Ευρωπαϊκή επιχείρηση κατά της πειρατείας ( EUNAVFOR ATALANTA) και θεωρίες ευρωπαϊκήςολοκλήρωσης: Προσέγγιση βάσει των θεωριών τουνεορεαλισμού και της συναινετικήςσυνομοσπονδίας .

Περικλής Σταμπουλής

Φεβρουάριος 2010

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το φαινόμενο της πειρατείας δεν αποτελεί κάτικαινούργιο. Την συναντάμε σε όλες τις περιόδους τηςιστορίας. Στη σύγχρονη εποχή αποτελεί αδίκημα σύμφωνα μετο άρθρο 101 του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης (ΣύμβασηMontego Bay 1982). Συγκεκριμένα πειρατεία ονομάζεται κάθεπράξη βίας ή αιχμαλώτισης ή απόσπασης, η οποίαδιαπράττεται στην ανοιχτή θάλασσα ή τα διεθνή ύδατα απότο πλήρωμα ή τους επιβάτες ενός ιδιωτικού πλοίου ήαεροσκάφους, και στρέφεται εναντίον προσώπων ήιδιοκτησίας που μεταφέρονται με ένα άλλο σκάφος1.

Παρά την καταδίκη της πειρατείας από την διεθνήκοινότητα (μέσω των θεσμών της), η πειρατεία εξακολουθείνα υφίσταται σε ορισμένα μέρη του πλανήτη. Ένα από αυτάείναι και η περιοχή γύρω από τη Σομαλία. Αυτήπεριλαμβάνει τον κόλπο του Άντεν και τον περιβάλλοντα τηνΣομαλία θαλάσσιο χώρο του Ινδικού Ωκεανού. Λόγω τηςκομβικής σημασίας της περιοχής ως πέρασμα από τη Μεσόγειο(μέσω Ερυθράς Θάλασσας) στο νότιο ημισφαίριο, η διεθνήςκοινότητα έχει αποφασίσει να δράσει για την προστασία τηςεμπορικής αυτής θαλάσσιας οδού. Αρκετά κράτη έχουναποστείλει ναυτικές δυνάμεις για την φύλαξη της περιοχήςαπό πειρατές. Μια από τις ναυτικές δυνάμεις που επιχειρείεκεί είναι και η Δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα πλαίσιατης επιχείρησης ATALANTA. Πρόκειται για την πρώτη ναυτική

1 Ο.Η.Ε.,χ.χ. Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982, section VII,article 101, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010 http://www.un.org/Depts/los/convention_agreements/texts/ unclos/part7.htm>.

1

επιχείρηση που αναλαμβάνει η Ε.Ε. ως ενιαίος δρών,ανεξάρτητα από το ΝΑΤΟ.

Η επιχείρηση ATALANTA είναι το αποτέλεσμα ορισμένωνδιεργασιών στο εσωτερικό της Ε.Ε.. Στο παρόν πόνημα θαγίνει προσπάθεια να εξηγηθούν οι τελευταίες από τηνοπτική γωνία δυο θεωριών που εξηγούν το φαινόμενο τηςΕ.Ε.: του νεορεαλισμού και της συναινετικήςσυνομοσπονδίας.

Στις ενότητες που ακολουθούν, θα γίνει μια σύντομηεξιστόρηση των γεγονότων γύρω από την σομαλική πειρατεία,εν συνεχεία θα παρουσιαστούν οι θεωρίες που θαχρησιμεύσουν ως εργαλεία για την παρούσα ανάλυση καιτέλος, θα γίνει επεξήγηση των διεργασιών που ωςαποτέλεσμα είχαν το ευρωπαϊκό αυτό εγχείρημα βάσει τωνπροαναφερθεισών θεωριών.

ΜΕΡΟΣ 1: ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ.

Τα πρώτα κρούσματα πειρατείας στην περιοχή πουονομάζεται και Κέρας της Αφρικής καταγράφονται πριν απότη δεκαετία του ’90 ως μεμονωμένα περιστατικά ενόπλωνομάδων που επέδραμαν σε αλιευτικά ή σκάφη αναψυχής. Τοφαινόμενο άρχισε να εντείνεται από το 2000 και μετά σεσημείο που το 2008 η βόρεια περιοχή της Σομαλίας ονόματιPuntland να καταστεί η πιο επικίνδυνη περιοχή λόγωπειρατικών επιθέσεων2. Τα κίνητρα των πειρατών δεν θα

2 International Expert Group on Piracy off the Somali Coast,2008,

‘Final report: Assessment and Recommendations’ στο Piracy off the Somali

Coast, Workshop commissioned by the Special Representative of the

Secretary General of the UN to Somalia Ambassador Ahmedou Ould‐ 2

πρέπει να εκπλήσσουν κανέναν. Δεδομένου ότι η πράξη αυτήέχει ως στόχο την είσπραξη λύτρων ,της ανυπαρξίαςαξιόπιστης κεντρικής εξουσίας, των κοινωνικών αναταραχώνκαι της φτώχειας που επικρατεί σε αυτήν την χώρα, πολλοίάνθρωποι καταφεύγουν στην πειρατεία3. Μόνο στους πρώτουςεννέα (9) μήνες του 2008, «οι στατιστικές καταγράφουνσυνολικά 63 περιστατικά εκ των οποίων τα 51 στον κόλποτου Άντεν, τον κυριότερο εμπορικό δρόμο που συνδέει τηνΑσία με την Ευρώπη4».

Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας εκφράστηκε σεπολιτικό επίπεδο μέσω του Ο.Η.Ε.. Συγκεκριμένα, τοΣυμβούλιο Ασφαλείας με το ψήφισμα 1816/2008 καταδικάζειτα περιστατικά πειρατείας και ένοπλης ληστείας στις ακτέςτης Σομαλίας υποστηρίζοντας την συνεισφορά ορισμένωνκρατών στην προστασία του Παγκόσμιου ΕπισιτιστικούΠρογράμματος του ΟΗΕ (WFP), καλεί κράτη καιπεριφερειακούς οργανισμούς κατόπιν αιτήσεως του Γ.Γ καιτης σομαλικής μεταβατικής κυβέρνησης να αναλάβουν δράσηπροκειμένου να προστατευτεί η ναυτιλία και μεταφορέςτροφίμων στα πλαίσια του WFP5.

Σε συνεδρίαση του Συμβουλίου της Ε.Ε. αποφασίστηκε ηαπάντηση στο κάλεσμα του ψηφίσματος 1816/2008 με τηνανάληψη στρατιωτικής δράσης στο Κέρας της Αφρικής6.Ναυτική Δύναμη από πλοία των κρατών μελών σχηματίστηκε

Abdallah, Nairobi 10‐21 November 2008, σελ. 14.3 Ο.π., σελ.15.4 Ο.π., σελ.16.5 Συμβούλιο Ασφαλείας Ο.Η.Ε. 2008, Ψήφισμα 1816/2008,Νέα Υόρκη, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010, <http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/N0834379.pdf>

6 Συμβούλιο Ε.Ε.,2008, COUNCIL JOINT ACTION 2008/749/CFSP of 19 September 2008 on the European Union military coordination action in support of UN Security Council resolution 1816 (2008) (EU NAVCO),Βρυξέλλες, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010, < http://eur-lex. europa.eu /LexUriServ/LexUriServ.do?ri=OJ:L:2008:252:0039:0042:EN:PDF>

3

και βάσει απόφασης της Επιτροπής Πολιτικής και Ασφάλειαςστις 18 Νοεμβρίου 2008 αποφασίστηκε η διεξαγωγή τηςεπιχείρησης ATALANTA, τακτικός διοικητής της, ορίστηκε οΈλληνας Αρχιπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού Α.Παπαϊωάννου με αποστολή «να συνεισφέρει στην αποτροπή,παρεμπόδιση και καταστολή πράξεων πειρατείας και ένοπληςληστείας στις σομαλικές ακτές7». Η Ελλάδα συμμετείχε μετην φρεγάτα ΨΑΡΑ, η οποία φιλοξένησε το επιτελείο τουτακτικού διοικητή καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής τηςστο Κέρας της Αφρικής.

