Download - Mizoram Agriculture

40

Transcript of Download - Mizoram Agriculture

Editor

Dr. O. P. Singh

Director of Agriculture

(Drop Husbandry &

Minor Irrigation)

Joint Editors

H. Thankhuma

Dy. Director of Agriculture

(Extension)

R. Zoramthanga

AAIO

Directorate of Agriculture

Cir. Manager

Lalchhanliana

S.D.A.E

Zoram Loneitu-a

thu chhuah duh nei

emaw, lehkha thawn

duh emaw chuan a

hnuaia Address-ah

thawn tur a ni.

Editor

ZORAM LONEITU

P.O. Box – 098

Dte. of Agriculture,

Mizoram : Aizawl.

Pin - 796001

CONTENTS

ZORAM LONEITU 2003

1. Editorial ……………………………………………..……………………….……..

2. Kum 2004 chhunga Mizorama Buh Hnahkhawr Pangang

(Rice Leaf Folder) chanchin tlangpui……………………………………

3. Thlai/Hnim Tawih hmanga Leitha Siam Dan………………...……..

- H.Thankhuma,

Deputy Director of Agriculture Extension

4. Khau puang hripui leng aia hlauhawm zawk chu …………………

- By : H Joela, S.O-Cum-S.A

5. Women in Agriculture Tour to Sikkim……………………………………

- Vanngurbiaki Vanchhawng, Hnahthial

6. Fur Zikhlum Saiha lamah pawh…… …….…………….…………………..

- H.Lalthanpuia, DAO, Saiha

7. Hrisel nan eitur tha -Buluih ………………………………….……….…

- By Daniela, AEO( Hqrs) DAO, Aizawl Office.

8. Final Area and Production of Crops ……………………………………….

- R.Zoramthanga, Asst.Agril Information Officer

Directorate of Agriculture, Aizawl

9. Organic Agriculture/Farming………………….. .....................................

- James Lalsiamliana, Asst.Plant Protection Officer

Directorate of Agriculture Mizoram, Aizawl.

10. Alu leh Mizoram Leilung ……………………………………………………

- R.Zoramthanga, Asst.Agril Information Officer

Directorate of Agriculture, Aizawl

11. KEIMAHNI …………………………………………………………….……………

Editorial

Khawvel hmasawnna a lo san zel laiin mithiam ten nunna leh hriselna a hlut zia an

hrechhuak thar zel a, nunna atana kan thil ei thin thenkhat te atanga natna lo awm theih

dan leh nun a tih tawi theih dante an hmuchhuak a, chung zingah chuan Synthetic

Chemical Fertilizers leh Pesticides te hnuhma pawh a telve tih a hriat a ni. Hei vang hian

Tur (Poisons) hnuhma a awm lo thei ang ber a thlai thar chhuah nan Organic Farming hi

uar taka hman tumna a lo awm ta a ni. Kum 2000 A.D khan Ministry Of Commerce

hnuaiah National Programme of Organic Production (NPOP) hi duan chhuah lo ni tawh in

Organic Certification neite tan pawh tanpuina pek dan tur chiangkuang taka ruahmanna

siam a lo ni tawh bawk a, tichuan Mizoram sorkar pawhin kan rama thil tharte an lo hlut

zawk theih nan leh kan leilung hlutnate kan vawn nun reng theih nan “The Mizoram

Organic Farming Bill 2004” chu July 12th , 2004 khan Mizoram Assembly ah lungrual

takin a lo pass ta a ni.

Organic Product te hi a hrisel a, duhtu an tam a, aman a sang a, hralh pawh a man

bik thin. Mizoram Intodelh nan leh sum leh pai dinhmun siam that nan Organic Farming

hi hmanraw thatak a nih a beiseiawm a ni.

He Programme ( Organic Farming ) pawimawh tak tihlawhtling tur hian sorkar

lam thuneitute leh loneitu zawng zawngte lungrual tak a thawh ho a ngai dawn a,

Mizoram hmasawnna kawng thar a hawn ngei a beiseiawm a, zoram loneih dan hi

Contract Farming ah a hruai lut ang a, Permanent Farming in Mizoram hi a kal theih a

beiseiawm dawn bawk a ni

KUM 2004 CHHUNGA MIZORAMA BUH HNAHKHAWR PANGANG (RICE LEAF

FOLDER) CHANCHIN TLANGPUI

Buh hi Mizoramah chuan chaw atana kan rin pui ber a ni a. Heng buh te hi

tlangram lo (jhum) leh leilet (WRC) ah chin an ni. Mizo mipui za ah 50.20 te hian buh an

ching. Ruah vantla ringin buh tam zawkte hi chu chin an ni a, hmun thenkhatah tui lakna

nen a chinna hmun tlem a awm bawk. Mizoramin ruahtui a dawn te hi fur laiin a tam

deuh ber a, May thla atanga intanin October thla tawp thleng ruahtui a tla thin.

ZORAM LONEITU -

ZORAM LONEITU -

Kum 2004 chhung hian thal laia Mizoram chhunga buh chin na hmun zawng zawng

zau zawng te chu leilet buh hmun (WRC) 16,013 ha. leh tlangram lo 43,947 ha vela chhut

a ni.

Hnahkhawr Pangang buh kung eichhetu lo lan chhuah tan dan :

August thla laihawl , Kum 2004 atang khan buh hnah khawrtu pangang (Rice leaf

folder/Rice leaf roller) te hi Mizoram khawchhak lam leh ram chhung laili lamah an rawn

puang thut mai a. August thla tawp lam a lo nih chuan chhim lam leh khawthlang lamah

pawh an lo puang nasa hman hle a ni.

A tir lamah chuan heng pangang te hi leilet buh (WRC) ah chauh hmuh an ni a,

amaherawhchu, thla tawp lamah chuan tlangram lo buh zingah te pawh an lo pakai ta zel

a. Mizoram hmar kil leh chhimkil lamah erawh chuan an puang nasa lutuk lem lo. Heng

hmun tih lohah chuan Mizoram hmun dang te chu he pangang puang hian a tibuai nasa

hle a ni.

Pangang puan dan kimchang :

1. A puanna hmunte : Buh hnah khawrtu pangang an hmuhna hmasa ber chu

kawlkulh, chhimluang leilet (WRC) buh hmunah ni 18.07.2004 khan a ni . Hei hi

Khawzawl Agriculture Sub-division , Champhai District huam chhung a ni. Hetih

hun lai hian a la puang nasa lutuk lova, rannung thahna hlo Nuvan (Dichlorvos –

contact Insecticide) litre 5 hmanga kah an ni. Organic Bill ,2004 pass a lo nih tawh

avangin Agriculture Department hian damdawi a nei tawh lova. He damdawi pawh

hi nikum lama hman bang tlem an lo kawl that an hmang ta a ni.

Ni 16.08.2004 khan heng khuate Hrianghmun, Teikhang, Kawlbem leh Mimbung,

Ngopa Agriculture Sub-Division hnuaia awm atangte hian pangang a puang nasa hle a. Ni

18.08.2004 khan Directorate of Agriculture , Aizawlah hriattir nghal a ni a.

Hetiang bawk hian zokhaw hmun dang Champhai Agriculture District leh Aizawl

Agriculture hnuai atangte pawn hrattirna dawn belh zel an ni bawk.

He pangang puanna hmunte hi leilet (WRC) buh hmun 3,431ha. leh tlangram buh

hmun 6061 ha. vel niin ni 12.09.2004 thleng khan chhut an ni.

2. Pangang puanna hmunte leh damdawi leh a kahna pek chhuah Zat (Ni

12.09.2004) thlengin.

Sl. No.

Name Of Agril.No District

Of Villages

Quantities Issued.

Pesticides Sprayers

1 Champhai 68 618 lits 16

2 Aizawl 63 585 lits 84

3 Lunglei 32 120 lits 15

4 Mamit 5 50 lits 15

5 Kolasib 4 50 lits 10

6 Saiha 1 10 lits 5

3. Lo lama Pangang puang suat nan a hmalak dan : Agriculture District hrang

hrang hnuaia field staff awmte chu pangang puanna hmun ah thawn darh an ni a,

Pesticide (pangang thahna hlo) leh sprayer te kengin an kap a. District Officer te

leh Sub-division Officere ten a hmun ngei ah kalin an en pui a ni.

Heng mai bakah hian Agriculture Director duh danin Directorate Of

Agriculture,Aizawl atangin Plant protection Squad team nga (5) siam an ni a. Heng

teamte hian District Agriculture Officer hmun hran hran a awmte thurawn ang zelin

then darhin heng pangang puanna khuaah te hian kalin pesticide leh Sprayer nen an

feh chhuak bawk.

4. Tuna a dinhmun : Thlaiin ziaawm lam a pan chho mek a, pangang chetna hnuhma

thar hriat zawm a ni tawh rih lo.

5. Zokhua a nghawng dan :

A. Champhai Agriculture District B. Serchhip Agriculture District

Sl. No

Village Jhum (Ha)

WRC (Ha)

Sl. No

Village Jhum (Ha)

WRC (Ha)

1 Champhai 400 0 1 Serchhip 71 0

2 Zote 50 0 2 Khumtung 6 0

3 Ngur 40 0 3 Chhingchhip 20 20

4 Vapar 10 10 4 Keitum 5 0

5 Hnahlan 50 30 5 Hmuntha 0 15

6 Lungphunlian 3 30 6 Hualtu 0 10

7 Vaikhawtlang 2 20 7 Thenzawl 8 0

8 N.Diltlang 10 10 8 Sialhau 5 0

9 Murlen 0 40 9 Baktawng 6 0

10 Tlangsam 50 0 10 Bungtlang 5 0

11 Ruantlang 20 40 11 Lungpho 0 8

12 Mualkawi 2 30 12 Hmunzawl 2 10

13 S.Khawbung 10 20 13 Chhiahtlang 20 18

14 Zotlang 200 0 14 Vanchengpui 0 10

15 Vaphai 30 0 15 Chekkawn 5 0

16 N.Khawbung 15 35 16 Mualcheng 21 0

17 Hmunhmeltha 200 0 17 Sailulak 11 0

18 Buang 0 40 18 Saitual 32 148

19 Sesih 40 0 19 Mualpheng 0 80

20 Leisenzo 40 0 20 Dilkhan 0 20

21 Kelkang 0 20 21 Rulchawm 8 0

22 Bungzung 30 15 22 Tualbung 2 232

23 Tualcheng 5 50 23 Lenchim 0 48

24 Bulfekzawl 12 0 24 Sihfa 4 60

25 Hruaikawn 6 10 25 Ruallung 4 0

26 Tuipui 10 0 26 Buhban 0 92

27 Pamchung 0 20 27 Lungpher 6 0

28 Chawngtlai 55 60 28 Keifang 28 32

29 Tualte 30 50

Total 269 803

30 Khawhai 100 270 31 Biate 80 180

32 Kawlkulh 20 10 33 Chhawrtui 5 150 34 Ngopa 50 150 35 Mimbung 20 130 36 Teikhang 10 120 37 Hrianghmun 40 100 38 kawlbem 10 110 39 Rabung 50 70 40 Khawzawl 170 160 41 Farkawn 5 0 42 Chalrang 40 140 43 N.Chalrang 40 150 44 Neihdawn 8 20 45 Ngaizawl 15 50 46 Khualen 0 18 47 Tualpui 7 45 48 Hmuncheng 0 35 49 Arro 0 18 50 Vangtlang 10 110 51 Puilo 0 100 52 Sialhawk 110 180 53 Tlangpui 6 120 54 Tlangpuite 4 100 55 Zawlsei 0 20 56 Vankal 2 100 57 Hliappui 5 150 58 Pawlrang 20 100 59 N.E.Khawdungsei 20 100 60 Chiahpui 10 100 61 Lamzawl 6 100 62 Dulte 0 1 63 Leithum 2 5 64 Khuangleng 2 0 65 Samthang 21 0 66 Melbuk 5 0 67 Khuangthah 0 20 68 Zokhawthar 6 0

Total 2219 3762

A. Aizawl Agriculture District

Sialsuk Circle 60 190 Darlawn Circle 0 40

Sl. No

Village Jhum (Ha)

WRC (Ha)

Sl. No

Village Jhum (Ha)

WRC (Ha)

1 Sialsuk

28 Darlawn 2 Chamring

29 Sawleng

3 Phulpui 4 Hmuifang

Phullen Circle 25 115

5 Maubuang

30 Phullen 6 Sumsuih

31 Khawlek

7 Samlukhai

32 Phuaibuang 8 Chawilung

33 Suangpuilawn

9 Thiak

34 Khawlian

10 Lamchhip 11 Sailam

Khawruhlian Circle 0 79

Muallungthu Circle 15 50 35 Khawruhlian 12 Muallungthu

36 Khanpui

13 Melriat

Total 670 646

14 Falkawn

Aizawl North Circle 0 100 15 Durtlang

16 Tuirial 17 Sihphir

Thingsulthliah Circle 5 67

18 Thingsulthliah 19 Sesawng 20 Tlangnuam 21 Tlungvel 22 N.Vanlaiphai 225 0

23 Lungchhuan 25 0 24 Khawlailung 10 5

25 East Lungdar 33 0 26 Sailulak 5 0 27 Leng 7 0

A. Lunglei Agriculture District B. Mamit Agriculture District

Sl. No

Village Jhum (Ha)

WRC (Ha)

Sl. No

Village Jhum (Ha)

WRC (Ha)

1 Haulawng 46 0 1 Darlung 0 8

2 Mualthuam N 23 0 2 Salem Boarding 10 0

3 Hnahthial 8 40 3 Bawngvate 5 0

4 Nghasih 15 3 4 Nghalchawm 5 15

5 Rahsi Veng 0 8 5 Dialdawk Valley 20 0

6 Venghlun 0 7

Total 40 23

7 Zotlang 34 0 8 Tlabung 18 0 C. Kolasib Agriculture District

9 S.Vanlaiphai 10 100 1 Nisapui 0 30

10 Buarpui 34 0 2 Thingdawl 0 20

11 Bunghmun 0 20 3 Vairengte 0 20

12 Changpui 0 35 4 Kawnpui 0 40

13 Thenhlum 3 18

Total 0 110

14 Tawihpui N 0 50 15 Tawihpui S 0 57 F. Saiha Agriculture District

16 Mamte 0 63 1 Sangau (Pangkhua) 0 2

17 Thingfal 7 29

Total 0 2

18 Mausen 3 25 19 Chawilung 0 50 20 Zawlpui 44 0 21 Sazuklui 18 0 22 Mualcheng S 0 104 23 Pangzawl 5 0 24 Thiltlang 0 32 25 Rawpui 2 14 26 Zohnuai 7 0 27 Zote 34 0 28 Nunsury 35 0 29 Patnabhat 42 0

30 Khaizawl 21 0 31 Phairuangkai 0 25 32 Serte 0 35 33 Total 409 715

GRAND TOTAL : 3431 6,061

Kum 2003 leh 2004 chhunga pangang puanna hmuna ruahtui tlakdan, sik leh sa leh

boruak hnawn dan chungchang .

