COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS THESIS/ DISSERTATION

o Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.

o NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes.

o ShareAlike — If you remix, transform, or build upon the material, you must distribute your contributions under the same license as the original.

How to cite this thesis

Surname, Initial(s). (2012) Title of the thesis or dissertation. PhD. (Chemistry)/ M.Sc. (Physics)/ M.A. (Philosophy)/M.Com. (Finance) etc. [Unpublished]: University of Johannesburg. Retrieved from: https://ujdigispace.uj.ac.za (Accessed: Date).

..

DIE VOEDINGSPATROON VAN BLANKE BEJAARDES IN DIE

GERMISTONSE MUNISIPALE GEBIED

deur

RIDRI TERINA KOEKEMOER

VERHANDELING

voorgel@ ter vervulling van die vereistes

vir die graad

MAGISTER CURATIONS (M.CUR.)

in

GEMEENSKAPSVERPLEEGKUNDE

in die

FAKULTEIT OPVOEDKUNDE .

aan die

RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT

STUDIELEIER PROF. M.C. VAN HUVSSTEEN

NOVEMBER 1987

liThe goal of nutritional care for the vast majorityof persons in the later years of life is to helpachieve healthful, purposeful and independentliving."

Robinson &Lawler, 1982:382

Opgedra aan my Ouma~

Katie Wagenaar.

ERKENNING EN DANKBETUIGINGS

AAN MY HEMELSE VADER, VIR SY KRAG EN LEIDING, AL DIE DANK EN EER.

Ek wil graag my opregte dank en waardering uitspreek teenoor die volgende

persone, wie se hulp en bemoediging onmisbaar was by die voltooiing van

hierdie studie:

*

*

*

*

*

*

My studieleier, professor M. C. van Huyssteen vir haar doelgerigte

leiding, motivering en aansporing tydens hierdie studie.

My kollegas wat as veldwerkers behulpsaam was gedurende hierdie

studie asook vir hul volgehoue onderskraging.

Mevv. S. Marais en E. van Zyl vir die netjiese tikwerk.

Stadsraad van Germiston vir die toekenning van ~ studiebeurs.

Almal wat direk of indirek behulpsaam was met die beplanning, imple­

mentering en afronding van hierdie ondersoek.

Laaste, maar nie die minste nie, my eggenoot vir sy liefde en onder­

steuning asook die taalversorging.

(i)

OPSOMMING

KOl1VTler oor die skynbare ho~ voorkoms van verskeie vorme van wanvoeding

asook die invioed van wanvoeding op die gesondheid van die bejaarde in

Germiston het tot die ondersoek aanleiding gegee.

In 'n poging om wanvoeding te voorkom en gesondheid by bejaardheid te

bevorder, is ondersoek ingestel na die voedingspatroon van die bejaarde

sowel . as faktore wat voedingsgewoontes betnvloed. Daar is van 'n nie­

eksperimentele beskrywende ondersoekmetode gebruik gemaak aan die hand

van opnames.

Die literatuur is verken waar die konsep bejaardheid, die invloed van

voeding op veroudering en faktore wat voedingsgewoontes by die bejaarde

betnvloed bespreek is. Die rol van die geriatriese gemeenskapverpleegkun­

dige in die bevordering van gesonde voeding en die voorkoming van wanvoe­

ding in bejaardheid is ook uitgelig. Die literatuurstudie vorm die teore­

tiese raamwerk van die navorsing.

Met behulp van 'n vraelys aan bejaardes in Germiston is bepaal wat hul

voedingspatroon is asook faktore wat die patroon betnvloed. Deur middel

van onderhoude is vasgestel watter geriatriese gemeenskapsdienste, in

besonder voedseidienste aan bejaardes in Germiston beskikbaar is.

Uit die navorsing wil dit voorkom of veroudering, demografiese tendense,

finansies, siektetoestande sowel as onkunde die voedingspatroon van die

bejaarde betnvloed en die volgende Ieemtes is deur middel van die ondersoek

getdentifiseer.

onkunde oor die belang van gereelde gebalanseerde maaltye en

die belangrikheid van spesiale di~te by sekere siektetoestande

gebrek aan voidoende vervoerfasiliteite aan bejaardes in sekere

woonareas wat hul inkopiepatroon negatief betnvloed

(ii)

onvoldoende psigiatriese ondersteuningsdienste ten einde die

ho~ voorkoms van depressie by bejaardes te hanteer, met gevolg­

like nadelige invloed op hul voedingspatrone.

Aan die hand van hierdie leemtes word sekere aanbevelings ter voorkoming

van wanvoeding en bevordering van gesondheid by bejaardes gemaak.

(iii)

SUMMARY

There is concern about the apparently high insidence of diffirent forms

of malnutrition as well as the influence of malnutrition on the health

of the aged in Germiston which prompted this investigation.

In an ef"fort to prevent malnutrition and promote health in the aged,

the diet pattern of the aged as well as factors influencing their eating

habits have been investigated. A non-experimental descriptive method

of investigation has been used by means of surveys.

A literature study has been done where the concept "the aged", the influen--,

c,e of nutrition on aging and factors influencing eating habits of the

aged have been discussed. The role of the geriatric community health

nurse in the promoting of healthy eating habits and preventing malnutri­

tion in senior citizens has also been highlighted. The literature study

marks the theoretIcal basis of the investigation.

A questionnaire to the aged in Germiston has been used to determine their

eating patterns together with factors influencing these patterns. The

availability of geriatric community services, especially foodservices

have been determined by means of interviews.

The investigation proves that aging, demografic profiles, finance, illness

as well as ignorance influence the eating pattern of the aged and the

following deficiencies have been identified:

ignorance about the importance of frequent balanced meals and

the importance of special diets in certain illnesses

lack of adequate transport for senior citizens in certain resi­

dential areas that negatively influences their shopping habits

inadequate psychiatric counselling services to cope with the

high insidence of depression in the aged, which influences their

eating patterns.

(iv)

In view of these deficiencies certain recommendations are made for preven­

ting malnutrition and promoting health in the aged.

(v)

INHOUDSOPGAWE

HOOFSTUK 1

DIE PROBLEEMSTELLING EN DIE DOEL VAN DIE ONDERSOEK

Bladsy

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

INLEIDING

PROBLEEMSTELLING

DIE DOEL VAN DIE ONDERSOEK

NAVORSINGSMETODE

UITEENSETTING VAN DIE WERKSWYSE VAN DIE ONDERSOEK

1

2

3

3

4

HOOFSTUK 2

BEJAARDHEID. VOEDING EN FAKTORE WAT VOEDINGSGEWOONTES

BEtNVLOED

2.2

2.2

2.3

2.3.1

2.3.2

2.3.3

2.3.4

2.3 .4.1

2.3.4.2

2.3 .4.3

2.3.5

2.3.5.1

2.3.5.2

2.3.5.3

INLEIDING

DEMOGRAFIESE KENMERKE VAN DIE BEJAARDE BEVOLKING

DIE BEGRIP. VEROUDERING

Faktore wat verouderingbelnvloed

Voeding en veroudering

Daaglikse voedselgids vir bejaardes

Die invloed van sekere voedingsgewoontes opveroudering

Die invloed van n lae kalorie-dieet

Die invloed van n ho~ kalorie-dieet

Die invIoed van n ho~ soutdieet

Rol van voeding as oorsaak vir sekere siektetoe­stande in bejaardheid

Osteoporose

Ystergebrek-Anemie

Oorgewig

5

6

9

10

11

16

17

18

18

19

20

20

21

21

2.3.6

2.3 .6.1

2.3.6.2

2.3.6.3

2.3.6.4

2.3.6.5

2.3.6.6

2.3.6.7

2.3.6.8

2.3.6.9

2.3.6.10

2.3.6.11

2.3.7

2.3.7.1

2.3.7.2

2.3.7.3

2.3.7.4

2.4

(vi)

Faktore wat voedingsgewoontes belnvloed en effek­

tiewe voeding belemmer

Inleiding

Fisiese veroudering

Fisiologiese veranderings

Kroniese siektetoestande

Psigologiese veranderings

Psigiese steurnisse

Persoonlike faktore

Onkunde

Aftrede en verlaagde inkornste

Sosiale isolasie en eensaamheid

Orngewingsfaktore

Bevordering van gesonde voeding en die voor­

korning van wanvoeding

Inieiding

Die rol van die gerneenskap

Voorligting

Geriatriese gerneenskapsgesondheidsdienste

SAMEVATTING

Bladsy

22

22

22

24

26

27

27

28

29

30

32

33

35

36

36

38

40

43

HOOFSTUK 3

DIE NAVORSINGSONTWERP EN METODE VAN ONDERSOEK

3.1 INLEIDING 44

3.2 DIE NAVORSINGSONTWERP 44

3.2.1 Die keuse van die navorsingsontwerp 44

3.2.2 Die keuse van die populasie 45

3.2.2.1 Populasie A 45

3.2.2.2 Populasie B 1 46

3.2.2.3 Populasie B.2 46

3.2.3 Die keuse van proefpersone en steekproeftrekking 46

3.2.3.1 Steekproef A 50

3.2.3.2

3.2.3.3

3.2.4

3.2.4.1

3.2.4.2

3.2.5

3.3

HOOFSTUK 4

(vii)

Steekproef B1

Steekproef B 2

Die navorsingstegnieke

Die vraelys

Die gestruktureerde onderhoud

Die analise van die gegewens

BEPERKINGS VAN DIE ONDERSOEK

Bladsy

50

50

51

51

55

57

57

RESULTATE EN INTERPRETERING VAN DIE GEGEWENS

4.1

4.2

4.2.1

4.2.2

4.2.3

4.2.3.1

4.2.3.2

4.2.3 .3

4.2.4

4.3

4.3.1

4.3.1.1

4.3.1.2

INLEIDING

ONTLEOING VAN VRAELYS A AAN BEJAAROES

Ontleding van biografiese data van die bejaarde

in Germiston Vraelys A AfdelingA

Ontleding van die gesondheidstoestand van die

bejaarde Vraelys A Afdeling B

Ontleding van die voedingsgewoontes van die

bejaarde Vraelys A Afdeling C

Koopgewoontes (Vrae 20 tot 26)

Voorbereiding van etes (Vrae 27 tot 32)

Eetpatroon van bejaardes (Vrae 33 tot 47)

Ontleding van die voedingskennis van bejaardes

Vraelys A Afdeling 0

ONTLEOING VAN DIE GEMEENSKAPSGERIATRIESE OIENSTE

BESKIKBAAR AAN DIE BEJAAAROES IN GERMISTON

Gesondheidsdienste

Dienste gelewer deur die Provinsiale hospitaal in

Germiston

Dienste gelewer deur die Departement Nasionale

Gesondheid en Bevolkingsontwikkeling - Distriks­

geneesheerdienste

60

71

82

82

96

101

122

127

127

127

129

(viii)

Bladsy

4.3.1.3 Dienste gelewer deur die Stadsraad van Germiston -

Gesondheidsdepartement 131

4.3.2 Mediese hulpmiddels 135

4.3.2.1 Dienste gelewer deur die Provinsiale Hospitaal 135

4.3.2.2 Dienste gelewer deur die Departement Gesondheids-

dienste en Welsyn 135

4.3.2.3 Dienste gelewer deur die Stadsraad vna Germiston 136

4.3.3 Maatskaplike dienste 138

\ 4.3 .3 .1 Dienste gelewer deur die Departement Gesondheids-1 dienste en Welsyn 138.

4.3.3.2 Dienste gelewer deur die Germiston Raad vir

bejardes 138

4.3.3.3 Dienste gelewer deur die Provinsiale Hospitaal 139

4.3.3.4 Dienste gelewer.deur die Dienssentrum aan

bejaardes 140

4.3.4 Voedseldienste 143

4.3.4.1 Dienste gelewer deur die Departement Gesondheids-

dienste en Welsyn 143

4.3.4.2 Dienste gelewer deur die Germiston Raad vir

bejaardes 143

4.3.4.3 Dienste gelewer deur die Dienssentrum vir be-

jaardes 144

4.3.4.4 Dienste gelewer deur die Distrikgeneesheer 144

4.3.4.5 Dienste gelewer deur die Stadsraad van Germiston -

Geriatriese afdeling 144

4.3.4.6 Dienste gelewer deur vrywillige organisasies 145

4.3.4.7 Dienste gelewer deur kerke 145

4.3.4.8 Dienste gelewer deur voedselwinkels 147

4.3.5 Behuising 149

4.3.5.1 Dienste gelewer deur die Stadsraad van Germiston 149

4.3.5.2 Dienste gelewer deur die Germiston Raad vir

bejaardes 150

4.3.6 Publieke vervoer 152

4.3.6.1

(ix)

Dienste gelewer deur die Stadsraad van Germiston ­

Busdienste

Bladsy

152

HOOFSTUK 5

SAMEVATTENDE BEVINDINGS, GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

5.1

5.2

5.2.1

5.2.2

5.2.3

5.2.4

5.3

INLEIDING

SAMEVATTENDE BEVINDINGS DOR VDEDINGSPATRONE VAN

BEJAARDES IN GERMISTON ASOOK FAKTORE WAT DIT

BEINVLDED

InleidingInkopiegewoontes van bejaardes in Germiston

Voorbereiding van maaltye

Eetgewoontes

SAMEVATTING

15}

154

157

1S3

163

BIBLIOGRAFIE 165

(x)

Bladsy

OPGAWE VAN TABELLE

3.1 POPULASIE- EN STEEKRPOEFGETALLE VAN DIE 10 AREAS 47

3.2 OPSOMMING VAN DIE STEEKPROEF LB

3.3 STATISTIEK VAN VOLTOOIDE VRAELYSTE 55

3.4 OPSOMMING VAN BEJAARDE POPULASIE IN GERMISTON,

SAAMGEVAT IN 10 AREAS

4.1 BIOGRAFIESE DATE . GESLAG, OUDERDOM EN HUWELIKS-.STATUS 60

4.2 BIOGRAFIESE DATA HUWELIKSTATUS VAN TWEE

OUDERDOMSGROEPE 61

4.3 BIOGRAFIESE DATA SKOOLKWALIFIKASIES 62

4.4 BIOGRAFIESE DATA SKOOLKWALIFIKASIES VOLGENS

GESLAG 63

4.5 BIOGRAFIESE DATA INKOMSTE 65

4.6 BIOGRAFIESE DATA INKOMSTE VOLGENS GESLAG 66

4.7 BIOGRAFIESE DATA BEHUISING 68

4.8 BIOGRAFIESE DATA BEHUISING VOLGENS GESLAG 69

4.9 KRONIESE SIEKTETOESTANDE VAN DIE BEJAARDE 71

4.10 SIEKTETOESTANDE VOLGENS GESLAG EN OUDERDOM 73

4.11 OPSOMMING VAN ANTWOORDE VAN VRAE 14 TOT 18 'i9

4.12 FINANSI~LE BESKIKBAARHEID VAN TANDDIENSTE VOLGENS

GESLAG 80

4.13 HOEVEELHEID GELD WAT MAANDELIKS AAN VOEDSEL BESTEE

WORD 82

4.14 GELD WAT AAN VOEDSEL BESTEE WORD VOLGENS GESLAG 84

4.15 GELD WAT AAN VOEDSEL BESTEE WORD VOLGENS BEHUISING 86

4.16 VERVOERMIDDELS WAT BEJAARDES GEBRUIK OM INKOPIES

TE DOEN 88

4.17 DIE GEBRUIK VAN VERVOERMIDDELS VOLGENS GESLAG 89

(xi)

Bladsy

4.18 REDES WAAROMBEJAARDES NIE HUL EIE INKOPIES DOENNIE 90

4.19 REDES WAAROM BEJAARDES NIE HUL EIE INKOPIES DOENNIE VOLGENS GESLAG EN OUDERDOM 92

4.20 KOOK- EN BEWARINGSGERIEWE VAN BEJAARDES 96

4.21 WIE BEREI BEJAARDES SE HOOFMAALTVE 97

4.22 REDES WAAROM BEJAARDES NIE HUL EIE ETES VOORBEREI

NIE 99

4.23 HOEVEEL MAALTVE NUTTIG BEJAARDES DAAGLIKS 101

4.24 TVD WANNEER HOOFMAALTVD GENUTTIG WORD 102

4.25 SAAM MET WIE NUTTIG BEJAARDES HUL ETE 104

4.26 WAT BEINVLOED DIE BEJAARDE SE EETLUS 106

4.27 HOE GEREELO EET DIE BEJAARDE VLEISPRODUKTE 108

4.28 HOE GEREELO EET DIE BEJAARDE GROENTE 110

4.19 HOE GEREELD EET DIE BEJAARDE VARS VRUGTE 112

4.30 HOEVEEL GLASE MELK DRINK BEJAARDES DAAGLIKS 115

4.31 WAT BEPAAL DIE SOORT VOEDSEL WAT BEJAARDES EET 117

4.32 GEWIG VAN BEJAARDES VOLGENS GESLAG 119

4.33 BENODIG BEJAARDES DIESELFDE HOEVEELHEID VOEDING-STOWWE AS VOLWASSENES 121

"-

4.34 GAAN VOEDINGSWAARDE VERLORE INDIEN VOEDSEL NIEDADELIK GE@ET OF GEVRIES WORD NIE 123

4.35 MOET DIABETE ALTVD 'n SPESIALE DIEET VOLG 124

4.36 IS KALSIUM NOODSAAKLIK IN DIE DAAGLIKSE DIEET 125

4.37 OPSOMMING VAN GESONDHEIDSDIENSTE BESKIKBAAR AANDIE BEJAARDE 134

4.38 OPSOMMING VAN INSTANSIES WAT MEDIESE HULPMIDDELSVERSKAF 137

4.39 OPSOMMING VAN BESKIKBARE MAATSKAPLIKE DIENSTEAAN DIE BEJAARDE 142

4.40

4.41

(xii)

OPSOMMING VAN BESKIKBARE VOEDSELDIENSTE AANBEJAARDES

OPSOMMING VAN BESKIKBARE BEHUISING AAN BEJAARDES

Bladsy

146

151

OPGAWE VAN BVLAES

BVLAAG 1 (a)

BVLAAG 1 (b)

BVLAAG 1(c)

BVLAAG 2

VRAELVS AAN BEJAARDES

ONDERHOUDSVRAELVS A

ONDERHOUDSVRAELVS B

TABEL 3 .4 : OPSOMMING VAN BEJAARDE POPULASIEIN GERMISTON, SAAMGEVAT IN 10 AREAS

HOOF5TUK 1:

DIE PROBLEEM5TELLING EN DIE DOEL VAN DIE ONDER50EK:

1 .1 INLEIDING:

In die vroel! vyftiger jare het die sie1kundige, Abraham Maslow,

reeds die be1angrikheid van die bevrediging van basiese fisio10giese

behoeftes by die mens uitgewys. Vo1gens Maslow vorm die mens1ike

behoeftes n hil!rargie en die sterkte van enige behoefte word bepaa1

deur sy posisie in die hi~rargie (Karpowich, 1980 : 26). Fisio10­

giese behoeftes, byvoorbee1d honger en dors, vorm die basis van

die hi~rargie en word beskou as die be1angrikste. 51egs wanneer

hierdie basiese of "laer" behoeftes bevredig is, word die mens bewus

en gemotiveer tot "hol!r" behoeftes in die hi~rargie wat cok bevredig

wi1 word, byvoorbee1d die behoefte aan vei1igheid, 1iefde, se1faktua­

1isering, ensomeer (Morris, 1976 : 382). Die mens b1y n unieke wese,

met sy eie individua1iteit, maar die behoefte na voedlng is unlver­

see1, want hy is afhanklik van die behoefte vir oor1ewing. Goeie

voeding is dus n voorvereiste vir goeie gesondheid en Moehr1in,

Wolanin en Burnside (1981 : 324 & 325) s~ tereg: "Nutrition is the

cornerstone of preventive medicine - adequate diet throughout life

including the later years is an effective mean to maintain good

health and minimize changes in old age."

Bejaardheid word gekenmerk aan die veroudering van die mens in sy

gehee1 en die bejaarde dra die eienskappe van die 1ewe wat hy ge1ei

het. A1hoewe1 die bejaarde in die 1aaste fase van sy 1ewe rondbe­

weeg, meet sy basiese fisio10giese behoeftes bevredig word en geba1­

anseerde voeding en gesonde eetgewoontes is net so be1angrik vir

die bejaarde soos vir enige ander ouderdomsgroep. Navorsing dui

egter daarop dat bejaardes weens verskeie redes n ho~ risikogroep

is vir wanvoeding (Labadarious &Gouws, 1987 : 51; Fuller, 1986 : 90;

Ven, 1986 : 112; Goodwin, Goodwin & Garry, 1983 : 2917) en dat die

voedingstand van die bejaarde in n groot mate bepaa1 word deur voed­

ingsgewoontes asook die verouderingsproses.

2

Die bevolking is besig om te verouder - in Suid-Afrika is daar tans

376 000 blanke bejaardes en word daar voorspel dat in die jaar

2 000 daar 501 000 blanke bejaardes sal wees (Eckley, 1986 : 1):

Dit beteken dat meer eise aan die gesondheidsdienste gestelword

en 'n al ho~r risiko vir wanvoeding. Gemeenskapsgesondheidsdienste

poog om 'n omvattende diens vir die bejaarde beskikbaar te stel met

die doel om die bejaarde se fisiese, geestelike en maatskaplike

welstand te verbeter deur middel van prim~re, sekond~re en tersi~re

voorkomende maatre~ls.

Wicht (1986 : 5) beklemtoon dat die doel nie net is om die bejaarde

langer effektief in die gemeenskap te laat funksioneer nie, maar

ook om die kwaliteit van lewe te verbeter.

1.2 PROBLEEMSTELLING:

Germiston se gesondheidsdienste vir die bejaarde blyk omvattend

te wees en word gelewer deur 'n multi-dissiplin~re span wat die volg­

ende dissiplines insluit geneeshere, psigiaters, sielkundiges,

geriatriese- en psigiatriese verpleegkundiges, maatskaplike werkers

en voetkundiges. Dit blyk of daar noue skakeling is tussen die

verskillende dissiplines asook met die plaaslike hospitaal, sy spe­

sialiste en personeel. Hieruit kan met reg afgelei word dat gespe­

sialiseerde en gevorderde gesondheidsdienste aan die bejaarde beskik­

baar is en gelewer word.

Ten spyte van hierdie omvattende geriatriese diens het die navorser

in kliniek- sowel as tuisbesoeksituasies, 'n ho~ voorkomssyfer van

wanvoeding, onder- en oorvoeding, asook voedingsdefekte geldentifi­

seer.

Sekere faktore wat aanleiding gee tot wanvoeding is opgemerk asook

die invloed van wanvoeding op gesondheid en die komplisering van

ander kroniese siektetoestande. Gebrek aan kennis oor die belang

van spesiale di~te vir sekere dieetsiektetoestande is ook geldentifi­

seer en die navorser maak dieselfde afleiding as Neuhaus (1982 : 214):

"Many health problems of the elderly are the result of poor nutri­

tion."

3

Dit wi1 dus voorkom of daar aan die een kant n gespesia1iseerde

geriatriese diens bestaan maar dat die bejaarde prob1eme ervear

in die bevrediging van basiese noodsaak1ike behoeftes, soos geba1an­

seerde voeding. Uit die 1iteratuur b1Yk dit dat voedingsgewoontes'

n definitiewe inv10ed het op die voorkoming van wanvoeding by

die bejaarde. Dit het aan1eiding gegee tot die vo1gende vrae

by die navorser:-

wet is die voedingsgewoontes van die bejaardes in Germiston?

WBtter faktore het n negatiewe inv10ed op hu1 voedingsgewoontes?

Met die steeds groeiende bejaarde geta1, is daar vo1doende

gemeenskapshu1pbronne en word hu11e benut?

WBtter nut het gespesia1iseerde mediese dienste, indien die

bejaarde In die gemeenskap stadig agteruitgaan as gevo1g van

wanvoeding?

1.3 DIE DOEL VAN DIE ONDERSOEK:

Die voorafgaande prob1eme en vrae het ge1ei tot die keuse van

die navorsing en die navorser ste1 haar ten doe1 om:-

n ont1eding te maak van die voedingsgewoontes van die bejaarde

in die Germiston munisipa1e area;

faktore te identifiseer wat n inv10ed het ap hierdie gewoantes;

ont1eding te maak van die geriatriese - asaok vaedse1dienste;

na aan1eiding van die bevindinge sekere aanbevellngs te maak

ter verbetering van vaedingsgewoontes van bejaardes en uitbrei­

ding van die gemeenskapsdienste en bronne tot voordee1 van

die bejaarde en die gemeenskap.

1.4 NAVORSINGSMETODE:

Hierdie beskrywende nie-eksperimente1e studie is gegrond op empi­

riese navorsing waar die volgende metode gevL1g i5:-

n Uteratuurstudie om die tnvlned van voeding op veroudering

sowe1 as die Inv.lced van veroudering op voeding te beskryf

en faktore wat voedingsgewoontes van die bejaarde betnv1oed,

te ont1eed.

4

Opname by bejaardes deur middel van n vraelys om hul voedings­

gewoontes te ontleed asook faktore wat die patroon beInvloed

vas te stel.

n Opname van die gemeenskapsdienste aan bejaardes met besondere

verwysing na die dienste ten opsigte van voeding aan bejaardes.

1.5 UITEENSETTING VAN DIE WERKSWVSE VAN DIE ONOERSOEK:

In die eerste hoofstuk is die probleem gestel. die doelstelling

geformuleer en n kort beskrywing van die metode van ondersoek

gegee.

In hoofstuk twee is die Iiteratuur verken waar die rol van voeding

in bejaardheid. sowel as faktore wat voedingsgewoontes beInvloed.

geidentifiseer is.

Hoofstuk drie gee n beskrywing van die navorsingsontwerp en die

metode van ondersoek.

In hoofstuk vier word die gegewens van die vraelyste weergegee.

geanaliseer en geinterpreteer. Die studie word afgesluit met

hoofstuk vyf waar samevattende gevoigtrekkings gemaak word sowel

as aanbevelings vir leemtes wat in die studie geIdentifiseer is.

5

HooFSTUK 2:

BEJAARDHEID, VoEDING EN FAKToRE WAT VoEDINGSGEWooNTES BEINVLoED

2.1 INLEIDING:

Die begrip "bejaardes" verwys na 'n heterogene groep mense - almal

unieke individue, sommige afhanklik en verswak en sommige baie fiks

en onafhanklik vir hul kronologiese ouderdom. In hierdie studie ver­

teenwoordig bejaardes die groe~ mans en vroue, in die ouderdomsgroep

65 jaar en ouer.

In die verlede het min mense ho~ ouderdonrne in hul lewe bereik en

die getal bejaardes in 'n gemeenskap was relatief klein in verhouding

tot die j onger generasie. Die skrywer Wicht (1984 : 39) meen die

20ste eeu word gekenmerk deur moderne tegnologiese vooruitgang, veral

op mediese gebied en die verbetering van lewensstandaarde. Die gevolg

hiervan is 'n toename in die getal bejaardes asook 'n ho~r gemiddelde

ouderdom by die bejaarde. Die redes vir die toename in die getal

bejaardes word deur verskeie skrywers as volg verklaar:-

beter kontrole oor aansteeklike siektes, immunisering, die

gebruik van antibiotika en meer effektiewe mediese sorg

(Labadarios & Gouws, 1987 51; Neuhaus, 1982 : 20; Barrow-

clough & Pinel, 1973 : 3).

afname in kindermortaliteitsyfers en die verbeterings van

voeding met die gevolg 'n styging in die algemene bevolking­

syfer (Eckley, 1986 : 2; Futrell, Brovender, McKinnon- Mullet

& Brower, 1980 : 13).

Die W@reld Gesondheidsorganisasie voorspel dat daar teen die jaar

2 000, 4Q3 miljoen persone van 65 jaar en DUET sal wees. Hiervan

sal 166 miljoen bejaardes in die Eerste W@reld woon en 237 miljoen

in die Derde W@reld. Daar word verwag dat die getal ou bejaardes

(75 jaar en ouer) gemiddeld met 70% sal styg (Eckley, 1986 : 1).

6

Die persentasie bejaardes in die bevolking varieerin die verskillen­

de lande, byvoorbeeld 15% in Wes-Europa, 11 % in die V S A en 3 % in

Afrika (Munro, 1984 : 341). Europa word gekenmerk as die kontinent

met die grootste getal bejaardes en daar word voorspel dat daar 1n

1987, 18% van die totale bevolking in Brittanje bejaardes sal wees

(Jeffreys, 1985 : 963 - 964).

In Suid-Afrika lyk die demografiese prentj ie nie veel anders nie

en deel ens in die w~reld se toename in bejaardegetalle asook die

toename in die veroudering van bejaardes.

Van die totale bevolking is vyf persent 65 jaar en ouer en amper

agt persent van die blanke bevolking resorteer onder hierdie groep.

Daar word voorspel dat daar in die jaar 2 000, vyf honderd-en-een

duisend blanke bejaardes in Suid-Afrika sal wees (Labadarios &Gouws,

1987 : 57; Eckley, 1986 : 2; Wicht, 1985 : 1).

Hierdie getalle klink baie indrukwekkend, maar wat beteken dit? Die

bejaarde bevolking groei vinniger as die jonger bevolking - dus die

getal onafhanklike produktiewe persone is besig om te krimp, terwyl

die afhanklike onproduktiewe groep steeds groter word. Behalwe vir

die ekonomiese implikasies, word groter druk op gesondheidsdienste

sowel as welsynsdienste geplaas omdat die bej aardegroep 'n groter

behoefte het aan sulke dienste (Abdellah, 1981 : 3).

2.2 DEMOGRAFIESE KENMERKE VAN DIE BEJ~\ARDE BEVOLKING:

VERHOUDING MANS TOT VROUENS:

Regdeur die w~reld oorskadu die getal bejaarde vrouens die

getal mans en vroue vorm dus 'n groter deel van die bejaarde

bevolking. Teen die middel van die negentiende eeu was die

bejaarde mans-vroue verhouding in Brittanje 4 : 5. Hierdie

tendens was as gevolg van mans wat ge~mmigreer het na ander

lande en nie weens mortaliteit nie. Huidiglik is die verhoud­

ing 2 : 3 wat toe te skryf is aan 'n mortaliteitsyfer wat

ho~r onder mans as vrouens is. Volgens Jeffreys (1985 : 964)

is die getal bejaarde vrouens in Nederland en Swede nie so\

prominent as in die V S A, Brittanje en Frankryk nie.

I

HI.1LIELIKSTAAT:

Meer bejaarde mans is nog getroud, terwyl meer bejaarde vrou­

ens weduwees is. Volgens Patrick (1913 : 42) word hierdie

tendens veroorsaak deur die ho~ lewensverwagting van die

vrou en die normevan die samelewing wat dit meer aanvaarbaar

maak vir vrouens om met ouer mans te trou.

In die V S A is ses-en-sewentig persent van bejaarde mans

getroud teenoor een-en-vyft1g persent van bejaarde vrouens.

Die feit dat mans met jonger vrouens trou, maak dat hul 'n

groter keuse het, terwyl vrouens, omdat hulle met ouer mans

trou, minder persone het om van te kies. Onder vrouens 15

ook 'n groter onafhanklikheidsgevoel - hulle trou nie sommer

weer nie, terwyl mans daarenteen, gerede11ker hertrou.

Die skrywers Ebesole & Hess (1981 : 35) het gevind dat ge­

troudes langer leef as ongetroudes. Die rede 15 skynbaar

gele~ in beter versorging en lewensgewoontes in d1e huwellk,

sowel as in die sosiale interaksie wat teenwoordig is. Ge­

noemde interaksie verskaf dieper betekenis aan die lewe en

psigies het dit 'n goeie uitwerking.

Robinson & Lawler (1982 : 382) beskou die probleme van ver­

oudering as meer akuut vir dames omdat hul langer lewe. Stu­

dies toon dat as gevolg van die verskil in eetpatroon tussen

vrouens en mans, vrouens 'n ho~r insidensie van kals1um- en

ystertekorte toon as mans.

GEOGRAFIESE VERSPREIoING:

Volgens Futrell et ale (1980 15) het die geografiese ver­

spreiding van die bejaarde nie veel in die laaste paar deka­

des verander nie. Met die industralisering het verstede11king

gevolg en daarom is dit nie 'n ongewone verskynsel om baie

bejaardes in stede, vera1 in die middestad te vind nie. In die

V S A aIleen woon drie-en-sewentig persent van bejaardes

in stede. oit kan vir die bejaarde voordelig wees deurdat

hy relatief naby inkopie-fasiliteite is, maar dit kan ook na­

delig wees, weens die ho~ huurgelde wat aan behuising bestee

word.

8

Vir 'n bejaarde met 'n beperkte inkomste kan ho~ huurgelde,

minder geld vir ander uitgawes 5005 byvoorbeeld voedsel,

laat.

Die skrywers Jeffreys (1985 : 965) en Redfern (1981 : 174)

is van mening dat in Brittanj e afgetredes migreer vanuit

swaar gelndustraliseerde areas waar hul gewerk het, na dorpe

en kusgebiede in die land. Bejaardes verhuis ook vanaf kouer

gebiede na warmer dele van die land.

Hierdie migrering veroorsaak dan 'n ho~ konsentrasie bejaardes

in spesifieke dorpe en gee 'n sekere status aan sy inwoners.

Sulke stede neig onk om aan te pas by sy bejaarde inwoners

en dienste te verskaf vir hul gerief. Gesondheidsdienste

en fasiliteite word dan volgens die behoefte van die inwoners

gelewer. H(;e ouer die bejaarde word hoe meer neig hul om

by familie te gaan woon. Veral wewenaars gaan woon by hul

kinders en dit is gewoonlik die dogter wat haar pa by haar

in die huis neem. Meer vrouens woon aIleen as mans en dit

kan toegeskryf word aan die feit dat daar meer weduwees is

en mans meer geneig is om weer te trou. Een-en-tagtig persent

van die wewenaars in die V S A woon by hul kinders, teenoor

die agt-en-vyftig persent van weduwees (Futrell et al., 1980 :

15) •

DIE ROL EN POSISIE VAN DIE BEJAARDE:

Die rol en posisie van die bejaarde verskil van samelewing

tot samelewing en elke bevolking het 'n uniekheid wat sy be­

jaardegroep betref. Die betrokke samelewing l@ dan nok die

re~ls vir hul bejaardes neer. In die Westerse samelewings

word status aan jeug, rykdom en invloed gekoppel eerder

as aan ouderdom, terwyl die Chinese samelewing rneer respek

betoon aan die individu wat Dud is (Edwards, 1983 : 4).

9

VolgensVoung (1984 VIII) geld die volgende relHs in die

Republiek van China: "it is written into the constitution

that children must look after their parents in old age. Grand~

parents are an important part of the family unit."

In Suid-Afrika met sy verskeidenheid van rasse en kulture,

is die re~ls oor die status, posisie en versorging van die

bejaarde uniek aan elke bevolkingsgroep. Die diversiteit

van die bejaardegroep word hierdeur onderstreep, maar hier­

die groep deel to 9 sekere eienskappe en gemeenskaplike pro­

bleme. Genoem kan word dat hul meer gesondheidsprobleme er­

vaar en dat min bej aardes immuun is teen kroniese siektes

(Raab & Raab, 1985 : 24). Oit is as gevolg hiervan dat

ons bewus is van die feit dat bejaardes meer gesondheidsorg

benodig en benut as ander oUderdomsgroepe. Tog is min bekend

oor hul voedingsbehoeftes, asook die effek wat voeding op

die verouderlngsproses of gesondheid van die bejaarde het

(Munro, 1984 : 342; Hickler & Wayne, 1984 : 138).

2.3 DIE BEGRIP VEROUDERING:

Veroudering is deel van die leefproses - dit 1s ~ normale, aanhouden­

de dog individuele proses wat begin met konsepsie en eindig met die

dood (Robinson & Lawler, 1982 : 383). Soos Greenblatt (Feldman, 1983

IX) dit stel "Life is a continuum of a process known as Aging." Daar

kan nog nie vasgestel word hoekom die liggaam begin verouder nie.

Verskeie teorie~ is al saamgestel om die verskynsel te probeer ver­

klaar maar baie vrae bly onbeantwoord. Veroudering is egter univer­

seel, progressief en aftakelend en niemand kan daarvan genees word

nie. Oitis ~ diverse en komplekse proses met verskynsels wat afspeel

in aIle strukture en funksies van die liggaam. Tog meen Wicht (1984 :

1) dat die fundamentele aard van die verouderingsproses rug groten­

deeIs gehul word in ~ kleed van onbekendheid.

2.3.1

10

FAKTORE WAT VEROUOERING 8EINVLOEO:

Alhoewel die menslike liggaam met tyd verouder, verouder indivi­

due . op verskillende ouderdomme - dit is uniek aan elke individLf

en het baie te doen met sy eie lewenservarings asook die leefstyl

wat hy gehandhaaf het. Oaar is egter sekere faktore wat 'n defini­

tiewe rol in die verouderingsprqses speel en deur verskeie navor­sers beskryf word. Die volgende word as belangrik uitgelig:

Genetiese faktore dra daartoe by dat sekere families bekend

is vir 'n korter lewensduur. Hulle is meer vatbaar vir sekere

oorerflike siektes wat hul lewensduur belnvloed (Leveille

& Cloutier, 1986 : 83; 8arrowclough & Pinel, 1973 : 10).

Omgewingstoestande kan bydra tot die vroe~ aftakeling van

die individu, byvoorbeeld blootstelling aan besoedeling en

bestraling (8ouliere & Vallery-Masson, 1985 : 17,18). Sekere

leef- en werksomstandighede is meer stresvol en lei tot fisiese

en psigiese uitbranding deur blootstelling, ongelukke asook

die gebrek aan ondersteuningsisteme.

Oit blyk nie of gereelde oefening gedurende die jong jare

noodwendig die lewenslengte vermeerder nie. Oit is moontlik

dat gereelde fisieke oefening deur die lewe heen, beskerming

mag verleen in soverre dit gesondheid en lewenslengte betref.

Studies dui daarop dat gereelde fisieke oefening protein terug­

houding bevorder, spierensieme verhoog en sodoende die agter­

uitgang in spierkrag te~gaan. Me Ardte het bevind dat die bio­

logiese veroudering van sekere neuromuskul~re funksies moontlik

vertraag mag word deur gereelde, volgehoue fisiese aktiwiteite

(Wicht, 1984 : 33).

Kroniese siektes, fisiese gebreke, kongenitale defekte, psigia­

triese siektetoestande en vele ander siektetoestande is bydraend

tot premature veroudering (Cormack, 1985 42). Daar word

bespiegel dat sekere kroniese siektes reeds op 'n vroe~ leeftyd

ontwikkel en met bejaardheid net verder ontwikkel.

2.3.2

11

Elke individu het·~ mate van vryheid om te kies watter soort

leefstyl hy wi! volg - die blootstelling aan skadelike en

gevaarlike situasies teenoor ~ meer gematigde en gesonder

leefstyl. Hierdie keuses dra ook by tot die individu se.

verouderingsproses.

Daar word lank reeds bespiegel of die~t die lewensduur ben­

vloed. Studies het getoon dat rotte wat op ~ baie lae kalorie­

inname was, se lewensduur verleng is. Die uitwerking is

duideliker aantoonbaar waar die diere reeds op ~ jong leeftyd

op ~ lae kalorie-die~t geplaas is (Wicht, 1984 : 5).

Navorsing toon egter ~ duidelike wisselwerking tussen voeding

en veroudering.

