2007-Problematyka i stan badań archeologicznych na obszarze miasta Białystok

PODLASKIEzEszYTY

RCHEOLOGICZNE

I|IIJZEUM PODLASKIE W BIAŁYMSTOKU

PODLASKIE ZESZYTYARCFItrOLOGICZNE

L?

3 l 2007

Bnrysrox

RedakcjaKrystyna Bieńkowska, Halina Karwowska, Ireneusz Kryński, Katarzyna Rusin, Urszula Stankiewicz

RecenzentProf. dr hab. Józef Maroszek

Adres redakcjiul. Bema 11, 15-369 BiaĘstokte]..085 742 65 53, tel,/fax 085 742 17 20

e-mail: archeo]ogia@muzeum,bialystok.pl

Tłumaczeniaangielskie - Maria Muczkorosyjskie - Elżbieta Owerczuk

Opracowanie graficzne, skład i lamanieJacek Chańko, Łukasz Wierzbicki

ptojekt okładkiKrystyna Krakówka

@ 2OO7 Copyright by:

,Ą Muzeum Podlaskie w BiaĘmstoku

l Ratusz,RynekKościuszki I0,15-426BiaĘstok!E tel. 085742 1473,te1.1fax085742 1440

MPB e-mail: [email protected]

IssN 1895-4243Nakład 1000 egz.

D."kr#HHm*, BiaĘstok, te1.085740 47 0Ą

Spls rnEścI

Ireneusz KryńskiZ archeologicznych badań osady kultury ceramiki kreskowanej na tereniedziedzińca wstępnego pałacu Branickich w Białymstoku . . 5

L rszula stankiewiczPałac Branickich w Białymstoku - źródłaarcheologiczne z lat200I - 2002 29

Halina karwowskaDwa XVIII-wieczne pawilony w ogrodzeniu dziędzińca wstępnego PałacuBranickich . 63

Lech pawlata

Archeologiczne badania pawilonu Nad Kanałem w Ogrodzie Branickichw Białymstoku .

\Iaciej MarkowskiTajemnicze znalęzisko. . 101

Krysryna BieńkowskaWyniki nadzoru archeologicznego prowadzonego w zachodnie j częściRynku Kościuszki w Białymstoku . lZI

Katarzyna RusinCmentarz na wzgórru św. Marii Magdaleny w Białymstoku - źródłaarcheologiczne . 139

Beata Borowska-Strugińska, Aleksander AndrzejewskiWyniki nadzorów archeologicznych przy budowie opery w Białymstoku . 153

Lech pawlata

Nadzór archeologiczny przy ul, Elektrycznej w Białymstoku . l78

Lech pawlata

Plac Niepodległości im. Romana Dmowskiego w Białymstoku. Badaniaarcheologiczne w 2007 roku.

Katarzyna Rusin, Marcin NiemyjskiMonety zbadań wykopaliskowych na terenie amfitęatru białostockiego . Z07

Lech pawlata

Problematyka i stan badań archeologicznych na obszarze miasta Białystok . 220

79

I87

LechPąwlń

PnonrnuATyKA I sTAN BADAŃ ARcHEotoGICzNyCH NAOB SZARZE MIASTA BIAŁYSTOK,

I. Stan badań archeologicznych.

Dziedzictwo archeologiczne - stanowiące część dziedzictwa kulturowego - jest

zasobem nieodnawialnym i nieodtwarzalnym. Wynika z tego oczywisĘpostulat ogra-niczenia eksploatacji tego dziedzictwa do niezbędnego minimum oraz zapewnieniatemu co ocalało odpowiednich warunków przetrwania. Z tych postulatów wynikająz kolei kierunki rozwoju archeologii. Jeśli mamy chronić dziedzictwo, to musimy roz-poznać aktualny stan zasobu, który ma podlegać ochronie, Wiodącym programemjest w tej dziedzinie przedsięwzięcie Archeologicznego Zdjęcia Polski [Z. Kobyliński,1998, s. 8]. Formą ochrony stanowiska archeologicznego, prócz stosowanych wpisówdo rejestru zabytków, jest zapis wficznych konserwatorskich w regionalnych i miej-scowych planach zagospodarowania przestrzennego. Podstawą opracowania takichwytycznych jest pełne rozeznante, gdzie występują takie stanowiska archeologiczne,których ochrona jest szczegolnte istotna [M. Konopka,1993, s. 194 - 195].

Zgodnie z przesłaniem programu Archeologicznego Zdjęcia Polski (dalej AZP)'każde stanowisko archeologiczne, nawet zniszczonebądź już nieistniejące, powinnoposiadać kartę ewidencyjną, na bieżąco aktualizowaną, uzupełnianą i weryfikowaną3.Dotychczas prowadzony przez niektorychbadaczy system oznaczeń poszczególnychstanowisk także nie przestrzegał ściśle kontynuacji jednolitej numeracji jak i sposobuoznaczania stanowisk w obrębie tej samej miejscowościa. Wiele problemów nastrę-cza, nawet obecnie, określenie granic terytorialnych stanowiska. Dodatkowo zmianyadministracyjnych granic miasta wprowadzają konieczność dostosowania ewiden-cji do warunków nowego podziału. Rola inwentaryzacji stanowisk archeologicznych

l Serdecznie dziękuję inspektorowi Urzędu Konserwatorskiego w BiaĘmstoku, archeologo-wi )erzemu Maciejczukowi za szereg cennych wskazówek i informacji, mających kluczowe zflacze-nie dla powstania tego opracowania.

ż Wykaz stosowanych skrótów naz,lv własnych zamieszczono przed,katalogiem stanowisk.3 Przykładem takiego nieistniejącego a niezarejestrov/anego doĘchczas stanowiska jest

XVIII-wieczny cmentarz i kaplica p. w. św. Rocha, Por. Instrukcja...,p.2- |,3.a Jest to konsekwencją zarówno wprowadzenia pewnych zmian technicznych w sposobie

ewidencjonowania (wprowadzenie jednolitej numeracji arabskiej) jak i rrierejestrowania wynikówkwerend źródłowych. Por. Instrukcja..., dz. l, pole 9,17 oraz R. Mazurowski, 1980, s. 35 i n.

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań...

w miastach, mającabyćpodstawą działania archeologicznych służb konserwatorskichi ins§rtucji projektujących jego rozbudowę, była już od dawna podkreślana w lite-raturze. Kluczowym instrumentem w tej dziedzinie jest powszechna inwentaryza-cja zabytków archeologicznych, realizowana w ramach programu AZP |A. KempisĘ,1980, s. 26,27; archeointernet, e-archeo, instrukcja].

Tereny miejskie Białegostoku znajdują się w obrębie sześciu obszarów AZP,DoĘchczas cztery z nich zostały poddane inwentaryzacji stanowisk archeologicz-nych. W obrębie przebadanych obszarów znajduje się niecałe 507o terenu miasta. Są

to obszary: 37-87 przebadany w 1990 roku przez mgr Urszulę Stankiewicz, obszar38-87 badany przez mgr Halinę Karwowską w 1988 r., obszar 36-87 rozpoznanyprzez Marka Zalewskiego (PMA) w 1988 t., oraz obszar 36-86 penetrowany przezmgr Halinę Karwowską i mgr Ireneusza Kryńskiego5. PozostaĘ teren, na którymzlokalizowane są stanowiska archiwalne łącznie ze strefą starego miasta, nie zostałdotychczas objęty badaniami. Numeracja istniejących tam stanowisk nie odpowiadastandardom ewidencji AZP. Intenslńkacja prac ziemnych na obszarze Białegostoku,realizowane nadzory archeologiczne na terenach zabytkowych prowadzą nieuchron-nie do odkrywania kolejnych punktów osadniczych. Dodatkowo istnieje koniecznośćzaktualizowania danych ewidencyjnych związanych ze zm\aną granic administracyj-nej streĘ miejskiejó.

Drugim elementem mającym $"ływ na potrzebę uaktualnienia stanu badań jest

znaczne powiększenie bazy źródłowej. Zwłaszcza systematyczne prace wykopali-skowe, prowadzone od 1996 roku na terenie st. 1 - Ogród Branickich, oraz badaniaarcheologiczne w formie nadzorów nad pracami ziemnymi inwestycji w strefie chro-nionej miasta przyczynlły się do powiększenia zakresu wiedzy o jego dziejach. Opra-cowania tych badań mogą stanowić nieocenione źródlo informacji zarówno dla histo-ryka, jak również przy prognozowaniu potencjalnych zagrożeń i możliwych odkryćpodczas prac ziemnych kolejnych inwestycji,

II. Kierunki i perspekĘwybadawcze Białegostoku na tle problemaĘkibadań archeologi cznycln w strefach mia§t zabytkowych.

Zgodnie z prz7lętym modelem granicę stanowiska vłyznaczają skrajnie położonepunkty znalezisk zabltków ruchomych [R. Mazurowski, 1980, s. 9l i nn]. |eśli jednak

5 W tym miejscu chciałbym gorąco podziękować archeologomzDziału Archeologii Muze-um Podlaskiego w BiaĘmstoku za udostępnienie danych archiwalnych, materiałów ze swoich badańoraz cenne informacje niezbędne do powstania tego opracowania. Dziękuję mgr mgr: KrystynieBieńkowskiej, Halinie Karwowskiej, Katarzynie Rusin, Urszuli Stankiewicz i Ireneuszowi Kryńskie-mu za udzieloną pomoc.

6 Granice te nie ulegaĘ zmianie praktycznie od 1974 r. Dopiero w 2002 roku do obszarumiasta włączono wieś Zawady, aw 2007 tereny wsi Dojlidy Górne, Kolonii Dojlidy, Zagórki i Kolo-nii Halickie. Por, www. scyscraperciĘ. com.

22]^

)?) Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

mamy do czlmienia np. z XVlll-wiecznym zespołem pałacowo-parkowym, to obszarstanowiska określa nam zasięg występowania obiektów i elementów urbanistycz-nych, widocznych i niewidocznych na powierzchni, tworzących dany zespół. W tymwypadku określenie granic strefy jednego stanowiska archeologicznego \^/spomaganejest przez przekazy archiwalne oraz dane ikonograficzne i stare mapy. Dla potrzebewidencyjnychprzewidziane zostało pojęcie stanowiska wielocentrycznego i wieIo-kulturowego7, Stanowisko wielocentryczne cechuje się występowaniem w granicachobszaru danego stanowiska punktów osadniczych o innej chronologii, lub (i) odmien-nej funkcji użytkowej. Punkty te określone są na podstawie koncentracji występowa-nia zabytków ruchomych. Wyodrębnione w ten sposób mogą być oddzielone od sie-bie, lub mieć pokrywające się (przynajmniej częściowo) zasięgi.

W przypadku st. 1 -Ogród Branickich funkcję XVlll-wiecznych centrów,,użl,tko-wych' pełnią wyodrębnione zabytki nieruchome zespołu ogrodowego: poszczególnepawilony, kaskady, bindaże, obiekty gospodarcze, dziedzińce i ogrody. Te w gruncierueczy,,jednoczasowe centra" stanowiska wielocentrycznego są od siebie oddzielonew mniej lub bardziej wyraźny sposób.Łączy je ogrodzenie określające zasadnicze gra-nice określonej streĄr użytkowej,

W przlpadku stanowiska wielokulturowego poszczególne punkry różniącychsię chronologicznie etapów osadnictwa, mogą ze sobą pokrywać się lub częściowoza siebie zachodzić: np. dziedziniec wstępny XVlll-wiecznego zespołu pałacowegoi osada kultury ceramiki kreskowanej zwczesnej epol<l,żelaza Zasięg takiego stanowi-ska archeologicznego określają skrajnie dekoncentrycznie położone punkty znaleziski obiektów wszystkich etapów osadniczych. Ma to zasadnicze znaczenie przy określa-niu granic strefy zabytkowej stanowiska oraz dla potrzeb tworzenia planu zagospo-darowania przesttzennego miasta i określania warunków ochrony obiektów zabytko-!\Tch.

Trudno jednoznacznie określić w którym miejscu i czasie kończy się zjawiskozwanę stanowiskiem archeologicznym. Niejednoznaczność granic chronologicz-nej i temaĘcznej utrudnia określenie warunków wydzielenia w ewidencji AZP sta-nowiska jako miejsca działalności i pobltu człowieka w przeszłości. Wszak istniejearcheologia nowożltna zajmującasię czasami nlpełnie nam współczesnymi. W takimrozumieniu stanowiskiem archeologicznym staje się każdy punkt, na którym zare-jestrowano ślady działalności człowieka poddane w jakiejkolwiek formie badaniomarcheologicznym.

Do niedawna ewidencjonowanie stanowisk archeologicznych kończfo się naokresie średniowiecza. Zabytkl z późniejszych okresów trafiaĘ do zbiorów rzemio-sła lub historycznych zbiorów sztuki. Częsty brak informacji nie pozwala określać,Iłóre z nich są znalezionymi w ziemi zabltkami archeologicznymi, a które pochodzązrozbiór|<lkamienic [R. Uziembło,2003, s. 11], czy sąprzekazywanymizpokolenia

i Por. R. Mazurowski, 1980, s, 93, Instrukcja,.., dział 6 oraz słownik progrźrmu e-archeo.

Lech pawlata . problematyka i stan badań. 223

na pokolenie pamiątkami. Osobną grupę stano\Mią znaleziska numizmatóW w więk-szości nie posiadających opisu miejsca oraz kontekstu ich znalezienia. Problem reje-stracji i interpretacji pojedynczych znalezisk monet był poruszany już na konferencjiw Łodzi [A. Mikołajczyk,1993, s. 131 i nn]. Trudny do określenia czas przechowywa-nia, niejasne miejsce znalezienia oraz duża,,mobilność" zabytkólł, numizmatycznychuniemożliwia traktowanie takich egzemp|arzy jako wyróżników stanowisk archeo-logicznych, Specyfiką zwłaszcza nowożytnych znalezisk numizmatycznych jest faktwystępołvania ich na obszarach użltkowych stref miejskich (osadniczych). Znalezi-ska takie tylko potwierdzają istnienie stanowiska archeologicznego w rodzaju miasta(lub osady). Stanowią jeden z elementów składowych zespołu znalezisk z tego stano-wiska lub są częścią streĘ użytkowej.

Znaleziska monet systematycznie zabezpieczane i rejestrowane stają się cennymźródłem materialnym w badaniach zarówno ośrodków miejskich jak i wiejskich, orazsą dobrym elementem datującym [A. Mikołajczyk,1993, s. 134, l39]. W tym miejscunależy podkreślić rolę znalezisk monet średniowiecznych i starszych, znajdowanychpoza stanowiskami osadniczymi, jako ważnych czynników określających trasy i kie-runki kontaktów handlowych.

ProblemaĘka wydzielania, oznaczania, ewidencji i ochrony stanowisk archeolo-gicznych na obszarze miast zabytkowych była poruszana niejednokrotnie w publika-cjach i na konferencjach. Dyskusje nad wyjaśnieniem tej problemaĘki rozpoczętojuż w 1977 roku na konferencjach w Rzeszowie i BiaĘmstoku [D. |askanis, 1980].Koniecznośc ujednolicenia sposobu ewidencji spowodowała, że pewne zaleceniaw tym temacie zostały upowszechnione przez Urząd Generalnego KonserwatoraZabltków [D, Jaskanis., 1998, s. l6, 35 i n]. |ak się wydaje nie rozwiązują one jed-nak problemu ewidencji szczegolnie skomplikowanych sltuacji osadniczych w obrę-bie zurbanizowanych stref miejskich.

Rozpoczynając analizę sltuacyjną należy stwierdzić, że urbanisĘczna strefa

miejska jest wydzielana na obszarach miast historycznych. |ednak granice streĘnie pokry,waj ą się z granicami Ęch miasts. Obszar taki należy traktować niezależnieod granic streĘ ochrony urbanistycznej. Iest on co najmniej jednym stanowiskiemarcheologicznym. Obligatoryjne uznanie tego faktu wynika w pierwszym rzędzieze znajomości historii określonego miasta, udokumentowanej źródłami pisanymi.Szczegółowa analiza źródeł historycznych i wyników dotychczasowych badańarcheologicznych mogą być podstawą do sprecyzowania terytorialnych granic takiegostanowiska miejskiego. Pozwala również na jego umiejscowienie w chronologiii w procesach przemian osadniczych. Dokonania korekty tych granic, lub wydzielenieinnych stanowisk, zależyod interpretacjiwynikówkolejnych odkryc archeologicznych,które muszą być na bieżąco ewidencjonowane na mapie zbiorczej miejskiego obszaru

8 W przypadku miasta Białystok rr.idoczne to jest na zestawieniu streĄl z planem G. Beckera,na którym obszar żydowskiej części miasta, fulrkcjonującej w XVIII wieku, nie został włączony doobszaru chronionego (por. ryc. 3).

224 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/ 2007

o sadniczego. Archeolo gic zny pr o gr am inwentaryzacj i danych, doty czący ch ewidencj istanowisk archeologicznych, przewiduje pojęcie miasta jako odrębnej jednostkiosadniczej i stanowiska archeologicznegog. Zwraca się uwagę na konieczność objęciadziałaniami ewidencyjnymi całej przestrzeni miejskiej współcześnie opracowanychplanów zagospodarowania przestrzennego, z uwzględnieniem jej \,vewnętrznegopodziału [D. |askanis, 1993, s. 100]. Granice stanowiska miejskiego nie musząpokrywać się z granicami strefy urbanistycznej, której utworzenie wynika w głównejmierze z uwarunkowań architektonicznych, urbanisĘcznych, ochrony przyrodniczo- krajobrazowej itp.