Pangang hnah khawr chi ho puan deuh thut report dawn hmasak ber ni chu ni

16.08.2004 kha a ni a- Hrianghmun leh a chhehvel khua ngopa Agriculture Circle hnuaia

mi an ni a. Heng khuate hi Champhai Agriculture District huam chhung niin, Mizoram

khawchhak lam a ni. Heta tang hian Aizawl Agriculture District huam chhung leh

Agriculture District dang atangin report dawn belh zel a ni.

Hetiang teh thuta pangang a puan vak nachhan hi ruahtui tlak tam vangte leh

temperature (sik leh sa) leh humidity (boruak hnawng) July leh August thla chhunga

khaw awm danin a zir hrim hrim vang niin a hriat a. Pangang te hi buh hmunah an awmsa

a, khaw awmdan hian a zir tak em avangin an puang ta chiam niin a lang. Nikum lamah

erawh kha chuan thlai tichhe khawpin an tam lem lo a ni thei.

Ngopa, Champhai leh Aizawl a July leh August thla, kum 2003 leh 2004 chhunga mi

chu hetiang hi an ni.

Name of Station

July August

2003 2004 2003 2004

Ngopa 237mm 448mm 559mm 424mm

Champhai 223mm 494mm 223mm 190mm

Aizawl 373mm 643mm 368mm 300mm

Total 833mm 1,585mm 1,150mm 914mm

Average Temperature leh relative humidity kum 2003 leh 2004 chhunga record

Month & Year Station

Temperature in Degree celcius

Relative Humidity %

Max. Min. Max. Min.

July,2003 31.8 22.7 92 46

July,2004 25 20.4 95 80

August,2003 30.9 20.6 87 51

August,2004 27.3 20.9 89 68

Buh thar hloh zat tur chhutna :

Buh chin zawng zawng za a sawmnga (50 %) chu heng pangang puanna hmunah te

hian hloh tur a chhut chhuah an ni.

Chinna Hmun Zau Zawng (Ha)

Thar chhuah Beisei zat

Pangang eichhiat Beisei zat(ha)

Hloh tur zat

Tharchhuah Rs.

WRC =16,013 40,963 MT 3,431 Ha. 6,432 MT 1.51 Crores

Jhum =43,947 73,825 MT 60,31 Ha. 8,682 MT

THLAI /HNIM TAWIH HMANGA LEITHA SIAM DAN

H.Thankhuma

Deputy Director of Agriculture

Extension

Hnim tawih leitha siam nan rannung/hriak nung te reuh te te (Microbial life) a

mamawh a. Heng hrik nung te hian hnim hnah, kan hnawm hnawk te pai tawihin chaw ah

an hmang thin . Heng an paitawih hi thlai tan a chaw tha em em a lo ni ta a ni. Heng hrik

nung te hian mihring leh thlainung ang bawkin boruak (air) tui leh chaw an mamawh ve

bawk –Heng thil pawimawh te hi I lo bih chiang teh ang.

1.Water : Hnim tawih siamtu hriknung te hian boruak (air) awm lohna chuan hna an

thawk thei lo. Chuvangin Compost kan siamah hian boruak kal chhuah zung zungna kan

siam tur a ni. Chawh leh fo pawh a tha.

2.Water : Hnim dahkhawm titawih tu tur Hriknung hnathawh theih nan hnawng/tui a

mamawh. Hnawng a that loh chuan Hriknungin hna an thawk chak lova, tawih dur insiam

a chak lo tihna a ni.

3.Food(Chaw) : Chi hnih zau deuhin lo then hrang ila _

(a) Browns : Hnimhnah ro, thing zai nawi te an ni.

(b) Greens : Hnimhnah hring , Bawngek/ran ek te an ni. A chhunga kan sawi ai hian

Nitrogen an pai tam zawk.

Hnimhnah ro (browns) leh hnimhring (Greens) inpawlh hi hriknung tan an chaw

tha ber a ni.

Tawihdur siam dan chi hrang hrangte-

(A)Tawihdur Siamna hmun thlann :-

1) Tawihdur siamna hmun chu awlsam taka pawh theih a ni tur a ni.

2) Tawihdur siamna hmun chu hmun sang lam deuh, ruah tuiin a chiahpiah theih

lohna thlan tur.

3) Bawngin hnaih emaw tui awmna hnaiah emaw thlan tur.

1.Indore Method : He tawihdur leitha siam hi Pu A.Howard leh Pu Y.D .Wad ten kum

1924 leh 1931 ah Indore a an hmuh chhuah a ni a. He tawihdur siam naah hian

Bawngek/ranek hi a siamna hmanrua ber a ni a. Hnim, lo leh huan a mite nen

chawhpawlh a, tawihdur leitha siam dan a ni. Boruak (air) hmanga tawihdur siam dan a

ni a, thlai chhungin a hnim , a hman theih . Khur hmanga siam tur a ni a, khur len zawng-

1) A vang 6’-8’

2) A thuk zawng 2’-3’

3) Length 10’(mamawh a zirin a tih sei/tawi theih)

Thil mamawh:

a) Hnim, Fu hnah, Vut, favai etc.

b) Ran ek

c) Lei zun a chiah huh.

d) Vut-Tawihdur thur lutuk tih dal nan leh Patassium pe tu atan.

e) Tui leh Boruak (air)

A hnawhkhah dan :

(1) Ranin hnawmhnawk /Hnim 3” a chhahin khurah dah tur.

(2) Vut, zun leh lei diak chawhpawlh a chunga theh darh leh tur .

(3) 2” a chhah Ranek leh lei chawhpawlh thehdarh leh tur. Tui hnawng tawk tur pek

tur. Hetiang hian khur hnawhkhah tawh mai tur.

Khur hi 1’ vela sanga hnawh khah tur, khur hnawhkhah nan hian ni 6 emaw 7 chhung

hman tur a ni. Tin, a tawp berah vut leh zun leh lei chawhpawlh dan tur a ni. Tlai tin leh a

tuk zingah tui pek ziah tur. Kar khat danah chawhleh tur a ni.

Chawhleh hun :- Vawithum tak chawhleh tur.

1) Khur hnawhkhah atanga ni 10-15 ah chawhleh tur.

2) Vawihnihna- chawhleh hmasak ber atanga ni 15 hnuah.

3) Vawithumna- thla hnih hnuah

Ruahsur tam laia kan siam chuan, Zarhliah /hulhliap siam a tha

2.NADEP Method : NADEP Method hmanga tawihdur siam hi Indore

Kasturbagram, MP ah hman hmasak ber a ni. NADEP Method ah hian a tlem thei ang ber

ran ek hman a ni a.

Thil mamawhte:

1)Ranek 2)Ran chaw nawi leh an zun 3) Lei. 4) Lei. 5) Hnimhnah 6) Tui.

Khur laihna hmun thlan :-

1) Ranin hnaih

2) Kal pawhna awlsam

Khur (pit) siam dan : Lungrawhchan (Brick) emaw Lung emaw in tuizem ang deuha

siam tur. A siamna hmun hi ranin bulah emaw awlsam tak a kal pawh theihna ah a ni tur

a ni. A khur len zawng chu 10’x6’x3’. A tlang chhah zawng 9”. Brick hi chirhdiak zut a nih

chuan a man a tlawm leh deuh a. Cement a zut a nih chuan a tlo thung. A chhuat chu

Bawngek leh chirh chawhpawlh a zut nise a tha.

Khur , ekin khur laih hian a laih theih bawk. Hetiang kan hman chuan Polythene

sheet khurah khan dah nise, thlai tawih leia luang bo tur a veng. Tin, khur len zawng leh

sei zawng chu a remchan danin a tih danglam theih a, a thuk zawng 3’ aia thuk a ni tur a

ni lo.

Thil mamawhte :-

1) Hnim etc - 1400-1500 Kgs.

2) Ranek - 90-100 Kgs.

3) Lei dip ro - 175 Kg (Lei leh zun chawhpawlh a tha zual)

4) Tui - 1500-2000 Lt. (Fur lei leh thal laiin tui mamawh a dang)

Khur hnawhkhah :- Khur hnawhkhah hmain a chhuat leh a bang bawngek tui a zut

tur .

1) Thuah hmasaber –hnim hnah kan bul hnaia awm 6” a chhah (100-110 Kgs)

2) Thuah hnihna – Ranek emaw Gabar gas a hman hnu 4-5 Kg tui litre 125 nena a

thuah hmasa ber theh tur.

3) Lei dip ro/Lung, lungte thil, plastic tel lovin 50-60 Kgs thehdarh tur. Tui leih leh

tur.

Hetiang hian khur hnawh khah tur a ni a, 1-1 ½ Kgs vela sang khur chu hnawh

khah tur, daihlimah emaw a chung zar tur a ni. Ran ek te kan hmuh that loh chuan

ni 8-10 thleng a nghah theih a ni, amaherawhchu daihlim siam a tha . A tha berah

chuan ni 1 emaw ni 2 emaw chhunga hnawhkhah tur.

Khur hnawhkhah hnuah a chung kan zar loh chuan lei leh Bawngek hmangin

3” vel a chhah a zut phui tur.

Vawihnih hnawh khahna : Ni 15-20 hnuah a lo tawih tan a, 8-9” velin a lo

hniam a, a chunga kan sawi angin hnawhkhah leh mai tur. Bawngek leh lei

chawhpawlh a zut phui leh tur. Thla thum atanga thla li ah a seng theih.

KHAU PUANG HRIPUI AIA HLAUHAWM ZAWK CHU

By:H.Joela

S.O-Cum -S.A

Name of Insect : DESERT LOCUST

Mizo : Khau (Thlaler Khau)

Hindi : Tiddi

Scientific Name : Schistocerea gregaria. Forsk.

Family : Acrididae

Order : Orthoptera.

“Tichuan, Aigupta ram chhung zawng zawngah chuan Lo a thil hring reng reng,

thing pawh thlai pawh a awm ta hauh lo mai . (Exodus 11:15)

Pomegranate theikung te, Tumte leh Apple thei kungte chu a chuai ta a, ka theipui

thingpil a hik a, atangte chu a filh var vek a. (Joela 1:12)

Achunga thu inziak atang khian, hmakhaw sang ata tawh , Khau puangin hnimte,

thingkungte, leh thlai hring awm hote an suasam nasat zia sawi lanna a ni. Khawvel

History atanga kan hmuh angin Khaupuang in kan khawsakna a siksawi nasain tuarna

nasa tak a thlen thin a ni tih kan hre thei mai awm e. Thiamna a changkang hle tawh nain,

dan beh a harsatzia a hmuh theih a. Kum zabi 20 naah pawh hian Kum 2000 hma lama mi

ang bawkin chhiatna a thlen tho mai. Kan rama hmun kilkhawr tak a mi pawh hian a

pumpelh bik lo . Kan nu leh pa te zingah hian Khaupuang nasa tak, mit ngeia hmutu pawh

nungdam a la awm an awm ngei ka ring a ni. mit ngei a lo hmu tawhte chuan, in hmuh

dan rawn tarlang thei ula a lawmawm ngawt ang.

Kan tawngupa ah pawh “ A khau kapin” tih hi a awm a. A awmzia chu, mi zawng

zawng nauno pawm leh kaih ngai neite pawh tuman ralbang lova thawkchhuak tur a

inhrilhna a ni. He tawngkam atang hian, kan pi leh pute hun laiah khan, vawikhat na reng

reng chu Khaupuang an hmachhawn tawh ngei a nih a rinawm . Ka suangtuahna mitthla

a a lan dan chuan, Khaupuang a awm avangin nauno pawm leh kaih ngei neite pawhin

innghak tur takngial pawh indah lovin, tupawh thlawhlai lama kal vek tura an inngenna

tawngkam atan an hmang a nih ngei ka ring. Khau chu kan hriat angin rannung

hlauhawm a nih loh zia chu kan hria. Rul angin tur (venom) a nei lova, mi a zukna thei

bawk lo. Kan kuta hmeh hlum mai theih vek an ni. Mahse, hetichung hian khau a puan

tawh chuan mihring tan a sing telin nunna kan chan thin a. Hetiang taka chhiatna a thlen

thin avang hian mithiamte chuan mihring hmelma kumhlun an ni e”an ti ringawt mai a ni.

He khawvel nungcha kan mit lawnga kan hmuh theih – Leihnuaia mite, khawmual leh

Tuifinriat a awm hote zingah he rannung tlawm tak tluka mihring leh kan ranvulh tlawm

tak tluka mihring leh kan ranvulh hote nunna suat nasa an awm lo. Thilmak a va ni tehlul

em!!!

Eitur an mamawh zat : Khaupuang hote hi India ramah hian Khau hi chi thum hmuh an

ni a, Chungte chu :

1) Bombay Khau (Patanga Suceinta, L)

2) Khau pemlawr thin ho –(Locusta migratoria)

3) Thlaler Khau (Desert Locus)-(Schitocerca gregaria Forsk te an ni. Heng ho zingah

hian Desert Locust (Khau –puang thin) hi an hnawksak ber a. A hmasa pahnih te

khi chu chhiatna tham pawi an khawih sawi tur a awm meuh lo . Tun atang chuan

Desert Locust hi kan thlurbing tawh ang.