Από την έναρξη της επιχείρησης η ευρωπαϊκή ναυτικήδύναμη, σε συνεργασία με την υπό αμερικανική ηγεσίαΔύναμη Επιχειρήσεων 151 (Task Force 151-TF 151), τηνΝατοϊκή δύναμη SNMG-2 και σκάφη προερχόμενα από Ρωσία,Κίνα και Μαλαισία, έχει επιτύχει την προστασία πενήνταεπτά (57) πλοίων που μετέφεραν 300.500 τόνους τροφίμων,στα πλαίσια του παγκόσμιου επισιτιστικού προγράμματος(WFP)8.

7 Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας Ε.Ε., 2008, POLITICAL AND SECURITY

COMMITTEE DECISION ATALANTA/1/2008 of 18 November 2008 on the appointment of an EU

Force Commander for the European Union military operation to contribute to the deterrence,

prevention and repression of acts of piracy and armed robbery off the Somali coast

(Atalanta), Βρυξέλλες, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2008, < http://eur-

lex.europa.eu /LexUriServ /LexUriServ.do?

uri=OJ:L:2008:317:0024:0024:EN:PDF>.8 EUNAVFOR ATALANTA, 2010, EU naval operation against piracy, factsheet No 14,

πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010, <

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data

/docs/missionPress/files/100201%20Factsheet%20EU%20NAVFOR%20Somalia

%20-%20version%2014_EN04.pdf>.4

ΜΕΡΟΣ 2: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΠΟΥ ΘΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΥΝ.

2.1 Νεορεαλισμός.

Ονομάζεται και δομικός ρεαλισμός. Εισηγητής τουείναι ο Kenneth Waltz, ο οποίος παρουσίασε τη θεωρία τουστο έργο Theory of International Politics (1979). Η νεορεαλιστικήανάλυση των διεθνών σχέσεων εστιάζει στη δομή τουδιεθνούς συστήματος.

Οι κυριότεροι δρώντες του διεθνούς συστήματος είναιτα κράτη και κατά συνέπεια «το πρωτεύον αντικείμενο καιμονάδα ανάλυσης της διεθνούς πολιτικής9». Πρόκειται γιαόμοιες μονάδες «σε όλες τις βασικές τους λειτουργίες10».Εκεί όμως που διαφέρουν είναι «στις σχετικές τουςδυνατότητες11» δηλ. η σχετική ισχύς τους. Βασικό στοιχείοτου διεθνούς συστήματος είναι η άναρχη δομή του δηλαδή «ηαπουσία κεντρικής εξουσίας12». Έτσι λοιπόν σε ένα άναρχοδιεθνές σύστημα που παρουσιάζει συγκεκριμένη κατανομή9 Biersteker T.J. 2007, ‘State, Sovereignty and Territory’, στο

Handbook of International Relations, επιμ. Carlsnaes W., Risse T., Simons B.,

Sage Publications, London, σελ. 157.10 Jackson R., Sorensen G., 2006, Θεωρία και Μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων:

Η Σύγχρονη Συζήτηση, μετ. Κωνσταντινίδης Χ., Gutenberg, Αθήνα, σελ. 133.11 Ο.π., σελ.134.

5

ισχύος, «βασική προτεραιότητα των κρατών είναι η ασφάλειακαι η επιβίωση τους13». Η κινήσεις τους καθορίζονται απότην εκπλήρωση του εθνικού συμφέροντος. Αυτό είναι «οαυτόματος πιλότος που υποδεικνύει στους ηγέτες πότε καιπώς να κινηθούν14». Η ακολουθητέα πολιτική προσδιορίζεταιαπό τη δομή του διεθνούς συστήματος δηλ. δεν υπάρχουν«περιθώρια για ανεξάρτητες πολιτικές κινήσεις πέραν τωνορίων που έχει προδιαγράψει η δομή του διεθνούςσυστήματος15».

Παρόλο που η ισχύς είναι μια δυνατότητα των κρατών,η κατανομή της απορρέει από το σύστημα. Όταν μεταβάλλεταιαυτή, το ίδιο συμβαίνει και με τη δομή του συστήματος.Αναλόγως αυτής, μπορεί να επιτευχθεί ισορροπία ισχύος,ενώ και ο πόλεμος «θα αποτελεί πάντα μια σημαντικήπιθανότητα16». Το σημαντικότερο ρόλο στο διεθνές σύστημαδιαδραματίζουν οι μεγάλες δυνάμεις, ο αριθμός των οποίωνκαθορίζει και τη σταθερότητα του συστήματος.Συγκεκριμένα, «όσο μειώνεται ο αριθμός των μεγάλωνδυνάμεων τόσο αυξάνεται η συστημική σταθερότητα17».Γενικότερα, τα κράτη επιδιώκουν την επιβίωση κατ’ελάχιστον και κατά μέγιστον την παγκόσμια κυριαρχία18. Οιστρατηγικές που πρέπει να ακολουθήσουν για την πραγμάτωσητων στόχων τους είναι: α) η εσωτερική ενδυνάμωση δηλ.

12 Κώνστας Δ., Αρβανιτόπουλος Κ., 2002, Διεθνείς Σχέσεις: Συνέχεια και

Μεταβολή, Γ’ έκδοση, Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 202.13 Jackson R., Sorensen G., 2006, Θεωρία και Μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων:

Η Σύγχρονη Συζήτηση, μετ. Κωνσταντινίδης Χ., Gutenberg, Αθήνα, σελ. 135.14 Ο.π., σελ.138.15 Ο.π., σελ.136.16 Ο.π., σελ.134.17 Κώνστας Δ., Αρβανιτόπουλος Κ., 2002, Διεθνείς Σχέσεις: Συνέχεια και

Μεταβολή, Γ’ έκδοση, Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 204.18 Κουσκουβέλης Η. 2005, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Γ’ έκδοση, Ποιότητα,

Αθήνα, σελ.187.6

«αύξηση των δικών τους συντελεστών ισχύος19» και β)εξωτερική με την σύναψη συμμαχιών και προσπάθειαισχυροποίησης τους με ταυτόχρονη αποδυνάμωση τωναντιπάλων συμμαχιών20.

Όσον αφορά άλλα διεθνή ζητήματα, ο Waltz υποστηρίζειότι η οικονομική αλληλεξάρτηση είναι ανάλογη του αριθμούτων μεγάλων δυνάμεων (όσο λιγότερες δηλαδή τόσο λιγότερηαλληλεξάρτηση) ενώ όσον αφορά την διαχείριση παγκόσμιωνπροβλημάτων όπως π.χ. η μόλυνση του περιβάλλοντος θεωρείότι αν και αυτά είναι δομικά προβλήματα, η λύση τους θαπαραμείνει στις κρατικές κυβερνήσεις ή σε μια παγκόσμιαεξουσία αν ποτέ αυτή εμφανιστεί21.

