Herb i pieczęć miasta Wrocławia.

1

Mateusz Kaczmarek

[email protected]

Mediewistyka, rok III

HERB I PIĘCZĘĆ MIASTA WROCŁAWIA

Geneza herbu i pieczęci

Herby i pieczęcie nie były domeną tylko i wyłącznie rycerstwa czy szlachty, choć była

ich znaczna ilość, to niemało było również grup herbów i pieczęci ziemskich, wiejskich,

miejskich lub kościelnych1. Herby miejskie jednak odróżniają się od rycerskich, są z reguły

jednopolowe i umieszczone w polu bez tarczy herbowej.2 Jeżeli występuje tarcza to herbem

właściwym określa się to, co jest na tarczy, natomiast to, co jest poza nią jest tylko

dekoracją3. Występują również herby dwupolowe, co często spotyka się w herbach śląskich,

lecz już na ten przykład herby trój-, cztero- i pięciopolowe są dużo rzadsze. Herb pełnił i pełni

nadal rolę nie tylko reprezentacyjną samorządu i miasta, ale „jest żywą tradycją przeszłości.

Poważny wiekami swego istnienia, opowiada o dziejach narodu i miasta wszystkim, którzy

potrafią go zrozumieć”4.

Nadmienić należy, iż miasta nie posiadały herbów czy pieczęci przed ich lokacją,

zmienia się to po jej dokonaniu. Wśród heraldyków istnieją pewne różnice poglądów na temat

tworzenia się herbów. M. Gumowski dzieli ich na 3 grupy. Pierwsza grupa uważa, że

właściwym herbem jest to godło, które widnieje na najstarszej pieczęci miejskiej (Saurma5,

Dannenberg6), druga grupa natomiast stoi w dość widoczniej opozycji, gdyż uważa za

1 M.Gumowski, Herby miast polskich, s. 5-21.

2 Lecz pojawiały się też inne opinie, jak na przykład F. Hauptmanna, który twierdził w swoich pracach, że herb

musi składać się z tarczy i godła. Zob. F. Hauptmann, Das Wappenrecht. Historische und dogmatische

Darstellung der im Wappenwesen geltenden Rechtssätze, Bonn, 1896, s. 7 i 117-126; cyt. za: W. Strzyżewski,

Treści, s. 15. 3 M.Gumowski, Herby, s. 10.

4 Ibidem, s. 5.

5 H. Saurma, Wappenbuch der Schlesischen Städte und Städtel, Berlin, 1870

6 H. Dannenberg, Münzgeschichte Pommerns im Mittelalter, Berlin, 1893

mailto:[email protected]

2

właściwy herb miejski godło widniejące na najnowszych pieczęciach miejskich (Hupp7).

Ostatnia, trzecia grupa skupia się na tym, iż właściwym herbem jest to godło, które najdłużej

było używane i widniało na pieczęciach8, do tejże grupy bez wątpienia zalicza się Gumowski.

Jednak wg W. Strzyżewskiego Gumowski nie sprecyzował o jakie pieczęcie mu chodziło tj.

ogólnomiejskie czy sekretne9. Jednak pojawiały się też inne teorie genezy herbów. Do

badaczy twierdzących, iż herb miejski powstał niezależnie od pieczęci miejskiej zaliczali się

Feliks Hauptmann10

, jak i Vaclav Vojtíšek11

. Uważali oni, że herby miejskie wywodzą się z

ich pierwotnego zastosowania, tj. bojowego znaku rozpoznaczego, którymi posługiwały się

oddziały miejskie. Oddziały owe z poszczególnych miast miały umieszczać herby na

tarczach, jako znaki rozpoznawcze. Genezę herbów wywodzi się zazwyczaj z XIII w., czyli

akcji lokacyjnej miast, natomiast tylko nieliczni badacze wskazywali na to, iż herb

kształtował się od wizerunku napieczętnego (M. Antoniewicz)12

, co trwała od kilkudziesięciu,

a nawet do kilkuset lat.