An hmel lan dan (General appearance):

Khau puang chi hi henglaia Khau kan hmuh thin Khau phar kan tih hote nen hian

an inan lohna langsar tak hmuh tur a awm a, Chungte chu :

1) Khauphar hote hi rawng chi hrang hrang in a in tial a, hmuar rawng kan tih atanga

rawng hlang ringawtte pawh an awm a. Khau puang chi erawh hi chu rawng hlang

an ni tlangpui. A tial pawh nise rawng chihnih khat bak a ni meuh lo.

2) Khau phar hote hi a rualin an awm meuh lo. Khau puang chi erawh chu tam tham

tak lo chuan an khawsa meuh lo.

3) Dan tlangpuiin Khau phar hote hian ki sei tak tak an nei a. Khau puang chi erawh

chu Ki tawi te te nei vek an ni.

An ei duhzawng leh an khawsakna :

Khau phar kan tih ang hote hi chu ram vawt tak hmunah tih loh chuan khawvel

ram pumah hmuh tur an awm a. A bikin ram lum hmunah an tam zawk . Khawlum tehnaa

100 C hnuailamah hian an che sawn hlei thei lo. An inthlahpun hun hi Sava ten bu an

chhepa an note an chawm lai a ni a. Hetiang a nihna chhan hi Pathianin, Sava note

chawmna tur atan a ruat a ni mahna, Khauten an tui an phum te chu tha taka keu tur

chuan khawlum leh lui an hmuh that a ngai bawk.

Khauphar hote hian phaitual hnim zikno leh mau hnah no leh hnim no ilo te hi an

ei ber a. Rannung dang zun leh ek te leh hnimhnah tawihte pawh an ei bawk. Kan thlai

chin hote hi chaw atana an hman a awm meuh lo. Amaherawhchu za ah za in an

hlauhawm loh tihna erawh a ni lo. Khau puang thin hote erawh hi chuan thing hnah

emaw hnim hnah emaw thlei bik awm lovin an vaihma tawp mai a ni. Khawvel pumpuiah

pawh hian India ram State Rajasthan a thlaler Thar-desert velah te , Aigupta rama

Sahara Desert velah te leh Skeleton Coast velah leh Africa ram khawmualpui ram lum leh

ruahtui tamna hmun ah lo chuan hmuh tur an awm meuh lo . Khawvel ram laili hmunah

an awm ber a ni ti ila a dik mai awm e.

Pi pu ten “ei thla duak a” an tih ang deuh an ni a. Dan naranin a puitling tawh chu

25-30 gram a rit an ni tlangpui a. An hmela phu lohin an ei thei a, an taksa rih zawng let

hnih thuak chu nitin an ei thin. Khaupuang ho hi a nep pawl berah pawh hian nuai

sangkhat aiin an tlem ngailo ni a chhut chhuah a ni a. Kum 1613 a French rama an puan

tum pawhin Bawng sangli rual kumkhat chawm theihna tur chu nikhat thil thu ah an eizo

thei a ni .Kum 1889 kum a Nile luikama an puan vak tum pawhin hnim leh thing hnah an

khel fai luttuk avangin Chaichim leh Sazu takngial pawhin eitur an neilo a ni. Khaupuang

hote hi erawh chu an chet tlatna azirin an rawng an thlak thei a. Mahse Khauphar angin

an tial ve buai lo. A huho a khawsa hote hi chu a sen uk an ni tlangpui a. An upa tial tial a,

chi thlah theia an puitlin chuan rawng eng emaw rawng uk dal kan tih ang hi an ni mah

zawk. A ruala awm hote hian thla hnuai zawk leh bawppui a insei hleih bik a. An mitah

rinna niawm tak paruk a awm a. Maltlat hoah chuan rin 7 emaw 8 emaw lai a ni a. Anki

(antenna) pawh a inrin hnem zawk bawk . 27-30 laite a nih laiin a ruala awm thin chu 26

aia tam a awm ngailo

An inthlah pun dan : Khau nu chuan a pa nen an inkawm hnu rei vak loah tui a pai a, a

tui pai zat hi 50-100 a ni deuh ber . A tui hun a lo thlen chuan inches 3-5 a thukah a tui

chu a phum ta thin a. A mawng lam chu tifan in lei verh nan a hmang a. A tui te hi a taksa

atanga hnang ban a tihchhuahin a char ta tlat a. A charna hnang ban chu minute reilote

hnu ah a rawn char a. Rannung dangte eitheih rualloh a chang a nih avangin inhnaih te te

in an tui hi an phum thin. Hetianga an khawsak lai pawh hian an inthlah pung reng thova.

Chuvangin an tui phumna hi a zau thei hle thin. Hetianga tui an phum hote hi favang ah

chuan hapta 4 velah an keu deuh ber thin. Nipui lai leh tuihu awm thatn hmunah chuan

hapta 3 an tlin hmaa keu te pawh an awm. A note piang hlim chu thla pawh neilo te tak te

an ni a. Hnimhnah zikno an ei thei nghal mai thin. Ninga danah an inlip thin a. An tam

deuhna hmunah chuan hapta khat (ni 7) hnuah an inlip tlangpui. Thlate neia Khau

puitling an nih hmain vawi nga aia tlem lo a inlip thin a. Nipui lai chuan hapta 4-5

inkarah a puitling thei a. Favangah chuan hapta 6-8 inkar a ni tlangpui bawk. An tui hi

khawlum leh ruahtui tamna hmunah an keu ranga- Thlasik erawh hi chuan an keu ngai lo.

Dan tlangpui nipui lai leh ruahtui tamna ah chuan chhuan hnih an awm hman.

Arab ram leh Africa khawmualpui hmar lamah khu chuan thlasik khawvawt a

awm mang loh vangin kumtluanin an inthlah pung reng ni a hriat a ni. Khaupuang hote hi

chhun khawlumah daihlima awmin tlai daiah an tlachhuak thin.

India rama Khau chithum kan sawi tak hote zinga pahnihte hi chu ngun taka an

chanchin zir hnuah khauhkhirh an ni tawh a ngaih a ni a. Kan Thlaichinte chaw ah hmang

lemlo mahse an lo inthlahpun chaka eitur a tlem chuan kan thlai chin pawh an khawih

chhe mai thin. Kum zabi 18 leh 19 ah te kha chuan pawikhawih tham khawpa an awm ve

fo avangin hlauhawm lo hulhual anni chuang lo. Amaherawhchu, Khaupuang chi ang em a

chhiatna erawh an thlen lo. Khawvel ram pum deuh thaw a inzar pharh annih avangin

khawi maw lai laiah chuan ngaimawh tham deuh a hmuh tur an awm zauh thin chauh a

ni.

Khau puang rawn intan dan : A hma lama kan sawi tawh ang khan thlaler ramri depa

khawsa an ni kan tih tawh kha. Rannung tamtakin an no chawm nan leh an chaw atan an

hmang a. Khaw awm dan danglam avang leh chhan dang engemaw vangin eitu tur an

tlem a. Hetiang dinhmun a rawn thlen chuan an pung chak a, an tlatna sawn mahse, an

inthlahpun an chawl chuang lova- An tuite chu thlahnih ral hmain a keu thin si a. Khau

pakhatin 50 aia tlem lo an tui thin avangin Khau pakhat chauh pawhin a tui chanve chauh

pawh a nu hring ta sela thlali chhung lekin khau singthum chuang a pe chhuak thei a ni.

Thlaler depah hian ngawpui angte hi a awm mai lova. An tlatna hmun an zau zel a,

thlakhat chhung lek a keu a, pawikhawih thei an ni si a. Hriatloh karin a nuai tel an lo ni ta

mai thin a. Anmahni ei thin tute eisen loh an lo ni thuai a .Mihringte angin repro emaw, a

tina sianin a dahthat dante anthiam ve silo. An puar khawp bak an ei silo a, reiloteah a

maktaduai telin an pung chho ta thin a ni. Sakhi rawng ang zawk, a buang uk deuh zawk

hi a eng emaw a hring dal emaw aichuan an koham bik a. Chaw an heh bik hle a ni.

Hetianga an tlatna lamah hian khau phar emaw, amala khawsa thin hote awmna an

paltlang thin a. An chaw thleng an rawn kilpui miau mai si a. Loh theih lohin an zui ve ta

zel mai thin a , ni reilote chhungin rinphak baka tam an lo ni thin a ni.

Ei tumna an inruahman mek lai chuan Indian National Physical Laboratory , Delhi a

Radar enkawltu( Hmelma thlawhna lokal tur vengtu )chuan a khawl enkawlah thawm a

awm avangin ralkhel dar a hmet ri ta vak mai a, an han chhui chian chuan Khaupuangin

India boruak an rawn chim buai chu niin, mel 60 vel chauh a hlaah an lo awm der tawh

mai a, He khau puang hi Rajasthan thlaler atanga rawn intan a ni thih chhuichhuah a ni

a, India ram chang pawh nilo, Pakistan ram lamah pawh buaipui ngai a ni ta. Khaw pakhat

tana dan hneh chi anni silo.Sipai te ruaiin leh thlawhna hmang hiala buaipui angaih tak

avangin, ram inngeihlo ber pahnih , India leh Pakistan chuan he chhiatna thleng tur dang

tur hian boruakah leh Khawmualah an thawh dun a ngai ta hial a ni. Khau puang tam

theih dan em em hi keini Zofate ‘tam’ la hmu ngailo tan chuan awih a har khawp mai. Dan

beh an nih hnua an tamlam an han chhui pawhin pakhat te te a chhiar theih an ni ve

silova, a tlem thei ang ber nia an hriatah an dah chauh thin. An thlawh kai zawh loh

luipui emaw tuifinriat lam hawia an kal chuan, tuipui thli leh tuipui chuan lo tanpuiin

awlsam takin a dan theih a. Khawmualah erawh chuan vuak hlum sem an ni lo.

Ziaka a landanah hi chuan kum 3-8 kar danah khaupuang a awm niin a langa.

Khawvel finna a sang chhova, khaupuang a khat tulh tulh bawk a. India ramah chuan

hetiang taka chhiatna nasa a thlentir thin hi thil awih harsa tak a ni. Eitur an hmuh lohna

ah chuan Khauphar pawhin chhiatna a thlen thei a ni tih hmu a. Ram hrang hrang hote

hian chhum lo chat lo in an zir reng a ni. Africa ram, ram rethei si, indo hrat bawksi leh

mithiam tlemna hmun te khu chu kum zabi 20na tawp dawn lamah pawh Khaupuang

zahngaihna hnuaiah an kun reng a ni ti ila a suallo ang. Khaupuang chi an ni emaw nilo

emaw , Perpawng leh Khuangbai anni emaw, chhiatna thlentir thei an ni vek mai a.

Chuvangin , tute pawh hian I ngaihthah lo ang u.

A inven dan : Khaupuang hote emaw puang lo hote emaw pawh hi suat rem an nih

hnu ah hian an kalsan tawh hnu ah khan note thla neilo, tleirawl Waist cost ho niawm tak

hi tam tak hmuh a ni thin a . Heng hote hi khawi dang atang maha lokal an ni lo . Kan

thah tak hote thlah tho kha an ni. Chuvangin engtikniah emaw chuan min tibuaitu an la

ni thei a ni. Khaupuang venna lama hmalak dan tur Sorkarin a ruahman te chu lo tarlang

lawk ila :

Locust Warning Organisation of Govt.of India :- He pawl hian Kum 60 zet chu

hmalakna a lo nei tawh a, state tin ten report atangin remruatna a siam thin a. Chumi

bakah, thenawm ram hote nen report inpe tawnin an inbe pawp reng bawk. He pawl hian

ruahmanna tam tak a siam a. Heng ruahmanna te hi State tinah hman a rem vek lo thei a,

Chuvangin mahni state mila her danglam mai turin, an duhthlanna ah a innghah tir a ni.

1) An tuina hmun phin darh : Khaute hian an tui hi thinghnah leh hnim karah

dah lo in, lei chhungah an phum thin kan tih tawh kha. An tuina hmun ni a hriat te

chu leh phut vek tur a ni. Khawl hmanga leh phut emaw samfaia hal te pawh a tha

a. Mitin tih thiam a nih avangin a harsa lova, Amaherawhchu, phaizawlah lo chuan

tha sen a tam duh avangin tih a ni ngai meuh lo. Chu bakah phaizawlah pawh

Mihringte chet tlat phak lohna thlaler ah te tui an phum thin avangin a mahhla

tehchiam lo.

2) An pianghlim damdawia thah : Hei hian a tum tak chu , Khau tui phumna

lai chu Damdawia kah tur . Damdawi kan hman chu a powder a hman tur a ni.

Duster (A kahna khawl) a kah tur a ni. A awm loh chuan kut a thehdarh pawh a

theih. Hemi atan hian BHC a hman theih a. Aldrin 5% te pawh an hmang .

Karkhatah vawi 2 aia tlem lo kah nise. A tlem berah tum thum kah tur a ni.

3) Khurlaih : Hemi hian a tum tak chu khau kan thah hote phum bo a ni a,

Chubakah khur kan laih hi damdawi in phul ila khurchhungah an luh tawh chuan

an thlawk chhuak thei mai lo a. A thi te phum nan a lo remchang bawk nen, a tha

viau . A khur hi 1 ½ ft (khat leh a chanve) a thuk nise, a zau zawng feet khat, a

dung sei lam chu a remchan dana laih mai nise. Khur laih hi khaupuang lo dan nan

a tangkai hle a ni.

4) Meichhera hliau : Suan kah luhna emaw Gas Stove ang chi a an chettlatna hliau ila

a tha hle bawk a ni.

5) Tur (poison) hmangin : Hetiangah hi chuan khau ten an ei duh ang chi Atta

emaw, vaimim emaw te chu kurtai tui diak emaw chini tui nena tih huh in tur chu

phulin an chettlatna ramah hmun hran hranah dah mai tur a ni.

