Eötvös Loránd Universiteit Orsolya Réthelyi Culturele betrekkingen tussen Nederland en HongarijeBBN-NED-611

DE HERINNERING VAN ADMIRAAL

MICHIEL DE RUYTER

Anna Koós – Fruzsina Talabos

2012.

- 1 -

Inhoud

Inhoud......................................................1

Inleiding...................................................2

1. Overzicht van de theoretische achtergrond van de studie2

2. Michiel de Ruyter: held, symbool, voorbeeld............4

Het leven van Michiel de Ruyter.............................4

3. Michiel de Ruyter: de Bevrijder........................7

Bevrijding van de Hongaarse predikanten.....................8

4. De herinnering van Michiel de Ruyter in Hongarije......9

Bibliografie...............................................11

- 2 -

Om over het verleden te kunnen nadenken of over de inhoudelijke kant

daarvan te kunnen uitlaten, moeten we eerst de verhouding tussen de

herinnering, evenals de geschiedenis en het verleden ophelderen.

Voornamelijk als het om gemeenschappelijke geschiedenis,

gemeenschappelijke verleden gaat.

Het onderwerp van onze vroegere onderzoek was het verhaal van

Admiraal Michiel de Ruyter en de Hongaarse protestant galeislaven

predikanten, en het proces, waarbij de admiraal de held werd eerst

van het Nederlandse volk, later van de Hongaarse protestanten, en

tegelijkertijd de vertegenwoordiger en het belangrijkst symbool van

de Nederlandse-Hongaarse vriendschap. Tijdens het onderzoeken van

het vandaag nog levende beeld van Michiel de Ruyter is het voor ons

tevoorschijn gekomen hoe verschillend de voorstellingen over zijn

persoonlijkheid in de twee landen zijn, maar ook binnen één land.

Het is natuurlijk niet verrassend omdat daar er al vier eeuwen

voorbij ging maar dat gaf ons het initiatief dat wij in onze

voortdurende onderzoek, waarvan het onderwerp de herinneringen van

Michiel de Ruyter en de Hongaarse galeislaven is, kiezen we als

uitgangspunt de theorieën van het historieschrijven van onze moderne

tijd. De begrippen van deze theorieën gebruikend vinden we dat wij

dichterbij kunnen komen tot het begrijpen van één moment van ons

gemeenschappelijk verleden en ook tot wat het vandaag betekent.

1. Overzicht van de theoretische achtergrond van de studieTerwijl het zwaartepunt van onze eerdere onderzoek daarin lag, welke

handelingen, karaktertrekken en omstandigheden Michiel Adrianszoon

de Ruyter tot een held éérst van zijn tijd en daarna tot een

emblematische figuur ook nog van vandaag zowel voor Nederlanders als

voor Hongaren maakten, willen wij nu graag erop toelichten, hoe en

de collectieve Nederlandse en Hongaarse herinnering de figuur van de

- 3 -

admiraal bewaart, wat voor historische ervaring dienden zijn daden

voor de huidige mens.

De theoretische achtergrond hiervoor geeft ons voornamelijk de

waarnemingen van Paul Ricouer1 over de relatie van de

geschiedschrijving en de herinnering. Ricoeur schrijft dat de door

historici opgeschreven gebeurtenissen, omdat ze niet direct

geobserveerd kunnen worden, zijn alleen vertegenwoordigingen van het

“werkelijke” verleden. Op basis hiervan interpreteren wij het

verleden als reconstructie, zoals de beschrijvingen van de

handelingen van de Admiraal, en de legendarische figuur van hem als

refiguratie. Ricoeur stelt vast dat de betrouwbaarheid niet allen

het indirecte, representetieve (soms fictieachtige) karakter van de

geschiedschrijving beïnvloedt, maar ook het gevoel van de

verantwoordelijkheid en schuldigheid tegen het verleden.2 Als wij ons

met de geloofwaardigheid van de beschrijvingen over Michiel de

Ruyter bezig houden, moeten we er rekening mee houden dat er een

bepaald effect is door de eer van een nationale held, die een

invloed op de beschrijvingen heeft. In het geval van de galeislaven

moeten we rekening houden met de betekenis voor de Hongaarse

protestantse gemeente, en met het hierdoor komend gevoel voor het

verleden en voor de Admiraal.