Niestety, nie zawsze jest łatwo ustalić pochodzenie herbów miejskich, gdyż, jak

wiadomo, nie wszystkie miasta posiadały pieczęcie herbowe, które wg J. Szymańskiego13

oznaczały proces zakończenia heraldyzacji wizerunku napieczętnego. Inną sytuację można

zauważyć w momencie, gdy miasto posiadało pieczęć herbową lub uzyskało nadanie herbu

poprzez dokument oficjalny ponieważ na podstawie takich danych bezsprzecznie można

ustalić czas i datę powstania herbu. W przypadkach, gdy nie znane są tak konkretne dane

badacz zmuszony jest do konstruowania hipotez, w czym istotną pomocą stwarzały i

stwarzają nadal pieczęcie ogólnomiejskie14

.

Zatem rodowód herbu należy badać, jako zjawisko złożone, trwające dłuższy czas, a

nie jednorodne, gdyż rozwój herbów przebiegał na różny sposób w miastach. Można jednać

przyjąć, że poszczególne herby pojawiały się już w końcu wieku XIII. Pierwsze herby

7 O. Hupp, Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, Frankfurt, 1898

8 Ibidem, s. 75-77.

9 W. Strzyżewski, Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do

końca XVIII wieku, s. 18. 10

F. Hauptmann, Das Wappenrecht., s. 7 i 117-126; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 15. 11

V. Vojtíšek, O pečetích a erbech měst pražských a jiných českých, Praha, 1928, s. 9; cyt. za: W. Strzyżewski,

Treści, s. 15. 12

M. Antoniewicz, Herby miast województwa częstochowskiego, 1984, s. 11; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s.

19. 13

J. Szymański, Herb – znak samorządnej wspólnoty, [w:] „Polskie tradycje samorządowe a heraldyka, 1992, s.

91-98; idem, W sprawie genezy polskich herbów miejskich, [w:] „Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór

studiów”, t. 4, 1994, s. 169-179; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 19. 14

Ibidem, s. 18-19.

3

miejskie znaleźć można już w herbarzach z wieku XV, mimo że ich rozwój i

upowszechnienie datować należałoby na przełom wieku XVI/XVII15

.

Herb i pieczęć miasta Wrocławia

Po krótkim zarysie dyskusji historiograficznej dotyczącej genezy herbu i pieczęci,

który to zarys, trzeba zaznaczyć, nie jest wyczerpujący, wrócić należy do głównego

zagadnienia pracy tj. herbu wrocławskiego.

Wrocław był miastem ważnym administracyjnie, stolicą prowincji śląskiej, a zarazem

pełnił rolę siedziby książęcej obok Gniezna, Poznania czy Krakowa16

. Miasto lokowane było

na prawie zachodnim w 1241 lub 1242 r., dokładna data nie jest znana, gdyż dokument

lokacyjny zaginął17

. Najstarsza pieczęć Wrocławia pochodzi z 1262 r. [zob. fot. 1] Jest to

pieczęć o średnicy 60 mm18

. W jej polu przedstawiony jest dwugłowy orzeł o symetrycznym

kształcie i jednolitym korpusie19

. M. Gumowski odrzuca propozycję Maleczyńskiego20

, iż jest

to „orzeł na 2 części podzielony” i stwierdza, że jest to orzeł o dwóch głowach, co wg

średniowiecznej symboliki oznacza orła „o zdwojonej powadze, wspaniałości i potędze”.21

Wyobrażony na pieczęci orzeł w każdym z dziobów trzyma „gałązki”22

. Napis w legendzie

wg M. Gumowskiego brzmiał: + SIGILLUM*BURGENSIUM DE WRATISLAVIA. K.

Maleczyński23

, O. Hupp24

i P. Pfotenhauer25

, nie przedstawili pełnego napisu, gdyż jest on

zatarty, należy więc przepuszczać, że napis w legendzie został przez M. Gumowskiego w

końcówce zrekonstruowany.

15

Ibidem, s. 19. 16

M. Siuchniński, Miasta polskie w Tysiącleciu, t.2, s. 535 . 17

Ibidem, s. 537. 18

M. Gumowski, Najstarsze, s. 245. Zob. też O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54, gdzie autor podaje rozmiar

owej pieczęci o 1 mm mniejszy, tj. 59 mm. 19

M. Łagiewski, Herb Wrocławia w architekturze miasta, s. 15 20

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, „Sobótka”, t. 1 (1946), s. 5-9; P. Pfotenhauer, Die Schlesischen

Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1327 : im Namen des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, s.