6) An chaw zawng kal kual vel lo tih buai. : Khau puang ho zingah hian a

ukbuang ho leh a pa ho hi an chimawm fal bik a. An nin hlei bik bawk. An bula kal

leh an awmna khawih chet pawhin an thlawk sawn zung zung a. Heng ho tibuai tur

hian hmun hran hrana meichher emaw, hnang tawm ila hal khu ila, meichher khu

duh tak kenga kalkual velin an thlawk buai thuai a. Meipui chhem a nih chuan an

rawn inrawh mai thin.

7) A tlatna hmun damdawi lo kah hi a tangkai hle bawk.

8) Nungcha hmanga control : Sava ho zingah kumtluana khau eithin an awm a.

An no chawm nan chauh hmang awm bawk mahse kumtluana ei an awm avangin a

theih ang tawka nasain sava kan humhalh tur a ni.

Hengho bakah hian kawngdang sawi tur leh kawhhmuh tur hria kan awm ngei ang.

Heng zawng zawng hi kan hriat a tulna chu –Kan eitur eizotu an ni a. Chemlova kan lu

latu an ni. Khawvel finna a sang tawh a. Kum 50 hmalamte ang chuan nunna kan chan

tam tawh lova, Kum 2003 lai kan chuan chhoh tawh hnu ah pawh kan buhzem tichhetu

pawh kan dan zawh loh chuan kan nakin hnu chu a chhenfakawm loh ngawt ang . Mitin

ten khaupuang mai thei tur rinhlelhna kan neih chuan, Agriculture Department ah I

hriattir vat thin ang u.

Lehkhabu rawnte :

1) Strange stories & amazing facts –readers Digest

2) Agriculture Entomology by S.S Khanna.

WOMEN IN AGRICULTURE TOUR TO SIKIM

Vanngurbiaki Vanchhawng

Hnahthial

Agriculture Department duhsakna in women In Agriculture Tour Sikim ah ka kal

ve a, kan kalna chung chang hi han sawi ve reng reng chakawm hlein ka hria a, thiamlo

tak chungin ka rawn ziak ve a ni.

Women In Agriculture Group hi Hnahthial khua ah Group -8 . tin, Leite, Tuipui D ,

Thiltlang , Pangzawl leh Rawpui ah te din a ni bawk. Heng group atang hian member

pakhat zek kal theih a ni a, tichuan, theilo te an awm ve avangin kan hotute nen mi 16 kan

kal a. Sikkim zin hi May thla khan kan tum tawh a, Aizawl kan thleng a, vanduaithlak

takin Nl.Lalremsiami vanduai avangin kawngte a ping ta a. Train ticket book sa pawh

cancel leh a ni a, kan khaw lampanin kan haw leh rih a.

1. Transportation : Dt.16.8.2004 ah mahni khua theuh atangin Aizawl kan pana .

Office ah kan in report a, 17.8.2004 zing dar 3:00 a kal thei turin 2:30 a.m ah

chuan Governor Gate bulah kan awm vang tawh a, kan sumo a rawn tlai deuh

avangin 4:00 A.M velah kan chhuak ta a, Sumo pahnih kan hmang a, 8:00 P.M ah

Guwahati kan thleng a. 10:00 P.M atangin Relah kan chuangin, 18.8.2004 8:00 A.M

ah NJP kan thleng a, 9:00 A.M ah sumo in Gangtok kan pan leh a, 1:00 P.M ah

Gangtok chu kan thleng ta a, kan haw lam pawn hetiang tho hian kan haw leh a ni

mai e.

Aizawl atang chuan kan Motor ruih te a lo reh tawh a, (Mi pakhat tih loh chu ) rel a

la chuang ngai lo te kan nih nual hlawm avangin kan huphurh ruk nen, nuam kan ti leh ta

hle mai a,kan hawn lam phei chuan mahni khawthlenga chuan nan kan duh ta a ni.

2. Food : Vairengte pelh atang chuan Vai rimnam chi hlir chawhmeh ei a ni ta a,

titheilo fe fe kan awm. Sikkim a kan cham chhung chuan Sap chawei in kan ei a.

Breakfast leh lunch tih velin –Mixed Masala leh chawhmeh thlum pur mai hmeh

a, rice ei ai chuan kan lo duh fe. Kan thlenna hotel kha NAHAN LODGE a ni a, an

duhzawng lo siam tur khan an hrilh ve a, mahse chhum tawp kha an ngaingam lo

nge niang , an lo kang leh talh a, mahse kan hlim tho., nuam kan tiin kan nui ho dar

dar reng mai . Kan ei a tha a, sa hlir kan ei leh nghal , a siamtute duh dan leh kan

duh dan a inang lo tih mai chauh a ni.

3. Shopping : Gangtok chu thil a to ve tho avangin kan hotute khan Siliguri ah kan

bazar dawn nia an ti chung khan kan la hmuh ngai loh ram fang ta chu thil lei kan

chak ta tlat a, kan thlen tlaiah Market awmna pawh kan hre nghal vat a, thil reng

reng a man chanve a dawn ngai chu tawng thiam loh nen kan thawm a ngaihnawm

duh hle.

4. SIKKIM: Siliguri atangin sikkim khawpui Gangtok chu 125kms vel niin an

sawi, kawngsir mihring awmna bul maiah te Zawng rual an lo awm teuh mai. Kan

ram chu ni se aw.. Pasaltha hovin an suat rem rang awm teh e.

An ram chhung luh tan hma daih atangin lui lian ve fu Tuichang ang tiat vel tur hi a

luang zel a, Gangtok thlen dawn tep atangin chu lui sirah chuan kan kal a ni. Luite dang

fintu a ngah hle bawk. Heng lui avang te hian Lei (Bridge) ,a tam hle.Tin, heng lui ho hi an

tangkai pui hle a , Balu quality tha tak an neih tam phah hle. Sikkim ram chin hriatna

deuh mai chu Flag tar an uar hle a, Flag sei pui pui tial bei buai rawtlawnah mualdung zui

zawngin an phun ther fur mai a, tin, lehkhamawi chehnawi tar ang mai hian hruizai in

puanthem an zam kawi nuaih reng bawk.

5. GANGTOK : Lui sei tak kan zawh zel kha kan kan a, chutatang chuan Ranipool

khawpui a lo intan am chuta tang chuan Gangtok chu 10 km a la ni. Ranipool nena

a inzawm hian Tadong khua a awm leh a, he khua ah hian National Referral

Hospital pawh a awm. Tadong chuan Gangtok khawpui chu a zawm chho ve leh

bawk . Ranipool atang hian a inzawm chho vek a, chho zawng hlira tlan chhoh a ni

tawh. Gangtok ah hian dawh chawp tih loh chu hmun zawl hmuh tur avangin

playground hmuh tur avang hle bawk. Tlangpanga khawpui lian tak a ni ringawt

mai. Aizawl chu hmun rem tak a la ni zawk. Tin, Taxi atan maruti van rawng hrang

hrang an hmang a, a chung erawh an hnawih eng ve . City buh an neilo nge kan

hmuh ka hrelo. Sumo leh Maruti Van an uar hle. Tourist an tam hle thin a niang. In

lian deuh chu Hotel a ni deuh zel. Restaurant ah thingpui in ve reng reng kan chak

a, thingpui No 1 Rs 5/- a ni. A hma lama kan sawi tawh ang khan May thla kha

chuan kal ta ila chuan Agriculture lam thil en tur a tam dawn a. Tunah chuan a

season a pelh tawh avangin en tur a tam lova. Agri. Department lam atangin mi

pakhat Pu Pradhan a min kaihruai turin min pe a. Mushroom Production Centre ,

Thlai chi chintlak ngei an thliar hranna hmun (Seed testing Laboratory) te leh an

pangpar chinna hmunte min enpui a, Kan ramah chuan Horti. Dept chan niawm tak

tak kha anni.- An pangpar chinna hmun kan thleng chu helama kan neih ve ngailoh

mawi tak tak a tam si a, kan rak chel chul mai. An leitha (Organic Manure) siamna

hmunte min tlawh pui bawk. Gangtok khawpui ep chiah tlangram pharh zau tak

mai chu private farm leh a neitute in hlirin a khat a, Ram ruak a awm lo. Ngaw dur

khup anga langte chu a hnuai chu Alaichi (Cardamom) hlirin a khat. Rem leh rem

lovin Leilet (terrace) an siam a, buh an ching a. A ram a awih avangin kawng a

inthlep thui thei hle a, Farm neiho in bul hrut zelin kawng a kal bawk. Kawng hi

metal road vek a ni. Motor kawng dung leh an buh chinna kotlang tin mai chu

Hmunphiah tha chi chin nan an hmang a, rual takin a to tlim hmur mai. Bawng an

vulh tel theuh niin a lang. Kei chu Bawngvulhtu kan ni bawk a, a itawm duh hle.

Heng farm neiho hian mahni ramah awmchilhin ran an vulh bawk a, ran chaw tur

leh Buh leh Bal an thar bawk a, tui an hnianghnar hle bawk. An ram hi tui a tam hle nain

lak pawh an uar bawk. Tui pipe Patling pawm tur hi a awm kawi nguai bawk . Heng

farmers ho fate tan hian a laili deuhvah School an nei tha hle tho, Higher Secondary

School pawh kan hmu . Sorkarin heng awmchilhtu ho hi a ngaihthah lo hle a ni. Helai

ram hi kan kal chhuak deuh vek a, a chhak tlangchhip a Buddhist Monastery chu kan han

tlawh a ni. Gangtok atangin 22 km a ni.

6. SIGHT SEEING LAM VE THUNG : Bhuddist Monastery hi Rumtek khua a awm

a ni a. Dharma Chakra Centre a ni a. Tin. Karmapa Shri Nalanda Institute an ti ve

bawk . An Buddhist puithiam thianghlim Karmapa , amah chu Tibet lam mi a ni a.

Chumi lo zir chhuah ve na hmun chu a ni a. An zahin an hlut hle . Tibet lal Dalai

Lama pawh hman deuh khan he Institute ah hian a biru bawk. Puithiam Zirlai

kawrfual senduk ha an tam hle a, an zirchhuah huna khawvel hmun hrang hranga

puithiam atana la thawn chhuah tur te an ni. A chhung min fanpui a, an puithiam

lal ber coronation indawt thlalak an tar tuar bawk.

Dt.20.8.2004 khan Gangtok hmar lam ram fangin kan kal a. Gangtok atangin kan

lawnchho zel a ni ber awm e. 70Km vel a hla , 18,200 fts vel thleng kan kal a. Heta tanga 5

km velah hian Nathula khua a awm a. China Border a ni tawh a. China sipai an awm tawh

a. Chuvangin permit la hmasa lo chuan kal an phal lova. Chumi ram chhak lam hret 2km

velah chuan kan chhuak thla a. Baba Harba Jan Singh Ji(23) (Invisible Major) awmna kan

tlawh a. A chanchin tlem an sawi danin 9.2.1966 ah Punjab Battallion a zawm a. A sipai

no 2456687 a ni. October 1968 ah a awmna thlang lawkah chuan tuiah a tlahlum a. Kum

23 mi a ni. Mahse, tunthlenga la dam angin an treat a, promotion pawh hmu ve zelin

tunah Major a ni tawh. 2006 ah a pension ang. A inah chuan room hrang hrang a awm a.

A bedroomah chuan khum leh a thuamhnaw a awm kim vek a. A khum chu tuktin a lo

chuar ve a. an siam ziah thin. A pheikhawk pawh bun hnu angin alo awm ve a, tuktin an

nawt thin. A kawrte pawh chutiang tho chuan a thuamhnaw dang pawh a ni. Sipaiin an

veng ngun hle . A motor a a chuan chuan a nghing ve dawt a, a seat kha a khuar dak an ti.

Nathula atanga sipai kalchhuak tur reng reng ten chu hmun chu an tlawh hmasa ziah a, an

tlawh loh chuan an tluang ngai lo. A bulah hian Colonel leh Major thlanlung

inhawitawnin an phun a. Hemite hian he hmun tlawh lova an kal avangin Helicopter-in

ni thuhmunah an accident niin a inziak bawk. A epchiah kawng lehlamah a Langer a awm

a. Sunday leh Tuesday a piangah visitors tan mess an free vek. Chan chin sawi tur a ngah

hle , sawi mai sen a ni lo. Hemi kawng 12,600 fts. Velah hian tlangah Dil mawi tak Stangu

Lake a awm . Kawngtluanin hnim to mai mai pawh Pangpar mawi tak leh Plant nalh tak

vek a ni mai. China Border lam a ni bawk a, Sipai Camp a tam hle a. Laipui te chu China

lam hawiin an bun ther fur mai. A vawt hla a, henglai ram hi October – May thlengin vurin

a khuh vek thin.

Gangtok ah hian building a tha tlang hlawm hle a , in chhete te a awm meuh lo. A mi

chengte pawh an fai a,an khawlai pawh fai bawk . Mirethei lutuk awm ang an vang hle

mai. Kan awmlai khan ruah a sur a tuihawk luang erawh chu kan hmulo , an thukru vek a

ni ngei ang. An khaw awih awih nen. Tin, Tho kan hmu miah lo bawk. Bazarah khan

Rawtuai lian pui pui chhumsain Chawhtawlhah an dah lung mai a. A tuiin a la chiah

bawk si a, a rim pawh a dik chiah lova, mahse Thovin a bawm miah silova, mak kan ti hle

a sin. Tin, Polythene hman tur a awm ve miah lo bawk.

Mizote hi min la hmelhriat lo hle a, han kalho hi kan chanchin an lo sawi ve thin ni

tur a ni. Meghalaya te, Nagaland leh Bhutan te, Assam te an lo sawi ri ve chul a, Mizoram

tih erawh chu vawikhat chiah kan tawng a. Heng hnamdang karah hian keini chu Addict

Centre kaltlang thei kha kan ni ringawt mai a. Sahdah emaw kuhva emaw timiah lo kan lo

awm lova, Mahse , kan fimkhur ve lutuk , a ruktein kan ti thin.

