Comentarios sobre los tres primeros libros de las instituciones ...

Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca

■f,

Í

)

W '

áñ

l i

A'


q^ T O N iO PlCHFlRpo VINUESR

rc>MGNTf)R\Dt S o R - íZ t T R E b p r i l M e t e H ^ R s P £

i í^ s > T \ T u c io N e s e m p E i e i ^ D P ® :3 t ’S r iN iV í?

i

1

- l é D D - , .

l^cH díi?an4 F)nPÍK<áS ^ ] < ^ h n e s

i )

¿ .%\ OrN

í'b-


i : ■

C . J a o ^ 4 I 5 ,

a J f

I

. - A ‘ . -■

j

V ’

L í

í"

f • ' -i-

’ " -J-í T V

--•7r JD r :‘._•,- ■ i?.- ;-

n r


Index uth 'orhatum Scriptura,

r

."A

E X A C T r S A P O S T O L O R V M . Cap. í . Pi)iTeditagrum de m:rc*deiniíjUitatis.pa-

g in a .jfo .a .

E X E P I S T O L A A D R O M A C^p. l . luflus exfide viuit. paoina.ix

Inuifibilia Del per ca qu« fafta íiM .p a gina.So.aTradidit eos I)eus in reprobum fenfum.

pagin.tf9 í.b .& 4 i6 .b Q w prídeflitiatus eft filius D e i , paginl

8 jo .b & 83 y.a Cap. »• An ignoras quod mifericordia Dei ad poe

nicentiam,&c< p .í4 7 .b .& í jr .aC ap .3 . luftificati gratis. pagina.747.aC ap .4 . Credidit in fpem contra fpem.pagini.3 8.a

y ocat ea qua: non funt ficut ea qu* funt. pagina, tpp.a

Cap. 6. Gratia Dei vita *terna. p ag in a .i} j.a N on quod voIo bonum hoc facio .p .416 .b

Cap. 8. Ipfe fpiritus poíhiiat pro nobis. p .f fo .a N on funt rqndign's pafsiones huius tem.*

poris.pagina.Diligentibus Deum omnia cooperantur

in bonum. pagina.¿p^.b.« • Q uos prifciuit & prcdellinauit pagina

7 i i . a . & 7 3 3 .aQuos priefciuit 8c pra;deAinauic.p.7 lo .a . SpirUus poñnlát pro nobis gemitibus.pa

gina.^ yo.aQ ap.9 . Quem vult indurat. pag-4Í¿.b

O homo tu quis es. pagina.4 1 i.bQ uod fi Deus volens oftendcre iram, pa-

g in a .i 3 (S.b.Antequam nati eifent aut quidquam boni

' aut mali egiffent. pagina.7 1 3 . aEfau odio h A u i, pagina.«4 i.aSed & Rebecca ex vno concubitu habens,

8cc. p jgina .7 3 4 '»Optabam ego anathema efle pagin.Soi.b

Cap. 1 o. Fides ex auditu. pagina, j.bCap. 1 1 . E x ipfo per ipfum &'in ipfo. pag. 1 1 o 3 .a

E X e p i s t o l a A D C O R I N T H .i .C o r . i . Elegit abiefta mundi vt fortia confunde

ret. pagina.48.btQ ui faftus eft nobis a Deo fanftificatio.

pagin.W 3 3;a N on perfuafibilibus humana: fapientia: verbis. pagina.7.aNos auté fenfum Chrifti habemus.p.6 8.a Oculus qon vidit neque auris audiuit. pa g in a.i3 3.a m

C a p .3 . Vnuiquifque ptopriam mercedem recipiet.» pagina.i 77 .a • •

4. Q uid habes quod non accepiftil^g.ffiio.a J & (SSd.b

Vnuiquifque proprium donum habet t Deo.pag.i38 d .J

^ ^ Ja p .y . Nunquid curs eft Deo de hc^inibus.pag. 39 7 .a .8c 603.a

N on alligabis os boui trituranti. p .5p.b, C a p .i t . A lij datur fermo fapienti*. pagina.2..b Cap. t i . Alij datur interpretatio fermonum. p-3.a C a p .i 3 . Sicut ftella differt abftella 111 claritate,pa

g in a .i7 7 .a Tunc & ipfe filius fubieftus e r it . pagina.

830.b.8c 834.b 1 . C o r .1 0 .Arma militiae noftr* non funt «arna-

lia.pag.3 8.a

C.tp. 1 .

Cap. 1 1 . Audiui arcana vetba.Sfc. pag.304.b C ap .i 3. Videmus nunc per fpecuhm.pagmj.n.l,

8c ip 4 .bCum venerit quod perfefium eft euacua-

J pagina, l i .bA ? cx jrt^ H tiu m qusritiseius qui in me

r^-ioquitut. pai;ina.3 3.bLitera occidit,ftirituS aútviuiBcat.p.73 .b Gratia Dfii noftri lefu Chrifti. p.io6 i.a

E X E P I S T O L A A D G A L A T A S , - Cap. i.N oium vobfs facio Euangelium quod Eui *

gelizatum eft a me. pagma.i.bSi nos aut Angelus de ca lo aliud vobis

Euangelizaueriti pagini.3 8.tCap.4. Illa qua lurfum eft H ierufale». pag.8 t.a

DuOi filios habuit. pagtni.68.b •

E X - E P i S T O L A A D E P H E S I O S .Cap. i . Secundú confiiiú voluntatis fua.p.j jS.a,'

In quo nos forte vocati fumus. pag.7p3.a Elegit nos in ipfo. pagina.64i.aBenedixit nos omni benediéfione.p.74i .t

Supereminens magnitudo virtutis eiui. pa gina.Soji.b.

C ap .x . Ipfius faffura fumus creati in operibus. ■ pagina.63 7 .b.& 374.a

C ap .3 . V t innotefcat principibus & poteftjtibut. pagina

Cap.4. (^ o fd á dedit Apoftolos.p.30p.a.& 736.a lara non ambulatis ficut & gentes ambu

lant. pagiiu.7.bN olite contriftare Spiritum fandum.pagi-

na.03 i.a.Sc 836.a Vnicuique noftrum data eft gratia feeun-

dum donationem Chrifti. pagina.7 36.a C ap .3. Omne quod manifeftatur lumé eft.p.i6i..a

E X E P I S T O L A A D P H I L I P P E N ! C a p .i. Faflus eft obcdiens vfque ad mortem, pa

gina.8 30.b.8c 834-b

A D T Í M O T H E V M .1 . C ap .t.R eg i feculorum immortali, pagina.98.a. C a p .i . R egi feculorum immortali, pagin. 1 1 3 . a

Q ui vult omnes homines faluos fieri, pagina.6S8.b '

Cap.4. Q ui faluator eft omnium homjnum. pagina.630.a *

C ap.6. Q ui folus habitat immortafitateBi • pagi» na.i 8S.a

Lucem habitat inaccefsibilem. p .i i3 .a . C ap.vlt. Bejtus {t folus potens rex regú.p.8 30.b 1 . C a p .i. Si quis le emundauerit adeliñis p .7 i i .a

& 7 3 <i-aC a p .i. N ouit Dominus qui funt eius.pagi.6i i.b . C ap .3 . 'Mali autem homines 8c feduifores profi-

, cieqein peius. pagina.6 9 3 .b

I ^ E ^ T I T V M.Cap.i» Oportet ep^opum eum ampleñi qui ^

eundum doi^rinam fidelem fermc pagina.3-a'

C ap .3 . Stultas quaftiones 8c genealogias.N on ex operibus iuftitiz, quse fe'cimu

pagina.7 18 .b

A D H E B R A E O S. _ C ap . I. Multifarie olim Deus loquens Patribti

pagina.6 7 .b


7n¿ex du thorm tum Scrl tUYX.Q a i c u m í i t f p l e n d o r P a t r i s . p a g i n S 3 j . a

E l f i g u r a p a g i n a . p 4 7 . a

C a p . ( J . I n i p o l i i b i l e ' í t e o s q u i í e m e l i l l u t n i i i a t i

f u n t . p a g i n a . < 4 4 . a

C a p . 1 0 . V e r b o D o a p t a ^ f u n t f é c u l a v t e x i n u i -

(ibilAos- >^pa<r.474.aC a p . I I . Accedentem a d D e u r a o p p o r t

p a g i n a , i - a

P i d e s e í l f p c r a n d a r u m f u b f t a n t i a r e r u m .

paj¡.i4.a.& p i .a NoBinuenit locura poenitenti*. p. Sf f . t

E X E P I S T O L A p e t r i . l .C a p .a .In f* ® " ’ deíiderant angelí prolpicere.pa-

gma.aaS.b.C a p .3 . Parati reddere rationem eim qu* in nobis

eftídes. p ag in a.j.al .C a p . i.Omnis prophetia fcriptur* propria inter

pretanone nonht. pagina.i.b .Habemus firmiorem propheticum fermo-

nem. pagina.3 8.aJitagite vt per bona opera certam voca

tionem veftram pagina.7í»o.a & 79 J-h C ap.t.h 'on enira voluntate humana allata eft ali

quando prophetia. pagina.fi?.aC ap .pN olens aliquos perire fed omnes ad p a n i-

tentiam reuerti. p a g in a .íjp .bE X E P I S T O L A l O A M N I S . I .C a p .l .Q u o d vidimus oculis noñris hoc annun

tiamus. pagina. I I .aum apparuerit lim ilesei erimus. p .i i.b . Eft propitiatio pro peccans totius mundi.

pagina.tffo.a N ó necelfe habetis v t aliquis vos doceac.

pagina.í.b .Nam 11 fuiflent ex nobis permanfilTent.

pag. 7to .bC a p .3 .C u m apparuerit limites ei erimus.p. a g .a

Omnis qui peccat non videt Deúlp. 1 1 .b. 3*Epif. Q u i male agit non videt Deum pag. i i.b

E X A P O C A L Y P S I .C ap .3 . Ego fío ad oftium 8c pulfo. p a g .íS y .a .