VOEDING EN VEROUDERING:

Die voedingstatus van die bejaarde word betnvloed deur die fisiese,

pSlglese en sosiale veranderings wat met bejaardheid gepaard

gaan. Voedingsgewoontes kan lei tot wanvoeding wat beide onder­

sowel as oorvoeding insluit en ~ groot invloed het op die veroude­

ringsproses sowel as die individu se gesondheidstatus. Cormack

(1985 : 42) skryf die volgende: "It is ironic that a very large

portion of the population of this planet is poorly nourished,

and therefore ages quickly. whilst another major part of the

population is shortening its lifespan because of excess in nutri~

tion.

Van al die faktore wat bydra om die liggaam te bou en gesond

te hnu , is voedsel wat ge~et word, die belangrikste. Gedurende

die afgelope halfeeu het kennis op die gebied van die voedingswe­

tenskap geweldig uitgebrei en wetenskaplikes leer daagliks meer

omtrent die uitwerking van voedsel op gesondheid.

Korrekte voeding stel nie net die liggaam in staat om tot sy

volle moontlikheid te ontwikkel nie, maar verhoog die werkvermo~

en verleng die jare van lewenskragtigheid. Abdehlah (1981

124) stel dit dat: II Proper nutrition throughout life has been

suggested as one of the best means of minimizing degenerative

changes as well as increasing life span. II Gesondheid is meer

12

as net 'n gangbare bestaan vry van siekte - dit is die vermo~

om met genot ten volle te lewe en dit is slegs moontlik as die

liggaam reg gevoed word. Essensi~le voedingstowwe word nie deur

die liggaam vervaardig nie en moet deur voedsel verskaf word.

'n Gebalanseerde dieet met voldoende voedingstowwe is net so belang­

rik vir die gesondheid van die bejaarde as vir die jonger volwas­

sene. Verskeie outeurs is dit eens dat die voedingsbehoefte

van die bejaarde soortgelyk is aan ander volwassenes met die

uitsondering van die hoeveelheid kalorie~ (Ebert, 1984 421;

Ebesole & Hess, 1981 : 113; Tomaiolo, Enman & Kraus, 1981 47;

Mickelsen, 1976 : 128) • Kalorie-inname word bepaal deur die

aktiwiteitsvlak van die bejaarde, sy liggaamsgrootte, die afname

in basale metaboliese spoed met veroudering, en ook sy ouderdom.

Kwalitatiewe en gebalanseerde voedingsgewoontes behoort 'n ho~r

prioriteit te geniet as blote kwantiteit ten opsigte van voeding.

Klem moet ook geplaas word op 'n verskeidenheid van voedselsoorte,

met die doel om 'n ideaLe liggaamsmassa te handhaaf. Met die

bejaarde se dieet moet in aanmerking geneem word die felt dat

die liggaam,en organe verouder het weens jare se interne en eksterne

omgewingsst:res.

Vir die relatiewe gesonde en aktiewe bejaarde 15 'n gebalanseerde

drie-maaltyd dieet voldoende om aan die voedingsbehoeftes te

voorsien en die bejaarde moet aangemoedig word om sy voedingstowwe

uit vnedsel te verkry, eerder as om vitamienbyvoegings in te

neem. I Bejaardes wat aan enige kroniese siektetoestand ly, moet

besef dat eetgewoontes by siektetoestande meet aanpas ten einde

risikos uit te skakel. Ook waar voedingsgebreke voorkom, meet

sodanige leemtes opgehef word voordat dit skade veroorsaak.

Voedsels word in vyf basiese voedselgroepe ingedeel en daagliks

moet die regte hoeveelheid uit elk van die vyf groepe ingeneem

word. Indien te veel van een groep ge~et word, word 'n ander

groep verwaarloos en oor- of ondervoeding ontstaan (Departement

van Gesondheidsdienste en Welsyn, s.j.)

14

Eenvoudige koolhidrate is le~ kalorie~ en bevat min voeding­

stowwe, terwyl komplekse koolhidrate vitamines en minerale

bevat en aanbeveel word vir bejaardes omdat hulle 'n afname

in glukose toleransie ervaar weens veroudering.

VITAMINES EN MINERALE:

Verskeie faktore, onder andere siekte, kroniese alkohol gebruik

en die oormatige en onoordeelkundige gebruik van medikasie,

betnvloed die vitamienbehoeftes van die bejaarde. Volgens

Wayne, et al , (1986 : 63) toon studies dat beperkte voedsel­

inname by bejaardes , prim~r die oorsaak is van 'n gebrek aan

vitamienes en minerale. Dit is veral die ekonomiese minder

welaf bejaardes wat blootgestel word omdat hul nie genoegsame

voedsel kan bekostig nie.

Matige Vitamien C gebrek kom veral voor onder huisgebonde

bejaardes wat nie vrugte en groente kan koop nie of wat klaar

voorbereide etes nie summier eet nie. Wewenaars wat nooit

geleer het om gebalanseerde etes voor te berei nle, kan voedsel

oorgaar maak en sodoende die Vitamien C vernietig (Wright,

1984 : 8).

Huisgebonde bejaardes is ook 'n ho~ risikogroep vir Vitamien

D gebrek omdat hul min aan son11g blootgestel word. Hierdie

Vitamien is ook nodig om die kalsiumhomeostase in die liggaam

te handhaaf.

Volgens Worthington (1973 : 138) word minerale goed versprei

in voedsel, behalwe yster en kalsium. en meet daar dus gelet

word na hierdie twee minerale in die dieet. Die bejaarde ervaar

kalsiumgebrek weeris:-

***

gebrekkige kalsiumryke voedselinname;

gebrek aan Vitamien D; en

afname in kalsiumabsorpsie met veroudering

15

Daar bestaan nog teenspraak oor die vraag na voldoende kalsium­

inname van die bejaarde. Navorsers is egter van msrrlnq

dat kalsiumbyvoegings nodig is om osteoporose by vrouens en

huisgebonde bejaardes te voorkom (Fuller, 1986 : 99; Freedman

& Ahronheim, 1985 : 49).

Yster is noodsaaklik vir die vorming van bloedselle en met

veroudering kan die ysterbehoefte toeneem weens onder andere

kroniese diaree, die ho~ voorkoms van ander gastro-intestinale

siektetoestande en gereelde gebruik van asperien. Die bejaar­

de moet dus daarop let dat hy nie sy ysterbehoefte verwaarloos

nie.

VETTE:

Vetinname moet beperk word weens die ho~ voorkoms van koron~re

hartsiektetoestande asook oorgewig in bejaardheid. Volgens

Freedman & Ahronheim (1985 : 113) moet veral versadigde dier­

vette beperk word omdat dit neig om cholesterolvlakke te

laat styg.

Vetinname kan verlaag word deur meer pluimvee en vis as rooi­

vleis te eet, afgeroomde melk te gebruik en vrugte in plaas

van roomys as nagereg te geniet.

VOG EN RUVESEL:

Vog en ruvesel is nie voedingstowwe nie, maar beide bevorder

par-Latelae en verbeter eliminasie van afvalprodukte. Vogin­

name word deur die bejaarde verwaarloos weens die afname in

die dorsstimulus, n afkeur in water en die toename in toilet­

gebruik omdat die blaasbeheer afneem. Vloeistowwe verbeter

renaIa funksie asook die uitskeidinQ van afvalstolil.lJe en om

hierdie redes meet die bejaarde aangemoedig word om vloeistowwe

in te neem.

Dit is veral die vogretensie eienskap van ruvesel wat peri­

stalse bevorder en hardlywigheid te~werk en sodoende die ge­

bruik van lakseermiddels beperk.

2.3.3

16

OAAGLIKSE VOEOSELGIOS VIR BEJAAROES:

Oit is nie noodsaaklik dat al vyf groepe in elke ete verteenwoordig

word nie, ma~r vir die totale voedselinname vir die dag moet genoeg

voedsel van elkeen van die vyf basiese voedselgroepe ingesluit weeSe

Voedselpryse styg vinnig en met die beperkte inkomste van die be­

jaarde is dit belangrik om te beplan en om kennis te dra aangaande

die hoeveelheid voedsel enwat benodig word vir 'n gebalanseerde

maaltyd.

Die volgende daaglikse voedselgids vir bejaardes word deur kenners

SODS Macmillan (1985 : 250), Ebert (1984 : 422) en 'n Hospitaal­

dieetkundige van Tygerberghospitaal (1984 : 2) voorgestel:-•

Melk en kaasgroep: (+- 2 koppies melk per dag)

is ryk aan kalsium asook protelene - is nodig om bene

en tande te bou en instand te hou en omdat kaas so 'n

gekonsentreerde voedsel is, kan dit vleis of vis as hoof­

gereg vervang.

Vleisgroep: (AIle soorte vleis, insluitend pluimvee, vis,

eiers, neute en dro~ peulsade) (2 porsies per dag)

is ryk aan protelene wat nodig is om die liggaam, spiere

en bIDed te bou. Hierdie groep is ook ryk aan yster en

vitamines.

Vrugte en groente groep: (4 porsies per dag, waarvan tenminste

een porsie ryk aan Vitamien C moet wees.)

is ryk aan vitamienes en minerale. Voedsels ryk aan vita-•

mien C is onmisbaar vir sterk bloedvate, gesonde tandvlels

en help om wonde gouer te genees. Voedsels ryk aan karo­

teen hou die vel en o~ gesond en help die liggaam om

'n weerstand teen siektes op te bou.

11

Graanvoedselgroep: (brood, meel en ander graanprodukte) (vier

porsies per dag, hoofsaaklik onverfynde produkte)

is ryk aan koolhidrate wat energie asook Vitamiene B

aan die liggaam verskaf. Baie vitamienes en ruvesel gaan

verlore in die verfyningsproses - onverfynde produkte is

dus ho~r in voedingswaarde.

Voedsels ryk aan vette ~n olies: (botter, margarien en ander

vette olies) (15 ml per dag)

verskaf hitte en energie aan die liggaam en vertraag

vertering sodat mens nie so gou honger word nie. Essen­

si~le vetsure vervoer vetoplosbare vitamienes wat nodig

is vir onder andere die vorming van hormone.

2.3.4 DIE INVLOED VAN SEKERE VOEDINGSGEWOONTES OP VEROUDERING:

Daar word lank reeds navorsing gedoen oor watter invloed voeding

op die verouderingsproses het. Caster (1976 : 29) is van mening

dat voeding 'n belangrike rol speel in die beheer van menslike

veroudering en Jakubczak (1976 : 118) stel sy mening oor die saak

as volg: "Longevity depends on diet, its caloric value, and quality,

mode of feeding and age at which each. such variable is introduced."

Die mens deel sy habitat met baie organismes en is voortdurend

in interaksie deur die benutting van plante en diere vir voedsel.

Hieruit kry die mens voedingstowwe om aan sy voedingsbehoeftes

te voorsien. Die kwaliteit en kwantiteit van voedsel wat die mens

inneem word egter be!nvloed deur kultuurgewoontes asook kl1maat­

areas en Bouliere & Valley-Masson (1985 : 18) merk tereg op dat

"no wonder nutrition so markedly influences human development and

aging. II

2.3.4.1

2.3.4.2

18

DIE INVLOED VAN IN LAE KALDRIE-DIEET:

Navorsing op rotte het getoon dat lae kalorie-dieet n vertragen­

de effek· op die verouderingsproses het en lewensduur verleng

(Masoro, 1985 : 842; Freedman & Ahronheim, 1985 : 45; Exton­

Smith, 1978 : 73; Stunkard, 1976 : 254). Munro (198.4 : 344)

bevind in sy navorsing dat n onbeperkte kalorie-dieet die verlies

van weefselfunksionering versnel.

Bouliere &Vallery-Masson (1985 : 18 &19) beskou die mees opsig­

telike kenmerk van n lae kalorie-dieet die feit dat die persoon

nie gewig optel na dertig jaar nie en skryf dit toe aan die

tendens dat n lae kalorie-dieet ook gewoonlik laag in dierpro­

tetene is. Hulle kom tot die gevolgtrekking dat die toename

in bloeddruk met ouderdom, n kenmerk is van die Westerse same­

lewings. Dit is nie weens die verouderingsproses nie maar as

gevolg van hul leefstyl. Bevolkings wat op lae kalorie-di~te

lewe, 5005 byvoorbeeld die Boesmans van die Kalahari, het lae

bloeddruk wat nie verhoog met jare nie en lae serum-cholesterol­

vlakke wat nie merkbaar verander met ouderdom nie.

DIE INVLOED VAN IN HO~ KALORIE-DIEET:

Hierdie dieet sluit in 3 200 kal.cri.ee of meer per dag vir mans

en 2 200 kalorie~ of meer per dag vir vrouens.

In die meeste Euro-Amerikaanse bevolkings is daar n merkbare

toename in massa na 50 jarige ouderdom by veral die vrouens.

Met toename in massa bestaan die neiging dat die bloeddruk met

ouderdom verhoog sowel as n toename in serum-cholesterol met

gevolglik n toename in aterosklerose en kornnere hartsiektes.

Feldman (1983 : 107) toon aan dat kardiovaskul~re siektes vroe~r

toegeskryf is aan veroudering, die snnenoemde "wear and tear",

maar dat na die Tweede W~reldoorlog bevind is dat veranderinge

in dieetpatrone die voorkoms van hartaanvalle verminder het.

Weber (1980 : 178) voeg by dat aterosklerose gekontroleer kan

word deur die verlaging van diervet in die dieet en deur die

gebruik van plantvette.

2.3.4.3

19

Daar is tans nog baie teenstrydigheid oor die hoeveelheid vet

wat ingeneem. mag word, maar hartsiektes en oorgewig word met

ho~ vetinname geassosieer (Green & Mc Adam, 1983 : 23). Hazzard

(1976 : 192) noem die Amerikaanse dieet as voorbeeld van TI dieet

wat hoog in kalorie~ sowel as diervet is.

In stryd met bogenoemde bevindinge vind mens in Dos-Afrika noma­

diese veewagters, die Masai-stam. Hul dieet van melk, hlried

en vleis bestaan uit +- 3 000 kal.or tee per dag waarvan 66% van

die kalorie~ diervet is. Ten spyte van hul dieet is daar geen

toename in bloeddruk met veroudering nie en hul serum-choleste­

rol is verbasend laag en verhoog nie met jare nie. Na-doodse

ondersoeke toon min tekens van aterosklerose en kuronara hart­

siektes, en dit blyk asof hul TI genetiese metaboliese faktore

besit wat hul teen hipercholesterolemie beskerm.

DIE INVLOED VAN'N HO~ SOUTDIEET:

Volgens Bouliere & Vallery-Masson (1985 : 22) be!nvloed sout­

inname die veroudering van die mens en studies wat in 1918 gedoen

is toon dat TI verhoogde soutdieet aan eksperimentele diere,

hipertensie by die diere laat ontwikkel het (Munro, 1984 : 344;

Feldman, 1983 : 121).

Robinson & Lawler (1982 : 386) stem saam dat TI oormaat sout

oor TI tydperk, een van die vele faktore is wat die risiko vir

hipertensie verhoog. Green en Mc Adam (1983 : 23) beveeI gevolg­

11k aan dat natrium-inname vir a1mal verlaag moet word weens

die potensi~le verband met ho~ bloeddruk.

In Japan is gevind dat die voorkoms van hipertensie asook sere­

brovaakutare siektes in noue verband staan met die soutinname

van die bevolkings in spesifieke areas van die land. Daar is ge­

vind dat inwoners van die noord-oostelike gebiede van Japan baie

meer sout gebruik as die inwoners van die suide1ike Stille Oseaan

gebiede.

20

Die noord-oostelike gemeenskappe het dan ook 'n definitiewe hoer

voorkoms van hipertensie asook serebrovaskul~re siektes.

2.3.5 ROL VAN VOEDING AS OORSAAK VIR SEKERE SIEKTETOESTANDE IN BEJAARDHEID:

Die belang van 'n gebalanseerde dieet in die bevordering van die

gesondheid van die bejaarde is reeds bespreek. Die korrekte hoeveel­

heid uit elk van die vyf basiese voedselgroepe moet daagliks inge­

neem word anders kan die bejaarde 'n gebrek of 'n oormaat van sekere

voedingstowwe ervaar wat kan aanleiding gee tot sekere siektetoe­

stande.

2.3.5.1 OSTEOPOROSE:

Osteoporose word as 'n multi-faktoriale metaboliese probleem

beskou en veral bejaarde vrouens toon 'n ho~ voorkoms van die

siekte. Leveitte en Cloutier (1986 : 84) definieer die siekte

as verlies van .beenkalsium wat bros, breekbare been tot gevolg

het. Die beenstruktuur is normaal maar die hoeveelheid beenweef­

sel verminder wat 'n verswakte been tot gevolg het. Osteoporose

lei tot verhoogde insidensie van frakture, veraI heupfrakture

by vrouens wat die mobiliteit van die bejaarde beperk (Neuhaus,

1982 : 38).

Mensstudies het getoon dat met veroudering is daar 'n geleidelike

afname in kalsiumabsorpsie in die liggaam (Armbrecht, Zenzer

& Davis, 1983 : 48) asook 'n afname in dieetkalsium-inname

(Labadarios &Gouws, 1987 : 52). Bejaardes neig om minder kalsium­

ryke voedsels in te neem en dit is veral melk wat afgeskeep

word weens die prys en bergingsvoorwaarde daarvan asook sekere

konotasies wat daaraan geheg word, byvoorbeeld melk maak vet.

Vitamiene D is nodig vir kalsium absorpsie en 'n gebrek hieraan,

veral by huisgebonde bejaardes wat min of geen blootstelling

aan sonlig het, sal hul kalsium absorpsie belnvloed. Voedingkun­

diges beveel 800mg kalsium per dag aan as voldoende vir bejaardes

en navorsing toon die vertraging van osteoporose deur 'n verhoogde

kalsium asook Vitamien D inname.

2.3 .5.2

2.3.5.3

21

VSTERGEBREK - ANEMIE:

Verskeie navorsers bevind dat daar n verandering in ysterabsorp­

sie plaasvind met veroudering met die gevolg dat anemie n algemene

toestand in die geriatriese bevolking is (Wright, 1984 : 8;

Munro, 1984 : 347; Armbrecht, et a1., 1983 : 57).

Fuller (1986 : 1rn) beskou ystertekort egter as n "... pathologic,

not a physiologic concomitant of aging" en Freedman & Ahronheim

(1985 : 48) ondersteun sy mening.

Vster word oor die jare in die liggaam gestoor en daarom is

bejaardes se ysterstore veronderstel om meer funksioneel te

wees as die van ander volwassenes. Indien n bejaarde n ysterge­

brek toon moet ondersoek ingestel word na moontlike oorsake,

byvoorbeeld bloedverlies, wanabsorpsie of wanvoeding. Die dieet

van die bejaarde is weens verskeie redes dikwels ongebalanseerd

en Worthington (19'13 : 147) en Chanarin (1978 : 237) wys daarop

dat lae inkomste n bepalende faktor in die voorkoms van anemie

is. n Oormaat melk- en koolhidraatprodukte word ingeneem ten

koste van ysterryke voedselsoorte soos vleis, lewer, niertjies,

eiers, vars vrugte en groente.

OORGEWIG:

Hodkinson (1981 80) beskou oorgewig as die algemeenste vorm

van wanvoeding in bejaardes en veral vrouens neig om oorgewig

te wees. Studies toon dat oorgewig beskou word as n ho~ risiko

faktor vir hartsiektes en statistieke toon dat oorgewig die

lewensverwagting verlaag deur n toename in morbiditeit asook

mortaliteit. Oorgewig neig om ander degeneratiewe siektetoestande

5005 diabetes mellitus, hipertensie, longtoestande en osteo­

artritis, te kompliseer (Andrews & Van H2hn, 1981 : 96; Moehrlin,

Wolanin &Burnside, 1981 : 331; Caster, 1976 : 3) en om bejaardes

immobiel te maak deurdat die bejaarde moeilik rondbeweeg en

maklik kortasem raak weens geringe fisiese inspanning.

22

Genoemde drie bespreekte siektetoestande ontstaan weens ongebal­

anseerde voedingsinname asook weens die wanabsorpsie van sekere

voedingstowwe. Die bejaarde is veral ~ ho~ risikogroep vir hierd~e

toestande weens die liggaamlike aftakelingsproses van verouder­

ing, die gebruik van sekere medikasie asook ~ gebrek aan kennis

oor die voedingsbehoeftes van die bejaarde en gebalanseerde

voeding. "Although the possibility of extending the maximal

human lifespan by diet is still uncertain, proper nutrition

may reduce diseases of the elderly, such as osteoporosis and

anemia" (Armbrecht, et a1., 1983 : 66).

2.3.6 FAKTORE WAT VOEDINGSGEWOONTES BEINVLOED EN EFFEKTIEWE VOEDING BELEM­

MER

2·.3.6.1 INLEIDING:

Soos voeding ~ invloed op veroudering het, so het die verouder­

ingsproses deur sy fisiese, psigiese en maatskaplike veranderings

~ invloed op veral die eetpatroon van die bejaarde. Verskeie

outeurs, onder andere Fuller (1986 : 90) Nangeroni & Pierce

(1985 : 666) en Goodwin, Goodwin en Garry (1983 : 2917) wys

daarop dat hierdie veranderings die voedingsgewoontes van die

bejaarde sodanig kan belnvloed, dat hulle n ho~ risikogroep

vir wanvoeding vorm.

By die benadering van die bejaarde is dit belangrik om kennis

te dra aangaande die fisiologiese veranderinge wat funksionele

doeltreffendheid belnvloed deur n vermindering van kragte as

gevolg van die verouderingsproses.

2.3.6.2 FISIESE VEROUDERING:

Fisiese veranderings is inherent aan veroudering en is seker

die merkbaarste kenmerk. Weens verlies aan beenweefsel is daar

n verandering in die struktuur en houding wat n verlies in lengte

tot gevolg het asook die kenmerkende verkromming en verkorting

by die bejaarde. Dit veroorsaak dat die swaartekragpunt van

agter tot voor die bekkenrand verskuif, wat onstabiliteit in

die hand werk (Wicht, 1984 : 223).

23

Die algemene degeneratiewe veranderings wat plaasvind in en

om die gewrigte lei tot verminderde gewrigsbeweeglikheid. Oit

is veral die veranderings in die knie- enkel- en ander voetge';'

wrigte wat 'n belangrike invloed op balans het. Die skeletspiere

verloor hul selle en daar is 'n sigbare wegkwyning van spiere,

met die gepaardgaande afname in krag en uf.thcuvernna. Spierver­

swakking lei tot onstabiliteit.

Hierdie "normale" fisiese veranderings beperk die mobiliteit

asook die aktiwiteit van die bejaarde. Beperkte mobilitiet rig

die voedingspatroon van die bejaarde en maak die bejaarde afhank­

lik van ander vir inkopies sowel as die voorbereiding van etes.

Sy dieet word beperk omdat hy net moet eet wat in die huis be­

skikbaar is, of wat hy kan voorberei of wat deur ander vir hom

voorberei word. Hierdie faktore demp sy eetlus. In baie gevalle

gaan die voedingswaarde van voedsel verlore omdat die bejaarde

die kos nie dadelik eet nie, maar laat vir wanneer hy honger

of Ius voel daarvoor. Thomas (1984 : 111) beklemtoon die feit

dat fisiese gebreke veroorsaak dat die bejaarde huisgebonde

raak en meer afhanklik van familie en vriende raak.

Volgens Neuhaus (1982 : 57) het +- tien persent van die bejaarde

bevolking een of ander vorm van gesigsgebrek. Versiendheid is

een van die kenmerkendste funksionele liggaamsverouderingsver­

skynsels. In bejaardheid het die meeste persone reeds korrektiewe

lense nodig vir lees of ander take. Swak gesigsvermo~ lei tot

isolasie en is meermalig die oorsaak vir huishoudelike ongelukke.

Oit is dikwels die bepalende faktor of so 'n persoon na hom of

haarself kan omsien of nie.

Kirchhofer (1983 : 3(9) beklemtoon dat !Jesigsprobleme die eetge­

woontes van die bejaarde belnvloed deur hul mobiliteit te beperk

en hul eetlus te demp deurdat hulle nie kan sien wat hulle eet

nie.

2.3.6.3

24

FISIOLOGIESE VERANDERINGS:

Fisiologiese veranderings weens veroudering het n direkte invloed

op die eetlus, eetgewoontes en voedingsbehoeftes van die bejaardes.

LIGGAAMSVERANDERING:

Soos die liggaam verouder, is daar n verlies aan metaboliese

weefsel en n toename in vetweefsel wat lei tot n merkbare

afname in die liggaam se basale metaboliese spoed (Fuller,

1986 90; Wayne, et al., 1986 : 61; Raab & Raab, 1985

24; Durnin, 1985 : g:J3). Die bejaarde probeer hiervoor

kompenseer deur minder kalorie~ in te neem. Dit aIleen,

is nie voldoende nie.

AFNAME IN SMAAK EN REUK:

Met veroudering ervaar die bejaarde n afname in smaak en

reuk en studies toon n definitiewe afname van smaakknoppies

op die tong. Die bejaarde kla dikwels oor kos wat nie smaak

het nie. Om hierdie rede ontwikkel hulle voorkeure vir

sekere voedselsoorte en voeg meer smaakmiddels by hul kos

(Van Rensburg, 1973 : 25). Nog n probleem is dat hul nie

maklik slegte voedsel kan identifiseer nie.

VERMINDERDE SPEEKSELAFSKEIDING:

In die mond van die bejaarde is daar n afname in speeksel­

afskeiding omdat die speekselkliere minder aktief is met

n gevolglike dro~ mond en tong wat die slukproses bemoeilik

(McKinney jr & Clark, 1983 : 238; Skaien, 1981 : 62).

TANDVERLIESE:

Tandverliese is algemeen in die bejaarde en die meeste

bejaardes het nie meer hul eie tande nie. Ebert (1984

: 420) en Herbold (1978 : 263) wys daarop dat daar n verhoog­

de insidensie van peridontale siektes is met veroudering.

Hierdie verlies van tande en meegaande atrofie van dieI

tandvleis veroorsaak probleme met die pas van kunsgebit

asook die kou van voedsel wat weer die eetpatroon affekteer.

McKinney jr & Clark (1983 238) som dit op deur te s@ dat

dietoestand van die mond die tipe voedsel wat ge~et gaan

word, bepaal.

25

Bejaardes wat tandprobleme ondervind, neig om voedsel

wat baie kou verg, byvoorbeeld vleis en vrugte, te vermy

en verkies meestal sagte koolhidraatryke kos, wat rue.

noodwendig voedsaam is nie (Barrowclough & Pinel, 1979

112). Gebrek aan ruvesel kan hardlywigheid veroorsaak

wat die eetlus demp en aanleiding gee tot die kroniese

gebruik van lakseermiddels. Wicht (1984 : 117) wys daarop

dat jare lange obsessionele purgering kroniese hardlywig­

heid tot gevolg het, terwyl dit in ander bejaardes diaree

veroorsaak wat die vog en elektrolietbalans versteur.

GASTRO-INTESTINALE VERANDERINGS:

Veroudering van die gastro-intestinale kanaal affekteer

die metabolisme asook die absorpsie van voedingstowwe

wat voedingsdefekte tot gevolg het. Daar is 'n afname

in die afskeiding van maagsappe en verteringsensieme

wat lei tot wanabsorpsie van voedingstowwe, veral yster

en laktose. Lewerfunksie is ook nie meer so effektief

in die metabolisering van voedsel asook medikasie nie.

Soos die bejaarde verouder is daar 'n afname in spiertonus

van die dunderm asook die kolon met 'n vertraging in derm­

lediging (Robinson & Lawler, 1982 : 384). Hardlywigheid,

'n algemene klagte by bejaardes is gewoonlik as gevolg

van vertraagde dermlediging.

AFNAME IN BLOEDVLOEI NA DIE NIERE:

Met veroudering is daar 'n afname in bloedvloei na die

niere, wat die glomerul~re filtrasie negatief betnvloed.

Die uitskeiding van afvalprodukte van voedsel en medikasie

asook die herabsorpsie van voedingstowwe word hierdeur

geaffekteer. Bejaardes raak geredelikergedehidreerd omdat

hul dorsdrempel met veroudering verhoog en hul soms net

vergeet om vloeistowwe in te neem. Gebrekkige hidrasie

asook die onoordeelkundige gebruik van diuretika veroor­

saak dat die bejaarde gedehidreerd raak, Dit kan die

elektrolietbalans versteur wat lei tot swakheid, disori~n­

tasie asook nierprobleme (Freedman &Ahronheim, 1985 : 48).

26

2.3.6.4 KRONIESE SIEKTETOESTANDE:

Veroudering veroorsaak nie n spesifieke siekte nie, maar kroniese

siektes is meer algemeen onder bejaardes, soos byvoorbeeld

artritis, hipertensie, harttoestande, psigiatriese afwyklngs

(Butler, 1985 : 998).

Verskeie skrywers meld dat morbiditeit vroe~r hoofsaaklik weens

akute, gewoonlik aansteeklike siektes, byvoorbeeld tuberkulose,

tetanus en pneumonie was (Cormack, 1985 : 4; Robb, 1984 : 44;

Neuhaus, 1982 : 149). Die hoofoorsake van dood het verskuif

van akute na kroniese siektetoestande. Kroniese siektes is

tans die oorsaak van 50% van aIle sterftes asook die hoofoorsaak

van ongeskiktheid. Hickler & Wayne (1984 : 143) meld dat

ten minste ses van die hoofoorsake van dood in die V S A, dieetge­

bonde is. In sy artikel oor voeding en die publiek, skryf

Walker (1987 : 16) dat meer as die helfte van aIle doodoorsake

weens "••• diseases partially or substantially related to diet"

is. Hy meen verderdat" the over-consumption of fat gene­

rally, and saturated fat in particular, as well as cholestrol,

sugar, salt and alcohol has been related to six leading causes

of death, heart disease, cancer, cerebrovascular disease, diabe­

tes, arteriosclerosis and cirrhosis of the liver." Die bejaarde

gebruik verskeie medikasies weens veelvuldige kroniese siekte­

toestande en Moehrlin et al. (1981 : 33) bevind dat bejaardes

weens hierdie feit "... are likely to have more nutrition­

related problems."

Medikasie betnvloed die absorpsie van sekere voedingstowwe

en sommiges veroorsaak n drne mond. Die newe-effekte kan

die eetlus verlaag, naarheid, braking en hardlywigheid veroor­

saak, asook die werking van ander medikasie betnvloed. Siekte­

toestande veroorsaak pyn, ongemak en moeghe~d en kan ook veroor­

saak dat spesiale di~te gevolg meet word. Sodanige di~te

is nie so smaaklik soos n gebalanseerde dieet nie en verg meer

tyd, aandag en voorbereiding. Oit kan die eetlus van die

bejaarde demp.

2.3.6.5

2.3.6.6

27

PSIGIOLDGIESE VERANDERINGS:

Die verouderingsproses be!nvloed die bejaarde nie net fisies

nie maar ook psigies. 8ejaardheid word gekenmerk deur verander­

ings en aanpassings. Verlies van werk en van geliefdes, kinders

wat v~r woon of min belangstel in hul ouers asook afhanklikheid

van andere word deur die bejaardes met negatiewe gevoelens ervaar.

Fisiese veranderings wat moeilik is om by aan te pas en te aan­

vaar, byvoorbeeld verswakte gesondheidstoestand wat veroorsaak

dat die bejaarde nie meer so aktief kan lewe SOOS vrnear nie,

kan die bejaarde laat twyfel in die nut en sinvolheid van sy

bestaan. Cormack (1985 54) beklemtoon dat sulke gevoelens

kan lei tot depressie.

Verskeie outeurs beskou depressie as 'n algemene siektetoestand

onder bejaardes, maar waarsku dat dit dikwels nie herken word

en gevolglik nie behandel word nie (Raab & Raab, 1985 : 24;

Burnside, 1981 123; Rfjscher, 1973 : 71). Depressie lei tot

'n afname in eetlus, afname in motivering om inkopies te doen,

en etes te berei, wat swak voedselinname asook massaverlies

tot gevolg het (Yen, 1986 112). Sommige bejaardes sal hul

weer ooreet ten einde te kompenseer vir die aIIeenheid en depres­

sie. Die gevaar van depressie is die feit dat dit nie maklik

herken word en vroegtydig behandel word nie - veral getsoleerde

bejaardes gaan so verlore deurdat niemand die siektetoestand

diagnoseer en hUlp aanbied nie.

PSIGIESE STEURNISSE:

Weens die verlengde lewensduur word meer bejaardes geraak deur

psigiese aandoenings, maar verbeterde mediese behandelingsmetodes

asook psigofarmakologie bring mee dat meer bejaardes die aan­

doenings oorleef.

Tog bly psigiese steurnisse 'n risiko vir die voedingstatus van

die bejaarde en weI om die volgende redes:-

2.3 .6.7

wanneer 'n bejaarde psigotiese episodes ervaar, verIonr

hy knrrtak met die werkl1kheid en is hy nie in staat om

voedse1 te koopof voor te berei nie - hy sal byvoorbeeld

kns op die stoof vergeet en laat verbrand, of weier om

sekere kos te eet omdat hy glo daar gi f of wurms in is

(Edwards, 1983 : 13).

wanneer 'n bejaarde neurotiese episodes ervaar behou die

bejaarde kontak met die werk1ikheid maar die toestand

kan aan1eiding gee tot sosia1e iso1asie en depressie.

Die bejaarde kan obsessies oor voedsel ontwikkel wat hom

nie in staat stel om gebalanseerde maaltye in te neem nie.

Skrywers Labadarios & Gouws (1987 : 51) en Thomas (1984 : 111)

beskou psigiese steurnisse in bejaardheid as prim~re oorsaak

vir wanvoeding en die be lang van ondersteuning in hierdie steur­

nisse kan nie genoeg beklemtoon word nie.

PERSOONLIKE FAKTORE:

ETNIESE, RELIGIEUSE EN KULTURELE FAKTORE:

Met verloop van tyd word eet- sowel as kookgewoontes binne 'n

familie aangeleer en kan van een geslag na 'n ander oorgedra

word. Hierdie gewoontes is gewoonl1k eie aan die individu se

etniese, religieuse asook kultuuragtergrond. Die drie faktore

belnvloed die individu se voedselkeuse asook die wyse van voor­

bereiding daarvan (Fuller, 1986 : 144; Ebert, 1984 : 425; Worth­

ington, 197.3 : 151).

Volgens Skaien (1981 63) is dit ook hierdie drie faktore wat

daartoe kan bydra dat voedingsgebreke ontstaan weens voorkeur

en afkeur aansekere voedselsoorte. Edwards (1983 6) gaan

verder deur te beweer dat ku1tuur die bejaarde kan isoleer deur

sekere voedsel voor te skryf wat nie a1tyd makl1k beskikbaar

is nie.

2.3.6.8

29

Oieetpatrone ontwikkel oor n leeftyd, konotasies word daaraan

geheg en in baie gevalle dien dit as sekuriteit • Al drie die

genoemde faktore bepaal die dieet wat die individu gaan volg.

Oit het weer n invloed op sy gesondheid, weens n gebrek of.oormaat

aan sekere voedingstowwe.

ONKUNOE:

Formele onderwys was in die vroe~ 1900 nie hoog ge-evalueer

nie. Aan die manlike geslag is nnk eerder die geleentheid in

die gesin gegun om verder te studeer terwyl van vrouens verwag

is om te trou en n gesin te begin. Volgens Robb (1984 : 44)

is bej aardes met n lae opvoedingspeil op vele terreine onkundig.

Ook wat hul gesondheid aan betref, word gesondheidsprobleme

op n laat stadium geIdentifiseer, met die bygevolg van vertraging

in behandeling. Verskeie skrywers meen dat bejaardes veral neig

om sekere gesondheidsprobleme te verwaarloos, 5005 oogsiektes,

gehoorgebreke, urineweginfeksies, depressie asook tandsiekte

tnaatande (Hodkinson, 1981 : 8; Ebersole & Hess, 1981 : 145).

Hierdie tendens kan toegeskryf word aan onkunde. Die bejaarde

glo byvoorbeeld omdat hy kunstande dra, hy nie tandheelkundige

dienste benodig nie of weens die beperktheid van sy inkomste

kan hy die dienste nie bekostig nie. Waar n ho~r opvoedingspeil

teenwoordig was, het die bejaarde n beter lewensstandaard deur

sy lewe gehandhaaf en dus n beter gesondheidstatu5 geniet. Die

omgekeerde is ook waar, n lae opvoedingspeil het gesorg vir

swakker leefomstandighede met gevolglik n swakker gesondheid­

status in bejaardheid.

Kennis oor gebalanseerde voeding, word meestal van generasie

tot generasie oorgedra. Inligting wat in tydskrifte verskaf

word of deur die massa kommunikasie media 5005 die radio of

televisie aangebied word, dra pedagogies by tot n kennis-uit­

breiding aangaande voeding (Edwards, 1983 : 10).

2.3.6.9

'n Gebrek aan kennis 001' gebalanseerde dieet kan lei tot die

volgende:-

onjuiste inligting kan as korrek aanvaar word, byvoorbeeld .

dat bej aardes 'n dieet moet volg wat slegs uit sagte kos

bestaan - so word verkeerde en swak eetgewoontes aangeleer;

voedingsbehoeftes word nie verstaan nie (Weber, 1980

: 168);

die keuse van voedsel word beperk en geld word onoordeel­

kundig bestee (Ebert, 1982 : 422);

'n obsessie 001' sekere voedsel word aangeleer wat die

dieetverder beperk (Thomas, 1984 : 111); en

swak beplanning van maaltye.

Labadorios & Gouws (1987 : 51) beskou onkunde as die prImare

oorsaak van wanvoeding. Veral wewenaars is hier 'n risikogroep,

omdat hulle gewDonlik min die geleentheid gehad het om self

te leer kosmaak omdat hul vrouens altyd die taak verrig het.

Volgens Flaherty (1980 : 35) lei hierdie gebrek aan kennis daar­

toe dat wewenaars etes voorberei wat maklik is en nie noodwendig

gebalanseerd is nie. Onkunde lei gevolglik tot voedingsonkunde

wat weer wanvoeding tot gevolg het.

AFTREDE EN VERLAAGDE INKOMSTE:

Bejaardheid en die aftree-ouderdom word as sinonieme beskou.

Van die individu wat in hierdie tydperk van sy lewe inbeweeg

word verwag am sy formele werkstyd te be~indig. 500s Bouliere

en Vallery-Masson (1985 : 3) tereg opmerk is die vooruitsigte

van 'n gelukkige aftrede na 65 jaar en gesonde bejaardheid die

voorreg van 'n klein getal bejaardes. Die meeste bejaardes moet

hulle in hul laaste lewensfase aanpas by omstandighede waarin

hul inkomste baie mindel' is as waaraan hul.Le gewoond was (5tra­

t Inq , 19'73 : 7).

Werk en 'n beroep het verski1lende betekenisse vir verski1lende

mense en baie bejaardes is dankbaar dat hul hul aftree ouderdom

bereik het, maar vir ander is dit 'n onwelkome gebeurtenis.

31

Met aftrede gaan die ekonomiese sekuriteit van 'n beroep verlore

en die bejaarde ervaar 'n afname in ekonomiese- sowel as sosiale

status (Jeffereys, 1985 : 972). Veral vir die man wat die brood- .

winner was, is dit 'n verlies aan outoriteit sowel as status.

Die bejaardes verloor dan ook vriendskappe wat deur die jare

by die werk opgebou is.

