenzyk!op:ı ı:Jit 'de Rusre taraf ınd a n ynılan Barola(ll , 2, 1893 J ve HgJ. (IX, I, 1911) madde ler i . _

uı W. M. C.lder-G . E. Bee n, A dau/cal map ol Ada M inor. London 19S5.1-1 Yukarda ad ı g eç en. haritay. ek ol.r. k W. M. e .lder t a n (ından yazılao

Not tl on "A class/ca! map ol Ada Min o,." ba,hkh potta a l t ıe eı ..bifede (..bile

numlUal l yokt ur).1& J. Fteıe. Dıtl K upp Al üb,.,. d rm Vlf'rt'ck, Müneheu ı 9~. 23 vd. k, 1. S.

Eyie• • B.ıı.ten, XXIII (I%9i 616-' 54,HI H . G eteer , U ngr:Jr flcklt und ung enügt nd ~.!,.15lltn tlichtt Ttdt der

N otltiar tlpi.cop:ıluum (A bh. d. bay, Ak_d. XXI, S. A bt .) MÜDeh~n 190 1. V. S~hu lt­Ze. Altchriatlicbe Slae:Jt~ uhl Lalılşcha!Ir:.,. II. Kleinaş;r:n . Guten loh ı 9~t3. ii:829. v,'. Ram. ay. TJı t: Church oll..,,' ;a oıı /a in ıh . Fourıh C~ lı/u,.g . fU klb Fda.

122 SE.\ IAVI EYICE SUL TA NIYE - KARA PINAR'A DAIR 123

Ç anak çömlek k ırı kları sayes ind e l ı k ç ağ boyun ca iskan ed il­miş b ir y er olduğunu k esin lik le tesbit elliğim iz Karapınar'm, Orta­çak içlerinde bir Bizans ş ehr i veya kasa bası olarak me vc ut olupolmad ı ğı n ı bi lemi yor uz. A ncak, Biza ns d evr ind e h öy ü ğün üzerininart ı k iska n ed ilmedili ini hemen hem en kesin ola rak s öyliye bi liriz.A ksi tak di rd e, ol dukça esk i çömlek kırı kla rı b u derece sat ıhda

b ulunma z ve bol mik tard a Biza ns kera mik kırıkla rı ile k arş r la ­

şı lı rd ı . Şu hal de , Karapın ar 'da Bözans d e vr inde iska n va r ise,bunun izlerini A li tepes i'nde deli il başka b ir y erde ara ma k l a z ım

gelme ktc d ir .Ka rapın ar'd a Bizans devr ine i şa re t ed en izler tamamen yok­

tur d enilernez. Burada k i Sulta n S elim cami i avlus und a o ld uk çaze ngin bi r Biza ns d evr i s ütun baş lı k l a rı ve çeş itli mima ri parça­lar kol eksiy on u bul unmakt a d ı r. Burada g örüle n başlıca sü tunba ş lı k l a r ını ti p lerine göre şöylece ayır mak ka b ildi r : Oç tane,b iribir ine benzlye n ko mpozit b aş lık ; üç ta ne saulı lan i ş lenmemiş

veya t ezy ina lı kaz ınm ı ş kom pozit başlık; 2 tane ko mp ozit var­ya sy onu başlı k , üç tane prot omlu (ha yv an tasv i-li ) b aş lı k. Bun­la rd a n ikis inin k ö ş e le r ind e, k ırılmış karta l k aba rt ma la rı fa r kcd ll­me kted ir n. Nihayet bir ta ne d e sade im p ost tip i baş lı k vard ı r

ki , bunun satıh l a rı ndan ik is inde , si linmiş haç la r , ik isinde isemadal y on içinde birer mon ogra m g ö rülür. Kuvvetli suretl e ma­ha llr b ir uslubu akse ll ir en bu süt un baş lı k la rından ba ş k a burad ame rdi ven in iki ya mna d i kilmiş , b irer merm er korkuluk pa yes i d emevcu ttur . Bunlar ıstanbu l'da görülen benzerı rind en fa rk lı d e ğ il­le rd ir ıs. Avlunu n yan k apısı ya nı nda , ka ba bir baş lı k üzerined ik il mi ş üzer i tezy ina t l ı taş ise la ma me n mahalli bir üslübu a k­sett irir. Böy lece Karapınar S ulta n S elim c am ii a vlusunda he ps i

Lu ke tlı. Phy.icJa." London 1008. 838 deki ced ve l ,ı7 K. r l. llı baııı k Bit8 DI sao.hnda ol du kça yayg ınd ı r. R. Ke utea eb, K ap i·

ult.tuif. n. Berlin 1936. TU. 4j7. 47S. 512, MSı 522, 510 ; kö şe le r i çe, itli luı, .

bart ma heyv an ~eldllu i (bilh.,u baş l a rı} ile . uslii b.ılık l ar ve kattAIII b.,l ı k l a ...hakk ında ay n : a bk . E. Kit%hı ıc e r, Li61 of Early byı:a -: tin ~ animal a rd bir I cap i­ta/s , " D umbe r tc c Oah Pepers HI (igU)) 61·11, muhtelif res imle r ,

18 Bu çe.şit klJrkululc pay:Jcri o d ar eee y a ygı n d ı r ki. bun ların e ş t e r i n i çok

uzak bölgelerde dahi görmek kablldir, t1 it :k im YUg'o.lnvyadflki korkukık pe ve leı -i .

Ke repma ede nu l l8 c ııolardun b rkla det ildir k şl , lvanke Nikol aj ~ ,,' iç ·St oj ko v i ç .

La decoration archit sct urale .culpi~ ! d ı l'~poqu~ 8a.· Ro 71ain ~ !! " Afac!doint'. eLi

S er bl!! ei au Mon ih l gro. Beogn d ı9:> 7 . res . ı .ıS·H5.

d e Bizans de vrine ai t , faka t deli i ş i k us lüpl a rd a o n heş kadarmima r i pa rça t oplanmış bulunma ktadır . Sü tun ba şh ğı ve te zyi na t ­Jı mimari parç al a r en kolay nakled ilir eserl erdea olduk larından

bun ların Karapın a r'd a mı bu lun duk la rı , yoksa başka bir yerd enmi getiri ldik!er i hall i zor bir p ro blem ola ra k ka rşımıza çıkma k­

t ad ı r . Bunla r Karapına r me nş cli ol dukları ta kd irde. Biza ns d ev riiç lerin d e ayııı yerd e b ir t a k ım b ina larm bu l u nd u ğuna muha kkaknazarı ile bakmak liizı m g elir . Fa ka t çe vred e b ir ta k ım Biza nsde vr i yı k ın tı l arı ol du ğu d a bir vakıad ı r , Nitek im Ka rapınar'ta

bir ıı ah iyes i ola n Gül vira n'da n böyle izler bil iyoruz.

ii

Karapınar y erinde Sultaniye'n in kuruluşu

İlk ça ğ sonlarına k ad ar bir h ôyük üzeri nde mevc ut o ld u ğ u

b ilinen en eski Ka rapı na r ka sabas ı, ea miin a vlus unda k i t aş lar

e ğ er ora da n ise Bizan s d ev ri iç lerinde d e bi r müdde t da ha, Ia­ka t tepede de ğil, bu d efa d üzlükde yaşam ış o lmalı d ı r. Fak a tKa rapın ar ' ın yerinde yepy eni bir mcnzil şehrin in kuru lm ası za ru­ret i 16 . y ü zy ı ld a , A nadolu ve Rumeli 'nde büyük kor va n yolları­

nın yenid en d üzenl enmes i sırasında k end isini gö.:;term iştir. B ubölgenin Orta ça ğ iç ind e .. korku lu " b ir ye r ol d u ğ u ve bilha ssasu s ı kıntıs ı ç ek i ld i ğ l b i li ııınektedi r. Nile kim Birinci Hac lı sefe ris ırasında 109 7 yılı eylu l a yı başları nda Lat in o rd usu Kony a 'da nsorıra susuz, kurak bir bölgeden geçerek Ereğl i 'ye varmışt ır .

Haclılar Konya 'da ika z ed ildi kle rinden yan l a rı na k u ba la r ile sualmı ş lar ve yol iizer ind e b ir d ere kı yı sın d a da ik i g ii ıı k onak lamı ş ­

lar d ı r 19. S elç uklu ida re si s ı rasında A nado lu'nun yol ş ebekes inin

mun ta zam b ir şek le soku lmasına ve emniye tli y olcu luk ya pa bil­mes i için kervansarayla rın k u rulma sına ra ğ men bu te hlikeli bölg e­nin bir geçi t yeri o larak d ü ş ün ü l rn ed i ğ i anlaş ı lıyor , Nitek im A na­d olu 'da Tü rk ha kimiyeti s ı ra sında bura la rd an ıreçen seyyahl arı n

d aha uz un yoll a rı ta k ip e tti kler i a nlaş ı lıyor . Dah a S ulta niy e'ninkuru luşundan ço k önce, 1432 y ı lına doğru . Anad olu'dan geçerı

Berlrando n d e la Broquiere, k erva rı yolu " larak da .ı a U ZU.t olma -

19 H lsiolre a nongm '! de la p,emiin Croisade, (y.y. lo Brehier) Pari. WU .57 .

124 SEMAV/ EY/CE SULrANIYE - KAR APINAR' A DAIR 12.'

sın a ra ğ m en Karaman yolunu takip etm işt i r. S en -ah, Es serse~ İvr i z ? ) iizerinden A raclie ( ~ Er<g-li) ye varır, bu radanLcrende ( - Karam an) d an adını Quhongne, rum Iarı n Quh ongno­poly d ed ikleri şeklinde yazdıltı Konya'ya ulaşır LLL. Nasuh -es S ila ­hr'n in, Kanuni Süleyman 'ın Irakeyn seleri iç in haz ı rladığı Men­zUname de ord unun Karapınarda n geç t iğ i bild irilmekte, ha lla b u­rama b ir d e minya türü verilmek ted ir. Fakat bu resmin yuk arı

kı smında da ğlar ile di binde su kaynayan .. Kırkpın ar nam- ı di­ğ" Karapınar" olarak k ayıtlı bir ye r gösterm işt i r . Bu pınardan

iki kol halinde akan akarsu l arın a rasında ise"Akçaşar" e~Ak­

çaşehir) a dında ufak bi r ka saba vardır . Resmin a lt kısm ında

.. Tuzgölü nam-ı diğer Ulaki çaytrl " ad ında b ir göl - bataklık

i ş a re t olunmuştur. Bu minyarürün Konya ile Ere ğl i a rasındak i

araziden b ir k ô ş ey i tasvir elliği muha kkak olmakla be raber ne­resi o lduğunu tayin et mek zord ur !i. Karapınar ka sabas ının ku ze­y ind e ( 30 km . kadar ) bugün Ak çaş ar adında b ir köy va r ised e Ereğ l i'ye ulaşmak iç in buradan geçmek sapadır, ayrıca çevrededağ ve akarsula r yoktur. Karapınarın güneyinde d e b ir Akçaşe­

hir vard ır. Bunun civarında tepeler ile bir aka rs u bu l unmaktadır .