Tenequodhabesne alius accipiat coronam tuam, pag.7j>o.a.íc.7p4.a.

C a p .; . V icit leo de tribu luda. p ag .S i.b .Liber fcriptusintus Scforis. pagi. 1 0 a.a.

8c.7J.b .C ap .itf.L ib riap erti funt. p ag .So i.aC ap .ii.V id ic iu ita te ra fanSam H ierufalem , pa

ginaos i.a .C laritas Dei illuminabit eam .pag.ld i.W

Finis Indicis locorum facrs Scripturs.

i I ■

fi


^ í é ^ é & e m m e

T A S S A .O ChriftoualNuncz dc LcoEfcriaanodcCamaradcl R cy nucftro fcnor,y vno dc los que refidcn cn fu confcjo, doy fc,quc hauicndofc vifto por los Señores dc el vn libro,que con priuilcgiodc fu Magcílad ella imprcíTo,intitulado

Comentarios[obre los tres prim eros libros de Us Injlituciones del Emperador lu jli «<<»<?,compucfto por e lD o d o r Antonio Pichardo Vinucfa,Cathe- drat ico dc Codigo en la vniucríidad dc Salamanca,taíTaron cada plic ,go dc los trczicntós y tres,que tiene el dicho libróla quatro marauc- disjcon que antes y primero que fe venda el dicho libro ^fe ponga al

íp r inc ip io dc cada vno dc ellos,cfta fe dc taifa, y paraquc dc ella coftc idc mandamiento dc los dichos fcñorcs dc el Confcjo dc fu Magcílad ’ y depcdimicntooclfel dicho D o d o r Antonio Pichardo Vinucfa , di cfta te cn laVilla dc Madrid,a vcynic y tres dias dcl mes dc Marijo dc mily fcyfcicntos.

Chrifoual Nuñel^de Leon\

(Pliegos trczientos y trcs , taifa trcynta y cinco Reales y vcyntc y dosmaraucdis.

\

o

* , «

7 ■ ■

cUniversidad Carlos III de Madrid. Biblioteca

■ i . — •.H *' % I' i :

I *

/ ,

' t. 4 ■

\ 'if 3 >t 1 ^ = ^ 1 ' ,*■.- ^ ' . T '■.!, .V v 't í /'.■ii;i>^'/i!ii| ■,'! ' ; y . ;^ r ■• ^

'^■' . i>r‘ \ - " ^ ' i v l " ;S ^ 'r * v o r i j - i ;

« h b - f í : • i; . t f - i . f j .. . J-/Í m ; ' o k ' ' :> í in P 'M í : . t - ' - ' - ^ ' . 7

;v.»s\ ’tci» • • »t . ' W

‘ ‘ Ví.v’, ' ■ ,;V t,'- >.>> íi . ■'.•ñmv,','. .- ,; ,• .

'■f! i..'- •' <í;í / ‘ m r : .•’f ,-tÍ TOT'l/,»llc|cí>^ . i íG l í í ) 1 'fe ,1Í ■ •,^.'»*;f, í>5h|’»- ■ " i . ; ; : ! ; . / , ; > ? - • ' ; r J ’ ;, • _ ■ !. U ;■

V fe! .í!>

' t : V a í r f n --»íí‘ ' l i ' -.;

■ á )] ,S

ir, V % ,í . .T il ■ 7 vi r * a' . v•• u . ; ' i •••> /- /:.•#) v i ¿ i f ' . . ' ' . v . - . f i V ^

W . 7 ; ■- '■ ;ll -'1;; ,;¡i J , #

, l i . c ’ (7; i f ] o í . - i v J w » v i c i ! i '

c i i o p - i í M '•'. - • ' 1 . ; - . ■ !. • ’ i-V ' '.n.f ■. ' :‘ i l t M ■ i i ) - ' ' ' * / ; i f*-5 *.i f ;,'

- . 'i • - • * • ■ " , ^ V í i i ü l

: «

, » . v I' C

■i-

J t i -

•7 ‘ v ^

r •

. > ' ■c.

i

T*

f

\ '

>4 .

%


S Y M B O L O R V M E X P L I C A T I O .

F R A N C I S C I S A N C T UB R O C E N S I S I N I N C L Y T A

S a lm a n r ic e n f i A c a d e m ia Pr im ari i R K etor ices iam emcnti:,Graec£tq; linguae D o f t o r i s .

N D O P E R A T O R E M , Q ^ V E M P A X T R A N Q \U L L A 1V V A B 1T » t V .V , l e o I B V S A R M A R i D E C E T , A T C U O R N A R I E R A R M I S :

¡ b ' H A E C s e p a r a r e N E F A S i C Q N I V R A N T V T R A Q ^ A M I C E . < ^ K A S R E T i r < h T , I V N G I T Q ^ S I M V L P l A C V R A P H i L l P P I .

» R O M A p o t e n s B E L I . O , I V R l S , L E G V M Q ^ P E R I T A , I V N G I T V R H E S I E R I A E C O M E S : E T T V 1 V N G l S V T R A M Q..

O F F I C I I S P 1 C H A R D E P 1 I S; D V M R O M V L A 1 V R A H I S P A N I S A P T A R E P A R A S ; O C C A S I O P R A E C E P S C R I N E T E G F N S F A C I E M N O N T P F V G I T , V S Q i R E T E N T A S : N V L L I \ N Q V ' A M C E D E N S ( C E V P A L M A l N C V R V A ) L A B O R l . E T í T í B I CLV A E S A M I O S D I D V C l T L I T E R A R A M O S ,A P \ ; E R 0 A N G V S T V M M O N S T R A V I T L I M I T E ' C A L L E M. m a c t e a n i m i , P E R S T A : E T R E L I Q V O S QJ , I P R A E P E T E V I N C I S A L I T E , V l N C E : H I N C T I B I S V R G E T G L O R I A M A i O R .

M I C H A E L 1 S C E l y D OMilitÍ£edeCalatrauafratris,in s y m b o l o r v m

exp licat ion em , & A N T O N 11 P I C H A R - Ü O V I N V E S A p r s c e -

ptofis laudem.

\V."

i,iênio,‘T icharde,tuo, Bellona potentisImjêrtj cupos a ph it ipfa v ig il .

//inc ocuits m agn i P ruden tia luris apertis [ ^Profptctt humanis rite perita honis.

P^tracjueviilrkes R egum moderatur, hahenas: Illa potens arm^sjegihus i f la potens.

Tômula tura para s intei pres primus, auBor> Jungens H ijpams K om ula tura tuis.

, /

Jam


f . V . -

f l

J a m Éatfj n é j r n ¡ e g e s ejl v h e r r im a campii:/'-. D im te das populis fa r r a f e c a n d a manu.Jam lupa qu£ gem inos pau it L auren tia f r a t r e s

P orr ig i t H ijpan is 'uherap lena^ tris . P ro fu i t ipfa potens o c ca fw rapta capillis.

N e tibifollicito tempus inane fo r e t , f f u o m erita cu lm en laudis con fcend er is a ltum.

A rdua P y th a go ra littera m on jh a t iter. N on te liuor edax,non te potuere laborum

P ond era tu rb a t is s i n c e r e temporibus. L on ge alios an im i f^per ato pondere t i n c i s .

N on f e c u s a c f e f e tollere pa lma fo le t .Solus inexhaufli pandis pen etra lia tu ris:

H ic labor,hac v i r tu s laus tibi m a ior erit.

■ ',v' . I

P E T R V S X V A R E S D EM olina Hiipalenfisvtriufque iuris ftudiofus

id kaorem de opere D . A N T O N I l P I C H A R - D O V J N VE S A prxceptorisfui.

i '■

Vhrica (fa farei fd ean t gloffem a t a iuris.S crin ia n e c repleat Barto lu s ampla nitens,

N ec Pauli monitis omnes tr ibuan tu r honores l u r a q u e f e é ta t haben sPa ldus in ore bouem.

