[in Persian] نقد و بررسی فرهنگ فارسی اعلام

اعالم سیفرهنگ فارنقد و بررسى

)نامۀ دهخدا مؤسسۀ لغت(زاده د قربانفرها

افشار و نسرین جلدى از غالمحسین صدرى کتابى است یک اعالم يفرهنگ فارسویراست دوم . منتشر شد 1389حکمى و نسترن حکمى که ویرایش جدید آن در سال

اى که شاید بتوان آن را به گونه ؛است بسیار متفاوتاین کتاب با ویراست قبلى آن . لیف جدیدى به حساب آوردتأ

کتابى که در دست دارید «: اند ۀ آن نوشتهدر مقدم اعالم يفرهنگ فارسمؤلفان منتشر شد، شامل معرفى اشخاص، 1383بار در سال ویراست دوم اثرى است که اول

»ها، اثرهاى فکرى و فرهنگى، نهادهاى اجتماعى و رویدادهاى مهم جهانى و ملى مکان .)هفت ،1389و همکاران افشار صدرى(

این مقاله آگاهى دارد تنها دو کتاب فارسى با مضمونى مشابه ةتا جایى که نویسند) جغرافيا و تاريخ( فرهنگ عميداست؛ نخستین کتاب، منتشر شده اعالم يفرهنگ فارس

در عین مفید بودن، این کتاب. صفحه منتشر شد 1109و در 1346نام دارد که در سال که جاآنتا . هاى لغت حسن عمید قرار گرفت و بسیار مهجور ماند فرهنگ ۀیزیر سا

اثر دیگر جلد پنجم . خبرند بسیاري از افراد متخصص نیز از وجود این فرهنگ مفید بی .معین است يفرهنگ فارسو ششم

175 6و 5 نويسي فرهنگ

اعالم يسفرهنگ فار نقد و بررسى نقد و بررسی

هاى اعالم در زبان فرهنگ ةحوزدر تألیفتنها جدیدترین نه اعالم يفرهنگ فارس. است شدههایى پر تا حد زیادى، خأل چنین فرهنگآن، تألیف بلکه بافارسى است،

فرهنگ ، پژوهشگران معاصر ايران ،اثرآفرينانهایى مانند یش از این با تألیف کتابپهاى معتبرى در این پژوهش معاصر سخن سندگانيشاعران و نوفرهنگ و ،اعالم سخن

و اند پرداخته» اشخاص«تنها به ذکر عمناباین نویسندگان، اما است رفتهحوزه صورت گ يفرهنگ فارسها قابل مقایسه با ها و مقاله لحاظ گستردگى مدخلها از آنیک از هیچ

نیز به موضوعات گوناگون ادبی ) شریفی( يات فارسيفرهنگ ادب .نیستند اعالم .است و یک فرهنگ اعالم عمومی نیست پرداخته

ها شباهت بسیاري با بخش دوم همتاي مدخل از لحاظ گسترة اعالم يفرهنگ فارساین فرهنگ مشهور فرانسوي از . ، دارد Le Petit Larousse Illustré ،فرانسوي خود

ها به واژه) 1089تا 1از صفحۀ (شود؛ بخش نخست دو بخش اصلی تشکیل میمدخل 28000دربردارندة ) 1782تا 1091از صفحۀ (اختصاص دارد و بخش دوم

هاي این تقریبا در تمامی صفحه. است... ریخی، جغرافیایی، سیاسی، هنري، وادبی، تابه پیوست ). تصویر 5000مجموعا حدود (شود کتاب یک یا چند تصویر رنگی دیده می

قرار دارد که شمارة ) chronologie universelle(شمار جهان بخش اعالم، سالاین . است مشخص شده... و ، LXII ، LXIIIهاي آن با عددهاي رومی، مانند صفحه

شود و تا سال آغاز می Big Bangسال قبل از میالد با 000/000/700/13 پیوست از .یابد ادامه می Haїtiمیالدي با 2010

افشار و همکاران صدرى(است » مدخل 17000حدود « ةدربردارند اعالم يفرهنگ فارسها در ویرایش دوم توجه به مدخل مؤلفان، معیار انتخاب ۀبه گفت .)هفت ،1389

تعلق به ایران . 2؛ نزدیک ۀتعلق به زمان معاصر یا گذشت. 1 :است بودههاى زیر ویژگىهاى فکرى تعلق به خالقیت. 4؛ هاى همجوار تعلق به سرزمین. 3؛ به مفهوم تاریخى آن

شهرهاى ۀ، هماساس براین. )مکتوب آثارویژه در به(معروفیت در ایران . 5؛ و فرهنگىهاى جهان، بسیارى کشورها و پایتخت ۀکنونى و بسیارى از شهرهاى قدیمى ایران، هم

هاى سیاسى، ادبى، هنرى، علمى، جهانگردان، کاشفان و ترین شخصیت از معروفها، ها، انقالب ها، جنگ ها و نمایشنامه ها، بناها، فیلم ها، نقاشى مخترعان، کتاب


اعالم يفرهنگ فارس نقد و بررسى نقد و بررسی

ها، ها، روزهاى یادبود، اساطیر، دین ها و نهادهاى جهانى، جشن نها، سازما نامه پیمان .)هفت ،1389افشار و همکاران صدرى( است شدهها معرفى ها و قوم ها، زبان فرقه

و در هر قسمت بخشى از است تقسیم شده بخشدر ادامه، مندرجات مقاله به چند نگارنده بیشتر به هگفتنی است ک. خواهد شدنقد و بررسى اعالم يفرهنگ فارس

هاى عمومى و همچنین مدخل جغرافیاهاى مرتبط با زبان و ادبیات فارسى و مدخلتخصصى وى بوده خوددارى ةکه خارج از حوز مباحثیپرداخته و از وارد شدن به

هاي بیشتر و جلوگیري از همپوشی مندي از داده براین براي بهره عالوه .است کردهاست که طبق کتابنامۀ هایی استفاده شده ن مقاله، اغلب از کتاباطالعات، در تألیف ای

.است ، جزء منابع مؤلفان این فرهنگ نبوده)997 ـ 999ص ( اعالم يفرهنگ فارس هاى ویراست جدید افزوده. 1ها به ، غالب آناند شدههاى جدیدى که در این ویراست اضافه مدخل انبوهاز میان ـ

ه هنرمندان، سیاستمداران، پژوهشگران، و نویسندگانى هاى معروفى ازجمل شخصیت) سال انتشار ویرایش نخست این فرهنگ( 1383از سال پس اختصاص دارد که

ویت، بلند؛ اعتمادزاده، اجآذریزدى، مهدى؛ ابراهیمى، نادر؛ : جملهاز ؛اند رگذشتهدنظیر؛ بویس، مرى؛ بى ؛ بوتو،بان، ثمین ؛ باغچهپور، قیصر ؛ امینمحمود؛ اعلم، امیرهوشنگ

سیدحسینى، رضا؛ شکیبایى، خسرو؛ ؛ پاواروتى، لوچیانو؛ جکسن، مایکل؛ حسین، صدامشهیدى، سید جعفر؛ صالحى، عمران؛ فاالچى، اوریانا؛ فصیح، اسماعیل؛ محمدظاهرشاه؛

.لقا؛ یاحقى، پرویز ؛ هوشمند، فرخپور، رسول؛ ممیز، مرتضى مکرى، محمد؛ مالقلى تصویر. 2

هم جز مواردى که دو تصویر در کنار به(و اى یکسان جا با اندازه تصویرها همهـ .شود در سمت چپ ستون دیده مى) است آمده

تصویر است؛ 109صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده داراى 56که » آ«حرف ـ تاسعکس 1940 شامل ااى کتاب حدود صفحه996متن توان گفت به این ترتیب، می .توجهى است هاى مشابه تعداد قابل که نسبت به کتاب



استرالیا، اهرام، ایرلند، ایسلند، ،هاى آشور هاى موجود در مدخل تصویرها و نقشهـ تهران، کانادا، و هرمزگان در مقایسه با دیگر تصویرهاى فرهنگ بزرگ هستند که بهتر

.تر شوند است در ویرایش بعدى کوچکر حد بسیار مناسبى است، ولى در برخى موارد استثناهایى نیز دیده کیفیت تصویرها دـ

اکبر؛ ساالر جنگ؛ الغى، عبدالحجت؛ دهخدا، على؛ بآدمیت، فریدون :، ازجملهشود مى .للها ؛ منصورى، ذبیحایرانشهر، حسین؛ معتضدى، خانبابا ةزاد صناعى، محمود؛ کاظم

آوانویسى. 3هاى آوایى التین استفاده ها از نشانه ظ صحیح سرمدخلدر این فرهنگ براى ضبط تلفـ

عادى از ۀنویسى از یک سو و آوانویسى یا نوشت به منظور تشخیص بین واج«. است شده» .دهند قرار مىـ / /یعنى ـ نویسى را بین دو خط متمایل سوى دیگر، معموال واج

ن فرهنگ و با توجه به هاى ای به ضبط تلفظ گذرابا نگاهى )34 ص ،1384شناس حق(دادن براى نشان» نویسى واج«رسد که مؤلفان از استفاده از دو خط مایل، چنین به نظر مى