Odmienna technika prowadzenia badań powoduje trudności w powiązaniu ichz modułami zagospodarowania tej przestrzeni.|użwcześniej sygnalizowano potrzebęścisłego powiązania temaĘki urbanistycznej z archeologiczną w obszarze ich sĘkuna terenach staromiejskich. Te trudności znajdują swoje korzenie w początkach two-rzenia ewidencyjnego systemu AZĘ kiedy to nie przewidziano odpowiednich notacjidla form osadniczych na obszarach zurbanizowanych [por. D. |askanis, 1993, s. 96,98;1998, s. 35 i n]. Trudności w uporządkowaniu przebiegu prac badawczych na obiek-tach późnośredniowiecznych i nowożltnych wynikają w dużej mierze z różnychkry-teriów wyboru sposobu pojmowania stanowiska archeologicznego: historycznych,funkcjonalnych, jak i rejestrujących wykop. Zwraca się tu uwagę na wielofunkcf -

ność elementów tworzących obszar zurbanizowany oraz na określenie wykopów jakopunktów badawczych. Dopiero suma obserwacji z różnych punktów badawczychpozwala na określenie charakteru, funkcji, zasięgu i chronologii obszaru osadniczego

[D. |askanis, 1993, s. 99 i nn].W sposobie prowadzenia rejestracji stanowisk archeologicznych w takich

strefach zasadniczy zwrot nastąpił w 1998 roku [D. ]askanis, 1998]. Wprowadzonowówczas do ewidencji pojęcie stanowiska badawczego jako odpowiednika miejscaprowadzenia badań archeologicznych w obrębie przestrzenizurbanizowanej. Funkcjistanowiska badawczego prąlporządkowano dane informacf ne z rubryk karty KESAze wszystkimi konsekwencjami jakie niesie zaewidencjonowanie nowego stanowiskaarcheologicznego. Związek stanowiska badawczego i stanowiska archeologicznegopowinien zostac utrzymany \M relacji bezwarunkowo nadrzędnej roli stanowiskaarcheologicznego. Wyniki badań mogą stanowić podstawę do wydzielenia kolejnegopunktu (fazy)osadniczej, umiejscowionegowobrębiedotychczasro zpoznanegozasięgustanowiska miejskiego, mogą poszerzacten zasięg lub w uzasadnionych prą,padkach

9 Program propagowanyprzezbazę danych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Za-bltków (dalej jako KOBiDZ) [por. R, Mazurowski, 1980, s. 148; R. F, Mazurowski, 1981, s.46,99: D,Jaskanis, 1998, s. 35; Archeointernet, e-archeo, słownik funkcii faz zasiedlenia'].

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań... 225

stanowić podstawę do wyodrębnienia osobnego stanowiska|o. Zna|eziska i miejsca

będące elementem składowym, t}?owym dla wydzielonej miejskiej zurbanizowanejstrefy zabytkowej, nie powinny być wyodrębniane w osobne stanowiska.

Przedmiotem ewidencji archeologicznej nie są widoczne pozostałości architekto-niczne [D, Jaskanis, 1998, s. 38]. Podlegają one ewidencji charakterystycznej dla urba-nistycznej strefy staromiejskiej i z tą ewidencją są ściśle połączone. Zabudowa miej-ska w różnych punktach stanowi część pewnej urbanisĘcznej całości, a punkt badańarcheologicznych, określony numerem działki czy nazwą ulicy, stanowi część miej-skiego stanowiska archeologicznego. Obie jednostki terytorialne związane są ze sobąprzestrzennie i stratygraficznie,przy czym ,,górna" częśc podlegazwiązkomzWdzie-loną urbanistyczną chronioną strefą starego miasta, a ,,dolna' stanowi pozostałościarcheologicznego stanowiska miejskiego (ryc. 4). Jednak i tu obserwuje się wzajemneprzenikanie elementów obu Ęch jednostek w układzie pionowym. Mury budowlizwiązanych z archeologicznym stanowiskiem miejskim wkomponowują się w archi-tekturę streĘ, a podziemne pozostałości starszych obiektów użltkowane są współ-cześnie. Przenikanie to jest dostrzegalne w różnym stopniu intensywności w różnychokresach czasu.

Ta skomplikowana sytuacja powoduje brak możliwości określenia jednoznacz-nych granic obu stref, Zbytpóźne umieszczenie górnej granicy archeologicznego sta-

nowiska miejskiego powoduje, że współcześnie użytkowane obiekty architektonicznew zabudowie zwartej stają się częścią stanowiska archeologicznego, Znika granicamiędzy archeologicznym stanowiskiem staromiejskim a miastem funkcjonującymwspółcześnie. Granica ta jest dostrzegalna w przlpadku Białegostoku na przełomieXVIII/XX i w początkach XIX wieku, gdyż obszar współcześnie istniejącej zabudowystrefy staromiejskiej ukształtowany został zasadniczo w wieku XIXl I,

Problem cezury chronologicznej, pozwalającej na terltorialne i chronologicznewydzielenie stanowiska archeologicznego w strefie zurbanizowanej, jest na pewnowieloznaczny i dyskusyjny. Podstawowy mankament działań ewidencyjnych w obrę-

bie obszaru miejskiego stanowi mnożenie stanowisk archeologicznych, uzależnioneod ilości kolejno prowadzonych badań i nadzorów w różnych punktach miasta [por.

l0 Karta Ewidencji Stanowiska Archeologiczrrego jest podstawową i jedyną formą ewiden-cji stanowisk archeologicznych. Nie przewiduje się jej modyfikacji czy uzupełniania. Zachowaniewłaściwego przyporządkowania informacji do miejsca na nie przeznaczone oraz jednoznacznośćstosowanych krlteriów kwalifikacyjnych warunkuje prawidłowość techniczną i porównywalnośćmerytoryczną informacji źródłowych [por. M. Konopka, 1984, s. 14; D. Jaskanis, 1998, s. 25].

l| Zgodnie z zaleceniami Urzędu Generalnego Konserwatora Zabytków inwentaryzacji tra

kartach KESA powinny podlegać stanowiska archeologiczne o chror-rologii po XIX wiek włącznie

[D. Jaskanis, 1998, s. 30]. Specylika osadnictwa stref poszczególnych miast jest jednak bardziejskomplikowana i zróżlicowana. Decydującym momentem powinno być określenie daty przelorno-wej w rozwoju przestrzennym strefo miejskiej związanym z zakończeniem pewnego etapu nowo-żytności i niewątpliwym początkiem okresu industrializacji, W przypadku Białegostoku dająca siędostrzegać granica w rozwoju przestrzennym miasta przypada na lata 30 - 40. XIX wieku [por. WKusiński, 1968, s, 40 i n, oraz ryc. 2f.

Po dlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3 / 2007

Uziembło R., 2003, s. 23 i n]. Czy można określić granice między stanowiskami miej-skimi? W obszarze zwartego bsadnictwa granice mają najczęściej charakter natu-ralny: rzeki, jeziora, wąwozy czy obniżenia oddzielające zasiedlone wzgórza, l:ub są

ut\,vorzone przez człowieka w postaci murów czy wałów. Zasadniczym żrodłem roz-poznania terenów archeologicznych stanowisk staromiejskich stają się opracowaniahistoryczne. Kolejnym etapem jest archeologiczna werlńkacja wskazań historycz-nych precyzująca lokalizację stanowiska. Odbywa się to poprzez analizę wynikówbadań archeologicznych: wykopaliskowych systemaĘcznych i prowadzonych w for-mie nadzorów. Pozwala ona badaczowi określić przynależność uzyskanego zbadańmateriału do określonego stanowiska miejskiego, do jednego (lub kilku) jego osadni-czych funkcjilub faz [Por. R. Mazurowski, 1980, s. 149].

Stosowanie odmiennego podejścia powoduje, że wyodrębnione punkĘ stanowiskbadawczych stają się sztucznymi tworami, nie odpowiadającymi rzeczywistym gra-nicom zasięgu dawnych stref osadniczych. Przecież zabytek architektury, ze swoimkontekstem archeologicznym tkwiącym w ziemi, jest odpowiednikiem chaĘ średnio-wiecznej czy starożytnej półziemianki. Archeologiczne świadectwa takich obiekówstanowią conaju,ryżejwyodrębnialnepunĘstanowiskawielocentrycznego.Brakjestmożliwości wydzielenia przestrzeni izolującej poszczegóIne obiekty i punkty osadni-cze (mieszkalne), gdyżpowiązane są one ze sobą zawsze siecią dawnej infrastruktury.Wl,różnienie przestrzeni izolującej,lub uniemożliwiającej komunikację, jest warun-kiem określenia zasięgu stanowiska archeologicznego w mieście. Konieczność stoso-wania Ęch samych krlteriów oceny i kwalifikacji, oraz \-vprowadzanie uszczegóło-wień i uzupełnień, nie naruszających istoĘ formaŁy AZP, są warunkiem podnoszeniapoziomu merytorycznego, ujednolicenia terminologicznego i interpretacyjnego [D.|askanis, 1998, s. 15, 17]. Najwłaściwsze wydaje się potraktowanie poszczególnychpunktów badawczych jako punktów o określonej funkcji osadniczej uwzględnianychna jednej karcie KESA takiego stanowiska miejskiegol2. W zależności od jakości i spe-cyfiki znalezisk archeologicznychw Ęch punktach b adawczych można je przl,porząd-kować określonej funkcji miejsca, wyodrębniającej się z kontekstu cech ogólnych cha-rakterystycznych dla stanowiska miej skiego.

W granicach starych miast występują obiekty i tereny zabytkowe vryróżniającesię z kontekstu cech streĄr chronionej swoistymi osobliwościami: grodziska otoczonewałami, zamki otoczone murami, pałace z zespoŁem parków i budynków towarzy-szących, wyodrębniające się w terenie podgrodzia, oraz miejsca kultu i cmentarze.Stanowią one element składowy tej streĄl. Obiekty te, ze względu na swe wyodręb-nione z kontekstu miejskiego cechy, powinny być określane jako osobne stanowiska.Oprócz kwalifikacji chronologicznej ma tu decydujące znaczenie stosowanie zasady

'2 Odmienne stanowisko prĄmtĄe D. Jaskanis, traktując KESA na obszarze miasta, jakokarĘ informaryjne dotyczące stanowisk badawczych. Dopiero suma kart KESA z określonego te-rytorialnie obszaru tworzy zespółvłyodrębnianej jednostki osadniczej (stanowiska miejskiego), dlaktórej przewiduje się założenie Teki Ewidencji Obszaru Osadniczego [por. D. |askanis, 1998, s. 40].

Lech pawlata . problematyka i stan badań. )),7

wzajemnej wyłączności terl,torialnej: cmentarze nie obejmują zasięgiem strefy miesz-kalnej miasta a zabudowa miejska nie wkracza na teren zamczysk i pałaców. Zasadawyłączności terytorialnej znajdlje uzasadnienie w istniejącej świadomości lokalnejspołeczności. Świadomoś ć ta związana jest z utrwalonym tradycją sposobem użlt-kowania określonych terytorialnie rejonów spełniających odpowiadającą im funkcjęw mieście.

Dopóki tradycja dotycząca form użytkowania określonych miejsc jest przeka-zryana i podtrzymywana ptzez kolejne pokolenia dopóty zasada wyłączności jest

respektowana. Złamanie tej zasady następuje zwykle w rłryniku pojedynczych wyda-rzeń o charakterze kataklizmów, lub po upływie długiego okresu, w któri..rn zanikitradycji wiążące się z zaniechaniem okreśIonych form użytkowania. Zanlk tradycjiidzie w parze z niszczeniem świadectw materialnych pozostałości związanych z czyn-nym podtrzyml-waniem tej tradycji. W konsekwencji tych rewolucyjnych lub ewolu-cyjnych wydarzeń następuje ujednolicenie sposobu użytkowania tego wyróżniającegosięw przeszłości terenu i wkomponowanie go w system użltkowy otoczenia. Zmianyfunkcj i użl.tkowej określone go terenu, wsp ółwystęp owanie r óżny ch form osadnictwa,których ś|ady związane są przestrzennie i straĘgraficznie, charakteryzują zwłaszczar ozległe wielofazowe i wielo centryczne stanowiska archeolo giczne.

W takim rozumieniu istniejąca forma własna stanowiska, uzupełniona speclńkązabytków ruchomych, określa jego funkcję. Nie wyklucza jednak możliwości wdzle-lenia archeologicznych świadectw pełnienia w przeszłości innych funkcji. Podstawą

wyróżnienia takich stanowisk jest uzasadnione historycznie przeświadczenie o ist-nieniu w ziemi miejsc spełniających specyficzną funkcję w dziejach miasta. Decy-dująca w określeniu funkcji stanowiska jest jednak empiryczna obserwacja. Chro-nologia i forma znalezisk określa kwalifikację punktu do stanowiska archeologicz-nego lub (i) do rejonu zurbanizowanej strefy chronionej. W ten sposób wyznaczorlyrejon zabytkowy definiuje wstępnie teren stanowiska archeologicznego, werlńko-wany przez kolejne badania archeologiczne precyz,tljące jego granice oraz rozma7tość

funkcji, form i faz osadnlczych.Pozostaje do przeanalizowania podstawowy problem - wzajemnego stosunku

części obszaru miasta jako stanowiska archeologicznego, a urbanistycznej miejskiejstreĘ chroni onej. Zarówno pojęcie ,,osada starożltna" jak i określenie "miasto XVIII-wieczn€' są sobie równoważne. W jednym i drugim przlpadku ich zasięg zostaje

określony na podstawie zasięgu występowania śladów zabudowy i stref mieszkal-nych reprezentujących te etapy osadnicze, Znaleziska archeologicznych zabytków lubobiektów zabytkowych zasługują na odrębne potraktowanie i łr.ydzielenie w ewiden-

cji jako stanowisko archeologiczne. |eżeli znajdują się w obrębie miejskiego stanowi-

ska archeolo gtcznego stają się jednym z jego punktów (lub etapów) osadniczych. Nakarcie ewidencyjnej KESA powinien być wlróżniony również etap osadniczy, odpo-wiadający chronologicznie elementom urbanistyki ze streĘ chronionej w której się

znajdlje. Stanowiska badawcze w strefie ochrony urbanistycznej, nie podlegające

228 Po dlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3 / 2007

powższyrrr sytuacjom, stają się elementami nieewidencjonowanymi w systemie AZP.Podlegają one wykorzystaniu i ocenie przez system ewidencyjnych kart urbanistyki.

Na konferencjiw Łodzi w 1989 roku zwracano u,$/agę na konieczność utworze-nia obszaru sĘku informacji archeologicznych i urbanisĘcznych. Badania arche-ologiczne w odpowiadającym fragmencie powinny mieć odniesienie do danychzawartych w ewidencyjnej karcie urbanisĘki. Prowadzone byĘ wówczas prace nadwykorzystaniem dokumentacji szczegółowej dla potrzeb ewidencji elementów infra-struktury miejskiej [D. }askanis, 1993, s. 99 in, oraz Instrukcja Werlńkacji EwidencjiMiast Zabytkowych, 1978, s. 1-11 i Karta Ewidencyjna]. Wykorzystanie do tego celuKESA staje się bardzo utrudnione ze wzfl,ędu na obszerność tematu i brak pól infor-macyjnych określających speci.fikę miejską.

Należałoby zastanowić się nad opracowaniem i wprowadzeniem KESB: KarĘEwidencji Stanowiska Badawczego, jako elementu informacyjnego, będącego uzupeł-nieniem podstawowych danych KESA stanowiska miejskiego, jednocześnie charakte-ryzującą rejon urbanisĘcznej strefy miejskiej i kompaĘbilną z urbanisĘczną doku-mentacj ą streĘ chronionej 13.

Decydujące o przynależności do streĄl ochrony urba istycznej lub do miejskiegostanowiska archeologicznego jest chronologia znalezisk. Granice chronologicznestały się ostatnio tematem dyskusji i odmiennych poglądów. Wyznaczonaprzezwie-loletnią tradycję granica przrypadająca na przełom XVIII i XIX wieku przestała byćrespektowana. Spowodowało to wyodrębnienie nowych działów archeologiila obej-mujących część XIX oraz XX wiek15 [J. Kruppe, 1993, s. 20 i n]. Istniejący problembraku wyraźnych i niezależnych archeologicznych wyznacznlków czasowych, pozwa-lającychwydzielić elementy zposzczegóLnych etapów jednego wieku, zasygnalizowałswego czasu Tadeusz Nawrolski [T. Nawrolski,1993, s. 86 i nn].

Punktem wyjścia do rozważań nad początkami,lokalizacją i granicami stanowi-ska miejskiego są wyniki badań historycznych. Żródła dokumentują rozwój miasta,który nastąpił za Stefana Mikołaja Branickiego, a zwłaszcza jego sFla ]ana Klemensa.Pożar Białegostoku w 1753 roku był momentem przełomowym w realizacji jego grun-townej przebudowy. Powstające od pierwszej połowy XVIII wieku na prawym brzeguBiałej Nowe Miasto było od początku związane z dworem i regulacją układu urba-nistycznego jego otoczenia [A. Dobroński, 1998, s. 24]. Przylmuje się, że w okresie

r] KESB może stac się ważnym ogniwemlączącl,rn wyniki archeologicznych badań wykorzy-strwane zarówno przez KESA jak i karĘ ewidencfne urbanisĘki,

'a Speclńka działń archeolo gicznych zajmujących się badaniem stanowisk XIX i XX-wiecz-nych znajduje róv,nież y{yraz w tworzonym nazewnictwie: archeologia przemysłowa, archeologiami]itaris, archeologia społeczeństw zurbanizowanych, archeologia współczesności Ę,

" Jerzy Kruppe za granicę nowoży,tności uważa rok 1870 wyróżniając ponadto epokę in-dustrialną (r870-I914l19t8), okres Drugiej Rzeczlpospolitej (l9|4lI918-I939), oraz archeologięwspółczesności po 1939 roku. Archeologię nowożytną dzieli na staropolską (XVI - schyłek XVIIIw.) ipóźno nowożytną (do 1870 r.) [|. Kruppe, 1993,s.2Il.


wcześniejszym teren Białegostoku i okolic był aż do późnego średniowiecza całkowi-cie zalesiony. Dopiero kolonizacja Podlasia przeznadawanie możnowładcom terenówpuszczańskich, prowadzona od połowy XV wieku przez wielkich książąt litewskich,powodowała stopniowe zagęszczenie sieci osadniczej. Niektórzy historycy wiążąpoczątki miejscowego osadnictwa ze wsią Bie|szczany Stok (Bełczący Stok), nadanąMaciejowi z Ękocina [A, Oleksicki, 19.78, s. 16]. Nazwa BiaĘstok występuje po razpierwszy w dokumencie z datą I5I4 116, w wiarygodnym powiązaniu zterenami dzi-siejszego miasta jako określenie rzeki Białej. Z czasem nazwę tę przejęła powstająca tuosada. Lecz obszar ten występuje jużw nadaniu książęcym Jakubowi Raczce Tabuto-wiczowi przed1450 rokiem. [T. Wasilewski, 1968, s. l07 i u A. Oleksicki, l981, s.31;A. Dobroński, 1998, s. 10; I. Maroszek, l999, s. 5]. Obszaru puszczy Białystok praw-dopodobnie jednak nie skolonizowano, ale dostarczał on właścicielowi dochodówzbarci, łąk i towarów leśnych [J. Maroszek, 1999, s. 5]. Najstarsza droga tzw. "DrogaPana Chodkiewiczł' prowadziła przez okolice Choroszczy. Dla 1510 roku potwier-dzona jest droga w kierunku Choroszczy - Ękocina biegnąca w przybliżeniu trasąuI. Lipowej, późnlej skręcająca w lewo w stronę kaplicy Marii Magdaleny w kierunkuKrupnik. XVIII-wieczne regulacje urbanistyczne stworzyĘ nowy szlak kierujący sięw stronę kaplicy św. Rocha i dalej w kierunku Choroszczy [T. Wasilewski, 1968, s. 112

i n; A. Oleksicki, 1981, s. 33; I, Maroszek, 1999, s. 16 i n].Białystok do okresu wielkich zmian w rozplanowanill, zapoczątkowanych już od,

1726 roku, rozwljał się wzdłuż osi północny-wschód a południowy-zachód. Budowakompleksu pałacowo-parkowego przez Brantckich, zwłaszcza budowa Zwierzyńca,doprowadziła w konsekwencji do zmian linii komunikacyjnych [A. Oleksicki, l981,s.42,44,54; por. A. Dobroński, 1998, s. 30, 43 i n]. XVIII-wieczne miasto otoczonebyło parkanem z murowanymi słupami i prawdopodobnie wałem z przerwami na 6bram stanowiącymi granice terytorialnie określonego obszaru [por. A. Dobroński,I998, s.33].