O rdine n e c cCMay un s,n ec cau fis Immola c la ru s Sublimibus f e r ia n t fy d e ra v e r t i c ib u s :

O m nia P icha rdu sb reu io re v o lum in e prabetVnum p ro cunB is iuris a lum ne legas t

Por


E L R E Y.O R quanto por parte dc vos cl D oftor Antonio Pichardo Viiiucfa Cathc- dratico de Codigo en la vinuerfidad de Salamanca,nos fue fecha relación,que vos auiades compuefto vnos Cometarios iobre los tres primeros libros de Jas

ji Inflitucioncs del Emperador lufliniano, que era délos que haziadcs prelcnta cion,y eran las mifmaslctiiras que auiades leydü en la dicha V n iucif ¡dad ,e l '

qual era muy vtil y proucchofo,y nos pedilíes y luplicaífes os inaiuiaflcnios dar licencia y facultad para que pudicfledcs imprimir el dicho libro y Comentarios nifertoel texto de Iu(finiano,con priuilegío por veyntc años,o como la nueílra merced tiielle. L o qual villo por ios del nutllro Conícjo.y como por íu mandado íc hizieron las diligencias que la pragmatica por nos vlcirnamentc fecha (obre laimprciíiS de los libros dilponc, fue acordado que demamosdc mandar dar elfa niielli a cédula enla dicha razón,c nos tuuimos lo por bié. Por la qual por os liazer bien y merced,os damos licencia y facultad , para que por tiempo de diez años primeros figuientcs,quc corran y fe quentcn dcfdc cldia de laíccha dclla, vos o la perfona que vucftro poder ouicrc,y no otro alguno,podays imprimir y ^vender el dicho libro,que de Info íc liaze mención,por el original que en el nueflro confcjo fe vio,que va rubricado y firmado al fin del de ChriíloualNuñez de Lcon nuelho (criuano de Caitra radclosquc en el rcfidcn,conque antes que íc véndalo traygaysante cllos,juntamcntcc5 el originafipara que fe vea fi la dicha impreísió ella conforme a el, o traygay s fe en publica forma,en como por corrcífor por nos nombrado íc vio y corregio ladichaimptcfsionpor fu original,)' mandamos al imprelTor que imprimiere el dicho libro,no imprima el principio y primer plicgo,ni entregue mas de vn lolo libro con el original al auftor,o pcriona a cuya cofia fe imprimiere, y no otro alguno paracffefto déla dicha corrcflion y tafia, hsfia que primero el dicho libro cílc corregido y taíTado por los del nuefito confcjo , yefiando anfi V no de otra manera pueda imprimir en el dicho libro elprincipio,y priinef pliego,en clqúalíeguidamente ponga cflanuefira licencia y priuilegio y la aprcuacion,tafia , y erra tas.fopcna de caer c incurrir en las penas cotcnidas en las pragmaticas y leyes de nucfiros Rcynos,que (obre c llodifponen.Y mandamos que durante cldicho tiempo de los dichos diez años pcrídnaalguha fin vucfira licencia nc epuedaimprimir ni vender, fopcna que el que lo imprimiere aya perdido y pierda todos y qualefquier l ibros, moldes y aparejos, que del dicho libro tuu¡crc,y mas incurra en pena de cinquenta mil marauedis, la qual dicha pena fea la tercia parte para la nueftra cantara y la otra tercia parre para el juez que lo fentcnciarc.y la otra tercia parte para la pcríona qué lo denunciare. Y mandamos a los del nucfiro conlejo,Prcfidcntes,e Oydores de las nucfiras. audiencias,Alcaldes, Alguaciles de la nucfira cafa,y corte,y Chancillerias,e atodos los Corregidores, Aífifiétc , Gouernado- rcs, Alcaldes mayores,y ordinarios,)'otros juezes,ejufiicias qualefquier de todas las ciudades villas y lugares de los nucfiros R c y n o s y feñorios,anfialos que .1 bra ion,como a los qucfcran deaqui adelante,que vos guarden y cumplan efia nucfira cédula , y contra fu tenor y forma,)' de lo en ella contenido, no vayan ni paíTen, ni confientan yr ni pafiar cn ma ñera alguna.fopcna de la nucfira merced,y de diez mil marauedispara la nucfira caniara. Fecha en Madrid a veyntc y vn dias del mes de Diziembrc de mil )^quinicntos y nouenta y nucuc años.

V . . 7 o . E L R E r .

' Por mandado del Rey nueílro Señor.

E ) o n E u y s de S a la Z ja t i

E V


V E L R E Y faô faber aos que cR c A lu a ra v ire n i que cu cy por bcm fa-zer mcr^c ao D ou flo r Antonio Pichardo Vinucfa Cathedratico cm a V n i-

T- w: V- ucrfidadcdeSalam anca.queportenipodedczanos, imprimidorncliurciro I ? nc outra pclToa de qualquicr calidadc que icja, nani poiTa imprimir, nc

venderemcodosmeus R cyn ose fcn h o riosd aC oroad e Portugal, né trazcr dc foradclleso liuró intitulado das Inftituqocs do Emperador luftinianocó huns Comen tarios y Icitura que trata (obre ellcs. Se nam aqueles liurciros e peíToas que peraiíto tiueré liijen^ádo difto Doudtor Antonio Pichardo. Eqiialqucr im prim idorJiuicirooupcíToa que durando os ditos dcz anos imprimir odito liüro nos ditos meus Reynos ou os trouxer c cforadelicsie in liíenqadodito D ouclorA ntom oPichard o, pcrdcraperaclle todos os voIumes,quc afsi imprimir,vender ou de fora t r o u x tr . h alem diíTo encorrcra empeña dc cem Cruz.idos,amctade pera minha camara,caoutra ainctadc pera quc.m o acufar. Mando atodasminhas luíliâs co f f ic iacsa qu co conhecimento diíio pertenter que Ihe cum- aram guardcm c faâm comprir c guardar cffe aluara como íe ncllc contcm. O qual ey por jc que valha e tcnha forya c vigor como fe fplTe carta fcita em incu nomc pmr my aíTy nada

c paíTada pella Chanijelariapoiío que por ella nam paíTe fcrh embargo das ordcnaôés do fegundo liuro titulo vinte que o contrario difpocm. Francilco M atofo o fc z c m Madrida vj.de Fcucrcyro dc mil c Icis centos. Antonio M o n iz da Fonlequa o fez eícrcuer.

f *

R E r.Pedro Barbofiu

Regiftrado.

Franciíco N ogu eyr*

Fonfcca.

‘ C E N S F R J .

O A i M E N P A R l a A Á ntonqT icha rd o Vinut faH ifân i I .C .p ra c la r i , ( f lu f in ia m tC od k is apudSaU m antícen fes in terpretis e r u d i t i jn tres p riores libros Jnjii tu tionum Imperatoris lu jf in iah i , fu p r em ifen a tu s i u f u f

qua potu idúigen tiaperlep i.Cuiusa r gu m en t iopu scum nuüum antea ab H ifpan iaprod ier it , in eo auB or in b m n if e r e iu ris m ate- r ia ,cum tu re R ^ a n o H ifpanu apte con iungat, d v t r u m t f d ifer- te explícet.publica lu ce D o é ío r u m hom inum approbatione dignum c e n f e o . Salmantica * V I1. d iem en fis D ecembris.anno.C 1 D . l J . X C t V 1 1 1 l i

/

Gabriel lienriqueZ i P r im a r iu s legum DoHorinSalmant.aAcadem ia.


Í O A N N I S D E S O L O R -Q A N O P E R E Y R A I. C. M A T R 'í-

tcnfis,& in Salmanticeníi Academia Cxfarciiuris publici piofcf- foris i n A N T O N I I P i e H A R D O com

mentaria ad Leótorem príefatio.1»

I R A R I fe,fcriptum reíiquit Vitruüiiis, quanam cffici rá tione potuerit,ve nobilibus athletis, qui O lym pia, Pychiaj Ifthmia, Naimeavc viciíTcnt,Graecorum maiores, ita mag-

_ nos honores confl;icuerint,vti non modo in conucntu ftarites,cum palma & corona ferrent laudcsífcd etiam cum in fuas ciuitatcs reuerterétur,cum vi¿toria triúphantcs, quadrigis in maenia & in patrias inuchi íolcrentjC rcque publica, perpetua vita confticutis vectigalibus, fruitfcriptoribus vero non ídem honores, etiamq- maiores íint tributi^ quorum prudentia tantamunera, priuatim publiceque hominibus pra: parat,quorumque‘cotidiana praecepta,perpetuis induftrijs &c laboribus culta,infinitas vtilitates,aeuo perpetuo,n6 lolum Cuis ciuibus, fed ctiam omnibus gentibus praEÍtatdnlticuuntq- ciuitatibus bumanicaris mores* aequaiura,lcgcs, quibus abfentibu5,nullapoteftciuiias incolumis cíTca E go vero & hac,& ca quoquc de cauía,in maiorem rapior admiratione, quod vidra,optimos quofque Icriptorcs non modo praemijs honoribus dcftitutos,quibus eos ornari par clTetifcd^ctiaex cor millibus vnum* vix(&: ne vix quidem)vllo in laeculo repertum, qui fuos non fuerit Syco phatas pcrpcflus,quiquc inuidentis Momi,emilíitios oculos,&: Theoni nos dentes euafcrit.Nam vt Zoilum praetermittam,qui(vt Ouidius ait)

I N G E N I V M ^ M A G N I , L I V I D E D E T R E C T A T H O M E R I .

E T qui in diuinum quoque Platonem,ac coplures alios,acerbe & viru- lenter Itylum diltrinxic,6c huiufccmodi canibus, nomen & originem dc dit,fuere fubfequctibus aetatibus alij,qui dum praeftátifsimorú quorum ciimq. icripcorum, ingenia calumniari, & Ariitarchum lequuti, eorum praeclaris operibus, netas inijcere non vercntiir,adcd funt maledicendi iludió debacchati,vt Ii grauiora no poíTcnLleiiia quaeque & exigua pcc oata,rabido morfu reprehenderent,ipfum,quem ipfi referunt,Momum fequuci,qui(vc fabula memorant)cum in Veneris pulchritudine , nihil diccrc poffctjin cius crepjdas vt obltreperas maledicae linguae virUs cfFii dit. Sic etenim quilibet, quantumuis mediocri inftrudtus Icdionc, cora perlcc,in Platonis dialogis,ordinem a quibufdam rcquiii: Ariílotelé totius Peripatetica: do£trin¡^ facile principe,obfcuritatis notari: Vir^iliuiti

f 5 a non*


á nonnullis ingenio imbecillum,&ab alijs,Homerici laboris compilato rem baberi.Ciceroncmfrigiditatis infalibus , & impropriae parumqiic integras locutionis damnari-.Plinium turbidumfJume:Scnecam,calcem iir fcarena, Marcum Varronem , litterarum porcum Vocari: & denique Caium Sa llu i l ium ,vt q u iofca,Bcóbfoletaverbaaffedar it ,abAfi- nio Pollione rcprehendi,adco inuidis fubiacct omnia,& adeo (vt M artialis ait)

C L V I V E L I T I N G E N I O C E D E R E , R A R V S E R I T .