در ابتداى کتاب » هاى آوایى نشانه«اند، اما با مراجعه به جدول ها استفاده کرده تلفظنادیده گ در این فرهن» آوانویسى«و » نویسى واج«که در برخى موارد، مرز میان بینیم می

شاهد اعالم يفرهنگ فارسدر .)33 ـ 30 ، ص1384شناس حق ←( است گرفته شده» ی «براى î، ]بلند[» ی «براى i، )کوتاه(» آ«براى â، )بلند(» آ«براى āهایى مانند نشانه

) کوتاه(» و «براى û، و ]بلند[» و «براى u، )بلند(» ـ «براى o:1، » ـ «براى o، )کوتاه( iهاى )مصوت( انتخاب یک نشانه براى واکه ،)1384( شناس با توجه به حق. هستیم

ها به کوتاه و بلند ما را از واکهکافى است و تفکیک این »ا / آ« â، و »ـ« o، »ی«در آن صورت باید براى تمامى .خواهد کرد» آوانویسى« ۀوارد مقول» نویسى واج«

.اى جداگانه وضع کرد شوند نشانه آواهایى که به چند صورت تلفظ مىقرار ) بلند(» او«براى aw مرکب ۀواک ۀهاى آوایى این فرهنگ، نشان در جدول نشانهـ

.رود کار مى به owجاى آن اى وجود ندارد و به چنین واکهمعاصر دارد که در فارسى

استفاده کرد، نه از نشانۀ دونقطه / -;/وچک به شکل باید از دو مثلت ک) مصوت(براي نشان دادن کشیدگی واکه . 1

. / :-/دونقطه



آرایی صفحه. 4استفاده از . است جام شدهنواز ان صورتی چشم به اعالم يفرهنگ فارسآرایی صفحه ـ

هاي کاري اي، فاصلۀ سطرهاي مناسب، و دیگر ریزه هاي مناسب و متنوع رایانه قلمخوان فارسی هاي خوش آرایی، این فرهنگ را در زمرة کتاب مربوط به صفحه

.است درآوردهها معمول ها و دانشنامه ـ در انتهاي هر مدخل، یک سطر خالی وجود دارد که در فرهنگ

هزار سطر خالی نیز در این هزار مدخل دارد، هفده که این فرهنگ هفده ازآنجایی. نیست .توان چندین هزار مدخل دیگر به کتاب افزود ها می فرهنگ وجود دارد که با حذف آن

هاي اختصاري نشانه. 5

است که برخالف باور اغلب هاي اختصاري استفاده نشده ـ در این فرهنگ از نشانهنویسانی که فرهنگ. هاي مثبت این کتاب است نویسان ایرانی یکی از ویژگی گفرهن

هاي پرکاربرد در فرهنگ را هاي اختصاري و صورت کامل واژه تفاوت استفاده از نشانههاي اختصاري، حجم زیادي پندارند که نشانه اند چنین می وسیلۀ رایانه مقایسه نکرده به

توضیح اینکه در . گونه نیست که اصال این لیدهد؛ درحا از فرهنگ را کاهش میحدود نیم سطر جاي خالی وجود دارد که وقتی از ها ها، در انتهاي اغلب مدخل فرهنگ

شود و متر از این جاي خالی پر می صورت کامل کلمه استفاده شود، فقط چند میلیانگلیسی نیز هاي امروزه در بسیاري از فرهنگ. شود حجم زیادي به فرهنگ افزوده نمی

Cambridge Advancedبراي مثال در . شود ندرت از نشانۀ اختصاري استفاده می بهLearner’s Dictionary صورت کامل هاي دستوري به هویتconjunction ،noun ،

prefix ،pronoun ،suffix و ،verb از سوي دیگر حروف خط فارسی . است ذکر شده» اختصارسازي«شوند و براي ورت متصل نوشته میص برخالف حروف خط التین به

عالئم اختصاري به شکل تقلیدي و کورکورانۀ آن چندان مفید «. چندان مناسب نیستراتب بهتر از زبان م نیست و زبان طوالنی و مختصرنشدة نویسندگان شیوانویس به

هم ف یک، روشن و فصیح و قابل قت است؛ زیرا آند اي از علماي بی مختصرشدة پارههاي اگر در فرهنگ )326، ص 1387فرشیدورد (» .یک، مبهم است و پیچیده است، ولی این

کننده شود گمراه نوشته می Gerنشانۀ اختصاري Germanاي مانند انگلیسی براي کلمه



/ مترك (= » .متر«و ) مازندرانی(= » .ماز«و ) تلفظ(= » . «لظکار بردن نیست، ولی آیا بهموجب )1371معین ←() مسکوکات/ نقود (= » .نقد«و ) معمولی(= » . «ملو ) شده ترکی

نویسان رسد فرهنگ شود؟ در برخی موارد به نظر می دشواري استفاده از فرهنگ نمیکه هاي اختصاري اصرار دارند، چنان ایرانی بدون هیچ دلیل موجهی به استفاده از نشانه

(= » .طبر«و ) شیمی(= » . «شیمو ) سینما(= » . «سینو ) زمان(= » .زما«و ) ربط(= » . بر«متر نسبت به صورت کامل خود جاي کمتري تنها یک یا دو میلی )1371معین ←() طبري

د تنها چند سطر نهایی اگر صدها بار هم در فرهنگ تکرار شو چنین واژه. کنند اشغال می» والدت«جاي به» و«نیز از )1371معین ←(ها در برخی فرهنگ. د افزودنبه فرهنگ خواه

).1386حسنی ←نیز (اشتباه شود » وفات«شود که ممکن است با استفاده می پیشنهادها. 6

آنچه بعد از و اعالم يفرهنگ فارس آید از می عالمتآنچه بعد از در موارد زیر، .پیشنهادهاي نگارنده است آید می ۀ نشان

ابراهیم اشتر

) قمري 37 ـ( ) ذیل سترگ دانشنامة دانش() قمري 72 ـ ، )»ابراهیم اشتر نخعی«

بابویه ابن

/ebne-bābeveyh/

/ebne-bābuye(bābeveyh)/ ) انوري )»بابویه ابن«، ذیل 1387

طقطقی ابن

/ebne-taqtaqi/ /ebne-teqtaqā/ ) ذیل 1387انوري ،، ذیل يعارف بزرگ اسالمالمةردائ؛ »طقطقی ابن« )»طقطقی ابن«

ابونصر عتبی

/abunasre-atabi/ /abunasre-otbi/ ) دانشنامة زبان و ادب

)»تاریخ یمینی«، ذیل 2، جلد يفارس اشترنامه

ردنامه[= مثنوي عرفانی از عطارخ.[ )← پندنامه(

آراى ناصرى انجمن

خان هدایت فرهنگ فارسى از رضاقلى ).قمرى 1286تألیف ( خان هدایت از رضاقلى فرهنگ فارسى 1288هدایت ←) (قمرى 1288تألیف (

.)قمرى ایران



،مساحت ... کشور جمهوري اسالمی .کیلومتر مربع 1648195

،مساحت ... کشور جمهوري اسالمی، ص 1384جعفري (کیلومتر مربع 1623780

).پانزده بحاراالنوار

تاریخى عربى از محمدباقر و کتاب دینى ).جلد 25ر د(مجلسى

صورت چاپ سنگى جلد به 25این کتاب درصورت چاپ حروفى منتشر جلد به 110و در

هاى گوناگون براین چاپ و عالوه است شدهـ يفرهنگ آثار ايران ←(دیگرى نیز دارد

.)»بحاراالنوار«ذیل ، 1جلد ،ياسالم بهار عجم

1182فرهنگ فارسى به فارسى، که در سال .است شدهد تألیف قمرى در هن

تیک از الله فرهنگ فارسى به فارسىقمرى در هند تألیف 1152، که در سال چندبهار

).چهارده ، ص1380دزفولیان ←( است شده االدیان بیان

لله کتاب فارسی از ابوالمعالی محمدابن عبیدا .، دربارة ملل و نحل)قمري 489تألیف ( قمري 485تألیف ... (کتاب فارسی() ...←

).12، ص 1376اقبال نبیستو

از لحاظ ترتیب الفبایى بعد از مدخل .قرار دارد» وهشتم مرداد بیست« قرار » ونهم اسفند بیست«قبل از مدخل باید

.بگیرد

پندنامه

مثنوى فارسى از عطار در پند و اندرز. هاى ناتندرستى که به اسم تمام منظومه

، نامه يحيدر، سرنامهپ، بيسرنامه، نامه بلبل، نامه سياه، نامه حالج، جواهرالذات، پندنامه

، نامه معراج، مظهرالذات، الغيب لسان، اشترنامه] و[، نامه وصلت، نامه نزهت، الفتوح مفتاحها، مانند وجود دارد و بعضى از آن نامه هيالج، متأسفانه بارها و بارها به نام او نشر پندنامه

شفیعى کدکنى (آثار او نیست کدام از یافته، هیچ ).37 ، ص1387

توفیق

شمسى 1304که در سال ... فکاهى ۀنشری ... .ایجاد شد

شمسى به 1301که از سال ... فکاهى ۀنشریدانشنامة زبان و ادب (منتشر شد ... بعد در تهران