Ten spyte van al die verliese is dit die verlaging in inkomste

wat vir die bejaarde die grootste bedreiging inhou. Studies

in die V S A het getoon dat bejaardes 'n baie laer inkomste as

die meeste jongmense het - 15% van die bejaardegroep is arm. ,teenoor 12% van die totale Amerikaanse bevolking.

Die bejaarde leef nie~onnodig spandabelrig nie. Daaglikse lewens­

middels word steeds aangekoop, maar inflasie asook die toenemen­

de behoefte aan mediese dienste en versorging as gevolg van

kroniese siektes, dreineer hul inkomste verder. 'n Onteenseglike

uitvloeisel hiervan is dat bejaardes besnoei op die gebruik

van mediese dienste weens die finansi~le koste daaraan verbonde.

In die kwartaalblad "SENATUS", gedateer Junie 1986 skryf Dr

F A van Rensburg: "die toekoms lyk duister weens inflasie. "

Baie bejaardes het hard gewerk en gespaar net om te sien hoe

hul spaargeld vinnig opgeslurp word weens die ho~ en steeds

stygende inflasiekoers.

Die bejaarde moet baie ander noodsaaklikhede in ag neem voor

geld beskikbaar gestel kan word vir die aankoop van voedsel.

So moet daar veral in die wintersmaande 'n keuse gemaak word

tussen geld vir brandstof of elektrisiteit vir verwarmers, en

geld vir voedsel. Weber (1980 : 168) toon aan dat 'n groat deel

van die bejaarde se inkomste aan medikasie bestee word. Patrick

(1973 44) het weer bevind dat bejaardes hul.se.lf' te kort laat

skiet om geld te spaar sodat hul kinders kan erf.

2.3.6.10

32

Inkomste is seker die belangrikste faktor wat die voedingstatus

van die bejaarde betnvloed. Armoede lei tot n spesifieke eetpa­

troon wat gewoonlik n gebrek aan bederfbare produkte toon, by":

voorbeeld varsvrugte,:groente en melk, omdat dit duuris en

sekere bergingsfasiliteite vereis. Die eetpatroon is gewoonlik

vervelig en die bejaarde verloor die genot-aspek wat aan voedsel

gekoppel is (Edwards, 1983 : 1). Weens n tekort aan finansies,

koopbejaardes soms swakker kwaliteit voedsel. Later word ontdek

dat hul hul geld gemors het en hul eetlus verloor het.

SOSIALE ISOLASIE EN EENSAAMHEID:

Bejaardes neig om n stabiele woonplek te h~ - woon vir jare

in dieselfde waning en word oud in n omgewing saam met vriende.

Die meeste bejaardes woah in die gemeenskap op hul eie en in

die V S A woon 95% relatief onafhanklik in eie wonings of by

familie (Cormack, 1985 : 4f Shank, 1976 : 14).

Elke samelewing het sy eie retHs wat die versorging van sy be­

jaardes betref. Venter (1982 : 45) is van mening dat onder die

blanke gemeenskap in Suid-Afrika die gesin in n groat mate die

versorging van n bejaarde ouer verwerp. Dit bring mee dat groat

getalle bejaardes aIleen in die gemeenskap vir hulself meet

sorg en aIleen woon. AIleen woon gee aanleiding tot eensaamheid

en later sosiale isolasie wat die voedingspatroon negatief be!n­

vloed. In die Junie uitgawe van Senior Nuus (1987 : 2), skryf

die Suiwelraad dat 'eensaamheid kan lei tot wanvoeding deurdat

n enkele persoon die moeit2 ontsien am vir hom- of haarself

n gebalanseerde maaltyd te berei en oak nie Ius voel am n maaltyd

aIleen te nuttig nie. Edwards (1983 : 6) s~ tereg: "Food is

a medium of socialization and not merely a biologic necessity."

Outeurs Moehrlin et a L, (1981 : 334) en Ebesole & Hess (1981

: 116) stem met hulle saam en beklemtoon die feit dat voedsel

en etes sosiale simbole is wat vriendelikheid, warmte, aanvaar­

ding en liefde kan simboliseer.

2.3.6.11

33

Etes is sosiale aangeleenthede, saam met mense, dus wanneer

die bejaarde aIleen moet eet, gaan die plesier wat 'n ete verskaf >

verlore en so ook die motivering om 'n gebalanseerde ete te berei.

Etenstye word maklik geignoreer en wanneer iets voorberei word,

is dit maaltye watgou en maklik voorbereibaar is. Dit is ook

veral.die huisgebonde bej aarde wat aan wanvoeding blootgestel

word deur ongereelde maaltye en gebrek aan bederfbare produkte.

Die afname van funksionele vermo~ dra by tot die isolasie van die

bejaarde en doofheid is 'n verdere bydraende faktor. Doofheid

bring mee dat kommunikasie met familie en vriende bemoeilik

word. Sommigebejaardes word bang vir motorvoertuigverkeer omdat

hul die toeters van motors nie kan hoar nie. Dit beperk weer

hul mobiliteit om inkopie9 te doen.

Dpnames toon dat bejaarde~ eerder na klubs en kruee gaan vir

sosiale interaksie as om tuis te bly en kos te maak (Macmillan,

1985 : 115). Veral mans sal eerder hul tyd in kroe~ by vriende

deurbring en geld aan drank bestee as aan koso Voedingsprobleme

as gevolg van alkohol is weens 'n komplekse interaksie tussen

alkahol en voedingstowwe, waar alkohol die inname van voedsel

verlaag deur die eetlus te onderdruk, en daar die beskadiging

van organe die absorpsie van voedingstowwe nadelig belnvloed.

Volgens George (1983 .: 162) is kroniese alkoholisme in Wes­

Europese lande die mees algemene oorsaak van kroniese pankreatitis

wat aanleiding gee tot wanvoeding weens die wanabsorpsie van

voedingstowwe.

Alkoholisme is veral nadelig vir die bejaarde omdat dit etes

vervang en tot voedingsdefekte lei en die interaksie van alkohol

met sekere medikasies baie gevaarlik is.

DMGEWINGSFAKTORE:

(a) BEHUISING:

"Ideally, housing should promote physical, social and psychologic

wellbeing .•. (Robb, 1984 : 155).

34

. Volgens Schouten (1982 : 24) is dit ideaal vir almal, insluitend

die bejaarde dat elke bejaarde onafhanklik in sy eie huis moet

woon. Twee faktore beinvloed die tipe woning van die bejaarde:-'

sy inkomste, wat hom in staat stel om die woning te bekostig;

sy gesondheldstoestand, wat hom in staat stel om sy woning

fisies in stand te hou.

Hudson (1981 : 116) skryf dan ook verder dat die bejaarde se

vermo~ om onafhanklik te wees baie afhang van sy behuising.

Met TI beperkte inkomste word dit soms te duur om TI huis te onder­

hou of om tred te hou met stygende huurgelde, en word die bejaar­

de soms gedwing om na suakker behuising te verhuis. 8ejaardes

woon dan in areas waar hulle nie met bure wil meng nie, met

gevolglike sosiale isolasie. In hierdie areas is daar gewoonlik

TI gebrek aan inkopie- sowel as vervoerfasiliteite.

Swak behuising beskik gewoonlik oor beperkte of geen kook- of

bergingsfasiliteite wat die aankoop en gaarmaak van voedsel

beperk (Skaien, 1981 : 61) en die bejaarde se eetpatroon affek­

teer (Raab & Raab, 1985 : 25). Sub-ekonomiese behuisingskemas

het ook sekere beperkings, byvoorbeeld gebrek aan motorhuise

en bejaardes raak van hul motors ontslae en besef eers later

die afhanklikheidsgevolge van TI vervoergebrek.

(b) GE8REK AAN INKOPIE- EN VERVOERFASILITEITE:

Neuhaus (1982 : 215) is van mening dat voeding in bej aardheid

afgeskeep word weens praktiese probleme, byvoorbeeld gebrek

aan inkopie- en vervoerfasiliteite. "Mobility may be as important

to good diet as knowledge of the right foods and the money with

which to purchase it" (Weber, 1980 : 169).

,~ • 35

Weens fisiologiese veroudering ondervind die bejaarde een of

ander vorm van gesigsgebrek sodat hul nie meer veilig voel om

hul eie motors te,bestuur nie. Beperkte of geen publieke vervoer

veroorsaak dat die mobiele bejaarde tuis moet bly en van ander

afhanklik moet weeSe Gebrek aan familie betrokkenheid asook

vriende kompliseer die situasie verder. Publieke busvervoer

is ook nie altyd baie gerieflik nie. Vasgesteldebusroetes kan

veroorsaak dat die bejaarde soms v~r moet stap na winkels of

van verskillende busse gebruik moet maak om hul bestemming te

bereik. Bejaardes koop dan s1egs klein hoeveelhede voedselsodat

hul pakkies lig en maklik is om te dra. Verlies aan vervoer­

fasiliteite dra by tot TI spesifieke dieetpatroon waar slegs

maande1iks inkopies gedoen kan word, met TI gebrek aan bederfbare

produkte.

Indien TI inkopiesentrum naby is, is die bejaarde meer gemotiveer

om meer dikwels inkopies te doen, alhoewel geen inkopiesentrum

te naby kan wees as daar TI vervoerprobleem is nie. Bejaardes

kan weens hul fisiese krag, pakkies nie v~r dra nie. Inkopie­

sentrums is ook gewoonlik goedkoper en bied TI groter keuse van

voedselsoorte. Gebrek aan inkopiesentrums veroorsaak dat die

bejaarde afhanklik van ander raak en plaas TI demper op die be­

hoefte om inkopies te doen.

2.3.7 BEVORDERING VAN GESONDE VOEDING EN DIE VOORKOMING VAN WANVOEDING:

2 .3 .7.1 INLEIDING:

Voorkomende gesondheidsorg kan nie veroudering voorkom nie,

maar spee1 TI be1angrike rol in die vroe~ opsporing, diagnosering

en behandeling van siektetoestande. Karpowich (1980 : 29) beklem­

toon die feit dat voorkoming nie net beter is as genesing nie,

maar ook goedkoper.

Die bejaarde self het TI verantwoordelikheid ten opsigte van

sy gesondheid asook die instandhouding en bevordering daarvan.

2.3 .7.2

36

Ook die gemeenskap het n .verantwoordelikheid teenoor die bejaarde­

groep - las op die gemeenskap is minder indien die bejaarde

met of sonder ondersteunende gemeenskapsdienste, onafhanklik

in die gemeenskap kan funksioneer en selfs n bydrae lewer

(Weiner, Brok &Snadowsky, 1978 : 199).

In die voorkoming van wanvoeding in bejaardheid, moet die veroor­

sakende faktore geidentifiseer word en dienste gelewer word

volgens die behoefte van die betrokke gemeenskap.

DIE ROL VAN DIE GEMEENSKAP:

Volgens Van der Merwe (1982 : 4) rnoet daar wegbeweeg word van

die idee dat versorging van die bejaarde in die oprigting van

ouetehuise l~. Groter getalle bejaardes woon aIleen in die gemeen­

skap en het daar gevolglik n toestand ontwikkel waar gemeenskaps­

fasiliteite n noodsaaklikheid geword het. Venter (1982 .: 44)

wys daarop dat gemeenskapsdienste daarop gerig moet wees om fasi­

liteite te skep wat .kan kompenseer vir die beperkinge wat n ho~

ouderdom meebring. Van der Merwe (1982 5) gaan verder en

s~: "Services for the aged in the community cover a wide field

- a field as wide in fact as human needs." Die gemeenskap het

dus 'n belangrike taak in die versorging van die bejaarde, 'n

dinamiese taak wat gereeld ge~valueer en aangepas moet word

om aan die veranderde behoefte van die bej aarde te voorsien.

Die gemeenskap moet bewus wees van die bej aarde se behoeftes

en probleme en aangemoedig word om saam met die bejaarde na

geskikte oplossings te soek (Auret, 1982 : 29).

VOEDSELDIENSTE:

Vir baie bejaardes is hulp met eenvoudige daaglikse take byvoor­

beeld inkopies en etevoorbereiding, die sleutel faktor vir hul

vermoa om selfstandig en onafhanklik te bly. Met veroudering

ervaar die bejaarde toenemende probleme met die bevrediging

van sy voedingsbehoefte - om maar n paar te noem, beperkte inkom­

ste, afname in fisiese vermoens , gebrek aan vervoer en inkopie

fasiliteite. Hierdie probleme bedreig die onafhanklikheid van

die bejaarde en kan later die oorsaak wees dat die bejaarde

te vroeg en onnodig na tehuise gaan.

37

Aanry-etes is 'n ondersteunende diens wat hoofsaaklikdeur vry­

willigers en kerkorganisasies verskaf word. Hierdie diens bied

etes aan bejaardes wat nie in staat is om vir hulself etes voor

te berei nie of bejaardes wat nie vir hulself etes wil voorberei

nie. Oit blyk asof die diens redelik suksesvol is weens die

ho~ aanvraag daarna. Die voordele van die diens is dat dit nie

net gebalanseerde etes verskaf nie maar ook die huisgebonde

bejaarde daagliks in kontak bring met iemand (Weber, 1980

172) • Verder is die etes redelik goedkoop en in sommige lande

betaal die bejaarde slegs wat hy kan bekostig (Robinson, Lawler,

1982 : 389). Murray, Huelskoetler & 0 I Oriscol (1980 : 168) lig

egter die volgende probleme met betrekking tot aanry-etes:-

aanry-etes kan nie voorsiening maak vir individuele voorkeure

nie - dus kan bejaardes kos weggooi en 50 hul geld mors;

etes kan verskaf word op tye wanneer die bej aarde nie wil

eet nie - kos word dan gelaat vir later en voedingswaarde

gaan 50 verlore;

alhoewel etes goedkoop is, kan die koste te hoog wees

meer as wat die bejaarde bereid is om aan etes te bestee.

Moehrlin et al. (1981 : 329) stel die vraag na die aangeleentheid

of aanry-etes nie die bejaarde meer geisoleerd en eensaam maak

nie? Die probleem kan moontlik opgelos word deur bejaardes

na 'n sentrale punt te vervoer waar maaltye genuttig word, sonder

om maaltye na die bejaarde te neem.

In die V 5 A verskaf verskeie gemeenskappe groepetes aan bejaar­

des in kerke en ander publieke geboue en volgens Moehrlin et al.

(1981 : 337) word daar voorsiening gemaak vir etniese behoeftes.

Vervoer word verskaf na en van ete areas en soms word verskeie

gesondheidsdienste by hierdie areas aangebied. Meer onlangs

het restaurante in die V 5 A aangebied om etes goedkoper aan

bejaardes te verskaf - die bejaarde kry ook hier die geleentheid

vir sosiale interaksie (Weber, 1980 : 172 & 173).

2.3.7.3

38

5kaien (1981 : 65) maak die aanbeveling dat supermarkte kan

help met vervoer van bejaardes na besigheidssentrums asook met

die op- en aflaai van inkopies.

In sowel Germiston en sy naburige stede word voedseldienste

meestal deur dienssentrums, kerke en vrywillige organisasies

verskaf. Met die klemverskuiwing weg van inrigtingversorging

na gemeenskapsorg vir bejaardes, tree die dienssentrum-gedagte

meer op die voorgrond. Die doel van die dienssentrum is om ver­

skeie dienste aan bejaardes by een sentrale punt aan te bied.

Die bejaarde word sodoende onderskraag om solank as moontlik

selfstandig in die gemeenskap te woon (Wicht, 1984 : 430). Die

verskaffing van maaltye asook aanry-etes is van die vele dienste

wat deur die dienssentrum verskaf word. Tydens maaltye kry die

bejaarde die geleentheid om sosiaal met ander bejaardes te ver­

keer. Opvoedkundige dienste asook gesondheidsdienste word soms

by dienssentrums aangebied. Dienssentrums word jaarliks gesub­

sidieer deur die Departement Gesondheidsdienste en Welsyn, ten

einde bedryfskoste te dak , Genoemde finansi~le steun word ook

bepaal ooreenkomstig die dienste wat gelewer word asook die

getal bejaardes aan wie die dienste gelewer word (5 A Nasionale.Raad vir Bejaardes, 1981 : 3).

Die Germiston Raad vir Bejaardes verskaf kospakkies uit noodvoed­

selvoorrade aan behoeftige bejaardes. Sommige supermarkte in

Germiston gee op sekere dae spesiale afslag op handelsware aan

bejaardes. Behoeftige bejaardes kan by die Departement Gesondheids­

dienste en Welsyn aansoek doen om noodhulp, wat dan n koopbewys

vir voedsel vir n sekere tydperk verskaf.

VOORLIGTING: (Education)

Bejaardheid word gekenmerk as n tydperk waarin fisiese, ps rqrese

en maatskaplike aanpassings deur die bejaarde gemaak moet word.

Hierdie aanpassings dra daartoe by dat die bejaarde sy eetge­

woontes soms moet verander om by sy nuwe lewenstyl en gesondheids­

toestand aan te pas.

39

Onkunde aangaande voeding en n gebrek aan motivering kan daartoe

lei dat die bejaarde sy voedselbehoeftes' ni.e verstaan nie en

gevolglik verwaarloos. Labadorios & Gouws (1987 : 51) beskou '

onkunde as prim~re oorsaak vir wanvoeding by bejaardes en beklem­

toon dus die belang van dieetopvoeding.

Die doel van dieetopvoeding is om nuwe dieetgedrag aan te leer

wat dieetpatrone sal verander in n poging om gesondheid te ver­

beter of om siektetoestande te genees. Die bejaarde moet dus

gemotiveer word om sy voedingskennis te verbeter en eetgewoontes

te verander ter bevordering van sy gesondheid. "Since nutrition

is the sum of man's interaction with food - sociological, phy­

siological and psychological - effective nutrition education

must address all factors II (Kirchhoffer, 1983 : 305).

Eetgewoontes ontwikkel oor n leeftyd, wat in n mate sekuriteit

aan die bejaarde verskaf en verskillende betekenisse vir die

individu het. Op krag van hierdie redes moet daar, wanneer voor­

ligting aan bejaardes gegee word, veral aandag geskenk word

aan die volgende faktore:

Individualisering - elke bejaarde is n individu met sy

eie unieke omstandighede, behoeftes en beperkings. Verander­

ings in eetgewoontes moet kan inskakel by die individu

en moet vir hom aanvaarbaar wees. Etniese en kulturele

faktore moet in ag geneem word wanneer kennis oorgedra

word;

Betrokkenheid van die bejaarde - veranderings moet saam

met die bejaarde beplan word om struikelblokke uit die

weg te ruim;

Ekonomiese faktore - die verandering in dieetpatrone moet

binne die bejaarde se finansi~le vermo~ns wees;

Kommunikasie - voorligting moet in eenvoudig en verstaanbare

taal aangebied word. Ruimte moet gelaat word vir kritiek

en bespreking van die bejaarde.

2.3.7.4

Voorligting speel dus 'n belangrike rol in die bevordering van

gesonde voeding en die voorkoming van wanvoeding by die bejaarde.

GERIATRIESE GEMEENSKAPSGESONDHEIDSDIENSTE:

Vroe~r is die versorging van die bejaarde oorgelaat aan onervare

enswak opgeleide verpleegpersoneel. Daar is geglo, volgens

Cormack (1985 : 71) " ••. it does not require a high level of

skill •.• just basic nursing care." Onkunde aangaande die bejaar­

de en sy versorging en 'n gebrek aan kompetisie het daartoe gelei

dat In verlaagdestatus aan bejaardesorg gekoppel is.

Hierdie prentj ie is vinnig besig om te verander en die mediese

vooruitgang het dit moontlik gemaak om jare by die mens se lewe

te voeg. Carnevali & Patrick (1919 : 555) merk tereg op: "Nurses

have the opportunity to contribute to the quality of life in

those extra years." 'n Toenemende getal bejaardes woon aHeen

in die gemeenskap en met die klemverskuiwing van akute siektes

na kroniese siektetoestande het die behoefte aan 'n geriatriese

gemeenskapsverpleegkundige sterker na vore getree. Volgens

Flaherty (1930 : 8) het vier uit elke vyf persone, ouer as 65

jaar een of meer kroniese siektes en die bejaarde van 80 jaar

het ten minste drie kroniese siektetoestande. Die verandering

in die siektepatroon van die bej aarde, sy toenemende getalle

asook die veroudering en die ontwikkeling van die mediese tegnolo­

gie het dit moontlik gemaak dat die versorging van die bejaarde

ontwikkel het in 'n spesialiteitsrigting wat baie uitdagings

aan die gemeenskapsverpleegkundige vir die toekoms bied. "Nowhere

in health care is there as great an opportunity for nurses to

do what they say they want to do as in the care of old people.

They can examine, treat, work with families, be accountable,

serve as advocates, plan and institute care, and collaborate

with others, because, as yet, no other profession are doing

it II (Carnevali & Patrick, 1919 : 553). Bej aardesorg is dus nie

net 'n basiese versorgingstaak nie, maar 'n spesialiteitsgebied

wat opleiding en kundigheid verg.

41

(a) ROL EN FUNKSIE VAN DIE GERIATRIESE GEMEENSKAPSVERPLEEGKUNDIGE:

In die lewering van n omvattende gemeenskapsgesondheidsdiens

aan die bejaardes, is die diens en kundigheid van die geriatriese

verpleegkundige onontbeerlik. Op haar rus die onus om haar

voortdurend in te skerp met kennis aangaande die bejaarde en

die dinamiek wat daarmee gepaard gaan. Die praktisyn behoort

haarself ook te vereenselwig met die beskikbare gemeenskaps­

hulpbronne vir die bejaarde. Die geriatriese verpleegkundige

funksioneer ook as n skakel tussen die bejaarde en ander lede

van die multi-dissiplinere span. Dit verseker gekotlrdineerde

dienslewering aan die bejaarde. Spanwerk is onontbeerlik vir

die optimale versorging van die bejaarde asook die wisselwerk­

ing aangaande uitruiling van kennis tussen die verskillende

professies (Louw, 1973 : 16).

Die geriatriese verpleegkundige bring feitlik daagliks tuisbesoeke

aan bejaardes. Sy word sodoende in die gunstige posisie geplaas

om die bejaarde tuis in sy eie fisiese omgewing te evalueer.

Sy kry die geleentheid om die bejaarde se gesondheidstoestand,

sy funksionele vermo~ns, sy maatskaplike behoeftes asook familie­

betrokkenheid te bepaal. Patologie word gou geidentifiseer en

verwys waar nodig, gevraagde inligting word bekom en daar is

by uitstek die geleentheid vir gesondheidsvoorligting. "The

gerontological nurse will stress education for health maintenance

and promotion and will teach relevant selfcare measures to the

elderly" (Karpowich, 1980 : 25). Die geriatriese verpleegkundige

en die bejaarde vorm saam n langtermynverhouding wat haar in

staat stel om n geheelbeeld van die bejaarde te verkry, priori­

teite te bepaal, saam met die bejaarde te beplan aan sy toekoms

en saam te werk aan oplossings. Sy evalueer die bejaarde oor

'n tydperk waarin veranderings en verbeterings opgemerk word.

Die bejaarde kry die geleentheid om n vertrouensverhouding met

die geriatriese verpleegkundige op te bou en saam te werk aan

'n gelukkige bejaardheid. "Nurses may be instrumental in improving

the quality of health among the elderly population. The goal of

such an effort is to ensure that the thrill of living does not end

before life itself (Robb, 1984 : 43).

42

In die bevordering van goeie eetgewoontes het die geriatriese

verpleegkundige die volgende take:-

sy moet self oor voldoende kennis aangaande gebalanseerde

voeding beskik en voortdurend weetgierig wees ten opsigte van

nuwe kennis en navorsing;

sy moet die bejaarde se funksionele vermaens - die uitvoer

van daaglikse pligte - evalueer. Kan die bejaarde self

inkopies doen en sy eie etes voorberei?

sy moet die bejaarde se maatskaplike aspekte evalueer ­

beskik die bejaarde oor voldoende finansies om voedsel

te koop, die tipe behuising. bevorder dit gesonde eetge­

woontes en wat is die familie- en vriendebetrokkenheid

- is daar ondersteuningsisteme?

sy moet die bejaarde se kennis oor gesonde eetgewoontes

evalueer;

sy moet bestaande gemeenskapshulpbronne aan bejaardes adver­

teer;

sy moet behoeftes aan nuwe hulpbronne ter bevordering van

goeie eetgewoontes identifiseer en leemtes in bestaande

hulpbronne uitwys. Die vraag kan na analoog hiervan gestel

word of daar voldoende vervoerfasiliteite vir bejaardes

is om inkopies te kan doen, ens?

sy moet bepaal of die bejaarde oor voldoende kennis beskik

ten opsigte van die voorbereiding van spesiale di~te;

sy moet bepaal of die bejaarde oor voldoende kennis beskik

ten opsigte van voeding en die gebruik van medikasie.

Die geriatriese verpleegkundige het verskeie take om te vervul.

Dit is veral haar onderrig- en opvoedingsfunksies wat haar in

staat stel om die bejaarde in sy uniekheid te lei na bewuswording

van gesonde eetgewoontes en die bevordering van gesondheid. liThe

district nurse or health visitor may have one of the most important

roles to play in ensuring good nutrition, namely that of edu­

cation" (Macmillan, 1985 : 256).

2.4 SAMEVATTING:

In hierdie hoofstuk is die konsep bejaardheid en die invloed van

voeding op veroudering bespreek. Daarna is die faktore wat voedings­

gewoontes by die bejaarde betnvloed verken sowel as die rol van

die gemeenskap in die bevordering van gesondheid. Hierdie litera­

tuurstudie vorm die teoretiese agtergrond vir die navorsing.

In hoofstuk drie word die navorsingsontwerp en metode van ondersoek

uiteengesit.

44

HOOFSTUK 3:DIE NAVORSINGSONTWERP EN METODE VAN ONDERSOEK:

3.1 INLEIDING:

Die navorser het verskeie vorme van wanvoeding in die bejaardes

van Germiston gemeenskap opgemerk, asook probleme wat aanleiding

gee tot swak eetgewoontes. Gebrek aan kennis oor die belang van

gebalanseerde voeding en die be lang van spesiale di~te vir sekere

dieetsiektetoestande is ook geidentifiseer, asook die invloed van

wanvoeding in die komplisering van ander kroniese siektetoestande.

Ten spyte van die feit dat Germiston o~nskynlik poog om gespesiali­

seerde geriatriese dienste aan sy bejaarde inwoners beskikbaar stel,

wildit voorkom asof die bej aarde die bevrediging van sy basiese

behoeftes, naamlik gebalanseerde voeding, verwaarloos.

Die doelstellings van hierdie studie is om die voedingsgewoontes

van die bejaarde asook faktore wat dit beinvloed, volledig te beskryf

en am n ontleding te maak van die geriatriese-dienste asook voedsel­

dienste wat vir bejaardes in Germiston beskikbaar is.

3.2 DIE NAVORSINGSONTWERP:

Hierdie studie is n nie-eksperimentele beskrywende studie, gegrond

op literatuurverkenning asook opnames, aangaande die voedingsge­

woontes van die bejaardes in Germiston en gesondheids- en voedingsfa­

siliteite wat aan hulle beskikbaar is.

3.2.1 DIE KEUSE VAN DIE NAVORSINGSONTWERP:

Vanwe~ die aard van die ondersoek en die skynbare onmoontlikheid

am veranderlikes in die gemeenskap te beheer, is besluit op nnie-eksperimentele beskrywende studie, aan dip- hand van opnames.

Volgens Cohen & Manion (1980 : 49) word in beskrywende navorsing

gekyk na toestande wat bestaan met die doel om sekere verskynsels

te beskryf, vergelyk, klassifiseer, analiseer en interpreteer.

Die opnamemetode word gebruik waar "... the research problem must

be one for which needed data do not exist but the situations or

respondents needed to generate the data do" (Fox, 1969 : 41.8).

45

Die voordele van die opnamemetode is dat dit voorsiening maak

virwyer navorsing en data van die hede verskaf. Dit het n groot

mate van verteenwoordiging van die bevolking en vind in die natuur­

like omgewing plaas. Tog het die opnamemetode sekere nadele,

daar is byvoorbee1d onvo1doende kontro1e oor die eksterne veran­

derlikes en geen manipu1asie van die onafhanklike veranderlike

nie (Uys & Basson, 1983 : 59; Treece & Treece, 1977 : 150).

In die literatuurverkenning is die ro1 van voeding in bejaardheid,

sowel as die faktore wat voedingsgewoontes be1nv1oed ge1dentifi­

seer. Daar is bepaa1 dat n geba1anseerde dieet in bejaardheid

net so be1angrik is as in enige ander ouderdomsgroep, maar weens

die verouderingsproses word die bejaarde mak1iker b1ootgeste1

aan faktore wat kan lei tut wanvoeding. Verder is bepaa1 dat

die gemeenskap en gesondheidspan be1angrike insette kan 1ewer

om gesonde voedingsgewoontes te bevorder en wanvoeding in bejaard­

heid te beperk.

Die inligting uit die literatuurstudie vorm die basis vir die

data-insamelingsinstrumente, naamlik gestruktureerde vrae1yste

en gestruktureerde onderhoude, van hierdie ondesoek.

3.2.2 DIE KEUSE VAN DIE POPULASIE:

3 .2.2.1 POPULASIE -A:

Die ondersoek betrek a1 die blanke inwoners van Germiston muni­

sipale gebied. Uit die literatuurverkenning het dit geb1yk

dat geslag, ouderdom en woning veranderlikes is wat voedings­

patrone van bejaardes be1nvloed. Om hierdie redes is die onder­

soek beperk tot bejaardes 65 jaar en ouer, wat nie in ouetehuise

woonagtig is nie. Die kieserslyste van 1987 is as bron gebruik

om name en adresse van die bevo1king te verkry waaruit die steek­

proef getrek is. Vo1gens die 1987 kiesers1yste is daar 4 377

bejaardes in die ouderdomsgroep 65 jaar en ouer.

3.2.2.2

3.2.2.3

46

POPULASIE 8 1 :

As geriatriese verpleegkundige werksaam in die gesondheidsde­

partement van Germiston Stadsraad, is die navorser bewus van

die meeste organisasies wat gemeenskapshulpbronne aan bejaardes

beskikbaar stel. Die lys is aangevul met inligting bekom

uit onde~houde. Al hierdie organisasies is by die ondersoek

betrek.

POPULASIE 8 2:

In Germiston is daar verskeie voedselwinkels in verskillende

woonareas wat sekere dienste aan bejaardes verskaf. Volgens

inligting bekom van die maatskaplike werker van Germiston Raad

vir Bejaardes is twee vrywillige organisasies ook betrokke

by onder andere voedselvoorsiening aan die bejaarde asook die

welsynsorganisasies van verskillende kerkgroepe. Al hierdie

organisasies is by die ondersoek betrek.

3.2.3 DIE KEUSE VAN PROEFPERSONE EN STEEKPROEFTREKKING:

3.2.3.1 STEEKPROEF A:

Om praktiese en ekonomiese redes is Germiston in 10 woonareas

ingedeel. Die woonareas is nie noodwendig konkurent in bevolk­

ing en grote nie, maar klein areas is by groter areas gevoeg

wat strategies naby gele~ is. Daar is gepoog om die bevolking

van elke area dieselfde grootte te maak. Area 1 en 10 het

die kleinste populasies maar kon vanwe~ hul strategiese ligging

nie by ander areas gevoeg word nie. Die 10 area-indeling

van Germiston asook hul bejaarde populasies word as bylaag

2 aangeheg. Die 10 areas, hul populasiegetalle en steekproefge-

talle word in tabel 3.1 uiteengesit.

TABEL 3.1

47

POPULASIE- EN STEEKPRoEFGETALLE VAN DIE 10 AREAS:

AREA ToTALE PoPULASIE STEEKPROEFGETAL

1 178 - 4% 24

2 478 - 11% 66

3 541 - 12% 74

4 668 - 15% 92

5 473 - 11% 65

6 591 - 13% 80

7 348 - 8% 47

B 463 - 11% 64

9 469 - 11% 64

10 178 - 4% 24

ToTAAL Li!J 77 - 100% 600

Vir die doel van die ondersoek is die gestrat i fiseerde ewekan­

sige steekproefneming metode gebruik, omdat die bereikbare be­

volking duidelik waarneembare strata besit wat onderling verskil

in belangrike kenmerke wat vir die navorser ter sake is. Die

belangrikste voordeel van gestrati fiseerde steekproefneming

is dat verteenwoordiging van sUbgroepe of strata gewaarborg

kan word (De Wet, Monteith, Steyn &Venter, 1981 : 115).

Elk van die 10 bevolkingsareas is in die volgende strata inge­

deel:-

- geslag - manlik en vroulik~---- - .\. ,

- ouderdom - 2 groepe (1) 65 jaar tot 74 jaar

(2) 75 jaar en ouer

Die rede vir bogenoemde strata-indeling is dat die eetgewoontes

van mans en vrouens volgens die literatuur verskil. Bejaardes

65 jaar en ouer is ook nog redelik aktief en onafhanklik in

die gemeenskap, terwyl bejaardes 75 jaar en ouer meer geneig

is tot veelvuldige kroniese siektetoestande wat hul eetgewoontes

betnvloed. Slegs die twee veranderlikes het die keuse van die

steekproef be!nvloed.

JUit die 10 bevolkingsareas is gestratifiseerde ewekansige steek-

proewe getrek deur van 'n ewekansige getalletabel gebruik te

maak. Die klem val op die kenmerke van die bevolking en daarom

is die strata proporsioneel in die steekproef verteenwoordig.

Daar is 600 proefpersone uit 'n bevolking van 4 377 bejaardes

getrek met die doel om 500 aktiewe proefpersone te bekom en

ruimte te laat vir bejaardes wat intussen dalk verhuis of gesterf

het. Volgens Uys & Basson (1983 : 96) is die steekproefgrootte

afhanklik van die grootte van die bevolking en 'n 10% steekproef

uit 'n bevolking van 1 000 is voldoende. Vir hierdie ondersoek

is die aktiewe steekproefgrootte, naamlik 507 proefpersone,

12% wat blyk voldoende te wees. Die opsomming van die steekproef

word uiteengesit in label 3.2.

TABEL 3.2 : OPSOMMING VAN DIE STEEKPROEF:

STRATA-INDELING VAN STEEKPROEFGETAL

AREA POPULASIEGETAL STEEKPROEFGETA L MANLIK VRoULIK

65 - 74 JAAR 75 JAAR + 65 - 74 JAAR 75 JAAR +

1 178 24 7 3 10 4

2 478 66 2 7 27 10

3 541 74 18 9 30 17

4 668 92 24 11 39 22

5 473 65 18 8 25 14

6 591 80 18 10 30 23

7 3LS 47 13 7 17 10

8 463 64 18 9 22 15

9 469 64 17 8 27 13

10 178 24 6 3 10 5

TOTAAL 1.0 77 600 159 74 235 132

.,

is

3.2.3 .2

3 .2.3 .3

50

STEEKPROEF 8 1 :

Die navorser het bes1uit om die tota1e popu1asie as proefpersone

te betrek by die ondersoek.

Onderhoudsvrae1ys A is tydens onderhoude met die volgende persone

voltooi:-

Matrone van Wil1em Cruywagen Hospitaal

Maatskaplike werker van Willem Cruywagen Hospitaal

Distriksgemeenskapsverp1eegkundige van die Distriksgenees­

heerdienste

Maatskaplike werkers van die Departement Gesondheidsdienste

en Welsyn

Pensioenbeampte van die Departement Gesondheidsdienste

en We1syn

Die organiseerder van die Dienssentrum vir bejaardes

Maatskap1ike werker van Germiston Raad vir Bejaardes

Hoofgemeenskapsverp1eegkundige van die Munisipa1iteitsge-·

sondheidsafde1ing

Geriatriese verp1eegkundigespan van die Munisipaliteitsge­

sondheidsafde1ing

Psigiatriese verp1eegkundige van die Munisipa1iteitsgesond­

heidsafdeling

Behuisingsbeampte van die Munisipa1iteitsgesondheidsafde1ing

Vervoerbeampte van die munisipale vervoerdienste

Tandarts-assistent van die Departement Gesondheidsdienste

en Welsyn

STEEKPROEF B.2:

Die navorser het besluit om a1 die kettingwinke1s in Germiston

van twee groot voedse1firmas as at.eekprnafper-snne te gebruik.

Hierdie kettingwinkeis verteenwoordig die grootste hoeveelheid

voedselwinkels beskikbaar in Germiston.

Onderhoude is met die verski1Iende bestuurders van eike tak

gevoer. 8eide voedselfirmas het vier verskillende winkeltakke

in Germiston.

3.2.4

3 .2.4.1

51

Die navorser het ook besluit om een groot voedselfirma wat net

buite Germiston grense gele~ is te betrek by die studie weens

die skynbare ho~ benutting van die winkel se dienste deur bejaar­

des in Germiston.

Inligting oor die dienste gelewer deur welsynsorganisasies van

die kerke en vrywillige organisasies is by die maatskaplike

werker vir Germiston Raad vir Bejaardes bekom. Die maatskaplike

werker werk in noue kontak met hierdie organisasies.

Onderhoudsvraelys B is tydens onderhoude met die volgende persone

voltooi :-

Bestuurders van al die winkeltakke van voedselfirma A

Bestuurders van al die winkeltakke van voedselfirma B

Bestuurder van voedselfirmaC net buite die grense van

Germiston

Skakelbeampte van voedselfirma B vir Germiston

DIE NAVORSINGSTEGNIEKE:

Vir die opnamemetode kan van verskillende benaderings gebruik

gemaak word om feite te bekom. Vir die doelvan hierdie ondersoek

is van gestruktureerde vraelyste en persoonlike onderhoude gebruik

gemaak. Die nodige toestemming vir die ondersoek is verkry en

re~lings is getref vir die implimentering daarvan.

DIE VRAELVS:

Die vraelystegniek is ekonomies en baie persone kan teen relatief

lae koste bereik word (Uys & Basson, 1983 : 72). Met die vraelys

kan grootgroepe betrek word wat geldigheid verhoog en persone

kan na-ure ook bereik word. Die voordeel ·.Jir 'n gestruktureerde

vraelys is dat dit direk is en die response kan maklik ontleed

word. Respondente kan egter gedwing word om response te kies

wat nie vir hulle bevredigend is nie (De Wet, et al., 1981 : 163).

Dit is ook nie-moontlik om in diepte navorsing te doen nie.

52

Die doel van vraelysA is om te bepaal wat die voedingspatroon

van die bejaardes is asook om sekere probleme vas te stel wat

die voedingspatroon beinvloed. Die navorser kon nie 'n soortge­

lyke ondersoek in Suid-Afrika opspoor nie en daar is dus nie

'n betroubare en geldige meetinstrument vir 'n ondersoek van hier­

die aard beskikbaar nie. In 'n poging om die vraelys so betrou­

baar en geldig moontlik op te stel, is met behulp van litera­

tuurverkenning en voorstelle van kundiges op die gebied van

geriatrie gepoog om in die minste moontlike vrae die voedings­

patroon van die bejaardes vas te stel.

(i) DIE STRUKTUUR VAN DIE VRAELVS:

Die vraelys bestaan uit 51 gestruktureerde veelvuldige­

keuse-vrae ~at in vier afdelings ingedeel is, waarvan afde­

ling C in drie onderafdelings ingedeel is:-,\

Afdeling A - Biografiese data (9 vrae)

Afdeling B - Gesondheidstoestand inligting (10 vrae)

Afdeling C Voedingsgewoontes wat iilgedeel is in:-

(a) koopgewoontes (7 vrae)

(b) voorbereiding van etes (6 vrae)

(c) eetpatroon (15 vrae)

Afdeling D - Voorligting (4 vrae)

Gegewens vir die vraelys word as Bylaag 1(a) aangeheg.