23; O. Hupp, Die Wappen und Siegel deutschen Stadte, Flecken und Dorfer, s. 54. 21

M. Gumowski, Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV wieku, s. 245-456 22

M. Gumowski, Najstarsze, s. 245. Zob. też K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 6: „Przedstawia on w

polu gładkim dwugłowego orła, z którego dziobów spłyają stylizowane kwiaty, czy rośliny[...]”. 23

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 5. 24

O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54. 25

P. Pfotenhauer, Die Schlesischen Siegel, s. 22.

4

(zdj. http://dolny-slask.org.pl/875846,foto.html; nr 1)26

Kolejną pieczęcią [ zob. fot. 2] Wrocławia jest wielka pieczęć miejska z 1292 r.

Marian Gumowski, jak pisze W. Strzyżewski, zaliczył tą pieczęć nie tylko do najstarszych,

ale też do największych27

. Pieczęć o średnicy 80 mm. Na pieczęci wyobrażony jest kroczący

w prawo św. Jan Chrzciciel na tle sklepionej bramy miejskiej, z dwiema basztami po bokach i

dwiema wieżami, wraz z trójkątnym frontem kościoła, z tyłu. Św. Jan Chrziciel kroczy w

prawo28

w długich szatach, z głową otoczoną nimbem i z podniesioną prawą ręką w geście

błogosławieństwa. Napis w otoku brzmi: + SIGILLUM CIVITATIS WRATISLAVIE29

.

26

Strona dostępna w czasie pisania pracy, tj. 02.2013r. 27

W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 20, sugeruje, że M. Gumowski zalicza ową pieczęć do największych,

co jest prawdą. Największa natomiast to również pieczęć wrocławska, o średnicy 88 mm, zob. M. Gumowski,

Najstarsze, s. 12-13. Autor przedstawia tabelę z rozmiarami pieczęci najokazalszych, gdzie, jak zostało napisane

wyżej, największa mierzy 88 mm. 28

Opis wyobrażenia napieczętnego, jak i napis w legendzie: M. Gumowski, Najstarsze, s. 246, autor przedstawia

św. Jana Chrzciciela, jako kroczącego w lewo, co jest błędne. Por. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s.

10. 29

Za: O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54.

http://dolny-slask.org.pl/875846,foto.html

5

(zdj. http://dolny-slask.org.pl/875853,foto.html; nr 2)

Pieczęć ławników wrocławskich z końca XII w., a dokładnie zawieszona przy

dokumencie z roku 1299. Pieczęć o średnicy 30 mm. W polu pieczęci wyobrazony jest Orzeł

Śląski z półksiężycem i krzyżem na piersi30

. Pieczęć używana była aż do połowy wieku

XVIII. [zob. fot. 3] Napisy w legendach pieczęci ławniczych brzmiały najczęściej:

SIGILLUM SCABINORUM bądź też SIGILLUM IUDICI31

. Tak też jest i w tym przypadku.

Gumowski odczytywał napis w legendzie w następujący sposób: +

S.*SCABINORU*DE*VRATISLA32

. K. Maleczyński badany element legendy

zrekonstruował w następujący sposób: + S. SCABINORUM*DE*VRATISLA33

.

Równocześnie używano dwóch bliźniaczych pieczęci, różniących się jedynie średnicą34

.

Większa należała do wójta, mniejsza, o średnicy 27 mm35

, do całej ławy36

.