.)»توفیق«ذیل ،2جلد ، يفارس

جعفرخان از فرنگ برگشته .، از علی نوروز)شمسی 1303(نمایشنامۀ ایرانی

جعفرخان از فرنگ آمده ، ج 1380یوسفی ؛555، ص 1385کوب زرین( )285، ص 2

زاده جمال

1376 ـ 1274(زاده، محمدعلى جمال ).شمسى 1376 ـ 1270(زاده، محمدعلى جمال

،2جلد ،يدانشنامة زبان و ادب فارس) (شمسىذیل ،1387شریفى ؛»زاده جمال«ذیل

.)»زاده جمال«



مالهادى سبزوارى حاج

/hāj-mollā-hādîye-sabzvāri/ /hāj-mollā-hādîye-sabzevāri/

ابن احمد بلخى حسین ابن احمد بلخى حسن

)دوازدهص ،1363دبیرسیاقى ←( حسین بایقرا

/hoseyne-bayeqrā/

/hoseyne-bāyqarā/ ) دانشنامة زبان و ادب )»حسین بایقرا« یل، ذ2جلد ،يفارس

اصغر حکمت، على

ناشر و مصحح دیوان جامى. را يديوان جامگاه اصغر حکمت هیچ على

است با هنوشتاو کتابى . است کردهتصحیح ن، متضمن تحقيقات در تاريخ احوال يجامعنوان

الشعرا، نورالدين و آثار منظوم و منثور خاتم .)1386حکمت ←( يعبدالرحمن جام

وى کرمانىخواج

واراالنضةورهاى منظومه: از آثار اوست ، ...،سامنامه

سخن فراوان ةها بعد از خواجو، گویند سالاى، با تغییر اسامى و تبدیل و حذف ناشناخته

هایى بر ها و ابیات و افزودن بخش بعضى از واژهرا پدید سامنامه] و همايون يهما[= آن

ه به تفاوت است که بعضى بدون توج آوردهآشکار سبک و سخن، آن را به خواجو نسبت

.)وسه سى ، ص1387عابدى (اند داده جهان اسالم ۀدانشنام

چشتیه ةاز حرف ب تا واژ(یازده جلد آن ( .است شدهتاکنون چاپ

از حرف (ده جلد آن شانز) 1392(تاکنون .است شدهمنتشر ) »داعی« مدخلتا » ب«

ارسىزبان و ادب ف ۀدانشنام

منتشر ) برزویهـ آب(تاکنون یک جلد از آن .است شده مدخل ات(جلد آن چهار) 1392(تاکنون .است شدهمنتشر ) »فردوسی«

المعارف بزرگ اسالمى هدایر

منتشر ) تا حرف پ(جلد آن 13تاکنون .است شده تا مدخل (ده جلد آن نوز) 1392(تاکنون .است شدهمنتشر ) »حافظ«

تشیع المعارف هدایر

قحرف اوایل تا (جلد آن 12تاکنون ( .است شدهمنتشر تا مدخل( ده جلد آنچهار) 1392(تاکنون .است شدهمنتشر ) »المبیت ليلة«

المذاهب دبستان

هاى در سال(کتاب فارسى از مؤلف ناشناس )...قمرى 1067 ـ 1064

و ها کتابى در ملل و نحل، در شرح دینهاى مهم، به فارسى، که بین سال ايه هبمذ

است شدهدر هند تألیف 1068و 1055ذیل ، 3جلد ،يدانشنامة زبان و ادب فارس( ).»دبستان مذاهب«

بختگان ۀدریاچ



از لحاظ ترتیب الفبایى بعد از مدخل .قرار دارد» بزرگ ۀدریاچ« قرار » بزرگ ۀدریاچ«قبل از مدخل باید

.بگیرد دفرمرى، شارل

/defermeri/

/defremeri/ ) و اعالم يفرهنگ فارسدرنام دفرمرى » انگلیسىـ فارسى ۀنمای«در بخش

ضبط که است آمده Defrémeryصورت بهانوري ←. است نه انگلیسی نام وىفرانسوي

).»دفرمري«، ذیل 1387 دماوند

6170بلندترین کوه ایران، به بلندى حدود .متر 5671ایران، به بلندى حدود بلندترین کوه

،1371معین ؛ »دماوند«، ذیل 1384جعفري (متر .)»دماوند«ذیل

دولتشاه سمرقندى

) قمرى 900حدود ـ( ) دانشنامة ) (قمرى 900حدود ـ 842حدود

دولتشاه «ذیل ،3جلد ، يزبان و ادب فارس )»سمرقندى

دیوالفوا

/diyulāfvā/

/diyolāfu’ā/ ) و اعالم يفارس فرهنگدرنام دیوالفوا » فارسىـ انگلیسى ۀنمای«در بخش

).است آمده Dieulafoyصورت به شفق، صادق ةرضازاد

)1274 شمسى 1350 ـ(

)1271 1384اتحاد ←) (شمسى 1350 ـ ، ).259و 210 ص

روزبهان بقلى

/ruzbehāne-baqali/ )526 قمري 606 ـ( /ruzbehāne-baqli/ )522 قمرى 606 ـ ( ، ذیل3جلد ، يدانشنامة زبان و ادب فارس(، ذیل 1387؛ انوري »روزبهان بقلى شیرازى« ).»روزبهان بقلی«

بالس روى

/ruy-b(e)lâs/

/roy-b(e)lâs/ رهام

/rohām/

/rohhām/ ) رهام«، ذیل 1387انوري« ، )»رهام«، ذیل 1386یاحقی

االدب هریحان

محمدعلى مدرس خیابانى فرهنگ فارسى از .تبریزى فارسى از محمدعلى مدرس خیابانى ةتذکر

.)1369خیابانی مدرس ←(تبریزى کوب زرین

... ةاز کوچ، هيراث صوفيارزش ممؤلف ...ر گنجهيبا پ، رندان

... ةاز کوچ، هيراث صوفيارزش ممؤلف ...ناکجاآباد ير گنجه در جستجويپ، رندان

شهریارنامه

نظومۀ حماسی فارسی از مختاري غزنويم ... .است که بخش کوچکی از آن چاپ شده



متن کامل این کتاب از روي دستنویسصفحه و با مشخصات زیر 189مصحح در شهريارنامهغزنوي، مختاري : است منتشر شده

بدون ، به تصحیح غالمحسین بیگدلی، )1358( .تهرانناشر،

ظهیرالدین مرعشى

یالنى، مؤلف تاریخ طبرستان، رویان مورخ گ ).894حدود (و مازندران

مورخ گیالنى، مؤلف تاریخ طبرستان و ←) (881تألیف (رویان و مازندران

تاریخ «ذیل ،1389افشار و دیگران صدرىدانشنامة زبان و ؛»تبرستان و رویان و مازندران

تاریخ طبرستان و «ذیل ،2جلد ،يادب فارس ).»ندرانرویان و ماز

عتبی

/atabi/

/otbi/ )جلد يدانشنامة زبان و ادب فارس ،، ذیل 1371؛ معین »تاریخ یمینی«، ذیل 2 )»عتبی«، ذیل 1387؛ انوري »عتبی«

عسجدى

/asjodi/ /asjadi/ ) ؛ 10 ، ص1348طاهرى شهاب

).»عسجد«و »عسجدى«ذیل ،1371معین فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان

منتشر تا حرف ججلد از آن دهن تاکنو .است شده

مدخل ات(جلد آن چهارده) 1392(تاکنون .است شدهمنتشر ) ذوزنقه

گل و نوروز

فارسى از خواجوى کرمانى ۀمثنوى عاشقان ).قمرى 792تألیف ( فارسى از خواجوى کرمانى ۀمثنوى عاشقان ، ص1387عابدى ←) (قمرى 742تألیف (

.)وچهار سى عى گرگانىالم

/lāme’iye-gorgani/

/lāme’iye-gorgāni/ مالی

کشور جمهوري، در باختر آفریقا، میانجنوب (، نیجر )شمال خاوري(الجزایر

، )جنوب(، بورکینافاسو و ساحل عاج )خاوريو ) باختر(سنگال ، )جنوب باختري(گینه

و ) باختر(، مساحت )شمال باختري(موریتانی 1240192مساحت ، )ل باختريشما(موریتانی

.کیلومتر مربع ،و ) باختر(سنگال ... کشور جمهوري

1240192، مساحت )شمال باختري(موریتانی .کیلومتر مربع

مختارنامه

مثنوى عرفانى از شیخ عطار

کتابى از عطار، شامل رباعیات وى. )1386عطار نیشابورى ←(



شده هاى فوت مدخل. 7فرهنگ هاي از مدخل... ها، تلمیحات، و ها، اسطوره ها، کتاب افراد، مکانـ نام برخی

ها با این مدخل .شود به برخی از آنان اشاره می ادامهکه در است فوت شده اعالم يفارساست، درنتیجه مراجعه به منابع گوناگون و براساس سلیقۀ نویسندة مقاله گردآوري شده

.فرهنگ متفاوت باشدامکان دارد با روش مؤلفان این ، ایرج افشار الیزابت تیلور،الدن، اسامه بنیونسی، ابراهیم ، مانند از این افرادبرخى ـ