Onze huidige historische bewustzijn komt van de historische

ervaringen van de eerdere onderzoekers, en van die die over de

gebeurtenissen van het verleden verslag gafen. De bepaling van de

historische ervaring is verschillend van auteur tot auteur, maar de

mening van significante historici en filosofen overeenstemt daarin,

dat de historische ervaring is, “toen »de historie« in de

deelnemers, of in de daarover een geloofwaardige beschrijving1 Paul Ricoeur (1913–2005), Franse filosoof. De voornaamste thema’s van zijnwerken waardoor hij bekend is geworden, zijn de menselijke vrije wil, de interpretatie van literaire teksten, en de geschiedkkundige basisbegrippen.2 Ricoeur, Paul: ‘A szöveg világa és az olvasó világa’, vert. Martonyi, Éva.Narratívák 2. Történet és fikció, ed. Thomka, Beáta, Bp., Kijárat, 1998, 9-10.

- 4 -

krijgende personen, bewust wordt”.3 Dit historische bewustzijn, die

de collectieve herinnering bewaart, vormt het geschiedenisschrijven

voortdurend. De collectieve herinnering, volgens de interpretatie

van Ricoeur, dient tegelijkertijd als bron voor de

historieschrijvers en past zich aan aan de geschiedenis.4

Sleutelbegrip van deze geschiedenisinterpretatie is dus de

representatie.

We vonden het belangrijk om deze begrippen te verklaren, het

benadrukken van de reconstructieve vorm van het historieschrijven en

daardoor het probleem en kwestie van de geloofwaardigheid al aan het

begin van onze studie, omdat wij het onderwerp van onze studie

alleen maar door historische reconstructies kunnen onderzoeken, toch

wij streven naar een meest authentieke analyse van een

gemeenschappelijk hoofdstuk van het gemeenschappelijk verleden.

Zoals de eerdere verwerkers van dit onderwerp. In het voorwoord van

de twee auteurs van de bundel ‛Michiel de Ruyter és Magyarország”

kunnen wij het volgende lezen:

“goed, om zonder overdrijving en zonder historische fouten,

mogelijk objectief, laten we door het oog van de mens uit de 21ste

eeuw de rol [van Michiel de Ruyter] zien. Het was ook de bedoeling

van die conferentie”, op 26. Oktober 2007, van welke materialen zij

de studiebundel hebben samengesteld.5 De vraag naar de

geloofwaardigheid is niet alleen in de 21ste eeuw tevoorschijn

gekomen. Al de redacteur, van de in 1976 verschenen Galeria Omnium

Sanctorum, László Makkai houdt zich bezig met dit probleem.

3 Banyár, Magdolna: ‘Megjegyzések a történelmi tapasztalatról és a történelem szerepéről’, Vaisnavizmus és történetiség, XII/1., 2009., geraadpleegd 28 november 2012. Beschikbaar via: http://tattva.hu/index.php?tattva=cikk&id=1064 Knotter, Ad: ‘Geschiedenis, geschiedschrijving, herinnering over de geschiedopvatting van Paul Ricoeur.’ Krisis, 2010, Issue 1, p. 78-79., 90. 5 Bitskey, István és Pusztai, Gábor (Red.): ‘Előszó.’ Michiel de Ruyter és Magyarország. Debrecen, DE Néderlandisztika Tanszék, 10-11. p.

- 5 -

Het is blijkbaar, het geschiedschrijving al eerder met veel

overdrijving en materiele vergissingen heeft geleverd over de

werkelijke gebeurtenissen en over hun latere collectieve

herinnering.

- 6 -

2. Michiel de Ruyter: held, symbool, voorbeeld

Dankzij zijn uitstekende vaardigheden en door de wendingen in

de geschiedenis is Michiel Adriaenszoon de Ruyter uit een

hoogbootsmanjongen de Admiraal van de Nederlandse Vloot

geworden die ook al in zijn eigen tijd als held wordt

geïntroduceerd. In de literatuur van zijn tijd wordt er over

zijn naam en zijn handelingen met eer geschreven.

‘Zeegepilaar, oover den vierden zeeslag van den eedelen

doorluchtigen heer Michiel A. de Ruiter, [...]’ is de titel van het door

Johan Six van Chandelier geschreven gedicht uit 1673.