Μια παραλλαγή του νεορεαλισμού είναι ο επιθετικόςρεαλισμός με εισηγητή τον John Mearsheimer, ο οποίοςυιοθετεί το πλαίσιο του Waltz αλλά διαφοροποιείται απόαυτό ως προς τους στόχους των κρατών στο διεθνές σύστημα.Θεωρεί ότι ο μοναδικός στόχος των κρατών είναι η ηγεμονίατου συστήματος. «Τα κράτη γρήγορα συνειδητοποιούν ότι οκαλύτερος τρόπος για να διασφαλίσουν την επιβίωση τουςείναι να γίνουν το ισχυρότερο κράτος στο σύστημα22».

Τέλος, ο Stephen Walt, ενώ συμφωνεί με τον Waltz ωςπρος τους στόχους των κρατών στο διεθνές σύστημα,διαχωρίζει τη θέση του ως προς αυτόν στο γεγονός ότι ενώο δεύτερος υποστηρίζει ότι τα κράτη τείνουν ναεξισορροπήσουν την ισχύ, κατά τον πρώτο η εξισορρόπησηγίνεται ως προς την αντίληψη της απειλής που εκφράζει ένακράτος προς ένα άλλο23.

19 Ο.π., σελ. 189.20 Κώνστας Δ., Αρβανιτόπουλος Κ., 2002, Διεθνείς Σχέσεις: Συνέχεια και

Μεταβολή, Γ’ έκδοση, Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 203.21 Ο.π., σελ. 204-205.22 Mearsheimer J.J., 2007, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Γ’

έκδοση, μετ. Κολιόπουλος Κ., Ποιότητα, Αθήνα, σελ. 87.7

2.2 Συναινετική συνομοσπονδία.

Η θεωρία αυτή βασίζεται στο υπόδειγμα της«συνένωσης» το οποίο ιστορικά προέκυψε από το πολίτευματων Κάτω Χωρών κατά τον 17ο αιώνα. Σύμφωνα με αυτό τουπόδειγμα «η εξουσία είναι ισομερώς καταμερισμένη για τηναποφυγή της τμηματικής υποτέλειας. Σ’ αυτό το «δίκτυο»πολλαπλών εξουσιών, η ισότιμη συμμετοχή, σε αντίθεση μετην επικυριαρχία των μερών ή άλλη μορφή ηγεμονίας,αποτελεί το κοινό σημείο αναφοράς24».

Στο πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πρώτη συναινετικήπροσέγγιση έλαβε χώρα το 1994 και την θεώρησε ως μια«σύνθετη πολιτεία της οποίας οι διακριτές πολιτισμικέςκαι πολιτικά οργανωμένες μονάδες διατηρούν τη δημοκρατικήαυτονομία τους, χωρίς να θυσιάζουν τις συλλογικές τουςταυτότητες ή να υποτάσσουν την εθνική τους κυριαρχία σεμια υπερκείμενη κεντρική εξουσία25». Η θεώρηση αυτήστηρίζεται στην παραδοχή ότι οι ηγετικές ομάδες ενώπροβαίνουν σε αμοιβαίες υποχωρήσεις, ταυτόχρονα διατηρούντην κυριαρχία τους. Το κράτος-μέλος δεν υποβαθμίζεταιαλλά παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Ένωσης αν καιη δημιουργία νέων λειτουργικών χώρων ενδέχεται να

23 Carlsnaes W., 2007, Foreign Policy, στο Handbook of International

Relations, επιμ. Carlsnaes W., Risse T., Simons B., Sage Publications,

London, σελ. 336.24 Τσινισιζέλης Μ.Ι.- Χρυσοχόου Δ., 2007, Πολιτική Θεωρία της

Ευρωπαϊκής Ενοποίησης: Από τον Λειτουργισμό στον Νέο

Ρεπουμπλικανισμό, στο Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές 50 Χρόνια,

επιμ. Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ.

143.25 Χρυσοχόου Δ. ,2006, Δοκίμιο για τη Διεθνή Θεωρία: Νέες Μορφές Κυριαρχίας και

Συναρχίας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 123.8

ενισχύσει τη θέση του κέντρου έναντι των συστατικώνμερών26. Η συναίνεση επιτυγχάνεται στο υψηλότερο πολιτικόσημείο όπως φαίνεται από τις «συμφωνίες- πακέτο» πουλαμβάνονται στις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου27.Το πολιτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει τα βασικάχαρακτηριστικά μιας συναινετικής δημοκρατίας, με ευρείςσυνασπισμούς στα επιμέρους συμβούλια, την αναλογικότηταστην εκπροσώπηση στα όργανα λήψης αποφάσεων και τοδικαίωμα της αρνησικυρίας28. Αυτό που κάνει την Ε.Ε. ναπλησιάζει ακόμη περισσότερο το εν λόγω υπόδειγμα είναι ηισότιμη κυριαρχία των συστατικών μερών κάθε ένα από ταοποία έχει την δική του «εθνική ταυτότητα, πολιτισμικήπαράδοση, κοινωνική δομή και συνταγματικό πολιτισμό29».

Εξίσου σημαντικό στοιχείο για την συναινετικήομοσπονδία είναι η συνδιάθεση δηλ. η συνδιαχείριση τωνκυριαρχιών μέσω ενός μεικτού συστήματος διακυβέρνησηςόπου συνυπάρχουν αλληλεξάρτηση και τμηματικήαυτονομία ,στο οποίο οι ηγετικές ομάδες επιδιώκουν τηνκάθετη μορφή ενοποίησης και όχι τους οριζόντιους δεσμούςμεταξύ τους30.

26 Τσινισιζέλης Μ.Ι.- Χρυσοχόου Δ., 2007, Πολιτική Θεωρία της

Ευρωπαϊκής Ενοποίησης: Από τον Λειτουργισμό στον Νέο

Ρεπουμπλικανισμό, στο Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές 50 Χρόνια,

επιμ. Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ.

144.27 Ο.π., σελ. 145.28 Ο.π.29 Χρυσοχόου Δ. ,2006, Δοκίμιο για τη Διεθνή Θεωρία: Νέες Μορφές Κυριαρχίας και

Συναρχίας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 125.30 Τσινισιζέλης Μ.Ι.- Χρυσοχόου Δ., 2007, Πολιτική Θεωρία της

Ευρωπαϊκής Ενοποίησης: Από τον Λειτουργισμό στον Νέο

Ρεπουμπλικανισμό, στο Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές 50 Χρόνια,

επιμ. Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ.

145-146.9

Η θεωρία της συναινετικής ομοσπονδίας δίνεικαινούργιο νόημα στην έννοια της κυριαρχίας συμπλέκονταςτα εθνικά με τα κοινοτικά συμφέροντα σε μια διαδικασίασυναινετικών αποφάσεων. «Η δημοκρατία δεν είναιαυτοσκοπός αλλά μια θεσμική κατασκευή για να επιτευχθούναμοιβαίως αποδεκτοί συμβιβασμοί ανάμεσα στις ηγετικέςομάδες31».

Σαν τελικό συμπέρασμα μετά τα ανωτέρω θα λέγαμε ότι«στην πράξη η συναινετική συνομοσπονδία λαμβάνει τη μορφήενός «ενδιάμεσου χώρου» ανάμεσα στις «κανονικέςδιακρατικές» και «κανονικές ενδοκρατικές σχέσεις», με ταμέρη να διατηρούν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού32».

ΜΕΡΟΣ 3: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝΠΑΡΟΥΣΙΑΣΘΕΙΣΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ.

3.1 Νεορεαλιστική προσέγγιση.