ایرج قادري، پرویز شهریاري، جالل ذوالفنون، حسن احمدي گیوي، حمید سمندریان، اي، شناس، قمر آریان، محمود گالبدره محمد حق حمیده خیرآبادي، سیمین دانشور، علی

اعالم يفرهنگ فارسپس از انتشار ویراست دوم ... ر قذافی، ناصر حجازي، ومعم .و درنتیجه انتقادي به کتاب وارد نیست اند درگذشته

نویسندگانى است که در همان مربوط به اعالم يفرهنگ فارسهاى بسیارى از مدخلـ ها از گونه کتاب رود این انتظار می. است شدهها اشاره هاى آن مدخل به تعدادى از کتاب

شود که هریک پیشنهاد مى ترین آثار هر نویسنده انتخاب شده باشد و درنتیجه میان مهم .اى ذکر شوند مدخل جداگانه عنوان بهها نیز از این کتاب

:ها کتاب) الف

:هاي کهن فارسی و عربی ـ کتاب؛ )، ابونصري هروي10ن قر( ارشادالزراعه؛ )العلماى گرگانى شمس ،قمرى 1328( البدايع ابدع

قرن ( التحبير في العلم التعبير؛ )قمري، نظامی 599( نامه اقبال؛ )عبدالقاهر جرجانى ، 5قرن ( اسرارالبالغه؛ )، جاحظ3قرن ( المحاسن و االضداد؛ )ابوالفضل میدانى ، 6قرن ( ياالسام يف يالسام ؛)، فخر رازي 6 اوراداالحباب؛ )، احمد جام 6قرن ( التائبين انس؛ )ولد ، سلطان7 قرن( انتهانامه؛ )عطار ، 6قرن ( نامه ياله القصص تاج؛ )، زنگی بخاري7قرن ( العقول بستان؛ )، ابوالحسن نسوي 5قرن ( بازنامه؛ )، باخرزي7قرن (منتظم تاريخ؛ )ظهیرالدین مرعشى ،9قرن ( تاريخ گيالن و ديلمستان؛ )قمري، ابونصر بخاري 475(

قرن ( اقليدس تحرير؛ )شیخ طوسى ، 5قرن ( تبيان؛ )الدوله خان صنیع محمدحسن ،مرىق 1300( يناصر، حاسب 5قرن ( الغرائب تحفة ؛)طوسىن نصیرالدی ،7قرن ( يمجسط تحرير؛ )نصیرالدین طوسى ،7

1028( ميخانه ةتذكر؛ )آرزو خان الدین على سراج ،12قرن ) (آرزو ةتذكر(= النفائستحفة ؛)طبري اقليم تذکرة هفت؛ )خواجه نصیرالدین طوسى ،7قرن ( نصيريه ةتذكر؛ )النبى فخرالزمانىعبد ،قمرى



تفسير ابوالفتوح؛ )قمري، جرفادقانی 603( يتاريخ يمينترجمة ؛ )احمد رازي قمري، امین 1002حدود (ري، قم 1054( التمثيل جامع؛ )فرهادمیرزا ،قمرى 1272( جم جام؛ )الجنان الجنان و روح روض ←(

قرن ( االشراقحكمة؛ )خان اکبرآبادى الدین على سراج ،12قرن ( هدايت چراغ؛ )رودي حبله/ رودي هبله بت بت و سرخ خنگ؛ )بابویه ابن ،4قرن ( خصال صدوق؛ )منسوب به عطار( خسرونامه؛ )سهروردى ، 6؛ )ديوان شمس ←( ان کبيرديو؛ )عبید زاکانى ، 8قرن ) (دلگشا ةرسال(= دلگشا؛ )، عنصري 5و 4قرن (

االرواح روح؛ )بن احمد اسفهساالر فریدون ،7قرن ( سپهساالر ةرسال؛ )سهروردى ، 6قرن ( العشقلةرساعبید ، 8قرن ( نامه ريش؛ )قمري، مجد خوافی 737( روضة خلد؛ )احمدبن منصور سمعانى ، 6قرن (

السائرين سراج؛ )منسوب به خواجو ، 8قرن ( نامه سام؛ )محمدباقر مجلسى ،11قرن ( زادالمعاد؛ )زاکانىشیخ ،7قرن ( نامه سعادت؛ )الدین اوحدى بلیانى تقى ،11قرن ( يسليمان ةسرم؛ )احمد جامى ،7قرن (

ملوك يسن؛ )سینا ابن ،4قرن ( يسماع طبيع؛ )محمد داراشکوه ،11قرن ( االولياسفينة؛ )محمود شبسترىعبید ، 8قرن ( صد پند؛ )بهایى شیخ ،11قرن ( شير و شكر؛ )نىاصفها ةحمز ،4قرن ( االرض و االنبيا

قرن ( الحق عرفان؛ )خان صبا فتحعلى ،13قرن ( نامه عبرت؛ )الدین شامى نظام ،9قرن ( ظفرنامه؛ )زاکانى ، 6 قرن( نامه عقل؛ )سنایى ، 6قرن ( نامه عشق؛ )جامى ،9قرن ( عروض و قافيه؛ )شاه على صفى ،13

،7قرن ( السعدين قران؛ )عبید زاکانى ، 8قرن ( فالنامه؛ )محمدباقر مجلسى ،11قرن ( الحيات عين؛ )سنایىمجالس ؛ )خان صبا على فتح ،13قرن ( گلشن صبا؛ )قطان مروزى ، 6قرن ( شناخت كيهان؛ )امیرخسرو

(= التواريخ مجمع؛ )اى محمدبن على شبانکاره ،قمرى 743( االنساب مجمع؛ )مولوى ،7قرن ( سبعه ،11قرن ( االنوار مشرق؛ )امیرخسرو ،7قرن ( يمجنون و ليل؛ )حافظ ابرو ،قمرى 730) (التواريخةزبد

؛ )مال احمد نراقى ،قمرى 1265( السعاده معراج؛ )محمدباقر مجلسى ،11قرن ( االنوار مشكات؛ )میرداماد ،7قرن ( مكاتيب؛ )سم انوارقا ،9قرن ( العارفين مقامات؛ )محمدباقر مجلسى ،11قرن ( المؤمنين معراج؛ )اى هاوحدى مراغ ،قمرى 706( العشاق منطق؛ )انصارى للهخواجه عبدا ، 5قرن ( نامه مناجات؛ )مولوى نقدالنصوص؛ )ولى للها نعمت شاه ،9قرن ( نامه نصيحت؛ )الدین سهروردى شهاب ، 6قرن ( العشاق مونس

).ثعالبى ، 5قرن ( الدهريتيمة؛ )خواندمیر ،10قرن ( نامه همايون؛ )جامى ،قمرى 863( هاي معاصر فارسی کتاب ـ

هاي آيينه؛ )زاده محمدعلى جمال، 1343( آسمان و ريسمان؛ )، جمال میرصادقی1364( آتش از آتشاستخوان خوک و ؛ )احمد ، جالل آل1326( بريم که مي ياز رنج؛ )، هوشنگ گلشیري1363( دردار اورازان؛ )، صادق چوبک1328( انتري که لوطيش مرده بود؛ )ر، مصطفی مستو1383( جذامي يها دست

، 1365( باغ بلور؛ )، جمال میرصادقی1363( دهند يبادها خبر از تغيير فصل م؛ )احمد ، جالل آل1333(



؛ )سیدجوادي ، فتانه حاج1374( بامداد خمار؛ )سیامک گلشیري، 1382( با لبان بسته؛ )محسن مخملباف يبه ک؛ )، هوشنگ گلشیري1356( شدة راعي برة گم؛ )بیگی ، محمد بهمن1368( بخاراي من ايل من

؛ )، احمد محمود1350( پسرک بومي؛ )، فریبا وفی1381( پرندة من؛ )، سیمین دانشور1359( سالم کنم؟ تاالر آينه ؛)احمد کسروى، 1319( ايران ةتاريخ مشروط؛ )احمد ، جالل آل1350: چاپ اول( پنج داستان

؛ )زاده محمدعلى جمال، 1334( تلخ و شيرين؛ )، فریبا وفی1382( ترالن؛ )تن میرحسن چهل، ا1369(، 1358( جاي خالي سلوچ؛ )، اسماعیل فصیح1362( ثريا در اغما؛ )، صادق چوبک1342( تنگسير

؛ )؛ صادق چوبک1344( چراغ آخر؛ )، سیمین دانشور1372( جزيرة سرگرداني؛ )آبادي محمود دولت 1311( چمدان؛ )بزرگ علوى، 1331( هايش چشم؛ )، زویا پیرزاد1380( کنم يمن خاموش م ها را چراغ

؛)صادق هدایت، 1324( آقا يحاج؛ )، مصطفی مستور1382( چند روايت معتبر؛ )بزرگ علوى، 1320 ـ بازي شب خيمه؛ )احمد ، جالل آل1345( خسي در ميقات؛ )، غزاله علیزاده1371( ها خانة ادريسي

، 1321( دارالمجانين) ، زهرا حسینی، به اهتمام اعظم حسینی1387( دا؛ )صادق چوبک ،1324(، جمال 1349( درازناي شب؛ )؛ احمد محمود1360( داستان يک شهر ؛)زاده جمالمحمدعلی