Sed hoc enorme & dcteftabile v it ium ,cum feraperlate,noil:ro vero hoc fasculolatifsime patere, nemo non videt, cuius (vt cum Tuli , lo q u ar) eft quaedam labes & macula, virtuti inuidcre, & inquo in- ueniri pafsim quam plurimi poiTunt, eo proditi ingen io ,v t dumle iolos faperc , alios caecutire videri v o lu n t , nifl quod ipfi fecerint, nil redum cenfeant, ac fi quid a l i j , literarias rei opis atciilerint,aut furtim mordeant',aut palam delicatofaft id iorefpuant,id iolumgloriae &: laudis fibi additum eíTc putantes , quod aliorum nomini, &: cxiftimationi detraxerint. Quo hominum genere , nullum meo her- cle iudicio , pcrniciofius rcipubl. excogitari p o t e l l , nocentius nullu m : quippe qui talcs f in t ,v t cum ipfi ,nihil luce*dignum inldcem proferant, continuis, imporcunifque latratibus, d o ¿ lo s quofque (prout funt d o d i om nes) probos,verccundofque v iro s , in vm bra- culis domcilicis delitefcerc , & perpetuis tenebris , egregia fcrip-

‘ta , diurna , ncvdurnaquc manu perpolita , damnare comjiellunt. Cuius rei parum abfuit, quin irreparabili iadura nouifsimum exemplum , antiquioribus alijs adderetur , dum ingenio & eruditione confpicuus noiler A N T O N I V S P I C H A R D O , commentarios iftos , quos in treis priores imperialium Ihilitutio- num libros,iugi led ione,&indefeiroftudio prneparaucratjfatius cffe iudicat,domcftico cohibere carcere,fibitancum (quod aiunt) &c M u fis , cecinific , contentus, quam fe imperito vulgo , improborum praeterea hom inum , atque calumniatorum peftiferis,nocentirsimif- que venenis 5 contra quae, vix vllum (vt Ariftophanes ait) antidotum cogitari potcft , obijcere : Rem effe periculi plenam agnofcens, in tam diuerf ishominumiententi js ,&opinionibus,itaqueniquam de fe fu- pcrbc fentirc, atque ita fibi Suffenum cííe, vt cxiftimet polfe f c , om nibus inomnibusfatisfaccre,6<:audacem,quin potius temerariam prae- fumptionem videri,'eum de alijs ferre indicium jquiipfc fit , ab omnibus iudicandus.Quibus de caufis, adeo propofiti tenax perfiftit, atque adeo huic fentctiae,mordicus haeret, vt aegre ab ea perpetuis multorum cxpofl:ulationibus,&: enixis amicorum(quibus la ipfc legendi libri fecerat copia)precibuSj auclii potueric.Intcr quos ego,qui mc hoc modo, li

tcrariie


cerariae r e ipub l ic a r , n o n m o d i c u m 'Operié pfct i t í i t j âclaVtimî^fdVbariij v rs jc ie h o m i n e m c icp i ,S : q u b -eu m ab in ico ( e m c l c o n h l i o d c d u c c r t nl n u i l b m n o n l a p i d e m v o l u e r e , a b i e d i , lm m i i i r c | u e a n i m i eííc-,ei ob o c u los p o n e n s , t a n t u m m a l c u o t u m c a l u m m j s d e t e r r e , v t c a t u m in an i t i m o r e p i x c l a r a m a d e o 6c e g r e g i a m , d e b o n i s , c r u d i t i f q u d ’o m i i i b ü s , d e q u e m r i r p r u d c n t i a i p f a j b e n e m c r e n d i o c c a t i o n e m , i l n t r e t pr ic te - i i r c , i m p e r i t a m q u c m u l t i c u d i n c m n e t e r u n c i j q u i d e m ta c id n d a ln . i c f t im a n d a m ,c u r n po t iu s (vc I D io g e n e r c l t e ) is fo lu m r e c l e p l l i l o l o p h c t u r , q u i i l l i n o n p l a c e a t , & c u m n u l l a m v lq u a m c e r t iu s , m áw iféÜ in lqud d o d r i n c c , & e r u d i t i o n i s in d i c i u r o ,p r a e b e r e q u i s p o i s i r , q u a li ab h u i i i l - m o d i c a n ib u s i m p e t a t u r , hi e n i m q u o s (acpe (vt S á t y r o g r a p h u s in q u i t )

P A C V V I V S , ET V E R R V C O S A M O R A T V R A N T I O P A .

f e m p e r in f u b l im i a q u i e q u e f c r u n t u r , & e a t a n t i im ( vt i l le ak ) q ua fn o r t c a p i u n t , c a r p u n t : H o c q u e o p t i m e f i g n i f i c a i l c N a r o n c m dii iTi idixu;

S' VMM' A P E T I T LI VOR, P E R F L A NT AL T ¡ I S S I MA VENTI .S V M M A P E T V N T DEXT R A, FVL MI NA' MI S S A lOVlS .

N o t u q u e efle a r b o r e s q u a r i u x t a v ias funt , faxls &: fuft ibus p e t i faepiu.q 6 c h o m in Q S , l in g u a ru m h i s te l i s , q u i i n l im i t e m e l io r i s famae; P r i t e r e a yc ilthaec o m n i a dee f l e n t , f r u i l r a d c t r a d o r u m m o r f u s , ab eo h o m i n e p e r t im e r i , q u i d o d i f s i m o r u m , h u i u s A c a d e m i ie S a l m á t i c e n f iSPa t i un i nad ic io j i t a o m n e s e ru d i t io n i s n u m e r o s , m his co m m c n c a r r j s c x p i c u c - r i t , 6 c u a o m n i a a J C r i t o l a i l i b r a m expcn ia ,& : af| C l e a n t i s l u c e r n a m cu i g i l a t a proru le r i t jV t n ih i i o m n i n o i i t , q u o d cis a d d g a u t a d im i , a u t q u o d M o m u s ipfe , t e p r c h c n f io n e d i g n u m , iurc po fsn oífendcrcí . Srffis i-am, H o r a t i ) praecepto p a r i t u m , fatis i a m m a tu r e c o n fu l t u m , f a d o & e u u ! - g a c io n c i ib r i o p us c í í e , n c fi v c l i c in c ius p a r tu e l e p h a m u i n imitari,- p l a g i a r iu s a l i q u i s , ( q u o r u m n o f lc a h ac arta te in f in i t a s eft n í im e ru s )q ua í ab e iu ^ p r iua t i s Icr ipt i s a b f tu lc r i c^ p ro fuis in pu ,b l icum p r o f e r a t : n e - v e ip í é l o n g io r i rnora , d i m i d i u m bcn ef ic i j d e p e r d a t , cuifi c c r tu iu fit, v e l A i i fo n io r e l i a n t e , i n g r a t a m eife g r a t i a m , quie tarda'c'ft, & vt r e d é P u b l iu s a d m o n u i t , bis g r a t u m q u o d o p us e f t , fi c i rb & fpohre e f f e r a - Uir. A d h a r c , m e m o r e m cffe o p o r t e r e ' , ( c r i b e n d i p t o u i n c i a m , q u a r i n d i j s a u t o r i b u s v o l u n t a r i a , a r q u c - a d c o a u d a x , & c e m c ra r r a v i d e r i i o - l e t , fibi n e c c f l a r i a m q u o d a m m o d o cflc , a c p r o in d e a n e m i r t c v n q u h n l y i t io v e r t e n d a m , c u m p o t iu s n e m o m a io r i r a t io n e r e p r e h e n d i , a c c U l a r i d e b c r e t , fi n e q u e d o l i u m v o l l r c r c c , n e q u e v l l u m i n g c n i f dc c ru d t - îionis fure fp c c i r a c n p r o f e r r e t , q u d m is, q u i in h o c Sah nan - t i c en f i Gyn'f Oafio ( id ef t in f l o i c n t i f s i m o h o c o m n i u m i i t c r a r u m ciTíp-oriy)Tlrus ,A¿" . ^ ' 4 d i f c i -