Yukarıda i şaret ed il di ğ i gibi Ist anbul Baş vekale t Arş iv i ' nd ek i

bir Tapu deft er ind en tesbit olunduğ una göre, Konya 'd a Eski ilka za s ı iç ind e .. Ka ra Pına r d iye anılan korkulu, tenha ve muhafa­zası la zım bi r derbcnd kö yü üze rin d e " , Sultan II. Selim ( 1566­1;74 ) Sultaniye ad ında b ir şeh i r meyd ana geti rm iş ti r . Ev velce424 sayı lı, ş imd i ise 515 sayı lı bi r Ta pu d efteri ol an bu vesikaH. 992 (= 1584) Zilhicce's inin sonun da "Sa bık Karam an d efterdanMustafa bin Ahmed' in lah r iri " e Kadri bi n Mehmed 'i n k ayd ı" ilemeydana gelmi'ş ti r . Içind e, Konya li vasın a bağlı muhteli f ka zave köylerd e mevc ut baz ı ma hall er in, S ultan Seli m kü lliyes ine vak­Ied lld lklerine da ir kayıtla r bu lunmaktad ı r, Sultan iye bu ves ika­nın ya rdım ı ile kurul uşu, nüfusu, ma halleler i ve iska n ş artla rı,

O. L. Bar k a n'ın maka les inde e t raflı b ir şe k ilde belirtilm iş tir. Bu

t ·] Ber t re ed on dt' la Brcquie re, L~ (,'oyaR! d ' Out"~m~r . Pari. ı Sg2. 105.109.21 Hekkıede , kıl. A . Gebriel. Lra itap~. J" u ,,~ campagıtt ria". lu J tax

Irak . cl'op"; . un mar:user /t du XV/~ .Ikl~, S yria. (192) . 314: F. Edbem- ı.

S ıebeokte e , Lu mOllu_crU. o,.;~nlaa:c ilIu"rh J~ 10 8 ib/. J~ l' Unl1.oer. U; J_ S tom­bool, Pari . 1933. 20 : H. G. Yurd. ydll1 , Motrokrt NosJIı. A nkara 1963. Feridun"·un Mütı , ~attDda. Yavuı: Se lim'in Muıır .deri M~nı:i1ni.mui"Dde de ordu, Kırkpı­

nar. Koeadat 'da Pınarbaıı ve Karac.pmar mevkilerinden ıeçe r.

defterdenöğrcn i ldiğine gö re " Cam i, im aret, nan, hamam ile otuzdok uzdülektin ve iki de ğ irmen yaplmlmış "e bu tesi slerin masro]ı içincivardan 84 köy ve mezru 'nın yıllık 11000 akçe tutan r eliri vak /ve tahsis edilmiştir... B ütün bu tesisatı muhafaza , tarr. ir v e golcu·la rın muhtaç olduğu bizmet lerle birlik te znrur i ihtiyaçlarını ltınine

yangacak ticaret t$gasını orada bulundurup sat/ırmak için is e, şe ­

hirli halka da ihtiyaç hissedilerek. resm 'i bennak r-e caba ve ava­rız-ı divanig e ve lekafi/-i Jr/ iyeden mua/iyel gibi imt iışazlarla,

muhteli] mem lek et lerden buraga halk geliriimiş ve isksin edilmiştir."

Yeni onarılon bu şehre " ..halkın dalıa fa zla ra ğbet elmesi ,'e yer­[eşmes i için , hu gibilere bida y ell e şehir k urulurken ilk gelen lerebahsedi len imtiyazlar ve mua/iyyet/er , bilahare ge lecekler için deuzun müddel mu/w/aza edilmiş ve bu suretle şehrin nii/ usu arlırtl­

mak istenmiştır/ Bu sonuncu hususu bi ldiren H. 980 (-1 572/3 )ta ri hli bir hüküm tesbit olunmuştu r. Fa ka t H, 992 (-1;84) ta rih­li başka b ir kayıtlan öğrenildig-ine görc, Karapınar 'a ge lip yerle­şen bazı göçmenler , muafiyetleri elde etli kten sonra, tekra r eskiköylerine d ônrnekte ve anca k te ft iş sıralarında bi r kaç g ün içinKaıapın ar'da oturmaktad ı r l a r . Bu yü zd en d e kasa ba boşa lmak ta

ve yol cu la rın alış veriş yapabil eceği d ükka nlar kapalı kal mak ta ­d ır . Ad ı ge çe n vesikada bu d urum un önlenmes i için ted bir alın ­

d ığı öıl'renilıııek te dir . Böylece bu ço rak ve ıss ı z ovanı n emniye ti­ni sa ğ l amak kayg usu ile ya rat ı lan S ultaniye şehrin in d aha ovakitl er p ek terci h ed ilmed iği, ku ru l uşunun sıkın tılı o ldu ğ u anlaş ı l ­

maktadır.

Büy ük Sahra'da mode r.ı motorlu vası t ala rın yeni "kcr varı"

yolları meydana getirmesi üzerine d uyul an zaru ret y üzü nden do­g-an Bid onia ş eh i rl eri nin ' öncüsü olan Su l taniye'n i .ı k uru l uşu ha k­kında , Seyyid Lok rnan t a ra fında n A. 991 (- 1; 8 1) d e ya z ılan

SUsiltnamede [Topkap ı , Haz. Ktp . 132 1) d a e l r af lı b ilgi veril­m iş t ir. Esasında Sadrazam Siyavu ş Pa şa i ç iıı (öJ. 1007- 1598:'99)yazı l an bu ese rde (va r. 87 a -b, SS): 966 (~1558) muharremininortala rında Kanuni S ulta n Sü leyman' ın Ş ehzade le r i nderı Bay azıd

ı2 Büyük S. br.'da motorlu vuıt_lar için yol kenar ları ra konulan Dı:mara lı

bens in bidon la rı n ::!aa bir tapuin in zamanı. etrafında. bi r ikmal iat.. j o nu. büh,otel, vs . nin teşekkülü ile 8110...i2 j adında bir ku_baaı ıı dotuJu bu bak ımdan ilZiçekicid ir. kıL. Deeıure, N al..:ınce Je. Cıt~4 , Ml ro;r du Monie der ıi.i Mal . on• •e li/ ;ces el ~';1l,. d 'oujourl'hui, özel "yı. ı , VII. ,II. DO . 318 (I Niun ı sss).

126 SEMAV/ evıcs :;ULTA 'I YE ' KARAPINAıı'A DAIR 127

ile S eli m arasınd aki mücadeleyi müteakip, Selim .. Adana y olun.d an K arama n 'o muaocdet kdıp k asaba-i F,"ğli r -e Ilgın mabep nindeolan Karapınar dedikleri drş t - i hrmoarede çadır kurduklarında

hu salırayı " Imaretten hali ve ziraatlan ôriltgcrdüklerinclen buradabir şehir ve bir imaret kurulmasını irade ederek, bin a emin; Ve

m imar tayin etti. Silsilencime yazarı , bunun arkas ı ndan emsali hiçbir diyarda olnııyan Sultaniye'nin kuruldu ğunu an latmakta ve buarada aşı rı bir gayretle baniy i met hetmektedi r <i , Fakat bu a radad ik ka t çekici olan husus" Kerbela gibi Ur k at re su bulunmaz birger elen Kcrapınar'o, hayır dualarına" mazhar o lmak için, ot uzy ükden fazla akçe ve altın sarfı ile üçy üz altmış pınarın suyuKaracada ğ 'm Ovac ı k ad ındaki yayla~ında yapılan birçok baş çeş ­

med e toplanarak, bura dan kasabaya getirilmişt ir . Şahzade S elimKarapınar'da bu irnarm yapılması eın r in i verd ikt en sonra kend isiKonya sarayına gelmiş ve bir kaç yı l sorıra Osmanlı t ahtına otur­muş t ur rı. Türk ta rihinin pek itiba r gören bir siması o lmama­sına ra ğ men , If. Selim' in, yurdun en ço rak ve yol cmniyet i bakı­

mından teh likeli bir köşes inde k .ı rdu ğ u şeh i r vc bunu süsli­ycn eserler manzumesi muhak kak k i, onun yapıc ı b ir tarah oldu­~uaa d elil sayılm a lı dı r ıs. Ed irne 'deki muh teşem Sel imiye 'yi i nşa

etliren II. Selim, O rta Anadolu nun kura k bir bölgesinin or t asınd a

:n F. Edbem Ka ra tey . Topkapı S:ıragı mün.i T ü,.kçt! ga;'7Iala ' katalal u.I.tanbul 1931. I, 222. no . 6; 8: yu1ır;arıdaki m efic , Lokman 'ı n H. 939 t. rihli dıker bi res eeinde de (Tü rk ve 1.lim E. mü'Z.. no. ] 91:\) d e, va r. 7Sb ·7ea'de . ynen t ekra rla­nı r [D r, C . Orhonl u t a raf ındAn ver-ilen bir eeteen).