Aw le, Sawi tur a tam mai, sawisen a ni lovang. Min hruaitu R.S.I leh Judy pawh a

tir a kan sit ruk nen khan an lo fel ve hle reuh a. an kal zung zung a, an tifel ve zung zung

bawk. Kan ei ang ang an eive hmiah hmiah a, nuih lah an lo heh ve nasa, kan haw lam

Siliguri a kan han inbo then deuh te kha awww… sawi tam lovah kan tih kha… sawi lo mai

ang. Dawn tisei..suilung tileng tur hlir a la ni dawn si.

Mizoram Sorkar, Agriculture Department leh Pu H Thankhuma, Deputy Director of

Agriculture (Extension) leh a Staff te, Rsi leh Judy te chungah te kan lawm em em a. Heng

ram mahni suma engtih maha kan hmuh loh leh hmuh tawh ngai loh turah min kaltir a,

mi ramte hnathawh nasat zia leh kan anpui tlangmi ve bawk , an ram chhengchhe tak an

hman tangkai ziate leh hna hnuaihnung leh sang an thliar loh zia te a hmun ngeia min

enpui avang hian kan va lawm tak em !!!! Keini thingtlang nu mawl tak takte hlim tlang

taka min ho khawmte kha a lawmawm leh zual. Chutih rualin an mit kan tlun lohna

zawng zawngah ngaihdam kan zavai aiawhin ka han dil e.

A tawp berah chuan mahni sum leh pai tel lova kha leh chen min hmuh tir a, dam

taka min hruai haw leh a, Accident theihna leh misual laka min humhim tlattu, kan

chhungte hnen hlim taka min thlentu kan Pathian hnenah lawmthu awm rawh se.

FUR ZIKHLUM – SAIHA LAMAH PAWH

H.Lalthanpuia ,

DAO, Saiha

Mi tam takin zikhlum (Cabbage ) hi thlasik lai chauha chin theih (Rabi Crop) emaw

kan tih laiin , tunah chuan fur thlai ( Kharif Crop) tha tak pawh a ni ve tih a chiang ta.

Agriculture Department in fur laia chin tur chi a neih tak chinah hian. Zo tlang sang lama

khaw tam takten hlawhtling takin an ching ta hlawm a, phai lam atanga lak luh tur a awm

loh lai a nih avangin Mizo thar ngei mai zawrh leh hralh a manhla a, a chin theihna ram

zo leh tlangsanga chengte tan chuan thil zawng chhang thlak tak chu a ni phawt mai.

Amaherawhchu, Zikhlum hmun atana zo ngaw thate vata, kum hnih khat hnu leka kalsan

leh mai erawh hi chu ram a ti pamhmai hle mai a, chuvangin Zikhlum chinna atana

ramngaw kan thiat a nih rau rau chuan kum rei daih tura a leilung pawh buatsaih ngei a

duhawm. A leilung hanna ( original soil fertility) a lo dak deuh hnuah pawh leitha siam

chawp (Organic Manure) hmangin tha takin a la chin zui theih reng si a. Hetiang lama

hna thawka tan latute chuan, ram kumhlun (permanent farm) atan buatsaih ngei hi kan

tihturah ngai theuh ila a tha ngawt ang.

Chutianga Fur Zikhlum (Summer Cabbage) chingtu pakhat – Pu F.C .Biaka, Saiha

khua a mi hna thawh dan hi a tlangpui chauhvin ilo ngaithla dawn teh ang.

Kum 1999 atang khan Saiha-Niawhtlang kawngah, Km -10 an tih hmunah huan a

nei a, tlang ram awi pang zo sang ram, 4500ft Msl vela sang a ni. Phar ( Mau hling nei chi)

hmun, chhuahlam hawi ram a ni.

A tirah chuan buh tin khat hmun velah Zikhlum tiak 5000 emaw chauh a phun a,

thlai dangte nen a ching a, a kum lehah a sir ram chu vah belhin chutiang bawk chuan a

enkawl leh a, a kum thumnaah chuan zau deuh zawkin a chhun zawm zel a, kumin 2004

ah hi chuan buh tin li hmun velah fur Zikhlum chu a phum khat ta vek a ni.

A chi hi Myanmar lam atanga an rawn zawrh dut no khat Rs.600/- zela leiin no 6 a

kui a. June thla tir lamah kui tan in a ruala kui vek lovin, an phun sawn theih dan tur

hisapin a indawt chhovin hmun hrang hrangah a kui tiak a, July tha tir atanga phunsawn

tanin, a huan kan thlawhni Sept 7.2004 ah pawh a hnuhnung lam chu a la phun sawn

mek zela, 1,30,000 ( Nuaikhat leh singthum) phun tawhin an inhria a. A hnuhnung lam hi

chuan favang ruah a that loh palh chuan an hlum tha vak lo turah an ngai na a, a tiak leh a

ramin a daih tho bawk a, an la phun ta zel a ni. Agriculture Department in fur Zikhlum chi

a lakchhuah BAHAR hi khaw tam takah an chin hlawhtlin mek laiin Pu F.C Biaka hi chuan

khawchhak lam Zikhlum chi a hmang a ni. Amah ang bawk hian mi engemaw zatin Fur

Zikhlum hi an ching a, Lungzarhtum khua a Pu Nilinga pawhin 1,00,000 (Nuai khat )

dawn chu a ching a, a ni pawh kum engemaw zat kalta atanga zawng chhang ta zel a ni.

October thla atanga seng tan theih tur an ni a, hlum khat kg khat atanga Kg hnih an

ni tlangpui ber a, chutiang tling phak lo pawh tam tak an awm thin.

An Zikhlum hmunah hian lei tihthatna engmah an pe lova, a leithatna awmsa

(original soil fertility) ring ngawt an ni a, an chin rei deuh tawh avangin an phun zing ta

deuh a, 1ft vela inhlatin an phun ber.

An sum leichhuah tur lam erawh chu a chhiartu hian lo hisap ve mai nise, Zikhlum

nuai khat chuang, October thla atanga hralh tan, a hlum hleh hnua thala a bul lo chawr no

leh tur nen a neitu nih a zahthlak lem lo ngawt ang.

An Zikhlum chinna ram leilung sawisak lamah hian zirtir, leh tanpui erawh an ngai

tih a lang reng a, boruak a ngeih em em laiin, lei thatna (soil fertility) erawh a da zel dawn

si a, Organic manure insiam chawp kawngah kaihhruai an tul hle a ni. An ram neih

pangngai chu enkawl zui zel tura buatsaih a tul a ni. Tlangsang ram a nih avangin , phai

leh leilet anga leitha tlingkhawm tur a awm ve si lova, chuvangin leilung da lo tura leitha

(manure) mamawh ang neih chu a hmun pangngaia an cham hlen theihna tur ber a ni ta a

ni.

A reng thuah, Saiha lam hi thlai thar chhuah uar vak lohna ram emw tiin,mi

tamtakin a khawro deuh turah an ngai thina, a dik na chen a awm. Amaherawhchu ,

helamah pawh hian kut hnathawktu chhuanawm tak tak, mi hlawhtling engemaw zat an

awm a ni tih a chiang a, an huan lo ram han hmuh chiah hian “E khai!” tih loh theih lohna

tur a tam mai. Hnathawk mi, mi taima, thawhpui tlak an tam ve tho mai.

HRISEL NAN EITUR THA -BULUIH

By. Daniela, AEO (Hqrs)

DAO, Aizawl Office.

Mizote hian a tlangpui thuah taksa hrisel na atana eitur tha ngaihtuah thiam

kawngah hmasawnna tur kan la ngah hle. Taksa tana hrisel tur leh chakna pai tam lam aia

ka a tui ngaihtuah a dah lal zawk fo thin kan ni .Kan hnam la naupan deuh vang pawh a ni

ange, Hemi thuah hian Vaiho hnen atang hian zir tur tamtak kan nei.

An ni ho hi hnam upa zet mai an ni a. Indus Valley Civilization upat tawh zia kan

hria . Pu C. Chawngkunga, Ex-Minister, Pa chhiar zau leh History lam hre tak mai chuan,

Israel kan tih fo te pawh khu an thlahtu bul chu India vai hi an nih a ring a, Rinnaa kan pa

Abrahama Pa Tera kha vai a nih a ring a. A nih mai hmelin keipawh ka hria. Chutiang

khawpa hnam upa tawh annih avangin taksa ngeih zawng thlaite, eitur hrisel loh

mihringte ngeihzawng chu an hre hle ang. Chuvangin anni hnen atang hian zir hreh lo ila,

kan taksa ngeihzawng leh hriselna tur ei leh in tha chu kan hre ve zel dawn a ni. A tha lam

leh hriselna kawngah chuan inentawn hreh lem loh mai a lo finthlak ber mai.

Entir nan, Mizote tunhma deuha kan daikal zawha hmawlhte leh hnimhnah hlai

deuhte hmanga intifai mai thin kan ni a, Hun a lokal zela, lehkhapuan te a lo chhuak tam

zela, lehkha chhia hmangin kan inthiar leh a. Khawpui deuhah lo chuan lehkha hman mai

tur pawh neih zawh a harsa. Khawpui deuha lehkhachhia kan hman tawh hnuah pawh

thingtlang lamah chuan hmawlhte hman a bang chuang lova. Daikal zawha tui hmanga

insilfai thinte chu engemaw laiah kha chuan kan hmusit a, kan nuihzat viau hunlai pawh a

awm kha. Tunah erawh chuan daikal zawhah tui kan hmang vek tawh a, Hmawlhte hman

thin lai ai chuan kan fai hle tawh a ni. Chu chu hmasawnna lawmawm tak a ni.

Chawhmeh atana thlai kan ei thinah te pawh hian , vaiho duhzawng hi duh ve mai

ila, an ngainat lem loh zawng hi chu ngainat loh deuh maite pawh zir ila, kan tihfuh a

rinawm. Mizote hian ei leh in kan uluk loh avangte, zuk leh hmuam kan uar luat avangte

hian engtia nasa nge kan tuar tawh a, kan la tuar zel dawn tih hi ngaihtuah tham a ni. Ka

a tui zawnna lamah taksa ngeih loh zawng pawh kan ti lui ngar ngar a, a tawpah kan tuar

a, kan thihpui thin a ni. Hnam ropui tur leh thang zel tur kan nih dawn chuan thanharh a

hun ta hle mai.

Tichuan, tun tum atan Buluih chanchin leh hriselna atana a thatna te I han zir teh

ang. He thlai hi mizo ten kan ngainat tehchiam loh, India ram hmundanga an ngainat leh

eitam em em si a ni a. Anni ho hi chuan a than an hria a ni ngei ang.

Mihring ten Buluih ei nachang kan hriatna pawh hi a lo rei tawh khawp mai.

Chiangkuang taka kan hriat theih chu Isua pian hma Kum 2700 ah te pawn Aigupta

ramah chuan an lo ching tawh a, China ho pawhin Kum 2000 zet liam taah khan an lo

hmelhriat tawh tih hriat a ni. India ram pawh hi he thlai ching hmasa ber pawl kan ni a,

thenkhat phei chuan a ching chhuak tantu kan nih an ring hial. Vai hoten he thlai an

ngainat zia ngaihtuah in, a ching chhuaktu ram pawh kan nilovang tih sawi theih a ni lo.

Buluih lei tel lovin kan unau vaihote hi chu an bazar thiam lo zawng a nih ber mai hi maw.

Thlai azawngah chuan Buluih hi chin a awlsamin a thar rang ber awm e, Lei chhe

deuhah pawh a lo chin theih khawp mai. Buluih hi chi hrang hrang a tam a, ni 25 leka

tharte, thlakhat a thar theite pawh an awm. Chutiang taka thlai thar rang chu thlai dang

ka hre lo.

Aw le, tunah chuan kan uar duhlai tak, mihringte tana a thatna lam lo sawi dawn

tan the ang. A chanchin chipchiar chu sawi ngailo, hriatsaah I dah ang aw, Buluih hian a

pumpui mai hian tangkaina a nei vek . A bulbal chawhmeh atan , chhum leh kanin a tui

em em a, a hnah pawh chawhmeh tha tho a nih laiin a rah ( a chi) hi damdawi tha tak a ni.

A zavai mai hian “Damdawi Hlawm” an ni vek mai. Buluih hian vitamin –A leh C an pai

hnem hle a, Calcium pawh a pai tam , A bulbal aimahin, ei nachang kan hriat vak loh, a

hnah leh a rahah te hian heng a chakna pai te hi an tam zawk zel leh nghal a. Protein

erawh a bulbalah a tam ber.

Mihring hriselna a tana Buluih thatna langsar zualte chu :

1) Chaw chakna siamtu leh thisen kal tithatu a ni.

2) A hnah hi ek nem nan a tha. Zun titamtu atan a tangkai.

Hei bakah hian a hnah hi ran chaw tha a ni.

Buluih hian hnah a ngah thei hle thil a, Chawhmehah kan hmang meuh lova,kan

paih mai mai thin .Vawk chaw atan te, Ar(Broiler) chaw atan te an tha em em a ni. Buluih

hmun siam la, Vawk leh Ar vulh bawk la, Pa fing /Nu fing I ni mai.

3) Buluih hi kawpuar leh pumpui nuamlo tan a tha hle.

4) A bulbal atanga tui sawr hi tai (pile) lam thalo tan damdawi a ni. Zing leh tlaiah

ml.60-90 in thin tur a ni.

5) Zung tha thei lo, zun paha na thinte tan he thlai hi a tha em em a ni. A chunga

tarlan ang khian ei mai tur.

6) Buluih hnah tui sawr nikhata no khat zel in hian phing leh zun kawnga lungte

awmte leh bawk awmte a tireh thei.

7) Buluih hi natna dotu tangkai tak a ni. A tuisawr leh chutiang zat khawizu pawlh a,

chi tlem telh bawk chu khuhhipb atan te, chuap lam thalo atante , awmna atan te a

tha em em a ni. Nikhatah vawi 3 (thum) zel ei tur.