7


sdifciplinis imbutus, in eodem fuprcma iuris vcriufquc corona dona* t u s : 111 codcm fexdccim ( & quod excurrit) annis, tanta cum la u J c , & auditorum frequentia, prsetcptoris officio d c fu n dus ; in codcm dcni- que toties in litcrarijsconccicationibus, cum fortilsimis antagonillis, publicam ingreifus palaeftram, tot triumphos, tot palmas adeptus, S: tot iesv i ¿ lo r ,& :o u a n s á populofalucatus.Quibus ipie rationibus ali* <juantulum m o r u s ,&: continuis deinceps diicipulorum precibus fc- lec o aó lu s , quibus cius moram, cius datam necdum tamen expictam fidem , interpellabant votis tandem communibus annuit, & ie l i bri editionem, primo quoque tempojefadurum promifir; qutc nunc e c c e , pubjicam fortitur fortunam, omnibus qui legale ftudium profitentur, non minus ea (vt nullus arbitror) placitura quam a<Ttionura,ad certam & pcrfpicuam formulam re d a d a ru m , oculos cornicum contingens, Gncus olim Flauius fcciifc refertur. Etenim fi Arcefiiauni Regem ,l i tcrarum monumentis didicimus, raucos aliquando , & ina- mente vocis , aut balbutientes homines audire exoptaifc, quo attentius poftca facundos auditurus pius voluptatis , & oblectamenti perciperet cur non ego mihi pollicear, poft tot qui inconcinnis, & imperitis fcriptis, limpidifsimos iuris prudentise fon tes , deturbarunr pO ciustpám il lu í l ra ru nt ,cultosi itos,atqucapprime d o d o s noltri P 1* C H A R D O labores,grariisimosliieratiSjbonifquc omnibus fore fa tu ro s : cum piorfus nullum aliud opus, ab aureo illo lurifconiulco- rum lacculo, proferre pofsimus, quod ita omncs iulla? eruditionis ini- plcuerit numeros, & quod adeo certa, & arcificiofa dicendi method o , non hanc tradationcm vcli l larn,rcdvniuerfamfeie iurisciuilis paediam ornaucric, & in perpetuam quandam cofonantiam redegerit. In quo equidem omnes (inuidiquamuis, & alieni laboris iniquifsimi íEÍtimatores cxiftant) mecum conicniuros fpero,&; mc non minus vera dixiifc iudicatiiros,quam (vc Lucret.ait)

Í P Y T H I y E S. T R I P O D E E X P H O E B I , L A V R O Q V E P R O F A T V R .

Praefercim fi hoc vnum exorari fc fciiicrint, (quod Alcibiadem ab Eu- ribiade.fublatoScipione loqui cum vetanrcm, pecijifc narratur)vc non prius feriant,& mordcanc,quara audiant, ccrte enim vbi libro per l e d o , aut aliqua cius parte perpcnfa, rationem & confil iumaudoris, (quod non ciTc improbabile rcor)ornnino perceperint, nihil forecofi- do,qua obrem iure m cr itoque , cum in quoqua reprehcnfum,auc incu fatu iri,debeat exiftimare.llli naque,quibus primafacie,vilciccrc opus,

pro lcui,& in ani haberi ca:piilctr,quafi quod adum agerc,5c noduas, (quod aiur) Athenas adfcrre videatur, quifquisinhoc Iludió,aut Itadio

ppit


poíl antiquos fudare:& quifquis poft tot,qui in Inftcutionum libros- ícripfcrint dccuiTum tramité rclcgcrc audcat,plañe c6iperienr,alio- íú fcripta,liccc plurima habcac perfpícaci iudicio rcpofKa,&acrj,fub tiliquc ingenio tradaca, non tamcn adcb vndequaquc perfeda , abfolutaccnfcri, vt nullum pofterioribus ipicilcgium re idum 5c vz omnis ÍLiper codem argumento fcribendi occaílo, cíeteris prarercp- ta videatur. Quidam enim ex illis,dum Laconifmo vti,& brcucs cfle laborant obfcuri^ alij dum latius diuagantur,& dum inurilibus difpu tationibus, vanifquc indagationibus,mulcas paginas complent,pro lixi,alij vero dum promiicue omnia: & abfque certo aliquo, &: dilucido ordine t rad an t , i ta confufi& tenebricoiifunt,vc eorum opera Sibyllae folijs obfcuriora,non Dauum,fed Oedipum, hoc clf,

’ non rudem & infirmum animum ftudiofi, fcd natatorem Delium, &c cuaporacam aurem expofcac. Nofter vero P I C H A R D O ita probé Spartam quam n adu sc l lorn at- i ta breuicati, citra obieit- ritatcmfludct:icacatanrum,quee aduerfumfvtaiunt)facere vidcn- iur,apponit:ita Quiricum iura noftratibus legibus ccmparactS: deni que jca d od c , ic a cerfe, ca fere folum quae ab alijs praecermifrafunr, Gongcnc, vctufl:isnouicatera,obfolctis nitorem, obfcuris lumen fa- fliditis gratiam, dubijs fidem adftruic. &fccrcta vcriufquc iuris primordia , puro eoque Latino fer mone aperit, vt veritas nuda,aperta, candida, pofsic deinceps optimis quibufquc patere ,habcrcque fub inde,nouiiuris alumni ( quibus hxc praecipue muíitátur) monumcra Icgalia,non tam facilia, quam prona 5c manifell:a,& vt diei vcrifsimc queat Delphicum gladium, quinimo &: Ariadnes filum eum nobis in manibus appofuifle, quo tortuofum iflud,6c tot difficultatum Mceandrisinuolutum, difciplinx legalis Labyrinthum tute ingredi, &iccurc peragrare pofsimus. Qikb qui xquo perpenderint animo, jroculdubio cognolcenc,minime in hiscommentarijs breuitatcm il am deflderari,quam Infticutioncs iplae videntur cxpofccrCaSc quam

luffin. Aug. in carum compofidoncobrcruarimandauir,cum conflet mulca pocius audorcm dixiflc, quam multum,& ea haudiuflc longa appellari, quibus nihil iure adimi pofsit • praefcrtim cum nihil valcat(vt Horatij verbis abutar)

B R E V I V S E X C O G I T A R I N I L P L A N I V S I S T I S , CL\^A F I R M A T A P R O B A N T , A V T I N F I R M A T A R E C L I N A N T .

Et qux itanoua,atq. adeo pcifpicua fcribendi fationc,vnius cuiiifc; deciiionis veritatem, t u m aperiunt,tum fulciunt, fuis admotam

eon-


C>o,ncrarijs pliî Socraticorum fchója f^l^bAtldûoLcm &; manifeftiq^cm cfiiciuQt. Accipe ergo Pie & can4 ide l e d o r j i brmii quem cibipin^^ candidus audoris animus nunc m'utilum,ac velut mguftum (iac, quem periculifaci-cudi eaufaex tua literaria lcgione,tanquam ad incerta itinerum cxplptanda praemittit,integrum 8c perfcdam quam citifsimc,[(imul cumvabjsjngepij co pijsjin hunc ^pettum famae campum,fidenter producturus,u cius ia borem &ftudiu probari:fi nullos aut paucos hcfte§:fi nullos laqueos & in.fidias eile compcretif.& intcrim quodenixe rogo in memoriam re,uoca humanarum virium non eile rcdum ctirCum perpetuo tenere, aeque ideo commentarios iftos,vc fic aliquid in eis aliquado peccatum , non tamen inde rcijci ftatim & damnari debere,cum oraculum poeticum monear, 1

F A S E S S E . I M L O N G O O P E R E S O M N V M O B R E P E R E .

Cumq-ue ciuilis, & naturalis exigat ratio, prudentifsima illa Perfaru lege cum fcriptoribus agi, qua fi quis in aliquo deliqiiiflec, non prius impofftas fccicri pcenas pendebat,quam diligenti in omnem iilius vi tam inquifitione perada, maiorem cife eorum numerum apparcrccy quas turpiter flagitiofc, quam q u * probé & honcfte gcfsiflcC,alio- quicnim fi turpibus honcftaprxpondcrarcnc abfolui, &libcr,acquc imrniihis iubebatur abirc.Qu* hereuleratio fi (vt par eft)in iftis lucU’ brationibus ineatup,nihil elf quod dubitem,quin libcr hic,liber pof- iit per omnium manus & ora vagarl ,& hon.modo abfolui, fted & vc' peff&dus, & abfolucus omnibus maximopcre'comniendari, cum in co, non vc Martialis fcripfit:S I N T B O N A , S IN - T Q^V A E D A M M E D I O C R I A , S I N T M ÂLA P L V R A .

Sed p otius contra adeo optima omnia,vc vix qu£c'mcdiocria,nedufn q u s malaiudicaripofsint,rcperiancur. Vale.

R ' i n

r - ÍA N T O - .

■ o-

i i 'Ir*' •


í t

A N T o N I V sI c H A R D O V I .

N V E S A , D I S C I P V L I S ,O R 1 B V S Q . V E

E S A ,

A V D I TM E I s , s . D I C O .