Daar is besluit op veelvuldige-keuse-vrae omdat vraelyste

gekodifiseer word vir rekenaargebruik weens die groat steek­

proefgetal en omdat die navorser sekere veranderlikes met

mek~a~ wou vergelyk. Resultate is deur middel van die reke­

naar statisties verwerk en ontleed.

(ii) DIE LOODSONDERSOEK:

Ten einde die geldigheid van die vraelys as navorsingsinstru­

ment te verseker is 'n voorlopige ondersoek geloods. Die

doelstellings van die voorondersoek was:-

tussenkoms veranderlikes wat ge­

te identifiseer (Uys & Basson,

-----------~----

53

om die dataversamelingsinstrument uit te toets en te

verfyn en om vas te stel of daar bepaalde wysigings

nodig is;

om veldwerkers vertroud te maak met die hantering van

die instrument;

om die werking van

~limineer kan word,

1983 : 103).

Die voorondersoek het oor twee weke gestrek waarin bejaardes

wat nie as steekproefpersone uit Populasie A getrek is nie,

getoets is. Daar is besluit dat die navorser en veldwerkers

self die vraelyste sou voltooi weens die ho~ frekwensie van

fisiese gebreke, byvoorbeeld gesigsgebreke by bejaardes.

Met die eerste fase is vasgestel dat daar nie vir die gesonde

akt iewe bej aarde , voldoende keuses voorsien is nie. Die

vraelys het slegs voorsiening gemaak vir die bejaarde wat

sieklik en afhanklik is. Ook is vasgestel dat sommige

vrae onduidelik en onbruikbaar was, en die struktuur van

sommige vrae het verwarring veroorsaak.

Met die waardevolle kritiek en aanbevelings van die veldwerk­

ers is die vraelys gekorrigeer en verfyn en weer aan ander

bejaardes gegee vir voltooiing. Terugvoering deur veldwerk­

ers het die vraelvst.e as relevant, duidelik en bruikbaar

beskryf. Die voltooiing het slegs 'n paar minute geneem.

Geldigheid van die vraelys is ondersoek met behulp van lite­

ratuurverkenning, loodsondersoek en terugvoering van die

veldwerkers. Daar is bevind dat die instrument met 'n sekere

mate van voorbehoud voldoen aan die vereistes vir sig- en

inhoudsgeldigheid (Uys & Basson, 1983 : 88). Die struktuur

van die vraelys verleen hom nie daartoe om vir betroubaar­

heid te toets nie.

Die vraelys is na die rekenaarsdepartement geneem vir aanbe­

velings vir die kodifisering van die vraelys vir rekenaarsge­

bruik.

54

(iii). VERSPREIDING VAN VRAELVSTE:

Met die veronderstelling dat geriatriese gemeenskapsverpleeg­

kundiges asook geriatriese maatskaplike werkers vertroud

is met die bejaarde in Germiston, is besluit om hulle as

veldwerkers te betrek by die ondersoek.,

Elke veldwerker het 'n aantal vraelyste ontvang asook 'n lys

met name van die proefpersone in 'n spesifieke area, waar

die veldwerker tuisbesoeke doen. Vraelyste is persoonlik

deur die navorser en veldwerkers na bej aarde respondente

geneem en tydens 'n tuisbesoek voltooi. Die navorser het na­

weke en na-ure proefpersone besoek wat nie tuis was met tuis­

besoeke nie.

Gedeeltelike anonimiteit is gehandhaaf deurdat geen identifi­

serende inligting op vraelys gevra word nie, slegs area, ge­

·slag en ouderdomsgroep. Hierdie inligting was nodig sodat die

navorser later vergelykings kon maak.

Die navorser besef dat inbreuk op die respondente se tyd ge­

maak word, daarom is beplan om die respondente sover moontlik

tegemoet te kom. Aan die respondente is verduidelik wat die

doel van die ondersoek en vraelys is. Elke veldwerker moes

eers die bej aarde se toestemming verkry en die respondent

kon self besluit of hy aan die ondersoek wil deelneem of

nie. Respondente was baie behulpsaam en het maar te graag

oor hul eetgewoontes gesels. Weens die omvang van die onder­

soek het dit twee maande geduur om 600 proefpersone te besoek

en 507 vraelyste te voltooi wat 'n terugontvang persentasie

van'85% gee. Verskeie proefpersone moes verskeie kere besoek

word weens uithuisigheid. Sommige vraelyste kon nie voltooi

word weens 'n taalprobleem - vraelyste is slegs in Afrikaans

en Engels opgestel. Dit blyk nie 'n leemte te wees nie omdat

dit slegs 0,99% van die steekproef verteenwoordig. In tabel

3.3 word die statistiek van die voltooide vraelyste uit­

eengesit •

55

TABEl3.3 : STATISTIEK VAN VolToOIDE VRAElVSTE:

Redes vir onvo1tooide vrae1yste

Area Steekproef- Vrae1yste Uithuisig Taa1- Verhuis oor1edegeta1 ontvang prob1eem

1 24 18 = 3,6% 4 2

2 66 51 = 9,9% 10 5

3 74 63 = 12,4% 1 1 4 3

4 92 84 = 16,6% 6 2

5 65 53 = 10,5% 3 6 3

6 80 '72. =14,2% 1 5 2

7 47 33 = 6,5% 5 9 1.8 64 54 = 10,8% 1 8 1

9 64 55 = 10,8% 5 4

10 24 24 = 4,7% 1

ToTAAl 600 507 = 85,0% 9 3 58 23

3.2.4.2 DIE GESTRUKTUREERDE oNDERHoUD:

Vo1gens De Wet, et a1. (1981 : 162) 1~ die voordee1 van n gestruk­

tureerde onderhoud daarin dat dit gestandaardiseer is en response

maklik gek1~ssifiseer en ont1eed kan word. Met 'n onderhoud kan

in diepte nagevors word en 1eidrade kan opgevo1g word. Die onder­

houd is egter tydrowend en on-ekonomies, vera1 as baie onderhoude

gevoer moet word. Dit is ook moeilik om die betroubaarheid van

die onderhoud te bepaal omdat subjektiwiteit n rol kan speel.

Die doel van die onderhoud is om te bepaal watter gemeenskaps­

hulpbronne ten opsigte van voeding tans vir bejaardes beskikbaar

is, asook 'n ont1eding te maak van die dienste beskikbaar vir

die bej aardes .

56

Weens die verskeidenheid van die onderwerpe is besluit om twee

gestruktureerde vraelyste op te stel om die nodige inligting

te bekom. Daar is besluit om net een onderhoudvcarder , naamlik

die navorser self te gebruik omdat die navorser die onderhoude

op die literatuurstudie baseer en in 'n poging om te verseker

dat dieselfde verduidelikings telkens aan proefpersone gegee

word.

Daar is besluit op oop-end-vrae omdat dit 'n wye keuse laat vir

antwoorde en die geleentheid skep om eie menings te lug (De

Wet et a1., 1981 : 163).

(i) DIE STRUKTUUR VAN DIE ONDERHOUDSVRAELVSTE:

ONDERHOUDSVRAELVS A:

Die vraelys bestaan uit agt oop-end-vrae en is gestruktureer

rondom die beskikbaarheid van dienste vir die bej aarde ,

die benutting van hierdie dienste asook die beskikbaarheid

van voedselvoorsiening vir die bejaarde. Daar is gekonsen­

treer op die dienste vir die relatiewe gesonde onafhanklike

bejaarde in die gemeenskap. Die gegewens van die vraelys

is in 'n bespreking weergegee. Die vraelys word as 8ylaag

1 (b) aangeheg. Hierdie onderhoudsvrae1ys A is gebruik

vir onderhoude met steekproef 8 1 .

ONDERHOUDSVRAELVS 8:

Die vraelys bestaan uit vyf oop-end-vrae en is gestruktureer

rondom die beskikbaarheid van voedseldienste aan die bejaar­

de wat onafhanklik in die gemeenskap woon. Die gegewens

van die vraelys is in 'n bespreking weergegee. Die vraelys

word as Bylaag 1 (c) aangeheg. Hierdie onderhoudsvraelys

B is gebruik vir onderhoude met steekpruef B 2.

(ii) IMPLEMENTERING VAN DIE ONDERHOUDE:

Daar is besluit om nie 'n loodsondersoek te doen nie aangesien

a1 die beskikbare gemeenskapshulpbronne en al die ketting­

winkels van die twee voedselfirmas by die ondersoek betrek

is.

Die navorser het persoonlik a1 die onderhoude gevoer.

3.2.5

------- ---

57

Afsprake is direk met die betrokke individue gere~l.

Die lengte van die vraelyste het verseker dat die onderhoude

met vraelys A beperk is tot een uur en die onderhoude

met vraelys 8 beperk is tot n halfuur sonder dat die indru~

van haas geskep is.

Aan proefpersone is verduidelik wat die doel van die onder­

soek en vraelys is. Die meeste proefpersone was vriendelik

en behulpsaam en veral die bestuurders van supermarkte

het laat blyk dat hulle n sagte plekkie vir die bejaardes

van Germiston het. Verskeie bestuurders het laat blyk

dat hul graag bejaardes help met hul inkopies en privaat

vervoer gratis verskaf indien nodig.

DIE ANALISE VAN DIE GEGEWENS:

Die gegewens van vraelys A kwalifiseer vir meting op die nominale

skaal. n Nominale meting differensieer tussen verskillende

soorte mense en toon gelykheid en verskil aan (De Wet, et al.,

1981 : 128).

In vraelys A is navorsing gedoen oor twee onafhanklike groepe

en die navorsingsdata bestaan uit frekwensies in diskrete katego­

rie~. Die Chi-kwadraat-toets is gebruik om die beduidenheid

van verskille tussen twee onafhanklike groepe vas te stel.

Die gegewens van onderhoud - vraelyste A en 8 is beskrywend en

is in n bespreking weergegee.

3.3 BEPERKINGS VAN DIE ONDERSOEK:

Leemtes in die vraelys:

In vraag 17 is slegs gevra of die bejaarde n bril of lees­

bril benodig. Die vraag moes wyer gestel gewees het sodat

bepaal kon word of die bejaarde oogkundige dienste benodig.

58

In vraag 26 wou die navorser vasgeste1 het of busroetes

vir die bejaarde maklik en naby beskikbaar is. Dit was

nie moontlik om hierdie gevo1gtrekking te kon maak nie

weens die feit dat sommige bejaardes nooit die busdienste

gebruik nie en dus nie dievraag kon antwoord nie.

Sommige bejaardes het gek1a oor onvo1doende busdienste

maar uit die aard van dievraag kan geen sinvo11e gevo1gtrek­

kings gemaak word nie.

In vraag 44 is slegs bepaa1 watter v1oeistowwe bejaardes

gedurende die dag drink en nie die hoevee1heid nie. Met

die vraag kon dus nie bepaa1 word of bej aardes vo1doende

v1oeistof per dag inneem om hu1 v1oeistofbehoefte te bevre­

dig nie.

In vraag 47 is die gewig van die bejaarde bepaal. Die

subjektiewe mening van die ve1dwerker kon moontlik die

keuse vir grensgeva1le beinv10ed het.

Die vrae1ys het nie voorsiening gemaak vir vrae oor voedse1­

hu1pdienste in die gemeenskap nie. Dus kon daar nie bepaa1

word in watter mate die bejaardes bewus is van voedse1hu1p­

dienste nie of in watter mate die bejaardes beskikbare

voedse1hu1pdienste in die gemeenskap benut nie. Dit is

weens hierdie 1eemte dat die navorser bes1uit het om 'n

ont1eding te maak van beskikbare gesondheids- en voedse1­

dienste vir die bejaarde in Germiston.

Daar is nie bepaa1 tot watter mate die beantwoording van

die vrae1yste beinv10ed is deur die sUbjektiewe betrokken­

heid van die ve1dwerkers nie.

In hoofstuk vier word die gegewens wat met die ondersoek ingesame1

is, bespreek.

HOOFSTUK 4:

RESULTATE EN INTERPRETERING VAN DIE GEGEWENS:

4.1 INLEIDING:

In diec

voorafgaande hoofstuk is die werkswyse waarop die ondersoek

beplan en uitgevoer is, beskryf. In hierdie hoofstuk word die resul­

tate van die ondersoek weergegee en bespreek.

Eerstens is die resultate van die 507 voltooide vraelyste aan bejaar­

des met behulp van tabelle geinterpreteer en bespreek. Gegewens

van die vraelyste is deur middel van die rekenaar verwerk en in

frekwensie- en kruistabelle weergegee. Die chi-kwadraat-toets is

gebruik om die beduidenheid van verskille tussen twee onafhanklike

groepe vas te stele

Tweedens is die inligting wat met die onderhoude ingesamel is, weer­

gegee en bespreek.

Die doel van die ondersoek is:-

am die voedingsgewoontes van die bej aarde asook faktore wat

dit beinvloed, volledig te beskryf;

om n ontleding te maak van die gesondheidsdienste asook voedsel­

dienste wat aan bejaardes in Germiston beskikbaar is.

4.2 ONTLEDING VAN VRAELVS A AAN 8EJAARDES:

Daar is 507 vraelyste voltooi en terug ontvang. Die inligting is

deur middel van die rekenaar verwerk en resultate is in frekwensie­

tabelle en kruistabelle weergegee. Hierdie tabelle is gebruik am

resultate te interpreteer en te bespreek.

4.2.1

60

ONTLEDING VAN BIDGRAFIESE DATA VAN DIE BEJAARDE IN GERMISTON

VRAELVS A AFDELING A

TABEL 4.1 : BIOGRAFIESE DATA GESLAG, OUDERDOM EN HUWELIKSTATUS:

BIDGRAFIESE DATA AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE

Geslag: Manlik 181 35,7%

Vroulik 326* 64,3%

Ouderdom: 65-74 jaar 314* 61,9%

75 jaar + 193 38,1%

Huwelikstatus: Nooit getroud 13 2,6%

Getroud 267* 52,7%

Geskei 14 2,8%

Weduwee/Wewenaar 212 ** 41,8%

Vervreem 1 0,2%

N = 507

***

Toon hoogste frekwensie aan

Toon tweede hoogste frekwensie aan

TI Ontleding van die tabel 4.1 toon dat die vroulike geslag die domi­

nerende noemer is in die populasieverhouding met 64,3% teenoor die

manlike geslag, 35,7%. Hierdie tendens kom w~reldwyd voor en die

rede hiervoor kan toegeskryf word aan die mortaliteitsyfer wat ho~r

is onder die manlike geslag as die vroulike geslag. Die verouderings­

tendens van die bejaarde korn ook na vore waar 38,1% van die respon­

dente 75 jaar en ouer is. Die tendens kan toegeskryf word aan die

fenorninale vooruitgang op mediese gebied en die verbetering van le­

wensstandaarde (Wicht, 1984 : 39).

Die grootste persentasie bejaardes is getroud (52,7%) SODS die lite­

ratuurstudie bevestig (Jeffreys, 1985 : 966) gevolg deur die groot

getal weduwees en wewenaars (41 ,8%). Wewenaars neig om dikwels in

die huwelik te tree, terwyl weduwees TI sterker onafhanklikheidsgevoel

handhaaf en neig om nie te hertrou nie.

TABEL 4.2

61

BIOGRAFIESE DATA - HUWELIKSTATUSVAN TWEE OUDERDOMSGROEPE:

100 -

90 -

80 -

QJ 70-.......(J)

co+> 60 -CQJ(J)

H 50-QJa.

40-

30 -

20 -

10 -

(a) 65 - 74 jaar

(J)H (J)

co QJco QJC 3QJ ::J3 "0QJ QJ:3 :3

53 ,7

8,3

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

(b) 75 jaar +

(J)

H (J)co QJco QJC 3QJ ::J3 "0QJ QJ:3 :3

62,8

23 ,6

N = 314

Huwelikstatus

N =193

Huwelikstatus

In tabelle 4.2 (a & b) word die verhouding weduwees - wewenaars as

% in twee ouderdomsgroepe weergegee. Tabel 4.2 (a) toon duidelik

die ho~ persentasie weduwees in die ouderdomsgroep 65 jaar tot 74

jaar (53,7%) teenoor die 8,3% wewenaars. Met veroudering (75 jaar

en ouer) is daar 'n drastiese styging in die getal wewenaars 23 ,6%,

maar dit tipeer steeds 'n baie laer syfer as die weduweetal 62,8%.

Wewenaars word as 'n risikogroep vir wanvoeding beskou weens onkunde

aangaande gebalanseerde maaltye asook die voorbereiding daarvan.

Die vroulike geslag toon weer 'n ho~r insidensie van kalsium- en yster

tekorte as die manlike geslag weens verskeie faktore, onder andere

die verskil in eetpatroon (Leaner &Kivett, 1981 : 331).

TABEL 4.3

62

BIOGRAFIESE DATA - SKOOLKWALIFIKASIES:

*

BIOGRAFIESE DATA AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE

Skoolkwalifikasies:

Laerskool 20 3,9%

Standerd 6/8 381 * 75,1%

Standerd 10 74** 14,6%

Na-skool 32 6,3%

N = 507

Toon hoogste frekwensie

** Toon tweede hoogste frekwensie

Bejaardes is weens verskeie redes skolasties nie hoog opgelei nie.

Tabel 4.3 toon 'n hoe frekwensie bejaardes (381 = 75,1%) wat slegs

standerd 6 of 8 op skool voltooi het. Van 507 respondente, beskik

74 oor 'n matrieksertifikaat en 32 het na-skoolse kwalifikasies ver­

werf. Dit is moontlik dat 'n groot persentasie van hierdie bejaardes

opgegroei het tydens die oorlog- en depressiejare. Hierdie faktore

kon moontlik 'n - groot invloed op die bejaardes se geleenthede ten

opsigte van skoolopleiding gehad het.

63

TABEL 4.4 BIOGRAFIESE DATA - SKOOLKWALIFIKASIES VOLGENS GESLAG:

(a) Mans (b) Vrouens

100 -

90 -

80 -

QJ 70-oA(J)

to+> 60 -cQJ(J)

H 50-~

40-

30 -

20 -

10 -

....-I00 ....-I~

~0

(J) CJ 0\.D r ~

H (J)QJ . . Iro +' +> ro-J til til 2

68

19

10

2,2

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

....-I00 ....-I~

~0

(J) CJ 0\.D r ~

H (J)QJ . . I.s +> +> to

til til 2

7J

12

4,6 4

N = 181

Skoolkwalifikasies

N = 326

Skoolkwalifikasies

In tabelle 4.4 (a &b) word die skoolkwalifikasies van manlike bejaar­

des en vroulike bejaardes weergegee.

Uit die tabel blyk dit duidelik dat bejaarde mans groter geleentheid

tot skoolopleiding gehad het. Negentien persent beskikoor matriek

en 10% beskik oor na-skoolse kwalifikasies - teenoor 12% van die

vroue wat oor matriek sertifikate beskik en slegs 4% bejaarde vroue

wat oor na-skoolse kwalifikasies beskik. Die rede hiervoor is moont­

lik gele~ in die feit dat van vroue verwag is om in die huwelik te

tree en met 'n gesin te begin en mans eerder die geleentheid in die

gesin gegun is om verder te studeer (Patrick, 197J : 42).

64

\/olgens Robb (1984 : 44) is bejaardes met 'n lae opvoedingspeil op

vele terrein onkundig. Wat hul gesondheid betref, is daar 'n nalate

om gesondheidsprobleme te identifiseer en om behandel te word. ulaar :

~ ho~r opvoedingspeil teenwoordig is, het die bejaarde 'n beter lewens­

standaard deur sy lewe gehandhaaf en dus beter gesondheidstatus ge­

ruet ,

Onkundigheid ten opsigte van gebalanseerde di~te kan veroorsaak dat

verkeerde en swak eetgewoontes aangeleer word, voedingsbehoeftes

nie verstaan word nie en maaltye swak beplan word.

*

lABEL 4.5 BIOGRAFIESE DATA - INKOMSTE:

8IOGRAFIESE DATA AANTAl RESPONDENTE PERSENTASIE

Inkomste:

o - R100 8 1,6%

R100 - RWO 141** 27,8%

RZOO -moo 80 15,8%

moo - R400 89 17,6%

Werk nog 19 3,7%

Meer as R400 170* 33,5%

N = 507

Toon hoogste frekwensie aan

** Toon tweede hoogste frekwensie aan

Dit is interessant om uit tabe14:5 te let na die twee dominante

inkomstegroepe by bejaardes in Germiston~ naamlik :

(i) R1 00 - RZOO per maand, en

(ii) Meer as R400 per maand

Eersgenoemde groep verteenwoordig 27,8% van die steekproef en verteen­

woordig moontlik, hoofsaaklik die maatskaplike pensioentrekkers.

Laasgenoemde groep verteenwoordig 33,5% van die steekproef en ver­

teenwoordig moontlik, hoofsaaklik die siviele pensioentrekkers en

bejaardes wat oor diverse inkomste uit beleggings beskik.

Slegs TI klein persentasie bejaardes (3,7%) is nog beroepsaktief.

Hierdie getal moet egter met omsigtigheid benader word. Die rede hiervoor

kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat werkende bejaardes

relatief rninder tuis was ten tye van die ondersoek en dit kon die

response beinvloed het.

66

lABEL 4.6 BIOGRAFIESE DATA - INKOMSlE VOLGENS GESLAG:

(a) Mans (b) Vrouens

100 -90 -80 -

QJ 70 -·ri-Illto

+> 60 -CQJIIIH 50-~

-40 -30 -20 -10 -

CJCJ CJ CJ 51CJ CJ 51~ 12 c:::

CJ c::: [J'I

CJ 0 UJ

c:: I I I C to

CJ CJ CJ .Y. HI CJ CJ CJ H QJ

c:: ~ 12 QJ QJCJ :3 ::E

13 ,6

19,3

14,9 15.56,1

0.6

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

CJ CJCl

CJ 51CJ CJ 51~ 12 c:::

CJ c::: [J'ICJ 0 III

c:: I I I C to

Cl Cl Cl .Y. HI Cl Cl ci H QJ

a: ~ 12 QJ QJCl ::3 ::E

35

27,9

16 16,6

2,1 ?-5

N = 181

Inkomste

N = 326

Inkomste

Tabelle 4.6 (a &. b) weerspie~l die verskil in inkomste van manlike

en vroulike bejaardes. Die tabelle toon dat die hoogste frekwensie

by die manlike geslag (13 ,6%) TI inkomste van meer as R400 het teenoor

die (35%) van die vroulike geslag wat TI gemiddelde inkomste van R1 00

tot R200 het. Hieruit kan afgelei word dat bejaarde vrouens weens

hul finansi~le status meer hulpbehoewend kan wees en meer geneig

kan wees tot die benutting van gemeenskapshulpbronne. TI Rede vir

die lae inkomste van bejaarde vroue is moontlik weens hul huwelik­

status. Mans ontvang dikwels groter pensioene as vroue, en wanneer

hul te sterwe kom, verloor die weduwee dikwels haar man se deel van

die pensioen.

67

Die verlaging in inkomste is die verlies wat vir die bejaarde die

meeste bedreiging inhou. Met sy beperkte inkomste moet die bejaarde

baie ander noodsaaklikhede in ag neem voordat geld beskikbaar gestel

kan word vir die aankoop van voedsel. Armoede toon n spesifieke eet­

patroon wat gewoonlik n gebrek aan bederfbare produkte toon omdat

ditduur is. Gebrek aan die nodige finansies kan ook veroorsaak dat

bejaardes soms n swakkere kwaliteit voedsel koop.

68

TABEL 4.7 BIOGRAFIESE DATA - BEHUISING:

8IOGRAFIESE DATA AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE..

8ehuising:

Huis 373* 74,8%

Woonstel 90** 17,8%

Granny-woonstel 26 5,1%

Losieshuis 7 1,4%

Ander 5 1,0%

Woon by:

. AIleen 127** 25,0%

Man/vrou 2LB* 49 ,1%

Familie 120 23,7%

Vriende 8 1,6%

Ander 3 0,6%

*

N = 507

Toon hoogste frekwensie

** Toon tweede hoogste frekwensie

Volgens tabel 4.7 woon die meeste bejaardes in Germiston in huise

(74,8%) saam met hul eggenoot/te (LB ,1%). Dit kan positief beskou

word aangesien die skrywers Ebesole & Hess (1981 : 35) gevind het

dat beter versorging, gewoontes en sosiale interaksie wat in h huwe­

lik teenwoordig is, meer betekenis aan die lewe gee en psigies h

~ goeie uitwerking het. Tog is daar h groot persentasie bejaardes (25%)

wat alleen woon in die gemeenskap. Bejaardes wat· aIleen woan raak

maklik geisoleerd weens h gebrek aan ondersteuningsisteme.

69

TABEL 4.8 BIoGRAFIESE DATA - BEHUISING VOLGENS GESLAG:

(a) Mans (b) Vrouens

70-

50-

10 -

60 -

Q/ Q/C "M 1:1Q/ r-l CQ/ "M Q/r-l E "Mr-l ro j:..jc:r: u, ::>

32,531 ,3

2,1

40-

20 -

30 -

80 -

90 -

100 -

Q/ Q/C oM 1:1Q/ r-l CQ/ OM Q/r-l E "Mr-l co j:..jc:r: u.. ::>

-

11 ,69,9

0.6

100 -90 -

,Ii 80 -iLl

70OM -1Ilro.p

60c -Q/1Ilj:..j

50Q/ -Q.

40 -30 -20 -10 -

N = 181 N = 326

Tabelle 4.8 (a & b) toon dat meer bejaarde vrouens, naamlik 32,5%

aIleen woon teenoor 11,6% van die bej aarde mans. Dit bring mee dat

groat getalle bej aarde vrouens selfstandig vir hulself moet sorg.

Dit kan aanleiding gee tot afhanklikheid en eensaamheid, en later

sosiale isolasie. Eensaamheid kan lei tot wanvoeding deurdat TI enkele

persoon die moeite ontsien am vir homself TI gebalanseerde maaltyd

te berei en oak nie gene~ voel am aIleen TI maaltyd te nuttig nie.

Etenstye word maklik ge!gnoreer en omskep in kits etes wat min moeite

en motivering verge

•

70

'n Groot aantal vroulike respondent (102 = 31 ,3%) is woonagtig by

hul familie wat 'n positiewe tendens is, aangesien daar weI sosiale

interaksie is tussen die famiIie, en die bejaarde vrou beter versorg­

ing en beskerming geniet binne haar familiebande .

4.2.2

71t'

oNTLEDING VAN DIE GESoNDHEIDSToESTAND VAN DIE BEJAARDEVRAELYS A AFDELING 8

TABEL 4.9 : KRoNIESE SIEKTEToESTANDE VAN DIE BEJAARDE:

100 -

90 -

80 -

.00 70-·ri[I)to

oj-l 60 -c00[I)H 50-&

40-

30 -

20 -

10 -

00...... 00 00 ·ri0 1:J [I) 00 [I)

coco co H H OJ c: ·ri ori c:00 :J ·ri oj-l 00 E E to 00 [I) 00

oj-l +.> +.> [I) 00 H OJ oj-l ...... [I) +.>OO·ri ·ri 00 [I) 00 ...... > 00 H H.0 ...... H ...... en 1:J.o H1:J H OJ OJ cto ...... +' nJO to ..Y.O 00 c: CL CL 1:J 00.ri 00 H OOC to .ri H- 00 to 00 'ri c 00DE Cl: :I:LJ :E DCL U'Joj-l D :I: Cl: (!J

47,1 45,7

28

17,310,1 12,4

7,1 6 76,55.7

N = 507

Hipertensie (45,7%) en artritis (47,1%) is volgens tabel 4.9 die

twee meE!S dominante kroniese siektetoestande by bejaardes in Germiston.

17,3% van die respondente ly aan geen kroniese siektetoestand nie.

n Ho~ voorkoms van depressie (12,4%) en dikdermprobleme (10,1%) word

waargeneem asook die hoa voorkoms van ander, nie-gespesifiseerde

kroniese siektetoestande (28%) wat moontlik hartsiektes, longsiekte­

toestande en karsinoom kan insluit. Die dieetsiektetoestande, diabetes

mellitus verteenwoordig n 7,1% van die proefpersone en ho~ cholestrol

6,5%.

72.

Bejaardes met klagtes oor seer tande en tandvleise is 6.7%. wat 'n

ho~ persentasie is aangesien hierdie toestande moontlik kan lei tot

spesifieke eetpatrone by bej aardas , byvoorbeeld sagte dieet. . Be­

jaardes is ook geneig om die siektetoestande te ignoreer.

10

.Iapu'd .r--~

...:talsUal.IadlH .

10...:t

CJalSsa.Idao .

IJ'\~

aSlaT"pue+ J"1apuel .Iaas CO

awaTqo.Id r--.w.rap>l10 I"")

~

.IaasEieew ~I"")

T°.ralsaTo4:J~aOH r-

...:t

Snl.Il.I\f.

...:t10

snlHTaw COsalaqelO IJ'\

...:t..rapu\f CO

N

~

alsual.radlH.

I"")I"")

alssa.Idao 10.10

aSlal"puel ~.apuel .raas 10

awaTqo.Id ...:t.w.rap>l10 1.0

.raasEieew N.Cl"I

To.IalsaTo4:J N.aOH CO

CO

sl+1.Il.I'd 10I"")

snlHlaw J"1salaqeIO r-

Htoro.~

...:tr-I

10\D

I

Ulr:ClI:::J[JH

:::>

..::E00a:::lLJ0:::J0

ZlLJ

C!J

:5UJLUC!J HUJ toZ toLU .~

g ...:tCJ r-:::> I

10lLJ ~

0 IZe::.t Ul~UJ r:UJ toCJ '::EI- ,...UJ~

to:::c '-'UJHU1

0~....:t

...JUJCDe::.tI-

I I

CJ CJo IJ'\~

I I

CJ CJCJ Cl"I~

I

CJCO

I

oCO

73

I

RI

CJ1.0

I

o~

I

~

I

~

I

oI")

I

CJI")

I

oN

I

CJN

I

CJ~

ClI"'[Jr:to

+-'UlClI[J

+>ClI+>~

ClI.~

UJ

ClI"'[Jr:to

+>UlClI[J

+>ClI+>~ClI.~

UJ

74

Tabelle 4.10 (a - d) verdeel siektetoestande in die volgende kategorie~:

(i) manlik en vroulik

(ii) ouderdomsgroepe 65 - 74 jaar en 75 jaar en ouer.

Die ontleding van genoemde gegewens toon dat die voorkoms van hipertensie

en artritis die grootste is by beide geslagte.

Noemenswaardige verskille van kroniese siektetoestande tussen die twee

geslagte in die ouderdomsgroep 65 - 74 jaar in tabelle 4.10 (a & b) is

die volgende :-

Maagseer - mans 9 ,2% en vrouens 3 ,9%. Dit kan moontlik verklaar

word aan die hand van 'n groter bercepsqecr-Ienteerdhefd by manlikes

wat moontlik meer blootgestel word aan werkstres.

Dikderm probleme - mans 6,4% en vrouens 13,7%. Vrouens toon hier

duidelik 'n ho~r insidensie van hierdie siektetoestand en die rede

hiervoor is moontlik die verouderingsproses, die~tgewoontes van

die vroue asook die onoordeelkundige gebruik van lakseermiddels.

Depressie - mans 5,5% en vrouens 19%. Die ho~ voorkoms van depres­

sie by vroue is geen nuwe begrip nie. Vroulike persone neig om

meer openlik oor die onderwerp te kommunikeer, en dit meer algemeen

as 'n siekte te erken. Die relatief laer sig van depressie by man­

likes kan aan die volgende toe geskryf word :

manlike persone kommunikeer nie geredelik oor die onderwerp de­

pressie nie; hulle neig ook om die siekte se teenwoordigheid

te ontken, en om behandeling daarvan te weier.

Fisiese en pSlglese veranderings veroorsaak dat nuwe aanpassings

gemaak moet word en kan die bejaarde laat twyfel in die nut en sinvol-

heid van sy bestaan. Sulke gevoelens kan lei tot depressie.

Depressie beinvloed die eetpatroon van die bejaarde. Dit veroorsaak

'n afname in eetlus en 'n afname in motivering om inkopies te doen

en etes te berei.

75

Ander nie-gespesifiseerde kroniese siektetoestande - Mans

toon 'n ho~r voorkomssyfer van (28 ,4%) as vroue (1 7,5%) .

Dit kan moontlik veroorsaak word deur die ho~ voorkoms van

hart- en longsiektetoestande by mans.

Uit die ontleding van die tabelle 4.10 (a & b) blyk dit dat depressie

onder vroue van 60 - 74 jaar 'n ho~ voorkoms toon (19,0%) en ander siekte­

toestande 'n baie ho~ voorkoms toon by mans 65 - 74 jaar (28,4%).

\D.rapU\f .

CJN

alsual.radlH~.~

alssa.rdaa N.ID

aSlaT"pU8l\D

apu8l .raas .\D

awaTqo.rd~w.rap>na ID

.raaSOe8W C1:!.II)

T°.ralsaTo4:::J ~

aOH I"")

. ~SlH.rl.r\f t?lsnlHTaw f'1salaqela .......

f'1.rapU\f 1""\I"")

CJ

alsUal.radlH .NI"")

- coalSSa.rdaa .

N

aSlaT"pu8l NapU8l .raas .

~

awaTqo.rd \D·w.rap>na II)

.raasoeew \D·II)

T°.ralSaTOL.t:::J \D

aOH II)

SlH.rl.r\f C1:!.~

.......

SnllTTaw \D

salaqela 0- ·II)

+Halal."

II)r--I

IIICQJ:JoH

::::>

~0Cla::UJCl:::J0

2UJ

(!J

:5rnUJ(!J ,+rn H2 alUJ al(!J .".....J0 II)

::::> e-UJ ICl2 IIIc:( CI- alrn ~UJ0 ,.....I- UUJ .....,I-::c:UJHrn

CJ~.~

.....JUJOJc:(I-

I

CJCJ~

I

CJCJ~

I

CJID

I

CJID

I

CJco

I

CJco

76

I

R

I

R

CJ\D

I

CJ\D

I I

CJ CJ CJI"") N ~

I I I

CJ CJ CJ1""\ N ~

QJ1:1Cal+3IIIQJo+3QJ

+3~QJ

or-!rn

QJ1:1Cal

+3IIIQJo+3QJ

+3.:.t.QJ

..-lrn

77

Tabel 4.10 (c) toon die frekwensie van siektetoestande onder mans

75 jaar en ouer.· Indien tabel 4.10 (a) met 4.10 (c) vergelyk word

blyk dit asof daar met veroudering n effense daling in die siekte­

toestande, hipertensie (33,1% na 32%) en artritis (35,8% na 34,8%)

by bejaarde mans is. Tog is daar n merkbare styging in ander siekte­

toestande met veroudering (28 -, 4% na 33 ,3%). Die rede hiervoor is

moontlik n toename in vaskulere siektetoestande by bejaarde mans.

Tabel 4.10 (d) toon die frekwensie van siektetoestande onder vrouens

75 jaar en ouer. n Vergelyking van tabel 4.10 (b) met 4.10 (d) toon

n daling in voorkoms van die meeste genoemde siektetoestande, behal­

we maagsere (styging van 3 ,9% na 5,8%) en ander siektetoestande

(styging van 17,5% na 20,6%).

n Vergelyking van tabelle 4.10 (a - d) toon dat die voorkoms van

diabetes mellitus by vroue met die jaar groep 65-74 jaar (9,8%)

hor:!r is as by mans van dieselfde ouderdomsgroep (7,3%). Die hor:!

voorkoms van diabetes by vroue kan mnnrrtLi.k toegeskryf word aan die

hor:! voorkoms van oorgewig by vroue. Daar is gevind dat diabetes

by sommige oorgewig bej aardes genees, indien die bej aardes gewig

verloor. Met veroudering is daar n definitiewe daling in die siekte­

toestand by vroue 75 jaar en ouer (3 ,3%) teenoor mans van dieselfde

ouderdomsgroep (5,6%). Die rede hiervoor is moontlik die hor:! morta­

Iiteitsyfer van die siekte, met ander woorde dat die bej aardes of

oorlede is, of dat die siekte genees het.

Die voorkoms van depressie by vroue toon ook n afname met veroudering,

alhoewel dit nog n hor:! voorkoms het (9,2%).

7B

ONTLEDING VAN 8EVINDING VAN ANTWOORDE OP VRAE 11 TOT 13 EN 19:

7.3 ,8% van die respondente ontvang behandeling vir hul siektetoestan­

de, terwyl 15,4% daarenteen geen behandeling ontvang nie. Die rede

hiervoor kan moontlik aan die volgende oorsake toegeskryf word:-

sommige bejaardes beskou artritis as "ouderdomsiekte" en volg

hul eie boererate om die toestand te beheer;

sommige bejaardes bejeen depressie as 'n onbehandelbare siekte­

toestand en verwerp behandeling daarvoor;

uit die literatuurstudie blyk dit dat bejaardes neig om tand­

en tandvIeissiektes te verwaarloos en nie mediese hulp in te

win nie (Hodkinson, 1981 : 8).

Ho~ mediese koste en tekorte aan finansies noop bejaardes soms

om nie van mediese dienste gebruik te maak nie.

51egs 67 (13 ,2%) van die respondente volg 'n spesiale dieet weens

hul siektetoestand. Dit blyk 'n lae persentasie te wees indien dit

vergeIyk word met die ho~ persentasie siektetoestande wat moontlik

'n spesiale dieet vereis, naamlik diabetes mellitus (7,1%), ho~

cholesterol (6,5%), maagseer (5,7%), dikdermprobleme (10,1%) en

hipertensie (45,7%). Onkunde, gebrek aan motivering asook 'n gebrek

aan die nodige finansies kan as rede aangevoer word aangesien 166

~2,7%) van die respondente geantwoord het dat hulle nie 'n spesiale

dieet kan bekostig nie.

51egs meer as· die helfte van die respondente (52,7%) is bewus van

die feit dat 'n geriatriese verpleegkundige in (lUI area beskikbaar

is om gesondheidsprobleme mee te bespreek. Hierdie getal moet egter

met versigtigheid bejeen word, aangesien nie bepaal kon word watter

invloed die moontlike subjektiewe ~etrokkenheid van die veldwerker

op die keuse van die respondent gehad het nie.

TA8EL 4.11 OPSOMMING VAN ANTWOORDE VAN VRAE 14 TOT 18:

ANTWOORDEVRAE WEETJA % NEE % NIE %

Vraag 14:

Byt en kou voedsel maklik 439 86,6% 6B 13,4%

Vraag 15 en 17:

Benodig u :

Tandheelkundige dienste 88 17,4% 413 81,5% 6 1,2%

8ril of leesbril 160 31,6 347 68,4%

Vraag 16 en 18:

Is hierdie dienste finansieelmaklik beskikbaar :

Tandheelkundige dienste 340 67,1% 124 24,5% li3 8,5%

Oogkundige dienste 330 65,1% 134 26,4% li3 8,5%

N = 507

Tabel 4.11 toon 'n opsomming van vrae 14 - 18 waarin tand- en oog­

kundige dienste bespreek word. Uit die tabel blyk dit dat daar

'n groot behoefte na brille by die bejaarde is (31 ,6%). Die rede

hiervoor is moontlik dat die sig van die bejaarde met veroudering

verswak en bejaardes word meer bewus van 'n gesigsgebrek. Dit blyk

ook dat oogkundige dienste moeiliker finansieel toeganklik is (26,4%)

as tandheelkundige dienste (24,5%). Die beskikbaarheid van mediese

fondse dra daartoe by dat oog- en tanddienste vir baie bejaardes

finansieel makliker toeganklik is. Maatskaplike pensioentrekkers

is afhanklik van Departement Gesondheidsdienste en Welsyn asook

die plaaslike hospitaal vir tand- en oogdienste. 'n Beperkte bedrag

word jaarliks beskikbaar gestel, maar blyk volgens inligting uit

onderhoude, onvoldoende te wees.