MICHIEL DE RUYTER (24 maart 1607 - 29 april 1676)

Hij werd geboren in Vlissingen (in een havenstad in het zuidwesten

van het huidige Nederland) als zoon van een bierdrager op naam

Michiel Adriaenszoon, midden in de Tachtigjarige Oorlog. De

Tachtigjarige Oorlog was een opstand en strijd in de Nederlanden

vanaf 1568 tot 1648. Hij werd van de school verwijderd wegens zijn

slecht gedrag en al op zijn 11-jarige leeftijd begon hij te werken

als hoogbootsmansjongen: dit was zijn eerste stap naar de zee. Hij

naam al jong aan gevechten tegen de Spaanjaarden deel, en tijdens de

oorlog maakte hij een carrière op zee. Hij werkte als stuurman, als

kaper-kapitein, en had een tijdelijke dienst op oorlogsschepen ook,

en hij kreeg steeds hogere posities. Met zijn eigen schip, Salamander

had hij tochten naar Marokko en West-Indië: zijn succes als koopman

werd ook steeds groter. Toen hij 45 jaar oud was, wilde hij zich uit

zijn beroep terugtrekken.

Maar in 1652 brak de Eerste Engelse Oorlog uit en De Ruyter

werd uitgenodigd voor de Zeeuwse vloot te leiden. Hij werd

vicecommandeur onder Witte de With, en naam hij deel aan taalloze

slagen en tochten tussen 1652 en 1665 tegen de Engelse vloot, tegen

- 7 -

Zweden, Algiers, Portugezen, en tegen andere vijandelijke vloten.

Bij de konvooireizen naar de Middellandse Zee, naar Marokko, Algiers

en Tunis kocht hij veel Nederlandse slaven vrij. Tijdens de Tweede

Engelse Oorlog (1665-1667) werd hij Luitenant-admiraal, en vocht hij

met succes tegen de Engelsen. In 1667 in de ‘legendarische tocht

naar Chatham’ werd de hele Engelse vloot vernietigd door de

Nederlandse vloot onder het bevel van Admiraal Michiel de Ruyter en

Cornelis de Witt. Het vlaggenschip, de Royal Charles werd ook

buitgemaakt. Deze groote verlies voor de Engelsen leidde tot einde

van de oorlog.

In 1672 voerde de Republiek strijden tegelijk met Frankrijk,

evenals Munster en Keulen. Dit was de beroemde Rampjaar, maar

dankzij De Ruyter konden de vijandelijke strijdkrachten niet aan

land gaan, zo het land was verdedigd uit de richting van de zee. Met

zijn heldendaden behield hij de onafhankelijkheid van zijn

Vaderland: in deze tijd was de admiraal al beschouwd als een

nationale held. Maar hij voelde zich al oud verder te vechten, toch

zijn aftreding steeds weer werd afgewezen. In 1676 vocht hij tegen

de Franse vloot, in een van de slagen werd De Ruyter op 22 april

gewond door een kanonskogel aan zijn been. Na een week stierf hij

aan zijn dodelijke verwondingen.

- 8 -

Na het sneuvelen van Michiel de Ruyter was de hele natie in de

rouw. In het jaar van zijn dood heeft Adrianus Severinus ‘Het

beroemde leven en sterven van den seer doorlugtigen Heere, de Heer

Michael de Ruiter ... vertoond in een korte lykreden’ (1676)

geschreven. Henricus Rulaeus (1611-1680), de gereformeerde

predikant was vanaf 1640 in Amsterdam, gaf een leerrede uit in

1677 met de titel ‘Zions Rouw-klage, over de doodt van den

edelen kloeckmoedigen zee-heldt Michiel de Ruyter, luytenant admirael

generael [...]’. In het met zes jaar na zijn dood verschenen

boek van Lambert van den Bos (1610-1698), ‘Leeven en daaden

der doorluchtigste zeehelden, beginnende met de tocht na Damiaten,

voorgevallen in den Jare 1217 en eindigende met den beroemden

Admirael M.A. de Ruyter […]’ (1683) is Michiel de Ruyter als

een van de meest aanzienlijke zeehelden gecanoniseerd. Hij

wordt al in zijn leven als een “doorluchtige” admiraal geëerd,

maar sindsdien hij gestorven had, hield de Nederlandse

colletieve herinnering in gedachten tussen zijn grootste

helden. (De cursiveringen komen voor ons rekening.)

De eerste biografie wat over De Ruyter is verscheen,

speelt een buitengewone rol daarin, dat hij van nationale held

tot een nationale symbool werd. De zoon van Michiel de Ruyter,

Engel verzocht Gerard Brandt (1626-1685), de Amsterdamse

predikant en biograaf een levensbeschrijving over zijn vader

te schrijven.