:Uı Sf /',ilt!r.d m , 'd eki Karapı oar i le i lg ili net tesbi t edebi l d i ğ i mi z kada r il kdd a Q . Şev ki Uluda~ ta r. f' Dden, Karapm ar'daki S~/imi!l~ Camii. Ko nya Hal keviDerg i.i . V. !fUI, .ayı Sri. 2071· 20; 3 de giL" oi ı C;Bpt a 1ır;uıı. nı l mı ~tı r . f .kat d.haönc ~, i'ine O . Şe vki Ul ud a~ ile R. Mıel il l Mer iç'd en bu not u elde edu O. E ri'io ,de o nt.. T ü,./c " hi,./erind,. / .na'l''' $i. t~mi. i.~ıınbı.ı ı 1931. 6:l·54 de h ar- ikiliiDi n d ead ıM ın ı ver er ek alkretmektedi r,

ıs S ult a n 11. S elim'in beki ki şa h siydi muleser iyi anla, ı lmamıııtt r. Hek­k ı nda y a rul tı e ı düııüoc ıel eri düze ltme k yolund a yeDi I tkirfer ortaya etrlmektad ır ,

k ıı. i . H. U%uaçar,ılı. O,manl, tariiı i. n ı. -lO·H; I. H. Denıımend . IzaM. O. ma..trta,.ihi ",.on% jld, ' '' h nbu l 1948, II. 861 \Id . ,,21 ..d.; R. Ekrem Koçu, OımanIı

prN,aMa,.,. I. ta nbul 1960. 155: ş . Turan. S~/im 1/. maddu i , I , /dm A.'Ufltl0P6Ii.f,X (I 9as) 43l· ·151. ll. Se lim 'in Edi rne 'de Türk unatlDın , ebu...ri S elimiye 'denbaıka Kon ye'da da büyük bir t"8mii oldutu bilin ir . b lc . R. Rie f.t_h l; S,.l/m/g~1ı inKo .'t/a , Art 8 ulld io. xıı (1980) 811·818 i M. Ö nd er . Alnı/dna "lı ri Kon ga, 193'2 ;19.. : ı. H. Konya lı . Korıga, 528.

yeni b ir şehir yaratma kla Osmanlı İ rnpa ı-a to r lu ğ u rıun k uru lu ş veyü kselme devrinin yapıcı gelenek ve si stemli "imar" ve "şen l en·

dirrne" politikasının güzel bir ô rne ğin ] vermişti r,

Sultaniye' nin merkezin i teş k il ede n S ult an Selim manzumesininIı il mesi epey sürmüş ve yen i ş ehre ye rleş t i r i l en ilk gôçmenlerlnmuhakkak k i sıkıntı !arı olmuş tur , H. 1058 (~ l M8) de b urad ange çen Evliya Çele bi , " ab-i tıavosr ve bağ ve bahçeleri l ôıi] birlc asoba" olarak gö rür. Mescid lerindcn başka üç tekkesi ve sıbyan

mektebi ile dü k kan ı arı vard ır " .Karapınar'ın b ir kaç yı l önce tekrar aktüe l bir konu ha line

gelmesinde, bütün çevreyi " e bu a rad a şehri ciddi ola rak teh di ted en ç ô lleşrne had isesi büyük rol oynamış tır, Prof. S . Erinç ta ra­h ndan sebebieri, özelli kleri ve Karapınar içi n yarattı ğ ı te hlike e t­rafl ı bir şekilde belirtilmiş o lan bu "ç ô l leş rne hadisesi" ciddi te d­bi rler ahnmadı ğı takd ird e bu ka sabanın bir defa d aha yokolma ­~a ma hkü m edi lece ğin i g öster mektedir. Ka rapınar bu ra dan geçenseyyahları n yazdı kla rından ve yuk arı da kısaca bahsi geçen ves i­kalardan arıl a ş ı ld r ğ ma göre kuruluşundan itibare n sık ıntılı bi r ge·li şrne gösterm iş tir. Zaman zaman boş a lmış " c ha tta ha rab olmuş

ve külliyenin evkah da ğ .Inuş u r . Ya zımızda k ısaca üzer inde dur­du ğ urnuz kayn ak ve bilhassa ves ika la r ile tapu d eft er i e tra fh s u-

~6 Ev li )'a Çelebi. S~!lc,h" tn 4m.. b taohul 1114. LU. 27-23. J.tanbul'danı ~9 7 de ,,,1. çıkar.k Ha leb'e ıiden In Sl i li ı ııeyy..hı J ohn Sa llı d~ rao n ( Ie,ı . W.Feat er, Tb s T roo rls of John Sanderson in th e Leeant 15S4·]{Oı. l ond on 1931.~2) Caribonor ad ı ile ı: i kr ... tt ı~j Ka rap ın a r 'dan g-e çm iş iae de buras ı h.ıdmı da hiçbir ,ey bild irmn. Kar.p ın. r d a n beha ed en bü tün .ııe yahatnimeler i gözde n gııçi rmi,

olmamakl. beraber ikia icden önt'mli buldutum u'Z şu bi lgile r i huli.. ed e bilb-ia t

B Ara hk 1766 da Ker epı e ee 'e g elen C . Nie buh r üzer inde bueea ı pee işeu bi r ,e hirteliri b tre ku-. f akat çifte mi nar el i muhteşem ea mii di kkati ni çe Ker. Iki s ı ra d ük­ka n la rı . K'üzel bi r hanı VDrd ır ve buntar ı n hep4j kur, un örtülüd ür. Bi ni,i ev ke ­hn ı dü zu li yaptıtı nda n biitiia küllip' bakı rnh ve ma mur bir hald edie. HalbukibaJka )'e rl er deki bad ve cami le r, bakılmadı~ından tek rar he re b olmaktadı r, L: ııl.

C. Niebuhr , R(iube'cJı'~i!>unK nocb A,.abluı , Hambarf 188;. iii , US . V/ o J. He­milt on iu Ka rapına r' ı hu a b ıörmüııtü r. Ku r şun ör tülü rnedrese ( h ıın ol acak l : os ırad. mdr ulc: ve h a rapt ır. Ka. absda 100 lcadar ev \/A rdır. Menzilei . ya rdımcı lan

ve bi r de Icüher çile o~.tınd. çeıı , anl.rdan beJka lcim. yokt ur . Geri kalanlar buı_yr i ı ıhhi muhiti b ı r. kıp. K. raead . §, ·ı o K'üney batı.ınd. yayl.d. yaşamaktadır.

I.r : kı ı . W. J. Hemilt on. Ru t(ucJı~. in Aa/a Min ar . London 18-t 2. II. 2 J.l.Ka rapmarlO bütün utnımalara ratmen yaıay.madıtı "' C %aman zaman idda bo",al dıtı. ve küll iye evleafın ın da .. u P OIUDdDtU. uki n.ikalardan aDlalllmaktadır :

bu hWUJ;d. bk. 12.5.

128 SEMAvı EVlCE SU L.TAr>lvE - KARAPINAR' A DA IR 129

relle i ncelendi ğ i, ge re k Istan bul, gerek Ankara arşi v lerinde araş­

tırm alar yapı ld ı ğ ı, d i ğ e r tapu defterler i a rand ı ğ ı ta kd ird e, Kara­pı n a r'm kuruluşundan itiba ren geç irdifr i ist iha le or ta ya ko nulab i­lir , A ncak bir tarihçi tarafından yapıla bilecek bu çalışma, biz imbir sanat ta rihçisi olarak derleyebildi ğ irniz bi l gi l~ r i muha kkak kita ııı amlıyaca ktı r ve bu "yeni şehrin" dog-uş ve yaşama çabala­rı nı meydana çıkaracaktır.

JJI

Mima r Sin an" n Sultan S eli m külliyesi

Osmanlı İmparatorlu ğuaun bilhassa 16. yüzyılda gerek Ru·mel i gerek An adolu'd a büyü k yollar üzerinde men zil tesi sleri ku­ruldukun u biliyoruz. Bunlar ba zen küçük köp rü ler, bir a ğaç göl­gesine sı ğrnmı ş mütevazi na rna zg ühl a r, sık sık rastlanan ç e ş meler

veya bazı hallerde kuyula r gibi küçük çapda ese rlerd ir . Bazen ise,büyük kö priiler, muh teşem kervansaraylar ve orlasında büy ük bi rd e cami bulunan men zil küll iyelerid ir " . Nitekim bö yle menzilkü lliyelerinin başlıca ôra ek ler ini, ı s t anbul'd an doğu veya balı

is t ikametle rfnd e uzanan ana yolla r üzerind e te sbit mümkündür:Gehze'de Ço ban Mustafa Pa şa, Izmid 'de Per tev Paşa, Yenişehirde

Koca S inan Paşa ; Bozüyük'de Ka s ım Pa şa , II gın 'da Lala MustafaPaş a , U l uk ı şla' da Ö küz Mehmed Paş a, ıncesu'da Ka ra Mustafapaşa , Paya s'da S okullu Mehmed Paşa k ülliye le ri b atı ra ilk ge lenbaşlıca menzil kiilliyelerid ir. Traky a 'da da Tek i rda ğ ) , Çorlu, Lü­leburgaz, Babaesk i'de bun la rı n benzerleri mevcu ttur .