80

lABEL 4.12 FINANSI~lE BESKIKBAARHEID VAN lANDDIENSlE VOlGENS GESLAG:

(a) Mans (b) Vrouens

OJ..-lt:

+'OJ OJ

to OJ OJr'J 2: ::3

65

26,1

8,9

60 -

50-

70-

40-

20 -

30 -

10 -

80 -

90 -

100 -

OJ.r-!t:

+'OJ OJ

to OJ OJr'J 2 ::3

70,7

21,5

7,7

20 -

80 -

10 -

90

100 -

OJ70..-l

mto+' 60t:OJUlH

50OJn,

40

30

N = 181 N = 326

Antwoorde Antwoorde

In tabelle 4.12 (a &b) word die finansi~le beskikbaarheid van tand­

dienste vir bejaarde mans vergelyk met die van bejaarde vrouens.

Uit die tabel blyk dit dat tanddienste vir mans (70,7%) finansieel

makliker beskikbaar is as vir vroue (65%) • DiE rede hiervoor is

moontlik dat mans ho~r inkomste ontvang as vroue.

Die chi2-toets word gebruik om die beduidenheid van verskille tussendie twee onafhanklike groepe vas te.stel.

81

HlPOTESIS:

Nulhipotese: hlat finansi~le beskikbaarheidvan tanddienste betref

is daar geen verskil tussen mans en vrouens nie. Waargenome ver­

skille 1s bloot toevallig.

Navorsingshipotese: Daar is 'n verskil tussen mans en vrouens wat

die beskikbaarheid van tanddienste betref.

Statistiese toets: X2 = 1 ,72139

label 4.12 (a & b) toon dat vir 2 grade van vryheid is die grense

vir die verwerping van die nulhipotese soos volg:-

..

ap die 5% betekenispeil

ap die 1% betekenispeil

X2::: 5,991

X2 ~ 9,21 a

Die verkre~ X2 is dus kleiner as 5,991 •

Dus . die nulhipotese kan nie op die 5% betekenispeil verwerp word

nie. Waargenome verskille is bloot toevallig.

82

4.2.3 oNTlEDING VAN DIE VoEDINGSGEWooNTES VAN DIE BEJAARDE:

VRAElVS A AFDElING C

4.2.3.1 KooPGEWOONTES (VRAE 20 TOT 26)

TABEl 4.13

100 -90 -80 -

QJ 70 -.r-!(JJco

+oJ 60 -c:QJ(JJH ·50 -QJn,

40 -30 -20 -.

~.10 -

HoEVEElHEID GELD WAT MAANDElIKS AAN VoEDSEl BESTEE WORD:

CJ CJ CJCJ I.il CJ I.ilCJ 0: ~ ~0:

I I II

c: CJ CJ CJ HQJ CJ CJ I.il CJ QJQJ I.il 0: 0: ~

QJC!J c::: :::E

32,1

22,3

15,417,8

10,5

2

N = 50?

Geld wat gemiddeld maandeliks aan voedsel bestee word is moeilik

bepaalbaar omdat voedselpryse vinnig styg en sommige bejaardes,

sommige voedsel byvoorbeeld vleis in groot maat koop. Voedsel en

ander kruideniersware word gewoonlik saam gekoop wat dit ook moeilik

maak om vas te stel hoeveel geld slegs aan voedsel bestee word.

'n ontleding van tabel 4.13 toon dat 'n klein persentasie bejaardes

(2%) geen geld aan voedsel bestee nie. Dit is moontlik dat hierdie

bejaardes by hul kinders woon en '1ie nodig het om voedsel te koop

nie.

83

Die ho~ persentasie bej aardes (15,4%) wat slegs R50 tot R1 00 aan

voedsel bestee is moontlik bejaardes wat alleen woon. 'n Verdere

moontlikheid Is dat dit bejaardes is met n lae inkomste wat ho~

huurgelde moet betaal en dus nie rneer geld tot hulbeskikking het

vir voedsel nie. Maatskaplike pensioentrekkers verteenwoordig moont­

lik 'n groot persentasie van die bejaardes wat tussen R150 - RZ50

aan voedsel bestee (17,8%).

rABEL 4.14 : GELD WAr AAN VOEDSEL BEsrEE WORD VOLGENS GESLAG:

(a) Mans (b) Vrouens

100

90

80aJ

.r-t 70U)l'tI

+.JC ~OaJU)F-t

~ 50

40

30

20

10

Cl Cl ClCl Lf'l Cl Lf'lCl

~ ~ ~~

I I II

Cl Cl Cl F-tci ci Lf'l Cl aJLf'l

~ ~ .~ aJCl c::: ~

44,2

20,422,1

5,57,7

0%

100 -

90 -

80 -

'70-

60 -

50­

40-

30

20 -

10 -

Cl Cl ClCl Lf'l Cl Lf'lCl

~ ~ ~~

I I II

Cl Cl Cl F-t

~ Cl Lf'l Cl aJ

~ ~ ~aJ

Cl c::: ~

22,4 25,520,9

16,312,0

3,1

III-I='"

N = 181 N =326

85

Tabel 4.14 (a en b) toon die verskille in geld besteding aan voedsel

tussen mans (a) en vrouens (b). Volgens die tabel blyk dit dat

mans meer geld aan voedsel bestee as vrouens. Die chF-toets word

gebruik om die beduidende verskille tussen die twee onafhanklike

groepe vas te stel.

HlPOTESIS:

Nulhipotese: Wat die spandering van geld aan voedsel betref is

daar geen verskil tussen bejaarde mans en bejaarde vrouens uit

die steekproef nie. Waargenome verskille is bloot toevallig.

Navorsingshipotese: Daar is 'n verskil tussen die bedrag geld wat

bejaarde mans aan voedsel bestee en wat bejaarde vrouens aan voedsel

bestee.

statistiese toets : X2 = 39,19387

Die tabel toon dat vir 5 grade van vryheid die grense vir die ver­

werping van die nulhipotese soos volg is:-

Op die 5% betekenispeil

Op die 1% betekenispeil

X2 ~ 11 ,07

X2~15,1l9

Die verkre~ X2 is groter as 12,08, dus kan die nulhipotese op die

1% betekenisvlak verwerp word. Daar is dus 'n beduidende verskil

in die bedrag geld wat bejaarde mans en vrouens uit die steekproef

aan voedsel bestee.

rABEL 4.15 : GELD WAr AAN VOEDSEL BEsrEE WORD VOLGENS BEHUISING:

(8) Huisbewoners (b) Woonstelbewoners

100 -

90 -

80 -

OJ70 -

.r-!UJ

60 -to.....r::OJ

50 -UJ~

~40-

30 -

20 -

10 -

~ CJ CJCJ CJ U""lCJ

~ S!! S!!~

I I IIc CJ ~ CJ ~

OJ CJ CJ 0 OJOJ U""l

~ ~ 'S!! OJUJ a: ::E:

36,1

23 ,2

14,016,1

8,22,4

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

CJ CJ CJCJ U""l CJ U""lCJ

~ ~ S!!~

I I IIc CJ

~ t:l ~OJ t:l CJ CJ OJQJ U""l 0: 0: ~

OJUJ a: ~

27,8

14,417,8 20,0 20,0

a

OJm

N = 373 N =90

87

Tabelle 4.15 (a en b) toon die verskille in geld besteding aan

voedsel van huisbewoners (a) en woonstelbewoners (b). Maatskaplike

werkers vir Germiston Raad vir Bejaardes het opgemerk dat woonstel­

bewoners meer geredel1k aansoek doen am voedingshulp as bej aardes

wat in huise woon. Die rede hiervoor is moontlik dat woonstelbewoners

ho~r huurgelde betaal as huisbewoners. Uit die tabel blyk dit dat

woonstelbewoners minder geld aan voedsel bestee as huisbewoners.

Die chi2-toets word gebruik am die beduidenheid van verskille tussen

die twee onafhanklike groepe vas te stel.

HlPOTESIS:

Nulhipotese: Wat geld besteding aan voedsel betref is daar geen

verskil tussen woonstel- en huisbewoners uit die steekproef nie.

Waargenome verskille is bloat toevallig.

Navorsingshipotese: Daar is 'n verskil tussen woonstel- en huisbe­

woners wat geldbesteding aan voedsel betref.

Statistiese toets : X2 = 47,96032

Die tabel toon vir 20 grade van vryheid is die grense vir die ver­

werping van die nulhipotese soos volg:

Op die 5% betekenispeil

op die 1% betekenispeil

X2 ~ 31,410

X2 ~ 37,566

Die verkre~ X2 is groter as 37,566, dus kan die nulhipotese op

die 1% betekenisvlak verwerp word. Daar is dus 'n beduidende verskil

in die bedrag geld wat woonstel- en huisbewoners aan voedsel bestee

uit die steekproef.

Volgens die antwoorde van vraag 21 koop 253 (~,9%) van die respon­

dente voedsel vir twee persone, 155 (30,6%) vir een persoon en

68 (13 ,4%) vir drie persone. Bejaardes doen meestal hul eie inkopies

(80,7%), 18,1% word deur familie gedoen en 1 ,2% deur bediendes. Inko­

pies word verkieslik maandeliks (55,6%) teenoor weekliks (44,4%) ge­

doen. Bejaardes met 'n redelike ho~ inkomste is vry om inkopies te

doen wanneer hulle wil, maar bejaardes met beperkte inkomste is ge­

bonde, hulle moet eers hul noodsaaklikhede betaal voor geld beskik­

baar is am voedsel mee te koop.

88

lABEL 4.16 VERVOERMIDDELS WAr BEJAARDES GEBRUIK OM INKOPIES IE DOEN:

100 -

90 -

80 -llJ

70-.....(J)

m~

60 -CllJ(J)

H50-llJ

a,

40-

30 -

20 -

10 -

llJ'nC

H0 <, llJ (J)

~ llJ llJ 'n III0 "0 'n CorlE Cr-i Co

llJoM C. C 0llJ ..... E (J) m llJ~

oM H 10 ::J ~ o CUJ ::::>11- CD [f) o 'n

lfJ ,7

32,3

7,3 7,33,4

N = 507

Vervoermiddel

'n Ontleding van tabel 4.16 toon dat bejaardes meestal van hul eie

vervoer (~,7%) gebruik maak om inkopies te doen. 'n Ho~ persentasie

bejaardes is tog afhanklik van familie en vriende (32,3%) vir vervoer

ten einde inkopies te doen. Die verouderingeproses en kroniese

siektetoestande van die bejaarde dra daartoe by dat bejaardes nie

·meer veilig voel om hul eie motors te bestuur nie. Sommige bejaardes

beskik voorts nie oor die nodige kapitaal om 'n motor te onderhou nie.

Gebrek aan eie vervoer maak die bejaarde van ander afhanklik vir

vervoer om inkopies te doen. Indien van publieke busvervoer gebruik

gemaak word, word die omvang van inkope beperk tot 'n maklike hanteer­

bare hoeveelheid.

89

TABEL 4.17 DIE GEBRUIK VAN VERVOERMIDDELLE VOLGENS GESLAG:

(a) Mans

H0 QlUl~ Ql Ql ..... Ql0 -0 ..... c .....E CM C.

Ql ..... c. coQl ..... E Ul to Ql~..... H to ::J ~ oc

UJ ::>u.. CD UJ 0·....

71 ,8

18,2

3,93,3

2,8

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

(b) Vrouens

H0 Ql Ul~ Ql Ql ..... Ql0 -0 ..... c·....E C,....j C.

Ql ..... c. C 0Ql ..... E Ul to Ql~..... H to ::J ~ o C

UJ ::>u.. CD en 0·....

40,2

37,4-

9,4 9,53,7

N = 181

Vervoermiddel

N = 326

Vervoermiddel

Tabel 4.17 toon dat 130 (71,8%) bejaarde mans van hul eie motors

gebruik maak teenoor 122 (37,4%) van bej aarde vroue. Die rede kan

moontlik toegeskryf word aan n kleiner persentasie vrouens wat

oor n motorvoertuig bestuurder lisensie beskik. Vrouens is daarom

ook meer afhanklik van ander vorms van vervoer, byvoorbeeld, vriende

en familie (40 ,2%), busvervoer (9,4%) en stap (9,5%). Verlies aan

voldoende vervoerfasiliteite lei daartoe dat bejaardes kleiner

hoeveelhede voedsel koop sodat hul pakkies lig is en maklik is om te

dra. n Moontlike afleiding kan hier gemaak word dat bejaarde vrouens

selfstandig in die gemeenskap funksioneer, maar afhanklik van ander

is vir hul mobiliteit.

TABEl 4.18

90

REDES WAAROM BEJAARDES NIE HUl EIE INKOPIES DOEN NIE:

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50-

40-

30

20 -

10 -

QJ-l-'~ cQJ co 4-

on co r-ltOto QJ H QJ QJ

tO~ ~QJ tOo.-ito QJ QJ QJ 0 H 0.c: o.-i H H :> 01 QJ c: 0QJ to .0 .oH c: "0 QJ~

QJ o.-i QJ QJ QJ co c: o c::3 1.L.0l C!J:> CD C( Cl o.-i

74.1

15.813.4

6.22,6

0.4

N = 507

Redes

Volgens tabel 4.18 doen 74,1% bejaardes hul eie inkopies wat in

'n mate die onafhanklikheid van die bej aarde van Germiston weer­

spietH. Fisiese gebreke (15,8%) en siektetoestande (13,4%) blyk

die twee faktore te wees wat die bejaarde se vermo~ om self in­

kopies te doen die meeste beinvloed.

Fisiese gebreke verteenwoordig enige toestand wat die mobiliteit

asook die fisiese krag van die bejaarde beperk. As voorbeeld

kan gesigsgebreke en artritis genoem word.

die bejaarde beperk tot 'n stoel of bed.

waar pyn en ongemak

Kroniese siektes is

tans die hoofoorsaak van ongeskiktheid in bejaardheid. Dit gaan

meestal gepaard met pvn , ongemak en moegheid wat 'n demper op die

bejaarde se eetlus plaas.

91

Fisiese gebreke, siektetoestande en gebrek aan vervoer beperk

die bejaarde se mobiliteit en veroorsaak dat bejaardes huisge­

bonde en van ander afhanklik raak. Onvoldoende vervoer-hulpmid­

dels word deur 6,2% bejaardes as rede aangevoer waarom hulle nie

self inkopies doen nie.

TABEL 4.19 REDES WAAROM BEJAARDES NIE HUL EIE INKOPIES DOEN NIE VOLGENS GESLAG EN OUDERDOM:

100 -

90 -

80 -

III 70 -•.-1(J)to 60 -+JI:III(J) 50 -F-I

rf40-

30 -

20 -

10 -

Redes

(a) Mans - 65 - 74 jaar

III+J~III I+-•.-1 .-l(J)(J) III F-I III III

(J).!:Jt. ~Ill (J) •.-I(J) III III III 0 F-I C.I: '.-1 F-I F-I :> 01 III I: 0III (J),c ,c F-I I: "tJ Ill~III '.-1 III III III to .1: o I::3 lL.01 C!J:> tn e::t 0·.-1

89,0

6,4 6,51 ,80,9

0

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

Redes

(b) Vrouens - 65 - 74 jaar

III+J~

III I+-•.-1 .-l (l)(l) III F-I III III

(l)~ .!:Jt.1ll (l)'.-I(l) III III III 0 F-I C.I: .r-l F-I F-I :> 01 III I: 0III (l),c ,c F-I I: "tJ Ill~III '.-1 III III III to I: o I::3 lL.01 C!J:> rn e::t 0·.-1

78 ,0

10,212,2

7,32,5

0,5

Ull\J

93

In tabelle 4.19 (a - d) word daar gedifferensieer tussen mans en

vrouens 65 - 74 jaar en mans en vrouens 75 jaar en ouer ten opsigte

van redes waarom hulle nie self hul eie inkopies doen nie.

Kragtens I;fie gegewens in Tabel 4.19 (a) doen 89,0% mans in die

ouderdomsgroep 65 - 74 jaar, nog hul eie inkopies wat dui op 'n

groter onafhanklil<heid onder bej aarde mans. Die rede hiervoor is

moontlik dat hierdie persentasie nie slegs mans verteenwoordig

nie, maar ook getroude pare. Fisiese gebreke (6,5%) en siektetoe­

stande (6,4%) bly steeds die hoofoorsaak vir beperkte mobiliteit.

Tabel 4.19 (b) verteenwoordig vrouens in die ouderdomsgroep 65

- 74 jaar. Hulle toon 'n groter voorkoms van fisiese gebreke (12,2%)

en siektetoestande (10,2%) as die mans. 'n Bykomende faktor by vroue

is die persentasie wat weens gebrek aan vervoer (7,3%) nie hul

eie inkopies kan doen nie. Hierdie tendens kan moontlik verklaar

word deur die feit dat minder vrouens oor eie motors beskik.

vr ...TABEL 4.19 REDES WAAROM BEJAARDES NlE HUL ErE lNKOPlES DOEN NlE VOLGENS GESLAG EN OUDERDOM:

100 -

90 -

80 -

OJ 70 -.....Ulttl

60 -4.lCQJUl

50 -F-!QJn,

40-

30 -

20 -

10 -

(c) Mans - 75 jaar +

OJ~~QJ ll-..... ,.....jUl QJ F-! Cll

Ul~ ~OJ UlUl OJ OJ OJ 0 F-!C 'r-! F-! F-! ::> en Cll COJ Ul.o .oF-! c -g. OJOJ 'r-! QJ QJ Cll ttl 0:3 IJ..Cl t!J::> CD e:t 0

65,3

19,515,3

5,6 5,61 ,4

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

(d) Vrouens - 75 jaar +

QJ4.l~QJ ll-

'M ,.....j

Ul QJ F-! QJUl~ s: QJ Ul

Ul QJ Cll QJ 0 F-!C .r-! F-! F-! ::> en QJ CQJ Ul.o .oF-! c "C QJQJ .r-! QJ QJ QJ ttl C 0:3 IJ..Cl t!J ::> CD e:t Cl

54,0

28,124,0

9,11,7

0

\JJJ:'"

Redes Redes

95

Tabelle 4.19 (c en d) weerspiern die invloed wat veroudering op

die bejaarde man en vrou het. Met veroudering is daar 'n merkbare

afname in ohafhanklikheid by die bejaarde weens die duidelike toe­

name in fisiese gebreke, siektetoestande en gebrek aan vervoer.

Volgens tabel 4.19 (c) doen slegs 65,3% bejaarde mans ouer as 75

jaar nog hul eie inkopies. Die voorkoms van fisiese gebreke

verdriedubbel van 6,5% by mans 65 - 74 jaar na 19,5% by mans 75

jaar en ouer. Gebrek aan vervoer en ander redes toon ook 'n groter

voorkoms by die ouer bejaarde man._

Volgens tabel 4.19 (d) doen 54% vroue, 75 jaar en ouer nog hul

eie inkopies. Siektetoestande (24%) en fisiese gebreke (28,1%)

toon ook 'n groter voorkoms by vroue 75 jaar en ouer.

Fisiese veranderings is kenmerkend van veroudering maar beperk

die aktiwiteit en mobiliteit van die bejaarde. Beperkte mobiliteit

rig die voedingspatroon van die bejaarde deurdat dit die bejaarde

afhanklik maak van ander vir inkopies en etes.

4.2.3 .2

96

VoORBEREIDING VAN ETES (VRAE 27 TOT 32)

TABEl 4.20 : KOOK- EN BEWARINGSGERIEWE VAN BEJAARDES:

100 -

90 -

80 -

Ql 70-.~

lJlto 60 -+'c:QllJl

.50 -HQla.

40-

30 -

20 -

10 -

Ql Ii-3 I Ql

r-I li- +' Ql to·~

lJl 0 r-I to .~ lJl 3 Hto 0 0 to H to Ql Ql

C!J ~ 01 r-I Ql ~ -001II- <, li-' 0 0. 01 lJl lJl lJlo~ O+' H E C:~ to Ql c: 01o Ql o :::J ~ H Ql 0 ~ .~ Ql c:~r-1 +' 0 .~ to Ql 0 lJl H Ql'~UlLU Ul:I: ::E :3 C!J~ > ::::> C!JH

97,295,5

1 ,81 ,4 1 ,41 ,2 1 ,00,6

N = 507

Volgens tabel 4.20 gebruik n groot hoeveelheid bejaardes elektriese­

of gasstowe in die voorbereiding van hul etes. Die meeste bejaardes

is ook in besit van n yskas. Tog is daar n persentasie bejaardes

met gebrekkige kookgeriewe - hout of koolstowe (0,6%), warm plaat

(1 ,0%) en selfs bejaardes met geen kookgeriewe (1 ,8%) of geen be­

waringsgeriewe (1,4%) nie. Hierdie bejaardes se dieet word beperk

deur hul gebrekkige kook- en bergingsgeriewe.

..j

.Iapu\:f .,

apualpas \D.I""l

apUal.Il\ ..j.anlW8.:1 ..j,

..j

nO.Il\/U8W .Il'lC\I

C\I.HaS .

Il'lIl'l

.Iapu\:f Cl.,apualpas ~

..j

sala-Ji.IU8\:f Cl.,ClWn.IlUaSSUal0 ,

apUal.Il\ ,anlW8.:1 .

CI\

nO.Il\/U8W ~'J)

C\I

.HaS C\I

r-Il'l

QJ~QJ3ro

2

..UJ>~...Jcrcr::ElL.ClCl:::cUJUl

UlUJ QJ0 roc::: "Ccr U)cr ~r:J QJUJ QJCO :3H ""UJ roc::: '-'UJCO

UJH:3

,C\I...j

...JUJCOcr~

I

ClCl,

I

CJCl,

97

I I

CJ Clen CO

I

CJ Clen CO

I

f2I

Cl\D

Cl1.0

I

Cl1""\

I

ClC\I

I

ClC\I

I

Cl,

I

CJ,

r-ffiII

2

98

Kragtens die steekproef en die gegewens vervat in tabel 4.21 benut

slegs 'n beperkte hoeveelheid bejaardes (1 ,0%) die gebalanseerde

etes by die dienssentrum en die aanry-etes (1,0%). Gedurende weeks­

dae berei 9,1% van die bejaardes se familie en vriende vir hulle

etes en oar naweke styg die getal na 14,4%. Die rede hiervoor kan

moontlik toegeskryf word aan die feit dat bejaardes dikwels vir

familie en vriende oar naweke gaan kuier en dan hul maaltye daar

nuttig. 'n Groot persentasie bejaardes (92,1%) nuttig hul etes nadat

dit voorberei is en 7,9% bejaardes laat etes vir later wanneer

hulle Ius of hanger word daarvoor. Voorbereide etes wat nie dadelik

genuttig of gevries word nie, verlaor van hul voedingswaarde. Veral

bejaardes wat van ander afhanklik is vir etes kan soms etes ontvang

op tye wat hulle nie hanger voel nie en dit dan laat vir later.

Dit is ironies dat juis hierdie afhanklike bejaardes wat moet let

op gebalanseerde etes, weens onkunde, voedingswaarde verlore laat

gaan.

TABEL 4.22

100 -

90 -

BO -

QJ 70-oM[/)

ttl-I-' 60 -CQJ[/)H 50-QJ0-

'40 -

30 -

20 -

10 -

99

REDES WAAROM BEJAARDES NIE HUL EIE ETES VOORBEREI NIE:

QJ-I-' QJ CH~

~ C 3 QJoo-lOQJ ttlQJ ~ :> 0

oM QJ ttl°r-i 00-1 Ol ~In QJ QJ0.-l H r-l or-iE

[/)~ or-i C ~QJ ~ r-lOQJ[/) QJQJ C QJOl QJ QJ -I-' HC 0.-1 H ~ H.:>t. . "0.-1 :> H QJQJ [/).0 C 0 .00 H H ::J C "0QJ or-iQJ ttl 0 QJ 0 QJ QJ ::J QJ C::3 l1..0l ~~ ~~ ~ :::O"OQJ ex:

7,1 7,7 6,53,4 1,0 2,0o,B

N = 507

TI Ontleding van tabel 4,22 toon dat siektetoestande (7,1%) en fisiese

gebreke (7,7%) TI definitiewe invloed het op die bejaarde se vermo~

om sy eie etes voor te berei. Sommige bejaardes (2%) is ook van

mening dat dit te duur en vervelig is om slegs vir een persoon

etes te berei. Die persentasie bejaardes wat gerief as rede aange­

voer het (6,5%) is lTJOontlik bejaardes wat nog in TI beroep staan

en by hul werk TI hoofmaal ontvang, of TI bediende tuis het wat die

huishouding behartig.

Volgens die rekenaar se kruistabelle, waar die redes vir bejaarde

mans en vroue in die twee ouderdomsgroepe vergelyk is, toon die

gegewens dat bejaardes weens veroudering meer fisiese gebreke en

. siektetoestande ervaar wat hul beperk om hul eie etes voor te berei.

100

Daar is 'n duidelike toename in afhanklikheld van ander deur die

bejaarde. 5005 die bejaarde verouder. Siektetoestande en fislese

gebreke blyk die twee faktore te wees wat inkop ie - gewoontes en

voorbereiding van etes die meeste beperk. Soos verwag kan word

neem hierdie twee faktore toe met veroudering wat dan veroorsaak

dat meer ouer bejaardes van ander afhanklik word.

101

4.2.3.3 EETPATROON VAN BEJAAROES (VRAE 33 TOT 47)

TABEL 4.23 HOEVEEL MAALTYE NUTTIG BEJAAROES OAAGLIKS:

100 -

90 -

80 -

OJ 70-'"tllto+3 60 -cOJtllF-c 50 -~

40-

30 -

20 -

10 -

r N F"'\ ...:t LI"'I

'78,1

18,1

3,4 0,2 0,2

N = 507

Aantal maaltye

Uit tabel 4.23 blyk dit dat slegs n klein persentasie bejaardes

(0,4%) meer as drie maaltye per dag nuttig. Die grootste persentasie

bejaardes(7B.1%) eet drie maaltye per dag, 18.1% eet twee maaltye

per dag en 3 ,4% eet slegs een maaltyd per dag. Vanuit n gesondheids­

oogpunt is die groot persentasie bejaardes wat slegs een of twee

maaltye per dag nuttig. verontrustend. Oit is ongeoorloof vir bejaar~

des rret dieetsiektetoestande om minder as drie maaltye per dag

te nuttig. Weens die ho~ voorkoms van kroniese siektetoestande

by bejaardes word groot hoeveelhede medikasie deur hulle gebruik.

Voedsel is soms n voorvereiste vir die gebruik van sekere medikasie.

byvoorbeeld anti-inflamatoriese medikasie.

TABEL 4.24 : TVD WANNEER HOOFMAAL GENUTTIG WORD:

100 -

90 -,'!>

80 -

QJ 70 -.~

II)co+.J 60 -c:QJII)~ 50 -QJa.

40-

30 -

20 -

10 -

(8) Ontbyt

I~ II)

OJ I QJQJ C+.JII) II) CO QJ

r-lffi QJ CO QJr-l+.J .Q"C

CO QJ QJ ~ II).Q CJ'IQJ ~QJ QJ c QJ .~

C!J"C o 10 z

70,4

21,7

7,9

100 -

90 -, lG>

80 -

70 -

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

(b) Middag

I~ II)QJ I QJQJ C:+.JII) CO OJc: II) r-lCO QJ CO QJ

r-l+.J .Q"CCO OJ QJ ~ II).Q CJ'IQJ ~QJ OJ c: OJ .~

C!J"C ci II) z

63 ,7

30,0

6,3

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

(c) Aandete

I~ II)QJ I OJOJ C+.JII) CO QJc: II) r-lCO OJ CO OJ

r-l +.J .Q"CCO QJ OJ ~ II).Q CJ'IOJ ~OJ OJ c: QJ .~

C!J"C Oil) Z

~

75,0

20,9

4,1

...ll

~

N = 507 N = 507 N = 507

.,

1m

Volgens tabel 4.24 nuttig bejaardes meestal hul hoofmaal gedurende

die aand (75%). Die rede kan moontlik aan onkunde toegeskryf word.

Saans is die bejaarde baie minder aktief en die energie wat die

ete verskaf word gevolglik nie verbruik nie. Die meeste bejaardes

is afgetredenes en het dus nie nodig om hul hoofmaaltyd saans te

nuttig wanneer almal van die werk terugkeer nie. Sommige bejaardes

wat by hul kinders woon kan dalk weens die re~ls van die huis verplig

word om saans hul hoofmaal te nuttig wanneer die res van die gesin

tuis is.

Ontbyt word deur n groot persentasie bejaardes (70,4%) as n gebalan­

seerde ete genuttig. Die literatuur beveel aan dat bejaardes van

ontbyt 'n hoofmaal behoort te maak aangesien dit soms die enigste

maaltyd is wat die bejaarde nuttig. Bejaardes voel ook meer gemoti­

veerd in die oggend om moeite te doen in die voorbereiding van

n ete en beskik dan oor meer energie vir die dag. Tog blyk dit

dat ontbyt die maaltyd is wat die grootste persentasie bejaardes

nie nuttig nie (7,9%).

Die gegewens op die frekwensietabelle van die rekenaar toon dat

bejaardes meestal tuis (94,9%) of by familie of vriende (2,6%)

etes nuttig. Geen respondent nuttig etes by 'n hotel nie en slegs

0,8% van die respondente nuttig etes by die dienssentrum. Die rede

vir die lae persentasie bejaardes wat etes by die dienssentrum

nuttig is moontlik die ligging van die dienssentrum. Die gevoel

heers onder sekere bejaardes dat die koste verbonde aan vervoer

na en vanaf die dienssentrum nie die aangebode maaltye regverdig

nie. Indien die dienssentrum gedesentraliseer sou kon word sou

meer bejaardes rnoontlik van die etedienste gebruik kan maak asook

van ander aktiwiteite wat by die dienssentrum aangebied word.

104

TABEL 4.25 SAAM MET WIE NUTTIG BEJAAADES HUL ETE:

100 -

90 -

80 -

OJ 70 -. ..-l10to~ 60 -cOJ10~ 50-Qla.

. 40 -

30 -

20 -

10 -

(a) Manlik

CQlOJ E..... tor-l toc:( (JJ

85,6

14,4

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

(b) Vroulik

cOJQl Er-l lDr-l lDc:( en

62 ,0

38,0

N = 181

Mense

N =326

Mense

Volgens die gegewens op die frekwensietabelle van die rekenaar nut­

tig bejaardes hul maaltye meestal in die teenwoordigheld van mense

(70,4%) Dit kan as 'n positiewe faktor beskou word aangesien etes

'n sosiale aangeleentheid is en die genot wat 'n ete verskaf gou

verlore gaan indien dit aIleen genuttig moet word. In tabelle 4.25

(a en b) word bejaarde mans vergeIyk met bejaarde vrouens ten opslg­

te van aIleen en/of saam met mense eet. Uit die gegewens van die

tabelle bIyk dit asof meer mans (155 = 85,6%) as vrouens (202 = 62%)

saam met mense hul etes nuttig. By vrouens is daar weer 'n hoe persen­

tasie wat maaltye aHeen nuttig (38%) teenoor mans (14,4%).

105

Die ho~ persentasie vrouens wat weduwees is en aIleen woon kan

moontlik hierdie getalle betnvloed.

Die chi-kwadraat-toets word gebruik om die beduidenheid van verskil­

Ie tussen die twee onafhanklike groepe vas te stel.

HlPOTESIS:

Nulhipotese: Daar is geen verskil tussen mans en vrouens uit die

steekproef wat aIleen of saam met mense eet, betref nie. Waargenome

verskille is bloot toevallig.

Navorsingshipotese: Daar is 'n verskil tussen mans en vrouens wat

aIleen of saam met mense eet, betref.

Statistiese toets : X2 = 30,17.352

Tabelle 4.25 (a en b) toon dat vir 1 graad van vryheid is die grense

vir die verwerping van die nulhipotese soos volg:-

Op die 5% betekenispeil = X2 ~ 3 ,841

Op die 1% betekenispeil = X2.~ 6,63 5

Die verkre~ X2 is groter as 6,63 5, dus kan die nulhipotese op die

1% betekenisvlak verwerp word. Uit die steekproef is daar dus 'n

betekenisvolleverskil tussen mans en vrouens wat aIleen of saam

met mense etes nuttig.

TABEl 4.26

· 106

WAT BE1NVLDED DIE BEJAARDE SE EETlUS:

tnUl "C :JQJ or-! .-I

.f.3 QJ QJ QJ +>QJ "C or-! .c or-! QJ

C Ul E Ul QJ.-IC QJ to to to Ul

.I=QJQJ QJ .f.3 .f.3 .::L- to QJ HUl Ul .::L.Ul or-! Ul H QJ .r-l:J Ul QJ QJ "C co. "C .f.3QJQJ :J or-I 0 QJ QJ QJ C QJ 0

CL.f.3 Ul.f.3 :E UJCl ex: :I:CJ1

81 ,1

6,5 6,92,8

2,0 0,8

N = 507

Redes

Uit die vraelyste het dit geblyk asof die meeste bejaardes hul etes

geniet. Gesondheid, onafhanklikheid en aktiwiteite dra daartoe

by dat n bejaarde n gesonde eetlus het.

Die gegewens in tabel 4.26 weerspie~l die redes wat volgens die be­

jaarde sy eetlus demp. Eensaamheid en depressie lei daartoe dat 6,9%

bejaardes soms n gebrek aan eetlus het. Siektetoestande (6,5%) blyk

die tweede grootste faktor te wees wat die eetlus van die bejaarde

beInvloed.

107

Siektetoestande gaan dikwels gepaard met pyn, ongemak en moegheid

wat die bejaarde se eetlus demp. Die navorser was verbaas nor

die geringe invloed wat medikasie (0,8%) op die eetlus van die

bejaarde het. Die navorser het verwag dat die ho~ voorkoms van

kroniese siektetoestande en gevolglike gebruik van medikasie TI

groter invloed op die eetlus van die bejaarde sou h~.

TABEL 4.27 HOE GEREELD EET DIE BEJAARDE VLEISPRODUKTE:

100 -

90 -

80 -

OJ10-0M

Ulro~

60 -c:OJUlH

50 -cf

40-

3D -

20 -

10 -

'(a) Steekproefpopulasle

OJ:3 ~ ~OJ OJ OJ

oM OJ OJCl +.J :3 :3ro ro'C c: H H

H OJ OJ ~OJ OJ 0. 0. oM~ +.JOJ 0r-l ~ ro x x 0UJ cx'C rt"I ~ 2:

85,8

7,5 5,1 1 ,2 0,4

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40-

3D -

20 -

10 -

(b) Mans

OJ:3 .:Jl. ~OJ OJ OJ

oM OJ OJen ~ :3 :3ro ro'C c H H

H OJ OJ ~OJ OJ 0. 0. oM~ ~OJ 0~ ~ro x x 0UJ cx'C rt"I ~ 2:

89,0

6,13,9 0,6 0,6

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

(e) Vrouens

OJ:3 ~ ~OJ OJ OJ

oM OJ OJen ~ :3 :3ro ro'C c: H H

H OJ OJ +.JOJ OJ 0. 0. oM~ ~OJ 0~ ~ro x x 0UJ CX"C rt"I ~ 2:

84,0

9,5 4,61,5 0,8

~

s

N = 507 N = 181 N = 326

109

Volgens tabel 4.27 (a) eet 85,8% bejaardes elke dag vleis, vis

of hoender. Oit is verblywend om so n ho~ persentasie vleis konsump­

sie waar te neem, veraI indien die relatief lae inkomste van die

bejaarde jeens kontempor~re vleispryse as problematief gestel word.

Waar ekonomiese faktore die vleisverbruik be!nvloed, bIyk dit dat

7,5% bejaardes elke tweede dag vleis, vis of hoender nuttig.

Slegs n geringe persentasie bejaardes (0,4%) nuttig nooit vIeis,

vis of hoender nie. n Moontlike rede vir hierdie persentasie is

bejaardes wat weens kulturele oortuigings van ander prote!enbronne

gebruik maak in hul daaglikse dieet.

In tabelle 4.27 (b en c) word mans en vrouens met mekaar vergelyk

ten opsigte van hoe gereeld hulle vIeis , vis of hoender nuttig.

Die meeste bejaarde mans (89%) en bejaarde vrouens (84,0%) nuttig

elke dag vleis, vis of hoender. By die vrouens nuttig 9,5% elke

tweede dag vleisprodukte teenoor 3,9% van die mans. Die rede hier­

voor is moontlik dat n kleiner persentasie vroue elke dag vleispro­

dukte nuttig, maar dat hul weI elke tweede dag dit nuttig. Wanneer

vasgestel word wat die persentasie mans is wat elke dag of elke

tweede dag vIeis nuttig (92,9%) en dit vergelyk word met die per­

sentasie vroue wat elke dag of elke tweede dag vleis nuttig (93 ,5%)

blyk dit tog asof n klein persentasie vroue meer vleisprodukte

binne drie dae nuttig as mans.

TA8EL 4.28 HOE GEREELD EET DIE 8EJAARDE GROENTE:

'(a) Steekproefpopulasie (b) Mans (c) Vrouens

100 -

90 -

80 -QJ

70-....Uleo

-+oJ60 -c:

QJUlH

50 -QJC.

40-

30 -

20 -

10 -

QJ:3 ~ ~QJ QJ QJ.... QJ QJ

Cl ..., :3 :3eo eo"C c: F-t F-t

H QJ QJ ...,QJ QJ 0. 0. ....~ ...,QJ 0.-l .-leo x x 0UJ e:t"C 1"'\ ~ z

88,8

5,93,6 1 ,0

0,8

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40 -

30 -

20 -

10 -

QJ:3 ~ ~QJ QJ QJ.... QJ QJ

Ol ..., :3 :3eo eo"C c: F-t H

H QJ QJ -+oJQI QI 0. 0. ....~ -+oJ QJ 0.... .... 10 X X 0UJ e:t"C 1"'\ ~ z

93,4

3.3 1 .7 1 ,10,6

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50 -

40 -

30 -

20 -

10 -

QJ:3 ~ ~QI QI QI.... QJ QJ

Ol..., :3 :31010 t: F-t F-t"C F-t QI QI -+oJ

QI QI 0. 0. 'r-!..., QJ 0

~ .... 10 X X 0.-l e:t"C 1"'\ ~ ZUJ

86,2

7,4 4,70,9 0,9

~

~

o

N = 507 N = 181 N =326

111

Tabel 4.28 (a) toon dat 88,8% bejaardes elke dag groente eet en

5,9% bejaardes eet elke tweede dag groente. Dit is interessant

om daarop te let dat 'n groter persentasie bejaardes (1%) nooit

groente eet nie teenoor 0,4% bejaardes wat nooit vleis, vis of

hoender eet nie. Die afleiding kan moontlik gemaak word dat daar

'n klein persentasie bejaardes, indien enige, is wat vegetari~rs is.

In tabelle 4.28 (b en c) word die groente inname van mans met vrouens

vergelyk. Kragtens die gegewens in die tabelle blyk dit dat mans

groente meer gereeld as vroue nuttig. Tog is daar 'n groter persen­

tasie mans wat nooit groente nuttig nie (1,1%) teenoor vroue (0,9%).