Nadanie praw miejskich magdeburskich l |utego 1749 roku przez Augusta IIIbyło usankcjonowaniem faktycznego stanu rzeczy istniejącego od pewnego już czasu

[A. Oleksicki, 1981, s, 40, przryp. 54, 55]. W przlpadku Białegostoku plan miasta G.Beckera z przełomu XVIII i XIX wieku można wznać za umowny punkt odniesienia(ryc. 3), Zapewne jeszcze kilkadziesiąt lat granice Białegostoku niewiele się zmieniĘchoć rozbudowie ulegaĘ tereny przedmieść przy drogach wylotowych.

Przyjmując takie stanowisko należy uznać, że punkty osadnicze o chronologiistarszej lub zgodnej z okresem kształtowania się starego miasta są stanowiskiem (lub

stanowiskami) staromiejskim. Archeologiczne stanowiska badawcze wnoszące mate-riał zabltkowy z okresu późniejszego powinny być zaewidencjonowane w ramach

16 Ostatnio udowodniono, iż najstarszy tego typu dokument z 1510 roku jest faktycznie fal-syfikatem sfabrykowanym przed 7 pażdzierntka 1614 roku. Przesuwa to datę wystąpienia nazwyBiałegostoku po raz pierwszy na 1 5 14 rok [|. Maroszek, 1999, s. 8 i nn].

230 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

streĄr ochrony urbanisĘcznejl7, zwłaszcza że informacje uzyskiwane z takich badańpozostają w ścisłym związku z funkcjonującymi elementami architektury XlX-wiecz-nej. Dzięki takiemu potraktowaniu strefa ochrony urbanistycznej pozostaje ze swo-imi speclńcznymiznaleziskami i problematykąaniezależniona od systemu numera-cji i ewidencji stanowisk archeologicznych. System bazaje bowiem zregĘ na innychzasadach niż istniejące elementy będące podstawą wydzielenia strefy chronionejpodlegającej ewidencji urbanisĘcznej. Na terenach miast historycznych, w obrębie

wydzielonej strefy chroniącej zabytkowy układ urb ani sty czny, wyo drębnia się o s obne

stanowiska archeologiczne: grodziska, podgrodzia i cmentarzyska mogące stanowićjednocześnie elementy składowe tej strefy.

Takie potrakowanie wyników obserwacji tej strefy nie powoduje niepotrzebnegoi sztucznego wręcz mnożenia ilości stanowisk archeologicznych. Przecież znaIeziskaz Ęch miejsc są elementem składowym wyróżnionej strefy i są dla niej tFpowe. Punktyosadnicze tak wyodrębnione, na poszczególnych ulicach czy działkach katastralnych,stanowią razem elemenĘ całości ujętej w pojęciu zabytkowej streĘ urbanisĘcznej.Zkolei potraktowanie całej streĘ urbanisĘcznej starego miasta jako osobnego, pod-legającego ewidencji w systemie AZP stanowiska archeologicznego jest w wyjścio-wym punkcie badań nieuzasadnione. Prowadzić możę w konsekwencji do rozmyciaidei ewidencji stanowisk. Określenie granic takiego stanowiska, zgodnych zgranicamistarego miasta, orazramchronologicznychzwiązanychzĘm etapem osadnictwa jest

prakĘcznie niemożliwe. Teren okreśIany granicami streĄl urbanisĘcznej jest z reguĘtak rozlegĘ że prakĘcznie przedstawia sobą w większych miastach nawet nie zespółstanowisk, ale grupę ich zespołów o zróżnicowanej chronologii i funkcji. Niemoż-liwe byłoby stosowanie metody porównawczej. Cechy stanowiska archeologicznego,określonego strefą ochrony urbanistycznej, byĘby porównl,walne Ęlko w stosunkudo innych stanowisk, analogicznie określonych granicami zabytkowej streĘ chronio-nej. Należy więc traktowac takie tereny jako strefy zabytkowe zawierające zarównowyodrębnione stanowiska archeologiczne, jak i inne rejony (architektoni czne, Wajo-brazowe) stanowiące elemenĘ składowe streĄ..

Specyfika badań archeologicznych umożliwia, zgodnie z wymogami AZP,rejestrowanie nowych stanowisk archeologicznych, jak i korygowanie zasięgll czyzarejestrowanie nowych punktów osadniczych już zaewidencjonowanego stanowiskamiejskiego. Zasadniczo jednak polega w strefie ochrony starego miasta na opisywaniuelementów infrastruktury i urbanisĘki miejskiej będących składnikami strefychronionej i podlegających ewidencyjnej karcie urbanisĘki. Decydujący wpĄrw matutaj liniowy charakter większości inwesĘcji, przecinających niejednokrotnie opróczurbanisĘcznych świadectw streĘ chronionej także stanowiska archeologiczne.Opracowania badań archeologicznych, prowadzonych w formie nadzorów nad

17 Dla obiektów z dziedztny architektury, budownictwa, przemysłu i miast historycznychprzewidziane zostaĘodpowiedniekarĘewidencyjne [por. D. |askanis, I99B,s.24],

ż3lLech pawlata . problematyka i stan badań"

takimiinwestycjami,dotycząwBiałymstokuzasadniczoodkrywanychśladówXIXi XX_wiecznego miasta

'(" ókr"su póżnej nowożltności i z epoki industrialnej),

W przypadku Ódkrycia śladów stanowiska (stanowisk) staromiejskiego (lub starszego)

*ynit i -,rr" ą zna\,eźć dodatkowo odzwierciedlenie na karcie KESA już istniejącego

stanowiska, Iub być podstawą wydzielenia nowego,

przy rea|izacii riaudinwentaryzacji stanowisk archeologicznych w strefach miast

zabytkowych ważnąrolę może spełnic o osadni-

czego.Przypodejmowaniutego działania dotych-

c"aJowych badań archeologicznych, opra e maPY,

itonogrunu;. Żródla historyczne w zasadniczy sposób oddziaływają na okreśIenie

granic"stanowisk staromiejskich. Modelowym przykładem dla Białegostoku mogą tu

tyć op.u.o*ania układu przestrzennego XVl-wiecznego płrwatnego miasta Zamoś-

cia orazXlll_wiecznego ńtutągu. Wspólnym mianownikiem jest lokacja ich na suro_

wym korzeniu [T. Nawrolski, 1993, s. 78]. W przypadku Białegostoku na podstawie

planu G. Beckera z 1799 roku (ryc. 5) można określić granice XVlll_wiecznych miej_

skich skupisk osadniczych. stanowisko 2 możnauznać za miejsce najstarszego histo_

rycznie użokumentowanego osadnictwa staromiejskiego, mającego kontynuację od

wczesnego średniowieczu |.y.. 5, pkt 2_a _,,Archiwum") poprzez xV i xVI w (ryc. 5,

pkt 2_ c ] ul. Piotrkowska). W przlpadku stanowiska 16 zarejestrowano pozostałości

infrastruktury i pojedync re ,ia|ezrska z okresu XVlll_wieczne8o ,,Nowego Miasta]

usytuowanego na prawym brzegurzeki Białej (ryc, 5, pkt l6),

Rozważania te traktowac na\eżyjedynie jako głos w dyskusji nad sposobem ewi_

dencji stanowisk w obrębie urbanistycznych stref zabltkowych, do której zdliczyć

nil"źy obszar białostockiego starego miasta. Wydaje się, że rozwtązan\a przedsta_

*io.ró po*y żej są nalbardzie; dostosowane do historycznych procesów osadniczych

i istniejącyih świadectw dawnego osadnictwa na obszarze Białegostoku, Każde mia_

sto charakteryzuje się specfką położenia, dzielów historycznych i indywidualnie

kształtowanym osadnictwem. Dlatego też modelowy schemat powinien byc opraco_

w}rvvany injywidualnie. Niewątpliwie istnieje sz jednoznaczna

interpretacja jest niemożIiwa. Należy jednak dą do opracowa-

nia jednolitego, mającego cechy uniwersalności temu ewiden-

cyjnego wszlistkich arcńeologicznych stanowisk badawczych. System ten musi być

o,purty o jednoznacznie inteipretowalną ewidencję AZp z maksymalnie kompaty_

bitr,y- systemem ewidencji uibanistycznej. W uwzględnieniu wszystkich problema_

tycznyctr asp ektów om awianej systematyki należy up atrywac zna|ęzienie naj właś ciw_

,""go'rporóbu rejestrowania stanowisk archeologicznych w miastach. Kwalifikacja

swńaectw speclńcznej problematyki osadniczej musi zostać dostosowana do ogól_

nie obowiązującego spo.obu ewidencji stanowisk. Aby zreal\zować ten projekt nie_

zbędne jest:

1. Dostosowanie numeracji kEsA do specyfiki stanowisk miejskich i wprowadzenie

danych obszarów historycznych miast jako stanowisk archeologicznych.

ą32 Podlaskie Zeszyly Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

5.

Stworzenie modelowego schematu, w ramach którego możliwa byłaby jedno-zlaczna kwalifikacj a punktów badawczych z badań archeologicznych obszarówstaromiejskich.UsystemaĘzowanie różnych rodzajów i form osadnictwa w strefach staromiej-skich (w okresie ich funkcjonowania) oraz sposobu ich ewidencjonowania.Opracowanie sposobu rejestrowania i kwalifikacji archeologicznych punktówi stref badawczych w obrębie miejskich stanowisk archeologicznych oraz w chro-nionych strefach urbanistycznych kompatybilnego z dokumentacją doĘczącą tejstrefy.

Określenie granicy chronologiczno - tematycznej odkryć archeologicznych pod-legających ewidencji w ramach programu AZP, a odkryc podlegających tylko dzia-łalności ewidencyjnej speclńcznej dla elementów chronionej strefy urbanistycz-ne].

6. Opracowanie sposobu rejestrowania stanowisk archeologicznych, zwłaszczao chronologii bliskiej współczesności w urbanisĘcznych miejskich strefach chro-nionych, w sposób umożliwiający ich sklaslńkowanie w przyszłości jako punĘosadnicze podlegające ewidencji AZP.Uwzględnienie tych podstawowych postulatów jest fundamentalnym warunkiem

do utworzenia prawidłowej, jasnej i czytelnej ewidencji stanowisk archeologicznychna obszarach miast historycznych. Ważnym postulatem jest tu usystemaĘzowanieczynności ewidencyjnych na stanowiskach bliskich współczesności. Odpowiednioprzygotowane materiaĘ z takich badań będą stanowić w przyszłości źródło infor-macji pozwalającychwznaćte punĘ zapodlegające ewidencji stanowiska archeolo-giczne lub elementy chronionej strefy urbanistycznej.

III. Położen ie geofizy czne

Miasto Białystok położone jest na Wysoczyżnie Białostockiej będącej mezoregio-nem Niziny Północno-podlaskiej. Teren Wysoczyzny, urozmaicony wysokimi wałamimoren, ozów i kemów, pocięĘ jest dolinami rzek. Największa z nich, rzeka Supraśl,biegnie równoleżnikowo poza północną granicą miejskiego obszaru administracyj-nego. Przez tereny miasta przepł:yva rzeka Biała ze swlrni dopĄ.wami, Dolistówkąi Bażantarką. Mikroregion Wysoczyzny Zabłudowskiej, w obrębie kórej znajdująsię tereny Białegostoku, jest ukształtowaną moreną denną urozmaiconą pagórkamio wysokości dochodzącej do 195 m n.p.m. [S. Halicki, 1995, s. 63, 65].

Obszar Białegostoku zajmują plejstoceńskie nieprzepuszczalne gliny zwałoweposzczególnych stadiałów, przedzielone utworami przeplJsz,czaĘmi różnej genezy:piaskami i żwirami zawierającymi wody podziemne. Powstanie żródeł na terenieBiałegostoku związane jest z utworami przypowierzchniowlrni ostatniego stadiałuzlodowacenia środkowopolskiego. Glina zwałowa o znacznej miąższości występuje

J.

4.

Lech Pawlata . Problemątyka i stan badań., ż33

prawie na całym badanym obszarze. Iednak przeważnie poklyta jest utworamiprzepgs7,czalnymi: piaskami i piaskami ze żwirem o zmiennej miąższości. Utworyte budują występujące tu w wielu miejscach pagórki i wzgórza kemowe. Najbardziejurozmaiconą rzeźbę terenu z wymienionymi formami obserwujemy w północno-wschodniej części miasta (od linii Zawady-Wygoda-Sobolewo). Tam też znajdująsię skrajne punkty wysokościowe całego omawianego terenu: 170 i 115 m n.p.m.Warstwy przepuszczalne większą zwartą powierzchnię zajmują koło Dojlid Górnych.Powstająca, po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia, sieć rzeczna nie wytworzyławłasnych dolin erozyjnych, a wykorzystała polodowcowe obniżenia terenowe,głównie wytopiskowe, oraz doliny odpływowe wód polodowcowych. [H. Łoszewski,1995, s. 141 i n].

Związek osadnictwa ze źrodłami wody na przestrzeni dziejow został niejednokrot-nie udowodniony. Już najstarsze obozowiska myśIiwych-zbieraczy oraz osady ludno-ści neolitycznej z gospodarką rolno-hodowlaną zakładano w pobliżu rzek i strumieni,ale na glebach piaszczysĘch, w miejscach suchych i nie podlegającym okresowymzalewom. Doliny rzek stanowiły urodzajny obszar użl,tkowy i zaplecze żywnościowenajstarszych osadników. Dowodem takiej penetracji są znaleziska llźne narzędzineolitycznych na stanowiskach nr 1, 5 i 6. Prawie caĘ omawiany teren położony jestw zlewni rzeki Białej z jej dopłyvami Bażantarką i Dolistówką, Południowy skraj jestodwadniany przez rzekę Horodniankę, dopĄrw Narwi [H. Łoszewski,1995, s. 144]

IV. Warunki środowiska i ich wpływ na osadnictwo w reionieBiałegostoku

Trudno analizować warunki osadnictwa pradziejowego na obszarze współczes-nego miasta, Pierwotne ukształtowanie terenu zostało znacznl,e przekształcone wsku-tek prac związanych z działa|nością budowlaną. W centrum miasta strefa zabudowydo chodzi do korlta r zeló. Zachowane partie pierwotnej dol iny r zel<t Białej p ozwalająwnioskować, że uwarunkowania osadnicze byĘ korzystne dla pierwotnych miesz-kańców tych okolic. Dobrze wykształcone obszary strefy dennej dolin, oddzielonejod strefy stokowej, stwarzały dogodne warunki zarówno do zakładania punktówosadniczych jak i eksploatacji terenów użltkowych. Dobrze nawodnione, szerokiestrefy dolin rzecznych warunkowały dostatek pożl-wienia roślinnego t zwierzęcego.Wychodnie powierzchniowe piaszczystych warstw polodowcowej moreny dennejstwarzały warunki do zakładania osad i obozowisk na terenach suchych. Mała liczbaznanych stanowisk archeologicznych nie jest wynikiem słabo rozwiniętego osadni-ctwa obszaru Białegostoku. Wynika w znacznej mierze ze słabego rozpoznania arche-o1ogicznego terenów miasta.

Archeologiczne badania wykopaliskowe, planowane oraz stosowane w formienadzoróW koncentrują się w strefie chronionej miasta. Obszar ten został w rejonie

234 Podlaskie Zeszllty Archeologiczne . Zeszyt j/2007

rzeki Białej w przeszłości znacznie przekształcony i zniszczol7y przez budownictwo.Podobnie w oddalonych od rzeki partiach starego miasta, dodatkowo z tego powodumniej atrakcyjnych dla dawnego osadnictwa.

Skupisko znalezisk na terenie ogrodu Branickich jest konsekr,rrencją specyficznegosposobu użltkowania tego terenu. Od początku powstawania organizmu wczesno-miejskiego przestrzeń ogrodu była odseparowana od destruktywnych działań budow-lanych niszczących pierwotne nawarstwienia straĘgraficzne. Należy domniemywać,że takich dogodnych dla dawnego osadnictwa miejsc na obszarze miasta BiaĘstokjest więcej. Część z nich została zapewne bezpowrotnie zniszczona lub zabudowanai stała się niedostępna dla badań archeologicznych. Inne czekająna odkrycie.

Dlatego tak wielkie znaczenie dla poznania przeszŁości terenów Białegostokuma przeprowadzenie inwentaryzacji archeologicznej przed kolejnymi inwesĘcjamibudowlary.łni. Badania powierzchniowę,wraz z sondażowymi i ratowniczymi bada-niami wykopaliskowymi, mogą dostarczyć podstawowych informacji dających praw-dziwy obraz pr zeszłości Białegostoku.

V. Historia badań archeologicznych

Początki badań archeologicznych na obszarzemtasta Białystok sięgają okresu mię-dzl-wojennego. Zlat 1930- 1939 pochodzą notatki |. Glinki na temat odkryć dokona-nych podczas prac ziemnych w centrum miasta. Wśród nich figurują opisy murówceglanych i kamiennych fundamentów łączonych zaprawą wapienną, odkrytychw rejonie ul. Kilińskiego i skzyżowania z obecną ul. Legionową. }edna z notatekopisuje ceglany tunel biegnący między pałacem a kościołem, na głębokości 2 m odpowierzchni.