Met medewerking van De Ruyters weduwe en kinderen en op

basis van de vraaggesprekken met talrijke tijdgenoten, en het

gebruik met scheepsjournalen en andere nagelaten documenten

schreef hij een zeer uitgebreide biografie van 1063 pagina’s.6

6 http://nl.wikipedia.org/wiki/Gerard_Brandt, geraadpleegd 28 november 2012

- 9 -

De bundel ‘Het leven en bedryf van den heere Michiel de

Ruyter’ verscheen in 1687, en had meteen een groot succes. Het

werd ook gauw in het Duits en Frans vertaald. Brandt’s

‘magnum opus’7 had een essentiele invloed op veel van de latere

werken, en hierdoor op de collectieve herinnering van de

Nederlanders en op de historische ervaring van het grotere

deel van de wereld over de admiraal. Maar deze biografie

voldeed aan de moderne eisen van een wetenschappelijke

biografie niet helemaal. Brandt was niet te objectief, en

houdt onvoldoende afstand tot zijn onderwerp en zijn bronnen

waren onzeker, hij steunde niet zelden op onbetrouwbare

geruchten.8 Maar de bundel was algemeen geliefd, en Michiel de

Ruyter admiraal werd de meest beroemde Nederlandse held. De

later verschenen bundels over hem representeerden De Ruyter’s

daden zo dat het in aanzienlijke mate aan hem te danken is,

dat de Rebupliek zijn machtspositie bewaarde. Hij vocht in

talrijke slagen met succes voor zijn vaderland, en door zijn

heldendaden keken de andere landen tegen de Nederlandse natie

op.

Het lezen van het gedicht van Gerard Brandt volstaat om te

kunnen zien, hoe Michiel de Ruyter zette er de eerste schreden

op de weg naar om een nationale symbool te worden:

‘Aanschou den Heldt, der Staaten rechterhandt,Den redder van 't vervallen Vaderlandt,Die in een jaar twee groote KoninkrykenTot driemaal toe, de trotse vlagh deed stryken,Het roer der vloot, den arm daar Godt door strêe.

7 http://www.kb.nl/dossiers/geschiedenis/michiel-de-ruyter, geraadpleegd 28 november 20128 ibid.

- 10 -

Door hem herleef de vryheit en de vrêe.’9

(De cursiveringen komen voor ons rekening.)

In de romantische tijden (in de vroegere negentiende

eeuw) was de eis tot het formeren van nationale identiteit

steeds groter in hele Europa. De rol van verhalen zijn

gewichtig over de historische helden en hun daden, omdat ze

een denkbeeld scheppen in de collectieve herinnering, over een

bloeiperiode, wat door deze verhalen verwezenlijkbaar schijnt

in minder bloeiende tijdperk ook. (De term Gouden Eeuw, de

welvarende eeuw van Michiel de Ruyter, werd ook pas vanaf het

begin van de negentiende eeuw gebruiken.10) Het

gemeenschappelijke verleden is een van de belangrijkste

elementen van nationale saamhorigheidsgevoel. ‘Enerzijds gaat

het om duidelijke attributen van naties, zoals vlaggen,

volksliederen, optochten, munten, hoofdsteden, klederdracht,

folkloristische musea, oorlogsmonumenten, paspoorten en

grenzen. Anderzijds zijn er ook meer verborgen nationale

symbolen, zoals nationale vormen van ontspanning, typische

landschappen, helden en heldinnen, sprookjes, etiquette,

architectuur, handwerk, wettelijke procedures en opvoeding.

Deze symbolen maken de natie zichtbaar en concreet, en dragen

een sterk emotionele waarde.’11 – schrijft Alexander Dhoest

over nationale identiteit.

9 Been, Joh. H.: ‘De handteekening van Michiel de Ruijter.’ Neerlandia. Jaargang 11. Morks & Geuze, Dordrecht 1907, p. 56. geraadpleegd 29 november2012. Beschikbaar via: http://www.dbnl.org/tekst/_nee003190701_01/_nee003190701_01_0086.php, 10 http://literatuurgeschiedenis.nl/lg/goudeneeuw/literatuurgeschiedenis/lgge006.html, geraadpleegd 29 november 201211 Dhoest, Alexander: De verbeelde gemeenschap. Leuven University Press, 2004, p. 7.