Die rede hiervoor kan moontlik voedselvoorkeure wees of mans wat

hul eie etes berei en onkundig is ten opsigte van gebalanseerde

maaltye.

TABEL 4.29 HOE GEREELD EET DIE BEJAARDE VARS VRUGTE:

100 -

90 -

80 -11I

70-.~

enltl+J

60c11Ien$-I

5011IQ.

40

30

20

10

'(a) Steekproefpopulasie

11I:3 ..:¥ .:JL.11I 11I 11I.~ 11I 11I

Cl +J :3 :3co co"C c F-t F-t

F-t 11I OJ +JOJ OJ 0. 0. .~

.:JL. +J OJ 0r-i .... co X X 0W d:"C 1""\ ~ 2:

52,1

14,617,0

13,4

2,4

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50 -

40 -

30

20 -

10

(b) Mans

11I:3 .:JL. .:JL.11I OJ OJ.~ OJ OJen +J :3 :3co co

"C c F-t F-tH OJ OJ +J

OJ OJ C. C1. ~~ +J OJ 0

u:l .... co x x 0d:"O 1""\ ~ 2:

51,9

18,811 ,0 13,8

3,3

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

(c) Vrouens

OJ:3 ~ ~OJ OJ OJ.~ OJ OJ

C1 +J :3 :3co co"0 c: H H

F-t OJ OJ +JOJ OJ c- c, .~

~ +J 11I 0.... .... co x x 0W d:"O 1""\ ~ 2:

52,1

15,0 16,014,7

1,8

~

~

N

N = 507 N =181 N = 326

113

Die gegewens in tabel 4.29 (a) weerspieel TI lae persentasie bejaardes

(52 ,1%) wat elke dag vrugte eet. Van die respondente eet slegs

86 (17,0%) een keer per week vrugte en 12 (2,4%) eet nooit vrugte

nie. Vrugte is bederfbare voedselprodukte wat gereelde aankope

verg en ook baie duur is. Gedurende die vraelys-opname het heelwat

bejaardes gekla oor die hoe pryse van vrugte en dit as rede aange­

voer vir die versuim om dit te koop. Onkunde speel hier ook TI rol

aangesien sekere vrugte goedkoper is binne seisoen. Sommige bejaardes

koop ingemaakte vrugte wat duurder is as, vars vrugte. Die moontlik­

heid van onkunde ten opsigte van die noodsaaklikheid van vrugte

in TI gebalanseerde dieet, kan ook nie uitgeskakel word nie.

Tabelle 4.29 (b en c) vergelyk die vrugte-eetpatroon van mans teen­

oor vrouens en uit die gegewens kan afgelei word dat vrouens meer

gereeld vrugte eet as mans. TI Groter persentasie mans eet nont t

vrugte nie (3 ,3%) teenoor 1 ,8% vroue.

TI Groter persentasie mans (18,8%) eet een keer TI week vrugte teenoor

16,0% vroue. Die navorser maak die afleiding dat ekonomiese faktore

nie die verbruik van vrugte by mans kan betnvloed nie omdat hul

TI hoer inkomste het en ook meer geld aan voedsel bestee as vrouens.

OPSOMMING VAN TABELLE 4.27 (b en c), 4.28 (b en c) EN 4.29 (b en c):

Alhoewel dit uit hierdie vergelykende tabelle blyk dat daar bedui­

dende verskille in die eetpatrone van bej aardes ten opsigte van

vleisprodukte, groente en vrugte is, toon die chi-kwadraat-toetse

dat waargenome verskille slegs toevallig is en nie statisties bedui­

dend is nie. Die nulhipotese kan dus nie verwerp word nie.

STATISTIESE TOETSING:

In tabelle 4.27 (b en c) is X2 = 6,88733 en vir 4 grade van

vryheid is die grense vir die verwerping van die nulhipotese

op die 5% betekenispeil 9 ,LB8 • Die verkree X2 is dus kleiner

en die nulhipotese kan nie verwerp word nie.

114

In tabe11e 4.28 (b en c) is X2 = 6.97678 en vir 4 grade van

vryheid is die grense vir die verwerping van die nu1hlpotese

op die 5% betekenispeil 9.!BB. Die verkre~ X2 is dus k1elner

en die nu1hipotese kan nie verwerp word nie.

In tabe11e 4.29 (b en c) is X2 = 4.16391 en vir 5 grade van

vryheid is die grense vir die verwerping van die nu1hipotese

op die 5% betekenispei1 11,070. Die verkre~ X2 is dus k1elner

en die nu1hipotese kan nie verwerp word nie.

Daar is dus geen verskil tussen bejaarde mans en bejaarde vroue wat hu1

inname van v1eisprodukte. groente en vrugte betref nle. Waargenome

verski11e is b100t toeva11ig.

TA8EL 4.30 : HOEVEEL GLASE MELK DRINK 8EJAARDES DAAGLIKS:

(a) Steekproefpopulasie (b) Mans (c) Vrouens

100 -

90 -

80 -Ql

70 -.1"'4(J)

to~

60 -c:Ql(J)~

50 -~

40-

30 -

20 -

10 -

c:QlQl

~ N 1""\ ..::t l::I

58 ,4

20,715,2

4,31,0

100 -

90 -

80 -

70-

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

c:QlQl

~ C\I 1""\ ..::t l::I

59 ,1

21 ,0

12,2

5,51 ,7

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50-

40-

30 -

20 -

10 -

c:QlQl

0:- N 1""\ ..::t l::I

58

20,616,9

3,7 0,6

~

~

U'1

~.:;

N = 507

Glase melk

N =181

Aantal

N =326

Aantal

116

Die frekwensietabelle van die rekenaar toon dat bejaardes meestal

koffie of tee (94,4%) drink en die helfte van die respondente

(50,2%) drink water. 'n Klein persentasie bejaardes (10,7%)

drinkvrugtesap en 2,6% bejaardes drink soms gesondheidsdrankies.

Ander vloeistowwe, wat koeldrank en alkohol insluit verteenwoordig

5,9% van die respondente. Hierdie getal is moontlik nie so

betroubaar nie omrede sommige bej aardes nie sal erken dat hul

alkohol gebruik nie.

Volgens tabel 4.30 (a) is dit verontrustend om te sien dat 'n

ho~ persentasie bejaardes (15,2%) geen melk drink nie, nie eens

in koffie of tee nie. Slegs 59 ,4% bejaardes drink een glas

melk per dag. Hierdie getal omvat nie die fisiese een glas

per dag in nie, maar die totale inname van melk, byvoorbeeld

melk saam met pap en in tee of koffie. Die persentasie bejaardes

wat skynbaar die voldoende hoeveelheid kalsium per dag inneem

is slegs 20,7%. Die getal kan moontlik toeneem indien die gebruik

van kaas, roomys, yoghurt en ander suiwelprodukte bygevoeg word.

In tabelle 4.30 (b en c) word die daaglikse gebruik van melk

tussen mans en vrouens vergelyk. Uit die tabelle blyk dit dat

vroue minder melk as mans gebruik. Vroue verteenwoordig voorts

'n ho~r persentasie van die bejaardes wat geen melk gebruik nie

(16,9%) • Die siektetoestand osteoporose toon 'n ho~r voorkoms

by vroue as by mans (Leveite en Cloutier, 1986 : 84) en daarom

behoort vroue daarop te let dat hul voldoende kalsiumryke voedsel

daagliks inneem. Tydens die voltooiing van die vraelyste het

vroue die volgende redes aangevoer waarom hulle nie melk gebruik

nie:

dit lei tot toename in liggaamsmassa;

dit veroorsaak galaanvalle en slegte spysvartering;

hulle is nie bewus van die noodsaaklikheid van kalsium in

hul daaglikse die~t nie;

onkunde oor die siektetoestand osteoporose.

TABEL 4.31

117

WAT BEPAAL DIE SooRT VoEDSEL WAT BEJAARDES EET:

100 -

90 -

80 -

Ql 70-.....• Ul

ttl60 -+J

CQlUl

50-~Qla.

40-

30 -

20 -

10 -

"C Ql.r-! 3

Ul Ql Ql Ql"tJ Ql .c ..... or-!

I C or-! E Ul ~Ul Ql ttl Ul ttl Ul Ql:::J +J +J C ttl Ql C1 ~r-l ~Ul ttl Ul ~ ~ Ql+'" Ql Ql C co. 0 "tJQl or-! 0 .r-! Ql Ql 0 CW UJ+J LL WCl ~ e::t

66,1

19,5

6,95,5 1,4

0,6

N = 507

Redes

Kragtens die gegewens in tabel 4.31 speel die inkomste van die

bejaarde (19,5%) n belangrike rol in die dieetpatroon van die bejaar­

de. Bejaardes met beperkte inkomste kan slegs voedsel koop wat binne

hul finansi~le vermo~ is. Indien daar na die bejaarde se voedseluit­

gawes in tabel 4.13 gekyk word, word die navoraer genoop om te

wonder hoe bejaardes kan leef op 50 n klein voedselrekening.

118

Uit die gegewens in tabel 4.31 blyk dit dat siektetoestande (6,9%),

eensaamheid en depressie (5,5%) twee faktore is wat n groot invloed

het op die soort voedsel wat die bejaarde inneem. Siektetoestande

kan daartoe lei dat bejaardes slegs n sagte dieet, wat dikwels

nie gebalanseerd is ni.e , nuttig. Eensaamheid en depressie kan

veroorsaak dat bejaardes nie gemotiveerd voel om n gebalanseerde

ete voor te berei nie en voedsel eet wat min of geen voorbereiding

verg. Maaltye kan ook soms geignoreer word.

lABEL 4.32

119

GEWIG VAN BEJAARDES VOlGENS GESLAG:

(a) Mans (b) Vrouens

100 -

90 -

80 -

. QJ 70..-lUJto~ 60 -CQJUJH 50-QJ

D..

40-

30 -

20 -

10 -

01.....01 3..... QJ QJ3 01 r-lQJ H to 0101 QJ E..-lH "tJ H 30 C o QJ

CI CI 201

58 ,0

28,2

13,8

100 -

90 -

80 -

70

60 - .

50-

40-

30 -

20 -

10 -

01..-l

01 3..... QJ QJ3 01 ,...;QJ H to 0101 QJ E .....H "tJ H 30 C o QJ

C) CI 201

48,242

9,8

N = 181 N = 326

Die gegewens in tabelle 4.32 (a en b) weerspiern die verskil in

normale, oor- en ondergewig tussen mans en vroue. Soos verwag word

toon vroue (42%) 'n ho~r voorkoms van oorgewig as mans (28,2%) wat

hul 'n ho~ risiko maak vir wanvoeding. Getalle meet egter versigtig

bejeen word aangesien veldwerkers meontlik verskil in hul mening

oor normale, oor- en ondergewig maatstawwe van bejaardes.

Voedsel het verskillende betekenisse vir mense, en veral vroue

neig om voedsel te gebruik om onbevredigende behoeftes, byvoorbeeld

gebrek aan sekuriteit, te bevredig. Dit is 'n moontlike rede vir

hul ho~ voorkoms van oorgewig.

120 ! .

Oorgewig neig am ander degeneratiewe siektetoestande te kompliseer

en bejaardes se aktiwiteite te beperk (Andrews &van Hahn, 1981 :

96). Mans (13.8%) toon weer n ho~r voorkoms van ondergewig as vroue

(9 ,8%). Die rede hiervoor is rnoontlik dat mans meer aktief is as

vroue en nie so groat emosionele konotasie aan voedsel heg as vroue

nie. Wewenaars kan moontlik weens onkunde nie gebalanseerde maaltye

voorberei nie.

Die chi-kwadraat-toets word gebruik am die beduidenheid van die

verskille tussen die twee onafhanklike groepe vas te stel.

HlPOTESIS:

Nulhipotese: Wat liggaamsgewig van bejaarde mans en vroue betref

is daar geen verskil tussen die twee geslagte nie. Waargenome ver­

skille is slegs toevallig.

'Navorsingshipotese: Daar is n verskil in liggaamsgewig tussen be­

jaarde mans en vrouens.

Statistiese toets : X2 = 9,85754

Tabelle 4.32 (a en b) toon dat vir 2 grade van vryheid is die grense

vir die verwerping van die nulhipotese soos volg:-

Op die 5% betekenispeil

Op die 1% betekenispeil

X2 ~ 5,991

X2~ 9,210

Die verkre~ X2 is grater as 9 ,210, dus kan die nulhipotese op die

1% betekenisvlak verwerp word. Wat liggaamsgewig betref is daar

n betekenisvolle verskil tussen mans en vroue uit die steekproef.

....:.I'J....:.

(c) Vrouens

LUH2

I-LU LU

e:t LU LUI""'J 2 :3

52,1

26,421 ,5

70

40-

50

60

80

20 -

10 -

30 -

90

100

(b) Mans

44,250 -

70 -

40-

60 -

20 -

10 -

80 -

90 -

30 -

100 -

(a) Steekproefpopulasie

AFDELING D - VOORLIGTING:

Voedingskennisvrae aan bejaardes - vrae 48 - 51

TABEL 4.33 : BENODIG BEJAARDES DIESELFDE HOEVEELHEID VOEDINGSTOWWE AS VOLWASSENES:

100 -

90 -

80 -

OJ 70 -•.-1(J)co

60 -+'cOJ(J)~ 50 -~

40-

30 -

20 -

10 -

N = 507 N = 181 N =326

Antwoorde Antwoorde Antwoorde

122

4.2.4 ONTLEDING VAN DIE VOEDINGSKENNIS VAN BEJAARDES:

VRAELVS A AFDELING D

In die Iaaste vier vrae van die vraelys is die kennis van die be­

jaarde ge~valueer aangaande algemene feite ten opsigte van voeding

wat moontlik die bejaarde se voedingspatroon beinvIoed.

Daar kan verwag word dat mans meer onkundig in kennisvrae kan wees.

omdat ete-voorbereiding as 'n vroulike taak beskou word en mans

daarom nie so baie met voedsel werk nie.

Volgens die Iiteratuurstudie benodig die bejaarde dieseIfde hoeveel­

heid voedingstowwe as ander volwassenes, maar weens die afname

in basale metaboliese spoed en aktiwiteit met veroudering benodig

bejaardes minder kalorie~. Volgens tabel 4.33 (a) was 50,7% bejaardes

onkundig ten opsigte van die vraagstuk teenoor lfJ ,3% wat weI bewus

was dat bejaardes weI dieseIfde hoeveelheid voedingstowwe benodig

as ander volwassenes.

In tabelle 4.33 (b en c) bIyk dit asof vroue (52,1%) meer kundig

was ten opsigte van die vraag as mans (44,2%). In die statistiese

analisering van tabelle 4.33 (b en c) blyk dit egter dat waargenome

verskille slegs toevallig is en nie statisties beduidend is nie.

Statistiese toetsing van tabeIIe 4.33 (b en c):

X2 = 4,41762 en vir 2 grade van vryheid is die grense vir die ver­

werping van die nuIhipotese op die 5% betekenispeil 5,991. Die

verkre~ X2 is dus kleiner en die nulhipotese wat bepaal dat daar

geen verskil tussen mans en vroue is wat hul kennis ten opsigte

van vraag 48 betref nie, nie verwerp kan word nie.

TABEl 4.34

100 -

90 -

80 -

QJ 70 -. .r-!UJco

+> 60 -cQJUJF-I 50 -QJ0-

·40 -

30 -

20 -

10 -

N = 507

123

GAAN VOEDINGSWAARDE VERlORE INDIEN VOEDSEl NIE DADElIK GE~ET

OF GEVRIES WORD NIE:

L1JH2:

f-LU LU

c:( LU LUr"J 2: :3

51,1

30,6

18,3

Antwoorde

label 4.34 toon dat 21i3 (LB ,9%) bejaardes onkundig was ten opsigte

van die vraag of voedingswaarde van voedsel verlore gaan indien

voedsel nie dadel1k ge~et of gevries word nie. Hierdie vraag is

gestel omdat vera! bejaardes wat van ander afhanklik is vir die

voorbereiding van hul etes, etes ontvang op tye wanneer hulle nie

Ius of honger voel daarvoor nie en dan etes later eet wat minder

voedsaam is.

124

lABEL 4.35 MOEl DIABElE AllVD IN SPESIAlE DIEEl VolG:

100 -

90 -

80 -

OJ 70-.r-!Ulco

+> 60 -cOJUlH 50 -OJn,

. 40 -

30 -

20 -

10 -

UJH2

I-UJ UJ

c:I: UJ UJI"') 2 :3

54,8

39,8

5,3

N = 507

Antwoorde

Vo1gens tabe1 4.35 is 278 (54,8%) bejaardes van mening dat sutker­

siekte1yers altyd 'n diabetlese dieet meet vo1g a1 gebrulk hu11e

insu1ieninspuitings of suikertab1ette.

Van die respondente was 229 . (45,1 %) onkundig ten opsigte van die

vraag en die rede hiervoor is moontlik dat baie bejaardes nog nie

in kontak met die siektetoestand, diabetes mellitus was nie en

gevo1g1ik oor min of geen kennis van die siektetoestand beskik

, nie. Sommige bejaardes was tydens vo1tooiing van die vrae1yste ook

van mening dat diabete slegs versigtig met wees oor wat hu11e

eet en daarom nie 'n spesia1e dieet hoef te vo1g nie.

TABEL 4.36 : IS KALSIUM NooDSAAKLIK IN DIE DAAGLIKSE DIEET:

(a) Steekproefpopulasie (b) Mans (c) Vroue

100 -

90 -

80 -

ClJ 70 -.~

l/)co

60 -+JcClJl/)H 50 -ClJn,

40-

30 -

20 -

10 -

UJH:2:

I-UJ UJ

ex: UJ UJI""J :2: :3

65,5

27,0

7,9

100 -

90 -

80 -

70 -

60 -

50 -

40-

30 -

20 -

10 -

UJH:2:

I-UJ UJ

e:t UJ UJI""J :2: :3

93,7

28,2

12,2

100

90

80

70

60

50 -

40-

30

20

10

UJH:2:

I-UJ UJ

e:t LU UJI""J :2: :3

68,7

26,4

4,9

~

NU1

N = 507

AntwoordeN = 181

AntwoordeN = 326

Antwoorde

126

Volgens die gegewens in tabel 4.36 (a) blyk dit asof bejaardes

(65,5%) in hierdie kennisvraag die kundigste was. Van die respondente

was 34,5% onbewus van die feit dat kalsium noodsaaklik is in die

daaglikse dieet van die bejaarde en dat dit bydra om brosheid van

bene te voorkom.

In tabelle 4.36 (b en c) blyk dit asof vroue (68,7%) meer kundig

is ten opsigte van die noodsaaklikheid van kalsium in die daaglikse

dieet as mans (!B, 7%) . Die chi-kwadraat-toets word gebruik om die

beduidenheid van die verskille tussen die twee onafhanklike groepe

vas te stel.

HIPOTESIS:

Nulhipotese: Wat die kennis ten opsigte van vraag 51 betref is

daar geen verskil tussen bejaarde mans en vroue nie. Waargenome

verskille is slegs toevallig.

Navorsingshipotese: Daar is 'n verskil in die kennis ten opsigte

van vraag 51 tussen bejaarde mans en vroue.

Statistiese toets : X2 = 9,74690

Tabelle 4.36 (b en c) toon dat vir 2 grade van vryheid is die grense

vir die verwerping van die nulhipotese soos volg:-

Op die 5% betekenispeil

Op die 1% betekenispeil

X2~ 5,991

X2 ~ 9,210

Die verkrea X2 is groter as 9 ,210, dus kan die nulhipotese op die

1% betekenisvlak verwerp word. Daar is dus 'n betekenisvolle verskil

in die kennis ten' opsigte van vraag 51 tuasen bejaarde mans en

vroue uit die steekproef.

12?

4.3 ONTLEDING VAN DIE GEMEENSKAPSGERIATRIESE DIENSTE BESKIKBAAR AAN

DIE BEJAARDES IN GERMISTON:

4.3.1

In Germiston is verskeie geriatriese

mobiele sowel as immobiele bejaarde.

deur verskeie instansies.

Die volgende dienste is beskikbaar

Gesondheidsdienste

Mediese hulpmiddels

Maatskaplike dienste

Voedseldienste

Behuising

Publieke vervoerdienste

GESONDHEIDSDIENSTE:

dienste beskikbaar aan die

Hierdie dienste word gelewer

Gesondheidsdienste word deur verskeie instansies gelewer. Soms

vind oorvleueling van dienste plaas, waar spesifieke dienste deur

verskillende instansies gelewer word.

4.3.1.1 DIENSTE GELEWER DEUR DIE PROVINSIALE HOSPITAAL IN GERMISTON:

Die hospitaal speel 'n belangrike rol in die behandel1ng van

die akuut siek bejaarde asook in die verskaffing van spesiali­

teitsdienste, mediese hulpmiddels en die behandeling van kroniese

siektetoestande van die bejaarde. Verskeie gemeenskapsdienste

bied mediese behandeling vir kroniese siektetoestande maar

waar akute en spesialis-behandeling benodig word, word bejaar­

des na die hospitaal verwys.

Algemene buitepasi~nte klinieke:

Die hospitaal bied elke weeksdag 'n iaediese buitepasi~nt

kliniek aan vir die behandeling van kroniese siektetoestande

van die bejaarde. Medikasie word op TI afspraakbasis maande­

liks herhaal. Op Dinsdae en Donderdae word die volgende

spesiale klinieke ook by bUitepasi~nte aangebied:-

128

Chirurgie

Medies

Ortopedies

Ginekologie

Psigiatrie

Hipertensie

Opvolgkliniek vir

gehad het.

Urologie

Oor, Neus en Keel

Dermatologie

Neurologie

Diabetise

Protombien inhoud

pasi~nte wat miokardiale infarksie

Pasi~nte wat enige van bogenoemde spesialiste wil besoek

word deur hul geneesheer na die betrokke spesialis

verwys. Buit.epasrent kliniek dienste word· gelewer

deur verskeie geneeshere, drie geregistreerde verpleeg­

kundiges en twee ingeskrewe verpleegkundiges.

Die koste aan elke besoek aan die hospitaal vir maatskap­

like pensioenarisse beloop R2.00. Die koste vir ander

pensioentrekkers word volgens n glyskaal van die hospi­

taal bepaal, ooreenkomstig hul inkomste. Maatskaplike

pensioentrekkers benut ambulansvervoer na die hospi­

taal gratis. Die Kreupelsorg en die Rooikruisvereni­

ging verskaf vervoer vir aIle bejaardes na die hospitaal

teen n minimale bedrag.

Psigiatriese dienste:

Die hospitaal bied elke Dinsdag en Donderdag n psigia­

triese kliniek aan. Psigiatriese dienste word gelewer

deur een psigiater en een maatskaplike werker. Pasi~nte

ontvang medikasie en konsulteer die psigiater elke

twee maande of wanneer nodig. Tuisbesoeke word deur

die hospitaal distriksverpleegkundige gedoen op aanbe­

veling van die psigiater. Daar Is geen fasiliteite

beskikbaar vir sielkundige terapie nie. Pasi~nte

wat terapie benodig word verwys na die Gesondheidsde­

partement van die Munisipaliteit. Slegs bejaardes

wat maatskaplike pensioene ontvang, kwalifiseer vir

psigiatriese dienste by die hospitaal.

129

Binnepasi~nte fasiliteite:

Die hospitaal beskik verder oor die nodige mediese

en chirurgiese sale wat bejaardes met akute en kroniese

siektetoestande hanteer. Daar is ook 'n X-straal- en

fisioterapie -afdeling asook twee voltydse maatskaplike

werkers.

Distriksverpleging:

Die distriksverpleegkundige van die hospitaal hanteer

aIle krpniese of akute probleme en siektetoestande

van bejaardes tuis, wat deur die hospitaal aan haar ver­

wys word. Voorbeelde hiervan is wond versorging van

pasi~nte wat onlangs uit die hospitaal ontslaan is en die

omruiling van urin@re kateters.

Sekere mediese fasiliteite wat nie beskikbaar is by

die hospitaal nie, byvoorbeeld, oogkundige dienste

en gehoorfasiliteite word deur naburige hospitale ge­

lewer. Gelukkig is Johannesburg met sy groot akademiese

hospitale maklik bereikbaar en kan bejaardes daarheen

verwys word indien nodig. Hospitaaldienste is feitlik

gratis en vervoer kan maklik gere~l word, met die gevolg

dat die dienste baie goed benut word. Weens die groot

getalle bejaardes wat die dienste benut, moet hulle

egter redelik lank wag vir behandeling. Die hospitaal

beskik oor geen arbeidsterapie-afdeling nie.

4.3 .1.2 DIENSTE GELEWER DEUR DIE DEPARTEMENT NASIONALE GESONDHEID EN

BEVOLKINGSONTWIKKELING - DISTRIKSGENEESHEERDIENSTE

Die volgende bejaarde pensioentrekkers kwalifiseer vir mediese

dienste by die distriksgeneesheer :

Maatskaplike pensioentrekkers (ouderdom-, oudstryders-,

blinde- en ongeskiktheidspensioen)Hulpbehoewende Pneumokoniose pensioentrekkers

Hulpbehoewende verklaarde siviele pensioentrekkers

130

Die mediese dienste omvat die volgende :

mediese behandeling van kroniese siektetoestande van

die mobiele bejaarde

mediese behandeling van kroniese siektetoestande van

die immobiele bejaarde

die verskaffing van suurstof aan bejaardes

Maatskaplike pensioentrekkers wat weens vervoerprobleme of

siektetoestand nie van ander beskikbare mediese dienste in

die gemeenskap gebruik kan maak nie, kan na die distriksgenees­

heerdienste verwys word.

Die distriksgeneesheer is elke weeksdag om 12hOD en 13hOD be­

skikbaar by die distrikskantore in Germiston-sentraal. Mobiele

bejaardes wat kwalifiseer vir mediese dienste word deur die

distriksgeneesheer behandel en verwys na die plaaslike hospitaal

waar nodig. Bejaardes is geregtig op vier items medisyne

en medikasie word maandeliks herhaal. Die geneesheer besoek

bejaardes tuis op die distriksverpleegkundige se aanbeveling.

Daar is slegs een verpleegkundige aan die distriksgeneesheer­

diens in Germiston verbonde.

Die distriksverpleegkundige verskaf mediese- en verpleegkundige

dienste aan die immobiele (huisgebonde) bejaarde tuis. Bloed­

drukke word tuis gemonitor, waar nodig word wondversorging

gedoen en medikasie voorskrifte word vir n maand herhaal.

Bejaardes in Kruinhof- en Klopperparkarea wat weens n vervoerge­

brek nie die distriksgeneesheer in Germiston-sentraal kan be­

soek nie, word oak tuis deur die verpleegkundige besoek.

Bejaardes wat verswak is en gespesialiseerde dienste benodig

word verwys na die plaaslike hospitaal en vervoer word met

n ambulans gere~l.

Suurstof word aan bejaardes volgens voorskrif van geneesheer

verskaf en word slegs op Dinsdae by huise afgelewer. Indien

bejaardes suurstof op ander dae sou benodig, meet hulle dit

self by die veskaffers in Johannesburg gaan afhaal.

4.3.1.3

131

Die distriksgeneesheerdienste word goed benut en getalle wissel

met seisoene - in wintermaande neem getalle toe weens die ho~

voorkoms van verkoues en grieptoestande. Gedurende September

1987 het 74 mobiele bejaardes die distriksgeneesheerkantore

besoek vir behandeling. Die distriksverpleegkundige het +­

156 bejaardes gedurende Septembermaand besoek. Hierdie getal

word verdeel in die volgende dienste :

82 bejaardes benut die suurstofdienste

10 bejaardes benut die suurstof en medikasie dienste

64 bejaardes benut slegs die medikasie dienste

'n Ontleding van die rekords toon dat dit 'n gemiddelde syfer

verteenwoordig.

AIle beskikbare dienste by die distriksgeneesheer is gratis

en dienste word gelewer deur twee geneeshere, een geregistreerde

verpleegkundige en 'n klerk. Die verpleegkundige hanteer 'n

groot werkslading in die verskaffing van mediese dienste aan

huisgebonde bejaardes in Germiston. 8enewens die dienste

in Germiston verskaf sy ook suurstofdienste aan bejaardes in

Edenvale.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE STADSRAAD VAN GERMISTON - GESONDHEIDS­

DEPARTEMENT'

Die gesondheidsdepartement verskaf verskeie gesondheidsdienste

aan die mobiele bejaarde in die gemeenskap. Die dienste sluit

die volgende in :

Algemene mediese klinieke:

Slegs maatskaplike pensioentrekkers (ouderdoms-, oud­

strydersblindheidspensioenarisse, hulpbehoewende pneu­

rnokoniose pensioentrekkers en hulpbehoewendverklaarde

siviele pensioentrekkers) is geregtig om gebruik te

maak van die mediese klinieke. Bejaardes moet mobiel

wees en self die klinieke besoek. Hierdie bejaardes

is geregtig op behandeling deur geneeshere en 'n voorskrif

vir medisyne wat vier items bevat. Aansoek om spesiale

132

toestemming vir ses items kan van die superintendent

van die plaaslike hospitaal deur die geneesheer verkry

word. Die geneesheer skryf die behandeling van die

kliniekpasi~nte voor en verwys paatente na spesialiste

by hospitale, indien nodig. Rasi~nte ontvang behande­

ling en medikasie op TI maandelikse afspraakbasis.

Siftingsklinieke, voetkundige klinieke a~ook kankervoor­

komingsklinieke vir vroue is op TI afspraakbasis beskik­

baar aan aIle bejaardes 60 jaar en ouer, woonagtig

in Germiston, ongeag hul inkomste.

Weens ekonomiese en praktiese redes word klinieke in

sekere areas op verskillende dae gedupliseer. AIle

dienste is gratis en verskeie apteke verskaf gratis

vervoer aan bejaardes na verskillende klinieke. Kli­

niekdienste word gelewer deur twee geneeshere, sewe

geregistreerde verpleegkundiges en twee voetkundiges.

Psigiatriese klinieke:,

TI Psigo-geriatriese kliniek is in Germiston-sentraal

beskikbaar aan aIle bejaardes asook ander ouderdoms­

groepe woonagtig in Germiston. Bejaardes ontvang

terapie op n weeklikse basis en medikasie op TI maande­

likse basis by die kliniek. Indien nodig word tuisbe­

soeke deur die psigiatriese verpleegkundige gedoen.

Ondersteuningsterapie aan bejaardes word deur die geria­

triese verpleegkundiges hanteer. Dienste is gratis,

tensy die bejaarde aan n mediese hulpfonds behoort.

Hierdie bejaardes moet slegs hul eie medikasie betaal.

Een voltydse geneesheer, sielkundige en psigiatriese

verpleegkundige en een deeltydse psigiater, sielkundige,

maatskaplike werker en psigiatriese verpleegkundige

is betrokke by die dienslewering.

133

Tuisbesoeke:

Tuisbesoeke vorm n belangrike deel van die verpleegkun­

dige se taak en sy kry die geleentheid om die bejaarde

tuis in sy eie omgewing te besoek. AIle bejaarde

inwoners 60 jaar en ouer word jaarliks besoek wat die

bejaarde in kontak bring met die gesondheidsdepartement

en sy beskikbare dienste. Vir hierdie doel is all~

bejaardes se name en adresse op n gerekenariseerde

register. Tuisbesoeke bied by uitstek die geleentheid

vir gesondheidsvoorligting. Die onafhanklike funksio­

nering van die bejaarde word ge~valueer en waar probleme

voorkom word die bejaarde verwys na beskikbare gemeen­

skapshulpbronne.

Krisisoproepe word so spoedig moontlik opgevolg, ge­

~vauleer en hanteer. Psigo-geriatriese ondersteunings­

terapie word deur geriatriese verpleegkundiges gedoen

waar die behoefte getdentifiseer is. Geen tuisbesoeke

word deur die geneesheer onderneem nie.

n Opsomming van gesondheidsdienste wat aan bejaardes

in Germiston beskikbaar is, word in tabel 4.37 uiteen­

gesit.

TABEL 4.37 OPSOMMING VAN GESONDHEIDSDIENSTE BESKIKBAAR AAN DIE BEJAARDE

VERSKAFFER VAN DIENSTE

Pravinsiale Haspitaal

Distriksgeneesheer­dienste

Stadsraad van Germis­tanGesondheidsdepartement

SOORT MEDIESE DIENSTE

Buite pasi~nte klinie­ke :- gespesialiseerde

dienste- kraniese med1ese be­

handel1ngPs1g1atr1ese d1enste

X-Straal afdel1ngFis1aterapieMed1ese & Ch1rurg1e­se saleDistriksverpleging

Kraniese mediese be­handeling

Verskaffing van suur­stof

Kraniese mediese behan­delingKankervaarkamingskliniekSiftingskliniekeVaetkundige kliniekeTu1sbesaekePsigiatriese kliniek

BEJAARDES WAT KWALIFI­SEER VIR DIENSTE

- aIle bejaardes

- maatskaplike pensiae­narisse

- aIle bejaardes

- bejaardes wat na ver­pleegkundige verwysword

- mab1ele en immob1elebejaardes wat kwali­fiseer vir dienste bydistrikgeneesheer

- mabiele maatskaplikepensiaenarisse

- vir aIle vraue- aIle bejaardes 60 jaar

en auer wat in Germis­tan woon

KOSTE VERBONDE AANDIENSTE

Bejaardes betaal R2.00v1r dienste

Bejaardes betaal val­gens haspitaalskaleGratis

Gratis

Gratis

GratisGratis

Bejaardes wat aan 'nmediese hulpfands be­haart betaal vir eiemedikasle

...:>VI...

135

4.3.2 MEDIESE HULPMIDDELS

4.3.2.1 DIENSTE GELEWER DEUR DIE PROVINSIALE HOSPITAAL

Die Departement Hospitaaldienste stel jaarliks 'n bedrag aan

die hospitaal beskikbaar vir die voorsiening van brille, gehoor­

apparate en rolstoele aan behoeftige persone.

Aansoeke deur bejaardes om brille word by die maatskaplike

werker ingedien. Hierdie aansoek word onderwerp aan 'n streng

inkomste- en uitgawekeuring, waar bepaal word of die bej aarde

hulpbehoewend is en nie finansietH in staat is om 'n bril te

bekostig nie. Goedgekeurde aansoeke word aan bejaardes terug­

gegee waarna bejaardes na sekere optometriste in Germiston

gaan met wie die hospitaal 'n kontrak het. Net sommige opto­

metriste is bereid om dienste volgens hospitaaltariewe te lewer.

Bejaardes betaal R11.00 vir hul oogtoets en 'n vrywillige bydrae

vir die bril word deur die maatskaplike werker gevra. Bejaardes

re~l hul eie vervoer na die Optometris. Hierdie dienste word

oorbenut. Elke j aar word 'n kapitale bedrag gedurende April

beskikbaar gestel en hierdie jaar was die bedrag in Augustus

reeds uitgeput. Beperkte fondse en streng aansoek keuring

maak dit moeilik vir bejaardes om brille te bekom. Daar is

gevolglik 'n groter aanvraag per jaar as wat hanteer kan word.

Bejaardes wat oogkundige dienste benodig word na Johannesburg

Algemeen Hospitaal gestuur vir behandeling. Germiston hospi­

taal aanvaar aIle verantwoordelikheid vir die pasi~nte en re~l

pastente se vervoer. Germiston hospitaal beskik oor geen

fasiliteite om gehoorprobleme van die bejaarde te hanteernie - bejaardes met gehoorprobleme word verwys na Johannesburg

Algemeen Hospitaal waar die hospitaal wat die diens lewer die

koste hef.

4.3.2.2 DIENSTE GELEWER DEUR DIE DEPARTEMENT GESONDHEIDSDIENSTE EN

WELSVN

Maatskaplike pensioentrekkers kan

doen om tandheelkundige dienste.

word verwys na die departement se

by die departement aansoek

Aansoeke om tanddienste

tandekliniek in Germiston-

4.3 .2.3

136

sentraal, Primrose en Elsburg. Die tandarts ondersoek die

pasf.errt en stuur 'n voorskrif met die bejaarde se aansoek vir

goedkeuring. Indien fondse beskikbaar is en die aansoek goed­

gekeur is, ontvang die bejaarde behandeling. Die bejaarde

betaal 'n minimale bedrag aan die verskaffer en is verantwoorde­

lik vir sy eie vervoer na die tandarts.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE STADSRAAD VAN GERMISTON

Die stadsraad skenk jaarliks 'n som geld aan 'n tandarts in Ger­

miston. Bejaardes word deur die geriatriese afdeling verwys

na die tandarts vir behandeling terwyl fondse beskikbaar is.

Tabel 4.38 bied 'n opsomming van instansies wat mediese hulp­

middels verskaf.

TABEL 4.38 oPSoMMING VAN INSTANSIES WAT MEDIESE HULPMIDDELS VERSKAF

VERSKAFFER VAN DIENSTE

Departement Hospitaal­dlenste verskaf n somgeld aan sekere Opto­metriste

Johannesburgse AIge­mene Hospitaal

Departement Gesond­heidsdienste en Wel­syn se tandekliniekein :

Germiston-sentraalPrimroseEIsburg

Stadsraad vanGermiston skenk nsom geld aan ntandarts inGermiston

MEDIESE HULPMIDDELS

BrUle

Gehoorapparate

Tandheelkundigedienste

Tandheelkundigedienste

BEJAARDES WAT KWALIFI­SEER VIR DIENSTE

Hulpbehoewende bejaar­des

Hulpbehoewende bejaar­des

Hulpbehoewende bejaar­des

Hulpbehoewende bejaar­des wat deur die ge­riatriese afdelingverwys word

KoSTE VERBoNDE AAN DIENSTE

Bejaarde betaal RlI.Oovir In oogtoets

Bejaardes betaal R2.oovir dienste by die hos­pitaal

Bejaardes betaal n mini­male bedrag aan die tan­dekliniek

Bejaardes betaal n mini­male bedrag aan dietandarts

~

Vol--J

4.3.3

4.3.3.1

4.3.3.2

138

MAATSKAPLIKE DIENSTE

DIENSTE GELEWER DEUR DIE DEPARTEMENT GESONDHEIDSDIENSTE EN

WELSVN

As die beheerliggaam van welsynsorganisasies kontroleer die

Departement welsynsdienste wat aan die bejaarde gelewer word

met die doel om toe te sien dat dienste aan die behoeftes van

die bejaarde voldoen. Die meeste gemeenskapsprojekte vir

bejaardes word geregistreer by die Departement en die Departement

oefen beheer uit oor dienste en doen inspeksies om toe te sien

dat dienste gelewer word. Staatsubsidies word aan dienste

betaal en is afhanklik van die benutting asook die soort dienste

wat gelewer word.

AIle aansoeke om maatskaplike pensioene word deur die Departe­

ment gehanteer en gestuur vir goedkeuring. Maatskaplike pen­

sioentrekkers kan by die Departement aansoek doen om noodhulp

(voedsel) en mediese hulpmiddels. Elke aansoek word onderwerp

aan n middelle toets.

Die Departement is die oorkoepellende liggaam van aIle welsynsor­

ganisasies en verwys bejaardes waar moontlik na ander gemeen­

skapshulpbronne. Bejaardes benut hierdie dienste goed en

vera1 krisis-situasies word hier hanteer, tot die bejaarde

weer onafhanklIk kan funksioneer. Die Departement verskaf

ook materHHe hulp aan bejaardes wat wag om n maatskaplike

pensioen en dit reeds benodig. Dienste word gelewer deur

twee pensioenbeamptes wat aansoeke om penatoene , noodhulp en

mediese hulpmiddels hanteer, asook twee maatskaplike werkers.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE GERMISTON RAAD VIR BEJAARDES

Die Raad het ten doel om maatskaplike probleme van die bejaarde

op te los en die bejaarde behulpsaam te wees met die aanpassing

by sy veranderende omgewing asook om familiebetrokkenheid te

bevorder in die versorging van die bejaarde. Die Raad werk

in noue kontak met die gemeenskapshulpbronne en ontvang groot

getalle verwysings uit die gemeenskap.