Khai le, tun atang chuan Buluih hi a hming mawi lem loh avangin hmu hniam mai

lovin, hriselna atana a thatna te hria in, uar takin ching teh ang. Buluih kan ei tam hunah

Mizote zinga natna tlanglawn tak zunkawng thalo te hi a lo tlem tawlh tawlh dawn a ni.

FINAL AREA AND PRODUCTION OF AGRICULTURE CROPS IN MIZORAM 2003-2004

(AGRIL.DISTRICT WISE

ORGANIC AGRICULTURE /FARMING

James Lalsiamliana

Asst.Plant Protection Officer

Directorate of Agriculture Mizoram, Aizawl

Organic Agriculture tulna chhan:

Kum 1950 chhoah khan khawl hmanga thiam thil thar (Industrial revolution) a lo

thleng a. Hemi zarah hian hlawk zawka thlai thar chhuahna atan bawlhlo (Agriculture

chemicals) siam chhuah a lo niin, hei mai bakah , thlai thar rang leh hlawk zawk te pawh

siam chhuah a lo ni ta zel a. Mahse, heng thlai thar rang te hi an thar a hlawk em em laiin

chawtha an mamawh hnem em em a, chubakah, rannung leh natna hri laka tuartheihna

an tlachham em em thung a ni. Hetiang an lo nih avang hian Leichi (fertilizer) leh

Damdawi /Tur (Pesticides) chi hrang hrang te chu nasa taka hman an lo ni ta a ni.

Heng thlai thar hlawk chi te leh damdawi /bawlhlo te avang hian kum 1965 leh

1975 inkar chhoah khan thlai thar chhuah runpui (green revolution) a lo thleng ta a.

Amaherawhchu , heng bawlhlo chi hrang hrang te avang hian leilung leh mihring te mai

bakah, nungcha chi hrang hrang te tan chhiatna a lo thleng ve leh ta hlauh mai a. Heng

bawlhlo te hian leilung chu tida in leilunga cheng nungcha chi hrang hrang, mitlawnga

hmuh theihloh ho thlengin a lo suat ve zel a. Tin, thlai thar te pawh a lo hlawk lo chho ta

zelin, leichi te pawh nasa zawk a hman a lo ngai chho ta zel zawk a ni.

Hetiang dinhmun a lo nih tak a vang hian, kum 1950 hmalam a lo neitute kalphung

kha a lo thaber zawk a ni tih chu mithiamte chuan an hre chhuak thar leh ta a. Tichuan,

Organic Agriculture /Farming hi kut hnathawktute tana thil tha ber a lo ni tih hi inzirtirna

chu a lo ni ta a ni.

Organic Agriculture awmzia :

Organic Agriculture ah chuan, leilungin a a thil ken sa te, an nihdan phung

pangngaia hman tangkai leh, chuta tanga a hlawk thei ang bera thlai thar chhuah hi a ni a.

Damdawi leh bawlhlo (agro-chemicals) hrang hrang hmanglo a, leilung pianze

pangngai chu duat taka enkawl in,leilung a cheng thilnung tangkai chi hrang hrang te

pawh a tangkai thei ang ber a hmang chung zela, loneitu leh a chhungkua te chu a

hnukpui a tang chho tura inkaihhruaina hi a ni.

Organic Agriculture thiltum :

Organic Agriculture in a thil tum chu kalphung pangngai reng a kal chung a

hmalam hun thlirna, kan ti thei ang,Tun dinhmun atana sum leh pai um lo a, nakin hun lo

la kal zel tur (tommorow’s ecology) hmakhua ngai chunga leilung enkawlna hmanrua a

ni. Leilung hanna te tichhe silo a khuanu lo rel sa leilung hlutna humhalh hi a thiltum a ni

a. leilung a chhiat chuan hmakhua a pik (without ecology , there Is no economy) tih

ngaihdanah a innghat a ni. Organic agriculture thil tum te chu hetiang hian kan sawi thei

ang –

- Tualto hausakna hman tangkai ( to draw upon local resources)

- Leilung hanna hun rei zawk humhim (to maintain the long term fertility of the soil)

- Agriculture bawlhlo(agriculture technologies and chemicals) ten leilung an

tihbawlhhlawh (pollution ) tur ven .

- Ei leh bar, taksa tana chakna pai tam zawk, hlawk taka thar chhuah (maximum

production of nutritious foods)

- Ranvulh te, an taksa leh an chenna hmun hrisel zawk a siam sak (better

environment for livestock)

- Kut hnathawktute an lo hlawk zawk theih nan leh an lo hrisel zawk theih nan

(more profit and health for the farmers)

- Zokhaw boruak thianghlim leh nungcha te khawsakna thianghlim din chhoh(better

environment for rural people and wildlife).

Organic Agriculture laimu :

Organic hmanga buh leh bal chinna hmunah chuan rannung thahna tur(chemical

pesticides) leh bawlhlo (agro-chemicals) chi hrang hrang te leh leichi (chemical

fertilizers) te chu hman a ni ngai lo. Leilungin a a lo ken sa, lei hanna te chu amaha insiam

pung zel thei tura puih hi a ni a. Organic –chaw (oraganic food) ah pawh a tih tui nan leh a

vawnthat nan damdawi bawlhlo telh a ni ngai lo. Organic Agriculture ah chuan heng

pahnih te hi a laimu te anni.

- Leichi (chemica fertilizers) hmang lo a bawngek leh thlai tawih leitha hman.

- Thlai venna damdawi /tur (chemical pesticides) hmanga thlai tichhetu suat loin ,

thilnung leh rannung tangkai hmanga thlai ven leh enkawl (biological pest

control).

Organic Agriculture that bikna te :

a) Leilung leh chenna khawvel (environment) a tibawlhhlawh loh mai bakah, a vawng

hrisel thin.

b) Buh leh bal thar chhuah a hrisel bik a, a pawlh bawlhhlawh a awm ve loh avangin

ran leh mihring te tan a hrisel bik a ni.

c) Buh leh bal tharchhuah te pawh a tam lam ngai rengin a vawng thei a, kum tam tak

chhung atan leilung chu hman tlakin a chhuah thei a ni.

d) Loneitu tan sen so a titlem a, leilung a vawng hrisel bawk a ni.

e) Leilunga khuanu lo chhawpsa, thilnung tangkaite chu, bawlhlo in a chiah chhiat

loh avangin hnathawk theiin an awm theih phah a, tin, a hnu zelah te pawh tangkai

takin an awm chho zui zel thei a ni.

f) Buh leh balah hlawhchhamna a thleng tlem bik.

g) Leilung pianzia in a that phah a, boruak lut leh chhuak a tha a, lei a char ve mai ngai

lo a, thlaiin zung an thlak that theih phah bakah , tui leh hnawm te pawh leilung

hian an pai that theih phah a ni.

h) Leilung hanna a cham rei thei a ni.

Heng bakah hian, Organic hmanga buh leh bal thar chhuah te chu an itawm in an

hmel a mawi a, an tui bik a, an rim te pawh a tui zualin leh rante pawhin an ngeih bik

bawk a. Tin, tuihna te pawh a kang mai loh bakah , zotuithiang te pawh a hriselin ,

chhawlhalte pawh a dawm bik a ni.

Organic hmanga buh leh bal enkawl dawn a hriattur pawimawhte:

1. A tawk leka hma lak tur : Thlai chinna hmun turah chuan mamawh tawk lek

a hma lak tur a ni( minimum tillage). Hman mai loh tur hmunte chu vah fai kher a

tullo a. Hman mai loh tur hmun tihfai vak hia leilung a ti hek in leilung luangral a

titam thin.

2. Kalphung mumal taka huan leh lo enkawl : Kalphung mumal tak (Adoption of

Integrated agriculture system) tih hian hengte hi a huam a –

a) Bawngek emaw, hnim hnah tawih thatak hman

b) Hnim hnahte, thlai hnahte leh thlai sengna pawl leh hnawmhnawk te chu

thlai chawmna atan, huan/lovah chuan phum tawih thin tur a ni.

c) Thlai chi ngai, hmun ngaiah a kum zawn a chin loh te leh thlai chi hrang

hrang lo/huan khat a chin thin tur a ni.

d) Leitha siam thei thlai chin uar fo thin tur a ni. Eg.- Behlawi, Bekang, Bean,

Dhaincha etc.

e) Biofertilizer (thilnung hmanga leitha siam) thlai tan hman thin tur a ni.

f) Hlo thlawhna hnim te chu thlai kung bula chhek thin hian thlai tan

hnawm a siam a, tin, lei chhunga rannung tangkai te tan a tha.

g) Tha leh tualchher thiam thil in thlai tichhetu te chu ven tur a ni.

(Integrated pest management).

h) Thlai mamawh tawk tui pek thin tur.

i) Changpat hmanga leitha siam leh changpat khawi te hman tangkai tur a

ni.

A tawp berah chuan leichi (Chemical Fertilizer) te, Damdawi/Tur(Chemical pesticides) te

bakah hnim thahna hlo (weedicides) ho tello hian buh leh bal tha takin a thar theih tih hi

kan hriat a pawimawh em em a ni. Tin, tunhma atanga kan lo hmelhriat thin, ODT leh

BHC te hi mihring leh ran leh kan chenna leilung atan hian kan hmelma lian berte anni tih

I hre nawn leh theuh ang u.

References:

- A handbook of Organic Farming By A K Sharma(2004) Agrobos(India)

- Organic Farming – for healthy food and safe environment .By A K Yadav

(2003)RBDC, Imphal.

ALU LEH MIZORAM LEILUNG

R. Zoramthanga

Asst . Agril Information Officer

Directorate of Agriculture, Aizawl

Mizoram leilungah hian Alu hi a chin theih deuh vek a. Leilung leh dip that a, leilung tha

tak a sawisak chuan a thar pawh a hlawk duh viau a ni. Mizoram leilung hi Alu chinna

atan a tha a ni tih hi Mizoram Leilung tih kan sawina atan duh tawk mai ila, chipchiar a

sawi ngai lovah I dah mai the ang u.

Alu hian India ramah sum leh paiah pawimawhna nasa tak a nei a, State hrang

hrangah Alu atang hian sum leh pai tam tak an hai lut thin. Mizoramah hian Alu hi a tha

duh viau nachung hian kan la ching nep em em a. Ramdang Alu leiin sum kan paih nasa

em em thin. Chuvangin Alu ah hian intodelh tum hram hram the ang u. Alu chi dik tak ,

thar tam leh hlawk chi a chin dan dik tak hmangin tam zawk a thar theih tih hi Alu

chingtuten an hriat a tul em em a ni.

Alu-ah hian mihring tana chakna chi hrang hrang leh thil pawimawh awmte

Water 74.7 %

Sugar 22.9 %

Protein 1.6 %

Fat 0.1 %

Mineral matter 0.6 %

A chi lar leh tha deuh te

1. Up to date : Ni 120-150 a duh a, a pian hmang chu Artui ang deuh tlemin a phek a,

rawng a var a, mit a lianin Mongolian mit tlangkawm ang deuh a nei mam zuar.

Late Blight natna lakah a him mawh hle. A thar zat tlangpui 60-80 qtls. a ni.

Kufri Chandramuk : Ni 90-110 a duh a, a pian hmang chu, lian vak lo, a pil a

var , a mit a lian , a mam phek deuh. Blight natna lakah a him mawh viau. A thar zat

chu 60-75qtls a ni.

Kufri Jyoti : Ni 130-150 , phaiah ni 100, tlangramah ni 120 a duh. A pian hmang

chu Up to date nen a danglam meuh lo. Mahse a par a rawng a dang . Blight natna

lakah a him. A thar thei zat chu 60-80qtls a ni.

Kufri Kunda : Ni 145-150 a duh. A pil rawng eng deuh. Blight natna lakah a

him . A thar thei zat 57-65qtls a ni.

Kufri Jewan : Ni 140-170 a duh. A pianghmang chu a bial cham a, a pil a var

a,a mit a pawng deuh. Blight natna lakah a him a, tin, Cercospora lakah a him bawk.

A thar thei zat chu 45-60 qtls. a ni.

Kufri Alankar : Ni 120-140 a duh. A pil a var a, artui pianhmang ang a ni. Blight

natna lakah a him lova, a thar thei zat chu 45-60 qtls. a ni.

Hengho zingah hian Kufri Jyoti hi Mizorama chin atan chuan a duhawm bera

ngaih a ni a. A dawtah chuan Up to date. A chi dangte erawh hi chu zorama an that

leh chhiat kan la hre meuh lo a ni.

A chinna hmun leh sawisak dan :

Leitha pangngai vaivut 25-49% leh lei tak leh thil tawih 60-75% a

inchawhpawlh tawk awmnaah a tha duh , mahse lei sanghet leh tlak leiah a tha duh

lo.

Tlangsang(nipui alu) chinna buatsaih dan :

A chinna tur lei chu ngun taka cheh phut then fai tur a ni. a mual paivat

emaw a khang zawngin emaw bial/pawng siam nise. A pawng/bial hi ft.6 a zau leh

ft 9 a sei a inkar a thuk zawng inches 10-12 ft 1 zau ni rawh se. A bial inkar chu tui

luan nan leh kal vel nan hman tur a ni. Tin, a theih chuan hnim leh mau hnah ro

bialah chuan chhek khawm a, a chungah lei tlem vur a, chhilh hnuah hal nisela. Hei

hian rannung leh natna leia awm a kang hlumin lei thuma pawh a tihniam/tlem

dawn a ni.

Hmun hniam leh phaizawlah (Thlasik alu) buatsaih dan : Lei chu ngun taka

tum nga tum ruk lehphut a, bawlhhlawh leh thingzungte ngun taka thenfai tur a ni.

I lehphut chu ngun takin tidip leh vek la, bawngek emaw lei tawih leh hnah tawih

20-25 tons chu alu chinna tin 2 hmuna zauvah dahin lei nen chuan ngun taka

chawhpawlh tur a ni. Phai alu (thlasik alu) chin hun hi khawro lai leh ruahtui awm

loh lai a nih avangin alu chu pawngah ching lovin a khuar laiah hnawng a tam thei

ang ber a hmuh theihna turin chin tur a ni. Lei laih zawl , cheh mamah chuan thlur

6” a thuk (Furrow) 2 ½ - 3” danah I siam anga, a lai khuarah chuan alu chi chu 8”-

10” danah I ling tur a ni. September thla ruahtui la tlak laia I chin chuan khuar sir

deuhah ching ang che. October leh November ah chuan khuar lai takah alu chi chu

dah ang che.