30

M. Gumowski, Najstarsze, s.247-248; Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 12, dodaje jeszcze, iż orzeł

miał przepaskę pod skrzydłami. Niestety, znana mi pieczęć jest zbyt zniszczona, by można potwierdzić zdanie

K. Maleczyńskiego odnośnie owej przepaski. 31

W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 20, przyp. 32; Zob. też M. Haisig, Studia nad legendą pieczęci

miejskiej, s. 44-50, przedstawia teorię i uwagi na temat napisów w legendach pieczęci organów władzy

miejskiej. 32

M. Gumowski, Najstarsze, s. 247; Zob. też. P. Pfotenhauer, Die Schlesischen Siegel, s. 23; autor podaje

fragmentarycznie zachowany napis, nie podejmując się jego rekonstrukcji: + S*SCABINORU*DE*VR…..;

Zob. też M. Haisig, Studia, s. 99, gdzie M. Haisig podaje taką wersję napisu: + S. SCABINOR’ DE VRATISLA. 33


Sprawę bliźniaczych pieczęci, w odniesieniu do księcia Jana opolskiego zwanego Kropidło, porusza P.

Pokora, Pieczęcie księcia opolskiego Jana zwanego Kropidło, [w:] „Cognitioni Gestorum”, red. D. A. Sikorski i

A. M. Wyrwa, s. 405 – 423. 35

M. Gumowski, Najstarsze, s. 248. 36

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13.


6


Wrocław, do roku 1530 nie posiadał herbu nadanego przez cesarza. W tymże roku

Ferdynand I, król Czech i Węgier wydał dokument herbowy dla Wrocławia. Na owym

dokumencie pojawia się pierwszy herb miasta. Dokumenty herbowe nadawane były za

zasługi władz miejskich dla państwa, zasługi prywatnych właścicieli lub motywem do

wystawienia dokumentu herbowego mogło być znaczenie miasta37

. Zdarzały się również

nadania herbów na prośbę władz miejskich. Motywy nadań były często przedstawiane w

rozległych narracjach38

. Wrocławski herb, jak już wspomniano, został nadany przez

Ferdynand I Habsburga. Dokument został wydany na prośbę władz miejskich, przy czym herb

wrocławski został zatwierdzony przez cesarza Karola V łącznie z licznymi przywilejami dla

miasta i mieszczan39

.

Lecz wracając do pieczęci, warto pokrótce przedstawić, jak owe się prezentowały do

1530 r. i czy miały wpływ na wygląd pierwszego herbu Wrocławia.

Przed rokiem 1327, tj. przejściem Wrocławia pod panowanie czeskie pojawiają się

jeszcze dwie pieczęcie miejskie. Pierwsza, ostro owalna (39 x 25 mm), przedstawia baranka

w lewo z chorągiewką o trzech strefach i krzyżem40

. Warto również zwrócić uwagę na to, o

czym pisze K. Maleczyński, bowiem pieczęcie te nie przedstawiają orła lub św. Jana

Chrzciciela na tle bramy miejskiej lecz są bardzo z nimi powiązane. Przedstawiają przeto dwa

najważniejsze atrybuty św. Jana Chrzciciela tj. głowę święgo i baranka41

. Pieczęć jest

37

W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 33 – 34; zob. też przyp. 11 - 13 na stronach 33 – 34, w których autor

zamieszcza informacje o dokumentach znajdujących się w archiwach, które opisują motywy wystawienia

dokumentów herbowych dla miast. 38

Ibidem, s. 33 – 34. 39

Ibidem, s. 37. 40


Ibidem, s. 14.


7

contasigillum, odbita została na tyle pieczęci wielkiej miasta z roku 1292 [fot. 2]42

. Napis w

legendzie odczytywany przez O. Huppa brzmiał: +..AGIS........WRAT...43

M. Gumowski

podał wersję inną, otóż zrekonstruował on napis tak: + S MAGIS ... WRAT ...44

Proponuje

Gumowski dwie wersje tłumaczenia tego nieczytelnego napisu, lecz od razu zaznacza, że

tłumaczenia są niezrozumiałe. Przedstawia je tak: S. Magistri Civium lub S. Magistri

ecclesiae wratis45

. Napis w legendzie zrekonstruował również K. Maleczyński. Wersja

Maleczyńskiego brzmiała: (M) AGIST (ER C) IU (IUM C) IU (I) TATIS WRATI46

.

(fot. z: K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, „Sobótka” t.1 1946)

Tak też w roku 132747

spotykać się można z pieczęcią miejską48

okrągłą, o średnicy

31 mm, z przedstawieniem en face głowy św. Jana Chrzciciela otoczonej nimbem49

[zob. fot.