4.3.3.3

139

Die Raad doen geriatriese maatskaplike werk wat gevalle-, groep­

en gemeenskapswerk insluit . Die volgende probleme word deur

hulle hanteer:

Familieverhoudings en persoonlike aanpassings

Hantering van ernstige gedragsprobleme

Rehabilatiewe dienste

Behuising

MaterUHe hulp

Eensaamheid en isolasie

Bejaardes wat enige van bogenoemde maatskaplike probleme onder­

vind, word na die Raad verwys vir evaluering en opvolging.

In gemeenskapswerk het die Raad reeds vyf sosiale klubs vir

bejaardes in verskillende areas in Germiston gestig. Die

doel van die klubs is om sosiale geleenthede vir die bejaarde

in die gemeenskap daar te stel en programme aan te bied waarby

die bejaarde aktief betrokke kan raak. Die sosiale klubs

stel die bejaarde in staat om te sosialiseer met sy ouderdoms­

groep en die geleentheid word gegun om stokperdj ies te beoefen.

Bejaardes kry ook die geleentheid om vakansies en uitstappies

te re~n teen lae koste. Sodoende word gepoog om eensaamheid

en sosiale isolasie vir die bejaarde in die gemeenskap te beperk.

Alle dienste is gratis en die Raad beskik 001' 'n mikrobussie

wat bejaardes gratis na dienste en klubs vervoer. Waar groat

getalle bejaardes vervoer moet word, word van munisipale busse

gebruik gemaak. Maatskaplike dienste word gelewer deur drie

maatskaplike werkers, 'n administratiewe assistent en een vrywil­

11ge werker.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE PROVINSIALE HOSPITAAL

Die maatskaplike dienste by die hospitaal is krisis-gesentreerd

ten opsigte van bejaardes wat uit die hospitaal ontslaan moet

word. Langtermyn probleme word deur die maatskaplike werkers

verwys na gemeenskapshulpbronne in die gemeenskap. Twee maat­

skaplike werkers is betrokke by die dienslewering en is ook

4.3.3.4

140

verantwoordelik vir die keuring van aansoeke om brille aan

bejaardes.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE DIENSSENTRUM AAN BEJAARDES

Daar was teen die einde van Oktober 1987 slegs een dienssentrum

in Germiston. Die dienssentrum is een van ses-en-dertig diens­

sentra in Suid-Afrika en word deur die Departement Gesondheids­

dienste en Welsyn gesubsidieer volgens die dienste wat gelewer

word en die benutting van dienste. Die dienssentrum lewer

dienste aan gemiddeld 381 lede. Die lede bestaan uit Germiston-

se burgers ouer as 60 jaar. Die sentrum is weeksdae oop en

bied die volgende dienste aan:

Geleenthede vir gesellige verkeer

Kulturele programme

Aanleer van handwerk met die oog op die terapie

Passiewe binneshuise speletjies asook aktiewe bio­

trim en buitenshuise spele

Vakansie uitstappies asook uitstappies na besiens­

waardige plekke

Tuishulpdienste

Aanry-etes

Daaglikse gebalanseerde etes.

Hierdie instansie lewer verskeie sosiale dienste aan die aktiewe

bejaarde. By die dienssentrum kry die bejaarde die geleentheid

om een gebalanseerde maaltyd elke weeksdag teen n minimale

bedrag te nuttig en om deel te neem aan sosiale aktiwiteite.

Bejaardes wat tuishulp benodig word na die dienssentrum verwys.

Die dienssentrum beskik oor n mikrobussie wat gebruik word

om bejaardes na die dienssentrum te vervoer asook om aanry­

etes aan bejaardes tuis te verskaf. Vervoer word egter beperk

tot areas wat naby die sentrum gele~ is. Weens die ligging

van die dienssentrum ervaar sommige bejaardes n vervoerprobleemsodat hul nie van die dienste gebruik kan maak nie. Dienste

word gelewer deur n organiseerder. een administrat iewe dame.

een bestuurder vir die bussl.e , een nie-blanke knk, twee nie-

141

blanke dames wat tuishulpdienste Leuar , twee addisionele nie­

blankes.

Bejaardes betaal RS-OO ledegeld per jaar. Tuishulpdienste

word teen minimale bedrae gelewer so ook aanry-etes en daaglikse

etes. Bejaardes benut die dienste volgens seisoen en voorkeur

van aktiwiteite. +- 70 Bejaardes besoek daagliks die dienssen­

trum. Daaglikse etes by die sentrum word baie goed deur bejaar­

des benut.

'n Kerkgroep beplan 'n volgende dienssentrum in El.sburq , wat

v~r gele~ is van die huidige dienssentrum en in November 1987

sal open.

Tabel 4.39 toon 'n opsomming van beskikbare maatskaplike dienste

in Germiston aan.

TABEL 4.39 OPSOMMING VAN BESKIKBARE MAATSKAPLIKE DIENSTEAAN DIE BEJAARDE .

VERSKAFFER VAN DIENSTE

Departement Gesondheids­dienste en Welsyn

Germiston Raad virBejaardes

Provinsiale Hospitaal

Die Dienssentrum virbejaardes

AARD VAN MAATSKAPLIKEDIENSTE

- Maatskaplike pensioe­ne

- Tydelik noodhulp- Tydelike materi~le

hulp

- Gevalle werk- Rehabilatiese dien-

ste- Sosiale Klubs- Materi~le hulp

Krisis-gesentreerdemaatskaplike probleme

Sosiale dienste :

- Kulturele programme- Binne en Buite

huise spele- vakansie uitstappiesTuishulp

BEJAARDES WAT KWALIFI­SEER VIR DIENSTE

AIle bejaardes wat aansoekdoen word aan n keuringonderwerp

AIle bejaardes in die ge­meenskap wat maatskaplikeprobleme ondervind

Bejaardes wat gekapitali­seer is

- AIle mobiele bejaardes

- AIle bejaardes wathuisgebonde is

KOSTE VAN DIENSTE

Gratis

Gratis

Gratis

Bejaardes betaal jaar­liks R5.00 ledegeld

~

~

143

4.3 .4 VDEDSELDIENSTE

Verskeie instansies is betrokke by die lewering van voedseldienste

aan bejaardes asook die verskaffing van voedselvoorligting.

4.3.4.1

4.3.4.2

DIENSTE GELEWER DEUR DIE DEPARTEMENT GESDNDHEIDSDIENSTE EN

WELSVN

Noodhulp ten opsigte van voedsel word aan behoeftige bejaardes

verskaf wat moontlik werkloos is of wag op die goedkeuring

van 'n maatskaplike pensioen. 'n Koopbewys vir voedsel vir

twee weke word aan bejaardes verskaf. Sulke persone kan voedsel

by 'n geselekteerde winkel koop met wie die Departement 'n kontrak

het.

Voedingsvoorligting word in brosjures vrygestel wat gratis

beskikbaar is vanaf die Departement van Gesondheidsdienste

en Welsyn se voorligtingsafdeling in Pretoria.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE GERMISTDN RAAD VIR BEJAARDES

Die Raad beskik oor noodvoedselvoorrade wat opgebou is deur

skenkings van apteke, skole, vrywillige organisasies, privaat

organisasies, supermarkte en sosiale klubs. Hierdie voedsel

word aan behoeftige bejaardes uitgedeel, meestal akute gevalle.

Volgens die maatskaplike werker is daar 'n groot voedingsbehoefte

onder bejaardes wat in woonstelle woon - dit is vera1 opgemerk

toe die noodvoedselvoorrade uitgeput geraak het.

Dor Kerstyd skenk vrywillige organisasies 'n sekere aantal voedsel­

pakke aan die Raad om aan behoeftige bejaardes uit te dee!.

Die Raad het ook vier vrywilligers wat Kersetes voorberei en

op Kersdag aan geselekteerde bejaardes verskaf.

Verskeie voedsel- en groentewinkels skenk soms op kort kennisge­

wing 'n groot aantal voedselprodukte aan die Raad. Dit skep

soms praktiese probleme indien swak gehalte of bederfbare produk­

te geskenk word. Gebrek aan bergingsfasiliteite asook persone

wat voedsel kan versprei het tot gevolg dat voedsel bederf

en soms weggegooi moet word.

4.3.4.3

144

Die Raad werk in noue kontak met die gesondheidsdepartement

van die Munisipaliteit en verskaf noodvoedselvoorraad aan ver­

pleegkundiges in krisis situasies vir verspreiding aan behoeftige

bejaardes.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE DIENSSENTRUM VIR BEJAARDES

Die dienssentrum is die enigste instansie in Germiston wat

weeksdae middagmaaltye en aanry-etes aan bejaardes verskaf.

Bejaardes betaal R1 .25 per ete wat by die dienssentrum genuttig

word. Aanry-etes is duurder weens brandstof uitgawes en wissel

na gelang van die afstand van die dienssentrum. Aanry-etes

word in aIle woonareas van Germiston verskaf behalwe Leondale

en Rondebult , omdat hul geografies v@r van die dienssentrum

gele~ is. Daar is geen etes of aanry-etes oor naueke , lang­

naweke of Kerstyd beskikbaar nie. Die dienssentrum vra donasies

vir vrywillige organisasies oor Kerstyd en gee dan kospakkies

aan bejaardes wat aanry-etes ontvang.

4.3.4.4 DIENSTE GELEWER DEUR DIE DISTRIKSGENEESHEER

Distriksgeneesheerdienste het geen voedselvoorrade of fondse

beskikbaar vir voedselvoorsiening nie. Behoeftige bejaardes

word verwys na Departement Gesondheidsdienste en Welsyn.

Die distriksverpleegkundige gee individuele voorligting oor

dieet volgens behoefte aan bejaardes tuis en verkry spesiale

dieetlyste vanaf die plaaslike hospitaal.

4.3.4.5 DIENSTE GELEWER DEUR DIE STADSRAAD VAN GERMISTON - GERIATRIESE

AFDELING

Geen voedselvoorrade of fondse is beskikbaar vir voedselvoorsie­

ning aan die bejaarde nie. In ui.tsrmderHke gevaUe word

'p V M voedingspoeier aan kliniek bejaardes op TI korttermynbasis

volgens voorskrif van die geneesheer verskaf. Bejaardes in

die gemeenskap wat voedingsprobleme ondervind word verwys na

die dienssentrum vir Aanry-etes of na die maatskaplike werkers

in diens van die Germiston Raad vir Bejaardes. Soms verskaf

maatskaplike werkers beskikbare voedselpakkies op aanvraag

aan verpleegkundiges vir behoeftige bejaardes.

4.3.4.6

4.2.4.7

145

Individuele voedingsvoorligting word tydens kliniek- en tuisbe­

soek situasies aan bejaardes volgens behoefte verskaf. Indien

nodig word voorligting oor spesiale di~te asook spesiale dieet­

lyste aan bejaardes verskaf.

DIENSTE GELEWER DEUR VRVWILLIGE ORGANISASIES

Die Lions, Rotari~rs en Rotary Anne's organisasies is betrokke

in voedseldienslewering vir Bejaardes in Germiston. Hierdie

organisasies borg soms aanry-etes vir ~ sekere getal bejaardes

oor ~ tydperk of stel fondse beskikbaar vir ~ aantal voedsel­

pakkies wat deur die Germiston Raad vir Bejaardes uitgedeel

word. Veral oor Kerstyd word voedselpakke wat spesiaal vir

bejaardes by ~ voedselwinkel verpak word, gekoop en aan bejaardes

uitgedeel. Geen etes of aanry-etes word deur vrywillige organi­

sasies in Germiston verskaf nie.

DIENSTE GELEWER DEUR KERKE

Die verskillende kerkgroepe het elk hul eie welsynsorganisasie

wat aanmeldings van behoeftige bejaardes verwys na die gemeen-

te waar die behoeftige lidmaat is. Die gemeenskap stuur ook

aanmeldings na die betrokke kerke. Die maatskaplike werker

van kerke gaan besoek die bejaarde tuis om ~ behoeftebepaling

te maak. Kerke skenk dan voedsel op ~ aanbeveling van die

maatskaplike werker uit fondse van die' kerk en voorrade soos

beskikbaar. Kerke in Germiston skenk voedselpakke aan behoef­

tiges maar verskaf geen etes of aanry-etes nie. Sommige Johan­

nesburgse gemeentes verskaf etes aan bejaardes op sekere dae

en sommige Germistonse bejaardes gaan oor die grense om etes

daar te nuttig. Vroe~r het ~ kerkorganisasie aanry-etes in

Germiston verskaf maar hierdie diens is gestaak omdat gevrees

is vir oorvleueling.

Tabel 4.40 toon ~ opsomming van beskikbare voedseldienste vir

bejaardes in Germiston aan.

TABEl 4.40

146

DPSDMMING VAN BESKIKBARE VDEDSElDIENSTE AAN BEJAARDES

VERSKAFFER VAN DIENSTE

Departement Gesondheiden Welsyn

Germiston Raad virBejaardes

Dienssentrum virbejaardes

Distriksgeneesheer­dienste

Stadsraad van Ger­mistonGeriatriese afdeling

Vrywillige organi­sasies

Kerke

AARD VAN VDEDSEl­DIENSTE

Noodhulp (voedsel)Koopbewys vir voed­selVoedingsvoorlig­ting brosjures

Noodvoedselvoor­radeKerstyd-voedselpak­ke en Kersetes

Weeklikse middag­maaltyeAanry-etes

Verwys bejaardes naDepartement Gesond­heid en WelsynVerpleegkundigegee voorligting enverskaf die~tlyste

Verwys bejaardes nadienssentrum virvoedseldiensteVerpleegkundigesgee voedingsvoor­ligting tydenskliniek- en tuisbe­soekeSpesiale die~tlyste

Borg soms aanry-etesasook voedselpak-ke

Eie welsynsorgani­sasies wat behoef­tige bejaardes on­dersteun met voed­selpakke

BEJAARDES WAT KWAlIFI­SEER VIR DIENSTE

Behoeftige bejaardes

Die publiek

Behoeftige bejaardes

Bejaardes in GermistonBejaardes in Germiston,maar nie in leondale­en Rondebult area

Behoeftige bejaardes

Bejaardes wat n behoef­te het

Bejaardes van Ger­miston

Aan bejaardes wat ditbenodig

Bejaardes

Bejaardes van n spesi­fieke Kerk se gemeen­te

4.3.4.8

147

DIENSTE GELEWER DEUR VDEDSELWINKELS

In Germiston het twee groot voedselfirmas verskeie kettingwin­

kels in verskillende areas. Elke kettingwinkel het basiese

voorgeskrewe re~ls wat dienslewering aan bejaardes betref.

Addisionele dienste aan die bejaarde is afhanklik van die be­

stuurder van die spesifieke winkel in 'n area en dit blyk of

sommige bestuurders inisiatief aan die dag l~ om inkopie­

dae aangenaam vir bejaardes te maak.

Beskikbare afslag en gratis etes:

WINKELGRDEP A:

Hierdie groep bied 6% diskonto op inkopies aan bejaardes

elke Dinsdag. Sommige bestuurders re~l vir tafels en

stoele met tee en verversings vir bejaardes op Dinsdae

en soms word voedselpakkies (vleis en kruideniersware)

uitgeloot.

Daar is geen amptelike vervoer na en van die winkel vir

bejaardes beskikbaar nie, maar sommige bestuurders is

bereid om bejaardes tuis te gaan haal of hul huistoe

te neem en self kruideniersware KBA af te lewer, veral

aan huisgebonde bejaardes. Plakkate in die winkel en

by kasregisters adverteer die 6% diskonto aan bejaardes

op Dinsdae. Dienste word baie goed benut veral waar

die bestuurder tee en verversings verskaf.

WINKELGRDEP B:

Hierdie groep bied "waardepak" items op hul rakke aan

wat goedkoper is as ander handelsmerke en ook spesiaal

verpak word in kleinmaat. Sommige bestuurders verkoop

los vrugte en groente spesiaal vir bejaardes wat in klein­

maat koop asook kleinmaat gemengde vrugte- en groente­

pakke teen lae pryse.

Elke drie maande re~l die skakelbeampte van Germiston

en omliggende stede 'n ete met vermaaklikheidskunstenaars

148

vir die bejaardes. Bejaardes kry ook die geleentheid

om voedselpryse by hierdie geleentheid te wen.

Daar is geen amptelike vervoer na en van die winkel vir

bejaardes beskikbaar nie, maar sommige bestuurders is

bereid om bejaardes tuis te gaan haal of hul huistoe

te neem en selfs kruideniersware KBA af te lewer, veral

aan huisgebonde bejaardes. Lae prys-produkte word oor

televisie, op plakkate buite en binne die winkel geadver­

teer. Spesiale ete funksies word op plakkate binne

die winkel geadverteer asook afgekondig binne die winkel

op pensioendae. Ouetehuise word telefonies in kennis

gestel. Belangstellendes moet hul name op 'n lys in

die winkel plaas. Bej aardes ondersteun ete funks ies

baie goed - daar daag altyd meer bejaardes op as wat

name op die lys geskryf het. Dit is egter moeilik om

te bepaal of bej aardes ander dienste, byvoorbeeld lae

prys produkte goed benut.

WINKELGROEP C:

Ongelukkig is hierdie winkelgroep buite Germiston area

maar is geografies naby gelee. Hierdie groep hou spe­

siaal kleinmaat produkte aan vir bejaardes en spesiale

"bejaarde"-vleispakkies teen lae pryse word aan bejaardes

beskikbaar gestel. Bejaardes kan by die bejaardeklub

van die winkel aansluit, waar hul name op rekenaar geplaas

word en hul maandeliks nuusbriewe ontvang wat spesiale

lae pryse adverteer. Bejaardes ontvang ook maandeliks

afslagkoepons vir sekere produkte.

Een keer per maand word 'n spesiale bus gereel en bejaardes

in ouetehuise en op sekere roetes opgelaai, en na die

winkel geneem vir inkopies. Op sulke dae ontvang bejaar­

des tee en verversings van die winkel. Bej aardes in

ouetehuise wat in rystoele rondbeweeg ontvang elk 'n ver­

jaarsdagkoek van die winkel op hul verjaarsdag. Pakkers

van die winkel help bejaardes om kruideniersware te koop

en rolstoele is beskikbaar vir bejaardes wat dit benodig.

Inkopies word ook soms KBA gedoen.

4.3.5

4.3.5.1

149

Lae prys produkte word oor televisie en plakkate binne

die winkel en in nuusbriewe aan bejaardes, geadverteer.

Hierdie winkelgroep hou ook verskeie ete funksies vir

die bejaarde deur die jaar waar hulle geld en voedselpry­

se kan wen.

Voorligting:

In die meeste kettingwinkels is pamflette wat voedings­

voorligting bevat, soms beskikbaar aan die publiek.

Persone wat promosiewerk doen, bied soms 'n praatj ie en

'n demonstrasie aan in die winkels.

BEHUISING

DIENSTE GELEWER DEUR DIE STADSRAAD VAN GERMISTON

Daar bestaan 'n groot behoefte na munisipale behuising en

die stadsraad is tans besig om nuwe behuisingskemas vir die

bejaarde te implimenteer. Bejaardes kan dan teen lae huurgel­

de onafhanklik in die gemeenskap woon.

Tans is daar drie behuisingskemas vir bejaardes in verskillende

woonareas in Germiston beskikbaar. Twee skemas bevat een

slaapkamerhuise vir enkellopende of getroude bejaardes en

een skema bevat 'n losieshuis vir enkellopende bej aardes vir

beide geslagte. Behuising word deur die munisipaliteit

in stand gehou.

Behuising is beskikbaar aan aIle bejaardes 60 jaar en ouer,

woonagtig in Germiston. Aansoeke word ge~valueer volgens

'n puntetoekenning en geskiktheidsbeoordeling. Met die eva­

luering word daar gelet na die volgende inligting:

tydperk van verblyf in Germiston

werkstatus van die broodwinner

huwelikstatus

tydperk op waglys

inkomste

4.3.5.2

150

Hulpbehoewendes ontvang n ho~r puntetoekenning en het dus

n beter kans om behuisingshulp te ontvang. Aansoekers word

onderwerp aan n mediese geskiktheidskeuring waar hul onafhank­

lik en selfversorgend verklaar moet word. Huur word ooreen­

komstig die bejaarde se inkomste bepaal en jaarliks aangepas.

Daar is n groot aanvraag na behuising deur bejaardes en nlang waglys bestaan.

Bejaardes ondervind vervoerprobleme omdat sommige behuising­

skemas vEir van inkopiesentrums gele~ is. Daar is ook by

hierdie huisies nie voorsiening gemaak vir motorhuise nie

wat dit moeilik maak vir bej aardes wat nog hul eie motor

besit.

DIENSTE GELEWER DEUR DIE GERMISTON RAAD VIR BEJAARDES

Die Raad is tans besig met verskeie behuisingsprojekte om

die behuisingsnood van die bejaarde in Germiston te help

verlig. n Losieshuis, twee privaat wonings en een woonstel­

blok in n straat naby Germiston-sentraal, is aangekoop en

omskep in loseereenhede. Losering sluit drie maaltye per

dag in, asook die versorging van bejaardes se wasgoed en

linne. Vervoer word ook verskaf na die stad, die dienssentrum

en sosiale klubs. Ekonomiese en sub-ekonomiese privaat

pensioentrekkers kwalifiseer vir behuising deur die Raad.

Huurgelde word volgens die luuksheid van die loseereenheid

bepaal en wissel van R315 tot RSOO per maand. Bejaardes

moet selfversorgend en onafhanklik wees omdat daar geen fasili­

teite beskikbaar is vir afhanklike bejaardes nie. Die Raad

beoog om Januarie 1988 n verpleegkundige indiens te neem

vir die versorging van akute siektetoestande by bejaardes.

Dienste word gelewer deur drie maatskaplike werkers, n admini­

stratiewe assistent, n vrywillige werker, n matrone, n huis­

houdster en swart personeel wat verantwoordelik is vir spyse­

niering en instandhoudingsdienste.

In tabel 4.41 word beskikbare behuising aan bejaardes in

Germiston uiteengesit.

TABEL 4.41 OPSOMMING VAN BESKIKBARE BEHUISING AAN BEJAARDES

VERSKAFFER VAN DIENSTE BEHUISING BEJAARDES WAT KWALIFI- KOSTE VERBONDE AAN BE-SEER VIR BEHUISING HUISING

Stadsraad van Drie behuising- Getroude en enkel1open- Huur word ooreenkomstigGermiston skemas vir be- de bejaarde 60 jaar en deur bejaarde se inkom-

jaardes in ver- ouer woonagtig in Ger- ste bepaal.Behuisingsafdellng skillende areas miston wat selfversor-

in Germiston. gend is.

Aansoeke word aan nkeuring onderwerp.

Germiston Raad Losieseenhede in Bejaardes wat sub-ekono- Huur word ooreenkomstlgvir Bejaardes Germiston-Sen- miese en ekonomiese pri- die luuksheid van die

traa1, wat drie vaat pensioene ontvang. loseereenheid berekenmaaltye per dag Bejaardes moet selfver- en wissel tussenverskaf. sorgend wees. R315 tot R500.

Vervoer word ver-skaf na die stad,Dienssentrum ensosia1e klubs.

~

~

152

4.3 .6 PUBLIEKE VERVOER

4.3.6.1 DIENSTE GELEWER DEUR DIE STADSRAAD VAN GERMISTON - BUSDIENSTE

AIle bejaardes , vrouens 60 j aar en ouer , mans 65 j aar en ouer

wat in Germiston woon, mag gratis op aIle munisipale busse

ry. Busdienste word verskaf aan die publiek op n behoeftebasis

wat koste-effektief moet wees. Volgens die behoefte word

roetes bepaal en busse verskaf.

Busdienste aan die bejaarde is gratis en daarom n ekonomiese

verlies vir die busdiens. Bejaardes benut busdienste skynbaar

swak en dit lei daartoe dat dienste in n area beperk word en

soms gestaak word. Klagtes oor busdienste word ondersoek

en op meriete hanteer. Ander lede van die publiek byvoorbeeld

sakelui en skoolkinders benut busdienste beter. Die dienste

is meer koste-effektief omdat busgeld betaal word.

Beperkte busse en busroetes het tot gevolg dat bejaardes soms

lang afstande meet stap om hul bestemming te bereik en ook

geruime tyd vir busse moet wag.

153

HOOFSTUK 5

SAMEVATTENDE BEVINDINGS, GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

5.1 INLEIDING

Met die probleemstelling in hoofstuk een is gewys op die kommer

wat heers aangaande die skynbare ho~ voorkomssyfer van wanvoeding

asook voedingsdefekte by hajaardaa in Germiston. Bepaalde faktore

wat aanleiding gee tot wanvoeding is opgemerk sowel as die invloed

van wanvoeding op gesondheid en die komplisering van ander kroniese

siektetoestande. Onkunde aangaande die belangrikheid van gebalan­

seerde voeding en spesiale di~te vir sekere dieetsiektetoestande

is ook geidentifiseer.

Die doel van hierdie studie is om die voedingsgewoontes van die

bejaarde in Germiston asook faktore wat dit beinvloed volledig te

beskryf, n ontleding te maak van die gesondheidsdienste asook voedsel­

'dtenste wat aan bejaardes in Germiston beskikbaar is. n Literatuur­

verkenning is gedoen om n teoretiese raamwerk daar te stel vir opnames

deur middel van vraelyste.

Met die analisering van die gegewens van die ondersoek in hoofstuk

vier is sekere leemtes geidentifiseer wat kan bydra tot wanvoeding

by bejaardes. Die bevindinge word in hierdie hoofstuk saamgevat

en gevolgtrekkings word gemaak. Daarna word enkele aanbevelings

gemaak ter verbetering van die voedingsgewoontes van bejaardes en

uitbreiding van die gemeenskapsdienste tot voordeel van die bejaarde

in die gemeenskap.

5.2 SAMEVATTENDE BEVINDINGS OOR VOEDINGSPATRONE VAN BEJAARDES IN GERMISTON

ASOOK FAKTORE WAT DIT BEiNVLOED

5.2.1 INLEIDING

Navorsing dui daarop dat bejaardes weens verskeie redes n ho~ risi­

kogroep is vir wanvoeding (Labadorios & Gouws, 1987 : 51; Fuller,

1986 90) • Die voedingstand van die bej aarde word in n groot

mate bepaal deur die verouderingsproses asook die voedingsgewoontes

van die bejaarde.

5.2.2

154

Kennis oor die belang van gebalanseerde voeding asook die beskik­

baarheid van voedseldienste aan bejaardes speel 'n belangrike rol

in die voorkoming van wanvoeding asook die bevordering van gesond­

heid in bejaardheid.

INKOPIEGEWOONTES VAN BEJAARDES IN GERMISTON

(i) FINANSIES:

Die meeste bejaardes (54,4%) spandeer meer as R200-00 maande­

liks aan voedsel. 'n Beduidende persentasie (15,4%) spandeer

egter slegs R50 - R100 aan voedsel. Hierdie getal verteenwoor­

dig moontlik die alleenlopende bejaardes in Germiston.

Woonstelbewoners in Germiston bestee minder geld aan voedsel

as huisbewoners. Hierdie tendens is moontlik toe te skryf

aan ho~ huurgelde (vergelyk tabel 4.15). Bejaarde mans

beskik oor 'n hoar inkomste as vroue (vergelyk tabel 4.6)

en spandeer ook meer geld aan voedsel as vroue.

Armoede lei tot 'n spesifieke eetpatroon wat kundigheid verg

om voedsame maaltye te beplan en etes interessant te berei

sodat die genot-aspek van etes nie verlore gaan nie.

In Germiston is verskeie instansies betrokke by die lewering

van verskillende voedseldienste aan bejaarde inwoners.

Sommige instansies bied tydelike voedselvoorsiening terwyl

voedselwinkels permanente spesiale re~lings ten opsigte

van bejaardes het. Vrywillige organisasies word jaarliks

deur die Germiston Raad vir Bejaardes betrek vir die verskaf­

fing van tydelike voedseldienste aan bejaardes. Kerkorganisa­

sies lewer ook 'n belangrike bydrae in die voorsiening van

voedsel aan behoeftige bejaarde lidmate in gemeentes.

GEVOLGTREKKINGS:

Dit blyk asof 'n beduidende persentasie bejaardes oor

voldoende finansies beskik vir voedselinkopies. Tog

is daar 'n persentasie bejaardes wat verontrustend min

geld aan voedsel bestee, veral bejaarde vrouens (vergelyk

tabel 4.14). Vroue blyk weens finansUHe redes meer

155

hulpbehoewend as mans te wees en dus meer afhanklik

van maatskaplike voedseldienste.

Alhoewel dit blyk asof voedselwinkels voldoende voedsel­

dienste lewer, is n leemte geldentifiseer in die adver­

tering van spesiale dienste. Bejaardes is dus nie bewus

van die dienste nie en benut dit sodoende nie.

AANBEVELINGS:

Voorligting aan bejaardes oor die beplanning van voedsel­

inkopies met n beperkte inkomste.

Beter advertering van spesiale voedseldienste aan bejaar­

des, veral waar n gebrek aan finansies 'n rol speel in

die bevrediging van daaglikse voedselbehoeftes.

(ii) MOBILITEIT:

Bejaardes in Germiston doen meestal hul eie inkopies (80,7%)

en 18,1% word deur familie gedoen. Bejaardes maak meestal

van hul eie vervoer (LB, 7%) gebruik om inkopies te dnen,

Meer bejaarde mans (71 ,8%) maak gebruik van hul eie motor

as vroue (37,4%) om inkopies te doen. Vroue is meer afhank­

lik van familie en vriende (40,2%) en busvervoer (9,4%)

as mans; Gebrek aan vervoer is deur 6,2% van die responden­

te as rede aangevoer waarom hulle nie self inkopies doen

nie.

AIle bejaardes mag gratis van busdienste gebruik maak.

Dit blyk egter of daar n gebrek aan voldoende busvervoer

vir bejaardes in sekere woonareas is. Beperkte vervoer

lei daartoe dat bejaardes soms lank mod wag vir busse en

ver afstande rnoet stap om hul bestemming te bereik. Gebrek

aan vervoer het n negatiewe invloed op bejaardes se inkopie­

gewoontes en veroorsaak dat bejaardes van ander afhanklik

raak vir voedselinkopies.

Die siektetoestand artritis het n ho~ voorkomssyfer (47,1%)

by bejaardes in Germiston getoon. Artritis is verantwoorde-

156

lik vir verskeie fisiese gebreke by bejaardes wat lei tot

immobiliteit. Osteoporose is 'n siektetoestand wat 'n ho~

voorkoms by bejaarde vroue toone Hierdie siektetoestand

lei tot 'n verhoogde insidensie van frakture wat oak die

mobiliteit van die bejaarde beperk. Volgens Neuhaus (1982

: 57) het +- 10% van die bejaarde bevolking een of ander

vorm van gesigsgebrek. Swak gesigsvermo~ veroorsaak dat

bejaardes nie meer veiligvoel am hul eie motors te bestuur

nie. Dit plaas weer 'n beperking op hul mobiliteit. Mediese

hulpmiddels - brille - is slegs beskikbaar vir die behoeftige

bejaarde terwyl fondse beskikbaar is. Die dienste word

volgens die onderhoude, oorbenut. Daar is jaarliks 'n grater

aanvraag na brille as wat hanteer kan word.

Fisiese gebreke (15,8%) siektetoestande (13,4%) en gebrek

aan vervoer blyk die drie faktore te wees wat die bejaarde

se vermo~ am self inkopies te doen die meeste te be!nvloed.

Hierdie faktore beperk die bejaarde se mobiliteit en lei

daartoe dat die bejaarde huisgebonde en van ander afhanklik

raak. Met veroudering is daar 'n toename in hierdie drie

faktore opgemerk (vergelyk tabel 4.19).

GEVOLGTREKKINGS:

Diepublieke vervoer beskikbaar aan bejaardes in Germiston

voldoen nie aan die bejaardes se behoeftes nie. Dit

blyk asof daar nie voldoende fondse beskikbaar is vir

gratis en gereelde busvervoer aan bejaardes nie wat

'n negatiewe invloed kan h~ op hul inkopiegewoontes.

Daar is nie voldoende fondse beskikbaar vir mediese

hulpmiddels vir bejaardes in Germil:\ton nie. Gesigsge­

breke plaas 'n beperking op die bejaarde se vermo~ am

self inkopies te doen.

AANBEVELING 5:

Ondersoek moet ingestel word na die vervoerbehoeftes

van die bejaardes in Germiston met die oog op uitbreiding

5.2.3

157

van die dienste na aIle woongebiede waar daar n beduidende

getal bejaardes woon.

Gemeenskapshulpbronne kan moontlik n rol speel om bejaar­

des te help met hul inkopies asook die verskaffing van

vervoer.

Privaatinstansies kan moontlik fondse beskikbaar stel vir

die verskaffing van mediese hulpmiddels aan bejaardes.

VOORBEREIDING VAN MAALTVE

(i) KOOK- EN BERGINGSGERIEWE:

Kragtens die steekproef berei 83% bejaardes in Germiston

hul eie maaltye. Die meeste bejaardes besit elektriese

stowe (95,5%) en besit n yskas (97,2%). Van die respondente

gebruik 0,6% hout- of koolstowe en 1 ,0% n warmplaat vir

die voorbereiding van etes. 11 ,8% bej aardes besit geen

kookgeriewe nie en 1,4% besit geen bewaringsgeriewe nie.

Hierdie bejaardes se dieet asook voorbereiding van etes

word beperk deur hul gebrekkige kook- en bergingsgeriewe.

Dit kan tot gevolg h~ dat bejaardes nie gebalanseerde maaltye

daagliks inneem nie of dat hulle daagliks inkopies moet

doen om in hul behoeftes te voorsien.

(ii) SIEKTETOESTANDE EN FISIESE GEBREKE:

n Ontleding van tabel 4.22 toon dat siektetoestande (7,1%)

en fisiese gebreke (7,7%) n defnitiewe invloed het op die

bejaarde se vermo~ om sy eie etes voor te berei. Siekte­

toestande en fisiese gebreke gaan dikwels gepaard met pyn,

ongemak en moegheid wat die bejaarde demot iveer om maaltye

voor te berei.

(iii) ALLEEN-MAALTVE:

Sommige bejaardes (2%) is van mening dat dit te duur en

vervelig is om slegs vir een persoon etes te berei. Veral

bejaarde vroue toon n ho~ voorkoms van alleen-woon (32,5%)

159

as mans (11,6%). Die rede hiervoor kan moontlik toegeskryf

word aandie neiging by vroue om nie te hertrou nie (sien

paragraaf 2.2). Alleen-woon kan lei tot alleen-maaltye

wat wanvoeding kan veroorsaak deurdat n enkele persoon

die moeite ontsien om n gebalanseerde maaltyd te berei.

DIE DIENSSENTRUM:

Daar is tans slegs een Dienssentrum vir bejaardes in Germiston

beskikbaar en lang afstande moet deur bejaardes afgele

word om die dienssentrum te bereik. Die Dienssentrum verskaf

gedurende weeksdae gebalanseerde middagmaaltye maar gedurende

nawekemoet bejaardes vir hulself sorgo n Beperkte getal

aanry-etes aan huisgebonde bejaardes wat nie te ver van

die Dienssentrum woonagtig is nie word ook verskaf. Slegs

n beperkte aantal bejaardes (1 ,0%) benut die gebalanseerde

etes by die Dienssentrum. Dit blyk asof die Dienssentrum

nie aan die voedselbehoeftes van Germiston se bejaardes

kan voldoen nie. In sekere areas waar gebrek aan vervoer

reeds n probleem vir bejaardes is, is daar geen verskaffing

van voedseldienste nie.

GEVOLGTREKKINGS:

Die Dienssentrum in Germiston voldoen nie aan die voedsel­

behoeftes van die bejaardes nie.

Loseereenhede vir bejaardes in Germiston verskaf drie

maaltye per dag en blyk n goeie oplossing vir die alleen­

wonende onafhanklike bejaarde te wees.

AANBEVELINGS:

Desentralisering van die Dienssentrum kan daartoe lei

dat die bejaarde inwoner van Germiston makliker toegang

het tot die dienste. n Groter lading van aanry-etes

sal deur die Dienssentrums hanteer kan word.

Privaat instansies asook restaurante kan moontlik nbydra lewer deur maaltye goedkoper aan bejaardes beskikbaar

te stel.

193

5.2.4 EETGEWOONTES

(i) ONKUNDE:

Die grootste persentasie bejaardes ('78 ,1 %) eet drie maaltye

per dag, 18,1% bejaardes eet twee maaltye per dag en 3,4%

-. eet slegs een maaltyd per dag. 'n Gemiddeld van 69,7% bejaar­

des in Germiston nuttig drie gebalanseerde maaltye daagliks.

Volgens tabe1 4.24 nuttig bejaardes meesta1 hu1 hoofmaal

gedurende die aand. Ontbyt word deur 'n ho~ persentasie

bejaardes (70,4%) as 'n gebalanseerde ete genuttig. Tog

blyk dit dat ontbyt die maaltyd is wat die grootste persenta­

sie bejaardes nie nuttig nie (7,9%). Dit wi! dus voorkom

asof 'n persentasie bejaardes in Germiston nie gereelde en

gebalanseerde maaltye nutt ig nie. Van die respondente eet

6,3% drie keer of minder 'n week v1eisprodukte, 4,4% bejaardes

eet drie keer of minder 'n week groente. Vrugte in die bejaar­

de se daaglikse dieet word vera1 verwaarloos. Slegs 52%

bejaardes eet daagliks vrugte en 31 ,6% eet drie keer of

minder 'n week vrugte. Volgens die chi-kwadraat-toets was

daar geen noemenswaardige verskille tussen mans en vroue

ten opsigte van hul daaglikse inname van vleisprodukte,

groente en vrugte nie.

Finansies, voedselvoorkeure asook onkunde oor die belang

van gebalanseerde maa1tye kan as redes aangevoer word waarom

'n groot persentasie bejaardes nie drie geba1anseerde maa1tye

daagliks inneem nie.

Bejaardes drink meestal koffie of tee (94,4%) gedurende

die dag. Slegs 'n klein persentasie bejaardes (10,7 %) drink

vrugtesappe. Slegs 59 ,4% bejaardes drink een glas rnelk

per dag. Hierdie geta1 omvat nie die fisiese een glas per

dag nie, maar die tota1e innarne van rne1k. Die persentasie

bejaardes wat skynbaar die voldoende hoeveelheid kalsium

per dag inneern is slegs 20,7%. Hierdie getal kan egter

verhoog word indien ander ka1siumryke voedsel in ag geneern

word. Tog blyk dit dat wanopvattings oor rne1k sowel as

onkunde oor die be1ang van kalsiurn in die daaglikse dieet

160

veroorsaak dat bejaardes hul kalsiumbehoeftes verwaarloos.

Kragtens die gegewens in tabel 4.31 speel die inkomste

van die bejaarde (19,5%) 'n belangrike rol in die keuse

van voedselaankope.

Onkunde lei tot voedingsgebreke wat die gesondheid van

die bejaarde betnvloed. Daar blyk dus 'n groot behoefte

na voedingsopvoeding by bejaardes in Germiston te wees.