Wydaje się, że przynajmniej część opisywanych obiektów pochodzi z XVIII wieku's.Pierwsze wykopaliska przeprowadził w 1939 roku delegat Państwowego MuzeumArcheologicznego w Warszawie - A. Klein, badając niejasne znalezisko kamienia ześladami obróbki (stanowisko 7), Dokumentacja z Ęch badań prawdopodobnie zagi-nęław czasie wojny [M. Karczewska, 1996, s. 119 i n].

Po zniszczeniach II wojny światowej archeolodzy zajęli się przede wszystkimtematem obchodów 1000-1ecia Państwa Polskiego, ze szczegolnym ukierunkowaniemna badania archeologiczne w Polsce Zachodniej. Z urzędu terenami Białostocczyznyinteresował się Wydział Zabytków Archeologicznych przy Centralnym Zarządzie

18 Teka nr l37, s. 1 opisuje istniejący w rejonie uI. Kilińskiego kanał wys. 1,6 m i szer. 1,3 m.,którego strop znajdował się około 0,3 m poniżej ówczesnego poziomu nawierzchni chodnika. Ścianyi półkolisĘ strop z cegieł lączonych zaprawą wapienną, obudowanl.rni kamieniami. Na s. 5 opisujew rejonie skrzyżowania dróg Legionowej i Kilińskiego tunel, którego strop znajdował się na głębo-kości około 2 m poniżej ówczesnej nawierzchni ulicy. Tunel łączący (?) Pałac Branickich i kościółWniebowstąpienia NMP zbudowano z cegieł. Oba (?) obiekty pochodzićmogą z czasów Branickich[J. Glinka, Teki Glinki, nr I37, orazwg M. Karczewskiej- Archiwum Dz. A. MPB, teczka 60].


Muzeów i Ochrony Zabytkow Ministerstwa Kultury i Sztuki, Tradycyjnie równieżtereny te \eżaĘ w, sferze zainteresowań Państwowego Muzeum ArcheologicznegowWarszawie. [I. Jaskanis, 1968, s. 50 i nn; K. Burek, 1977, s.69]. \M 1953 roku WitoldBernat (PMA) zinwentaryzował znaleziska ceramiki, bruku i drewnianych pali nastanowisku 2. W 1954 (?) roku inż. T. Zurowski odkrył ceramikę średniowiecznąpodczas prac ziemnych (?) w dzielnicy Dojlidy. Stanowisko to zewidencjonowanoznaczniepóźniej pod nr 15 [Archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl628; M. Karczewska,1995, s. l34,prryp. l4].

W latach 1955-1956 powstaĘ w BiaĘmstoku pierwsze placówki archeologiczne:Urząd Konserwatora Zabytków Archeologicznych i Dział Archeologii Muzeum Okrę-gowego w BiaĘmstoku. Pierwszymi archeologami pracującymi na stałe w Białymstokubyli Danuta i Jan |askanisowie. Ich praca zapoczątkowała funkcjonowanie białosto-ckiego ośrodka archeologicznego [K. Burek, 1977, s.8, 96]. Działalność ta doprowa-dzlła do zarejestrowania i zewidencjonowania pierwszego stanowiska z terenu miasta,orazlużnych znalezisk narzędzi kamiennych. W 1968 roku w dzielnicy Białegostoku

- Wysokim Stoczku odkrlto w trakcie prac ziemnych naczynie kultury ceramiki kres-kowanej (stanowisko 3). Sporządzenie dokumentacji było możliwe dzięki właściwejreakcji miejscowych archeologów. W następnych latach interwencje archeologicznepozwoliły uratować materiały z przlpadkowo odkrytego neolitycznego grobu kulturyamfor kulistych (stanowisko 4) [K. Burek, 1977, s. 18l i n].

W kolejnych latach prowadzona działalność popularyzająca wagę odkryć arche-ologicznych owocowała zarejestrowaniem kolejnychzgłoszonych znalezisk zabytkówodkryrych w latach 7}-tych XX w. na terenie stanowisk I oraz 5 i 6. W 1983 rokuna zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabltków w Białymstoku zostały prze-prowadzone pierwsze na terenie miasta metodyczne badania archeologiczno-archi-tektoniczne pod kierunkiem Z. Skroka, na wyodrębnionym stanowisku 10. W 198lroku U. Stankiewicz podjęła pierwsze badania powierzchniowe prowadzone metodąAZP na obszarze 37-87, obejmujące wschodnie tereny miasta. Badania kontynuo-wano i zakończono w 1990 roku. Ich efektem było zinwentaryzowanie nowych sta-

nowisk nr 9, l1, L2, 13. W 1988 roku południowo-wschodnia część miasta i terenyprzyległe (obszar 38-87) przebadane zostaĘ metodą AZP przez H. Karwowską.Częśćz tych stanowisk (nr 8, 18 i 19) znalazla się w obrębie terenów miejskich w 2007 roku,w związku z poszerzeniem granic administracyjnych Białegostoku. W 1994 rokuinterwencja inspekcji konserwatorskiej K. Bieńkowskiej i U. Stankiewicz, w trakcieprac budowlanych przy ul. Warszawskiej, pozwoliła na zarejestrowanie stanowiska 16.

W 1990 rozpoczęto badania powierzchniowe na obszarze 36-86. Badania te zakoń-czone i zwerlńkowane w 2006 roku przez I. Kryńskiego i H. Karwowską, doprowa-dzIły do odkrycia mieszczących się w granicach miasta stanowisk 20, 2I, 22 | 23.

236 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt j/2007

W latach 1993-1994 szeregobserwacji na terenach robót ziemnych w BiaĘmstokuprowadziła M. Karczewska (UwB)1', Prospekcja terenowa, przeprowadzonawrazzM.Karczewskim (UwB) w rejonie dzielnicy Wysoki Stoczek, doprowadziła do odkryciastanowiska 25 i2620. Od 1995 roku datuje sięrozpoczęcie i stopniowa intenslńkacjabadań archeologicznych w miejskiej strefie chronionej w formie nadzorów nad pra-

cami ziemnymi. DostarczyĘ one licznego materiału zabytkowego mającego znacze-

nie dla rozpoznaniacharakteru i cech strefy urbanistycznej, oraz pozwoliły na weryfi-kację zasięgu znanychi wyróżnienie nowych stanowisk miejskich (st. 14 i 24).

VI. ProblemaĘka prowadzenia badań archeologicznych na terenachmiejskich

Podstawowa metoda prospekcji terenowej i odkr},wania stanowisk archeologicz-nych polega na obserwacji powierzchni gruntu. Różne czynniki, procesy przyrodni-czo-klimaĘczne i urbanistyczne powodują, że materiał zabltkowy możebyć zaob-

serwowany na powierzchni. Obserwacji jest podstawową metodą odkrywania śladów

starożltnego osadnictwa, a w konsekwencji jego ewidencji,Prowadzenie badań powierzchniowych w celach ewidencjonowania stanowisk jest

na terenach miejskich zadaniem bardzo trudnym. Szybko postępujący proces urba-nizacji do niedawna uprawnych terenóW łąk i nieużytków powoduje praktyczniezamknięcie tych obszarów dla archeologa. Infrastruktura tworząca miejską zabudowę

w postaci budynków, chodników i jezdni uniemożIiwia prowadzenie obserwacji tere-

nowych. Nawet w miejscach powstających trawników czy parków naturalne warstwyglebowe ulegają przemieszaniubądź nawet usunięciu czy wymianie dla potrzeb stwo-

rzenia najdogodnie jszych warunków dla rozwoju elementów struktury ogrodowej.

Odkrycie stanowiska archeologicznego w obszarze zabudowy miejskiej wiąże sięz ptacami ziemnymi przy budowie i przebudowie infrastruktury. Prace te powodująwręcz bezpowrotne zniszczenie świadectw pradziejowego osadnictwa, gdyżobowiązkowym nadzorom archeologicznym podlega stosunkowo niewielki teren

chroniony. Świadectwa starożl,tnego osadnictwa: zarówno zabltki ruchome (ceramika

pradziejowa, narzędzia krzemienne), jak i nieruchome (pozostawione w ziemiślady starożytnych budowli) są dla niewykwalifikowanych osób praktycznie nie do

'9 W Archiwum Dz, A. MPB - teczka nr 60 znajduje się 18 sprawozdań z prowadzonychobserwacji. 17 z nich zawiera w konkluzji opisu informację ,,brak materiału zabytkowego'l Dlategomiejsca tych badań nie zostaĘ uwzgiędnione w ewidencji stanowisk archeoiogicznych i niniejszymkatalogu.

'u W Archiwum Dz. A. MPB - teczka nr 60, sprawozdanie nr 4 - znajdują się opis badańi KESA dwóch stanowisk archeologicznych oznaczonych nr 17 i 1,8, odkrytych w 1994 roku. Po-nieważ karty te zawierają liczne błędy formalne, informacje w nich zawarte nie mogĘ byĆ w pełniwiarygodnie wykorzystane. Stanowiska te nie zostały uwzględnione w katalogu M. Karczewskiejoddanym do druku w l995 r.

Lech Pawiata . Problematyka i stan badań. ., 237

rozpoznania. Z drugiej strony przlpadkowe odkrycie zab}tków jest dla wykonawcyi inwestora wręcz kłopot|iwe. Zgłoszenie tego faktu w Urzędzie Konserwatorskimpowoduje często wstrzymanie prac ziemnych na danym odcinku, koniecznośćprzeprowadzenia archeologicznych badań ratowniczych i poniesienia dodatkowychkosztów [por. I. Maciejczuk, 2006, s. 233, 235l.

To właśnie ewidencja stanowisk archeologicznych, jako metoda rozpoznania stanuzasobu podlegającego ochronie, jest podstawą realizacji zadania w zakresie ochronydziedzictwa. Zaś specyfika działań współczesnej archeologii polegająca na prowadze-niu badań archeologicznych wyprzedzających inwestycje [Z. Kobyliński, 1998, s. 9],

wymusza bezwarunkowe prowadzenie takich działań. Uzupełnienie ewidencji stano-wisk archeologicznych metodą AZP na obszarze Białegostoku dotychczas nierozpo-znanym jest zadaniem pierwszoplanowym, Przewidując rozwój terytorialny streĘmiejskiej badaniami objąć na|eĘ rownież tereny przyległe do granic miasta.

Obiecująco przedstawia się fizjografia doliny rzeki Horodnianki, dobrze wykształ-conej, stwarzającej korzystne warunki dla osiedlania się pradziejowych osadników.Znaleziskaluźne: toporków kamiennych, siekierki krzemiennej i grobu z okresu neo-litu dokonl.wane w dolinach rzek są wyraźnym potwierdzeniem użytkowania tychterenów w młodszej epoce kamienia. Podobnie odkrycie obiektu zbliżonego kon-strukcją do studni z naczyniem kultury ceramiki kreskowanej jest tylko sygnałem ist-niejącej w pobliżu osady i cmentarzyska sprzed 2000lat.

Znaleziska przlpadkowe zabltków archeologicznych dokonywane byĘ w miej-scach niezabudowanych i nie zmienionych przez współczesną zabudowę, a zwtązanez penetracją i eksploatacją terenu Białegostoku przez staroĘnych osadników. Miej-sca ich stałego zamieszkania dalej pozostają nieznane, choć bez wątpienia istniejąi k yją się gdzieś w ziemi. Wczesne rozpoznanie osadnictwa w granicach współczes-nego miasta może pozwolic na przeprowadzenie archeologicznych badań weryfika-cyjnych i ratowniczych badań tlrkopaliskowych. |ak wiele można dokonać ciekawychi niespodziewanych odkryć, mających decydujący ]Mpływ na planowanie ochronyzabltków, zaprezentowano na konferencji konserwatorskiej w Wyknie w 1997 roku

[|. Wysocki, red., 1998].

Wyniki tych badań muszą |eżeć u podstaw opracowania planów zagospodarowa-nia przestrzennego terenów miasta. Muszą one również być uwzględnione jako fun-damentalny składnik bazy informaclnej dla poznania najstarszych dziejów osadni-ctwa na terenie Białegostoku. Do wykonania tego zadania konieczna jest mobilizacjaszersze go śro dowiska archeolo gów, służb konserwatorskich i or ganizacji p ozar ządo -

ł\Tch [I. Maciejczuk, 2006, s. 236] przy życzliwym wsparciu władz lokalnych.

238 Po dlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3 / 2007

VII. Przynależność chronologiczno - kulturowa znaleziskarcheologicznych

Badane wykopaliskowo stanowisko 1 jest dobrze datowane jednoczasowymizespołami zabltków. Dodatkowo seria dat C14 utwierdza prawidłowość określeniachronologii osady kultury ceramiki sztrychowanej na podstawie analizy materiałuzabytkowego21. Udokumentowane źródłami pisanymi historyczne początl<l użytko-wania tego terenu sięgają XV wieku. |eszcze przed 1450 rokiem litewski pan |akubRaczko Tabutowicz (herbu Łabędź) otrzymał z nadania litewskiego puszczę poło-żoną nad rzeką BiaĘmstokiem, dopĘwem Supraśli. Dwór Mikołaja Michnowicza,jednego z kolejnych właścicieli, w 2 poł. XVI wieku stanął w pobliżuprzeprawy przezrzekęBiałą,przy tzw.Drodze Pana Chodkiewicza,łączącej dobra chodkiewiczowskie:Gródek i Choroszcz. W pobliżu znajdował się również stary trakt do Dojlid (trasa

zb|iżona do ul. Mickiewicza), przy którl.rn (blisko katedry) powstała pierwsza tar-gowa wieś [A. Dobroński, 1998, s. 10, 1 1 ] . Znaleziska cerąmiki nac zyniowej z XV-XVIwieku na terenie stanowiska 1 i 2 potwierdzają, w dużej mierze hipotetyczną lokaliza-cję najstarszej osady. Wśród materiału wyróżniono kilka fragmentów naczyń o chro-nologii nawet sprzed końca XIII w. [Archiwum Dz A MPB - teczkaBl29; M. Kar-czewska, 1996, s. I22 i nn], czylt przesuwa to datę powstania najstarszej osady śred-niowiecznej co najmniej półtora wieku wstecz w stosunku do najstarszych wzmianekżródłowych.

Bardziej problemaĘcznie przedstawia się próba określania chronologii znaleziskluźnych, przypadkowych, pozbawionych archeologicznego kontekstu. Niektóre z nichsą na tyle typowe, że pozwalają na jednoznaczne określenie nie tylko okresu dzlejo-wego i przynależności kulturowej, ale nawet fazy istnienia danej kultury, jakw przy-padku naczynta kultury ceramiki kreskowej z początkow naszej ery (stanowisko3)[por. A. G. Mitrofanow, 1978, s. 31 i nn] Znalezisko przlpadkowe obiektu kamien-nego (stanowisko 1, poz. a), w świetle najnowszych badań wykopaliskowych prowa-dzonych na tym stanowisku, znajduje bliskie analogie wśród idenĘcznych obiektówkultury ceramiki kreskowej [por. Archiwum Dz. A MPB - dokumentacja fotogra-ficznaw tece stanowiska 1, oraz I. Kryński, 2005,2005a,2006]. Nie Ęlko znaleziskaluźne, ale również zabytki odkrl,te w trakcie regularnych badań powierzchniowychprowadzonych metodą AZP nie zawsze pozwalają na jednoznaczne określenie przy-należności kulturowej, zwłaszcza gdy uzyskany materiał jest silnie rozdrobniony, nie-Iiczny i mało charakterystyczny.

W przlpadku znalezisk Luźnych przynd,eżność chronologiczną i kulturowądanego zabltku można określić na podstawie analizy jego cech morfologicznychprzyzastosowaniu metody porównawczej. Stosunkowo korzystna sl.tuacja jest wtedlł, gdy

21 Informacja ustna nieopublikowanych jeszcze wyników badań radiowęglowych, za którądziękuję L Kryńskiemu.


dysponujemy zespołem zwartym, jakwprzypadku neolitycznego grobu ze stanowiska4 w BiaĘmstoku. ]ednak i w tej sltuacji przeprowadzona analiza musi być dobrzeudokumentowana, obejmować cały zespół i wszystkie jego zabltkowe cechy. Badaczkaznaleziska określiła przynależność stanowiska w oparciu o analizę wszystkich cechzespołu, zabltków krzemiennych nawiązujących do neoliĘcznej kultury amforkulistych, oraz narzędzia kościanego i formy grobu mających analogie w kulturzeceramiki sznurowej [por. D, |askanis, l974, s.414 inn]. Współwystępowanie elementówobu kultur w jednym zespole zasługuje na dokładniejsze ich przeanalizowanie. M.Karczewska określa przynależność grobu do kultury amfor kulisĘch, jednak bezpróby dokonania głębszej analizy całego zespołu [M. Karczewska, 1996, s. 121].

Katalog neolitycznych i wczesnobrązowych stanowisk Północnego Podlasia zali-cza to stanowisko do kultury ceramiki sznurowej [A, Maślińska-Marcinkowska, 2005,s. 190, poz. 3], Krzemienny inwentarz tego pochówku jest bardzo typolyy dla kulturyamfor kulistych. Czworościenne siekierki (ryc. 3 - 3) dokładnie wygładzone na całejpowierzchni, otazwióry krzemienne (ryc. 3 - 2), stanowią stałe wlposażenie grobówtej kultury również na Mazowszu i Podlasiu [E. Kempisty, 1971, s. 31; R. F. Mazurow-ski, 1977, s.222, ryc.2,3; L977a, s. 169, TabI. II, V- 10; I977b, s. 34 i n, ryc, ),,2,3, Tabl.I, II] .

Forma pochówku szkieletowego w pozycji na boku, bez konstrukcji kamiennych,znajduje analogie na stanowiskach kultury ceramiki sznurowej. Podobnie jak szpile(ryc. 3 - 1) i igły występujące w grobach [J. Machnik, 1967, s. 13,64; H. Wiklak, 1971,

s. 37 i n]. Natomiast zarówno w kulturze mierzanowickiej czy strzyżowskiej siekierysą zasadniczo dwuścienne, ze ścienionym obuchem, w przekroju soczewkowate [).

Machnik, 1967, s.73 in], choc występowały również czworościenne, znane z PolesiaLubelskiego [Libera l.,2006, s. 47].