3.1.1 Νεορεαλισμός και Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι απόψεις των νεορεαλιστών συντείνουν στογεγονός ότι η Ε.Ε. είναι απόρροια των προοπτικών πουπροσέφερε η δομή και η κατανομή ισχύος στο διεθνές

31 Ο.π., σελ. 146.32 Τσινισιζέλης Μ.Ι.- Χρυσοχόου Δ., 2006, Διεθνής Θεωρία και Ευρωπαϊκή

Ένωση, στο Παγκόσμια Ευρώπη; Οι Διεθνείς Διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιμ.

Ξενάκης Δ.Κ., Τσινισιζέλης Μ.Ι., Ι, Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 59-60.10

σύστημα. Ο Waltz χαρακτήρισε την Ε.Ε. ως αμάλγαμα εθνικώνσυμφερόντων, πόρων, δυνατοτήτων κλπ, του οποίου ηδιαμόρφωση οφείλεται στην παρούσα «χωροχρονική» συγκυρίατης δομής του διεθνούς συστήματος και το οποίο δεν μπορείνα αποδώσει όσο τα κράτη αποζητούν την επιβίωση στοδιεθνές σύστημα και όχι την απορρόφηση από αυτό33. Παρόλααυτά τα κράτη επιδιώκουν να επωφεληθούν των δομικώναλλαγών με σκοπό την ασφάλεια τους. Δεδομένης της άναρχηςδομής του διεθνούς συστήματος οι νεορεαλιστές δενπιστεύουν ότι «οι διεθνείς θεσμοί μπορούν να εξελιχθούνώστε να ασκούν παρατεταμένες πολιτικές πιέσεις και ναέχουν συστημικά αποτελέσματα στα κράτη34».

Ο Mearsheimer προχωρώντας την προαναφερθείσα θέσηυποστηρίζει ότι τα κράτη ασκούν πιέσεις στους θεσμούς μεσκοπό την αναδιαμόρφωση των ιδεών, της συνοχής και τωνσυμφερόντων τους, δίνοντας έμφαση στο ευμετάβλητο τωνοργανισμών και ενισχύοντας την νεορεαλιστική άποψη ότι ηπολιτική ασφαλείας δεν έχει σχέση με την διαδικασία τηςευρωπαϊκής ενοποίησης και άρα ακόμα και αν δεν προχωρούσεη ενοποίηση θα υπήρχε μια μορφή συμμαχίας των ευρωπαϊκώνκρατών35.

Σύμφωνα με τον Waltz, τα κράτη τείνουν ναεξισορροπούν την ισχύ των άλλων (κρατών) για τηνεξασφάλιση της επιβίωσης τους (εσωτερική ενδυνάμωση ήσυμμαχίες)36. Βάσει αυτού του επιχειρήματος, ο Waltz

33 Siedschlag A.,2006, ‘Neorealist contributions to a theory of

ESDP’,στο II. European Security Conference, Panel “Contemporary Analytical Approaches

to European Security and Effective Multilateralism”, Innsbruck, σελ. 2.34 Ο.π., σελ.335 Ayanoglu S.T., 2007, ‘The Evolution of ESDP: Recent Political

Developments and Social Constructivism, MEA Thesis, Lund University,

σελ.32.36 Κώνστας Δ., Αρβανιτόπουλος Κ., 2002, Διεθνείς Σχέσεις: Συνέχεια και

Μεταβολή, Γ’ έκδοση, Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 203.11

διατύπωσε την άποψη ότι μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου,τα ευρωπαϊκά κράτη θα επιχειρούσαν να εξισορροπήσουν τιςΗ.Π.Α. (μοναδική υπερδύναμη) δημιουργώντας μια συμμαχίακαι επισπεύδοντας τη διάλυση του ΝΑΤΟ37. Η πρόβλεψη τουόμως δεν επιβεβαιώθηκε διότι το ΝΑΤΟ όχι μόνο δενδιαλύθηκε αλλά βάσει των στρατηγικών αντιλήψεων του 1991και του 1999 προσαρμόστηκε στις νέες καταστάσεις πουδιαμορφώθηκαν διεθνώς προβαίνοντας σε διεύρυνση καιεπεμβάσεις (Κόσσοβο, Αφγανιστάν)38. Αντικρούοντας αυτή τηθέση, ο Walt υποστήριξε ότι την προαναφερθείσα θέση περίεξισορρόπησης της απειλής. Άρα θα πρέπει να βρεθεί ένανεορεαλιστικό πλαίσιο που να εξηγεί καλύτερα τηνμεταψυχροπολεμική κατάσταση και τις εξελίξεις στην Ε.Ε.

3.1.2 Ανάλυση του γεγονότος

Μια πιο επαρκή εξήγηση των εξελίξεων (και κατάσυνέπεια του πλαισίου υπό το οποίο αποφασίστηκε ηεπιχείρηση ATALANTA), έχουμε με την υιοθέτηση δυο (αν καιόχι ακραιφνών) νεορεαλιστικών προσεγγίσεων.

Η πρώτη δέχεται την Ε.Ε. ως ένα διακρατικό σύστημα(και άρα υποσύστημα κατά κάποιον τρόπο του διεθνούς) πουπαρουσιάζει ιεραρχία εντός των δομών του και συγκεκριμένηκατανομή ισχύος αλλά είναι ευάλωτο σε εσωτερικές καιδιεθνείς αναταράξεις39. Συνεπώς οι συστατικές μονάδες τουευρωπαϊκού υποσυστήματος «είναι ευαίσθητες στιςανακατανομές ισχύος και έτοιμες να προχωρήσουν σεεξισορροπητικές κινήσεις ακόμη και εναντίον αλλήλων40».

37 Παπασωτηρίου Χ., 2008, Η Διεθνής Πολιτική τον 21ο Αιώνα, Ποιότητα, Αθήνα,

σελ. 96.38 Ο.π., σελ.162, 187-188.39 Ήφαιστος Π., 2006, Θεωρία Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, έκτη

έκδοση, Ποιότητα, Αθήνα, σελ. 348.40 Ο.π., σελ. 349.

12

Υπό το πρίσμα της ιεραρχημένης εσωτερικής δομής μπορούμενα δούμε την Ε.Ε. ως ενιαίο δρώντα ο οποίος ,ως μέρος τουδιεθνούς συστήματος, κινείται στην κατεύθυνση τηςεξισορρόπησης ισχύος της μοναδικής υπερδύναμης.

Η δεύτερη προσέγγιση βλέπει το ευρωπαϊκό διακρατικόσύστημα ως Περιφερειακά Συμπλέγματα Ασφαλείας (RegionalSecurity Complex-RSC), δηλ. ως ένα σύνολο μονάδων, οιδιαδικασίες ασφαλειοποίησης (securirisation) των οποίωνείναι τόσο διασυνδεδεμένες που δεν μπορούν να αναλυθούν ήτα προβλήματα ασφαλείας τους δεν μπορούν να επιλυθούνμεμονωμένα41. Τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι τα όρια(γεωγραφικά), η άναρχη δομή, η κατανομή ισχύος και ηκοινωνική κατασκευή (δηλ. φιλίες και εχθρότητες μεταξύτων συστατικών μονάδων)42. Όπως όλα τα περιφερειακάσυστήματα, έτσι και το ευρωπαϊκό χαρακτηρίζεται από κοινήπρακτική σε θέματα ασφαλείας δηλ. μια ολοκλήρωση καιιεράρχηση τους με τη συναίνεση όλων των συστατικώνμερών43.