Karapın ar 'da k i külliye'yi yapa rı veya pro jesi ni t a sa rlayanın

Mimar Sinan oldu ğ un u tes bi t ed iyoruz Nitekim Sinan ' ın es erl er inib ild ire n muht elif list e lerd e bu es erin ad ına ras tlan ı r. Bilinen Tez '

17 t.tanbul'da dot u ve ba tı ist ilcam!!tlerincle uza oan büyük iki yo l fuzer "

g i bmdaki menziller hakkmda muayyen bir ıua takip ctmek.iı.i a yB yı nılamatl dü ·şündütümôz yaz ılardan ilkini ,'aktiyle ortaya ko)'muftuk. K,1. S . Ey tee, )da"bul­Şam ..8al lal solu ü% ~,.' lt tlelci m im ari u "l" . I, U.kÜJa,·8odar.cıb;ııı d",bt! _",rJt8~Z lrgdh l. Tarih Dergiı i, XI (t WSJS3-1l0. Rumeli tardıoda , ,imdi Bul2"Briatao'dak. l. o Mw t. r. Pa,. köprü,jIü hakkındaki diler bir .,.,hrm.mı z için in lık , S .E yice, SfJilen~a:J'Ja Afa. taJa P"p köp."ü,ü. Ci sr-i Afu Ş/(J/a Pa,a. Belletee , xx.v ıı

(1934) 729---7blt. Böylece Karapınar bakle ındaki bu an~tırmamız. bu u ti nin üçüac=ü

yuı.ı olma ktadır.

ki ret ü'I-Ebniç « baskısında "Karapmar' da mn /mm S elim H ancamii " , tl Karapınar'da merhum Su ltan Selim H an imareti Lo venihayet "Sullan hamamı Karapmar'da " kayı lla rı bu nu gös ter i ~ t .Topkap ı sarayında bu lunan rn üsvedd e ha lind ek i ve yalnı z g i ri ş

kısmı, hamamlar bölümü bulunabilen Adsız ri sale denilen b irTezkiret ü'l -Ebniç e nüshasında ise" Homom-ı Karopınar ' kaydı

ile karştlaş ıhr. G ine Topkap ı S arayındak i Tuhf ,tü'l Mim arinadlı risa led e c amiler bö lümünde "Camii ş,rif r-e Im art l ee Han-ı

Sullan S elim Han der Karapınar ,. imarell er bölümünde d e, " Ka­rapınar 'da Sultan Selim; san; 'nin imareıi ", ayrıca hamam larbö lüm.ınde " Karapınar 'ca Sultan S elim -i sdni hamam ı " kayı t­

l arı ;;örü ı ü r " . Böyl ece Karapınar 'daki Sultan S elim ma nzu­mes inin yapılışında Mima r Sinan'm ilgili o lduğu anl aşı l maktadı r .

Fakat bu ilgin in derecesini tayin ede bilmek iç in önce eseritahlil l azım gelmekted ir.

Selim tarafından Ka rapınar'da yaptırılan les is lerdcn, başçeş­

meler ve suyallarını inceleme im k ii nı nı bulamadık. Ka rapınar ',

hakim teped e i n ş a ol unan yelde ğlrmen lerl ise, yarı yı k ık bir hal.de ha lii durmaktadır. Ko nya 'dan gelen ve Ere ğ l l istikame tindedevam eden yo lun kenarında uzanan esas külliye ise anca k k ıs­

men marn ür bir ha lde bu l unmak t ad ır. El' mizde yeler vas ı l a lar

bu l unmad ı ğmdan , ayrı ca a ra la r ı k ı smen yıkı ld ığından k ı smen deduva rlar ilc bô lü nd ü ğünden, ölçülerinin alı nması çok zorlaşan buk ü ll iyerıi .ı tamam ının rölövesini çıkartamad ı k . Caddeye aç ı lan ke­meri alterna tif renkli t a ş l arda n ö rü I miiş, güzel ve hey be lli h irkap ı , d üz b ir yol ilc ca miiri önüne ba ğ lanhyı sa ğ l amaktadı r . Buyolun üzeri nde ik inci bir ka rgir kap ı daha mevcut tur . Bu ikincik apını n , camiin d ı ş avlusuna ir ti batı sağlamak d ü ş ü ncesi ile yapıl ­

m ış old u ğ u ko l aylı kl a tah min edil ir. Böylece, bu iki k apı a rasında

kalan yol parças ı nın iki l a ra fında evvelce sag.a ve sola do ğ ru

_ t8 _A . Refik, Jtfimor Şinan , tıtaohu 1 11131, 6:>. no. 62 ; 6~. no. 3 (i maret):, 2, no. , (ha. mam) : aynı Ii.te daha tenkitH bir ş eki lde, E. Er li , S inan J~, Ba u­m~i.tu Oımani.ch~,. Cla.,==d/. Eelee baeh-Ziir ieh 1934, 124-134.

t l) R. Melül Meriç. Mlma,. Sinan, haga/ı u~,.i. i Irlim :ı1' Sin :ıfl'ln hagat'''o ,n~,.ı.,.in ~ d sir metinler , A nkara 106.'), 6 (hamam): 24 (C'amHmaret): 37 (ima ret) :46 (hamam) ; 52 (cami -imard ) : 103 (imarrt); ı~ (hamam) T~z.1c1,..tü·I-E6!1 ig"Di D

bazı aü.shal.rıad . Ka rapı n ar hamamı . Valid e Sultan bamam ı adı il e ,öJtuilmiıtir.

k ıL. 12., not 3$.

130 S ~ \lAVl EYICE SUL.TANIYE - KARA'INAR'A DAIR 13 t

HQ.~ S elim ibni Süleyman merka di olsun cin a tı

Bu makam-ı dilkuşada ey/emiş havz' l ru ,anKıldı (lecdid-i piyaleJ hem dedi tarihiniOlmadıydı bu cihanda böy le bir ş ddıreoiin

a~ M. Önder. Mn'!ılna seh rt K on! e, Konye ın32, 4S6 deki bir foıot rafdaa

e rı l. l ll d ıtlOa ırz,re. camiin lIonc( maatycri önüade evve lee bir çalının örUüt ü birrn ak: vardı . Böyle u%8tı lm l ~ aoncf maatyer leri. ıde a bu l 'd. K ı lıç Ali P.ıa. O. kti­d. r'd. Mihrimab ( ı.kele ) , Eskl velide vı . camiierinde de , örülür.

C ami kısmen . hu bölge de rastl anan ve göktaş d en ilen koyug ri renk li taşın kullan ılmas ı suretiy le i n şa olunmuştur. Ço k lemizve ilinalı b ir i şç ili k gösleren i n ş aa t t a bu koyu renkli ta şların d e­koratif b ir unsu r g ibi kul lan ı l dı ğı görülür. Nitek im, d ış cephelerdeen a lllan iı i baren üç dizi t a ş bu renk ted ir. Ayrı ca minarel erded e bu taşla rdan b ilezi kl er görülü r. Duvarla rın g eri kala n k ısımları

sarım tırak renkde t a ş lardan yapı lm ıştır. Ayrı ca burada kullanı lan

merm erin d e g r i renkd e old u ğ una işarel ed eb ilir iz. Çift minarelive üstü kurşun kaplı o lan c ami, beş kubbeli bi r soneemaatyer initak ip eden tek ku b be ile ö rtül ü basit bir mekandan ibarettir,Ka re esas mekanın her bir kenarı içd en 15 m. ka d ar b ir uzunlukdao lup, tek ku bbeye p and ant iller yardımı ile geç i lm i şti r . Dış arı­

d an fazlaca taşkın paye ler ile takviye edi l m iş olan ceph eler m üte­vazi ve iddia sı z b ir mimari g ös terirl er . Faka t ahenkli nis be tlertem iz ve itina lı işç il ik bu sade yapının başlıca vasılla rı d ır. Mer­merd en işl enmiş mihrap, c ümle k ap ı s ı , rnüezzin ma hfel i, minb erb inanın sade mim aris ine uygu n suretle nisbetli, za rif ve id dia­s i z dı r . Camiin en d ikkat cek ici t ar a fı, normal ol a rak, gi riş ce phe­s id ir. Bu ceph enin, cadd e üzerin deki tesisl erin a rasın dak i çiflekapılı g eçi llen gör ülcc e ll'i d ü ş ü rı ü l e r c k, mimari kompozisyonu b u­na göre ay ar lanmıştır. S oncemaatyeri revakı st a lakt itl ! (rnuka r­naslı ) başlık lı , ç ift e bronz bilezik li merm er süt unla ra salı ipti r .

Bu reva kın beş bölümü d e eş it le ş ku b be ilc ör t ü lm ü ş t ü r " ,C amiiu, mihrab ı ile cümle kap ıs ı devrin t eıyinat ı nı aksell iren

ye gane un surlard ır d enilebil ir. Mermer kapı kem erinin üs tündeonbir d ilim ii b ir ist ir idye kabu ğ u veya yelpaze şek l inde bir kapı

uza nan ik i yapının bu lunduğu an l a ş l lıycr lO• Bunlard an sa ğ d ak i la­mamen ortad a n k aldırı lm ış ve d ümd üz ed ilen a rsası, caddeye ba ­ka n y üzündeki çirk in d emir parmaklıkları ile ca miin ve kapı nın

asi l taş mimarisini ile tam teza t halind e olan or tas ı havuzlu se­vimsiz bi r bahçe (i) ha line gelir ilmell'e çalışılm ı ştı r . Evve lce bu ­rad a bu luna n mü ştern i l a t binas ma ge çi t ver en k a pı nın Bursa ke­merli kapıs ı . sağlam o la rak henüz durm ak tad ı r , S old aki kana­dın yerind e d e esas yapı tahri l ad ild -kte n sonra , a rsasına ge ­lişi güzel b ir tak ım binala r yerl eşt i rilm iş ve böy lec e bu k ülli­yeo in caddey e ba kan y ü z ü .ı ün güzel tertibi bi r dıha düzelti Imi­yecek surett e yok edi l miştir. Külliye çe rçevesi içi nde ol mak laberabe r, ikinci b ir kap ı ile cami ha riminden ayrı lan , böy lece ca­mi ve e t ra/ındald hay ır b inala rı nın tec rid i d ü ş ü n ü ld ü ğ üne gö reburad a sa ğlı sollu çarşı ve ker vansarayın bu lundu ğ una ihtimalvermek yerinde olur. Belk i d e her iki taralta d a d eva m edenkervansarayın yola bakan yüzünd e dükkan gözler i s ıra lanıyordu

Ikinci avlu kapısından geçi1 d ill'inde sa ğh-sol lu uzanan ha ra p, ku b­beli ve baealı b i .ı a lar ise, imaret-misafirha ne ve i m a re t-aş ev i nin

ka lıntıları olmalıdır . Bunların sek iz köşeli o la ra k tu ğ l adan yapı­

lan ba ca la rı , tam or t alarınd a di kine yerleşt ir ilen tu ğ lala rla mey­d ana get iri len k uşak ları , za ril profilli t a ştan i şl enm iş d uman men­fezleri ilc cazip gö rünüşlü unsurlardı r sı . Kap ı l a rın ekseni üzer indeol an cami cephesinin bu mu ntazam t e rti bi ııi bo zan tek unsur, geçbi r d evir d e şimdik i ş ek lin i a ld ı ğ ı s ezil en ş adır vand ır. Bugü nküşa dır vanın su hamesi duvarı üzer ine yapışt ı nlmış , klas ik ushibdai ş l enmiş bi r ki ta be t aş ı. şadır vanın esk i b ir tamiri ne sar ih olar aki ş a re t etmekted ir .