- 11 -

De Ruyter werd zo een symbool, maar de romantische

heldenverering bracht zich een refiguratie van de helden in de

geschiedschrijving ook mee. De figuur van de admiraal werd

gemythiseerd ook. Waarom was er makkelijk om De Ruyter’s

figuur een nationale held, symbool en voorbeeld te vormen,

schrijft er Gábor Pusztai over: De Ruyter was de zoon van de

volk, zijn verhaal is een vooruitgang-verhaal, hij verdedigde

zijn vaderland, en in zijn tijd was geen andere gelijk

uitzonderlijke persoon.12 De beroemde schrijver van de

negentiende eeuw, Multatuli (pseudoniem voor Eduard Douwes

Dekker, 1820-1887) dacht ook zo dat de verering van Michiel de

Ruyter was overdreven en schreef hij een gedicht over de

admiraal.13 In de eerste strofe van ‘Op admiraal De Ruyter’

kunnen wij de ironie voelen:

‘Hy is op een toren geklommenEn heeft daar touw gedraaidToen is hy op zee gekommen,En werd met roem bezaaid.’

Als het nationalisme, de vaderlandsliefde nam toe, trad

ook de heldenverering op de voorgrond. De literatuur en de

geschiedschrijving had altijd daar een belangrijke bijdrage

in. Maar hoe was het in de laatste tijd? Het vereren van

helden, de vaderlandsliefde werd vanaf de jaren zestig al

ouderwets. Toen de biografie van geschiedkundige Ronald

Prud’homme van Reine in 1996 verscheen over De Ruyter, was die

niet een gewone onderzoeksgebied.14 Maar deze biografie is

gebaseerd op een helemaal nieuw onderzoek, en voldoet aan de12 Pusztai, G. ‘Michiel Adriaenszoon de Ruyter a holland nemzeti hős’. Michielde Ruyter és Magyarország. Bitskey, I., Pusztai, G. (eds.) Debrecen, DE Néderlandisztika Tanszék, 116-117. p.13 http://histoforum.net/deruyter/bron4.htm, geraadpleegt 30 november 2012

- 12 -

eisen die een moderne biografie stelt.15 (Niet als sommige

eerdere werk.) Sindsdien, in de laatste paar decennia wordt

het opnieuw belangrijk dat de nationale helden weer een rol

kunnen krijgen als voorbeelden. Op de verkiezing van de

Grootste Nederlander ( televisieprogramma in 2004 door de KRO)

eindigde De Ruyter op de zevende plaats. Uit de eerste tien

was twee een historische persoon (Willem van Oranje en Michiel

de Ruyter).16 Het boek van Ronald Prud’homme van Reine,

‘Rechterhand van Nederland’ werd ook terecht herdrukt in het

De Ruyter-jaar, in 2007.

Ter gelegenheid van dat jaar werd het onderwerp met

betrekking tot Hongaren ook opnieuw onderzocht. Het was tijd

om weer meer aandacht aan gemeenschappelijke verleden te

besteden.

3. Michiel de Ruyter: de Bevrijder

Niet lang voor zijn dood heeft Michiel de Ruyter 26 Hongaarse

predikanten bevrijd van de Spaanse galeien. De Staten-Generaal

gaf de opdracht aan de admiraal om ten bate van de protestante

galeislaven optetreden.

‘Per brief wordt ook luitenant-admiraal De Ruyter

geïnformeerd over de miserabele en droevige staat van de

Hongaarse predikanten. Hij krijgt opdracht om in overleg te

treden met de commandant van de Spaanse galeien, de prins van

14 Robert Stiphout: Michiel de Ruyter is terug - Geschiedenis: de herrijzenis van Michiel de Ruyter. 2007, geraadpleegt 30 november 2012. Beschikbaar via http://www.elsevier.nl/web/Artikel/174286/Michiel-de-Ruyter-is-terug-Geschiedenis-de-herrijzenis-van-Michiel-de-Ruyter.htm 15 http://www.kb.nl/dossiers/geschiedenis/michiel-de-ruyter, 2007, geraadpleegt 28 november 201216 http://nl.wikipedia.org/wiki/De_grootste_Nederlander, geraadpleegt 30 november 2012

- 13 -

Montesarchio, en de Hongaarse predikanten zo spoedig mogelijk

van de galeien te verlossen.’ – staat in de notulenboek van

een klerk van de Staten-Generaal (genotuleerd op 11. nov.

1675).17

De achtergrod van de gebeurtenissen stonden zich over hele

Europa verbreide processen. De contrareformatie wekte

religieuse conflicten op de gebieden van de Habsburg-dynastie.

De vrijheid van godsdienst werd ingeperkt in Koninklijk

Hongarije ook, die in die tijd onder Habsburgs bestuur stond.