دل ؛ )محمد افغانی ، علی1364( دکتر بکتاش؛ )، احمد محمود1379( درخت انجير معابد؛ )میرصادقی؛ )، غالمحسین ساعدي1345( دنديل؛ )، اسماعیل فصیح1351( دل کور؛ )پور رو روانی، منی1369( فوالد، امین 1347( دهکدة پرمالل ؛)حسین مسرور، 1336( ده نفر قزلباش؛ )، جمال میرصادقی1356( دوالپا

؛ )، رضا براهنی1369( رازهاي سرزمين من؛ )تن ، امیرحسن چهل1371( ديگر کسي صدايم نزد؛ )فقیري، 1344( روز اول قبر ؛)بزرگ علوى، 1377: چاپ اول( روايت؛ )، فریبا وفی1386( ها در كوچهرازي

تبت يرؤيا؛ )آبادي ، محمود دولت1374 ـ 1369( شدة مردم سالخورده روزگار سپري؛ )صادق چوبکحمد ، ا1346( زير باران يزائر؛ )، مصطفی مستور1379( روي ماه خداوند را ببوس؛ )، فریبا وفی1384(

زندگي را به آواز ؛ )، احمد محمود1361( زمين سوخته؛ )، اسماعیل فصیح1366( ٦٢زمستان ؛ )محمود، جالل 1331( زن زيادي ؛)صادق هدایت، 1309( گور به زنده؛ )، جمال میرصادقی1383( بخوان

لواسال ب؛ )بزرگ علوى، 1357( ها ساالري؛ )، سیمین دانشور1380( سرگردان ساربان؛ )احمد آلصادق ، 1312( روشن سايه؛ )اشرف درویشیان ، علی1369( هاي ابري سال؛ )، عباس معروفی1372(

سخن و سخنوران؛ )محمدتقى بهار، 1321( يشناس کسب؛ )، رهی معیري1343( ساية عمر؛ )هدایت، 1334( سر و ته يک کرباس ؛)الزمان فروزانفر بدیع، 1358: ، چاپ اول2، ویرایش 1312و 1308(

، 1321( سگ ولگرد؛ )امیدوارو عیسی لله ، عبدا1341( برادران اميدوار ةسفرنام؛ )زاده محمدعلى جمال، بهرام 1349( هاي خالي سنگر و قمقمه؛ )، عباس معروفی1368( سمفوني مردگان؛ )صادق هدایت

؛ )احمد ، جالل آل1360: چاپ اول( سنگي بر گوري؛ )، صادق چوبک1345( سنگ صبور؛ )صادقیسه ؛ )، زویا پیرزاد1381( سه کتاب؛ )احمد ، جالل آل1327( تار سه؛ )، سیمین دانشور1348( ووشونس



احتجاب شازده؛ )محمد افغانی ، علی1345( سو شادکامان درة قره ؛)صادق هدایت، 1311( قطره خون؛ )دقی، جمال میرصا1355( شبچراغ؛ )زاده محمدعلى جمال، 1337( شاهکار؛ )، هوشنگ گلشیري1348(

؛ )محمد افغانی ، علی1355( شلغم ميوة بهشته؛ )، غالمحسین ساعدي1339( نشيني باشکوه شبشهري چون ؛ )محمد افغانی ، علی1340( شوهر آهوخانوم؛ )، رسول پرویزي1336( دار شلوارهاي وصله

، 1383( کنيم عادت مي؛ )زاده محمدعلى جمال، 1323( محشر يصحرا؛ )، سیمین دانشور1340( بهشت عنکبوت ؛)صادق هدایت، 1312( خانم علويه؛ )، غالمحسین ساعدي1343( عزاداران بيل؛ )زویا پیرزاد

غير از ؛ )، احمد محمود1350( ها غريبه؛ )احمد ، جالل آل1341( زدگي غرب؛ )، سیامک گلشیري1384( عاميانه رهنگ لغاتف؛ )، سعید نفیسی1310( فرنگيس؛ )زاده محمدعلى جمال، 1340( کس نبود خدا هيچ

شناس، حسین سامعی، محمد حق ، علی1381( فرهنگ معاصر هزاره؛ )زاده محمدعلى جمال، 1342(محمدعلى ، 1357( قصة ما به سر رسيد؛ )، محمدرضا باطنی1386( فرهنگ معاصر پويا؛ )نرگس انتخابی

، 1325( ديوان قلتشن؛ )ادهز محمدعلى جمال، 1353( دار هاي ريش بچه يکوتاه برا يها قصه؛ )زاده جمالمحمدعلى ، 1339( يكشكول جمال؛ )، هوشنگ گلشیري1350( کريستين و کيد؛ )زاده محمدعلى جمال

کهنه و نو؛ )، امین فقیري1350( کوفيان؛ )آبادي ، محمود دولت1362 ـ 1357( کليدر ؛)زاده جمال، 1346( لولي سرمست ؛)گ علوىبزر، 1385: چاپ اول( گذشت زمانه؛ )زاده محمدعلى جمال، 1338(

روز ماه نيم ؛)یبا وفی، فر1389( شود يماه كامل م ؛)صادق هدایت، 1312( مازيار ؛)رسول پرویزي، احمد 1373( مدار صفردرجه؛ )، صمد بهرنگی1347( ماهي سياه کوچولو؛ )پور ، شهریار مندنی1376(

؛ )زاده محمدعلى جمال، 1333( يشيراز معصومه؛ )احمد ، جالل آل1337( مدير مدرسه؛ )محمودبزرگ ، 1368( موريانه؛ )، مصطفی مستور1383( کل هستم يمن دانا؛ )، بهرام صادقی1340( ملکوت

، جالل 1340( والقلم نون؛ )احمد ، جالل آل1346( نفرين زمين؛ )بزرگ علوى، 1357( ميرزا؛ )علوىبزرگ ، 1320( هاي زندان پاره ورق؛ )، غالمحسین ساعدي1346( ونشان نام هاي بي واهمه؛ )احمد آل

؛ )، احمد محمود1345: ویرایش نهایی( ها همسايه؛ )، کریم کشاورز1345( هزار سال نثر فارسي؛ )علوىيوزپلنگاني ؛ )زاده محمدعلى جمال، 1300( نبود يبود، يكيکي ؛ )، تقی مدرسی1334( يکليا و تنهايي او

).، بیژن نجدي1373( اند که با من دويده :ي غربیها کتابـ

؛ )، دیل کارنگی1936( آيين دوستيابي؛ )، جک لندن1903( آواي وحش؛ )، تولستوي1878( آناکارنينا؛ )، آندره ژید1911( ايزابل؛ )، هاوارد فاست1951( اسپارتاکوس؛ )، تالکین1954 ـ 1955( ها ارباب حلقه

، 1667( بهشت گمشده؛ )، آندره ژید1936( بازگشت از شوروي؛ )، جین وبستر1912( دراز بابا لنگ



پدران و پسران ؛)، آلبر کامو1942( بيگانه ؛)، ژول ورن1870( هزار فرسنگ زير دريا بيست ؛)جان میلتن پيرمرد و دريا ؛)، جبران خلیل جبران1923( پيامبر ؛)شارلوت مري ماتیسن( پر ؛)، ایوان تورگنیف1862(، 1876( تام ساير ؛)، جورج سارتن1947 ـ 1927( يخ علممقدمه بر تار ؛)، ارنست همینگوي1952(

حماسة ؛)، نیچه1883 ـ 1885( چنين گفت زردشت ؛)، افالطون389 ـ 369( يجمهور ؛)مارك تواین، 1897( خرمگس ؛)، پلوتارك2و 1قرن ( حيات مردان نامي ؛)، تئودور نلدکه1904 ـ 1896( ملي ايران

دزيره ؛)، چارلز دیکنز1859( داستان دو شهر ؛)، ویلیام فاکنر1929( خشم و هياهو ؛)اتل لیلیان وینیچ ؛)، سروانتس1605 ـ 1615( کيشوت دون ؛)، بوریس پاسترناك1957( دکتر ژيواگو ؛)آن ماري سلینکو(

؛)، دافنه دوموریه1938( کا ربه؛ )، دن براون2003( راز داوينچي ؛)، چارلز دیکنز1850( ديويد کاپرفيلد، 1842( ساله زن سي ؛)، امیل زوال1888( رؤيا ؛)، ویلیام شکسپیر1595یا 1591( ژوليترومئو و

، رومن 1904( ژان کريستف ؛)، ارنست همینگوي1940( آيد؟ ها براي که به صدا درمي زنگ ؛)بالزاك ؛)، آلبر کامو1944( سوءتفاهم ؛)، جک لندن1906( سپيددندان؛ )، لساژ1735 ـ 1715( بالس ژيل ؛)روالن

يها يبلند/ ميرد عشق هرگز نمي ؛)، ویلیام فاکنر1938( ناپذير شکست ؛)شبلی نعمانی( شعرالعجم ؛)، داستایوفسکی1867( قمارباز ؛)، جین آستین1796( غرور و تعصب ؛)، امیلی برونته1847( بادگيراسکات ،1925( بزرگ يگتسب؛ )، پائولو کوئیلو1988( کيمياگر؛ )، ژوزه ساراماگو1995( کوري