Ço k sil ik ol duğundan tam olarak okunamıyan bu ma nzumkila be şu suret te tesb it ed i lm i ş t i r :

30 Bu hu!lu. d. , y ine Mimar S i nan'ın eseri o l.n Kony. ba tu lGdalci 1Ig'IQ'd.La1. Musta' . Paıa kulliyeai ve kenan••u ay ib "a r ıı ı u (aratta) bir öuıek htkiledebilir : bu Icültiyea io bir pl ioı iç in bk. G. Ozd('f , Türk rorııltı" , I. h nbul. 195-1,bu plan A. S. im al ıreıı ta raf lDd:!n çi 1:i 'mi~ t i r .

aı T . Baytin , Bocoiar, t ekn ll l. gopı.t . mimarıst (J1l!' T ürk yapıcı/ıtında hoca(Tekl'lik ODiv. Yeterlik tez i), I ıtanbu l 1951. de Türk b_c. l.rl hakkıoda bir dene­me yap ı ım ı , olmakı. beraber, kOllU yete r derecede i ,leamemi ıti r ve örnekler az•• y .d.dı r ,

Fi tarih seneu baa ve elf

fi Ram.su a.i·l.mü b. rek:( IOJI - 1593 )

132 SE~ıAV/ EVlcF.SULTAN/VE' KA,{APISAR'A DAIR 133

sen e 12'i3 ( ~ 1847 )

m.ktad ır , kJI. V. lt demir, Tü"k-I./dm J w,i kitab~ e.t(Jmp:ıj.'a", Bclletea . IV(19-U), 5S.a ; ea mii a kitabesi bak• • ynea ble t. H. KonJ.Iı. A"' .f~l~"l ~ kitabıl~rl

ile Konga ta"ihi , Ko nya 19 3:. 5:H . Yukan d.ki arapçı kit abfll t erd i mes ia i y. p. oProf. Dr . Ahmet At~ı ·. teJekkür ed u im.

Esas kita benin ik i tara fı nda:

Liit]» rabbant erişdi eg guba rHdlisa m ü'min ge/ti rı kıls ın sc ld!Merkcd ·i Sullan SeUmin nurunı

S aniga tecdid edüp " ' mak beratGült /-Ia ?ıdi tomirine tarihiniDe imamu kıl sa lali bul necal

Prof. A. Ateş ta rafından yap ı lan tercümesi

i ) a · Eg R abbimiz , bu binagı bizden kabii l el

b · ve fazlın ile tövbemizi kaMI ederek, bize doğru g~lu

gösler i2) a · Bu yükuk cami tam am olunca,

b • Rabbimiz, en yüksek Al/alı onu kuMI elsin i3) o· Gagb halifi tarihini söyledi:

b - Gerçekten bu, tak va üzerine kurulmuş bir cam idir .

(50.1 mısra, Ku r'an i X (Tevbe süresi ], 109. üyetidir).

Yakın bir ta rihte yapı l an bir tam ir esn asında alt sıradaki kartuş ­

lard an en sağ' ve en so ldakinin üzerlerine ve kitabenin al tındak i boş'

luka siyah mürekkep (veya boya ?) ile manzum uzun bir tamirtarihi yazı l mıştır. H. 1263 (-1847) tarihinde Sultan Ab d ülmec it(l b39- 1861) in iradesi ile yap ı l an bu tamirin tarihi, O sman Harndiadında bir şa i r tarafın da n ya z r lmış olup vezin, kafiye ve ha ttaman. bakımından oldukça zayı f ve hat alıdır. Ç ek ti ğ imi z Io to ğ­

rafla ıın yardımı ile ancak kısmen okuna bilen ve arala rda şüpheli

vcya okunanuyan k ısımlar da ka lan bu manzum p.rçay ı eks ikve yetersiz haline ra kmen bur aya alıyoruz :

l:.J I Il . l:.. ı,~. 1:. .... . .~

~.r.l l 1' .4- 1u, ; I,J;~

"'. ı'· "-~ i ....;:1.,1 Jl<;

~..ı..'J ~~. L=:L- ",:",-J

..,~)' i ..i 1:..; J",'

ıS"" i ...,l; ...........' ..ı..:--l': 1

al ın lığı bu l unmaktadır .... Bunun da üzerinde, iki sıra ha linde se­kiz kar t uş içine yerleştirilm iş esas kila be yer almak tadır ii.

33 ı.ti r i d y e ka but u ,eklindr:Iıı:i alıolık . üslerne. i, b i lhassa kli.a;: devri o 'QD..

luıı:ı d• • T ürk ua.tınd. ilk y . ba Del teeb-leein ba ıl.d ıtı Li.le devri batlarınd. veiçi nde çok sevilmiıtir. O nalhbC'1 YÜ2, ıl da icull .nıldıtıoa d.ir ee e.ld misa l timdi­ki halde Karapınar cam ii kepıs rdu- . Aş_l td . b.Mi reçe o Beykes. yoluııdaki Ket­hğda. çC'~rne.i her Dekadar 1683 ta ri hli ise de. 1715 de tamir r örmiqtür ve tez­yinah muhtemelcD bu devre .ini, . Çi nili Icöt~ 'd e Sul t.o III. Mur . d tar.fından

yaptırılan hmir .ır.,ında bi r oda)'. i D ~. ed ilen H. 99'J (1590/91) tarihli tavcaluçetme. iıtiridye motifl i alın l ıt, ile eo C',"i mi. a llerdcndir. bk , H . G Hiek . Tü,.Id.~

he B,.un n.n in Kon.tan tinop,.ı. Jah r bı.:ch d . ..iet . KUD.t. ı. ı 92~, 27, le .... 17, t e• •7; T. 0 ,1, To pkop' .o"ayınaa Fatih S . Jf~hm~t '~ ctt ~,ı"lu, Anku. LP58, 12 :Dite r e.1ri bi r ö rne k i.e Snltınahmd camii külliyC'li .,..tı.ının. Neki tbee d .okatı

tıraf ı nd 4 1ı: i çeımuidir. Ta rih li Iiiter miniler i(in k1r. ı. H . TaD ıJık. ı.ttmbul

r~,,"~/~"i, I.lanbul 1943· 15. I, 5: , uc , 50 (H. 1012 . · 1603. Şıhnde camii av lukapı .ı yanıada ı brahim P.ŞI çeıme. i): W . no. !>4 (H. 10 1.') - 1603. Gü lhaae par·In kıpuınd. I. Ahmel ç'eımcııi); 76. DO. 7.& (H. l().jı ~1 8.ıı . Saray'da Sünnd oduı

çeımui) : II. 298. DO. 537/8 1 (H . 1121 =::::s1'j09 , O.leüd ar Yeni V.lide camii kapl. ı tI­

d. Emdrıllah Sulta n çeımui ): II. 802 , DO . 239 83 fH . 1181==1718. Kan lt~a 'da

A n e Han ım çeJmu i) : i . 123, ec, 129 fSa'd i bad. H. 1~=1722. Oçu neu A h·med çe tmeıi yan höcr eı,.r i) : ı g.q- . no . 2.~9 [Fet ih'de Nev,ehir Ji ı brah im Paıa Çe, ,,me. i) : II. 62, no. 42 (H . 1135-=1723. Ort.köyde NevıeMl' li ıbrahim Pa , a ç eşme­

.i) : 81. GO. 64 (Gal. ta H. 1145-1 ;32, Galıta'da Hacı Mehmed A t a çelmn i ) :8 3. nı). fJ5 (H . ltol5 =-li1::l2, G. la ta 'da K~mankeJ camii al l ı nd.ki çe ,mc ~ ; 93 . no.71 (H. 1],15·--1732. K.ıımplIl&·da Hacı H üu:yin Pa ıa çe~me. i) : 9.5. no. 78 (H.11-15= \ i 82 , Takıim, J. M. hmı;; d ~p~mui); 2!iS, no. 203·2 (H. 9 .10=1538. Beylcozyol unda Ke th üda çe~me.i ). bu çe~me tarih it iha r iyle eski ,örünmelcte iıe de üze .eiedeki bir ki t ıbe H. 1127 (-= 1715) de tam ir edilditini isbat etmekte d ir. ı.t irid.

ye ka but u şeklinde ah ehk, billluu 18. yü ı. ...rtl başla rtnda ç ok .n itrniı v cı çeşme­

lerden büş1c1ı b ild iti min ıröre bi r sebilde d e kullanı lmışt ı r. Bu. O.kiida r +da A h·m edi ye'd e Tersane emini Ata'p ın H . 1 1 ~ 4ı ( =::::s172 1) de yap tır dıtı kü lliyedin se btl­d i r, leş l . ı. Ku mbereerlar , I.taıı bul .ebill~rl. l.tanbu l 1933, 33. Mezartaşl.r ına gelin.ce , Karaeaah med 'd e ıbrabim Pa~a v.lidesi Fatma H atun (H. 1112=- 1iOOlOl ) : Ha ­nif e Hetue (H. 1124= 1i12). k, ı. S. Nüıhe-t (E rl'ua), M~z.(I" kitabe/~r/. f.ta a bul1932. rea. 2. 4 : Rodo, 'da Sarı Abdullah P..,,& (H. t 147= 1711$ / .5). kşL. V. S tr um :uı.

/1 . 6 t~cc}u " Cıi Uu "a" R~i. aRdli, Riv ista delle Colonie lt. ı hHıe. Viii (193")ve nihayet .ynı motili meza rla 11a rmda n ilham alına rak yapl lBD bazı namnR'ibkıblel'ah'l.rınd ... da bulmak ka bild ir . bk. S . E yir t'. "01 li J~lCi yarı . 8L ru. 2.Bu molifin cami mibr.plarlOda Ic u ll a n ı ld ıtı n a diir bi r mi..) in Tophpı ...r a y t.üçunaü avlusunda Atalar (!Imiiadedir, rumi için b1c. Güze l Saııı ılar Duri. i, VI(19 19) 8 1.