4] lub w otoku, jak sugeruje K. Maleczyński50

. Napis w legendzie brzmi: +

S*CONSULUM*WRATISLAVIE51

42

M. Gumowski, Najstarsze, s. 247; K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13. 43

O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54. 44

M. Gumowski, Najstarsze, s. 247. 45

Ibidem, s. 247. 46

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13, stwierdza, że jest to najstarsza pieczęć burmistrza

wrocławskiego. Pieczęć owa zachowała się tylko w dwóch okazach. 47

Pierwszy raz głowa św. Jana Chrzciciela na misie pojawia się na pieczęci rajców miejskich w roku 1324; Zob.


Pieczęć rajców wrocławskich. 49

O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 54: “wleches den kopf eines heiligen mit nimbus regit.”. 50


O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 54; Zob. też K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13.

8


Następną pieczęcią, używaną w latach 1354 – 141652

jest wielka pieczęć miejska, o

średnicy 88 mm53

, która przedstawia św. Jana Chrzciciela, stojącego w długich szatach w

murach miejskich, gdzie na blankach wież miejskich z jednej strony można zauważyć

trębacza, z drugiej natomiast anioła. Św. Jan Chrzciciel ma głowę otoczoną nimbem, w lewej

ręce trzyma swój atrybut – Angus Dei z krzyżem i chorągwią, natomiast prawą na niego

wskazuje. Baranek Boży znajduje się na tarczy. Nad głową świętego unosi się duch święty54

.

[zob. fot. 5] Napis w legendzie brzmi: +

SIGILLUM*UNIVERSITATIS*CIVIUM*IN*WRATISLAVIA

52

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15, podkreśla również, że pieczęć owa była wzorowana na

poprzedniej, z roku 1292, co wywnioskować można po stylizaji murów i furtek w bramie. Zniknęły natomiast

wieże kościelne nad bramą i napis został dostosowany do „ówczesnych poglądów”. 53

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15, i O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 54, średnicę pieczęci podają

o 1 mm mniejszą niż M. Gumowski, tj. 87 mm. 54

M. Łagiewski, Herb, s. 19; K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15; M. Gumowski, Najstarsze, s. 247.


9


Otto Hupp wspomina w swojej pracy o pieczęci używanej w roku 1372, która

wyobraża głowę św. Jana Chrzciciela. Napis w legendzie brzmi: S. MA (gis) TRI. CIVIUM.

WRAT. Jak zauważa M. Gumowski, skrót matri w legendzie oznacza magistri, a więc

pieczęć należała do wójta miejskiego55

.

Wrocław posiadał również pieczęć sekretną, o średnicy 46 mm, która była używana w

latach 1416 – 153056

[zob. fot. 6]. Na pieczęci przedstawiona jest głowa mężczyzny z brodą,

która jest interpretowana, jako głowa św. Jana Chrzciciela, mimo iż nie posiada nimbu.

Strzyżewski podaje w książce, za ustaleniami M. Haisiga57

, najczęstsze napisy w legendach

napieczętnych. I tak wspomina, iż na pieczęciach sekretnych bardzo często pojawiał się

zazwyczaj napis SIGILLUM SECRETUM. Tak też jest i w tym przypadku. Napis w otoku

brzmi: + SECRETUM CIVITATIS*WRATISLAVIE

55

O. Hupp, Wappen und Siebiel, s. 54; Zob. M. Gumowski, Najstarsze, s. 248. 56

M. Gumowski podaje, iż pieczęć ta w użyciu była od roku 1385, Najstarsze, s. 248, natomiast K. Maleczyński,

Herb miasta Wrocławia, s. 15, jak i M. Haisig, Studia, s. 104, datują pierwsze użycie tejże pieczęci na 1343r. 57

W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 20, przyp. 32; Zob. też: M. Haisig, Studia, s. 44-50.


10


Pieczęć używana przez kancelarię miejską z początku XVIw. – 1504- również

przedstawia głowę św. Jana Chrzciciela, tutaj jednak na misie. Napis w otoku jest już

skomponowany pismem minuskulnym. Brzmi on następująco: S.