De onderdrukking van protestanten was een meerdere landen

betreffende, godsdienstpolitieke zaak. Toen de

predikantenprocessen in Hongarije begonnen, wekten ze grote

verontwaardiging in de protestante wereld. In deze zaak mengde

zich De Ruyter, toen hij de Hongaarse predikanten gered.18

BEVRIJDING VAN DE HONGAARSE PREDIKANTEN

Daardoor is één van de Hongaarse-Nederlandse ontmoetingen

Michiel de Ruyter te danken: hij heeft 21 calvinistische en 5

lutheraanse Hongaarse predikanten bevrijd. Deze predikanten

weigerden in 1674 om katholiek te worden. Ook nog in dit jaar

werden bijna 800 predikanten naar het gerechtshof in Pozsony

(huidige Bratislava) ontboden. Volgens enkele bronnen werden

336 predikanten wegens rebellie ter dood veroordeeld. Keizer

Leopold gaf hen een mogelijkheid, namelijk dat ze moesten

kiezen: of bekeren ze zich tot het rooms-katholiek geloof of

ze gaan naar het buitenland. Zo kozen 42 van hen voor het

17 http://www.deruyter.org/chronologie_link_hong.pred.html?reload, 29. november 201218 Papp, Klára: A magyarországi prédikátorper történelmi háttere, p. 35-59.

- 14 -

emigreren en ze werden lopend naar Napels gebracht. Nog

onderweg stierven er drie en de anderen werden galeislaven in

dienst van de Spaanse onderkoning.

Hiertegen protesteerden natuurlijk meerdere landen, onder

anderen ook de Republiek. Admiraal Michiel Adriaenszoon de

Ruyter werd per brief over de droevige toestand geïnformeerd

en kreeg het als opdracht om mogelijk snel de predikanten te

bevrijden. Deze opdracht paste in een langere traditie. Er

zijn meerdere gebieden waar Hongarije en Nederland samenkomen.

(B. v. omdat er in Hongarije tijdens de opbloei van het

Calvinisme redelijk weinig mogelijkheden waren om een

opleiding te volgen, zijn er veel mensen naar Nederland gegaan

om daar theologie te studeren.)Michiel de Ruyter is in 1675 met een vloot naar de Middellandse

Zee gezonden om daar Spanje te helpen tegen Frankrijk. Aan de

Spaanse vloot waren galeien toegevoegd waarop zich de Hongaarse

predikanten bevonden. De predikanten werden op 11. Februari 1676

vrijgelaten en aan het dek van ‘De Eendracht’ door Admiraal de

Ruyter ontvangen. Tijdens ze het dek betraden, zangen ze religieuze

liederen. Ze moesten met diverse schepen hun weg vevolgen, en ze

kwamen in verschillende landen terecht. Ze brachten daar de roem van

hun bevrijding en van hun bevrijder, Michiel de Ruyter mee. Op 29

april 1676 overleed de Ruyter aan boord van de Eendracht. Hij werd

in de Nieuwe Kerk begraven.

4. De herinnering van Michiel de Ruyter in Hongarije

Het eerste verslag verscheen over de bevrijding van de

predikanten in 1677 met de titel ‘Kort en waaragtig verhaal

- 15 -

van de laetste vervolginge der euangelische leeraaren in

Hungarien...’. De bundel heeft Johannes van Someren laten

drukken. Maar ook de eerste biografie (Brandt, 1687.) bevatte

het verhaal over de Hongaarse galeislaven.19 De gebeurtenissen

werden als een van De Ruyter’s heldendaden gerepresenteerd. De

waarachtige geschiedenis is niet meer dan dat Admiraal Michiel

de Ruyter De Los Velez, de Spaanse onderkoning van Napels in

brief en mondeling nadrukkelijk vroeg om de predikanten vrij

te laten. Omdat de Spaanse vloot hard nodig had de hulp van de

Nederlandse vloot, De Ruyter moest alleen zijn machtspositie

gebruiken om het doel van zijn opdracht te bereiken. Wij

stellen niet, dat de vedienste van De Ruyter minder zou zijn,

omdat hij de 26 galeislaven werkelijk heeft gered. Maar dit

verhaal leeft nog steeds in het Hongaars en Nederlands

collectieve bewustzijn niet als een succesvolle diplomatiek

oplossing van een hele protestante Europa betrekkende zaak,

maar als een persoonlijke goede daad van de admiraal tegen de

Hongaren. De Ruyter schreef hierover zo ook in zijn brief aan

zijn dochter Margaretha de Ruyter en zijn schoonzoon ds.