14 C. mi ve çeımenin Icita be lerinia ruimleri evvelce yay ınl.nm1ıtı r. 1e,1. F.S oyma n . ı. Ton l' ur. Kongn ulci u~,lui /c r/aı'uz41. Kony. 1914. 202·:t03 : bu kit . ·be ler in e vvc lce .hnan nt.mıajlerı (DO . ';9, EO) Türk r.;ih Kurum u'nda bul un-

1 3 ~ SE~IAVI sv ıc s SULTANlvE - KARAPINAR'A DAI R 1:'15

Esas kil a benin alt tarafından :

.. . .•. . etm işti. , . . • .Imaretin kılup handan . , • . . k alb "ıran

Şaha ıayıkd, ihy a bu mebnay-' selim iKılub Abd ülmecid şahi bu tamiri selim;Sodakatta edüb hiemet sana Ur ş ahs - ı sultan;H üdd vendin ala sı dır Muham med Şükrü sulttitı i

Verüb y ezda n mürad'anın dü alem içre gelanOla R abbin emanında oüc üdu sdllmen ha anBu Osm an Hamdi ruri şe> günahın bahrına dalmış

Afiv ismin mukabildir rizosın zerrine dalmış

Bu ta rihin yazıl abilmesi iç in üs ll eri ha rc veya al çı ile doldu­rulan iki yan kartuşun as lında ne ihti va e ttik leri ni ta bia t iyl e ş im ­

dik i ha lde öğrenmek m ümkün olmamaktadır. Cü mle kapıs ının

üst k ısmı, binanın he r ta ra fmd a hakim olan , sadeliğe ön em verenzev kin bi r alarnet i o la ra k, k lasi k bi r bak lava lı fr iz molifi ile çer­ç evelenmiş ti r.

C amiin tek muhteşem k ısm ı o la n büyü k ahşa p kapı k ana lla rı

ge çmeli ol arak yapılmı ş, bronz kili t ağı zla rı ve halkalar ile be­zenmiş t i r , Fakat ne yaz ı k k i, bu ba riku lad e g üze llikd eki b ronza ksam iyi korunmamış ve Lunla r m b az ı parçaları ilc ha l k aları

sökü l müş t ü r . Dr. O. Ş. Uludağ tara fından 1941 yı lı nda ya..lan biryazıda bu ha lk al ardan bahsedi lm iş hatta bunların resim le ri d e ya­ymlanmışt ı r ". Us lü plaş tmlmı ş e jd er şeklindek i i u ha l kaların 1941yı l ınd an bu ya na sökü l üp ça l ınm ı ş olm a l arı na es ef etmerne ğ e

im kan yoktur . Bunlar e ğer bir müzcye gi rm iş de ğ i lle r is e, es k ifo toğra fla rından isl ifa d e s uretiyle yeniden d ök ülere k yerle rinetakı lma la rım terne rı ni etmekte n başka çare kalmamış d em ek tir.Kapının ik i yan s ôves irı in üs t k ı s ı mlarınd a dış a rı taş kın h aylize ngin mukarn as lı bi rer lezy inal bu lunmakt adır.

Içe ride mi nb er ve mih rap d a tamamen Osma n lı klasi k d e virmimar is inin ö lçülü, a henk li ve za ri f ırüze ll iğini a kset tiri r ler. Mih­rap merm erden işlenmiş ve n işin üs t kısmı s ta la ktit ler ilc be­zenrn i ş t ir .

Klasik d evrin külliyele r ind e usuld en olduğu üzere, hamam

a5 O. Ş e v ld Uludat. not 2-1 deki g . ,.je.

manzuınenin ta mamen sım rı d ışınd a s ol la rafda ki soka ğ-ı n karş ı

sırasında inşa edilmiştir. Hayl i ha ra p bir d uru md a o lan bu es er in,du varları cami kadar ili nalı bir i şçil ik göstermemekted iı. 5 0­yu nrna yeri, yani ca rnek ôn kısmımn bü yük kubbes i h iç değ i l se

c addey e ve ca mi e bakan yüzünün, mi ma r i bakımdan ifadeli o l­masmın istenild iğ in i göster ir .

Kara pma r'd a ki Sult an S elim k ülliyes inin so n bir parçası dahavardı r ki, bu d a bir ç eş medir ve bir c add e üzerinde ki büyük gi­rişin ta m karş ısında bulunmak tadır. ls ti fi , çerçev es inin tertib i vei şl eniş i çok d ikkati çek ici o la n k irabesine g ö re H . 977 ( -:'1569/70) de şair Meş am! tara fmda n ya zılm ı ş tır ".

Şdh-ı Şalıcin-ı cilian bdni-i Su/!ci1JiyyeYa'ni kim Şah S elim Han-ı sa'iidet -gii sterKı ldı [erm ôrı re~'an ollı bir db-ı safiKi mfayile gelüp nüş ede her leşne-ciger

Ofdı eııgüşt - ! Muhamm ed gibi beş çeşme reudnMu'ci,aı eldi deseın giddlir ol Şah'a egerGördi ol ç eş meler ün ç ünk i Meşeimi cuşun

Dedi ttir iblerin aldı ugün-i Keoıer

ortada ~ Ya AllahYa Muhammed sene 971 (- 1589/ 70)

Ev vel ce ya nmda hayvan ların sulanması ıçm yalakları o la nbu güzel meuzil çeşıncsi , so n y ıll a r da caddenin düzel tilm es i sıra­

sında bu ya lak la rm ı kay bct rn i ş t ir . Ç e ş rne nev' i iç inde muhakkakk i güzel b ir a ml ol an bu eserin, tarihi değerin i ve güzeııi~i ni

d aha iy i belir tecek oir ş ek il de e lra h mn ta nz im ed ilm ey i ş i ne esefed ilir. Karapına r' ın va ratılmasma sebe b o lan bu eserin da ha say­gı h bir çerçeve iç ine ahnması yer ind e o lurd u. Kila bedek i nazmın

ş a i r i Meş am i , Korıya l rd ı r. Y a z ı nın d a devrin iy i haltallarından

b iri nin elinden çı k tığına iht imal verilebilir sı. Ç c ş me , güzel kaş

~ı5 Burn h Tahir Rey , Osmanlı müelll fl trl. ı . t anbu l 1:\:i3. ll, 412: M. Mu '·ud KGmaD. K{JTapzna " . ::' ~/imi[,' ~ e..m ii 11l un <u~b~ti!J le Şdi~ Mııemt' , Konya Halkıevi

dergiai, V (1911) .layı 85. 207.ı -~0j 7.

:B7 Çeşme kitebeainic ç erçeve tertibi, Konya'da M.e"ıan a türbeıi yanındaki

H . 98 1 (~157S) de öl en S inan Peşe için yapt ı r ılan tü r be.ıı indı:lr i nC' ço k beeee mekte d! r.bk, M. Önd er. M.dana ı ,hrl Kony a. 618. Biribi r ler tee çok yakıp tarihlefC aitolaıı bu kita bel: rin ayn ı u nalHuD el inden ç ıktıtlDa ihtimnl ... er itebit ir -

k emeri , taş kaplamalı çatısı , çift e ayna t a şları ve ki rab enin ikiyanındaki kaboşon la rı ile ahenkli b ir eserd ir . Ceph es inde tek a k­sıyan un sur, kem erindeki renkli t aş larda n en üs tt en beş ta nesi nineksenl er inin bi r merkezd e t oplanmayıp, yer e dikey oluşlarıdır.

•• •Sinan'ın çeşi tli es erl eri lis teler indeki ese rle rin heps ini b izza t

nez aret ed ere k yapt u-t a mıyaca ğ r a şi kardır . Bunla rd an bir k ı smı ,

bilhassa uza k yerl erde o l a nl arı, S inan 'ın v. rd igo i d ire kt if üzer ineoraya gönderil en kalfal a r ı arafında n he rbirin in kend i an layış veka biliye tl erine göre i nşa ed ilmiştir . Kay seri 'de Kurşunlu ', Erzu­ru m'da Kı brı s fatihi La la Must a fa Paş a " , Marı isa' d. Mura d iye"c a milerinin bilhassa dış nisbetle rindek i a ksıy a n ifa d enin başlı ca

sebebi bu olm a lıdır. Bugüne ka d ar h iç b ir ya pı ve k ülliye planı,

röl övesi e le ge çmedigoine göre, o d evird e binal a rı n önceden pro­je ler inin çi zi lm iş o l a bi le ce ğ ine biz şahsen ih timal vermi yoruz,Bulun an bir kaç pla n ve kroki, hiç bi r ş ekilde b ir projc mahiyclve de ğ er i ne ha iz olmıyan d esen lerd ir " , Karapınar'd aki S ult an

~.s Si nan 'ı n h. vas ı n a sahip o l mıya n fakat listed e ed ı geç !! n en tan ı n mış ör­nek Kayseri'de K ceşunlu eamidir, leş !. A . Gcbriel, lıfonumtb tu rc.. d·A'j ato!i~.

Paris 19S1. i. 56·57, Ie v . XX Vi, l; halbuki bu eamii Sinan 'ıo tam o l i"unlıı k çe ­

kında _benleli bir nu ol arak o rtay. koydutu yolunda bir düıü n c:e de ileri sürLiI.l1lü1tür. Iq l. E. Esrli, Sinan , 102-10 3 : bu :ıI on dü ıün eey i kabule imkA n yoktur.Dı ~ Jrörüıı ü~ü bakı mından Kurtu o lu veya A hmed Peşe (Ha a ı P. ~a ) camii , Si na n ' ıneterl ~ rindeki hikim estrtite tamamen aylemd ır .