Sltuację dodatkowo komplikuje fakt występowania siekier krzemiennycho cechach kultury amfor kulistych w grobach kultury ceramiki sznurowej, i odwrotnie

[J. Libera, 2004, s. 109, 11l, ryc.2,3). W kulturze ceramiki sznurowej w Polsce środ-kowej brak okazów o równych, wygładzonych, wręcz wlpolerowanych powierzch-niach [H. Wiklak, 1971, s.46], Siekiery kultury amfor kulistych posiadają zawszędokładnie wygładzone, wręcz wl.polerowane partie ostrza z tendencją do stosowanatakiej obróbki na całej powierzchni narzędzia i wszystkich jego ściankach. }est tocecha charakterystyczna dla tej kultury [|. Libera,2004, s. 107, 109]. |asnopopielatabarwa surowca siekierki z grobu szkieletowego jest charakterystyczna dla krzemieniarugijskiego. Występowanie siekier z tego surowcałączy się z kulturą amfor kulistych.Znaleziska takie znane są również zMazowsza i Podlasia. Cechę charakterystycznąsiekierek z surowca rugijskiego: gruby obuch [R. F. Mazurowski, 1977b, s. 33] znajdu-jemy na okazie z omawianego grobu. Iednak w tej mierze rozstrzygntęcia mogą byćdokonane po przeprowadzeniu szczegoŁovlych badań, zwłaszcza że zbliżony surowiecbarwy szarej, biało nakrapiany, jest z kolei charakterysĘczny d|a siekier ludności kul-tury ceramiki sznurowej [). Libera, 2004, s. III za|. Machnik, 1966, s. 45-47l.

239

240 Podlaskie Zeszyty Archeolo giczne . Zeszyt 3 / 2007

w grobach kultury amfor kulisĘch występują również szydła kościane [E. kem-pisty,1971, s.31], awltwórczośćprzedmiotów zroguikości jestdowodniepoświad-czona [|. Gurba, i989, s. 246]. Z kolei w pochówkach kultury ceramiki sznurowejskład inwentarza grobowego był nieco inny niż w przlpadku omawianego grobu [por.H. Wiklak, 1971, s. 37 i nn]. Kamienne konstrukcje grobowe kultury amfor kulistychbyły czasem zredukowane do obudowy zluźnychkamieni, bez kamiennych pokryw,lub pod osłoną kilku kamieni czy niewielkiego i nieregularnego bruku kamiennego[E, Kempisty, 1971, s. 25;M. Szmyt, 2004, s. 120]. Takie słabo uchwytne konstrukcjemogły istnieć w przypadku omawianego grobu i mogły ulec zniszczeniu w trakcieprąpadkowego odkrycia. Groby bez jakichkolwiek konstrukcji kamiennych wystę-pująv,ryraźnie w grupie zachodniej tej kultury [|. Gurba, 1989, s. 246;M. SzmlĄ.,2004,s. 120], znane są z grupy wschodniej, a w strefie leśnej tej grupy w jamach grobowychwystępują często pojedyncze kamienie [M. Szmyt,2OO4, s. I24]. W świetle ptzed,-stawionych rozważań skłonny jestem uznac, na podstawie przewagi cech wspólnychi obecności cech wyjątkowych, przynależność grobu ze stanowiska 4 w Białymstokudo kultury amfor kulistych.

Znaleziska dwu toporków kamiennych (ryc. 3 - 5,7) na obszarze stanowiska 1

były klasyfikowane do kultury ceramiki sznurowej [M. Karczewska, 1996, s. 121, jakostanowisko VII i VIII], bądź również do kultury strzyżowskiej czy mierzanowickiej22.Do kultury ceramiki sznurowej zaliczono również toporek kamienny znaleziony nastanowisku 5 (ryc. 3 - 6) przy ul. Piastowskiej (M. Karczewska, 1996, s. IZI).W przy-padku dwu pierwszych toporków przynależnośc do kultury strzyżowskiej bądź mie-rzanowickiej jest wątpliwa. Brak jednoznacznego potwierdzenia osadnictwa Ęch kul-tur w dorzeczu Narwi [M. GeCl, 1989, s. 436 i n], Asymetryczne, niezbyt regularnetoporki występujące w strefie pojezierza warmińsko-mazurskiego, zaliczane są d,okultury amfor kulistych, bądźkultury ceramiki sznurowej.

PrzYnależnoŚĆ w dużej mierze determinuje osadnicza strefa kulturowa, w którejzostały znalezione [R. F. Mazurowski, I977b, s. 38]. Zarówno kultura mierzanowi-cka, strzyżowska jak i starsza - Chłopice-Vesele są jednostkami kulturowymi charak-terysĘcznymi dla terenów położonych na południe od granic województwa podla-skiego, a wchodzącymi w skład szerokiego kręgu kultur z ceramiką sznurową [por.J. Machnik, 1967, s.5; M. Gedl, I989, s. 430,432,438]. |edynie kultura mierzanowi-cka w swej najstarszej fazie (2400-2200 BC) objęła nasze tereny [S. Kadrow, J. Mach-nlk, 1997, s.26,82). Na północnym Podlasiu zarejestrowano 7 stanowisk o niepew-nej takiej przynależności kulturowej. Spośród nich zaledwie dwa: Słochy Annopolskie-,,Czerwony Borek' nad Bugiem, oraz stanowisko w Kiślakach nad Narwią dostar-czyły materiału ceramicznego przynależnego kulturze mierzanowickiej [A. Marcin-kowska-Maślińska, 2005, s. I80, I92]. Za wschodnią granicą znane są liczne analogie

2' W katalogu A, Maślińskjej-Marcinkowski ej obate znaleziska nie mająoznaczeua numerustanowiska, stąd przypuszczenie dotyczące przynależności do obszaru st. 1 [por. A. Maślińska-Mar-cinkowska, 2005, s. I90, poz.2, oraz s. l92. poz, I].


do wszystkich trzech toporków znalezionych w Białymstoku. Wiąże się je najliczniejz kulturą ceramiki sznurowej oraz średniodnieprowską. Rombowate i pięciobocznetoporki byly używane jeszcze we wczesnej epoce żelaza [M. M. Czarniawski, W L.Łakjza, 1995, s. 58 oraz Mal. 1-7], owalne - we wczesnobrązowej kulturze mierza-nowickiej, a nawet kulturach pełnej epoki brąz;.l |J. Libera, 2006, s. 47]. D|atego teżbrak jest podstaw do określenia przynależności kulturowej Ęch narzędzi z Białego-stoku innej niż do kręgu kultur z ceramiką sznuro]Ną, która na naszych terenach prze-ż:yvała się w ugrupowaniach lokalnych do początków epoki brązu [M. Gedl, 1989,

s, 440]. Toporki ze stanowiska 1 reprezentują typ II (ryc. 3 - 5) i typu V (ryc.3 - 7).

Ten ostatni okaz nawiązuje do typowych dla wczesnej kultury ceramiki sznurowejform łódkowaĘch [por. H. WiklaŁ l97l, s. 49 i n]. RombowaĘ okazze stanowiska 5

nawiązuje do egzemplarzazBarczewka, woj. olszĘńskie, którego niejasną przynależ-ność określono do kultury ceramiki sznurowej lub amfor kulistych [R. F. Mazurowski,I977b, s. 30, TabI. I - 4].

Kolejne stanowisko nr 6 reprezentowane jest przezhuźne znalezisko siekierki krze-miennej (ryc. 3 - 4) datowanej na wczesną epokę brązu.Przynależność jej do kulturyChłopice-Vesele [por. M, Karczewska, 1995, s. 129] jest równie problematyczne, cohipotetyczne wobec zarejestrowanych zaledwie trzech niepewnych punktów osadni-czychtej kultury w międzyrzeczu Bugu i Narwi [A. Maślińska-Marcinkowska, 2005,s. 19l]. Ostatnio znaleziska, łączone doĘchczas z kulturą Chłopice-Vesele, traktujesię jako należące do najstarszej fazy kultury mierzanowickiej [S. Kadrow, 1995, s.24].Siekierka ze stanowiska 6 w Białymstoku nawiązuje bardziej do okazów kultury mie-rzanowickiej, podczas gdy w inwentarzach krzemiennych kultury (fazy) Chłopice-Vesele znaleziska takie są rzadkością [por. I. Machnik, L967, s. 42 i n).

Określenie chronologii tego zabytku dodatkowo utrudnia fakt używania siekie-rek dwuściennych również przez neolityczną ludność kultur pucharów lejkowatychi amfor kulistych. Silne wygładzenie powierzchni narzędzia jest również cechą cha-rakterystyczną dla tych kultur [|. Kostrzewski, W. Chmielewski, K. }ażdżewski, 1965,

s,81,92,94; H. Wik]ak, 1971, s.46],Stanowiska 8 - 13, 18 - 23 zostaĘ odkryte w wyniku metodycznych archeologicz-

nych badań powierzchniowych bądź wykopaliskowych (st. 10). Zasadniczą trudnoś-cią w uzyskaniu bardziej szczegółowych informacji o przynależności chronologiczno

- kulturowej materiału zbadań powierzchniowych stanowi silne rozdrobnienie cera-miki naczyniowej oraz mało charakterystyczny skład inwentarzy Wzemiennych.W wyjaśnieniu tego tematu należypodkreślić rolę przyszĘchweryfikacyjno - sonda-żowych badań wykopaliskowych, które powinny dostarczf bardziej charakterystycz-nego materiału zabytkowe go, p ozw alaj ące go na spre cyzowanie chronolo gii,

241

242 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/ 2007

VIII. Zakres oraz schemat udostępnienia informacji

W zamieszczon}ryn katalogu wyróżniłem wszystkie znane stanowiska archeolo-giczne. Uporządkowałem, usystematyzowałem i uaktualniłem ich numerację.W przy-padku stanowisk archeologicznych niezewidencjonowanych w systemie AZP,awcho-dzących w zasięg urbanistycznej strefy chronionej, zastosowałem metodę wykorzy-stania naz]^/ lokalnych i ulic dla precyzyjnego oznaczenia miejsca dokonywanychobserwacji archeologicznych i znalezisk [por. R. Uziembło , 2003, s. 23]. Strefa chro-niona została potraktowana jako odrębna jednostka nadrzędnainiezależnaod nume-racji stanowisk archeologicznych. Znaleziska odpowiadające chronologicznie i tema-

Ęcznie podstawie wydzielenia strefy chronionej, jako zjawisko trpowe dla tej strefy,

zostaĘ w ramach niej uporządkowane. Zabieg porządkujący był niezbędny do pra-widłowej rea|izacji kolejnych etapów badań archeologi cznych.

Sposób przedstawienia danych o stanowiskach ma na celu udostępnienie pod-stawowych informacji o znaleziskach, datowaniu oraz opraco\^,raniach i publikacjachszczegółowych z miejscem ich dostępności. W prrypadku niezgodności w numeracjistanowisk przyjęto oznaczenia figurujące w Archiwum WPKZ w Białymstoku orazw dokumentacji już zinwentaryzowanych stanowisk AZP (zgodnie z ewidencją sta-nowisk KOBiDZ-u, e-archeo).l. Nazwa miejscowości, numer stanowiska w miejscowości (w nawiasie nr obszaru

AZP| nr stanowiska na obszarzę oznaczony na KESA)- nazwa lokalna. W przy-padku stosowanych zmianwwzględniono je w opisie.

2. Lokalizacja (oznaczenie działki w ewidencji geode,zyjnej oraz opis słowny położe-nia stanowiska).

3. Charakter osadnictwa (wg systemu e-archeo oznaczania na KESA).4. Poszczególne etapy osadnicze na stanowiskach wielokulturowych i wielocentrycz-

nych oznaczano podpunktami (a... b... c...).

5. Omówienie najciekaws zych zna|ezisk. W przypadku stanowisk wielocentrycznychi wielokulturowych potraktowano poszczególne etapy osadnicze osobno w ramachosobno numerołvanych podpunktów (a... b... c...) odpowiadających podziałowipkt 4.

6. Badania - uwzględniono tu okoliczności dokonania znaleziska: przlpadkowe lubwynikające zbadań archeologicznych. Informacje kto i w któr}rm roku prowadziłbadania (w nawiasie insĘrtucja). W przypadku stanowisk wielokulturowych i wie-locentrycznych do datkowo p o dano oznaczenia etapów osadniczych (j ak w punk-cie 4 i 5), które objęte zostaĘ poszczególnymi badaniami.

7. Chronologia stanowiska. Określono ramowe daty funkcjonowania stanowiska.8. Zbiory: insĘrtucja i nr inwentarzov,ry przechowywanych zbiorów zabytków rucho-

mych.9. Literatura: opis dokumentacji archiwalnej, opracowań oraz publikacji wyników

badań. Nie uwzględniono wzmianek gazetowych nie mających cech opracowań

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań--.

dokumentacinych. !\')rk r ich, dotrcąry ,z*-łaszcza starszych znalezisk, zawierakatalog M. Karczewskiej (1996).

Uzupełnieniem katalogu stanorłisk jest plan Białegostoku z tch oznaczeniem(ryc. 1), oraz pIan stanorr-isk archeologicznych w strefie chronionej (ryc. 5). Numera-cja na rycinach odport,iada numeradi rv katalogu.

Informacje o odknciach rs strefach chronionych miasta zostaĘ ujęte w osobnymrozdzia|e. Są to dane pochodące z badań archeologicznych prowadzonych w for-mie nadzorólr-, oraz intenr-encji konserwatorskich, Na wycinku planu miasta obej-mującrrn streti ochronv urbanisĘcznej (ryc.2) oznaczono schemaĘcznie miejscaprorvadzenia nadzorórv archeologicznych. Specyfika większości tego rodzaju badańna terenie inrsestrcji liniowych, często biegnących w rejonach kilku ulic, powodujeutrudnienie lv ich rviernym odtworzeniu na planie23. Zakres źródłowy obejmujeopracorvania i opublikowane dane archeologiczr'e, oraz zawarte w archiwum WPKZi Działu Archeologii MPB. Wiadomości o miejscach i dokonanych odkryciach usy-stemaryzowano wg nazw lokalnych (nazw ulic) z podaniem informacji według sche-

matu:1. Miejscowość, ulica lub kilka ulic objętych inwestycją liniową.2. Badania: nazwisko (instytucja) prowadzącego badania oraz rokbadań.3. Zbiory: Instytucja i miejsce przechowywania znalezisk..1. Literatura: najczęściej miejsce przechowywania opracowania autorskiego i jego

oznaczenie w archiwum.Nie okreśIano szczegółowej chronologii znalezisk w poszczególnych punktach

badawczych, Mieści się ona w ramach ostatnich dwu stuleci. W przypadku stwier-dzenia materiałów starszych zostały one dodatkowo uwzględnione w katalogu sta-

nowisk.

Wykaz skrótów nazw:

AZP - Archeologiczne Zdjęcie Polski (skrót poprzedza numer obszaru ewidencyj-nego)

Dz. A. MPB - Dział Archeologii Muzeum Podlaskiego w BiaĘmstokuIAiE UMK - Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

w ToruniuKESA - Karta Ewidencji Stanowiska Archeologicznego (poprzedza ją numer tej karty

na danym obszarze AZP)KOBiDZ - Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków Warszawa

ż] Zdecydowano się na taką formę zasygna|izowania Ęch rejonów badawczych, ponieważbadania nad strefą ochrony urbanisĘznej nie są zasadniczym tematem niniejszego opracowania.Prólematyka badań XIX i XX-wiecznej urbanistyki miejskiej oraz specyfika badań archeologicz-nr-ch na inwestycjach liniowych jest na tyle rożna,iżuymaga osobnego potraktowania i przeprowa-dzenia gruntownej analizy w odniesieniu do ewidencyjnych kart urbanistyki i w powiązaniu z ana-liza historycznego rozwoju zurbanizowanej przestrzeni miejskiej.

ż43

Z44 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

PBAŁ - Pracownia Badań Archeologicznych, Aleksander Andrzejewski, TadeuszGrabarczyk,Łódż

PMPAB - Podlasko-Mazurska Pracownia Archeologiczna, Maciej Karczewski, Bia-

ĘstokPMA - Państwowe Muzeum Archeologiczne w WarszawieUwB - Uniwersytet Białostocki, BiaĘstokWPKZ - Wojewódzki Podlaski Konserwator Zabytków w BiaĘmstoku

IX. Katalog stanowisk archeologicznych.

1. BiaĘstoŁ st. 1 (AZP 37-86lI KESA) -,,Ogród Branickich'(doĘchczas jako st. I, poszczególne elemenĘ układu urbanisĘcznego ogroduokreślane byĘ w literaturze jako: IA, IB, IC; natomiast znaleziska luźne oznaczanejako stanowiska VII i VIII).

lokalizacja: dz. 1742 w granicach określonych strefą zasięgu ochrony XVIII-wieczne-go parku i kompleksu budynków ogrodowo-pałacowych oraz zap|ecza gospodar-czego (dotychczas określane jako: lewe skrzydło południowej części Pałacu Brani-ckich i ogrody przy Pałacu Branickich)

rodzaj stanowiska: osada wielokulturowaa) osada (?) starożytna (lewe skrzydło S części Pałacu - kotłownia)- prawdopodobnie

część osady kultury ceramiki kreskowanejb) ślad osadnictwa kultury ceramiki sznurowej (noykop przy pałacu Branickich)c) ślad osadnictwa kultury ceramiki sznurowej (w Parku Branickich, przy wyschnię-

Ęm stawie)d) osada kultury ceramiki kreskowanej z epoki żelaza (dziedziniec wstępny)e) osada z okresu późnego średniowiecza2 poł. XV-XVI w.

f) zamek obronny Wiesiołowskich z XVII wiekug) pałac Branickich z XVIII wiekuh) ogród - zespół budynków i architektury ogrodowej z XVIII wiekuMateriał zabytkowy:a) obiekt z brukiem kamiennym i ceramiką pradziejową (epoka żelaza?)b) toporek kamienny z okresu neolitu (ryc. 4 - 5)

c) toporek kamienny z okresu neolitu (ryc.4 - 7)

d) ślady drewnianych chat (doły słupowe), paleniska kamienne, jamy gospodarczei odpadkowe. Materiał zabytkowy: ceramika naczyniowa, igĘ brązowe, zabŃikrzemienne i polepa

e) ceramika naczyniowaf) pozostałości XVll-wiecznych murów i konstrukcji w obrębie istniejących murów

XVlll-wiecznego pałacu, ślady fosy obronnejg) budynek XVlll-wiecznego pałacu

Lech pawlata . problematyka i stan badań. 245

h) zespól elementów architektury ogrodowej: pawilon włoski, pawilon toskański, fon-tanny, bramy, część ogrodzenia, oraz pozostałości pawilonu pod Orłem, pawilonunad kanałem, pawilonu chińskiego, kaskad, tarasów ogrodowych z fontannamiirzeżbami, krltego przejścia bindażowego, oraz budynków zap|ecza gospodarcze-go XVIII-wiecznego pałacu. Znaleziska: ceramiki, kafli, detali architektonicznychi przedmiotów użytkowych z XVIII-XIX w.