(ii) SIEKTETOESTANDE:

Van die respondente het 6.7% seer tande en tandvleise en

68 respondente ervaar probleme met die byt en kou van voedsel.

Tandverliese is algemeen in die bejaarde en die meeste

bejaardes het nie meer hul eie tande nie (Ebert, 1984 :

420). Bejaardes vervang ook nie sommer hul tande nre ,

slegs aa respondente (17,4%) benodig tanddienste teenoor

160 (31 ,6%) wat brille benodig. Die toestand van die mond

bepaal dikwels die soort voedsel wat ge~et gaan word.

Seer tande en tandvleise kan lei tot 'n sagte dieet waar

voedsel wat maklik kou ge~et word wat nie noodwendig gebalan­

seerd is nie. Die ho~ voorkoms van tand- en tandvleistoe­

stande by bejaardes in Germiston kan lei tot wanvoeding.

Siektetoestande wat moontlik spesiale di~te verg het die

volgende voorkoms by bejaardes getoon:

Diabetes mellitus - 7,1%

Ho~ cholestrol - 6,5%

Maagsere - 5,7%

Dikdermprobleme - 10,1 %

Hipertensie - 45,7%

Slegs 67 (13 ,2%) van die respondente volg 'n spesiale dieet

weens hul siektetoestand. Dit is verontrustend wanneer

na die ho~ getal siektetoestande gelet word wat moontlik

spesiale di~te vereis. Van die respondente het 166 (32,7%)

geantwoord dat hulle nie 'n spesiale dieet kan bekostig

nie.

161

In die voedingskennisvraag of diabete altyd n spesiale dieet

moet volg, was 45,1% bej aardes onkundig. Sommige bej aardes

was van mening dat diabete slegs moet let op wat hulle eet.

Weens onkunde verwaarloos die bejaarde sy voedingsbehoeftes.

Oit blyk of hier n groot behoefte na dieetopvoeding oor

die belang van spesiale di~te vir sekere siektetoestande

bestaan. Oie geriatriese verpleegkundige is in die gunstige

posisie om tydens tuisbesoeke en klinieksituasies dieetpro­

bleme te identifiseer en doelgerigte dieetopvoeding te ver­

skaf.

n Ho~ voorkoms bejaarde vroue 65 - 74 jaar (19%) lei aan

depressie. Verskeie outeurs beskou depressie as n algemene

siektetoestand onder bejaardes maar waarsku dat dit dikwels

nie herken word en gevolglik nie behandel word nie (Raab

& Raab, 1985 : 24; Burnside, 1981 : 123). Van die respon­

dente het 6,9% aangetoon dat eensaamheid en depressie hul

eetlus betnvloed. Oepressie lei tot afname in eetlus en

afname in motivering om etes te berei wat swak voedselinname

tot gevolg het. Oit plaas bejaardes wat aan depressie lei

in n ho~ risikogroep vir wanvoeding.

Volgens die ho~ voorkoms van depressie by bejaardes in Germis­

ton blyk dit asof daar n groot behoefte na ondersteuningste­

rapie by bejaardes is. Wanneer na die beskikbaarheid van

psigiatriese dienste in Germiston gekyk word blyk die dienste

onvoldoende te wees. Veral die opvolg van psigiatriese

afwykings in die gemeenskap blyk onvoldoende te weeSe

GEVOLGTREKKINGS

8ejaardes in Germiston is onkundig aangaande die belang

van gebalanseerde maaltye asook spesiale diete vir sekere

siektetoestande. Oaar blyk dus n groot behoefte na

dieetopvoeding te wees wat beter voedingsgewoontes tot

gevolg sal h~.

"(iii)

162

Die psigiatriese dienste aan bej aardes in Germiston

blyk nie voldoende te wees nie. Psigiatriese afwykings

kan lei tot voedingsdefekte deurdat bejaardes nie hul

voedingsbehoeftes verstaan nie.

AANBEVELINGS:

Aangesien die behoefte na dieetopvoeding so beduidend

is kan die massa media moontlik betrek word.

Weens die ho~ getal dieetsiektetoestande kan die dienssen­

trum moontlik ook voorsiening maak vir die verskaffing

van spesiale diete.

Die psigiatriese asook ondersteuningsdienste moet gevolg­

lik uitgebrei word om aan die behoeftes van die bejaardes

te voldoen.

EENSAAMHEID EN ISOLASIE:

Weduwees is die mees dominante groep in beide ouderdomsgroepe

(65 - 74 jaar = ~,7% en 75 jaar + = 62,8%). Bejaarde vroue

toon 'n baie ho~ voorkoms van alleen-woon (32,5%) as mans

(11,6%). Alleen-woon kan lei tot alleen-maaltye en bejaarde

vroue toon hier ook 'n hoar voorkoms (38%) as mans (14,4%).

Bejaardes wat alleen woon kan makliker vereensaam en geiso­

leerd raak weens gebrek aan ondersteuningsisteme. Eensaamheid

kan lei tot wanvoeding deurdat 'n bej aarde nie Ius voel om

'n maaltyd aIleen te nuttig nie (Suiwelraad, 1987 : 2)

Die Dienssentrum bied verskeie dienste aan die bejaardes

van Germiston wat poog om sosiale isolasie en eensaamheid

by die bejaarde te beperk. Sosiale funksies vir bejaardes

word volgens die maatskaplike werker van Germiston Raad

vir Bejaardes egter minder as 50% benut. Die feit dat sosiale

funksies nie benut word nie kan moontlik wees omdat dit

nie aan die behoefte van die bejaardes voldoen nie.

163

GEVOLGTREKKINGS

Weens die ho~ getal bejaarde vroue wat aIleen woon

blyk dit of hulle TI ho~ risikogroep vir wanvoeding is.

Sosiale dienste blyk nie aan die bejaardes se behoeftes

te voldoen nie.

AAN8EVELING

Nuwe navorsing oor die sosiale behoeftes van die bejaardes

in Germiston asook redes waarom hulle sosiale funksies

nie benut nie.

Siektetoestande, fisiese gebreke, onkunde, gebrek aan finansies

asook gebrek aan vervoer blyk die faktore te w:.es wat die bejaar­

des in Germiston se voedingspatroon die meeste beinvloed. Veral

bejaarde vroue neig am weens verskeie redes meer afhanklik van ander

te wees in die bevrediging van haar voedingsbehoeftes. Aandag moet

geskenk word aan beplanning vir die toekoms deur bogenoemde faktore

in ag te neem.

5.3 SAMEVATTING

In hierdie ondersoek is gepoog am aan die hand van die literatuur­

studie die invloed van voeding op veroudering te beskryf en faktore

wat voedingsgewoontes van die bejaarde beinvloed, te ontleed.

Daar is in die probleemstelling uitgewys dat bejaardes TI ho~ risiko­

groep vir wanvoeding is en kommer bestaan oar die ho~ voorkoms van

wanvoeding by bejaardes in Germiston. Met behulp van die literatuur­

studie is TI vraelys aan bejaardes opgestel.

TI Opname deur middel van TI vraelys is by bejaardes in Germiston

gemaak om hul voedingsgewoontes vas te stel. Daar is oak opnames

gedoen oor die beskikbare geriatriese gemeenskapsdienste insluitend

voedseldienste beskikbaar aan die bejaardes in Germiston.

164

Die analise en interpretasie van die gegewens het sekere leemtes

in die voedingspatroon van die bejaardes uitgewys asook leemtes

in die geriatriese gemeenskapsdienste. Aanbevelings is gemaak ter

verbetering van die leemtes.

Die navorser vertrou dat hierdie aanbevelings as uitdagings eerder

as probleme hanteer sal word en 'n bydra sal lewer tot die voorkoming

van wanvoeding en die bevordering van gesondheid by bejaardes in

Germiston.

165

BIBLIOGRAFIE

ABDELLAH, F.G. 1981: New directions in care of the elderly. (In Copp, L.A.,ed.: Care of the aging. Edinburgh: Churchill Livingstone, p.3-31).

ANDREWS, J. &VON HAHN, H.P. 1981: Geriatrics for everyday practice. Basel:Graphische Betriebe Coop Schweiz.

ARMBRECHT, H.J., ZENSER, T.V. & DAVIS, B.B. 1983: Animal models in agingresearch. (I.n FELDMAN, LB., ed.: Nutrition in the middle and later years.Boston: J. Wright, p.47-69).

AURET, A.J. 1982: .B.ejaardesorg : n Uitdaging. (.!! DEPARTEMENT GESONDHEIDS-. DIENSTE EN WELSYN: Verslag - Suider-Afrika Konferensie oor bejaardesorg ­

Die bejaarde in die moderne samelewing. Pretoria: Konferama, p.29).

BARROWCLOUGH, F. &PINEL, C. 1979: Geriatric care for nurses. Suffolk: TheLavenhamm Press Ltd.

BOURLIeRE, F. &VALLERY-MASS~N, F. 1985: Epidemiology and ecology of aging.(lQ BROCKLEHURST, J.C., ed.: Textbook of geriatric medicine and geronto­logy. Edinbur.gh: Churchill Livingstone, p.3-28).

BROCKLEHURST, J.e., ed. 1985: Textbook of geriatric medicine and gerontology.Third edition. Edinburgh: Churchill Ltvingstone.

BURNSIDE, LM., ed. 1981 : Nursing and the aqed; Second edition. New York:McGraw-Hill book company.

BURNSIDE, LM. 1981: Past, present and future. (.!! BURNSIDE, I .M., ed.:Nursing and the aged. New York: McGraw-Hill book company, p.670-677).

BURNSIDE, LM. 1981: Gerontological nursing. (lQ BURNSIDE, I.M., ed.: Nursingand the aged. New York: McGraw-Hill book company, p.4-19).

BURNSIDE, I.M. 1981: Depression and grief in the aged person. (lQ BURNSIDE,I.M., ed.: Nursing and the aged. New York: McGraw-Hill book company,p.122-136).

166

BUTLER, R.M. 1985: Care of the aged in the United States of America. (~

BROCKLEHURST, J.C., ed. : Textbook of geriatric medicine and gerontology.Edinburgh: Churchill Livingstone, p.996-1004).

CARNEVALI, D.L. & PATRICK, M. ,eds. 1979:· Nursing management for the elderly.New York: J.B. Lippincott company.

CARNEVALI, D. &PATRICK, M. 1979: The challenge for nursing. (~CARNEVALI,

D.L. &PATRICK, M., eds.: Nursing management for the elderly. New York:J.P. Lippincott company, p.553-555).

CASTER, W.O. 1976: The role of nutrition in Human aging. (l!! ROCKSTEIN, M. sSUSSMAN, M.L.,eds. : Nutrition, longerity and aging. New York: Academic

. press Inc.)

CHANARIN, 1. 1978: Anaemias and coagulation disorders of nutrition origin.(In DICKERSON, J.W.T. &LEE. H.A. : Nutrition in the clinical managementof-disease. London: E. Arnold Ltd., p.236-245).

COHEN, L. & MARION, L., 1980: Research methods in education. London:Croom Helm.

COPP, L.A., ed. 1981: Care of the aging. Edi.nburgh: Churchill Livingstone.

CORMACK, D.LS., ed. 1985: Geriatric nursing. Oxford: Blackwell scientificpublications.

CORMACK, D.F.S. 1985: The elderly. (In CORMACK, D.F.S., ed.: Geriatricnursing. Oxford: Blackwell scientific publications, p.3-13).

CORMACK, D.F.S. 1985: Phychological and social changes in aging. (l!! CORMACK,D.F.S., ed.: Geriatric nursing. Oxford: Blackwell scientific publications,p.48-57) •

CORMACK, D.F.S. 1985: Physical changes in aging. (In CORMACK, D.F.S., ed.:Geriatric nursing. Oxford: Blackwell scientific publications, p.58-71).

167

DAWSON, J. 1986: Tips on nutrition. Journal of Gerontology nursing, 12(3),March 1986:37.

DEPARTEMENT GESONDHEIDSDIENSTE EN" WELSYNs.j.: Die wetenskap stel die spys­kaart op. Pretoria: Administratiewe Volksraad.

DE WET~ J.J., MONTEITH, J.L. DE K., STEYN, H.S. &VENTER, P.A. 1981Navorsingsmetodes in die opvoedkunde. Pretoria: 8utterworth.

DICKESON, J.W.1. & LEE, H.A. 1978: Nutrition in the clinical management ofdisease. London: E. Arnold Ltd.

DRUGAY, M. 1986: Nutritional evaluation: Who needs it? ·Journal of Gerontolo­. gical nursing, Vol. 12 No.4, April 1986: 14-18.

DURNIN, J.V.G.A. 1985: The gastrointestinal system - nutrition. (~BROCKLE­

HURST, J.C., ed.: Textbook of geriatric medicine and gerontology.Endinburgh: Churchill Livingstone, p.589-607).

EBERSOLE, P. &HESS, P., eds. 1981: Toward healthy aging. St. Louis: C.V.Mosby company.

EBERT, N.J. 1984: Nutrition in the aged and the nursing process. (~

YURI.CK, A.G., SPIER, B.E., ROBB, S.S. &EBERT., N.J.: The aged person andthe nursing process. Second edition. Connecticut: Appleton Century-Crofts,p.419-433).

ECKLEY, S.C.A. 1986: Inleidingswoord. (~Suid-Afrikaanse Nasionale Raad virbejaardes Streekskonferensie Wes-Kaapland: Die praktiese implimenteringvan gemeenskapsdienste aan die bejaarde. 7 November 1986:1-8).

EDWARDS, S.J. 1983: Nutrition and lifestyle. (~ FELDMAN, E.B., ed. Nutri­tion in the middle and later years. Boston: J. Wright, p.1-16).

EXTON-SMITH, A.N. 1978: Nutrition in the elderly. (~DI.CKERSON, J.W.1. &

LEE, H.A. : Nutrition in the clinical management of disease. London:Eo Arnold Ltdq p.72-104)

168

FAULKNER, A. 1985: Health education. (.!!!. CORMACK, D.F.S., ed.: Geriatricnursing. Oxford. Blackwell scientific publications, p, 403-411).

FELDMAN, LB., ed. 1983: Nutrition in the middle and later years. BostonJ. Wright

FELDMAN, LB. 1983: Nutritional factors in cardiovascular disease. (InFELDMAN, LB., ed. : Nutrition in the middle and later years , BostonJ. Wright, p.107-126).

FLAHERTY, M.O.B. 1980: The care of the elderly person. Third edition. St.Louis: Mosby company.

fOX, D.J. 1969: The research process in education. New York Rinehart andWinston.

FREEDMAN, M.L. & AHRONHEIM, J.e .1985: .Nutritional needs of the elderly:Debate and recommendations. Geriatrics, 40(8), Aug. 1985:45-49; 53-54;57-59.

FULLER, E. 1986: Who is malnourished? Patient care, 20(11), 15 June 1986143-146; 149-152.

FUTRELL, M., BROVENDER, 5.·, McKINNON- MULLET, E. s BROWER, H.Y. 1980 :Primary health care of the older adult. Massachusetts: Duxbury press.

FUTRELL, M. 1980: Aging in America. (.!!!. FUTRELL, M., BROVENDER, 5., McKINNON­MULLET, E. &BROWER, H.T.: Primary health care of the older adult.Massachusetts: Duxbury press, p.11-23).

GARRET, G. 1983: Health needs of the elderly. London: Macmi.llan Press.

GEORGE, P.K. 1983: Nutrition and gastrointestinal track disorders. (InFELDMAN, E.B., ed.: Nutrition in the middle and later years. BostonJ. Wright, p.151-166).

GOODWIN, J.S., GOODWIN, J.M. &GARRY, P.J. 1983: Assosiation between nutri­tional status and cognitive functioni.ng in a healthy elderly population.~AMA, Vol. 249 (21), June 1983:2917-2921.

169

GREEN, J.M. &McADAM, P.A. 1983: Nutritional requirements and the appropriateuse of supplements. (In FELDMAN, E.B., ed.: Nutrition in the middle andlater years. Boston: J. Wright,p.17-45).

HAMM, LM. 1984: Elderly clients. (In SCHOOLCRAFT, V., ed.: Nursing in thecommunity•. New York: J. Wiley & sons, p.209-231).

HAZZARD, W.R. 1976: Aging and atherosclerosis : Interactions with diet,heredity, and associated risks factors. (~ROCKSTEIN, M. &SUSSMAN, M.L.,eds.: Nutrition, longerity and aging. New York: Academic press, p.143-196).

HEDLEY, M.R. 1983: Concepts and principles of nutrition for public healthnurses. Canadian Journal of Public Health, 74(6), November/December 1983

. 393-395.

HERBOLD, N.H. 1978: Community nutrition. (~HOWARD, R.B. &HERBOLD, N.H.:Nutrition in clinical care. New York: McGraw-Hill book company, p.268 ­289) •

HICKLER, R.B. &WAYNE, K.S. 1984: Nutrition and the elderly. AFP, Vol. 29(3),March 1984:137-145.

Hospitaaldieetkundige, Tygerberghospitaal, 1985 : Voedingsorg vir die bejaar­de. Senior Nuus, Vol. 17(3), September 1985:2.

HOWARD, R.B. &HERBOLD, N.H. 1978: Nutrition in clinical care. New York:McGraw-Hill book company.

HUDSON, M.F. 1981: The older adult, primary care and the geriatric nursepractitioner. (~COPP,L.A., ed.: Care of the aging. Edinburgh: ChurchillLivingstone, p.114-136).

JAKUBCZAK, L.F. 1976: Behavioral aspects of nutrition and longerity in ani­mals. (In ROCKSTEIN, M.L. &SUSSMAN, M.l., eds.: Nutrition, longerity andaging. New York: Academic press Inc., p.103-122).

JEFFERYS, M. 1985: The elderly in society. (~BROCKLEHURST, J.C., ed.Textbook of geriatric medicine and gerontology. Edinburgh: Churchilllivingstone, p.961-981).

170

KARPOWICH, D. 1980~ Needs of the elderly and health promotion. (In FUTRELL,M., BROVENDER, S.,McKINNON-MULLET, E. & BROWER, H.T.: Primary health careof the older adult. Massachusetts: Duxbury press, p.25-48).

- -

KIRCHHOFER, A. 1983: Dietary compliance .. (.!..!! FELDMAN, E.B. ,ed.: Nutritionin the middle and later years. Boston:J. Wright, p.305-314).

KORSTEN, M.S. & LIEBER, C.S. 1983: The elderly alcoholic. (.!.!!. FELDMAN, LB.,ed.: Nutrition in the middle and later years. Boston: J. Wright, p.93-106).

KUSKE, LT. 1983: Quackery and fat diets. (.!!!. FELDMAN, LB., ed.: Nutritionin the middle and later yeats. Boston: J. Wright, p.291-303).

LABADARIOS, D. &GOUWS, E. 1987: Nutrition in the elderly. S.A. Journal of. - ... ,

Continuing Medical Education, Vol. 5(6), June 1987 : 51-58.

LEAHY, K.M., COPP, M.M. &JONES, M.C. 1982: Community health nursing Fourthedi t ton. New York:. McGraw-Hill book company.

LEARNER, R.M. & KIVETT, V. R. 1981: Di scriminators of Perceivers of Dietaryadequacy among the rural elderly. Journal of the American Dietetic Asso­ciation, Vol. 78, April 1981 : 330-337.

LEVEILLE, G.A. &CLOUTIER, P.F. 1986: Role of the food industry in meetingthe nutritional needs of the elderly. Food technology, Febr. 1986:82-88.

LOUW, D. 1973: h OOrsig van die geskiedkundige ontwikkeling van die ver-. .

pleegsorg van bejaardes. (.!.!!. BEJAARDESORG VIR VERPLEEGSTERS, Mei-Junie1973. Pretoria: Johnson en Johnson, p.1'-16).

MACMILLAN, M.S. 1985: Nutrition. (.!.!!. CORMACK, D.F.S., ed.: Geriatric nursing.Oxford: Blackwell scientific publications, p.249-264).

MASORO, E.J. 1985: Nutrition and aging - a current assesment. Journal ofNutrition, Vol. 115(7), July 1985 : 842-848.'

171

McKINNEY, R.V. jr. & CLARK, J.W. 1983: Nutrition-related oral problems.(.!:!!. FELDMAN, LB., ed.: Nutrition in the middle and later years. Boston:J. Wright, p.227-264).

MICKELSON, O. 1976: The possible role of vitamins in the aging process. (l!!ROCKSTEIN, M. &SUSSMAN, M.C., eds. : Nutrition, longerity and aging.New York: Academic press Inc., p.123-147).

MOEHRLIN, B.A., WOLANIN, M.O. & BURNSIDE, I.M. 1981: Nutrition and the elder­ly. (l!! BURNSIDE, I.M., ed.: Nursing and the aged; Second edition. NewYork: McGraw-HU 1 book company, p,323-348).

MORRIS, C.G. 1976: Psychology : An introduction; Second edition. New Jersey:. Prentice-Hall Inc.

MUNRO, H.N. 1982: Nutritional requirements in the elderly. Hospital Practice,17 Aug. 1982 : 143-149; 152-154.

MURRAY, R.B., HUELSKOETTER, M.M.W. &O'DRISCOLL, D.L. 1980: The nursing pro­cess in 1ater rna turi ty. New Jersey: Prentice Ha 11 Inc.

NANGERONI, J. &PIERCE, P.S. 1985: A geriatric nutrition program designed toimprov.e independence in feeding. Hospital and Community Psychiatry, 36(6},June 1985 : 666-667.

NEUHAUS, R.H. &NEUHAUS, R.H. 1982: Successful aging. New York: J. Wiley &Sons.

O'HARA-DEVEREAUX, M., ANDREWS, L.H. &SCOTT, C.D. 1981: Eldercare a practicalguide to clinical geriatrics. New York: Crune &Stratton publishers.

PATRICK,M. 1979: The elderly and their responses to aging. (l!! CARNEVALI,D.L. & PATRICK, M., eds.: Nursing management for the elderly. New York:J.B. Lippincott company, p.41~52).

RAAB, D. &RAAB, N. 1985: Nutrition and aging. The Canadian nurse, 81(3),March 1985 : 24-26; 58.

172

REDFERN, S.J. 1981: Evaluating care of the elderly. British perspective. (!!!COPP, L.A., ed.: Care of the aging. Edinburgh: Churchill Liv.ingstone,p. 168-191) •

ROBB, S.S. 1984: The elderly in the United States. (!!! YURICK, A.G., SPIER,B.L, ROBB, S.S. &EBERT, N.J.: The aged person and the nursing process;Second edition. Connecticut: Appleton-Century-Crofts, p.33-64).

ROBB, S.S. 1984: Environmental resources and social services defined. (!!!YURICK, A.G., SPIER, B.E., ROBB, S.S. &EBERT, N.J.:. The aged person andthe nursing process; Second edition. Connecticut: Appleton-Century-Crofts,p.137-188) •

ROBI.NSON, C.H. &LAWLER, M.R. 1982: Normal and therapeutic nutrition; Six­teenth edition. New York: Macmillan publication company.

ROCKSTEIN, M. & SUSSMAN, M.L, eds. 1976: Nutri.tion, longerity and aging.New York: Academi.c press Inc.

RoSCHER, C.I. 1973: The social and emotional needs of the aged. (!!! BEJAARDE­SORG VIR VERPLEEGSTERS,.Mei-Junie 1973. Pretoria: Johnson &Johnson,p.68-72) •

ROSSMAN, 1. 1981: Human aging changes. (In BURNSIDE, 1.M., ed.: Nursing andthe aged; Second edition. New York: McGraw-Hill book company, p.30-40).

SCHOOLCRAFT, V., ed. 1984: Nursing in the community. New York: J. Wiley &Sons.

SCHOUTEN, J. 1982: Environmental planning and community care. (!!! DEPARTMENTOF HEALTH AND WELFARE : Report - Southern African Conference on the careof the Aged - The aged in the Modern Society. Preto~ia: Conferama,p.24-28).

SCHRoCK, R.A. 1985: Elderly people in contemporary society. (!!! CORMACK, D.F.S., ed.: Geriatric nursing. Oxford: Blackwell scientific publications,p, 14-25).

173

SHANK, R.E. 1976: Nutritional characteristics of the elderly. (In ROCKSTEIN,M. &SUSSMAN, M.L., eds.:Nutrition, longerity and aging. New York:Academic press Inc. , p.9-28).

SKAIEN, P. 1981~ Inadequate nutrition in the elderly: A stumbling block to..... -.' ... - . - _ .. - ..

good health. Family and Community Health, Vol. 3 : 61-66.

SNOOK, J.T. 1984: Nutrition a guide to decision-making. New Jersey: ,Prentice­Hall Inc.

STRATING, A. 1973: Die bejaarde in ons samelewing. (~BEJAARDESORG VIR VER­PLEEGSTERS, Mei-Junie 1973. Pretoria. Johnson en Johnson, p.1-10).

SIUNKARD, A.J. 1976: Nutrition, aging and obesity. (.!!!. ROCKSTEIN, M. &

SUSSMAN, M.L., eds.: Nutrition, longerity and aging. New York: Academicpress Inc., p.253-284).

SUID-AFRIKAANSE NASIONALE RAAD VIR BEJAARDES, 1981: Handboek oor dienste virbejaardes. Kaapstad: Maderberger Foundation Fund.

SUIWELRAAD, 1987: Voedsel vir die bejaarde.Senior Nuus, Vol. 20(2), Junie

1987 : 2.

THOMAS, S. 1984: Nutrition and diet for the elderly. (.!!!. YOUNG, P., ed.:Nursing the aged. Cambridge: Woodhead~Faulkner, p.109-116).

TOMAIOLO, P.P., ENMAN, S•. &~RAUS,V.1981: Preventing and treating malnutri­tion in the elderly. Journal of Parenteral and Enteral nutrition, Vol.5(1),Jan./Febr. 1981 : 46-48.

TREECE, E.W. &TREECE, J.W. 1977: Elements of research in nursing. St. LouisMosby company.

UYS, H.H.M. &SASSON, A.A. 1983: Navorsingsmetodologie in die verpleegkunde.Pretoria: Haum.

174

VAN DER MERWE, C.V. 1982: Openingsrede. (.!.!!. DEPAR~EMENT GESONDHEIDSDIENSTEEN WELSYN :. Verslag : Suider-Afrtka Konferensie oor bejaardesorg - Diebejaarde in die moderne samelewing. Pretoria: Konferama, p.4-6).

VENTER, LH. 1982:. Evaluasie :. Gemeenskapsdienste. (!!!. DEPARTEMENT GESOND­HEIDSDIENSTE EN WELSYN : Verslag - Suider-Afrika konferensie oor bejaarde­sorg - Die bejaarde in die moderne samelewing. Pretoria: Konferama,p.43-50).

VAN RENSBURG, l.M. 1973: '[oeding van bejaardes. (!!!. BEJAARDESORG VIR VER­PLEEGSTERS. Mei-Junie 1973. Pretoria: Johnson en Johnson, p.23-31).

VAN RENSBURG, F.A. 1986: Die toekoms lyk duister weens inflasie. Senatus,. 13(3), Junie 1986 : 3.

WALKER, A.R.P. 1987: Nutrition and public health. S.A. Journal of ContinuingMedical Education, Vol. 5(6), June 1987 : 15-20.

WAYNE, R., BIDLACK, W.R., KLRSCH, A. &MESKI~, M.S. 1986:. Nutrition require­ments of the elderly. Food technology, Febr. 1986 : 61-70; 88.

WEBER, H. 1980: Nursing care of the elderly. Virginia: Reston publishingcompany.

WEINER,M.B., BROCK, A.J. &SNADOWSKY, A.M. 1978: Working with the aged.New York: Prentice-Hall Inc.

WICHT, C.L. 1985: Die gemeenskap as bron vir gesondheidsdienste aan die be­jaarde. Senior Nuus, Vol. 18(2), Junie 1985 : 1-2.

WICHT, C.L. 1986: Gemeenskapsorg en dienste vir die toekoms. (.!.!!. SUID-AFRI­KAANSE NASIONALE RAAD VIR BEJAARDES, Streekskonferensie, Wes-Kaapland.Die praktiese implementering van gemeenskapsdienste aan die bejaarde.7 November 1986 : 1-5).

WILLIAMS, S.R. 1977: Nutrition and diet therapy; Third edition. St. LouisC.V. Mosby company.

175

WICHT, C.L. 1984: Die bejaarde en sy kwale. Pretoria: Haum.

WORTHINGTON, B. 1979: Nutrition. (In CARNEVALl, D.L. & PATRICK, M., eds. :. Nursing management for the elderly. New York: J.B. Lippincott company,

p.137-167).

WRIGHT, W.B. 1984: The aging process. (In YOUNG, P., ed. Nursing the aged.Cambridge: Woodhead-Faulkner, p.1-10).

YEN, P.K. 1986: Ten tips for teaching. Geriatric nursing, 7(2), March/April

1986 : 112-113.

YOUNG, P., ed. 1984: Nursing the aged. Cambridge: Woodhead-Faulkner.

YURICK, A.G., SPIER, B.E., ROBB, S.S. &EBERT, N.J. 1984: The aged personand the nursing process; Second edition. Connecticut: Appleton-Century­

Crofts.

176

VRAELYS : EETGEWOONTESVAN DIEBEJAARDES:

A. BIOGRAFIESE DATA:

1. Woonarea1 2 3 4 5 6 7 8 9 10:

BYLAAG Ha)

"" /

\ I

I . ;" J;" ',-_."

1 - 3

v . ,.-

2. Geslag1 M

3. Ouderdomsgroep1 65 - 74jr

4. Huwelikstaat1 Nooit getroud3 Geskei5 Vervreem

2 V

2 75jr

2 Getroud4 Weduwee/Wewenaar

4 - 5

. 7

8

5.

6.

7.

8.

9.

Kerkverband: -------------------------------------Skolastiese kwalifikasies

1 Std. 6/8 2 Std. 10 93 Na-skoolse opleiding

Inkomstegroep1 o - R100 2 R100 - R2003 R200 - R300 4 R300 - R400 105 Werk nog 6 Meer

Behuising1 Huis 2 Woonstel3 Granny-woonstel 4 Losieshuis 115 Ander

Woon u1 Alleen 2 By man/vrou3 By familie 4 By vriende 12

5 Ander

177

B. GESONDHEIDSTOESTAND:

10. Het u enige van die volgende kroniese siektetoestande?l' Suikersiekte 2 Artritis3 Hoe cholestrol 4 Maagseer5 Dikdermprobleme 6 Seer tande/tandvleis7 Depressie 8 Hipertensie9 Ander 10 Geen

.' ..., 13

14

.. 15

f~'19

16-17

t: 18

siektetoestand?2 Nee

11. Ontvang u behandeling vir u1 Ja3 Nie van toepassing

12. Volg u n spesiale dieet as gevolg van u siektetoestand?1 Ja 2 Nee3 Nie van toepassing

13. Kan u n spesiale dieet bekostig?1 Ja 2 Nee 20

14. Byt en kou u voedsel maklik?1 Ja 2 Nee 21

15. Benodig u tans tandheelkundige dienste?1 Ja 2 Nee3 Weet nie

22

16. Is hierdie dienste finansieel maklik beskikbaar, indien nodig?1 Ja 2 Nee3 Weet nie

17. Benodig u tans n bril/leesbril?1 Ja 2 Nee

18. Is oogkundige dienste finansieel1 Ja 23 Weet nie

maklik beskikbaar?Nee

19. Is n Suster in u area beskikbaar om gesondheidsprobleme meete bespreek?

1 Ja 2 Nee3 Weet nie

26

178

c. VOEDINGSGEWOONTES:

(a) Koopgewoontes20. Hoeveel geld spandeer u maandeliks aan voedsel?

1 Geen 2 R50 - R100 i' \ 27,3 R100 - R150 4 R150 - R200 . j.. .-"

5 R200 - R250

21- Vir hoeveel persone word voedsel gekoop met die geld?.r":«

1 2 3 4 5 6 ) 287 Meer 8 Nie van toepassing ....~- /

22. Wie doen meestal u inkopies?1 Self 2 Man/vrou -

f

3 Familie/vriende 4 Bediende i . 29<::

5 Ander

23. Hoekom doen u nie self u inkopies nie?1 As gevolg van siekte 2 Fisiese gebrek 303 Gebrek aan vervoer 4 Bang om uit die huis te gaan -5 Ander 6 Nie van toepassing \

' 31"-../

24. Hoe gereeld word inkopies gedoen?,r

1 Weekliks 2 Maandeliks I ' 32"

J.'

36

c) 34

\ 35...J'

-:

( 33I

-.J

2 Kafee4 Dienssentrum

Voorbereiding van etesWatter kookgeriewe gebruik u meestal in u woonplek?

1 Stoof - elektries/gas 2 Stoof - hout/kool3 Mikrogolf oond 4 Warmplaat5 Primus 6 Ander7 Gebruik geen

26.

25. Van watter vervoer maak u meestal gebruik om inkopies te doen?. 1 Eie motor 2 Vriende/Familie motor

3 Bus 4 Trein5 Stap 6 Nie van toepassing

Woon u naby 'n

1 Inkopiesentrum3 Busroete

(b)

27.

173

28. Watter bewaringsgeriewe gebruik u meestal in u huis?1 Yskas 2 Vrieskas3 Ander 4 Geen

Wie berei meestal

i 38\ ...

Man/vrouDienssentrumKerkAnder

u hoofmaaltyd?2

4

6

8

Famil ie/vriendeAanry-etesBediende

Self1

3

5

7

29.

30. Wie berei u etes oor naweke?1 Self3 Familie/vriende5 Ander

2 Man/vrou4 Bediende " 39

~ -... ~.

31. Hoekom bereik u nie self etes nie?1 As gevolg van siekte 2 Fisiese gebrek3 Kan nie kook nie 4 Gebrek aan kookgeriewe5 Gerieflik 6 Vervelig/duur om vir een te kook7 Ander 8 Nie van toepassing

32. Wanner eet u die voorbereide etes?1 Dadelik 2 Later wanner u honger/lus word

l 40l.,I/" \ 41

42

(c)

33.EetpatroonHoeveel maaltye eet u

1 234 5

gewoonlik per dag?6 7

34. Wat eet u vir ontbyt?1 Gebalanseerd3 Niks

2 Ongebalanseerd f: 44

35. Wat eet u vir middagete?1 Gebalanseerd3 Niks

2 Ongebalanseerd45

36. Wat eet u vir aandete?1 Gebalanseerd3 Niks

2 Ongebalanseerd () 46

37. Waar eet u gewoonlik u1 Tuis3 Dienssentrum5 Hotel

hoofmaaltyd?2 By familie/vriende4 Losieshuis6 Ander

2 Saam met mense38. Eet u meestal

1 Alleen

39.

180

Indien u nie 'n goeie aptyt het s

1 Peusel tussen etes 23 Medikasie 45 Ander 6

wat beinvloed u aptyt?SiektetoestandEensaamheid/DepressieHet 'n goeie aptyt

49

40. Wanneer eet u u hoofmaaltyd?1 Soggens 2 Middae3 Saans

41. Hoe gereeld eet u vleis/witvleis?1 Elke dag 2 Alternatiewe dae3 3x per week 4 1x per week5 Ander 6 Nooit

l/50

51,." ../

42. Hoe gereeld eet u groente?1 Elke dag3 3x per week5 Ander

2 Alternatiewe dae4 1x per week6 Nooit

r··52

43. Hoe gereeld eet u vars1 Elke dag3 3x per week5 Ander

vrugte?2

4

6

Alternatiewe dae1x per weekNooit

53

44. Watter vloeistowwe drink u gedurende die dag?1 Water 2 Tee/koffie3 Vrugtesappe 4 Gesondheidsdrankies5 Ander

45. Hoeveel glase melk/poeiermelk drink u per dag?1 234 5 67 Meer 8 Geen

I 54_.Jr-

\ I 55",.....,,,,,'/'

56

46. Wat bepaal die tipe voedsel1 Aptyt3 Finansies5 Kookgeriewe

wat u eet?2 Siektetoestand4 Eensaamheid/Depressie6 Ander

,..--.

57

181

47. Is u,...- "

581 Oorgewig 2 Ondergewig I \

;3 Normale'gewig ~-'

D. VOORLIGTING:

48. Het n bejaarde dieselfde hoeveelheid voedingstowwe nodig asn volwassene?

1 Ja 2 Nee ('\) 593 Weet nie ...... __.,/

49. Gaan voedingswaarde verlore as voedsel nie dadelik geeet ofgevries word nie? ,-.

I 601 Ja 2 Nee \...J

3 Weet nie

50. Suikersiektelyers behoort altyd n diabetiese dieet te volg algebruik hul insulien/suikertablette?

1 Ja 2 Nee 61"'--/

3 Weet nie

51. Kalsium is noodsaaklik in die daaglikse dieet omdat dit brosheidvan bene voorkom?

2 Nee62

1 Ja 'oJ3 Weet nie

182

BYLAAG 1(b)

ONDERHOUDSVRAELYS A:

VRAAG 1:Watter dienste is beskikbaar aan die bejaarde in Genniston?

VRAAG 2:Is daar enige finansiele uitgawes verbonde aan die dienste?

VRAAG 3:Word enige vervoer verskaf na- en van die dienste?

VRAAG 4:Hoe word die beskikbare dienste geadverteer?

VRAAG 5:Word die dienste benut? (verskaf getalle indien moontlik)

VRAAG 6:Watter dienste is beskikbaar ten opsigte van voedselvoorsiening en wordenige voedingsvoorligting verskaf?

VRAAG 7:Met watter ander gemeenskapshulpbronne is daar skakeling?

VRAAG 8:Hoeveel persone is betrokke by die dienslewering en hul professionelekwalifikasies?

ONDERHOUDSVRAELYS B:

183BYLAAG l(c)

VRAAG 1:

Watter voedseldienste is beskikbaar aan bejaardes in Germiston?

VRAAG 2:Verskaf supermarkte enige vervoer na- en van supermarkte en enige hulp metdie aflaai van inkopies?

VRAAG 3:Hoe word spesiale dienste aan bejaardes geadverteer?

VRAAG 4:Word die spesiale dienste benut?

VRAAG 5:Word enige ~oedingsvoorligting aan be~aardes gegee?

184

BYLAAG 2

TABEL 3.4 OPSOMMING VANBEJAARDE POPULASIEl.N GERMISTON,SAAMGEVATIN 10 AREAS

.AREA NOMMER WOONAREA INGERMISTON POPULASIE TOTAAL

1 Elandsfontein 15Harmelia 11Highway Gardens 11Klopperpark 51Kruinhof 83Meadow Brook 7 178

2 Barvallen 14Gerdview 118

. Homestead 86Marlands 50Primrose-Oos 184Rustivia 8Woodmere· 18 478

3 Dawnview 72

Fishershi1l 107Solheim 97Sunnyridge 136Symhurst 65Wannenburg 63 541

4 Primrose 668 668

5 Malvern Dos 137Primrose Hill 125Simmer &Jack 10Wychwood· 199 473

6 Driehoek 65Genniston 516 581

185

AREA NOMMER WOONARE~ IN GERMISTON POPULASIE TOTAAL

7 Delville 225Denlee 48Klippoortjie 42Webber . 33 348

8 Albermarle 38Castleview 10Dinwiddie 98

. Hazeldene 66Hazel park 10Lambton 239

. Wadeville· . 2 463

9 Cruywagen Park 17Elsburg 250Estera 31Lambton Gardens 9Mimosa Park 6Parkhill Gardens 47Tedstoneville 107 469

10 Elspark 85Leondale 68Rondebult 25 178

POPULASIE TOTAAL. . - . . . . . . . . - . 4377