CANCELLARIE*CIVITATIS*WRATISLAWIE58

. [zob. fot. 7]


Należy jeszcze wspomnieć o dwóch pieczęciach, które przedstawia M. Gumowski w

swoim dziele „Najstarsze pieczęci miast polskich XIII i XIV wieku”. A mianowicie, dwóch

pieczęciach należących do ławników prowincjonalnych tj. sądu ziemskiego we Wrocławiu.

58

K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 19.



11

Na pierwszej z nich, o średnicy 35 mm59

, widnieje tarcza trójkątna, wokół niej

natomiast gałązki60

. Na tarczy wyobrażony jest orzeł książęcy z głową zwróconą w lewo i z

półksiężycem na piersiach. W legendzie napis: + S : SCABINOR : PROWICALIV : WRAT

Druga pieczęć znaleziona została przy dokumentach z roku 1431, 1444 i 1447.

Pieczęć, o średnicy 35 mm, jak już wspomniane zostało, również jest pieczęcią ławników

prowincjonalnych. Pieczęć jest czteropolowa. Widnieją na niej, na przemian, lew wspięty

czeski i Orzeł Śląski. W pierwszym polu i czwartym znajduje się wspięty lew. W polu drugim

i trzecim Orzeł Śląski61

. W legendzie napis: + S*SCABINO : PROVINCIALV*WRAT

Kolejna pieczęć, wprowadzona została równocześnie z nadaniem herbu Wrocławiowi,

w 1530 r. [zob. fot. 8] Pieczęć ta jest zgodna z przedstawieniami, które są na herbie. W otoku

natomiast pojawia się napis: S*SENATUS*POPULIQUE*VRATISLAVIENSIS*62

.


I tak, dochodzimy do roku 1530, w którym to został nadany Wrocławiowi herb przez

Ferdynanda I Habsburga. Herb ten obowiązywał do roku 1938, kiedy to został zmieniony

przez nazistów i obowiązywał do 1945 r. Ponownie wrócił do łask herb cesarki, lecz tylko na

trzy lata, do 1948 r. Od tegoż roku, do roku 1990 obowiązywał herb zaprojektowany przez

59

M. Gumowski, Najstarsze, s. 249; Zob. też O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 55, Hupp podaje o 1 mm mniejszy

rozmiar pieczęci, tj. 34 mm. 60

Niestety Gumowski nie podaje, jakiego rodzaju są to gałązki. 61

M. Gumowski, Najstarsze, s. 249, zauważa, że pierwsza pieczęć, z orłem książęcym pochodzi z czasów

piastowskich, z wieku XIII, gdyż nosi ona tylko orła. Natomiast druga pieczęć pochodzi już z epoki panowania

czeskiego, tj. XIV, ponieważ na pierwszym miejscu jawi się wspięty lew czeski. 62

M. Haisig, Studia, s. 142.


12

Karola Maleczyńskiego. W czerwcu roku 1990 Rada Miejska przywróciła stary herb cesarki z

lat 1530 – 193863

.

Powracając do herbu miasta nadanego przez cesarza. Tarcza herbowa była

pięciopolowa. Pierwszy dokument, wydany w Pradze, zawierający opis herbu i barw – lecz

tylko dla czeskiego lwa i śląskiego orła. Jednak w opisie tym pojawiły się niejasności,

ponieważ zapisano imię św. Jana Chrzciciela dwa razy, co zmusiło radę miejską do

wystosowania pisma do kancelarii cesarskiej z prośbą o zweryfikowanie tegoż dyplomu. W

kilka miesięcy później, 10 VII 1530, Karol V potwierdził przywilej nadający nowe godło dla

miasta i w dokumencie przekazał opis wraz z rysunkiem.

Herb zawierał następujące wyobrażenia:

W polu pierwszym, sercowym na tarczy okrągłej (symbolizującej misę) głowa św. Jana

Chrzciciela (symbol patrona miasta i katedry wrocławskiej). W polu drugim, czerwonym

wspięty lew koronowany (herb królestwa czeskiego). W polu trzecim, złotym czarny Orzeł

Śląski (symbol dynastii Piastów śląskich)64

. W polu czwartym, złotym czarna Łękawica, jako

inicjał miasta Wrocławia65

. W polu piątym, czerwonym popiersie św. Jana Ewangelisty na

odwróconej koronie – symbol patronatu nad kaplicą ratuszową66

.