Badania: znaleziska luźne - w 1948 r. zabezpieczone podczas prac architektonicznychprzez inż. Bukowskiego, interwencja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków(a), przed 1974 rokiem przekazane do MPB przez ówczesnego kierownika admi-nistracyjnego Akademii Medycznej (b),w I97a roku odkryte przezW. Trzeciakai W Korneta (c).

Bad. wykopaliskowe: A, Kola (IAiE UMK) przy współudziale H. Karwowskiej i U.Stankiewicz (Dz. A. MPB) w 1997 -2000 r. (h)

A. Kola przywspółudziale D. Baran i R. Każmierczaka (IAiE UMK) orazH. Karwow-skiej i U. Stankiewicz (Dz. A. MPB) w 200I i2002 r. (h)

M. Karczewski i M. Karczewska (UwB) w 2003 r. (d, h)M. Karczewska (UwB) w 2004 r. (d, h)I. Kryński (Dz. A, MPB) w latach oraz w 2006 i2007 r (d, g, h), przy współudziale K.

Rusin (Dz. A. MPB) w 2005 (d, g, h),L. Pawlata w 2007 r (h)

Badania archeologiczne w formie nadzorów: H. Karwowska, I. Kryński, U. Stankie-wicz i K. Rusin (Dz. A. MPB) od roku 2001.

Chronologia: od neolitu po XIX w; nieokreślona (a), oraz data radiowęglowa C14- około 210-330 AD (d).

Zbiory: nieznane (a),Dz. A, MPB (b-e, h) -MBlAl34,II4,296,8095Literatura: Archiwum WPKZ: - teczka Bl28,Bl34, B/35, opracowania autorskie. R.

Każmierczak, A. Kola - za L999 r. (nr 216); H. Karwowska, I. Kryński, U. Stankie-wicz, K, Rusin - zaZO}L r. (nr 252); A. Kola - za200I r, (nr 286); U. Stankiewicz

- za 2002 r. (nr 273,273); M. Karczewska, M. Karczewsh - za 2003 r. (nr 290);M. Karczewska -za 2004 r. (nr 331); I. Kryński - za 2005 r, (nr 343) i za 2006 r.,

H. Karwowska- za2005 r, (nr 361) iza2006 r; L, Pawlata - za2007 r.; ArchiwumDz. A. MPB - teczkaBl}8,Bl34,Bl35 oraz opracowania nadzorów nr 92, l04, 126i 135; J. Glinka, 1961; T. Zielińska, 1970, s. 33-52;M. Karczewska, 1996 (b, c- wgautorki st. VII i VIII, s. l21 i nn, I27 inn, Tab. 4- a,b); A. KoIa, 1998, |998a,1999,2000, 2003; A. Kola, R. Każmierczak,2000,2001; U. Stankiewicz, 2002;I.Kryń-ski,2005,2005a,2006; A. Marcinkowska-Maślińska,2005, s. 190, p.2;L. Pawlata,2007b.

2, Białystok, st.2 (AZP 37-86l - niezinwentaryzowane)- ,,Stare Miasto"(określane jako st. II - przy,,Archiwum')

Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

lokalizacja: Przy badaniu starych muró]^/ zbrojowni (obecnie Archiwum Państwowe)

oraz odkryciaznadzorów na ul.: Legionowej, Kilińskiego, Kościałkowskiego, Mi-ckiewicza, Piotrkowskiej, Elektrycznej, Grochowej, św. Mikołaj a

rodzaj stŁnowiska: osada wielokulturowaa) ślad osadnictwa z okresu wczesnego średniowiecza (Archiwum)b) ślad osadnictwa z okresu pełnego średniowiecza- XV w. (Archiwum)'a

c) osada- XVI - XVII w. (ul. Piotrkowska)d) miasto - XVIII - XXw.materiał zabytkowy:a) fragmenĘ ceramiki, pale drewniane (?)

b) fragmenĘ ceramiki, bruk kamienny (?)

c) ceramika naczyniowad) fragmenĘ dachówek, szkła, kafli i ceramiki naczyniowej, mury i fundamenty bu-

dynków, tunel ceglanybadania: prospekcje archeologiczne }, Glinki w latach 1933-],939, inspekcja konser-

watorska W Bernat (PMA) w 1953 r., badania archeologiczne w formie nadzorów:

H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2000 i2002,chronologia: Irczesne średniowiecze - okr. nowożytnyZbiory:Dz, A, MPB - MBlA1612I,8093,8190 (M. Karczewska, 1996 - podaje omyŁ

kowo nr 8399).

Literatura: Archiwum WPKZ - teczkaBl29, opracowania autorskie H. Karwowskiejnr 224,225, 265 archiwum Dz, A. MPB - teczka Bl29, 60, 8/810; T. Zielińska,1 970, s. 6-32; J. I oka, I97 2, s. 297 ; M. Karczewska, 1996, s. I27 .

3. BiaĘstoh st. 3 (AZP 37 -86l - niezinwentaryzowane)-,,Wysoki Stoczek'(określane jako st. III)

lokalizacja: działkanr ? , 200 m na NW od cmentarza św. Rocha oraz200 m na W odul. Antoniuk Fabryczny, na skraju łąk w dolinie rzeki Białej.

Rodzaj stanowiska: osada (?) kultury ceramiki sztrychowanej

Materiał zabytkowy: obiekt w Ępie sfudni (?) zwydrążonego pnia wlpełnionego ka-mieniami. Pod kamieniarnizna\eziono fragmenĘ naczyniaglinianego (ryc. 4 - 8)

i kości zwierzęceBadania: znalezisko luźne w |968 r. podczas pracprzy budowie sadzawki, archeolo-

gicznebadania ratownicze }, |askanisa (MPB) w 1968 r.

Chronologia: I - II w. n.e.

Zbiory:Dz. A. MPB - MBlAl249 i.Literatura: Archiwum WPKZ - teczka B/30, archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl3};I.

}askanis, 1970;M. Karczewska, 1996,s. I28,

2a M. Karczewska, 1996 - nie wyodrębnia tego etapu osadnictwa


4. Białystok , st. 4 (AZP 37 -87 17 KESA) -,,ul. Niedźwiedzia 4 1 "

(określane dotychczas jako st. IV)lokalizacja: działka nr ? , przy NE krańcu działki na wzgorzarodzaj stanowiska: płaski grób szkieletowymateriał zabytkowy: szczątki szkieletu 3-letniego dziecka zwyposażeniem: szpilą koś-

cianą oraz siekierką i wiórem krzemiennym (ryc. 4 - I-3)badania: ratownicze badania wykopaliskowe D. |askanis (Dz. A. MPB) w 1969 r. Ba-

dania inwentaryzacyjne AZP U. Stankiewicz w 1990 r - brak znaleziskChronologia: młodsza epoka kamienia (neolit) - kułtura amfor kulistychZbiory: Dz. A. MPB - nr MBl Al238Literatura: Archiwum \MPKZ - teczka B/31; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl3I;

D. |askanis, 1974;M. Karczewska, 1996, s. 120 i nn, 128 i nn, Tab, 3 - b, c, d); A.Maślińska-Marcinkowska, 2005,s. 190, poz. 3.

5. BiaĘstok, st. 5 (AZP 37-87lKESA) -,,ul. Piastowska"(określone doĘchczas jako st. V)

lokalizacja: dz. nr ?, - ,,teren ciepłowni przy ul. Piastowskiej"rodzaj stanowiska: ślad osadnictwamateriał zabytkowy: toporek kamienny kultury ceramiki sznurowej (?) lub kultury

amfor kulistych (?) (ryc. a - 6)badania: znalezisko luźne w trakcie prac budowlanych, przekazane do MPB przez

Józefa Lewkowicza w 1974 roku. Badania inwentaryzacylne AZP U. Stankiewicz(Dz. A. MPB) w 1990 r - brak znalezisk

chronologia: młodsza epoka kamienia (neolit) - wczesna epoka brązu (?)

zbiory Dz. A. MPB - nrMBlAl294literatura: Archiwum WPKZ - teczkaB/32; Archiwum Dz. A. MPB - teczka Bl32;M.

Karczewska, 1996, s. 1,2I, ],29,

6. BiaĘstok, st. 6 (AZP 37 -86l - nie zinwentaryzowane) - ,,Białostoczek'(określane dotychczas jako st, VI)

lokalizacja: dz. nr ?, dolina rzeki Białej w dzielnicy Białostoczekrodzaj stanowiska: ślad osadnictwamateriał zabytkowy: siekierka krzemienna kultury amfor kulisĘch (?) lub mierzano-

wickiej (z.) (ryc. a - 4)

badania: znalezisko |uźne z L974 roku lub starsze

chronologia: neolit - wczesna epoka brązu (?)

zbiory: Dz. A. MPB - nrMBlAl25literatura: Archiwum WPKZ - teczka B/33; Archiwum Dz. A. MPB - teczka B/33; M.

Karczewska, 1996, s. L29.

247

Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

7. Białystok,st.7 (AZP 37-86l- nie zinwentaryzo\Mane) -,,Słoboda"(określone w katalogu M. Karczewskiej numerem XVI)

lokalizacja: dz. nr ?, ,,dzielnica Słoboda, na jednej z działekrolnych'rodzaj stanowiska: śIad osadnictwa - kamień ofiarny (?), drogowy (?)

materiał zabytkowy: głaz ze śladami obróbkibadania: ratownicze wykopaliskowe A. Kleina (PMA) w 1939 r.

Chronologia: IX-X w. (?)

Zbiory: brak informacji o losach znaleziskaLiteratura: Archiwum WPKZ; Archiwum PMA - teka ,,BiaĘstok'; Archiwum Dz. A.

MPB - teczka B/811; 60; J, Glinka, teka 137, s. 11; M. Karczewska, 1995, s. I32.

8. Bia}ystok, st.8 (AZP 38-87l4 KESA) - Dojlidy(poprzednio na gruntach wsi Dojlidy Kolonia, stanowisko 1)

lokalizacja: dz. nr ? , między terenem PGR Dojlidy na północy a lasem Solnickim napołudniu

rodzaj stanowiska - stanowisko wielokulturo\Me:

b) punkt osadniczy zpóżnego średniowieczac) punkt osadniczy z okresu nowoĄrtnegomateriał zabytkowy:a) zabytki krzemienneb) ceramika naczyniowac) fragment naczyniabadania: powierzchniowe AZP H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 1988 r.

Chronologia: epoka kamienia, późne średniowiecze, nowożytnośćZbiory:Dz. A. MPB - nrMBlA1456ILiteratura: ArchiwumWPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaDl236,

9. BiaĘstok, st.9 (AZP 37-87|2-KESA)(określane dotychczas jako stanowisko IX.)

lokalizacja: dz, ? , na E od ul. Piastowskiej, na stoku doliny rzeki Dolistówkirodzaj stanowiska: osada wielokulturowa o powierzchni do 0,5 haa) obozowisko z ep,ol<lbrązu

b) punkt osad.niczy z,okresu wczesnego średniowieczac) punkt os,adniczy zbkresu poźnego średniowiecza

. d) punkt osadniczy z okresu nowożytnegoMateriał zabytkowy:a) zabytki krzemienneb) fragmenĘ ceramiki naczyniowejc) fragmenĘ ceramiki naczlrrriowejd) fragmenĘ ceramiki naczyniowej

Z48

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań..

badania: archeologiczne powierzchniowe w ramach AZP prowadzone przez U. Stan-kiewicz (Dz. A. MPB) w l990 roku

Chronologia: epoka kamienia i średniowieczeZbiory: DzA MPB - nr MB/A/5110 (M. Karczewska, 1996 - podaje omyłkowo nr

inw. 1048)

Literatura:Archiwum WPKZ - teczka BlI70; Archiwum Dz. A. MPB - teczka Bll70;M. Karczewska, 1996, s. 130.

l0. BiaĘstok, st. l0 (AZP 37-87l- nie zinwentaryzowane) - Kościół Wniebowstąpie-nia NMP(określane dotychczas jako st. X)

lokalizacja: dz. nr ? - teren przylegĘ do kościoła parafialnego p. w. WniebowstąpieniaN. M. P. oraz wewnątrz tego kościoła głównie w kryptach grzebalnych w prezbi-terium

rodzaj stanowiska: cmentarzysko szkieletowea) kościół XVI w.

b) cmentarz przykościelny 2 poł. XVI w. - pocz. XIX wc) krypty grzebalne XVII - XVIII w.

materiał zabltkowy:a) fragmenĘ murówb) fragmenty naczyń szklanych i ceramiki naczyniowej , szczątlo kostnec) szczątki kostne, trumny i fragmenty trumien również metalowe, tablica komemo-

ratywna Katarzyny Poniatowskiejbadania: archeologiczno - architektoniczne badania wykopaliskowe prowadzone

w l983 roku przez Z. Skrokachronologia: 2 poł. XVI - pocz. XIX w.

zbiory: Parafia Wniebowzięcia N. M. P; Dz. A. MPB - MB/A/ l 1 14- l l l 8

literatura: Archiwum WPKZ - teczkaBl175; Archiwum Dz. A. MPB - teczka BlI75;T. Zielińska, 1970, s. 27-30; Z. Skrok, 1988, s. 89-106; M. Karczewska, 1996,

s. l30;

l 1 , BiaĘstok, st. 1 1 (AZP 37 -87 16 KESA)(określane dotychczas numerem XI)

lokalizacja: dz. nr ?, osiedle Piasta, ok. tOO m na E od drogi polnej prowadzącej z lasudo kościoła, po S stronie lasu sosnowego

Rodzaj stanowiska: śIad osadnictwaMateriał zabytkowy: zabytek krzemiennyBadania: archeologiczne powierzchniowe w ramach AZP prowadzoneprzez U. Stan-

kiewicz (Dz. A. MPB) w 1990 r.

Chronologia: epoka brązu (?)

Zbiory:Dz. A. MPB - nr MB/A/5111


Literatura: Archiwum WPKZ - teczkaBl575; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl575;M. Karczewska, 1996, s, 131,

12. BiaĘstok, st. 12 (AZP 37 -87 15- KESA)(określane doĘchczas numerem XII)

lokalizacja: dz. ? , w dzielnicy Pieczurki, na stoku doliny rzeki Dolistówki, ok. 220 rl,na E od rzeki i ok. 130 m. na N od jej dopĘwu

Rodzaj stanowiska: ślad osadnictwaMateriał zabytkowy: fragment ceramiki naczyniowejBadania: archeologiczne powierzchniowe w ramach AZP prowadzoleprzez U. Stan-

kiewicz (Dz. A. MPB) w 1990 r.

Chronologia: okres starożytnyZbiory: DzA MPB - nrMBlAl5].I2Literatura: Archiwum WPKZ - teczkaBl576; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl576;

M. Karczewska, 1996, s. 131.

13. Białystok, st. 13 (AZP 37-87l KESA)(okreśIane doĘchczas numerem XIII)

lokalizacja: dz nr ? , w dzielnicy Bagnówka, na W stoku wzniesienia, ok. 120 m na NWod lasu sosnowego i ok. 500 m. na W od drogi polnej z Bagnówki do Sowlan

Rodzaj stanowiska: osada wielokulturowaa) punkt osadniczy z epol<lbrązub) punkt osadniczy z okresu wczesnego średniowieczac) osada ot\,v,arta z okresu późnego średniowieczaMateriał zabltkowy:a) zabytek krzemiennyb) fragmenĘ ceramiki naczyniowejc) fragmenĘ ceramiki naczyniowejBadania: archeologiczne powierzchniowe w ramach AZP prowadzone przez U. Stan-

kiewicz (Dz. A, MPB) w 1990 r.

Chronologia: mezolit - epoka brązui okres średniowieczaZbiory:Dz. A. MPB - nr MB/A/51i3Literatura: Archiwum WPKZ - teczkaBl577; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl577;

M. Karczewska, 1996, s. 131.

14. Białystok, st. 14 (AZP 37-86l- nie zinwentaryzowane) - cmentarz Marii Magdalenylokalizacja: dz. nr ?. , przy uI. Kalinowskiegorodzaj stanowiska;a) kaplica św. Marii Magdaleny z poł. XVIII w.

b) cmentarz 2 poł. XVIII - pocz. XX wmateriał zabytkowy: .


a) mury budynkub) kości, trumny, ceramikabadania: archeologiczne badania w formie nadzoru K. Rusin (Dz. A. MPB) w 2002,

2006 i2007 r., A.Bartczak i A. Kubiaczyk (PBAŁ) w 2005 r.

Chronologia: XVIII-XX w.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowania autorskie nr 270,362,363; Dz. A. MPB

- teczka 8/809, B/8l0, opracowanie autorskie nr l2l: T. Zielińska, 1970, s. 3I-32.

l5. Białystok, st. 15 (AZP 38-87lKESA)(dotychczas określane oznaczeniem XV)lokalizacja: dz. nr ?, osiedle Dojlidyrodzaj stanowiska: osadamateriał zabytkowy: ceramika naczyniowa, fragment kaflabadania: ratownicze badania wykopaliskowe (?) w l954 lub 1955 r.

chronologia: średniowieczeZbioryDz. A. MPB - nr MBlA16122Literatura: Archiwum WPKZ -teczkaBl628; Archiwum Dz. A. MPB -teczkaBl628;

M. Karczewska, 1996, s. 131-132 (określa chronologię materiału na okres nowo-żytny).

t6. Białystok, st. 16 (AZP 37-86l-nie zinwentaryzowane) - ,,Nowe Miasto"(określane jako ,,ul. Warszawska 46")

lokalizacja: teren Wyższego Seminarium Duchownego w BiaĘmstoku, ul. Warszaw-ska 46, około 36 m na SE od absydy kościoła, oraz prawobrzeżna częśc miastaw rej onie ulic: Branickiego, Elektry cznej, War szawskiej

rodzaj stanowiska:a) miasto XVIII w.

b) miasto XIX-XX w.

materiał zabytkowy:a) kanał wodociągowy z vłydrążonych pni drzew, pojedyncze fragmenty ceramiki

(kamionka), fragment fa)eczki glinianejb) ceramika naczyniowa i elementy architekturybadania: ratownicze badania inwentaryzacyjne w trakcie inspekcji WKZ z udziałem

K. Bieńkowskieji U. Stankiewicz (Dz. A. MPB)w 1994r.;badania archeologicznew formie nadzorów K. Rusin (Dz. A. MPB) w 2002 r.