، 1848( مادام کامليا ؛)، آندره ژید1935( هاي زميني مائده ؛)، هرمان هسه1927( گرگ بيابان ؛)فیتزجرالد مرواريد ؛)، سامرست موآم1919( ماه و شش پني ؛)، ماکسیم گورکی1907( مادر ؛])پسر[الکساندر دوما

، ژول 1876( ميشل استروگف ؛)بک ، جان اشتاین1937( ها ها و آدم موش ؛)بک ، جان اشتاین1947( ؛)، ادوارد براون1888( يک سال در ميان ايرانيان ؛)رولینگ. کی. ، جی2007 ـ 1998( هري پاتر ؛)ورن

).، اوژن سو1845( يهودي سرگردان

:افراد) ب :هاي ایرانی ـ شخصیت

آموزگار، ؛)1363 ـ 1285(پور، عباس آریان ؛)1391 ـ 1301(آریان، قمر ؛)1384 ـ 1310(آتشی، منوچهر ؛ اتابکی، پرویز )قمري 5قرن (ابوحنیفۀ اسکافی ؛)1366 ـ 1301(آهی، مهري ؛)1359 ـ 1269(لله ا حبیب

؛ اسیري )1319 ـ 1253(ارباب کیخسرو ؛)1391 ـ 1306(احمدي گیوي، حسن ؛)1383 ـ 1307(افکاري، ؛)1389 ـ 1304(ایرج ؛ افشار، )1363 ـ 1267(؛ افشار یزدي، محمود )قمري 912 ـ ؟(الهیجی ؛ امیري )1384 ـ 1309(؛ امامی، کریم )1352 ـ 1280(اي، مهدي ؛ الهی قمشه)1382 ـ 1296(جهانگیر

1042زنده در ـ 973(؛ اوحدي بلیانی )قمري 10قرن (احمد رازي ؛ امین)1364 ـ 1288(فیروزکوهی



ـ ( راد، حسینعلی باستانی ؛)1389 ـ ( یروس ؛ ایزدي، س)1371 ـ 1289(لله پرست، نورا ؛ ایران)قمري؛ )قمري 4قرن ( بهرامى سرخسى؛ )1382 ـ 1336(؛ بسطامی، ایرج )میالدي 6قرن (؛ بامشاد )1360؛ بیغمی )1346 ـ 1285(؛ بیانی، مهدي )1389 ـ 1298(بیگی، محمد بهمن ؛)1386 ـ 1306( ي، بهزادبهزاد

؛ پژمان بختیاري، )1383 ـ 1292(؛ پازارگادي، عالءالدین )1374 ـ 1300(؛ بینش، تقی )قمري 9قرن (لله ؛ تقوي، نصرا)1380 ـ 1304(لله ؛ تدین، عطاءا)قمري 7قرن (؛ پوربهاي جامی )1353 ـ 1279(حسین

؛ حجازي، ناصر )1377 ـ 1304(؛ جعفري، محمدتقی )1391 ـ 1316(؛ ثروتیان، بهروز )1326 ـ 1242(؛ حسینی )قمري 7قرن (بن اسعد دهستانی ؛ حسین)1381 ـ 1311(د حدیدي، جوا ؛)1390 ـ 1328(

قرن (حکیم مؤمن ؛ )1389 ـ 1319( محمد شناس، على حق؛ )قمري 721ـ پس از 671پیش از (هروي خرم، ؛ )1365 ـ 1306(؛ خدیو جم، حسین )1365 ـ 1293(؛ حمیدي شیرازي، مهدي )قمري 12و 11

؛ خمینی، )1321 ـ 1251(؛ خلخالی، عبدالرحیم )1353 ـ 1293(حمد خزائلی، م؛ )1391 ـ 1309(همایون خیرآبادى، ؛ )1388 ـ 1300(خوانساري، محمد ؛ )1356 ـ 1309(؛ خمینی، مصطفی )1373 ـ 1324(احمد ؛)1390 ـ 1300(؛ دانشور، سیمین )1358 ـ 1277(پور، عبدالرسول خیام؛ )1389 ـ 1303( حمیده

؛ )1363 ـ 1301(رامیار، محمود ؛)1390 ـ 1316(ذوالفنون، جالل ؛)1387 ـ ( دریاگشت، محمدرسول ؛ رضازادة ملک، رحیم )1377 ـ 1298(نیا، مسعود ؛ رجب)1357 ـ 1295(رجایی بخارایی، احمدعلی

؛ رعدي آذرخشی، )قمري 11قرن (رضی آرتیمانی ؛)1387 ـ 1311(؛ رضایی، عبدالعظیم )1389 ـ 1319(؛ عبدالحمید؛ .ع( محمد روحبخشان، علی ؛)شمسی 1299 ـ 1268( رفعت، تقى؛ )1378 ـ 1288(غالمعلی

؛)1388 ـ 1302(؛ ریاحی، محمدامین )1347 ـ 1288(؛ رهی معیري )1390 ـ 1317( )عبدالمحمداکبر ؛ سعیدي سیرجانی، علی)1370 ـ 1302(؛ سالور، سبکتکین )1368 ـ 1304(ناصري، حسن سادات

شریعت، ؛ )1366 ـ 1303(سهیلی، مهدي ؛)1391 ـ 1310(دریان، حمید ؛ سمن)1373 ـ 1310(؛ )1352 ـ 1280(شعرانی، ابوالحسن ؛)1388 ـ 1305(شریفیان، عبدالحسین ؛ )1391 ـ 1315(محمدجواد ؛)1391 ـ 1305(؛ شهریاري، پرویز )1375 ـ 1299(؛ شهباز، حسن )1389 ـ 1297(الدین شفا، شجاع

ـ 1315( صفارزاده، طاهره؛ )1378 ـ 1316(دخت ؛ صدیقیان، مهین)1380 ـ 1309(شیخی، جمیله ـ 1297(؛ عفیفی، رحیم )1322 ـ 1258(؛ عبدالرسولی، علی )1348 ـ 1279(صورتگر، لطفعلی ؛ )1387فردین، ؛ )1386 ـ 1310(فاضل لنکرانی، محمد ؛)1390 ـ 1316(؛ عمید زنجانی، عباسعلی )1375

؛ )1388 ـ 1308( فرشیدورد، خسرو؛ )1360 ـ 1285(فرزاد، مسعود ؛ )1379 ـ 1309( محمدعلى ؛)1391 ـ 1314(؛ قادري، ایرج )1347 ـ 1254(محمد وشی، علی ؛ فره)1371 ـ 1306(وشی، بهرام فره

؛ کیا، صادق )1369 ـ 1294(کیا، زهرا ؛ )1388 ـ 1337( کردان، على؛ )1377 ـ 1340(قایقران، سیروس ؛ گنجی، )1352 ـ 1322(؛ گلسرخی، خسرو )1391 ـ 1318(اي، محمود ؛ گالبدره)1381 ـ 1299(

؛ )1384 ـ 1293(العابدین ؛ مؤتمن، زین)1347 ـ 1293(؛ گوهرین، صادق )1391 ـ 1291(محمدحسن



؛ مرتضوي، )1365 ـ 1274(؛ مدرس رضوي، محمدتقی )قمري 1131 ـ 1061(محسن تأثیر تبریزي ؛ مقدم، )1377 ـ 1318(؛ مصدق، حمید )1374 ـ 1297(مشکور، محمدجواد ؛)1389 ـ 1308(منوچهر نراقی، احسان ؛)1376 ـ 1320(؛ نجدي، بیژن )1373 ـ 1308(؛ مهرداد اوستا )1375 ـ 1287(محمد

؛ هروي، )1389 ـ 1308(؛ نوري، محمد )1373 ـ 1302(نورانی وصال، عبدالوهاب ؛)1391 ـ 1305(؛ یونسی، )1363 ـ 1280(؛ یغمایی، حبیب )1386 ـ 1313(؛ ورجاوند، پرویز )1372 ـ 1297(حسینعلی

).1390 ـ 1305(ابراهیم

:ایرانیغیرهاي ـ شخصیت ـ 1906(یلرس، ویلهم ؛ آ)میالدي 2012 ـ 1930(آرمسترانگ، نیل ؛ )میالدي 1966 ـ 1917(آتش، احمد

1949 ـ 1887(؛ بلومفیلد، لئونارد )میالدي؟ ـ 1905(؛ براگینسکی، یوسف ساموئیولویچ )میالدي 1989؛ )میالدي 1978 ـ 1902( بویل، جان اندرو ؛)میالدي 2011 ـ 1957یا 1955( الدن، اسامه بن؛ )میالدي

جابز، استیو ؛ )میالدي 2011 ـ 1932(تیلور، الیزابت ؛)میالدي 1896 ـ 1811(بیچر استو، هریت الیزابت ـ 1857( دومرگان، ژاك ژان مارى؛ )قمري 8 ـ ؟(حلیمه ؛ )2013 ـ 1954(؛ چاوز، هوگو )2011 ـ 1955(

؛)میالدي 2011 ـ 1942(افی، معمر ذق؛ )شمسی 1391 ـ 1304(شکوري، محمدجان ؛)میالدي 1924 ).میالدي 2001 ـ 1926(نیل ؛ مکنزي، دیوید)میالدي 1999 ـ 1908(مارتینه، آندره