Το κοινό σημείο των δυο αυτών προσεγγίσεων είναι ησυναίνεση των μερών του συστήματος σε θέματα ασφαλείας. Ηπροσπάθεια εξισορρόπησης της μοναδικής υπερδύναμηςλοιπόν, είναι γεγονός. Όμως, στο σύγχρονο μονοπολικόσύστημα θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν κάποιοι παράμετροι:α) λόγω ασύμμετρης κατανομής ισχύος, η εξισορρόπησηκαθίσταται μια προοπτική με μικρές πιθανότητες επιτυχίας,β) το χάσμα ισχύος δίνει δυνατότητες για δράση απόδιαφορετικά επίπεδα σε καθέναν από τους δυο δρώντες. Ενώοι Η.Π.Α. δρουν μόνες τους, η πολυτέλεια αυτή δενυφίσταται για τα κράτη της Ε.Ε., γ) η ευρωπαϊκή ασφάλειαεξαρτάται από την αμερικανική στρατιωτική ισχύ, ενώ για

41 Buzan B., Waever O., 2003, Regions and Powers: The Structure of International

Security, Cambridge University Press, Cambridge, σελ. 44.42 Ο.π., σελ. 51.43 Ο.π., σελ. 49.

13

να αμφισβητηθεί θα έπρεπε να αυξηθούν οι αμυντικοίπροϋπολογισμοί των κρατών-μελών σε δυσθεώρητα ύψη. Άρα θαμπορούσαμε να πούμε ότι η συμπεριφορά της Ε.Ε. είναιπαρασυρόμενη (bandwagoning) από τις αμερικανικέςπροθέσεις44. Την μη εξισορρόπηση και κατά συνέπεια τονμικρό βαθμό προόδου της ΚΕΠΠΑ, ενίσχυε η μη αίσθησηαπειλής (κατά το πρότυπο του Walt) που βασιζόταν στιςκοινές αξίες Η.Π.Α.-Ευρώπης και σε περιστάσεις όπως ηευρεία συναίνεση μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της11/09/200145.

Η μονομερής όμως δράση των Η.Π.Α. (πόλεμος στο Ιράκ,παραγκωνισμός στο Αφγανιστάν) δημιούργησε αισθήματαανασφάλειας στους Ευρωπαίους η οποία σε συνδυασμό με τοχάσμα ισχύος, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μιαδιαδικασία εξισορρόπησης που πήρε τη μορφή της ΚΕΠΠΑ καιτου επιχειρησιακού της μέρους, της ΕΠΑΑ. Με τις εξελίξειςαυτές, η Ε.Ε. προβαίνει σε μια ήπια εξισορρόπηση δηλ.αποδοχή της παρούσας ισορροπίας ισχύος και επιδίωξηκαλύτερων αποτελεσμάτων στα πλαίσια της46. Μια ευρωπαϊκήαμυντική ικανότητα θα δώσει στην Ε.Ε. τη δυνατότητα νααυτονομείται από τη θέση των Η.Π.Α., να εξαρτάταιλιγότερο από αυτές ως προς την άμυνα της και να έχειμεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ στους διατλαντικούςθεσμούς47. Άρα θα λέγαμε ότι η Ε.Ε. ως ενιαίος δρών,προσπαθεί να εξισορροπήσει την ολοένα και αυξανόμενη ισχύτων Η.Π.Α. αλλά το μεγάλο χάσμα ισχύος από τη μία πλευράκαι η αίσθηση της όχι άμεσης απειλής από την άλλη,44 Wivel A.,2008, ‘Balancing Against Threats or Banswagoning with

Power? Europe and the Transatlantic Relationship After the Cold War,

στο Cambridge Review of International Affairs, vol.21, no3, σελ. 289-305.45 Posen, B. 2006, ‘European Union Security and Defence Policy: Responseto Unipolarity?’, Security Studies, vol.15, no2.46 Γουόλτ Σ., 2007, Στρατηγικές Αντίστασης στην Ηγεμονία των Η.Π.Α., Εκδόσεις

Καστανιώτη, Αθήνα, σελ. 168.47 Ο.π., σελ. 171-172.

14

καθιστά τη διαδικασία αυτή αργή ως προς τα δομικάαποτελέσματα της θεωρίας του νεορεαλισμού (δηλ. τηντελική εξισορρόπηση με επίτευξη ταυτόσημου επιπέδουισχύος από πλευράς Ε.Ε.).

Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται και ο παράγοντας τηςυψηλής στρατηγικής, δηλ. της χρησιμοποίησης όλων τωνμέσων (στρατιωτικά, οικονομικά, διπλωματικά, κλπ) για τηνεπίτευξη των πολιτικών αντικειμενικών σκοπών48. Ως ενιαίοςδρών, η Ε.Ε. στην διαδικασία κατάρτισης υψηλήςστρατηγικής (ανάλυση διεθνούς περιβάλλοντος γιαδιαπίστωση ευκαιριών ή απειλών, εξαγωγή υλοποιήσιμωνστόχων, κατανομή πόρων, εσωτερική και εξωτερικήνομιμοποίηση)49 έχει οριοθετήσει τους στόχους της. Αυτοίκαι όλο το σκεπτικό χάραξης της Υψηλής Στρατηγικήςπεριγράφονται στο κείμενο της Ευρωπαϊκής ΣτρατηγικήςΑσφαλείας. Συγκεκριμένα, ως στόχους της Ε.Ε. ορίζει: «α)την επέκταση της ζώνης ασφάλειας και ευημερίας γύρω απότην Ευρώπη, β) την ενίσχυση των διεθνών πολιτικών καιοικονομικών θεσμών, με ιδιαίτερη έμφαση στον ΟΗΕ καιαναφορά στον ειδικό ρόλο της ΕΕ σε θέματα εμπορίου καιανάπτυξης και γ) την αντιμετώπιση των απειλών50». Ωςαπειλές εκλαμβάνονται η διεθνής τρομοκρατία, σχετιζόμενημε τα θρησκευτικά κινήματα, η διασπορά όπλων μαζικήςκαταστροφής, οι περιφερειακές συγκρούσεις, τα«αποτυχημένα» κράτη και το οργανωμένο έγκλημα51. Ηαντιμετώπιση των απειλών θα γίνεται με στρατιωτικά,48 Κολιόπουλος Κ. ,2008, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Β’

έκδοση, Ποιότητα, Αθήνα, σελ. 44.49 Platias A.G., Koliopoulos C., 2006, Thucydides on Strategy, εκδόσεις

Ευρασία, Αθήνα, σελ.51-52.50 Κιντής Α., Ντόκος Θ.Π., 2006, Διεθνής Οργάνωση και Ευρωπαϊκή

Ασφάλεια: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, στο Παγκόσμια

Ευρώπη; Οι Διεθνείς Διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιμ. Ξενάκης Δ.Κ.,

Τσινισιζέλης Μ.Ι., Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 280.51 Ο.π., σελ. 278.

15

οικονομικά και διπλωματικά μέσα52. Οι στρατιωτικέςεπιχειρήσεις αφορούν κατά κύριο λόγο τις αποστολέςΠέτερσμπεργκ (Petersberg) που περιλαμβάνουν αποστολέςδιαχείρισης κρίσεων, ειρηνευτικές αποστολές, ανθρωπιστικήδράση, επιχειρήσεις επιβολής/διασφάλισης της ειρήνης,κλπ53.