V A TV0 'R. Um peraBis lu flris , ex ^uo a pueritia in céle- herrima hac omnium /ciendarum , honarumque litterarum altrice , mederatriceque Salmanticenf c a d em ia , 'Ptriuf- tpufi Juris Tontificij <se Capareidifctplina dednus,jirenu¿ eperam ñauare capi, in eotfueVtram^ue licentiatura lauream ( ijuod alij nemini ex nsjlris Hi/panis, nec hoc f e c u lo , nec

longe p r io r i ,/ i maiorum tejdmonis fid es efibahenda, con tig it) & ‘Pontificiam, & Cafaream fum confeíjuutus-, illud jue maximum ,\>t inter confcriptos Patres, iu r is , legumque parentes meruij/em coaptari, puUüufque profef/or renuntiari: quum maximam iuris Q uilis R om . partem fuerim interpretatus ( quod mu.- nus adeo fum d, tenera a t ate au picatus , Vt canere cum Ouidio 'ila/onere* Bepojfem :

C A R M I N A C V M P R I M V M P OP V L O I V V E N A L I A L É g L

B A R B A R E S E C T A M I H I B I S V E S E M E L V E F V I T O

'Nihil vnquam hahui an tiqu iu s, quam vt totus in Veram Infiitutionum Im p e ratoris lufiiniani explicationem,úr interpretationem incumberem,Vti m eis ordina rijs extraordinarqsq, difputationibusfatis te f a t u , <sr manifeñu reor. Quas, & id temporis ciim catheara earundem infiitutionum candidatusprodirem,&' Vt in idu prehenfandi facerem ,eruditionis m ea,acprogreffuu,fiquos in iure feci/em ,fpedm e edere,nece fie fuit,& pofieaquu in ea petitione obtinui tato excepi f i s applaufu,tata grada ,vt taUac tantu hi/ceinfiitudoniP \ufiinianeis enarradis,auditoru c'Óuentu

{quod


; f a e drro^dntia d iBum , & deceptam velim )dcnofira tempejldtehaBenHs no; C y id cn t jJtcddem ia.T efles ejl a 'vos omnes,<3 ' ui dnte Vcogymnafa noSird tam aj?i

, duafreejaen tid O' ereb ritd te celebrdhdnt,'vt etidm f ejjen t illa,bis tjud .Academia . .. - hdk et, {habet autem totitts orbis ampliftma) <27* Utiora <27* ampliora-Mx, a en e 'vix 7 - "qmdem,'vel[edentes,'veljldntes.c^perepotaifent,reBe{nifalIoryexiJlimans,ex sm ‘ ' htbus Juris Ciuilis 2 o . ûi extant libras {(juibusfolunos in rejpondende,litigando,

iudicdndo Vti iujHnianus Voluit) ne^ comptiore,nej^ Vtilioreikvllum. Continet enim •bneui licet copendio omne <juic¡juid p er quinquaginta fa^deU arulibrds, & ite nossem ¡ujlintanei Codicis T r i b o n i a n i^ t a n t a f a c t i t a t e , condito ordine,& arte tan ta , quantam vix vllus pote^ydut poterit Vnquam. Etenim h icp ra ter diB ionis' puritatem , Verboruipproprietatem, <3 ' totius non ajfeBatam .fednaturalem quan - dam Venuflatem,munditijs jimplicem , quaft latinitatispudiiittam , concinnitas o r - dinis^ & m ethodi cir ta ratio, atjâptijîmapojleriorbm cumprioribtts conmxio nitidius (3' Jjlendidius em inet, definitionum <2t* dtuifiopuin elântifiimarum ple - rta om n ia , turis Veteris d nouifeparatio perfpicua. Veteris ferm one puri/simo Vete- r^ ,n o u ife rm on e doBijdimorum recenti. Qua partiendi peritia ranquam virtus quadam ra rifim a tantifemper habita fu it iam olim apud/ummos etiam Thilo/o- phos,Vt Socrates apud Platonem in Phoedro d icerefo lea t, hunc v irum , tanquam Deum a tergofiiquuturum fe fe,jiquem reperijfet,qu irem V niuerfam reB e diuide- r e nouijjet. Quemadmodum <& a ^ d Cicerontm CrafJuiljP^ms effecijfiet,inquit, Vt primum ius tmne in g en era digeréH t, deihde eorum generum quaji quadam m em bra difpertir et, tum propriam cuiufq- vim definitione declararet,peifeBam nos a r tem iuris habituros.Hac fn gu la ita adviuu hi/ce in infiitutionibus reprafentamur Vf adhuiusfiue Crap,fiueip(ius Ciceronis exemplar,úrpsrjeBa iuris form a & ima gonon fo lum depiBa,dr ex p re jjd fed v er ii & Vtuis coloribus'dnimata ejjev id ea tu r. Quo f i t Vt ars boni & aqui,alioquin la ttfim e pateas, & multitudine ac Varietate re rum pene tmmenfa,facile percipi,commode edifci,& haud difficulter m emoria tene r i pofit:Vt inde iure optimo cr ed id er im , nihil magis e Vefiris commodis, Vtilitateq e ife poffe[quibus me fem perfum m opere addiBu noBis)qudm/i d ca lce ad caput {vt d ici fo let)illu Vobis explicarem . Id quumduodecim fe rm e ab hinc annis fu ilfem a g - grejftss {quibus apudvos ius Ciuile "Ro. in terpretor, cum & antea eo munere non jin e magna omniumexpeBatione pene puer Hifpali lufiinianei Codicis refcripta expU cansfunBus e jfem )n ec Vno aut altero tantum per fiet pojfet opus\nec qui ex Vobis prio ris libri commentaria excepijfent,) A cadem ia difcedentes poffent fequentium cape- r e fem elatque iterum magno cenatu expefiu/arecapiBis,vt qua Vobis <3 ' diBauera, & deinceps diBaturus ejfem pra lo mandar em-,fic enim fieret,Vt nofler, qu i) Vejlra Vti litate femper fu it labor,nofiraq^ lucrubationes,& prior ibur (3 ' pofierioribus meis d i f ctpulit,fmurifq^ omnibus cad em ia ,qu im m o totius Hifpanta ,altarumq^ Regtsnu, qui huc conuenire/olent,iuris legumque Budiofis,magno v fu ie jfepo fien t j tum etiam

f i t f i c


)>i fic,jU^ n$jlris in£ymndp\s M ata,& a tyroniks,&)>eteranis excepta & aplu^ rihus tranfcripta nonnumcjuam.imo freûetws,mencfose circumferebantur fuis exe f laribus & pretotypis repituta maior'efidem & auBoritatem haberent. Qualem pro uinciam^qHantamci^,quam^ meis humeris tmparem mihi imponeretis, qualem j egOy f i Vepris annuerem precibus,/u/ciperem,non ignoraui.Sed cum multum &fep e , tunc maxtme (ûum h o b is ipfe earumdem In^ttutienum cathedram expofcerem , maiori cum co n a tu ,v iim p e tu p eu r e t is ,& fta ft ab tnuito ture Vel iniuria extorquere Vel- letisinon potui non annuere,publicecîd, & coram omni .Academia in me recipere, yieciperem fane diffciliora,Vt omnes gratias non modo retinerem. Verum etiam quoad f eripoffet,acquirerem-, & pleniori obfequio demererer amanttfsimosmeiôntam p r a fand i,quod exigebatur fducia ,quam mgandi Verecundiaiea prafertim occa [Ione, quaVelea,qua fupr a Vh es funt,recu/are,aut abnuere religio e f . Honoris eyr g lo ria ¡a cra fames,quid nonmortaiiapeBora cogis?Igitur quafi ex fponfo mecum agere ccepiBtshorrendum lUud cla ficum canentes So lu e cpdoáách ts.D eheha , quia prom iferam ,& quia flu en d o non er am,adimpofsibiltum{quorum nulla eft in ¡ure obhgatio)excepticnem,Vehmadaramconfugtebam:quam e t f certifsimum aflum,<& omni iurefacro ftnB um Vos omnes faterem ini, me tamen quotidiano conuicio , quaft decoBorem cum proprij ( C"* alienis facultatibus ecclefam occupantem,extraxifis.Fa Bum a Vobis iluriter,immifer icor diter q^,atque etiam,p libere dicendum c f , illiberali ter. Sed ego qui,Velut .y ice jfeu s alter,magis opportunam lunam/emper expeSians, vt f c quandiu pojfem rem proferrem : & nunc hoc,mox illo colore in crasiinum diem d ifferen s, co protraxeram , Vt me tempore tutum crederem, noui/sime Vobis quotidie, non iam iure exigentibus,fed rogantibus,{ durifsimo /ane imperandigehete luxta illud dufoni].SCRIBER. E ME ^VGVSTFS IVBET, Et MÂ CARMlNAPOSClT,

VENE ROGANS, BLANDQ VIS La t e t IMPERIO.) rio potui noiytcunq^ Valer e,non Vt Velte,fed Vt me teporis anguftia coégcrucfom 'etaria noftra typographis comittere:quaVelab occupatifsimohomine, & cui duabus cotinuis quotidianis leBionibus(htfcepracipue diebus quibus eapralo mdddtur,tdio a Vobis ex ceptis applaufu tato Veftroru omniu couentu,tanta acclamatione, Vt evoment aria noftra adl.prolatd. 4 . C.defntenttjs & interlocutionibus omnxu iudicu,qua in maiori antiquiorum Salmanticenfum Schelarum gym nafo, ¡u ri Canonico dicato,totius orbis Jarie ampUfmo ( aliaVos capere non potaerunt]Vobis hedie di Bata , & ad titulum f.com m un ia , de Vfucajionibus, vbi tortuofapoffeftonum M aandra in antiquiori etidearunde Schelaru iuriCiuili á ica togym nafo interpretamur, bonis omnibus , aquifq^ reru aftimatoribus,prout fu n t omnes,gaudiu & la titia , multis Vero admira ito fu erin t,) alijfque tum publicis,tupriuatis negotijs, mane a lucífero donec Sol occi dat , expediendis to ti dies abeunt, edita e f f e , Vel me tácente res ipfa loquetur. Quo niamVefo, quia priorum trium Itbrorum abfolúeram , <rrpofierioris maxima ex