Dyplom herbowy Karola V uzupełniał herb Wrocławia o hełm rycerski z klejnotem.

Hełm, jak i tarcza przybierały kształt występujący w danej epoce. Klejnot natomiast tworzyło

popiersie św. Jana Ewangelisty umieszczone między dwoma proporcami z czterema pasami.

W architekturze miejskiej Wrocławia można znaleźć dwa najstarsze, zachowane do dziś, tj. z

63

http://www.tl.wroclaw.pl/wroclaw/herb/herb.pdf (dost. 4.03.2013). 64

Następnie prawdobodobnie, jako symbol ziemi śląskiej. 65

Lub też legendarnego założyciela miasta o imieniu Wratislaus. 66

Czy też, jak sądzi M.Gumowski, Herby, s. 345, relikwiarz na głowę św. Doroty. Por. M. Łagiewski, Herb, s.

41, Łagiewski w swojej pracy pomylił kolejność pół herbowych; W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 169-

170.

http://www.tl.wroclaw.pl/wroclaw/herb/herb.pdf

13

roku 1536 – wmurowany w zachodnią ścianę wieży ratuszowej, pod zegarem i z roku 1616 –

kartusz herbowy zachodniego portalu ratusza67

.

Herb ten, jak już zostało wspomniane, utrzymał się do roku 1938, kiedy to naziści, a

dokładnie Joseph Wagner ustanowił dla Wrocławia nowy herb, projektu prof. Schweitzer-

Mjolnir. Tarcza herbowa była przedzielona poziomo na dwa pola. Na polu górnym znalazł się

orzeł śląski z przepaską koloru srebrnego na skrzydłach68

, poniżej natomiast znajdował się

żelazny niemiecki krzyż ustanowiony w roku 1813 „jakby pamiątkę stanowiska miasta wobec

wojen napoleońskich”69

.

Herb ten jednak nie przetrwał długo, ponieważ w 1945 roku, wraz z upadkiem

hitlerowskich Niemiec zniknął i powrócił znany już herb cesarski. Jednak nie na długo,

ponieważ w roku 1948 został na krótko ustanowiony kolejny herb, modyfikacja herbu

cesarskiego polegająca na przesunięciu lwa czeskiego z pola pierwszego na przedostanie,

zlikwidowaniu głowy św. Doroty70

i ustanowieniu zamiast lwa w pierwszym polu orła

polskiego bez korony. Projekt ten jednak nie przeszedł i w maju tegoż roku Miejska Rada

Narodowa ustaliła nowy herb dla Wrocławia.

Był to projekt71

mający nawiązywać do pierwszego orła dwugłowego z pieczęci

pochodzącej z roku 1262. Zawierał on dwa złączone półorły. Na czerwonym tle widniał Orzeł

Biały bez korony, natomiast na tle złotym czarny orzeł dolnośląski72

.

67

M. Łagiewski, Herb, s. 45. 68

Prawdopodobnie stylizowany na orła pruskiego, zob. Ibidem, s. 84. 69

Ibidem, s. 84. 70

Przyjąłem propozycję M. Gumowskiego dlatego nie używam tutaj św. Jana Ewangelisty, którego proponował

Łagiewski. 71

Autorem owego projektu był Karol Maleczyński; zob. http://www.tl.wroclaw.pl/wroclaw/herb/herb.pdf (dost.

4.03.2013). 72

M. Łagiewski, Herb, s. 86; nazewnictwa takiego użył M. Łagiewski, jednak sądzę, iż jest to błędne ponieważ

jest to przedstawienie Orła Śląskiego.


14

Herb w takiej postaci przetrwał cały PRL, jednak w roku 1990 w dniu 19 czerwca

Rada Miejska Wrocławia wybrała kolejny herb73

, tym razem znany wszystkim, o znajomej

symbolice i wizerunkach. Został przywrócony herb cesarki i do dziś jest herbem Wrocławia.