Η κατάσταση στη Σομαλία συγκεντρώνει αρκετά από ταχαρακτηριστικά των απειλών που περιγράφονται στηνΕυρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας. Είναι απόρροια τηςκατάστασης μη χρηστής διακυβέρνησης στην οποία έχειπεριπέσει το κράτος της Σομαλίας («αποτυχημένο κράτος»)και η πράξη της πειρατείας είναι καταδικαστέα από τοδιεθνές δίκαιο γεγονός που μαζί με την πρόσκληση γιαανάληψη δράσης του Ο.Η.Ε. (προστασία νηοπομπών WFP),δίνει την απαραίτητη διεθνή νομιμοποιητική βάση γιαστρατιωτική δράση. Επιπλέον μπορεί να εκληφθεί ως κρίσημε την ευρεία έννοια της αλληλεπίδρασης δυο μερών(πειρατές και διεθνής κοινότητα) που βρίσκονται σε σοβαρήσύγκρουση συμφερόντων54 (λύτρα για τους πειρατές,επιπτώσεις στην παγκόσμια ναυτιλία για την διεθνήκοινότητα), οπότε η αποστολή της ευρωπαϊκής ΔύναμηςΕπιχειρήσεων (αποτροπή, παρεμπόδιση και καταστολή πράξεωνπειρατείας και ένοπλης ληστείας) εμπίπτει στην διαχείρισηκρίσεων που ως αποστολή τύπου Πέτερσμπεργκ μπορεί νααναληφθεί από την Ε.Ε.. Επίσης η προστασία της ανθρώπινηςζωής (πληρώματα εμπορικών που διέρχονται από αυτό τοσημείο), παρέχει την εσωτερική νομιμοποίηση στους πολίτεςτων χωρών της Ε.Ε. και ένα μέρος της διεθνούς στους52 Ο.π., σελ. 280.53 Gärdner H., 2004, Η Ευρωπαϊκή Ασφάλεια μετά την 11η Σεπτεμβρίου,

στο Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας σε Σταυροδρόμι, επιμ. Ντάλης Σ.,

Τσάκωνας Π.Ι., Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 69.54 Κατ’ αντιστοιχία με τον ορισμό της κρίσης όπως αυτός παρατίθεται

στο Κολιόπουλος Κ., 2008, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Β’

έκδοση, Ποιότητα, Αθήνα, σελ.36.16

πολίτες όλου του κόσμου, προωθώντας την εικόνα μιας Ε.Ε.ως «δύναμης του καλού55». Γι αυτό και αποφασίστηκε ηαποστολή ναυτικής δύναμης κατά της πειρατείας.

Άρα, ως συμπέρασμα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ηεπιχείρηση ATALANTA είναι ένα μέρος της προσπάθειας γιααπόκτηση επαρκών στρατιωτικών δυνατοτήτων που κάνει ηΕ.Ε. ως ανεξάρτητος δρών του διεθνούς συστήματος για ναεξισορροπήσει την ισχύ των Η.Π.Α.. Η εξισορρόπηση αυτήδεν έχει στόχο την αμφισβήτηση της κυριαρχίας τωντελευταίων στο ορατό μέλλον αλλά αποσκοπεί στην επίτευξηκαλύτερων αποτελεσμάτων στο παρόν ισοζύγιο ισχύος μεαυτές, ώστε να εμπεδωθεί ο διεθνής ρόλος της Ε.Ε. ωςδύναμης του καλού και ως σημαντικού εταίρου των Η.Π.Α.στη διαχείριση των παγκόσμιων προβλημάτων. Γεγονός είναιότι μέχρι τώρα η Ε.Ε. είχε οργανώσει ελάχιστεςστρατιωτικές αποστολές και καμία ναυτική. Άρα τασυμπεράσματα από την επιχείρηση ATALANTA θα χρησιμεύσουνως οδηγός σε παρόμοιες αποστολές στο μέλλον και ωςσταθμός στην πορεία της ΕΠΑΑ για απόκτηση εμπειρίας καισημαντικών στρατιωτικών δυνατοτήτων. Στα θετικά σημείατης μέχρι τώρα δράσης προσμετράται και η διπλωματικήεπαφή με την Κένυα για την προσαγωγή των συλληφθέντωνπειρατών56 ,γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ενδεχόμενηδιπλωματική συνεργασία και με άλλες χώρες της περιοχής.Μελανό σημείο αποτελεί η συνεχιζόμενη εξάρτηση για τη

55 Bailes A.J.K., 2008, ‘The EU and a ‘Better World’: What Role for

the European Security and Defence Policy?’ International Affairs, vol.84,

no1, σελ.115.56 EUNAVFOR ATALANTA, 2010, EU naval operation against piracy, factsheet No 14,

πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010, <

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data

/docs/missionPress/files/100201%20Factsheet%20EU%20NAVFOR%20Somalia

%20-%20version%2014_EN04.pdf>.17

διεξαγωγή της επιχείρησης από νατοϊκές υποδομές σταπλαίσια του «berlin plus»57.

3.2 Ανάλυση βάσει συναινετικής συνομοσπονδίας.

Καθόσον η εν λόγω θεωρία προήλθε από το γεγονός τηςευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και όχι από μια γενική θεώρηση τουδιεθνούς συστήματος, η ανάλυση θα καλύψει λιγότερο χώροαπ ό,τι η προηγούμενη θεωρία.

Σύμφωνα λοιπόν με το υπόδειγμα της συναινετικήςσυνομοσπονδίας, η απόφαση για αποστολή ναυτικής δύναμηςστις ακτές της Σομαλίας είναι προϊόν διακρατικήςσυναίνεσης στη βάση κοινών συμφερόντων. Τα κράτη, με βάσητο εξωτερικό ερέθισμα από τις διεθνείς εξελίξεις(πειρατεία, ψήφισμα Ο.Η.Ε.) και την εκτίμηση τωνσυμφερόντων τους (κατά πόσο εκπληρώνονται τα κριτήριααπειλής βάσει της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφαλείας,πλήγμα σε εμπορική ναυτιλία κρατών-μελών, κλπ)συνεδρίασαν στα πλαίσια των θεσμών της Ε.Ε. και τωναρμοδιοτήτων τους όπως αυτές προκύπτουν από τιςυπογραφείσες συνθήκες 58 και αποφάσισαν την αποστολήναυτικής δύναμης με εθελούσια συμμετοχή κρατών-μελών,ενδεχομένως στα πλαίσια του συναινετικού μηχανισμού τηςδιαρθρωμένης συνεργασίας59.57 Υφαντής Κ., 2007, Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, στο

Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές 50 Χρόνια, επιμ. Μαραβέγιας Ν.,

Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ.382-385.58 Πασσάς Α.Γ., 2007, Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική

Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και

Πολιτικές 50 Χρόνια, επιμ. Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις

Θεμέλιο, Αθήνα, σελ.359-368.59 Κιντής Α., Ντόκος Θ.Π., 2006, Διεθνής Οργάνωση και Ευρωπαϊκή

Ασφάλεια: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, στο Παγκόσμια

Ευρώπη; Οι Διεθνείς Διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιμ. Ξενάκης Δ.Κ., 18

Άρα τα κράτη-μέλη κινήθηκαν μέσω του υπάρχοντοςθεσμικού πλαισίου προκειμένου να προωθήσουν (όσα είχανσυμφέρον) την ιδέα της αποστολής ναυτικής ευρωπαϊκήςδύναμης για συμβολή στην πάταξη της πειρατείας. Ταθεσμικά όργανα εξωτερικής πολιτικής, αποτέλεσμα τωνσυναινετικών διαβουλεύσεων όπως αυτές αποτυπώθηκαν στηΣυνθήκη της Λισσαβώνας συνεδρίασαν και εκεί οι εκπρόσωποιτων χωρών παρουσίασαν τις απόψεις τους σχετικά με τηνανάληψη δράσης. Η απόφαση που λήφθηκε ήταν στο πνεύμα τηςσυναινετικής δημοκρατίας και όχι δεσμευτική για τα κράτηπου δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν (π.χ. τα ηπειρωτικάκράτη που δεν έχουν ναυτικό). Προφανώς ,στο ίδιοσυναινετικό και δημοκρατικό πνεύμα αν ένα κράτος μέλοςαποφασίσει ότι δεν εξυπηρετούνται πια τα συμφέροντα τουαπό τη συμμετοχή στην επιχείρηση μπορεί μέσω των θεσμώννα διεκδικήσει και βάσει της συναίνεσης να αποσύρει τιςόποιες δυνάμεις έχει διαθέσει. Η αντίστροφη λογικήμπορεί επίσης να εφαρμοστεί, δηλ. η πρωτοβουλία κάποιουκράτους-μέλους να εισηγηθεί την περαιτέρω εμπλοκή στιςεξελίξεις και κινήσεις όπως η συμφωνία με την Κένυα στοίδιο ακριβώς πνεύμα. Σε καμία περίπτωση δεν θίγεται ηκρατική κυριαρχία και η ετερότητα (εθνική, κοινωνική,πολιτισμική, συνταγματική).