.. T oh . kO b i . ° iarı çe.ı . ı t . e er ı ve valdiYf"li iç in bk, . A. Kc nyah , AbHflll1r; Vd' ki-

'arn/eri ile Erzurum tari hi , I. tıı nb ul 1930. :L30 vd .40 R. R i el ıııt ah l . C~nubi'g:ub/ Ana i oluda Tü,.k mtmurtst, lahobul HHO. 14

vd . ; ç. Uluçar ı : GÖkçe: n. Meınba tarihi. İstenbu l 19:;9. 103 ·112: bu hu ıwda bil.hana, K. Su. Mi mar Sinan 'ın ,.uı~,./nJ~n Mu ,.a i/g~ camii. h hnbul 1910. 9.10 .b?rad~ ~e~i r t i~di ti ne: gö re" . yap ılıı ı hayli had isl! li o lan bu cemiiu, in şaıı ı SiDaD 'ındırektı!ı U7e:t IDe. H u !la mıma rı Mahmud tarafından idare olunmuş (\ {ühimme DI .49, i. ISfHt onun ö1 umü ı:ıden SUDr. da Mehmı! d A~a bu iş le ırö re v leDd i ril mi ~ (Mü.bimrae DI. , W, e, 1$9).

.. _ tl B, Onu !, Topktlpı U"'L!J'1 a"livinat b/Jluruu mi mari plthı[ar ü %~ ,./ fI ~,Turk Sa rıa h tarih i a ra~tırm.ı\ ve incele mete ri " J (19 33) 168 -197. Burada yayın ı••

nan dl:' II I!D , kroki V B pl sıı lar tır. ıIDd. Sinan d evr- in e ait hakiki bir proje mahiye­t inde hiç bir ves ika yektur. S 136 · 1 7 de resmi ver ilen ve bebsl geçen etr. fı çar.~I Iı, çifte miDare li ve yan mda hanisi bir Muıta f. Paşa ' ı::ım türbl:'. i ola ı::ı külliye.ş ernaı ı iıe 80 n dereeede bas itt ir. Du r l!" ıı m i ıı hang i kôll iyey i ta, ,,ir "tt ik i de anI....ş ı l. mam ış tır .

i ' Egli, Sincın , 125 de Tr eb al a'd ek i Öarna n Şah cami in iı::ı Anadolu'da Tur'hnl'de olab il e~etiQi tereddütle: bildirir. Halbuki kuzey Yu ea nista u'dek i Trikk. la,Türk devrinin Tı r hıı la's ıd ı r . Buradaki cami ve Hieb e yı llarca ÖDC~ yay ı ola am ıştl .

kı L. F. Bil binıre r , MO$chee und Gr.:ıbiTl!ll du Oımnn ·Sch ıilı ::u Trtk kalo, Ein W erkdes Baum f:i.te,.,. Sinen , ,. Prekttke te. Akad emies Ath eı::ı on " LV (1929) US· 1S;ayn ı eser! e mimElris i ise ay rıca inceleamilttir. A. O etendee. H orkJıU8kto niki tout eamtou Osman Sah ton Triekolon, ayrn ye rde , 3 10.325 : kL!l8 bi r out ve ikir~.Itn i iç in bk. S . Eyice, Yuna ft İs t !l fl' cla Türk m lm ari ese rlert, l l , .. Türkiyat Mcc·mu .. ı " XII (1955) ı l7. " • . 15, ıa.

.ıs I l kç lllkd lı tehli keli. g üç geçil ir k:rvan yo lları üzerinde küçük menzitll!tin ku·rulu ş u ve umanla bun la r ın yerlerind o: , c: hirler in dokm"' 1 pro blem i c\'ve lden beri

S elim kü lliyesinde Sina n ' ın bizzat i l gilendi ğirı e, hiç de ğilse an ako mpozisyonu onun g österdigoi ni kabul e lmek za rurel i vardır. Kül­liyenin terti bi , bu çorak ve ücra köşedek i çevrey e uygun sadeve iddiasız mimari si, ö lçülü fakal a he rıkl i nisbetleri Sinan'ın us­l übunun başlıca d elillerid ir. G ine üc ra bi r yerde Y unanistan 'daTı rhala (~ Trikka l a ) S inan la rafından yapılan O s ma n Şah ca­miln de d e aynı iihe nk li nis betl er kullan ı l mıştır " . Hem en hemen yok­lan yaralıla n çorak bir yer d eki bi r kasa ba içi n, bu sade mimarilies eri n, sa kin çizgiler i ilc , d ah a iddia lı bir eserden çok d aha uygundüş lÜ ğÜ muhak k akt ır. Kanaalimizee Karapınar'da Sult a n S eli mcamii , do ğruda n do ğruya Sinan l a rafından t asar l a rıan b ir tert ibegöre onun d irek t il i ile yapılmış bi r eserd ir. Yukarıda i şare t etti­ğ im iz Kayseri ve Erzurum'daki eserler g ib i, lamamen bi r kaUanın

zevk ve görüşü ne bırakılmış bir ya pı havas ıııa sa hip de ğ ildir ,

İ s t i r id ye kabu ğ u veya y elpaze biçimi nd ek i alı nlıgoı ilc c ümle ka­pısının kompoz isy onund a ve nis betlerinde gö zü yad ırga tan b irşey o ldu ğ u muhakkakt ı r . Fa ka t bu nun sebebini belki bu p arça­ların, mihra p ve minber ile birli k te b aşk a bir yerde i ş l enerek

bur aya getirilmiş o l malarında aramalı d ı r .

D iğer ta rafta n S ulta n S elim camii, 16 ve 17. yüzyıllarda A na­d olu'd a Do ğ u ve Gü ney-Do ğ u ist ikametinde yapılan büyük a nayolla r üzerindeki, menzil küll iyclerinden b ir inin merkezi olması

bakımından , b u yolun güzergahına i şaret ed en b ir a la rnet o la­ra k d a öze l bir de ğ e re sah iptir. Osmanlı d evr i medcniyet ta rihiniincelerken bu yolları ve üzerler ind ek i menzi! eserlerini tanımak

ş art tr r. S ultaniye 'n in kuru luşu, ta rihin in erken d ev ir lerind en itiba­ren büy ük ke rva n yolları üze rin d e ş eh irl eri n doğuşu ile mukaye­sc edi lmege d e ğ er ". A rada, yo l sistemi bak ı mında n benzer ta ra f-

137SULTANIVE - KARAPI:-ıAR'A DAIRSEMAv i EvlcE136

138 SEMAV/ EV/CE SULTANIvE ' KARAPINAR'A DAIR 139

lar vardır. Diğer taraftan Sullaniye - Karapınar'ın bir i nsanın is­teği ile yoktan var ed il i ş i ve buranın i s kanı için sa rf olunarı

gayretl er, ilk yerl eşenlere tanınan ha klar, benzeri .. yeni ş eh i rler "

ile k arşı laştırı lması ise ayrı bir inceleme konusudur " .Ayrıca, Karapınarın Sultaniye olara k k uruluşu, ana yo llar

üzerinde bir ihtiyaç yüzünden zorla yaratılan bir kasaba oluşu,

Osmanlı şehireilik tarihi bakımından ilgi çekicidir ıs. Klasik devirOsman lı Türk sanatı, bu hususda muayyen prensiplerd en hare ketetmiş ve bunu tesadüfi ere b ı rakmamı ş tı r os. Ta rihin hay li devirle­rinden beri insanların yaşad ığı bu yer, tek rar boş a lm ı ş ken , orası nı

16. yüzyılda ihya eden Osmanlı devr i Türk medeniyeti nin, meden ianlayı şı ve sis temli "şenlend i rme" pnli ti k ası dır. Bu yazımız Kara ­pınar ka sabasıilin t ariiıçes i ne dair bir araşt ırma olmadı ğ ında n

Türk devrindeki gelişmesi, buradaki d iğer yapı lar üzerinde dur-

dikkat i çelemiıti r, bk, M. j. Ro.lovheff. Tobleaux J. la (LJ~ tJ ntiqut . Pari. 1986.ıı5~168 de I..! . d t•• ca,.aCl .:m ii , •• ; Pşıra et Palmg, e adlı bölüm.

41 BiuM d evrinde, teh likeli bir bOl$cnin emn iyet i ve i ra bıada ordun un rJ~l·

uek yaçabilme.i için hükümdar i r.dni ile t amamen yeDi ol.rak kuru laD ti pik birıeh i r örnet i biliyoruz. Bu. Mardi n-Nıaaybio a r• • ı nda O.ira ıehridir. bk. P. Cel­linet . Un~ " ".ili1 n ea ee " bgza r. tir. ~, ~n : 0 / . La [o n dation J . Dara (A rıadaıig.

poliı) en ıYlıopatamir, şu ese rde. Mi/angl!ı G. Schlumb.r~r. Pari. 192.&. i . 5J­60 ; kşl. L. Br,ebier , L~. Ind it atlon. d~ r~mpir~ b!l~n tin . Paris 19 ~ 9. 20": kur u­IUJu. bin aları ve iıkan edilen ilk ah _liye (bu nla r n .d edilmiş kölelerdir ) t.O ID_Oimtiyazlar ile he rbirine ver ilee ev ve topra k tes bit ed tlmekted ir t F. Döl ırer,

Di. Frühbgzantin;, cne und bgzantirıi8ch bu inllaut f! Sta:lt, •• Att i del a' Cooır e. ..L O d i .tudi luW.lto medic evo", S pe let e L~, ayrı bas ım , • . Il , not 01 1 ; Dir.·Dlukuru lu, ve i.kin lI.rtl.rl ile ahali ye tanma n i mti ya ıl a rın ı o Inee lenmesi, OJmanhdevr i " yeai , ehr i " Din kurulu!} ve i mt i y azlu ı il e rnukayu e ejilrnek e deker.

45 O.mao lı ida re. i .ı ra.ında biç yok tan yaratılan m. mur beşke bir Je hi rörDeti ular.k Dama d Nev , ehirli İ b r a him Pa,o·nın. ı l oA'dutu köy ol.n Mu,leara 'd.ya rattı! ı Nevşehir"! göıterebi liriz. Bu huı:.ı .da 1c,1. A. Refik , ıbrahim Pa,a %"OmO­

msıda Urıı< b ee N'vı.hir, TTEM. XLV ( ı aIO~192 ) 153-1f5 ; M. A kt epe, ıbra­

him Pa,o'g:ı alcl iki w kfig• • Tar ib DerKi Soj. ..y ı i ~ (1g~O) 149-160 ; :ı.ı . Aktepe,Do mad Ibl'ohim Paea ~CJkaf'''a dair f}u ikala,., Ta ,ih Dergi.i, ..y ı 17· 18 (196J)17·26; R. R ehber, N~(,,~hjr (1~ (jö,.~m~. ADbr. 19:;l.