1


r - T 4-p a n e confeceram yVt ¡lía ad Vmhiltcum Vfque perducere pojfemjnduc'ias ipfe petebam, aliquodqueVt temporis fpatium mihi indulgeretis,quo pojjem integrum,perfeBumque opus prafare,debitumque omne,pro Vt f d t i conducit,retribuere,quaji Vos iterum Vana promifsi/pe iaBarem,diutius dtjferre non fu ñ in u if i s , alias inertia dicam mihi f e r i pturi,quibusvt /atis/acerem,cur/u tarditatem corrigere coaBus [um. Renuncia f i s etenim mihi non fem el prafentifoluttone contentos,reliquum libenti/Arne cum ex/ol uere Vellem,Volo autem nun(;,praildboque f Deus dederit,quam citi/sime, recepturos. Scio me alea plenum opus aggredi,& quod ex /Bi/panis n o fr is ante me aggrej/us fu i t n em o,etf emm d nofrts quam plurimi varijs in materijs & quajlionibus,0' ad iuris Ciuilis Ro.& fanon:ci,& Regij Hifpant explicationem Varta doBrina,omnigenaeru ditione referti,editi (tnt traBatus,prodeHntque quotidie,maxime ex hac n o fra SaD m anticen f Academia,illorum tamen nullus quemadmodum p ra fiterun t exteri^ 'commentaria abfoluta,nec fuper hifce Infitutionibus,integra Ve PandeBarum parte aliqua in lucem em ift. Quo fcV tgrauiter ipfe aduerfam meam fortunam conquerar, qui reliquis flen tibu s omnium Hifpanorum primus in publicum prodire cogor , quid in toto iure CniiliRo femsampalamprofef/urus,Poterat inter difcipuhs (sr amicos in/citia n o fra difsimulatalatere, nunc typis & ex cu fom mandata omnibus pate- f e t ,& innotefcetnullinonnota,<& charaBtribus irnpreffa an eis , ipfa etiam q u a f anea faB a Vagabitur fempiterna. Sed tanta huius audacia excufationem mereor, qui Velinmtus&reluBans,quoniam I T ^ UVL Ti S , I T ^ IVP E T JS ,cm n i bus legendus producor. Producuntur ergo n o fra hac commentaria,totidem fe r e qui- busVobis excipientibus diBata fun t Ver bis,ea maxirne q m fup er libro primo,&prio- . ribus/ecundi titulis excudimus,fequentes.quia ex .^ cad em ia in fitu to fem el & iterum repetita praleBione fu im us interpretati, longiori flylo profequimur (f e d l o n g a n o n fun t q u ib u s n ih i l eft q u o d d c r a e r e p o i s i s , inquit ille. ) .^ddiunximud

fem p er quid in omni materia /panum ius Romano addiderit, detraxerit: rebus 'e. media antiquitate repetitis adnouifsimas vfque HifpanasfanBiones leges, Vt f c c?, modius qua adfubtilem cHfputationem,Vtilemque praxim/ptBant,in promptu ha- here pofsitis,maffqueVfui nofra hac fcripta ejfe pofsintyeB e enim Horatius. O M N E T V l l T P ' / N C T V M C L V Í M I S C V I T V T I L E D V L C I . Cuius etiam monitumjet nonum premeretur ih annum ,lib en tifsm e ampleBerer, eH exo/cuUrer ,fed v t longius furn pr afdtus,Vefrum idfuit,VeBrumque f militer er i r j noBrd hac qualiacunque funt,tamquam aqiii r enim a fim a t ores defendere. Nam f aliquid erratum e fi,totum ida Vobis ef,poteroque meó iure a V'ob'is p'etere quod poliitf- fim u s poeta ^ u fo n iu s a lh eod efió .^dugufo ( qui Vt fuosVerfus Vulgaret,iu/ferat)his Verbis. - ' * ,

T V M O D O T E I V S S I S S E P A T E R R O M A N E M E M E N T O i V I N ( ¿ V E M E I S C V L P I S D A T I B I T V V E N I A M .

^ Vobis ergo pro innata bonis omnibus humanitate,etiam atque etiam contendo, nsex a A-


ex aliquafallaci comeBúra] aut leui mani, futiliobferudtione,am Verborum vb cr t t f te & copia,ieiunaVebreuitate,aut denique alto lapfu,errato,anJam maledicendi arri ptatijfed cenfuram Veftram in fecundam editionem,qua Deo V olent e limatior aliqua do ex ib it,d ijf ratis. M anete parumper dum mihi ipfi y ir ii ia r ch u s fu m , nec ante Vcrinequain me ipfum paro.^Necenim omnia fimulinuenta,<& perfecla fu n t, Vnof partu in lucem moles hac em itti, ÚP advnguem form ari potuit. Interim libris hi/ce in fccnam produBis ipfe .3dpellis exemplo poflJyparium arreBis auribus flans Vitia qua notabuntur tacitus aufcultabo,atj^ qua iujlam reprehenfionem mereri, aut pa *. rum aquis animis accipi cognouero,ea f i videbitur,inducam,delcbe,emendaho:

nec omittam , Vt caco fa tu s met amore vllacenus peccaffe VidearValete. Salmanticaexnojlro M ufao. XVi J. • , ‘

fa L ylprilis.^nno.xCtQQ,

’p 'F l J iC E . L . AVT) U : 'P U ^ C IV S . V j T V f B It ,

■'i'.

Í

> \7


E R - R A T A ; ;

COlúna. (59.nn.í.im itatur.reg.im U átur.col.95.lin,47.1egit¡roi,iufti.leg.Iegítím ós;íufto5.ci)l..ii4. lin .j 8 ,quc)d ileg,qu«.co !.iiá .lin .i.patrim onij.leg.patrim onio.cólii 3 { .lin . pen. interpretatione.

leg.interpretationem .coi.14S.lin. 3 t.qu ia .leg.qui.cor.t4 .9 .1in .9 .reais.leg.réliaiS.C ol.i55.íin .i S .fru- tú .leg,fru£luum .co l.i 57.U n.6 .fid e.leg.filei.co !.}34 .lin .lo .docem us lcg.docuim BS.col.59i.lin . 58. h is.leg.de ijs.col. 4 0 4 .110 .5 .aliud eft agens.leg.aliud ágeos.col-4 3 3 .lin. 3 1 . Florentini.lcg.Florentinae, c o l.48 i . l in .i i . i 3 .prodigis.prodigus.leg.prodigU8.prodigis.Col.4 8 7 ,110 .io.Iuftinuirr.leg.luftinianú, col.489.lin .44.eiues.leg.ciuis.col 5<S4,!in.t<?.modum.leg.nodum.coi.3 68.1in.44.fa£lo.leg.faQ io.col. 5 So.lin. 14.liereditationem .leg.hfreditatcm .col.6io.lin. 17 .ex tiie .leg .extit1iIe .iin .17 .e fta to r.lfg .te - ftator.col.67 8.1in.i<í.puretn.leg.purécol.7 5 7.1in.3.hancfim ilitudincm foíiim fiam .leg.hacciim ilitu d oro lú h c .co l.79 3.1in .i ó .itáte.leg.itaante.col 8 i4 .l in .i i.hercs.Ieg. leredes.col 99«í.lin. í í.annm i. le.annui col.99Í.lin .4C .rediaú.Ieg.reli£lú .lin .47.1ufiio ianus.leg.Iuft niani.col.1009.lin. le.diílindlá. leg.diftinftionem .col. io84.!¡n .8.iubend¡.leg.iubendo.Iin. 3 i.quae.leg.qüe.col. 1094- lm .4. Ha iuris regulum, leg.tra iuris regulam, col. 1 io 6 . lm.3 6. fufus. leg.fufius.col. 1 1 9 4 . lin.4 4 .propné.leg.patre. col. 1 1 1 1 .lin.55.raortuus.leg.m ortuus.col. 1 4 ^ 5 .lin. 1 7.abetIe.leg.obeiIe.col. 14 9 " . lin. 5 1 .fotte.leg", fonte.col. 1 5 5 9,fin.io.fauorum.l£g.fauorem.CDl. 1 (5 3 4. lin. 17 . erfica. legefñ cax .co l. 1 (S4t.lihi 1 .afrtr m ante.Fg.afíirm are.col. 1 o47 .lin.antep.odlutum.leg.íblutú.col.i<S85 .1in.4 i.non.leg.nem .coi.i S5<), lin .4 3 .nales.leg naturales.col. 1 1 70 .lin. 1 4 Senatufconfultus. leg. Senatuíconíulto. col. 1 87 1 . lin .3 8. ftióneaftione.leg.ádiione col. 1 8 9 0 .1in .v lt.exp ifto la .leg .ep ifto la .co l.io ii.lin .3 8.inío)idum .leg.inlo Iitu m .c o l.io ii.lin .3 «.locum .leg.lorum .col.il i4 ,lin ,ii.ligan tem .leg .litigan tem .li. 1 3 . inéuntariu. leg.ínuentario coUi 1 1 i.lit i.ii.iiu e .le g .iln e .

Concflas erratas cfta correfto eftc libro conforme a fu original. En teftimonio dc lo qual lo ftrme.EnSalamanca o y 14 .dias dcM ar^o 1600. años, ^

El corr e í íor ,& c. Múntitl Carrea D e Montenegro,

l í ^ í S T I -

. \


I N S T I T V T Í O N VMD N. I V S T I N I A N I S A-

C,';R A T I S S I M I P R I N C I P I S L I B R I Q V A T V O R .

I N I N S C R I P T I O N E M .1 Inñimionts ,nont»flitHU hac imis elementa

appellanda,& quare.2 Injiitumnes & in aliis quoque difciplinis pltf-

res fcripjerunt.3 Inftitutiones adius Ciriite pertinentesexyete-

ribus Iure confultis qui fcripferunt.4 Inflitutioneid quo fuerint cdpofit%,&quo tepore. y luris ciuilis Romanorum progrejfus. & nu.feq.

Leges Regia primum ius feriptum in Pip. R om. Lege Terentia abrogata fuerunt leges Regia.