Όσον αφορά το προαναφερθέν στοιχείο της στρατηγικήςπου ενυπάρχει και το οποίο εκφράστηκε μέσω της ΕυρωπαϊκήςΣτρατηγικής Ασφαλείας, η θεωρία της συναινετικήςσυνομοσπονδίας μπορεί να επεξηγήσει την σύνταξη τουκειμένου αυτού βάσει πάλι της συναινετικής δημοκρατίαςόπως αυτή εκφράστηκε στο Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης(2003, όπου και παρουσιάστηκε το εν λόγω κείμενο) και τωνελαχίστων κοινών συμφερόντων που έχουν τα κράτη-μέλη γιατον διεθνή ρόλο της Ε.Ε. Για τον λόγο αυτό, το κείμενοχαρακτηρίζεται από την απουσία σαφών και συγκεκριμένωνκατευθύνσεων αποτελώντας μια προσπάθεια εξεύρεσης κοινού

Τσινισιζέλης Μ.Ι., Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 274-275.19

τόπου ως προς την αντίληψη απειλής και την ακολουθητέαστρατηγική60.

ΜΕΡΟΣ 4: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι αναλύσεις βάσει των δυο θεωριών πουπαρουσιάστηκαν δεν είναι αντικρουόμενες αλλάσυμπληρωματικές. Αμφότερες παρέχουν ένα ικανοποιητικόπλαίσιο ανάλυσης του γεγονότος.

Ο νεορεαλισμός μας παρέχει το εξωτερικό (διεθνές)περιβάλλον το οποίο παρέχει τους ενδεδειγμένους δρόμουςπου πρέπει να ακολουθήσει ένας δρών για να εξασφαλίσειτην επιβίωση του, ακόμα και την επικράτηση του έναντιάλλων. Η επιχείρηση ATALANTA είναι ένα ακόμη βήμα στηνδιαδικασία απόκτησης σημαντικών στρατιωτικών ικανοτήτωναπό την Ε.Ε. στην προσπάθεια μιας ήρεμης (και

60 Κιντής Α., Ντόκος Θ.Π., 2006, Διεθνής Οργάνωση και Ευρωπαϊκή

Ασφάλεια: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, στο Παγκόσμια

Ευρώπη; Οι Διεθνείς Διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιμ. Ξενάκης Δ.Κ.,

Τσινισιζέλης Μ.Ι., Ι. Σιδέρης, Αθήνα, σελ. 281-282.20

προσεκτικής) εξισορρόπησης των Η.Π.Α. προκειμένου νακάνει αισθητή την παρουσία της στους διατλαντικούςθεσμούς και να ενισχύσει την ασφάλεια της σε περίπτωσηπου η υπερδύναμη καταστεί απειλητική για αυτήν ή απωλέσειτις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει για την ευρωπαϊκήασφάλεια.

Επιπλέον το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από τηνεμφάνιση νέων δυνάμεων όπως είναι η Κίνα ,η Ινδία και ηαναγεννημένη Ρωσία που από γεωγραφικής άποψης αποτελείτην πιο άμεση απειλή για τα ευρωπαϊκά κράτη. Άρα ηεξισορροπητική κίνηση της Ε.Ε. αφορά εμμέσως και τιςαναδυόμενες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος. Η αργήταχύτητα υλοποίησης οφείλεται στο γεγονός ότι στα πλαίσιατης υψηλής στρατηγικής πρέπει να γίνει μια σύζευξη σκοπώνκαι μέσων προκειμένου να επιτευχθεί ο αντικειμενικόςσκοπός, στις προσεκτικές κινήσεις προκειμένου η ευρωπαϊκήενδυνάμωση να μην εκληφθεί ως απειλή από τις Η.Π.Α. καιστην έμφαση που δίνεται στην ήπια ισχύ για λόγουςεσωτερικής και διεθνούς νομιμοποίησης.

Θα λέγαμε ότι η επιχείρηση ATALANTA σηματοδοτεί τηνδιεύρυνση των ικανοτήτων της Ε.Ε. με τη διεξαγωγή τέτοιωναποστολών και τα διδάγματα που θα προκύψουν θασυντελέσουν στην ποιοτική αναβάθμιση των στρατιωτικώνδυνατοτήτων αποτελώντας το σκαλοπάτι για περαιτέρωεξέλιξη της ΕΠΑΑ. Μελανό σημείο συνεχίζει να αποτελεί ηεξάρτηση από τις νατοϊκές υλικοτεχνικές υποδομές.

Η νεορεαλιστική ανάλυση τέλος, παρουσιάζει τοεγγενές μειονέκτημα της νεορεαλιστικής θεωρίας δηλ. τοναυτοματισμό των γεγονότων βάσει της θέσης ότι η δομήεπηρεάζει τους δρώντες χωρίς να λαμβάνει υπόψη ταεσωτερικά χαρακτηριστικά των δρώντων αυτών61 δηλ. στησυγκεκριμένη περίπτωση την βούληση των ευρωπαϊκών κρατών

61 Κουσκουβέλης Η., 2005, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Δ’ έκδοση, Ποιότητα,

Αθήνα, σελ.65.21

για ενιαία πολιτική άμυνας και ασφάλειας και τηνεπακόλουθη στρατιωτική δραστηριοποίηση που οδήγησε τελικάστην απόφαση για ευρωπαϊκή συμμετοχή στην προσπάθειαεξάλειψης της πειρατείας σε έναν σημαντικό για τηνπαγκόσμια ναυτιλία εμπορικό διάδρομο.

Η συναινετική συνομοσπονδία παρέχει των εσωτερικόπλαίσιο βάσει του οποίο έλαβε χώρα συνεδρίαση τωνεσωτερικών θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. με αφορμή τοεξωτερικό ερέθισμα. Η απόφαση λήφθηκε στο πνεύμα τηςσυναινετικής δημοκρατίας, με τα κράτη που είχαν τηβούληση και την δυνατότητα να αναλαμβάνουν τη διεξαγωγήτης επιχείρησης. Δεν θίχθηκε σε καμία περίπτωση η εθνικήκυριαρχία και οι ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών,αντιθέτως έγιναν απόλυτα σεβαστές όλες οι περί τουαντιθέτου γνώμες και τυχόν αδυναμίες ή αρνήσειςσυμμετοχής στην επιχείρηση.