41$ O_m~nlı d ev rind e buı ıı luz.i1Ierilı drdında ıamaola bi ... h •• ba teşd,kül

dmiş ve bazeD bu kasaba b üyü yerek bir , ehir olmu, tur. Nitek im çok büyük vebakikal eli rnubt '!f em bir mentil Idill iyesi ola n Ö küz Mebmed Pa ta kii l1 iye.i etra­lIDda nmaııl. Ulu kı ,la k• •ab.. ı meydan a "C'! rn i ıt i r . E.ki . eyyabl.r bunu D etraf ın·

da faz ı. hir i.kin bulu nmad ı4 1 n ı bi ld iri r ler ; bu bu.u.da leş l C. Ritter. Eriku ,..•J~ i X. K(rina.f~ tı ii . Berlin 13.\9, 231.

madık n. Zaten g.yemiz de son yıllarda . ~ünden güne kum!a örtü­lerek birgün tama men boşaılılması tehlikesi ilgililerce s öylenenbir Orta Anadolu kasabasının tarih ve a rkeoloji bakımından or­taya koyduğu problemleri bÖylece belir tebilmek ve burada biroluşun nedenini ve delilini tanıtmaktan ibarettir.

n--*[--ifii

Cam i avlueunda bir Bina.. sütun baı lı~ı üze rindeki monog ranı

·17 Bee ke e, )'ukarıda a dı geçen yuıaında . Kar.pınar·ID mah.aııel eril1 e temasil e. bunların adların ı ve bu .dl. ,dan tetıkkü l tarzl.rııııı tay ine çalı ,,, , • . rsss),Bi% bu ya'Zlmızda Karapı oar'ın di A'er mahaıı eleri ni leeelem edik. Ka..b.da _ba,k~dikkate değer bir el er de Közümüze çarpmad ı. Belk i mahalle ar.I. ~ l n da b~z ı onem~ ~küçük yapılar oJabili r . Ev ler . rasında göıüleıı ta, yapılı. kebbef ~t tadıy~ eemnlee, ıcıa.nc görünüıe ratmeo. H. ]325 (= 1908.-09) de yapıld ıtın a Kor e yenı ıay ı la­

bilecek bir bineder ,

Ek notl ar :

Bu yaz ı tnıZ bullmalcta ikee Karapınar ve buredakl Su lb n Se lim ~üııiyc.iile i1 l,iii bazı bilıilcr daha elde ede bi td ik. Bunlardan baz ıla rı n ı le.nea ta n ıtm.~1

l üı: umlu gö riiyoruz. . . .1. Camii n ejd er ve y ı la n bBŞI ~ek1ipdek i leap ı h ııı l k a ları ndan b ı r h~esı:ıo

bir k.ç y ıl ôece çe lmmaaı üu r in !'. d it,.rini n d e . ökül erek , KarapIDar bel ~d ı~eııı n.de muhaf.au edilm ek te oldu~u yo lund3 bir . öy lenti bulunduğ unu , ktn dı lerınden

bu bU5u. da bilg i ed inmek ist ed l ğirn , Kony a Müzeı i müdür vek ili Neca li EIgin

bey, b_DlII bild irmek lutluD da bulu nd u. .. .2. Bütü o ,a),retimin '.tmen. eU. kit i ben in _ltınd aki ..th., rrı u -tlıckep ı le

yuılmı, maazum tam ir ta rih inin rotot u rda okuna mlY_D veya okun"Iu hu.u~unda,üph :l erimiz olao Icııımlarını tam.mlamak ve ya muht emel OkO DU' h.t.~arıD.I du zd t ­rnek leabil olmadı. Daha e t raf lı b i r ç.l ltma _onuoda herha lde bu c- k.ı1ld erı ta mam·lamale ka bil ola e.letl r. Ni tekim, ş.dırvon ki ti buini de, ta, üzer iQ:i.:ki har l ler k ıs '

"nen çok ıili k olduıtUDd_a, meveu ! bi r rotoıtrafı. mü_tahd emd en b ir ntın nberio-den okud ut u m!tia il e ka rJ'I.ıtı rmak _"Jret iyle t esbite çallıtık. .. .•

~ . ::iayHI N..!ea ti E 1 ır in B!'y. müraeaatıma verd iIİi 2. A~u,toı 19 _3 t a rı .. ıı C:~.

vapda, Hamdi adındalei Koayalı bir hattatı n H. 1211 (~ lS5 . /5 \} ,d ! vefa t tUı­

~i n i b ild irmektedi r. Hamdindeler o laralı: tanına n bu a ile ha len Ko aya da m ıvcutt u r.

HO SEMAVI Eyıcr:

Sultan Selim ~amii Q in plinı

"

EvlcE

ii EVICE

-lo De mi r Ç. ~i tM O. hi nyalın l D ilk çeyret i l na ai t çanak·ç3mlelc parçala rı .

~ . Karapınar 'ıo ,.el)!1 rörüoüJü (ı9j~).

o . ...

5. Hell e n i ıti k-Roma çatına a it çana k· çömlek parçala rı ndan bir kaç örne k.

J ,.":0- .....

i > e-.o

:to K.r.pIBar'da bulunao Eski Bronz Ç ıt ı (Ali~ar lll) ça n a ıc·çöm l e k pa rça lar•.

e. Avlu yan ka pı ıında b ir b.~ lık i lo mah.lli t:.lı1bd. ılenmi1 bir hı-

Bizans devriee . it iki ko rku luk piyui ve başhklae ,

EYICE

. 9. CamiiD pvlu"l\:ndak i Biza ns .ütun ba-f l ı kı. r ı .

10. 1J. C. miin avlu!ıundaki Bleae••Ütun ba, hklan . So 1d• • i h_ llık kart.ıfı. u.~dki iee marka" (mocoı,amlı) dır .

Vi EvlcE

12. A..lud. lr.i ıiiı " " boI , lık l" ı . d ... iki ö, ,,~ 1ı (Bi..... du . ;.. . it ol .... lı la ı>.••b .r....h.lli bir \I"ıaw.).

EYICE

ı

'1 . ıl

\7 . Muşt em il i tt an ay.kh kalan parça l.r .

EYiCi': EY/CE

IS. Ar a2ta (ça rı ı ) DIo. Buraa-Ic em:d i "_ ,tll. rlodan biri .

ı p. Su1tao S alim camii.

x EV/CEzvıce

21. Camiiıı avludan r örünü:tü.

22. Cam ii D k1b)' ta r .fından r örünü,ü.

Xii EYiCf. XII'

.~

:ı;

o•-e~~••1•

-~

~

•"e

w

••

~

>

••-e

::ıı

:E•

::l•:

.:!•••.e:ı;

~ L

XLV

21. Ah, ap kapı Jeana tları ve ki litl er i.

-~~--,~~-,...-::_-

r

2S. Kapı dfltay l a rı

EYICEEYICE xv

29. Kütu yeni n bir partıuı ola n çf~me (Hayv anla ra mahsus ya lekler-m yok edildi k­bo ri eu.. yal_ t ın da dc ldu r ulduğ u g örülm ~kte d ir ) .

'XVI EY1CE

so. çe~m : k it_heı i .

A NADOLU 'DA SELÇU KLU KERVANSA RA YLA IU

,If. K emal Üz ergln

ı.

ARAŞTıRMALARA KISA BIR BAKıŞ

Selçu klu Türkleri 'n in vardığı med en i seviyeyi en be liğ bi r şe­

kilde gösteren hususla rdan biri olan kervans ar ay lar üzerinde ya­pı lan ça lı şma ların kısa ve s ı nı rlı bir geçmiş i vardır.

Bu ko nud a şimd iye kadar yapılan araştırmalar iki ~urup la

tnp lanabili r. Bir g urubu Anadolu'da genel ölçüde ilmi gezi (ar­keoloji, epig rafya v.b.) ya panlardan selçuk lu hanlarına dair no ttop layanlar teşk il ed er. Bu guru pdaki xvııı . ve XiX. yüzyıl sey­yahla rının bazıla rı nda bulunan notlar k ısa ve k i fay e l s i ıd i r. An'ca k Fr. Sarre (R eise in K leniasien, Berl in 1896), Ci. Huart (Epi­graplde arabe d ' A sie Min eure, Paris 1895; Kania, La "ille des deroi­ch es laumeurs, Par is 1897) ve H. Roll (Kleiııosiolisclıe Denk m dleraus Pisidien, Pamplıylien , K appa daki en und Lykie rı , Leip zig 1908)han lar üzerinde daha e t ra f l ı ca durmuşlard ı r. Diğer gur ubu sı ri

selçuklu ker vansaray l a rı ile meşgul olanla rd ı r. E. Naurn ann'uı

selç uklu yapı l arını to pluca ele a lan maka lesi (Seld.clıukisclı e 80u'denkm iiier in Kleirıasien, S üdd eutsche Bauzeitung, 1896)'ni hir ke­nara bırak ı rsa k , bu konuda ilk müsla k il ça lışmayı yapan merhumH. Edh em [Eldem] Bey 'di r ( Die seldschukischen H ane in A nato llerO sma niseher L1 oyd, 22 Fcb ruar 19 18, daha sonra TOEM vb .) .O nu takiben K. Müller, sa de ce önceki yayın la rdan faydalanara ko za mana kadar t a nınmış olan kerva nsaraylardan to pluca bah­s ett l (Die Karaıoanserai im Vorderen Orienı , Berlin 1920).

192) y ı lından sonra selçuklu hanları konusunda faydalı ara ş­

tırm a lar yaparı üç kişiy i görü yo ruz. Bunların birinc isi R. M. Ri­efs lah l t Turkist» A rch itecture in Sau!f.u es/e m Ane!r lia, Cambridge(Mass.) 1 ~ 31 ; yayın lanmayan notla rı New York Üniv.· deki arş i ­

vinde), diğer l eri A. Ga brie l [Les A nli quii t!s turoues d'Arıa/alie,

Syria 10 (1929) ; Monu ments turcs d' Ana!alie, 1-1/, Paris 1931 Ve