و اعالم جغرافیایی ها مکان) ج؛ 1387 دزفولیان ←(است هاي کهن زبان فارسی آمده تقریبا تمامی موارد زیر در متن ـ

.)1379 ابراهیمی

کوهی در نزدیکی (؛ ابوقبیس )یکی از سه آتشکدة مهم ایران در دورة ساسانیان(آتشکدة آذرگشسب شهر پیشین در (رزن ؛ ا)هاي قدیم فارس از بخش(؛ اردشیرخره )شهر پیشین در فرارود(؛ اخسیکت )مکه

دایرة فرضی که زمین را به دو نیمکرة شمالی و (؛ استوا )اسرائیل/ فلسطین (؛ ارض موعود )ارمنستان/ همدان (؛ اکباتان )شهر و والیت پیشین در فرارود(اشروسنه / ؛ اسروشنه )کند جنوبی تقسیم می

؛ اوش )شهري در قرقیزستان(اوزگند ؛)مکه(القري ؛ ام)اي در شیراز کوه و تنگه(اکبر لله؛ ا)هگمتانهشهر پیشین در ازبکستان که امروزه محل آن (؛ ایالق )بندر پیشین در شام(؛ ایله )شهري در فرارود(در کشور » باردا«نام پیشین شهر (؛ بردع )اورشلیم/ المقدس بیت(؛ ایلیا )درستی مشخص نیست به

شهري (بیت لحم / اللحم ؛ بیت)کعبه(الحرام ؛ بیت)فارسشهر پیشین در (شاپور به/ ؛ بشاپور )آذربایجان



شهر (؛ پرند )شهر پیشین در کشور آذربایجان(؛ بیلقان )شهري در باختر ازبکستان(؛ بیکند )در فلسطین ←(؛ جام )جزیرة سینا بیابانی در شبه(؛ تیه )پل وسه سی(خان ورديلله؛ پل ا)جدید در جنوب تهران

شهري در ساحل (؛ جی )یک از سه تودة سنگ در وادي منی در نزدیکی مکههر(؛ جمره )جام تربتمدینه و . 2. مکه و پیرامون کعبه. 1(؛ حرم )است شدهرود که امروزه در اصفهان ادغام شمالی زاینده

شهري در (؛ خرقان )اي وسیع در قرقیزستان نام پیشین ناحیه(؛ خرخیز )پیرامون آرامگاه پیامبر اسالم/ ؛ دارابگرد )قصر پیشین در مرکز عراق(؛ خورنق )شهري در شمال افغانستان(؛ خلم )سمنان استان

در باور پیشینیان، دریایی که (محیط / سبز / ؛ دریاي اخضر )شهر پیشین در خاور فارس(دارابجرد شهر پیشین (؛ دندانقان )نام پیشین دریاي سرخ(؛ دریاي قلزم )است کردههاي آباد زمین را احاطه قسمت

در باور پیشینیان، قسمت آباد (؛ ربع مسکون )ناحیۀ پیشین در نزدیکی گرگان(؛ دهستان )در ترکمنستان؛ زاوه )است قناتی در حاشیۀ شیراز که امروزه تقریبا خشکیده(آباد رکن/ ؛ رکناباد )و مسکون کرة زمین

شهر پیشین در (؛ زوزن )بنایی در یزد( ؛ زندان اسکندر)شهر پیشین در فرارود(؛ زم )حیدریه تربت ←(شهر (؛ سپیجاب )شهر پیشین در مدائن(؛ ساباط )است شدهنزدیکی خواف که امروزه به روستا تبدیل

در باور پیشینیان، سدي از جنس روي و آهن که (؛ سد اسکندر )پیشین در شمال خاوري ازبکستاند قوم یأجوج و مأجوج به شهرهاي جانب براي جلوگیري از ورو] کورش؟/ اسکندر؟ = [ذوالقرنین

هاي قوم نام پیشین سرزمین(؛ سقالب )قصر پیشین در نزدیکی کوفۀ کنونی(؛ سدیر )غربی سد بنا کردمحلی که در آن برخی از سران عرب پس از درگذشت پیامبر اسالم (ساعده ؛ سقیفۀ بنی)اسالو در اروپا

بن قریۀ پیشین در مشهد کنونی که در آن علی(؛ سناباد )دگرد آمدند و ابوبکر را به خالفت برگزیدن؛ )نام پیشین سرزمین بابل در عراق(؛ سورستان )الرشید به خاك سپرده شده بودند الرضا و هارون موسی

؛ )شهر پیشین در خراسان بزرگ و در نزدیکی بلخ(؛ شبورقان )نام پیشین تمام سرزمین شام(شامات . چین شمالی. 1(؛ طمغاج )شهر پیشین در قزاقستان(؛ طراز )یشین شهر طوسیکی از دو بخش پ(طابران

آبگیري (؛ غدیر خم )اي بزرگ در سمرقند با درختان سرو بسیار محله(؛ غاتفر )نام پیشین شهر پکن. 2طالب را به بن ابی قمري، علی 10الحجۀ سال ذي 18بین مکه و مدینه که در آن، پیامبر اسالم، در تاریخ

اي در قریه(؛ قبادیان )اروپاي غربی(؛ فرنگ )شهري قدیمی در تبت(؛ فرخار )جانشینی خود برگزید؛ )شهري در پاکستان(؛ قزدار )نام پیشین کرمانشاه(؛ قرمیسین )خاوري بلخ و زادگاه ناصرخسرو شمال

؛ )کستانشهري در تر(کاسان / ؛ کاشان )شهري در هند که محمود غزنوي آن را فتح کرد(وج قناي در محله(؛ کرخ )شهري در مازندران(؛ کجور )در افغانستان» نورستان«نام پیشین ناحیۀ (کافرستان

از (؛ الریجان )نام پیشین سرزمینی شامل افغانستان و ترکستان و خاور ایران و باختر هند(؛ کشان )بغداد؛ مروه )شهر پیشین در ترکمنستان(لرود مروا/ ؛ مرورود )کوهی در شام(؛ لکام )هاي شهرستان آمل بخش

؛ مقام )مسجدي قدیمی در مدینه(؛ مسجد قبا )مسجدي قدیمی در مدینه(؛ مسجدالنبی )اي در مکه تپه(



اي در عراق، بین ناحیه(؛ میسان )دانند سنگی در نزدیکی کعبه که مسلمانان آن را مقدس می(ابراهیم شهر پیشین در (؛ نوشاد )ن و زادگاه ابوسعید ابوالخیرشهري در ترکمنستا(؛ میهنه )بصره و واسط

؛ )بیابانی در نزدیکی کوه طور(؛ وادي ایمن )یکی از دو بخش پیشین شهر طوس(؛ نوقان )افغانستان؛ )القرا اي در نزدیکی مدینه و محل وقوع غزوة وادي دره(القرا ؛ وادي)اي در خوارزم قلعه(هزاراسب

).اي در افغانستان و محل تبعید و دفن ناصرخسرو ناحیه(؛ یمگان )انشهري در افغانست(وخش :هاي دیگر دخلو متلمیحات، ها، افسانهها، اسطوره )د

خدا / لله ؛ ا)شاهنامهساالر مازندران، (؛ ارژنگ )شاهنامهدیو، (؛ ارژنگ )شاهنامهپهلوان تورانی، (ارژنگ الدعوه در منابع اسالمی، شخصی مستجاب(لعم باعور ؛ ب)قیاس کنید با مدخل یهوه در همین فرهنگ(

5(قریظه ؛ جنگ بنی)قمري 2(؛ جنگ بدر )قمري 3(جنگ احد ؛ پل صراط؛ )که ابلیس او را فریب داد 37(؛ جنگ صفین )قمري 7(؛ جنگ خیبر )قمري 5(؛ جنگ خندق )قمري 36(؛ جنگ جمل )قمريقیاس کنید با . زد به دیوانگی می اجود عاقل بودن خود رشخصی قزوینی که با و(جهنم؛ دخو ؛ )قمري

در ادب فارسی، نام دو معشوق و یا عاشق و (؛ دعد و رباب )جوحی در همین فرهنگ/ مدخل جحا ؛ )شاهنامهدختر دارا، ( کذوالقرنین؛ روشنده فرمان؛ ؛ )که هر دو اسم زن هستند معشوقی عرب، درحالی

در ( salmā؛ سلمی )اي از طال ساخت وسی که در غیاب موسی گوسالهشخصی مرتد در زمان م(سامري در باور پیشینیان، بخش شمالی زمین که همواره شب است (؛ ظلمات )اي عرب ادب فارسی، نام معشوقه

در (؛ عزازیل )در ادب فارسی، نام عاشق و معشوقی عرب(؛ عروه و عفرا )و آب حیات در آن قرار دارددر منابع اسالمی، جسمی (لوح محفوظ ؛ فرعون؛ )ام ابلیس، قبل از نافرمانی از خداوندمنابع اسالمی، ن

؛ ماروت )است شدهکه باالي آسمان هفتم قرار دارد و آنچه بوده و هست تا روز رستاخیز، بر آن نوشته ).شاهنامهپهلوان تورانی و برادر پیران ویسه، (هومان ؛ )هاروت و ماروت ←(