Chronologia: XVIII - XX wZbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - teczkaBl629, opracowanie autorskie K. Rusin nr 268;

Archiwum Dz. A. MPB - teczka Bl629; T. Zielińska, 1970, s.6-32.

251

Z5Z Podlaskie Zeszyty Archeologicznę . Zeszyt 3/2007

17. Białystok, st. 17 (AZP 38-87l KESA) - ,,Pałac Lubomirskich'lokalizacja: teren Pałacu Lubomirskich w dzielnicy DojlidyRodzaj stanowiska: osada wielokulturowaa) osada z XVI w.

b) zespół pałacowy Lubomirskichzpoł. XIX - XX w.

materiał zabltkowy:a) fragmenĘ ceramiki naczyniowejb) fragmenĘ ceramiki naczyniowej, szkła, kafli i mury.

Badania: ratownicze badania architektoniczno - archeologiczne H. Karwowskiej i U.

Stankiewicz (Dz. A. MPB) w 1995 r., badania archeologiczne w formie nadzorów:

H. Karwowska i U. Stankiewicz w 1999, I. Kryński (Dz, A. MPB) w 2000 i2004r.Chronologia: XVI - XX w.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum Archiwum WPKZ - sprawozdania autorskie I. Kryński nr 296,

367,H. Karwowska i U Stankiewicznr 206 Dz. A. MPB - teczka 8/806, sprawo-

zdania nr 79, I04 H. Karwowska, U. Stankiewicz,2007.

18, Białystok, st. 18 (AZP 38-87l10 KESA)- ,,Dojlidy Górne"(przed włączeniem do strefy miasta - Dojlidy Górne, st. 1)

Lokalizacja: dz.l82,183, na polach południowo-zachodniej części Dojlid GórnychRodzaj stanowiska: osadaMateriał zabytkowy: ceramika naczlłriowaBadania: powierzchniowe AZP H. Karwowska(Dz. A. MPB) w 1988 r.

Chronologia: XVII w.

Zbiory:Dz. A. MPB - nrMBlAl 4562Literatura: Archiwum WPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczka D1237.

19. BiaĘstok, st. 19 (AZP 38-87111 KESA) - ,,Dojlidy Górne"(przedwłączeniem do streĄ, miasta - Dojlidy Górne, st. 2)

Lokalizacja: dz.I89,190, 191/1, na polach południowo-zachodniej części Dojlid Gór-nych

Rodzaj stanowiska: osada wielokulturowa:a) punkt osadniczy z epoki kamieniab) punkt osadniczy z okresu nowożltnegoMateriał zabytkowy:a) zabltek krzemiennyb) ceramika naczyniowaBadania: powierzchniowe AZP H. Karwowska (Dz. A. MPB) w l988 r.

Chronologia: epoka kamienia i okres nowożytnyZbiory:Dz. A. MPB - nrMBlA14563Literatura: Archiwum WPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaDl238.

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań,,

20. BiaĘstok, st. 20 (AZP 36-86121 KESA) - ,,Zawady"Lokalizacja: dz. nr ?, Stok doliny rzeki Białej, na NW od zabudowańZawadRodzaj stanowiska: osada wielokulturowa:a) obozowisko z epoki kamieniab) punkt osadniczy kultury łużyckiej (?) z epoki brąza - wczesnej epoki żelazac) osada średniowiecznad) osada nowożltnaMateriał zabytkowy:a) zabytki krzemienneb) fragmenty ceramiki naczyniowejc) fragmenĘ ceramiki naczyniowejd) fragmenty ceramiki naczyniowejBadania: powierzchniowe AZP I. Kryński (Dz, A. MPB) w 2006 r,

Chronologia: epoka kamienia, epoka brązu, średniowiecze i okres nowożltnyZbiory Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum \MPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczkaBl8l2.

21. BiaĘstok, st.2I (AZP 36-86122 KESA) - ,,Zawady"Loka|izacja:, dz. nr ?, stok doliny rzeki Białej, na W od zabudowań Zawad,.

Rodzaj stanowiska: osada wielokulturowa:a) ślad osadniczy z epoki kamienia - wczesnej epoki brązub) punkt osadniczy z okresu średniowieczac) osada z okresu nowożltnegoMateriał zabytkowy:a) zabytki krzemienneb) fragmenty ceramiki naczyniowejc) fragmenty ceramiki naczyniowejBadania: powierzchniowe AZP I. Kryński (Dz. A. MPB) w 2006 r.

Chronologia: epoka kamienia - epoka brązu, średniowiecze, okres nowożytny.Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczka 8/813.

22. BiaĘstok,st,22 (AZP 36-86123 KESA) - ,,Zawady"Lokalizacja: dz, ? , stok doliny rzeki Białej, na W od zabudowań ZawadRodzaj stanowiska: Ślad osadniczyMateriał zabytkowy: zabytek krzemiennyBadania: powierzchniowe AZP I. Kryński (Dz. A. MPB) w 2006 r.

Chronologia: epoka kamieniaZbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczka Bi814.

253

254 Po dlaskie Zeszyty Archeolo gicznę . Zeszy t j / 2007

23 Białystok, st.23 (AZP 36-86124 KESA) - ,,Zawady'Lokalizacja: dz. ? , stok doliny rzeki Białej, na W od zabudowań ZawadRodzaj stanowiska: osada wielokulturowa:a) ślad osadniczy z epoki kamieniab) ślad osadniczy z okresu średniowieczac) osada z okresu nowożytnegoMateriał zabytkowy:a) zabltek krzemiennyb) ceramika naczyniowac) ceramika naczyniowaBadania: powierzchniowe AZP I. Kryński (Dz. A. MPB) w 2006 r,

Chronologia: epoka kamienia, średniowiecze i okres nowożytny.Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - KESA; Archiwum Dz. A. MPB - teczka B/815,

24. BiaĘstok, st. 24 (AZP 37 -86l - nie zinwentaryzowane) - cmentarz św. RochaLokalizacja: terenzajęty przezzabudowania kompleksu kościelnego św. Rocha - obec-

nie stanowisko nieistniejące: groby i kaplica cmentarna przeniesione na cmentarzprzy d. Antoniuk Fabryczny. Kaplica uległa spaleniu.

Rodzaj stanowiska: cmentar za) kaplica św. Rocha i zabudowania altaryjskie z I poł. XVIII w.

b) groby z poł. XVIII - XIX w.

Materiał zabltkowy: brakBadania: brakChronologia: poł. XVIII - XIXwZbiory: brakLiteratura: Archiwum WPKZ; T. Zielińska, 1970, s. 31,

25. Białystok, st. 25 (AZP 37-86l - nie zinwentaryzowane)(*g M. i M. Karczewskich: Białystok st. 17, KESA nr 8 na obszarze)

Lokalizacja: dz. nr ? , po N stronie drogi do Warszawy (ul. Jana Pawła II), stok SEdoliny rzeki Białej.

Rodzaj stanowiska: ślad osadnictwaMateriał zabytkowy: zabytek krzemiennyBadania: powierzchniowe M. i M. Karczewskich (UwB) w 1994 r.

Chronologia: ep oka br ązu - wczesna ep oka żelazaZbiory: nieznaneLiteratura: Archiwum Dz. A. MPB- teczka nr 60.

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań. 255

26. Białystok, st.26 (AZP 37-86l - nie zinwentaryzowane)(*g M. i M. Karczewskich: Białystok, st. 18, KESA nr 9 na obszarze)Lokalizacja: dz. nr ?, po N stronie drogi do Warszawy (ul. |ana Pawła II), stok W do-

liny rzeki Białej.Rodzaj stanowiska: osada wielokulturowaa) ślad osadnictwa z okresu średniowieczab) osada nowożytnaMateriał zabytkowy:a) ceramika naczyniowab) ceramika naczyniowaBadania: powierzchniowe M. i M. Karczewskich (UwB) w 1994 r.

Chronologia: średniowiecze - nowożltnośćZbtory: nieznaneLiteratura: Archiwum Dz. A. MPB - teczka nr 60.

Badania archeologiczne \{ strefie ochrony urbanisĘcznei starego mia§ta

1. BiaĘstok, ul. Warszawska 15

Badania: ratownicze badania inwentaryzacyjne w trakcie inspekcji WPKZzudziałemK. Bieńkowskiej i U, Stankiewicz (Dz. A. MPB) w 1993 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - teczka Bl625; Archiwum DzA MPB - teczka B1625;

M. Karczewska, 1996, s. 131-132 (jako stanowisko XIV).

2. Białystok, uI. Lipowa t2Badania: nadzor archeologiczny M. Karczewska (UwB) w l995Zbiory: UwB (?)

Literatura: M. Karczewska, 1996.

3. BiaĘstok, Rynek KościuszkiBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska i U. Stankiewicz (Dz. A. MPB)

w 1996 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 176; Archiwum Dz. A.

MPB.

4. Białystok, ul. Akademicka - ElektrycznaBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 1,997 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr l80, Archiwum DzA MPB.


5. Białystok, uI. Elektryczna - KościelnaBadania: nadzór archeologiczny K. Rusin (Dz. A. MPB) w 1999 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 2I3.

6. BiałystoŁ ul. Kalinowskiego Grochowa - św MikołajaBadania: nadzor archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2000 r.

Zbiory: Dz, A MPB.Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 224; H. Karwowska,2002,

s. 358 i nn.

7. Białystok, ul. PiotrkowskaBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2000 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opraco\^/anie autorskie nr 225; H. Karwowska,2002,

s. 358 i nn.

8. BiaĘstok, ul Legionowa 10

Badania: nadzór archeologicznyU. Stankiewicz(Dz. A. MPB) w2000 r.

Zbiory Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 226; H. Karwowska,2002,

s. 357 i nn.

9. BiaĘstok ul. Grochowa - KalinowskiegoBadania: archeologiczny nadzór H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2000 r.

Zbiory:Dz. A. MPB - nr MB/A/8094Literatura: Archiwum WPKZ; Archiwum Dz. A, MPB - teczka 8/809; H. Karwowska,

2002,s.357 inn.

10. BiaĘstok, ul. BiałównyBadania: nadzór archeologiczny U. Stankiewicz (Dz. A, MPB) w 2001 r,

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 239; Archiwum Dz. A.

MPB.

l1. BiaĘstok, ul. Malmeda - PiotrkowskaBadania: nadzór archeologiczny U. Stankiewicz (Dz. A. MPB) w 2001 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 240; H. Karwowska,2002,

s. 357 i nn,


12. Białystok, ul. Warszawska 35

Badania: nadzór archeologiczny I. Kryński (Dz. A. MPB) w 200L r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 247; H. Karwowska, 2002,

s. 358 i nn.

13. BiaĘstok, ul. ElektrycznaBadania: nadzor archeologiczny H. Karwowska (Dz, A. MPB) w 2002 r-

Zbiory Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opraco\4/anie autorskie nr 253; H. Karwowska,2002,

s. 358 i nn.

14. BiaĘstok, ul. BranickiegoBadania: nadzór archeologiczny M. Karczewska, M. Karczewski (PMPAB) w 2002 r.

Zbiory: -?Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 255.

15. BiaĘstok, ul. BranickiegoBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2002 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opraco\.vanie autorskie nr 260; Archiwum Dz. A.

MPB.

16. BiaĘstok, ul. Świętojańska 17

Badania: nadzor archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2002 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr ż6I; Archiwum Dz. A.

MPB.

17. BiaĘstok, uL GrochowaBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2002 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opraco,wanie autorskie nr 262; Archiwum Dz. A.

MPB.

l8.BiaĘstok, ul. Kalinowskiego - Legionowa - Skłodowskiej - Akademicka - Koś-ciałkowskiego-Mickiewicza-Kilińskiego-Piłsudskiego-Sienkiewicza-Koś-cielna - Elektryczna

Badania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz, A. MPB) w 2002 r.

Zbiory: Dz, A, MPB

258 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zes4lt 3/2007

Literafura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 265; Archiwum Dz. A. MPB

19. Białystok, Plac Uniwersl,tecki - uL św. MikołajaBadania: nadzór archeologiczny M. Karczewska, M, Karczewski (PMPAB) w 2002 r.

Zbiory: UwB (?)

Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 267.

20. Białystok, ul. Branickiego - Elektryczna - Pałacowa - WarszawskaBadania: nadzór archeologiczny K. Rusin (Dz. A. MPB) w 2002r.Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 268; Archiwum Dz. A. MPB

21. BiaĘstok, ul. Sosnowa - ElektrycznaBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2002 r.

Zbiory:Dz. A. MPB - nr MBiAi8190Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskiq Archiwum Dz. A. MPB - teczka

B/810.

22.BiałystoĘ ul. św. Wojciecha - Warszawska - Elektryczna - BranickiegoBadania: nadzór archeologiczny I. Kryński (Dz. A, MPB) w 2002 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiterafura: Archiwum WPKZ - opracoyranie autorskie nr 269; Archiwum Dz. A. MPB.

23. Białystok, ul. KalinowskiegoBadania: nadzór archeologiczny K. Rusin (Dz. A. MPB) w 2002 r.

Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum \MPKZ - opracowanie autorskie nr 270; Archiwum DzA MPB.

24. Białystok, ul. Kilińskiego 6 - Pałacyk GościnnyBadania: archeologiczno - architektoniczne M. Karczewska, M. Karczewski (PMPAB)

w 2003 r.

Zbiory UwB (?)

Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 29I.

25. BiaĘstok ul. Akademicka - Legionowa - Suraska - MariańskiegoBadania: nadzór archeologicznyI. Kryński (Dz. A. MPB) w 2004r,Zbiory: Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nrZ97;Arćhiwum Dz. A. MPB.

26. BiaĘstok, ul. Nowy Świat 1lcBadania: nadzór archeologiczny K. Rusin (Dz, A. MPB) w 2004r.


Zbiory: DzA MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 328; Archiwum Dz. A. MPB.

27.BiaĘstok, ul, Akademicka 4

Badania: nadzór archeologiczny H, Karwowska (Dz. A. MPB) w 2005 r.

Zbiory DzA MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 339; Archiwum Dz. A. MPB.

28. Białystok, ul. Kalinowskiego - Krakowska - Skłodowskiej - GrochowaBadania: nadzor archeologiczny A. Bartczak (PBAŁ) w 2005 r.

Zbiory : (w opracowaniu)Literatura: Archiwum \MPKZ - opracowanie autorskie nr 362.

29. Białystok, ul. Kalinowskiego- Krakowska- Skłodowskiej- GrochowaBadania: nadzór archeologiczny A. Bartczak, A. Kubiaczyk (PBAŁ) w 2005 r.

Zbiory : (w opracowaniu)Literatura: Archiwum WPKZ - opracoluanie autorskie nr 363

30. BiaĘstok, ul. KościelnaBadania: nadzór archeologiczny L Kryński (Dz. A. MPB) w 2005 r,

Zbiory Dz. A. MPBLiteratura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie nr 366; Archiwum Dz. A. MPB.

31. Białystok, ul. Sienkiewicza - Rynek KościuszkiBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2006 r,

Zbiory : (w opracowaniu)Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie.

32. BiaĘstoŁ ul. Warszawska - św. WojciechaBadania: nadzór archeologiczny H. Karwowska (Dz. A. MPB) w 2006 r.

Zbiory : (w opracowaniu)Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie.

33. Białystok, ul. LipowaBadania: nadzór archeologiczny A. Andrzejewski, M. Łukaszewski (PBAŁ) w 2006 r.

Zbiory : (\,{ opracowaniu)Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie.

34. BiaĘstok, ul. Elektryczna - Branickiego - ŚwiętojańskaBadani: nadzór archeologiczny L. Pawlata w 2007 r.

Zbiory: - brak


Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie; Archiwum Dz. A. MPB - tecz-ka nr 138, L. Pawlata, 2007 (w druku).

35. BiaĘstok, Pl. NiepodległościBadania: nadzór archeologicznyL. Pawlata w2007 r.

Zbiory : (w opracowaniu)Literatura: Archiwum WPKZ - opracowanie autorskie; Archiwum Dz. A. MPB - tecz-

kanr I37, L, Pawlata,2007a(w druku).

Lech pąwlątą

ul. Rumiąnkową 24/2015-665 Białystok

Skróty do literatury:AP - Archeologia Polski, WarszawaBiuletyn... - BiuleĘn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, BiaĘstokG-AZ - Gistaryczna - Archeałagiczny Zbornik, MinskInstrukcja.,. - Instrukcja opracowania Karty Ewidencyjnej Nieruchomego Zabytku Archeo-

logicznego KOBiDZ, archeointernet, e-archeoMSiW - MateriaĘ Starożytne i Wczesnośredniowieczne, Wrocław - Warszawa - Kraków

- GdńskPiMMAiE - Prace i MateriĄ Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria

Archeologiczna,ŁódźPZA - Podlaskie Zeszfi Archeologiczne, BiaĘstokRB - Rocznik Białostocki, BiaĘstokWA - Wiadomości Archeologiczne, Warszawa

LITERATURAK. Burek

1977 Starożytnicy i archeolodzy, BiĄstok.

M. M, Czarniawski, W. K. Łakiza.|995 Znachodki kamiennych swidrawanych sjakier na Panjamonni, G- AZ, nr 7 , s. 46 - 59, Minsk.

A. Dobrońskil998 Białystokhistoriamiasta,BiĄstok.

M. Gedll989 Wczesnobrqzowe kultury wschodniej części Polski, |w:) red., J. Kmieciński, Pradzieje ziem

polskich, tom I, część 2. Epoka brązu i początki epoki żelaza, s. 429-440, Warszawa.

J. Glinka196 l Zamek obronny w Białymstoku na przełomie WI i WII w., RB, t. 2, s. 53 - l0l . Teki Glinki,

Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie, Dz. Archiwum Roskie.


J, Gurba1989 Kultura amfor kulistych, [w:] red., J. Kmieciński, Pradzieje ziem pokkich, tom I, część 1. Epoka

kamienia, s.232 - 262,Warszawa.