Bernardus Somer: ‘′t Is my van herten aangenaam, dat wy deze

gevangenen so uyt de slavernie hebben bekoomen’.20

In de achtergrond staat waarschijnlijk de empathie tussen

de protestanten uit andere landen, en tussen die die vochten

voor de vrijheid van hun natie. Maar waarom dit denkbeeld zich

400 jaar later nog steeds taai houdt, is de heroïsering van de

historische figuren, wat zich in Hongarije evenzo afspeelde

19 Bitskey, István és Pusztai, Gábor (Red.): ‘Előszó.’ Michiel de Ruyter és Magyarország. Debrecen, DE Néderlandisztika Tanszék, 9. p.20 http://www.deruyter.org/chronologie_link_hong.pred.html?reload, geraadpleegt 1 december 2012

- 16 -

als in Nederland. De romantische tijd liet ook in Hongarije

zijn sporen achter op de historische betrouwbaarheid. De bron

van veel latere onderzoek is het verslag van Bálint Kocsi

Csergő, dat Péter Bod heeft in het Hongaars uit Latijn

vertaald: ‘Kősziklán épült ház ostroma’ (1676). De vertaler

voegde ook een paar zinnen toe: ‘Legyen azon dicséretes

emlékezete Ruyter Adorján Mihálynak a magyarok előtt a gályán

nyomorgó papok megszabadíttatásokért […]’.21 Dit fragment wijst

daarop dat het doel van de vertaler was ook om de herinnering

van De Ruyter leven te doen. Een andere belangrijke invloed

van deze vertaling is dat de naam van De Ruyter werd

verhongaarst. De verhongaarste namen van bekende personen

(b.v. Marx Károly, Washington György, vagy akár Verne Gyula)

is één van de middelen van het nationalisme. In Debrecen werd een standbeeld voor Admiraal Michiel de

Ruyter opgericht in 1895. Op dit monument stond de naam van de

admiraal ook verhongaarst ‘De Ruyter Mihály’ en daaronder:

‘Hollandi Tengernagy A Szabadító. 1676 február 11.’ Zijn naam kan

men soms tegenkomen: een vereniging, de Partiumi Michiel de

Ruyter Tudományos Társaság draagt zijn naam in Nagyvárad (huidige

Oradea)22, hij kreeg plaats in de Magyar Protestáns Pantheon

tussen andere opmerkelijke protestanten23, en in geschiedkundige

werken. Maar zelden op een bladzijde in de Hongaarse

geschiedenisboeken.

21 Kocsi Csergő, Bálint: ‘Kősziklán épült ház ostroma.’ (vert. Bod, Péter) A magyarországi gályarab prédikátorok emlékezete. Makkai, László (ed.) Magyar Helikon,1976, 109. p.22 www.deruyter.ro, geraadpleegt 2 december 201223 Magyar Protestáns Pantheon, http://www.lutheran.hu/z/honlapok/protestans/hollandia/ppmichielderuyter, geraadpleegt 2 december 2012

- 17 -

In verband met onze gemeenschappelijke verleden zijn er nog

steeds vergissingen. Bijvoorbeeld staat in het boek ‘De Admiraal.

De wereld van Michiel Adriaenszoon de Ruyter.’ (en op de

internet24) dat ieder Hongaars schoolkind kent de naam van De

Ruyter, en ook het verhaal van de galeislaven.25 Maar dat is bij

lange na niet zo. Wegens andere belangrijkere historische

gebeurtenissen weten er ook minder Nederlanders waarschijnlijk

over dat in Hongarije een monument staat voor de herinnering van

Michiel de Ruyter en de predikanten.

Maar in het De Ruyter-jaar werd ook in Hongarije, in

Debrecen een conferentie gehouden met de titel ‘Michiel de Ruyter

és Magyarország’, en vanuit de lezingen van deze conferentie werd

een voortreffelijk boek samengesteld. Bij het graf van Michiel de

Ruyter in Amsterdam hangt nog steeds een zilveren laurierkrans

met de namen van de predikanten. Dus de Hongaren zullen niet

vergeten van de naam van Admiraal De Ruyter, deze culturele

betrekking zal niet in vergetelheid geraken. Hoe de collectieve

herinnering bewaart hun verhaal, dit moment van ons

gemeenschappelijk verleden, zijn wij er verantwoordelijk alleen

voor. Dit is het meeste wat we ons kunnen wensen.

24 http://www.deruyter.org/chronologie_link_hong.pred.html?reload, geraadpleegt 2 december 201225 A. Th. van Deursen, J.R. Bruijn, J. E. Korteweg. ‘De Admiraal. De wereld van Michiel Adriaenszoon de Ruyter.’ Nationale herdenkingsuitgave. Franeker, 2007., p. 153.