A chi thlan dan : A chi hrisel tha. Virus natna laka him thlan hram hram tur a ni.

Han zai phel a, a lo sen kual raih (chocolate colour) awmna hi ( Ring disease) natna

vei tihna a ni. Chutiang awmna chu a chi atan hmang suh ang che.Tin, a panga bawk

thluah awm pawh hi a chi atan hmang lo ang che. Virus natnate hi hmun sang 2500

metres ah an lang mawh hle a, chuvangin, tlangram alu a len lam 2.5 -5 cm (dia) thlan

hram tur. Alu chi hawlh tlanga inches 1 ½ aia lian chu hmun 2-3 ah zai phel la, a phel

tin chuan mit 2-3 nei ngei se. Tin, I zai phelna tur chemte chu natna hrik a kai loh nan

tui 50% Formalin Solution ah sil fo ang che. Alu thar hlim hi chin mai loh tur a ni. Alu

chu chawh atangin ni 70-100 inkar tal dah vuai tur a ni. Hemi chhung hi test period

emaw Dormancy period an ti a. He mi “ Dormancy period” an pelh loh chuan a tiak

thei lo. Amaherawhchu, mercurial compound hmangin he an mutthilh chhung hi a tih

tawi theih a ni.

A chi damdawiah sawisak dan : Alu chi i zai darh chu 0.25% orgaomercural

compound Agallol-ah chiah la, hemi siam dan chu agallol tui 25gm chu tui litre 10

ah zuk chhung lut la, ngun takin chawk ang che. Agallol a awm loh chuan leh

Diathane M-45 emaw Difolatan 0.5%(Diathane emaw Difolatan emaw 50gm leh tui

10lit. chawhpawlh la chutah chuan alu I zai darh chu minute 10 chhung chiah tur a

ni.) Alu chi tur I chiah chu daihlimah ni 2 chhung dah hul leh ang che, I zai

hmuamhma kha ti zangthal vek ang che.

A chin hun leh chin dan : Nipui alu chu tuifinriat zawl atanga teh a, ft 4000

chunglama sangah ching la, February leh March thla chhung ngeiin ching ang che,

Bialah khan ft2 danah rin khuar zai zai la, tah chuan alu chi chu 8’-10 danah dah zel

la, leiin chhilh la. Hetianga I tih hian tin tawi (1acre) hmunah alu chi 6-8 quitals I

ching ang.

Thlasik alu hi September atanga November thla chawhma lam ngeiah ching

ang che. Thlur ft.2’ dana I siamah chuan a chunga kan sawi tak ang khian alu chi

chu chin tur a ni. Thlasik Alu pawh hi tin tawi hmunah 6-8 quintal chin tur a ni.

Leitha leh Leichi (Manures & Fertilizer) : Hectare khat hmunah Bawngek

leitha 5-10 tonnes pek hi a tawk a, a thlur khuarah phun hmaa lei nen lo pawlh

lawk vek tur a ni.

Thlaichaw Mamawh zat Kg/Ha

Form fertilizer Kg/Ha

Mamawh zat Kg/acre

A. Rainfed (Ruah vantla ring)

N 60 Urea 89 36

P2O5 50 DAP 108 43

K2O 59 MOP 843 34

B. Irrigated (Tuilak awmna)

N 80 Urea 90 36

P2O5 100 DAP 217 87

K2O 100 MOP 167 67

Fertilizer recommend dan angin Rock Phosphate leh Phosphotika (2kgs) combine

hi pek theih a ni bawk a, i.e 130 kg , Mussorie rock Phosphate leh 84kg . MOP hi

hectare khata pek tawk a ni, emaw 53 kgs. Urea, 100 kgs, MRP leh 34 Kgs. MOP hi

acre khat a pek tawk a ni bawk.

DAP or Rock Phosphate , zavai leh MOP zavai leh Urea mamawh zahve kha

thlur khuarah thlai chin hmaa lo dahin, pante a khuh tur a ni. Chu chuan Alu chi ten

fertilizer an deh loh nan a pawimawh a ni. Tin, Urea labang chu lei rihvur hmasak

berah pek leh tur a ni.

Tui pek dan : A hlawk zawk nan leh a than that nan hnawng reng a mamawh

a, mahse tui tlin hnan emaw chiah emaw chu alu hian a ngai thei der lo. Chuvangin

tum li nga tal tui pek tur a ni. A hnahah tui leih suh.

Natna laka ven dan :

1) Fanghmir (Red ant) leh rannung dang laka ven nan Aldex 5% damdawi 25 kg

vel tin 2 hmunah phul nan hman tur a ni. (thlurah phul den den tur). Hei bakah

hian 125 kg . Mustard emaw neem oil cake emaw alu rih vur hmaa phul tur a ni.

2) Dithene Z-78 in a to kim ta tihah kah tur a ni. Hetiangin, Dithene gram 800 leh

tui litre 120-180 chawhpawlh a, tin 1 hmun a kah nan hman tur a ni.

3) Aphid (vector of virus disease) 1.5 litre Malathion 50 Ec emaw 250 ml.

dimaeron 100 emaw Ragor 2litres leh tui 120-130 litre chawhpawlh a, tin hnih

hmun kah nan hmang ang che.

4) Blight (Alu pul hri) late blight in a beih chuan captan 40 emaw dithene Z-78 a ni

15-20 inkar danah kah tur a ni. Mahse heng damdawi hian Alu tiak chu inches 6

a sang chinah chauh kah tur a ni.

A chawhpawlh dan 650 gm . Dithane M 45 emaw captan emaw leh tui 360

litres chawhpawlha, tin tawi hmun kah nan hman tur a ni. Hetiang hian kum tir

lamah kap la, a hnuah heng damdawi 900 gm leh tuisik 450 litre chawhpawlhin

kap leh ang che.

5) Alu eitu (Cut worm) 1.5 litre Aldex 30 EC leh tuisik 360 atanga 400 litre

chawhpawlhin tin tawi hmun kah tur a ni.

A thar zat : A chin hun leh a chi a zirin a thar zat a in ang. A tlangpuiin hectare

hmunah 200qtls atanga 300qtls. a thar thei.

Mihring tan chakna chi hrang hrang leh thil awmte :

Moisture - 74,7 gm/100 gm.

Protein - 1-6 gm /100 gm

Fat - 0.1 gm.

A enkawl dan : I chin atanga ni 30 ah za ah 75 vela lo chawr chhuak ang a, thlawh tan

tur a ni. Tin, 15-20 cm a sang a nihah I thlo leh tur a ni. Hemi rual hian a hnah lang chauh

a nasain lei chung lang rih vur la, chumi hnu ni 30 velah chutiang bawk a lo chawr chhuak

leh chu rih vur leh ang che. Hei bak chu rih vur leh a ngai tawh lo ang.

Carbohydrate - 22.6 gm

Calcium - 10 gm

Magnesium - 20 gm

Potassium - 247 gm

Iron - 0.7 gm

Phosphorus - 40 gm

Sodium - 11 gm

Vitamin A - 40 IU

(Thiamine) Vitamin B1 - 10 gm

(Riboflexine) Vitamin B2 - 01 gm

Vitamin C - 17 gm

KEIMAHNI

‘A’ TRANSFER & POSTING :

Name of Officers Place of Transfer & Posting New Place Of Posting

Pu C. Lalzarliana Project Director, MIPEA Aizawl Project Director, MIPEA bakah Principal ITC Hnahthial.

Pu V L Hmangaihchhunga

AEO, LUB Section Dte-Of Agriculture Aizawl.

AEO, Planning Section Dte.Of Agriculture, Aizawl

Pu Chhuanvawra UDC, Account, Section UDC, Dte. Of Agriculture, Aizawl

Planning Section Dte.Of Agriculture, Aizawl

Pu Lalzarliana Peon R.O Section Dte.Of Agriculture, Aizawl

Peon, Establishment Section, Dte Of Agriculture Aizawl.

‘B’ PENSION :

Heng kan thawhpuite hian pension in min chawlhsan ta.

1) Pu Lalsiamliana SDAO, Hnahthial 30.9.2004

2) Pi Lalhmachhuani UDC, MIPEA 30.9.2004

3) Pu Parlawma PTO, SDAO Office Serchhip 30.9.2004

‘C’ SUNNA :

Pu Lalchhuanliana, Peon ,SDAO Office , Khawzawl chu Ni 17.7.2004 khan a boral a,

Pawi kan tiin, a chhungte kan tuarpui em em a ni. A chhungte Pathianin thlamuan a,

awmpui zel turin kan duhsak a ni.

‘D’ PAWIMAWH DANG :

Agriculture Department hnuaia Joint Director te hna chanpual (Work Assignment) chu

hetiang hian siam thar a ni.

1 Pu.Lalthanliana, Joint director(MI)

1)Minor Irrigation/Wate Resources 2)Farm Mechanisation 3) Command Area Development 4) Land Development andMachinery 5)Flood Control

2 Pu. Bhattacherjee. Jt. Director Of Agriculture

1)Establishment 2)SDAE Section 3)Stores & Stationeries 4)NWDPRA & ISOPAM 5)Planning & Statistical Section 6)Agronomy Section including Oil Seeds ,Pulses 7)Seed Testing,Lab, Processing Unit and Seed Certification 8)Plant Protection, Biocontrol etc. 9)Organic Farming 10)Nodal Officer for Macro-Management and CSS Schemes.

3 Pu C.Thansanga, Jt.Director (LUB)

1)L.U.B 2) WDPSCA 3) Soil Testing Laboratories 4) Soil Survey & Remote Sensing

4 Pu c. Lalniliana, Jt. Director(R&E)

1) Research & Extension 2) Extension Works 3)K.V.K 4) Agriculture Farms

2. TIH DIKNA : Zoram Loneitu (Quarterly) Vol. 47 Issue No.2 , April- June, 2004 “

KEIMAHNI” Sl.No.6 a AGOSA hruaitu tharte tihah khan, Secretary i/c Organisation and

Fund Collection a blank a dah a ni a, Secretary i/c Organisation & Fund Collection chu Pu

K. Laltanpuia, AAI a ni e.

3. AGOSA SUB –HQRS, LUNGLEI HRUAITU THARTE:

Vice Chairman : Pu Lalthansiama , DAO

Secretary : Pu B. Lalkhuma, AEO

Asst. Secretary : Pu Lalchhuana Sailo , AEO

Treasury : Pi L. Juliet , LDC

Fin. Secretary : Pu K. Dosanga, Group ‘D’

4. ORGANIC FARMING MEETING : Ni 28.7.2004-1:00 PM khan Agriculture

Conference Hall-ah Pu H. Rammawi Agriculture Minister kokhawmin–Agriculture

Commisioner – Pu Lalramthanga Tochhawng , Rev Liandawla –Vice Chairman, MIP, Pu T.

Sangkunga- Jt. Secretary, Agriculture , Dr O.P. Singh-Director of Agriculture leh

Agriculture Extension Officers atanga a chunglam zawng ten meeting on Organic Farming

Programme neih a ni a. Agriculture Officers te he meeting-ah hian an kal tha hle a ni.

Meeting Chairman –Pu H. Rammawi , Agriculture Minister chuan, Agriculture

Officers Meeting hmasa a a thusawi – “ Mizoram Organic Farming State a puan a nih tur

thu chu a lo hlawhtling thei dawn ta a. Mizoram chu Organic Farming State a puan turin

Act pawh legislate a nih tawh thu a sawi a. Thil thar, kalphung thar, Kawng mar kan zawh

dawn tak avangin Agriculture Officer rual, mithiamte hian rilru in hmang anga, he

Organic Farming hi a lo hlawhtlin ngei theihna turin Agriculture Officer , mithiam ten

mawh inphur a ni. Organic Farming kan kalpui dan tur hi Media-Cable T.V leh chanchinbu

mite pawhin thahnemngai takin min tihdarhsakin, Organic Farming hi an hrechiang tawh

hle a. Nangni a thawktu, a taka chantirtu tur te hian Organic Farming kalpui dan tur hi a

kip a kawiin in zir chiang anga, inhria anga, loneitute inzirtir thei ngei tur a ni. Technical

Officer te inchian loh chuan inzak dawn a ni.

Agriculture Department Officers te hian Agriculture Department hnathawh dan

hma thar lak tur innei a, chungte chu -1) Engvanga Agriculture hi lo piang nge? tih inhria

in midangte (loneitu) tan hna kan thawk tur a ni. 2) Loneitu hamthatna hi hnam

hamthatna a nih tih hriaa thawh tur a ni. 3)Loneitute tan ngaihtuahna fim tak leh tha tak

hman tur a ni. 4)Kawngtha siam a, kawngte venhim that tur a ni. 5) Kan thiamnate

loneitute hnena pekchhuah tur a ni. 6) Agriculture mithiamte leh loneitute lungrual taka

thawh tlan tur a ni. 7) Agriculture hmasawnna turin in thiamna, Loneitute hnenah in

hmang tangkai tur a ni. 8) Thingtlang khuate, Agriculture a tih hmasawn tur a ni.

9)Loneitute hmasawn dan tur zirtir tur a ni. tiin a fuih a ni.

Organic Farming Meeting pawimawhah hian Agriculture Commisioner – Pu

Lalramthanga Tochhawng te, Rev.Liandawla- Vice Chairman, M.I.P te D.A.O/D.A.Ete leh

Officer dang ten Organic Farming tih hlawhtlin dan tur leh Agriculture Minister –Pu

H.Rammawi hmalakna an fak thu an sawi hlawm a ni.