Και σε αυτήν την θεωρία υπάρχει η εγγενής αδυναμίατου διακυβερνητικού χαρακτήρα ότι δηλ. δεν παρέχειενδείξεις για τη «συμμετοχή των πολιτών στα ευρωπαϊκάκοινά62» και κατ’ επέκταση στις διαδικασίες λήψηςαποφάσεων για την επιχείρηση ATALANTA.

Από τις δυο ανωτέρω θεωρίες προκύπτει η βούληση γιαευρωπαϊκή αυτοδυναμία έναντι οποιασδήποτε δύναμης. Ηεπιτυχία του εγχειρήματος θα εξαρτηθεί (εκτός από τηνπροαναφερθείσα βούληση) από δύο επιπλέον παράγοντες: α)σε θέματα διεθνούς και εσωτερικής νομιμοποίησης, από τηνεπιτυχή παρουσίαση της ευρωπαϊκής ήπιας ισχύος ωςεναλλακτική της αμερικανικής, προερχόμενη απόδιαφορετικές πηγές (κουλτούρα, πολιτικές αξίες και62 Τσινισιζέλης Μ.Ι.- Χρυσοχόου Δ., 2007, Πολιτική Θεωρία της

Ευρωπαϊκής Ενοποίησης: Από τον Λειτουργισμό στον Νέο

Ρεπουμπλικανισμό, στο Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές 50 Χρόνια,

επιμ. Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ.

146.22

εξωτερική πολιτική)63. Η «υπό κατασκευή» ευρωπαϊκήταυτότητα αλλά ακόμα και οι διακριτές εθνικές ταυτότητεςπαρέχουν ένα ευνοϊκό πλαίσιο σε αυτήν την προσπάθεια.Επιπλέον η ήπια ισχύς θα πρέπει να συνεπικουρεί τηνσκληρή με την έννοια της ανάπτυξης στρατιωτικώνικανοτήτων για νομιμοποιημένη διευθέτηση διεθνών κρίσεων,β) την εμπέδωση αυτού του πνεύματος στους θεσμούς και τηνπροσπάθεια για μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση για τηνεπίτευξη του. Ιδωμένη από αυτό το πρίσμα, η επιχείρησηATALANTA, είναι μέρος αυτής της προοπτικής.

Βιβλιογραφία

1. International Expert Group on Piracy off the SomaliCoast,2008, ‘Final report: Assessment andRecommendations’ στο Piracy off the Somali Coast, Workshopcommissioned by the Special Representative of theSecretary General of the UN to Somalia Ambassador AhmedouOuld‐ Abdallah, Nairobi 10‐21 November 2008.

2. Carlsnaes W., Risse T., Simons B.(επιμ.), 2007,Handbook of International Relations, Sage Publications, London.

3. Jackson R., Sorensen G., 2006, Θεωρία και Μεθοδολογίατων Διεθνών Σχέσεων: Η Σύγχρονη Συζήτηση, μετ. ΚωνσταντινίδηςΧ., Gutenberg, Αθήνα.

4. Κώνστας Δ., Αρβανιτόπουλος Κ., 2002, Διεθνείς Σχέσεις:Συνέχεια και Μεταβολή, Γ’ έκδοση, Ι. Σιδέρης, Αθήνα.

5. Κουσκουβέλης Η. 2005, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Γ’έκδοση, Ποιότητα, Αθήνα.63 Nye J.S. Jr, 2005, Ήπια Ισχύς: Το Μέσο Επιτυχίας στην Παγκόσμια Πολιτική, μετ.

Μπαρτζινόπουλος Ε., Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 43.23

6. Mearsheimer J.J., 2007, Η Τραγωδία της Πολιτικής τωνΜεγάλων Δυνάμεων, Γ’ έκδοση, μετ. Κολιόπουλος Κ., Ποιότητα,Αθήνα.

7. Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ. (επιμ.), 2007, ΝέαΕυρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές 50 Χρόνια, επιμ.Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα.

8. Χρυσοχόου Δ. ,2006, Δοκίμιο για τη Διεθνή Θεωρία: Νέες ΜορφέςΚυριαρχίας και Συναρχίας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

9. Siedschlag A.,2006, ‘Neorealist contributions to atheory of ESDP’,στο II. European Security Conference, Panel“Contemporary Analytical Approaches to European Security and EffectiveMultilateralism”, Innsbruck.

10. Ayanoglu S.T., 2007, ‘The Evolution of ESDP: RecentPolitical Developments and Social Constructivism, MEAThesis, Lund University.

11. Παπασωτηρίου Χ., 2008, Η Διεθνής Πολιτική τον 21ο Αιώνα,Ποιότητα, Αθήνα.

12. Ήφαιστος Π., 2006, Θεωρία Διεθνούς και ΕυρωπαϊκήςΟλοκλήρωσης, έκτη έκδοση, Ποιότητα, Αθήνα.

13. Buzan B., Waever O., 2003, Regions and Powers: The Structureof International Security, Cambridge University Press, Cambridge.

14. Cambridge Review of International Affairs, vol.21, no3.

15. Security Studies, vol.15, no2.

16. Γουόλτ Σ., 2007, Στρατηγικές Αντίστασης στην Ηγεμονία τωνΗ.Π.Α., Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα.

17. Κολιόπουλος Κ. ,2008, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότηταέως Σήμερα, Β’ έκδοση, Ποιότητα, Αθήνα.

18. Platias A.G., Koliopoulos C., 2006, Thucydides onStrategy, εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα.

24

19. Ξενάκης Δ.Κ., Τσινισιζέλης Μ.Ι. (επιμ.), 2006, ΟιΔιεθνείς Διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ι. Σιδέρης, Αθήνα.

20. Ντάλης Σ., Τσάκωνας Π.Ι. (επιμ.), 2004, Η ΕυρωπαϊκήΠολιτική Άμυνας και Ασφάλειας σε Σταυροδρόμι, Ι. Σιδέρης, Αθήνα.

21. International Affairs, vol.84, no1.

22. Nye J.S. Jr, 2005, Ήπια Ισχύς: Το Μέσο Επιτυχίας στηνΠαγκόσμια Πολιτική, μετ. Μπαρτζινόπουλος Ε., ΕκδόσειςΠαπαζήση, Αθήνα.

Πηγές στο διαδίκτυο:

1. Ο.Η.Ε.,χ.χ. Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982, section VII, article 101, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010 http://www.un.org/Depts/los/convention_agreements/texts/ unclos/part7.htm>.

2. Συμβούλιο Ασφαλείας Ο.Η.Ε. 2008, Ψήφισμα 1816/2008,Νέα Υόρκη, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/N0834379.pdf

3. Συμβούλιο Ε.Ε.,2008, COUNCIL JOINT ACTION 2008/749/CFSP of 19 September 2008 on the European Union military coordination action in support of UN Security Council resolution 1816 (2008) (EU NAVCO),Βρυξέλλες, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010, < http://eur-lex. europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?ri=OJ:L:2008:252:0039:0042:EN:PDF>

4. Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας Ε.Ε., 2008, POLITICALAND SECURITY COMMITTEE DECISION ATALANTA/1/2008 of 18 November 2008on the appointment of an EU Force Commander for the European Union military operation to contribute to the deterrence, prevention and repression of acts of piracy and armed robbery off the Somali coast (Atalanta), Βρυξέλλες, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2008, < http://eur-

25

lex.europa.eu /LexUriServ /LexUriServ.do? uri=OJ:L:2008:317:0024:0024:EN:PDF>.

5. EUNAVFOR ATALANTA, 2010, EU naval operation against piracy, factsheet No 14, πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2010,

< http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data /docs/missionPress/files/100201%20Factsheet%20EU%20NAVFOR%20Somalia%20-%20version%2014_EN04.pdf>.

26