- 18 -

BIBLIOGRAFIE

BRONNEN

‘Kort en waaragtig verhaal van de laetste vervolginge der

euangelische leeraaren in Hungarien....’ - t' Amsterdam.

Johannes van Someren Someren, 1677.

Kocsi Csergő, Bálint: ‘Kősziklán épült ház ostroma.’ (vert.

Bod, Péter) A magyarországi gályarab prédikátorok emlékezete. Makkai,

László (Ed.) Magyar Helikon, 1976.

SECUNDAIRE LITERATUUR

Banyár, Magdolna: ‘Megjegyzések a történelmi tapasztalatról és

a történelem szerepéről.’ Vaisnavizmus és történetiség, XII/1.

Beschiekbaar via:

http://tattva.hu/index.php?tattva=cikk&id=106

Been, Joh. H.: ‘De handteekening van Michiel de Ruijter.’

Neerlandia. Jaargang 11. Morks & Geuze, Dordrecht 1907, p.

56.

Bitskey, István és Pusztai, Gábor (Red.): Előszó. In. Michiel

de Ruyter és Magyarország. Debrecen, DE Néderlandisztika

Tanszék

Deursen, A. Th. van, Bruijn, J. R., Korteweg, J. E.: De Admiraal.

De wereld van Michiel Adriaenszoon de Ruyter. Nationale

herdenkingsuitgave. Franeker, 2007., p. 153

- 19 -

Dhoest, Alexander: De verbeelde gemeenschap. Leuven University

Press, 2004, p. 7.

Gaál, B. Prof. Dr. ‘De Hongaren zullen Michiel Adriaenszoon de

Ruyter goed in hun herinnering bewaren. Over onze

geloofshelden als galeislaven’. Debrecen, 10 maart 2001

geraadpleegt 15 november 2012. Beschikbaar via

http://www.drk.hu/bgaal/docs/lects/Ruyter.htm

Knotter, Ad: ‘Geschiedenis, geschiedschrijving, herinnering

over de geschiedopvatting van Paul Ricoeur.’ Krisis, 2010,

Issue 1, p. 78-79., 90.

- 20 -

Makkai, L. ‘Rövid és hiteles beszámoló a magyarországi

evangélikus prédikátorok legutóbbi üldöztetéséről.’ A

magyarországi gályarab prédikátorok emlékezete. Makkai, László

(ed.) Magyar Helikon, 1976, 111-126. p.

Papp, Klára: ‘A magyarországi prédikátorper történelmi

háttere’. Michiel de Ruyter és Magyarország. Debrecen, DE

Néderlandisztika Tanszék, p. 35-59.

Pusztai, G. ‘Michiel Adriaenszoon de Ruyter a holland nemzeti

hős’. Michiel de Ruyter és Magyarország. Bitskey, István,

Pusztai, Gábor (eds.) Debrecen, DE Néderlandisztika

Tanszék, 99-121. p.

Ricoeur, Paul: ‘A szöveg világa és az olvasó világa’, vert.

Martonyi, Éva. Narratívák 2. Történet és fikció, ed. Thomka, Beáta,

Bp., Kijárat, 1998, 9-10.

Stiphout, Robert: Michiel de Ruyter is terug - Geschiedenis: de herrijzenis van

Michiel de Ruyter. 2007, geraadpleegt 25 november 2012.

Beschikbaar via

http://www.elsevier.nl/web/Artikel/174286/Michiel-de-Ruyter-

is-terug-Geschiedenis-de-herrijzenis-van-Michiel-de-

Ruyter.htm

ONLINE BRONNEN

http://www.dbnl.org/tekst/_nee003190701_01/

_nee003190701_01_0086.php

- 21 -

Bevrijding van Hongaarse predikanten door Michiel de Ruyter.

Beschikbaar via

http://www.deruyter.org/chronologie_link_hong.pred.html

http://histoforum.net/deruyter/bron4.htm

http://www.kb.nl/dossiers/geschiedenis/michiel-de-ruyter

http://literatuurgeschiedenis.nl/lg/goudeneeuw/

literatuurgeschiedenis/lgge006.html

Magyar Protestáns Pantheon,

http://www.lutheran.hu/z/honlapok/protestans/hollandia/

ppmichielderuyter

http://nl.wikipedia.org/wiki/Gerard_Brandt

http://nl.wikipedia.org/wiki/De_grootste_Nederlander

- 22 -