Zatem stwierdzić należy ich herb Wrocławia przeszedł długą ewolucję, by wyglądać

tak, jak wyglądał po nadaniu herbowym w 1530 r. i wygląda dziś. Wiadome jest, iż na

początku miasta posiadały jedną pieczęć i herb, która z reguły przedstawiała bądź to patrona

miasta w murach miejskich, kościoła bądź też z częściowym przedstawieniem herbu

pierwotnego właściciela miasta74

. Pierwszym herbem miasta na pieczęci był orzeł dwugłowy,

którego znaleźć można na pieczęci z roku 1262, rok po nadaniu prawa Wrocławiowi przez

Henryka III rządzenia się prawem magdeburskim75

. Następnie, jako herb na pieczęciach

zjawia się św. Jan Chrzciciel ukazany w całej postaci lub też jego atrybuty tj. Angus Dei czy

głowa świętego. Spotkać się z tym można na pieczęciach od wieku XIII – 1292 - aż do

czasów współczesnych, gdzie widnieje w herbie Wrocławia. Jako herb można również uznać

orła książęcego, którego też przecież spotkać można na pieczęciach, jak chociażby na

pieczęci ławniczej z roku 1299.

Uznać więc należy, że miasta zaczynały posiadać swoje herby już w momencie, gdy

zaczynały one pojawiać w państwie polskim, lub chwilę później tj. poł. XIIIw., wędrując na

nasze ziemie z zachodu76

. W herbie wrocławskim widać bardzo wyraźne przywiązanie do

historii miasta i jego patronów.

73

M. Łagiewski, Herb, s. 91-92. 74


Ibidem, s. 5-6. 76

Ibidem, s. 4.

15

„Najpilniejszym zadaniem naszej nauki i sfer urzędowych powinno być obecnie

wyszukanie dla miasta nowego herbu, a raczej nawiązanie do dobrej, polskich czasów jeszcze

sięgającej tradycji, która by łącząc Śląsk i Wrocław z resztą Polski, splatała zarazem w

harmonijną jedność przeszłość z teraźniejszością, polskość XIII w. z obecną.”77

Sądzę, iż Rada Miejska Wrocławia w roku 1990 dokonała najlepszego wyboru.

Ponieważ herb zaprojektowany przez Maleczyńskiego „nic o mieście nie mówi i zupełnie go

nie reprezentuje. Nie można się z nim zgodzić, gdyż został narzucony przez ministerstwo, bez

uprzedniej uchwały Rady Miejskich, i nie ma żadnego powiązania z dawnymi pieczęciami

Wrocławia, wśród których figuruje wprawdzie orzeł dwugłowy, ale nigdy dwa półorły”78

.

77

Ibidem, s. 23. 78

M. Gumowski, Herby, s. 75.

16

Bibliografia:

Gumowski Marian, Herby miast polskich, Warszawa, 1960

Gumowski marian, Najstarsze pieczęcie miast polskich XVIII i XIV wieku, Toruń, 1960

Gołdyn Piotr, Symbolika religijna i kościelna w herbach miast polskich do końca XX wieku,

Warszawa, 2008

Haisig Marian, Studia nad legendą pieczęci miejskiej, Wrocław, 1953

Hupp Otto, Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, Frankfurt, 1898

Łagiewski Maciej, Herb Wrocławia w architekturze miasta, Wrocław, 1992

Maleczyński Karol, Herb miasta Wrocławia, „Sobótka”, t. 1, 1946, s. 3-23

Pfotenhauer Paul, Die Schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1327 : im Namen

des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, Wrocław, 1879

Pokora Piotr, Pieczęcie księcia opolskiego Jana zwanego Kropidło, [w:] „Cognitioni

Gestorum” red. D. A. Sikorski i A. M. Wyrwa, Poznań/Warszawa, 2006, s. 405-423

Saurma Hugo, Wappenbuch der Schlesischen Städte und Städtel, Berlin, 1870

Miasta polskie w tysiącleciu, pod red. Siuchnińskiego Mateusza t. 2, Wrocław, 1967

Strzyżewski Wojciech, Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i

Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku, Zielona Góra, 1999



Herb i pieczęć miasta Wrocławia.

Documents

Transcript of Herb i pieczęć miasta Wrocławia.