S. Halicki1996 Nizina północno-podlaska. Mezoregiony i mikroregiony,,,Białostocczyzna'] nr l, s. 59-7l,

BiaĘstok.

D. |askanis1974 Interesujqce odkrycie grobu neolit4cznego ną przedmieściach Białegołoku, RB, t, 12, s. 414

- 418.

l980 (red) Zabytek archeologiczny i środowiŚko, Białystok.|993 Wybrane aspekty archeologicznej dokumentacji z badań miejscowości zurbanizowan4ch,

PiMMAiE, nr 36, 1989 - 1990, s. 93-103,1998 Ewidencja archeologicznych dóbr kultury, [w:| Zeszyty Generalnego Konserwatora Zabytków.

Archeologia, z. 1,Warszawa, s. 15 - 45.

). Iaskanis1964 Badania archeologiczne w woj. białostockim w latach 1945 - 1963, [w:] RB, t, 5, s. 1 14 i n.l968 Ochrona zabytków archeologicznych i ich rolą w badaniach przeszłości Białostoccz/zn/, RB, t, 8,

s. 49-53.

1969 Naczynie kultury ceramiki kreskowanej odkryte w Białymstoku, Rocznik Białostocki, t. l0,s. 378 - 379, BiaĘstok,

J. Joka1972 Kronika Białegostoku (1944-1970), Studia i Materiały do Dziejów Miasta Bialegostoku, t. ilI,

red. |. )oka, s.275 - 343, Białystok.

S. Kadrow1995 Gospodarka i społeczeństwo ówczesnego okresu epoki brqzu w Małopolsce, Kraków.

S. Kadrow, J. Machnik7997 Kultura mierzanow icka. Chronolo gia, taks onomia i rozwój przestr zenny, Kr akow.

M. Karczewska1995 Nowe stanowisko archeologiczne z terenu Białegostoku - uL Lipowa 12,,,Białostocczyz ni', nr 4

(40), s. 132 - 139,

1996 Żródła archeologiczne z terenu Białegostoku,,,Studia Podlaskie'] t. 6, s. l 19 - l44.

H. Karwowska2002 Nadzory Archeologiczne prowadzone na terenie Białegostoku u latach 2000-2001, [w:l red., M.

Karczewski, Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusiw latach 2000-2001, Materiały z konferencji, Białyłok 6-7 grudnia 2001 roku, s. 357 - 361,BiaĘstok.

H. Karwowska, U. Stankiewicz2007 Wyniki badań na terenie Pałacu Lubomirskich w Białymstoku,PZA, (w druku).

A. KempisĘ1980 Współczesneproblemy ochrony zabytków archeologicznychw dobie dynamicznego rozwojukraju,

[w:] Zabytek archeologiczny i środ.owisko, red. D. Jaskanis, s. 23 - 33, BiaĘstok.

E. KempisĘ|97| Kultura amfor kulistych na Mazowszu i Podlasiu, MSiW t. I, s.7 - 34.

ż6I

262 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zes4lt 3/2007

Z. Kobyliński1997 Ochrona i zarzqdzanie dziedzictwem archeologicznym w EuroPie - wProwildzenie, [w:] red.,

Z. Kobyliński, Ochrona dziedzictwa archeologicznego w Europie, s.7 - 14, Warszawa.

A. Kola1998 Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku w 1997 r.,

,,Biuletyn... ", nr 4, s. 57 - 68.

I998a Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych w 1997 roku na terenie Ogrodu

Branickich w Białymstoku, [w:) Ogród Branickich w Białymstoku. Badania - Projekty -Realizacja, Studia i Materiały: ,Pgrody" a (l0), s. 86 - 89, Warszawa.

|999 Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku w 1998 r.,

,,Biuletyn... '] z. 5, s. l57 - 160.

2000 Archeologiczne badania w ogrodzie Branickich w Białymstoku w htach 1998-1999, [w:] Ogród

Branickich w Białymstoku. Badania - Projekty - Realizacja 1999-2000, Studia i Materiały:

,,Ogrody''9 (l5), s. r33 - 140, Warszawa.

2003 Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie zabytkowego ogrodu Branickich w Białymstokuw 2001 r,,,Biuletyn... ", nr 8l9, s. 145 - 160.

(wdruku) Reljktybarokow4chfontannw,,salonie"kwiatowymogroduBranickichwBiałymstoku,

|w:) Księga jubileuszowa prĘ T. Pokleu,skiego,Łódź.

A. Kola, R. Każmierczak2000 Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku w 1988 r.,

,,Biuletyn... ", z.6, s.lll - l29.2001 Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku w 2000 r.,

,,Biuletyn.., ", z.7 , s. 60 - 7 4.

M. Konopka1984 Instrukcja ewidencji stanowisk archeologicznych. Metoda badań powierzchniowych

(Archeologiczne Zdj ęcie Polski), Warszawa.

L993 Ochrona zabytków późnośredniowiecznych i nowożytnych badanych metodami archeologicznlmii jej aspekty prawno - organizacyjlłe, PiMMAiE, nr 36, l989 - l990, s. 193 - l98.

}. Kruppe1993 Narodziny i rozwój archeologii późnośredniowiecznej i łaropokkiej, PMMAiE, nr 36, 1989

- 1990, s. 7 - 31.

I. Kryński2004 'Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych na dziedzińcu wstęPnym Pałacu

Branickich w Białymstoku,PZA, z. I, s.22 - 35.2005a Obiekty osadnicze kultury ceramiki kreskowanej z dziedzińca wstępnego pałacu Branickich

w Białymstoku,,,Biuletyri' nr. 11, s. 207 - 2l3, Białystok.2005 Osada ludności kultury ceramiki kreskowanej w Białlmstoku,,,BiuleĘn' nr 12, s. 186 - 195,

BiĄstok.

M. J. Lech1968 DziejeiobrazBiałegostokuw){YilIwieku,|w:]red.|.Antoniewicz,|.Joka, StudiaiMateriały

do Dziejów Miasta Białegostoku, t. I, s. l29 - 150, BiaĘstok.

|. Libera2004 W dqżeniu ku nowej syntezie. Wybrane zagadnienia krzemieniarstua schyłkowego z dorzecza

Górnej i Środkowej Wisły, AĘ t. XIIX, z. I - 2, s. 106 - l24.2005 W czasach epoki kamienia, [w:] red. E. Banasiewicz-Szykuła, Badania Archeologiczne na

Polesiu Lubebkim, s.21- 48, Lublin.


W. Kusiński,1968 Rozwój przestrzenny miasta Białegostoku, [w:] red. }. Antoniewicz, J. Joka, Studia i Materiały

do Dziejów Miasta Białegostoku, t.I, s. 29 - 55, BiaĘstok.

H. Łoszewski),994 Żródła na terenie Białegostoku i potrzeba ich ochrony, ,,Białostocczyzna'] nr 4, s. 140-153,

Białystok.

J, Machnik1966 Ze studiów nad kulturq ceramiki sznurowej w Małopolsce,Wrocław.1967 Stosunki kulturowe na przełomie neolitu i epoki brqzu w Małopolsce, [w:] red., W Hensel,

Materiały do prahistorii ziem polskich. Część III - epokabrqzu, z. 1, Warszawa

), Maciejczuk2006 Główne Problemy konserwatorskie zwiqzane z ochronq zabltków archeologicznych z okresu

Średniowiecza i nowożytności na terenie województwa podlaskiego, [w:] red. H. Karwowska,A. Andrzejewski, Stanbadań archeologicznychnapograniczu polsko-białoruskim odwczesnegośredniowiecza po czasy nowożytne, s. 231-239, Białystok.

A. Maślińska-Marcinkowska2006 Osadnictwo neolitu i wczesnej epoki brqzu ną Nizinie Północnopodlaskiej, |w:) red., W

Borkowski, M. Zalewski, Rybniki - ,,Krzemianka" z badań nad krzemieniarstwem w Polscepółnocno-wschodniej,Warszawa, s. 167 - 196.

R. Mazurowski1 980 Meto dyka archeologiczny ch b adań powierzchniowlch, Warszawa.

R, F. Mazurowski1977 Zabytki z grobu kultury amfor kulistych w miejscowości Górki-Sypniewo, woj. łomżyńskie,WA,

t. 42, s.22l - 222.

I977a CmentarzyskoludnościkulturyamforkulistychwZaborzu,woj.ciechanowskie,WA,t.42,s.155_ 17ż.

l977b Neolityczne wyroby krzemienne i kamienne z obszaru Polski północno-wschodniej, WA, t. 42,s. 30 - 39.

1981 Kartaarcheologicznychbadań powierzchniowltch, [w:] red., M, Konopka,ZdjęciearcheologicznePolski, ,,BlibiotekaMuzealnictwa i ochrony zabytków, seria B", t. LXVI, s. 50 - 114.

A. Mikołajczyk|993 Żródła numizmatyczne w badaniach archeologicznycł, PiMMAiE, nr 36, 1989-1990,

s. 131-140.

A. G. Mitrofanow1978 Żeleznyj wek srednej Belorussii,Minsk.

T. Nawrolski7993 Od Zamościa do Elblqga, PiMMAiE, nr 36, 1989 - 1990, s. 77 - 9l.

A. Oleksicki1982 Rozwój przestrzenny i struktura ludności Białegostoku w WIII wieku, [w:] Studia nad

społeczeństwem i gospodarkq Podlasia w WI - WIII w, Warszawa.

L. Pawlata2007 Nadzórarcheologicznyprzyul.Elektrycznej wBiałymstoku,PZA,nr 3 (wdruku).ż0O7a Plac NiePodległości im. Romana Dmowskiego w Białymstoku. Badania archeologiczne w 2007 r.,

PZA,nr 3, (wdruku).


Z. Skrokl988 Wykopalbka na pograniczu dwu światów, Warszawa.

u. stankiewicz2002 Rezydencja Branickich w Białymstoku. Nadzory archeologiczne prowadzone w 2001 roku, [w]

red. , M. Karczewski, Badania archeologiczne w Polsce północno- wschodniej i na zachodniejBiałorusi w latach 2000-2001. Materiały z konferencji, Białystok 6-7 grudnia 2001 roku, s.363- 372, Białystok.

M. Szmyt2004 Wędrówkiblkkie i dalekie. Ze studiów nad organizacjq społecznqi gospoda*qludnościkultury

amfor kulistych na terenie Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] red., A, Kośko, M. Szmyt,Nomadyzm a pastoralizm w międzyrzecu Wbły i Dniepru (neolit, eneolit, epoka brqzu),Poznań.

|.Tysz|<lewicz,L966 Zarys ilziejów okolic Białegostoku od starożytności do poczqtkuWl n, [w:] red. J. Antoniewicz,

I. Joka, Studia i Materiały ilo Dziejów Miasta Białegostoku, t. I, s. 57 - 80, BiĄstok.

R. Uziembło2003 Rejestr stanowisk archeologicznych i znalezisk z terenu Torunia,Torlń

T. Wasilewski,1968 Biajstok w WI - WII wieku, [w:] red. |. Antoniewicz, J. Joka, Studia i Materiały do Dziejów

Miasta Białegostoku, t. L s. 107 - l28, Białystok.

H. Wiklak|971 Kultura ceramiki sznurowej w Polsce Środkowej, MSiW t. 1, s. 35 - 63.

|. Wysocki, red.1998 Badania archeologiczne starych miast Warmii i Mazur a problemy ich rewaloryzacji, Materiały

z konferencji, Wykno 12 - 14. XI. 1997 r., Nida

T. Zielińska1970 Katalog Teki Glinki. Część 2. Katalog geograficzny, Opracowanie ODZ, Warszawa.

Lech Pawlata . Problema4lka i stan badań... 265

Lech pawlata

ISSUnS AND PROGRESS OF THE EXCAVATIONS IN THEBIAŁYSTOK AREA.

Summary

The BiĄstok territory is located within six areas of the Archaeological Picture ofPoland. 50%o ofthe cĘland has been recognised so far.

The chronological scope comprises all prehistoric, medieval and modern sitesdating back to the beginning of 19h cenfury, The source material includes publishedarchaeological case studies and records in the archives of ńe Podlasie VoivodeshipHeritage Conservator and the Archeology Department of the Podlaskie Museum inBiaĘstok. The archaeological sites which represent the finds dating back to 19ó and20s century are essential for the assessment of urban planning within the protectedarea and they were considered in this work.

According to the settlement study, the BiaĘstok area met all the conditions nec-essary for the existence of prehistoric settlers. It is confirmed by the concentrationof finds on the site 1, as well as neolitic and early bronze excavations at the valleysof Biała and Dolistówka riyers. The archaeological survey is vital for uncovering theprehistory of the town. Surface, sounding and excavation studies may provide basicinformation to reveal the actual past of BiĄstok,

Z66 Podlaskie Zeszyty Archeolo giczne . Zeszyt 3 / 2007

JIex Ilaanxma

fr p o n n E MAT I4 KA yI C o C T o flHwE A pxE oII o r 7I II E C K IłxI{ C C /I E I O BA H YI Ż H A T E P P I{ T OPUUV I O P OI A B E II AC T O KA

Pegrolłe

lopo4 BełacToK pacnono)KeH B npeAe.lIirx ilIecTI{ pafroHoo ApxeołoułvecKoroCrrłrłrra llorrlrulr. ,{o cnx rrop noBepxHocrrło o6cłeAoBaHo ot<oło 50% TeppvlTopvilIopoAa.

Xporronorrłuecxuż o6T ełr oxBaTbIBaeT Bce IIpeAbIcTopI4IIecKI4e, cpeAHeBeKoBbIełI coBpeMeHHbIe nosIłIII{I4, BII/IoTr Ao Haila[a XIX n. A ocHooanlrż rra rłcro.łHl4raxo6lełr, apxeorrorl4qecrve ony1lvlKoBaHHble pa6oru 17 MaTepuanbt, a TaKxe Haxo-

I\flĄuecĄ B apxilBe BIIK3 ,{ oTAe/Ia apxeo/Iorl{rl MIIB. Apxeołor[qecKl4e l;.o3u\IllĄnpeAcTaBII.flIoIq[e HaxoAKu c XIX lł XX Be. ,IMeIoT 6ołruroe 3HaqeHI{e nn I usyHe-HI,I.fl Ipa[ocToI{Te/IbcTBa B lpeAoxpaHnełloż 3oHe I4 61,1n1,1, npvuaTbl Bo BHIłMaHI4e

s sroż pa6ore.Kar norasbIBaeT noce/IeH.łecrrłrź araallug, TeppuTopuna Eełacror<a ,IMe/Ia Bce

B o3Mo)KHbIe y cnoBug, A/Lfl npeAblcTopl{llecKolo cyqecTB oB aHl{-fl IIo ce/IeHqen. 3roAoKa3bIBaeT KoHIłeHTpaIłIł.rI HaxoAoK Ha Teppl,{Topuu nepsoit Ilo3u\w, a TaK)ł(e

Heo/IfiTulłecKile I4 paHHedpoHsoer,Ie HźxoAKlI B Ao/II{He per Benoż m [onwcryyrv.Eollrrroe 3HaI{eHI{e gnx qalnueituero I43rłeHI4,rI rrpe4blcToplrl4 lopoAa I4Me/Io ilpo-BeAeHr{e. apxeo[orl4qecrnx pa6or. lloeepxrrocrHble r{cclIeAoBaHIĄĄ, BMecTe c 3oH-

ADKHbIMI4 il apxeo/Iorl4qecKr{Ml4, MoryT npeAocTaBłITb ocHoBHbIx urrQopłraqrłro,cosAaloqylo np aBI4/IbHo e IIp eAcT aB.[eHI4e rop oAa B np oUIoM.

Lech Pawlata . Problema1lka i stąn badań... ż67

C= ./u

|' '\,/ {8

a19c-l

l\*r-J

Ryc. l. Białystok. Plan lokalizacji stanowisk archeologicznych w obrębie granic miastą(oznaczonych liniq przerywąnq). Numeracja stanowisk na planie odpowiada numerącjiw katalogu stanow isk archeolo giczny ch.

Z68 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 3/2007

lZ l]\

\\Ń

O1

,,--

Ryc. 2. Białystok. PIan przybliżonej lokalizacji archeologicznych punktów badawczych,obejmujqcych znąleziska XIX i XX wieczne, w obrębie strefy ochrony urbanistycznej (ozna-

czonej liniq ciqgłq). Numeracja na planie odpowiada numeracji katalogowej stanowiskbadawczych z obszaru strefy chronionej,


N0 5cln

llr l-.{0 5cln

nr 5-70 5cm

nr8

Ryc, 3. Białyłok. Wybór zabytków archeologicznych. Stąnowisko 1 (5, 7), 3 (8),4 (1-3), 5(6) oraz 6 (a). Kość (1), krzemień (2-4), kamień (s-z) oraz glina (8). Ęs wg D. Jaskanis(1-3) oraz ąrchiwum Dz.A. MPB: M. Curyło (8) i K. Kowalskiego $-Ź).

oNoo

N=.oHoąooo>@E

Gą

U

NUb0

§§t\ ::

.ś§§l\:.:t§o\§-\oH§§§^-U

-Vas}

Y9Y-Ń

§r*Y§§"§(§ ,ś\A

>tl

§J§^§-.Ńy.Ń,

ś-§,:,§§{§§.':,\A/x

.9(D,=

o(§

=No

ćE.a.q

N

tr

-9oY

o.9

=

ź-ó 9€<

=*"@62

a:geoY

=Jc

,óJ

=o-

ii

.=

=

o]E/o l@

6/,9ę/ ololClo

l

§.

l

=xx;xx

;

=x=

x=

=xix

=

x;

=

Lech Pawlata . Problematyka i stan badań.. 271

LEGENDA

o.ze\a-a

stanowisko archeologiczne

miejskie stanowisko archeolo9iczne określone zasięgiemwystępowania znalezisk w określonych punktach badawczych

granica strefy ochrony urbanis§cznej

Ryc. 5. Białystok. Lokalizacja stąnowisk archeologicznych w obrębie strefy chronionej ur-

banistyki na podkładzie planu miąsta G. Beckerą z 1799 roku ( wg C. Dobrońskiego, 1998,

oryginał planu w zbiorąch Preussische Staatsbibliothekw Berlinie).

2007-Problematyka i stan badań archeologicznych na obszarze miasta Białystok

Documents

Transcript of 2007-Problematyka i stan badań archeologicznych na obszarze miasta Białystok