Hemi hnu hian Mizoram ah Organic Farming a lo hlawhtlin ngei theihna tura

hmalak dan sawiho zui a ni a, Pu C.Thansanga, Jt.Director, LUB in lawmthu a sawi a,

Agriculture Director Complex ah Tlaichaw hlimawm tak kil ho nghal a ni.

5. AGRICULTURE DEPARTMENT LEH NERIWALM TRAINING :

North Eastern Regional Institute Of Water And Land Management (NERIWAlM),

Govt Of India (Tezpur) leh Department Of Agriculture. Govt. Of Mizoram te tangdun

buatsaih –“Training on Watershed Management in Hilly Terrain and Integrated

Watershed Management for Sustainable Agriculture” chu Agriculture Officer 40(sawmli)

leh Farmer 40 thlanchhuahte chuan Agriculture Conference Hall, Aizawl leh Durtlangah

9.8.2004 atanga tanin 16.8.2004 thleng an nei a ni.

Ni 9.8.2004 dar 11:30 AM khan Agriculture Conference Hall ah Inaugural Function

Programme neih a ni a, Dr.H.Saithantluanga, Deputy Director (Planning), Director Of

Agriculture in a kaihruai a, Key note Agriculture Scientist-Dr.Deb Nath, Professor,

NERIWALM in a pe a, Chief guest- Pu P.Bhattacherjee, Jt.Director Of Agriculture i/c

Director of Agriculture, Govt.Of Mizoram chuan, Mizoram hi hmasawn lai mek leh nasa

taka Agriculture a intodelh tura tan la lai mek kan ni a. NERIWALM atanga Agriculture

Scientist lokal te hian Mizoram tan hmasawnna rah tha tak in rawn zirtir chhuah ngei ka

beisei a. NERIWALM hian Mizoram tan Training in rawn pek thin hi Aizawl khawpuiah

chauh ni lovin hmun hla zawk- ataka Agriculture Scientist ho pawhin mit ngei a inhmuh a,

loneitute pawhin an chhawr tangkai ngei theihna tur hmun Saiha, Lawngtlai, Lunglei etc.

ah te pawh Training hi in rawn neih a tul a ni a ti.

He Training pawimawh tak Mizoram hmasawn ngei theihna tura neihah hian

NERIWALM atangin Agriculture Scientist heng mite hi an lokal a ni.

1. Dr.Deb Nath , Professor

2. Dr. B.Cnath, Associate Professor

3. Dr.Thakuria, Associate Professor

He Inaugural Function ah hian Pu R.Zoramthanga, Asst. Agril.Information Officer,

Directorate Of Agriculture chuan lawmthu (vote of thanks) a sawi a, thingpui inhona

neiin Inaugural Function hi tihtawp a ni a, Training/Technical Session neih zui nghal a ni.

Ni 16.8.2004 (11:00 AM) khan Agriculture Conference Hall ah Training

Programme kharna (closing function) hlimawm tak neih a ni a, Trainees hnenah

Certificate mawihnai tak Chief Guest-Dr.O.P.Singh, Director Of Agriculture in a hlan a ni.

He training kharna Function hi Pu P.Bhattacherjee, Jt. Director Of Agriculture in a

kaihruai a, Pu. C.Lalniliana. Jt, Director (R&E) in lawmthu (vote of thanks) a sawi a ni.

6. AGRICULTURE MINISTER HOVIN MEDICINAL AND ROMANTIC PLANTS CHIN DAN

TUR SAWI HO A NI.

Pu H.Rammawi , Agriculture Minister chah chhuah, Central Institute Of Medicinal &

Aromatic Plants (CIMAP)-Council Of Scientific and Industrial Research, Lucknow atangin

Agriculture Scientists, Dr.Janardar Singh, Dr. Alok Katra, Dr.Saudan Singh leh

Shri.K.K.Agarwal te chuan Ni 21.8.2004 khan Aizawl an lo thleng a. Anni hi Mizoramah

Medicinal & Aromatic Plants chin dan tur leh Project pawimawh siam tur a Pu

H.Rammawi, Agriculture Minister in a chahchhuah an ni.

Ni 23.8.2004 dar 10:30 AM khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister kaihhruaina

in Agriculture Minister Office Chamber ah Central Institute of Medicinal & Aromatic

Plants (CIMAP) atanga lokal Agriculture Scientists leh Agriculture Secretary, Joint

Secretary, Deputy Secretary , MIPEA- Marketing Board Chairman, Director Of Agriculture,

Director Of Horticulture, Project Director, MTPEA te chuan meeting pawimawh an nei a

ni.

Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Central Institute of Medicinal &

Aromatic Plants (CIMAP), Lucknow atanga Agriculture Scientist lokal te hnenah

Mizorama Medicinal Plants & Aromatic Plants chin dan tur leh Mizoram a heng damdawi

siamna hmanrua awm sate chu chiang tak a en a zir tur leh Project tha tak siam thei tur a

hnathawk turin chah a ni. Central Institute of Medicinal & Aromatic Plants (CIMAP)

atanga Agriculture Scientists lokal te hian 22.8.2004 khan Kolasib tlangdung an tlawh a.

Horticulture Farm, Chite te, Champhai tlangdung te, Dialdawk leh a chhehvel te an tlawh

kual leh dawn a ni. Ni 25.8.2004 khan Pu.H.Rammawi, Agriculture Minister hovin Tourist

Lodge, Berawtlang ah Meeting Pawimawh an nei a. dinner an ei ho nghal bawk a,

26.8.2004 khan Mizoram an chhuahsan leh a ni.

NI 23.8.2004 (11:30AM) khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in a chah

chhuah bawk. Ms.Chhandra Debbarman, President, MGWS, Agartala, Tripura atanga lokal

leh Officer Pawimawhte chuan Meeting an nei chhunzawm a. MIP hnuai a thlai chin tur

pawimawh tak mai Vanilla, Mizoram a chin hlawhtlin dan tur an sawiho. Mushroom

Growers Welfare Society, Agartala, Tripura te hian Tripura ah Vanilla an lo chin hlawhtlin

dan te Agriculture Minister leh Officer te chu a hrilh a. Tin,Mizoram ah Tel rimtui

Patchouli, chin hlawhtlin theih dan tur te Lakhuihthei, Balhla leh Saipal atanga la, Puan

leh lehkha siam dan tur te an sawi ho bawk.

Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Officer kal khawmte chu Mizoramah

Vanilla , Patchouli etc. kan chin hlawhtlin ngei theih dan tur kawng zawng tur leh an

thiamnate hmang tangkai turin a chah a. Ms Chandra Debbannan, President, Mushroom

Growers Welfare Society, Agartala, Tripura chuan Balhla, Lakhuihthei, Saipal leh a

dangte enturin vawiin hian Thingsulthliah leh a chhehvel an tlawh kual bawk a ni.

Pu.H.Rammawi , Agriculture Minister nen Mizoram tana thil tangkai tur an sawi ho leh

ang a. Ni 25.8.2004 khian Tripura ah a haw leh a ni.

7. MIZORAM A MAUTAM LO THLENG TUR A TAN LAK DAN TUR LEH ORGANIC

FARMING TIH HI HLAWHTLIN DAN TUR AGRICULTURE MINISTER HOVIN SAWIHO A

NI

Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chah chhuah –EXCEL INDUSTRIES LTD.-Crop

Care Unit a thawk- Dr.Arun Durry, General Manager, Bombay leh Mr.A.Bose, Zonal

Manager i/c Eastern Zone, Kolkata te chu ni 8.9.2004 khan Aizawl an lo thleng a. He mi ni

vek hian Pu H.Rammawi, Agriculture Minister Office Chamber ah Agriculture Secretary ,

Director of Agriculture, Director of Horticulture leh Senior Officer te nen meeting

pawimawh an nei zui nghal a. Mizorama Mautam lo thleng tur a tan lak dan tur leh

Organic Farming tihhlawhtlin dan tur an sawi ho a ni.

Ni 9.9.2004 dar 11:00 AM hian Agriculture Conference Hall ah Pu H.Rammawi,

Agriculture Minister hovin Senior Officer te Field Officer te leh Pu C.Rokhuma, Padma

Shree(Mizo Scientist) leh Dr.Lianzela te nen Workshop pawimawh neih chhunzawm a ni

a. Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Mizoramah 2007 a mautam lo thleng tur

atan he Workshop hi tan lak hona pawimawh a ni dawn a, chu mai nilovin, Mizoramah

Organic Farming kan tih hlawhtlin chhoh zelna tur hmanrua pawimawh pakhat a ni dawn

bawk a. Mizoram a hnimhnah te hi leitha (Organic Manure) siamna tur atan hmanraw tha

a nih avangin Excel Industries Ltd. te nen a kan Workshop neih hi kan hman tangkai ngei

ka ring a Agriculture mithiamte pawhin he workshop hi inhlawkpui ngei ka ring bawk a

ni. Mizoram loneitute tan mi tangkai tak pawchhuak turin he workshop a tel Officer te

chu a chah a ni.

He workshop ah hian leitha (Organic Manure) siam dan leh sazu suatna

damdawi(Rodenticides) hman tangkai dante a lem nen en hoin an zir ho a ni.

8. AGRICULTURE & ALLIED DEPARTMENT HMASAWNNA TUR NGAIHTUAH A NI.

Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in NEC hotute hnena Mizoram Agriculture &

Allied Department hmasawnna tura a thu thlen tih hlawhtlin na turin ICAR, NEH, Region,

Shillong a Director Dr.K.M.Baruah leh Scientist paruk te chuan Mizoram an lo thleng ta a.

Ni 22.9.2004 (2:00 PM) khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister Office Chamber

ah kaihhruaina in Meeting pawimawh tak an nei a, he meeting ah hian Commisioner of

Agriculture an Horticulture te, Director, ICAR, NEH Region, Shillong leh Scientist te, Joint

Director, ICAR, Kolasib te, Director of Agriculture te, Director Of A.H & Vety te, Chief

Conservator of Forest te, Director of Soil & Water Conservation aiawh te, Director of

Horticulture aiawh te, Director of Fisheries aiawh te, Joint Director (R&E) te, Project

Director , MIP te, Deputy Secretary , Agriculture te leh Officer pawimawh tak tak te an tel

a ni.

Pu H.Rammawi , Agriculture Minister chuan Director, ICAR N.E.H Region, Shillong

leh Scientist te chu Mizoram leilung te zirchiang a, Organic Farming tih hlawhtlin dan

zawng turin a chah a. Agriculture and Allied Department a Officers lokal te hnenah pawh

Mizoram ei leh bara a lo intodelh theih na turin tan la tur leh Organic Farming tih

hlawhtlin dan tur zawng turin a chah bawk a ni. ICAR N.E.H Region , Shillong atanga

Director hova lokal te chu Durtlang leh Sihphir chhehvel leh Kolasib leh a chhehvel te

fangkual a,Mizoram leilung zirchiang turin a hrilh a. Mizoramah hian engtik hunah khawi

hmunah nge thlai kan chin anga, Mizoram intodelh nan eng thlai nge kan chin ang tih te

chiang taka zir turin a chah bawk a ni.

ICAR, N.E.H Region Shillong atanga lokal te, ICAR Kolasib atanga lokal te,

Agriculture & Allied Department atanga Officer lokal te pawhin an Department theuha

hmalak dan te report in, hlawhtling taka hma lak chhoh zel dan tur rawtna an siam

hlawm a ni.

Pu H.Rammawi, Agriculture Minister thahnem ngaihna avanga NEC hotute kaltlang

a, he meeting pawimawh tak neih hian Mizoramah ei leh bara intodelhna kawnga tan lak

dan thar a puak chhuah ngei a rinawm a ni.

9. MIZORAM INTODELHNA PROJECT( MIP) MEETING PAWIMAWH NEIH A NI.

Ni 24.9.2004 khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister kaihhruaina in Agriculture

Conference Hall ah Mizoram intodelhna Project (MIP) Mizoram pumpui huap Meeting

pawimawh tak neih a ni a, MIP hotu lian te :- Commisioner –Pu Lalramthanga

Tochhawng, Chairman, MIP Marketing Board-Wg Cdr. Lalnghinglova, Secretary, MIP

Marketing board- Pu L.R.Laskar, IAS (Rtd), Project Director , MIP Executive Authority- Pu

C Lalzarliana te bakah Agriculture Department/Horticulture Department/ Soil & Water

Conservation Department leh Rural Development Department atangin MIP Project

Implementing Agency (PIA), MIP Project Officer(PO) leh MIP Assistant Project

Officer(APO) 45 (Sawmlipanga) he MIP Meeting ah hian an tel a ni.

Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Mizo te hi Pi leh Pu atang tawh a kut

hnathawk a eizawng, mitaima kan nih avangin kan intodelh thin a. Kan kut hnathawk

tute (Farmers) mi taima tak tak te hnathawh dan tur tha tak ruahman sak a, anmahni

tanpui hi PIA, PO & APO te hian in tih tur a ni. Kut hnathawk tu te( Farmers) kan tanpui

anga, Mizoram hian hma kan sawn zel dawn a ni a ti.

MIP hmalak dan thar tur hi duan mek a ni a, thuneitu sang ten hman mai theih

turin an peih fel thuai dawn a, Zopa kal dan phung pangngai- Leilet zawlah buh leh

vegetable leh thlai dang te chingin enkawl zui zel a ni ang. Kal dan phung thar chu

Marketing base in Cluster Area ah hma la in loneitute thlai chin tur te thlan fel sakin chin

tir an ni ang a ti bawk.

Agriculture Commissioner te, MIP Marketing Board Chairman te, MIP Marketing

Board Secretary te, MIP Project Director te pawhin fuihna thu tha tak tak sawiin , MIP tih

hlawhtlin dan tur te an sawi bawk a ni.

He MIP Meeting ah hian MIP a thlai chin turte leh Organic Farming tih hlawhtlin

dan tur te an sawi ho bawk.

10. FARMERS TRAINING:

Rodent Management in Relation to Bamboo Flowering, Bio-Pesticides & Bio-

Fertilizers, Crop Rotation leh Organic Farming etc. tih thupui hmangin Zoram hmun

hrang hrang a Farmers te hnenah Training neihpui reng a ni.