٭٭٭هایى که در جریان کار پیش خاطر دشوارى ویراست اول، به«: اند دمه آوردهمؤلفان در مق )هفت ،1389افشار و همکاران صدرى(» .ها و خطاهاى چشمگیرى همراه بود آمد، با نقصتصریح خود کار ایرادهاى بر چنین پژوهشگران و نویسندگان ما این ۀاى کاش هم

.شدند آشفته نمى هاکردند و در برابر نقد مى گیري نتیجه

هاي ادبی و زبانی دارد، ، از دید کسی که دغدغهاعالم يفرهنگ فارسدر این مقاله، هایی اختصاص دارد که جاي قسمت اعظم مقالۀ حاضر به مدخل. است بررسی شده



این فرهنگ تنها کتاب در این زمینه است که در طول . ها در این کتاب خالی است آنیک از منابع مشابه قابل هاي آن با هیچ ه و گسترة مدخلچهار دهۀ اخیر منتشر شد

اند منبعی اند و توانسته مؤلفان در این کتاب، بسیار روشمند عمل کرده. مقایسه نیستاستفاده از منابع جدید و معتبر ایرانی و فرنگی، مقدمۀ کارگشا، . معتبر عرضه کنند

تر از، و از همه مهمنو بندي چشم هاي باکیفیت، صفحه آوانویسی دقیق، عکساست که هاي ساده و کوتاه و راهگشا، این فرهنگ را به کتابی تبدیل کرده نگاري تعریف

، مرز بین اعالم يفرهنگ فارسدر .انگیزد حس احترام خوانندة متخصص را برمیبین هر مدخل یک سطر جاي خالی . است دقت رعایت نشده نویسی به آوانویسی و واجهمچنین استفاده نکردن از . است ثمر حجم کتاب شده وجب افزایش بیوجود دارد که م

است که مراجعه به این هاي فارسی سبب شده هاي اختصاري رایج در فرهنگ نشانه .تر باشد هاي دیگر راحت فرهنگ در مقایسه با فرهنگ

:منابع

استخراج ، بلکه براياست شدهن آید مستقیما ارجاع داده ر مقالۀ حاضر به برخی از منابعی که در زیر مید .است شدهشده از این منابع استفاده هاي فوت مدخل

.، اسالمی، تهرانياعالم مثنو يليشرح تحل، )1379(ابراهیمی، میرجالل .، فرهنگ معاصر، تهران)3جلد ( پژوهشگران معاصر ايران، )1384(اتحاد، هوشنگ

.3، شمارة 3، سال فرهنگستان نامة، مجلۀ »زاده لنامۀ محمدعلی جما زندگی«، )1376(افشار، ایرج .، به کوشش محمد نیکویه، قطره، تهرانکاران نادره، )1384(افشار، ایرج .، ابوالمعالی محمدالحسینی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، روزنه، تهراناالديان بيان، )1376(اقبال، عباس

.، سه جلد، سخن، تهرانعالم سخنفرهنگ ا، )1387(انوري، حسن ، سازمان چاپ و انتشارات در افغانستان ي، ادب فارسيدانشنامة ادب فارس، )1378(انوشه، حسن

.وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی، تهران .، گیتاشناسی، تهرانرانيا جغرافيايي المعارف ةدايرران، يا يتاشناسيگ، )1384(جعفري، عباس .1، شمارةنويسي فرهنگ، مجلۀ هاي نو ري تازه با ويژگيفرهنگ فارسي اعالم؛ اث، )1386(حسنی، حمید

.، آگاه، تهرانيآواشناس، )1384(محمد شناس، على حق، متضمن تحقيقات در تاريخ احوال و آثار منظوم و منثور يجام، )1386(اصغر حکمت، على

.، نورالدین عبدالرحمن جامى، توس، تهرانالشعرا خاتم



نویسی فارسی و پیکرة زبانی هنگ جامع زبان فارسی، پیکره در فرهنگفر«، )1386(خطیبی، ابوالفضل .1، شمارة يسنوي فرهنگ، مجلۀ »اي رایانه

.، میراث مکتوب، تهرانتصحیح محمود عابدي، االنوار ةضرو، )1387(خواجوي کرمانی المعارف ة، زیر نظر کاظم موسوي بجنوردي، مرکز دائر)1370: 4جلد ( يالمعارف بزرگ اسالم ةدائر

.بزرگ اسالمی، تهرانمحمدعلی سادات، مؤسسۀ ) و(کامران فانی ) و(، زیر نظر علی رامین )1389( گستر دانشنامة دانش

.، هجده جلدگستر روز، تهران دانش، به )1391: 4؛ جلد 1388: 3؛ جلد 1386: 2؛ جلد 1384: 1جلد ( يزبان و ادب فارس ةدانشنام

.گستان زبان و ادب فارسى، تهران، فرهنسرپرستی اسماعیل سعادت .، عنصرى بلخى، سنایى، تهرانيبلخ يديوان عنصر، )1363(دبیرسیاقى، محمد

.طالیه، تهران ،تیک چندبهار ، اللهبهار عجم، )1380(دزفولیان، کاظم ، دانشگاه شهید ان قرن هشتمرافيايي در متون ادب فارسي تا پايعالم جغا، )1387(دزفولیان، کاظم

.شتی، تهرانبه، با همکاري عذرا ١٣٨٩كتابشناسي ادبيات داستاني معاصر فارسي، از مشروطه تا ، )1390(رازي، فریده

.شجاع کریمی و آزاده گلشنی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران .، سمت، تهرانيانواع نثر فارس، )1380(رستگار فسایی، منصور

.، سخن، تهرانرانيا يشتة ادباز گذ، )1385(کوب، عبدالحسین زرین .، ترجمۀ عباس مخبر، مرکز، تهرانيرانهاي اي اسطوره، )1384(سرخوش کرتیس، وستا

.تهران ،معین/ ، فرهنگ نشر نو يفرهنگ ادبيات فارس، )1387(شریفى، محمد .)1387( عطار نیشابورى ←) 1387(کدکنى، محمدرضا ی شفیع

.، سخن، تهرانسندگان معاصر سخنيفرهنگ شاعران و نو، )1387(انوري، حسن ) و(صبور، داریوش ، اعالم يفرهنگ فارس، )1389(حکمى، نسترن ) و(حکمى، نسرین ) و(افشار، غالمحسین صدرى

.تهران ،فرهنگ معاصر .سینا، تهران ، ابنيمروز ي، عسجدديوان استاد عسجدي مروزي، )1348(طاهرى شهاب

.، بال، تهرانات جهانيبا ادب ييبر آشنا يدرآمد ،)1387(طهماسبی، فرهاد ).1387(خواجوي کرمانی ←، )1387(عابدي، محمود .محمدرضا شفیعى کدکنى، سخن، تهران تصحیح، مختارنامه، )1386(عطار نیشابورى .سخن، تهران، کدکنىی شفیعتصحیح محمدرضا ، الطير منطق ،)1387( عطار نیشابورى

.، جاویدان، تهران)جغرافيا و تاريخ( هنگ عميدفر، )1346(عمید، حسن .، سخن، تهرانيدرست و غلط، نگارش و پژوهش در زبان فارس مسئلة، )1387(فرشیدورد، خسرو



: 6؛ جلد 1389: 5؛ جلد 1389: 4؛ جلد 1385: 3؛ جلد 1383: 2؛ جلد 1378: 1جلد ( فرهنگ آثار .، سروش، تهران، به سرپرستی رضا سیدحسینی)1389

، به سرپرستی احمد سمیعی )1390: 3؛ جلد 1387: 2؛ جلد 1385: 1جلد ( ياسالمـ يفرهنگ آثار ايران .، سروش، تهران)گیالنی(

.، خوارزمی، تهرانسخن و سخنوران، )1380(الزمان فروزانفر، بدیع .شفق، تبریز، هشت جلد ۀ، چاپخاناالدب ةنريحا، )1369( ، محمدعلىخیابانی مدرس

.، شش جلد، امیرکبیر، تهرانيفرهنگ فارس، )1371(مد معین، مح .، چشمه، تهراننويسان ايران فرهنگ داستان، )1386(میرعابدینی، حسن .، چشمه، تهران، چهار جلد در دو مجلدرانيا يسينو صد سال داستان، )1387(میرعابدینی، حسن .جمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، اننانياثرآفر، )1384(نصیري، محمدرضا ) و(نوایی، عبدالحسین

.، تهران، چاپ سنگىيناصر يآرا انجمن، )قمرى 1288(خان هدایت، رضاقلى .، فرهنگ معاصر، تهرانيات فارسيها در ادب واره ر و داستانيفرهنگ اساط، )1386(یاحقی، محمدجعفر .، جامی، تهران)يات معاصر فارسيادبهاي جريان( ها جويبار لحظه، )1388(یاحقی، محمدجعفر .، علمی، تهرانبا اهل قلم يداريد، )1380(یوسفی، غالمحسین

Gillard, Patrick (2003), Cambridge Advanced Learner’s Dictionary, Cambridge,

Cambridge University Press.

Jeuge-Maynart, Isabelle (2011), Le Petit Larousse Illustré, Paris, Larousse.

www.nlai.ir )سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران(

[in Persian] نقد و بررسی فرهنگ فارسی اعلام

Documents

Transcript of [in Persian] نقد و بررسی فرهنگ فارسی اعلام