6 Leges.Xll.Tabutaru legibus Regijsfuceejferut.7 Legis afilones tertia pars iuris Romani.8 Inrifcefultorurefpofa legis afiionibus aceefferut.

Tiflones lurifconfultorumquai9 Leges i maioribus magiflratibusin Pop.Roma.

lataiVlebifcita d minoTibm.quintapars imis.10 Pratorum ediña,qua initio annua, deinde per

petua fa&a fuere,j exta iuris ciuilis pars.1 1 Imperatorum conflitutiones, qua ab .Auguño

iuitium capere feptima attefsio,yfque ad lu(li~ nianiatatem.Hermgenia.Gregofia. & Theodofianus codex,

1 2 Ittjlinianei Codicis prima editio.1 3 Pandefiarum,feu,Digeflorumyolum. pofícodi

ctm lujiiniani iuffu in ordinem redaffa.t^lnflimionesha Codicisluflm anei,& Pande-

flarim promulgationi fuecefferunt. Codexluñmianiexrepetita praleflione quando editus.

«y Nouella conflitutiones, quas Authentica ima

appellamus yltimaaccefii», & pars imisciuilii Romanorum.

V A N V I S Apud nonnyllos haec iuris Ciuilis Romanorum

^elementa Inftitutaap pellari obtinuerit , ' eo quod Graeci , & qui eorum more Io- qüntur Infiituta di

cant,proprietas tamc Latini fermonis ea, inftitutiones vocari fatis admonet; quum Inftituta Latinis fint,mores, difciplinae,c5 fuetudines. V t apud Tullium , & plerofq; alios bonarum Iitcrarum, puriquc fermonis parcntes,pluribusin locisj & apud V I pianuminiegc plenum 12 . $. Equitij.D . de vfu dc habitatione, luiium Paulum in 1. nec audiendus l y . D . dc operis libett. Valerium M axim um Titu lo dc Infiitutis antiquis. Inftitutiones autem, praeceptiones quibus inftituuntur, & docentur homines; l ibri, & praecepta ad artem aliqua viam ftcrnehtia. t V n d c & in alijs q u o que rebus,& difciplinis haec v o x in ca fig- nificationem vfurpatur.Na Fabius Q uintilianus opus fuum quo futurum Oratore inftituit Inftitutiones oratorias infcripfit; Laéfantius Firmianus Inftitutiones Diui nas librum alterum fuum appellauit: Eraf-

A mus


3 Infcriptlonis libri explicatio.mus Roterodamus Inftitutione Principis Clirin¡ani:AIdus Manutius Inftitutioncs Gr3maticas:Ioancs Lacellotus Pcrufinus CÚ Ius Pontificiú fingulari methodo quatuor libris c5 prchédiílct,& in Romana Au la madato Potificis M ax im i ab llluihibus viris eíTcnt recogniti,Inftitutioncs canoni cas cos appcllauit.Et noilns his diebus eru ditus v irD ocIor Ludoui. Merca. A p o llinea facultatatis peritifsimusRcgiuiqi Pro thomcdicus Inftitiitiones Medicas. Ergo refté lullinia.rroiler prima legii cunabula, & totius legitim a ic ien t ii prima elemeta, luris Ciuilis Inftitutiones vocat.Q uono- niine ab eodem Laftantio referuntur lib. I . Diuin. I n fl it u t . Q/ndaw prndc»tes,&' ar bitit equitatis Infíitutmies Qutles iuris compofi- tas edtdernnt,Sc sh A n g elo Politiano. M if- cellan cap. 84. Injlitutioueshaqua vocantur in iure Ciuili,lujltniani principis nomine edita fedd Triboniano tamen,do(li\quealijsviris com- pofita-.etiamGrad fcnpta fub eodem prorjusin- telleiinreperiiintur. t Inllitutionum p ra - tcrcalibros ad Ius Ciuile pertinentes olim inuenio fct ipaíTe.Gaium libros tres: AEliii Marcianum libros lexdecim. Domitium Vlpianum libros duosslulium Paulum libros itidem duos: Calliftr.-itumlibros tres: Florentinum libros duodecim: quorii omnium fragmenta qua.apud Pandcilas cXt tant diligerer rcceniiMt v id a n e i n t e / G r a cos & Latinosncmini poftponcndus.num quamque iatis laudatus Hifpanus A n to nius Auguflinus libro fingulari dc nominibus proprijs lurjfconiultorum , cap.r. coi. 1 1 6 . C 0 1 . 152 . coi. 1 80. coi. 208. cpl. 2 2 0 .& C0I.221 .in hacquC' appellatione c6 lentiuntBarnab.Brifoniws.ljb.p. dc verbo ru fignific.fol.3o3.pag.2.Ludouicus C h a rondas in notis ad hunc Jibi?ü,in earum argum.pag. z.Franfcifcus Balduinus in prole gomenis dd huc lib.$.fin.nu.i 3.Francifcus Hotoman. in.$. Igitur, infra in prooemio.r Enunciat.3. loachimusMynfingcrus in.$.

■ ciiq; hoC D co .n . I f .eod.prooemio, Si quif quis is ¿ft qui idc monitu-liuic libro Lugdu ni anno, i cxcuflb praipofuit loann.*

4 Orofciusin prooem. Digeft. nu. 18. t Á quo fuerint lu il itu t io n esh a cópofita du-, bitari nó potc(l,cú e x epigtaphec5 f ict,& Idé lullinian.profite^tur in.d.^.Cúqi hoc D c o propitio.infra in proocrnio. Q u o au- tétcporeíquamuisinfinuarc videatur,in.<>. Quó'rú vttáqj viá.quianó tamc rcmroul-

tú aperit, cuius cognitio legü Tyronibui eíl máxime ncccíraya,quü nouú nó fit prio res Icges ad poíletiorcs trahi,tcílibus Paulo & Tertullia.in.l.non cíl nouú. 26. in.l. idcoqj ay .D .d c lcgibus,vt appareat quib» velut pollrcmis Icgibus, fi quádo cótraria ocurrerint fidé faceré debeát, luris Ciuilís Roman.quod núc nos luílini.uiicü cu erudito Hotomano-dicimus varias fuillc inter polationcSjVt e x Pom ponio in 1.2. D . dc* orig.iuris. deprehédere Jicct. Id vfqj ad no lilísima luílinianí témpora fie proccfsit.

y t Initium luris Romani fluxit ex leg ibusRcgijs ,quas Reges P o p . Romani primis Rcipublica teporibus confcripfcrunt,qua rú plcr3E.quc .1 Ser. T u llo fcripta,á Sexto Papirio in volumen vnú collata fuerunt iüíq; Papirianü inde appellatü. E x a d is ta inen Regibus legc Terentia otnnes feréab rogatae fuerüt.Hác(quá nialé T crcntillam vocat Vlricus Zafiusin legú antiquarúca thalogo .iex Terentilla.pug. 13 1 . & p r ite r - mifsit,quod mirü fane e f t , diligentifsimus Ant.Auguft. ) tu l itC a iu s Terentius Aria T r ib .P lc b .Lucretio , V e t u r io CoíT.anno ab V rb e condita c c x c i i . V t quinqué viri, crearetur legibus dc Imperio CÓfulari Icri bendís,ne ipfi libidine, ac licentiá fuá pro Icge haberent, vti Dionyf. diligcntiísimus rerum R om . fcriptor lib. 10 . commcmo- rat.Liuiuslib .3.

6 f In R e g ia rü le g ú lo cú .x i i .T a b u la rú le gcs fubrogatac fuerút quae maxima ex par tcab Athcn¡cnfibus,<Sc Lacedim onijslum

& induodecim aeneas tabulas relatae,atquc inículptae fummá in Rcpub.Rom .au-

7 thoritatc habraerút. L Acceísit tertia ju ris Romani pars ex legis adionibus,qnas il Ijus faeculi Iurifc6iulti(qui fere Pontifices fuere) dircdis, certis , ac folénibus verbis tópoíueruntjfecerunqj formulas omniu re rii.quae vel publice,vclpriuatim gerebatur (quashac noftra s ta te in viui vo lum c, aut faltim maiore illarü parte folcrtiisimus Bar nabas Brifonius,in o d o libros diuifum c o • geijsitjcui noméiiídid¡t>de Formulis & fol

8 lenibuspopuliRomaritverbis.) t Q uarta deinde parsineoFudcIurifconfuItoruin prudentia ,diiquifit!onc, & inucftigatio- ne v e r i , <Sc quafi icholafticis difputationi,-, bus pofita fmt,has i]Jipafsim vifionesap- pellant,vt multis P ád cd arú addudis locis poftA nt. Auguft. idem Brifonius lib. j9 .d c vctb.fignificat.fblio6 48 .p 3g .2.ob- 1

feruat.


Infcriptionis libri explicatio.1fcruat.vndc Prudentes difti, & eorum ars iuris prudentia, quae in iu ft i , atque iniufli fciétia polita cft. Et quia de iufto atque iniufto confulcb,intur Iuris confulti , co- ruindcmquc interpretationes Prudentium refponla diccbantur.Quorum íletitauéfo ritasá. 1 1 . Tabulis perlatis iepfingentis circiter annis, v lq u e a d lm p . Philippuip.

p -j- VIterius Quinta huius iuris pars ex legibus P op . Rom . acceísit: quarum quae á maioribus magiftratibus ferebantur, proprio nomine Lcgesrquac .n minoribus P ic

io bifcita dicebatur. t Sexta vero pars ex Prartorum Vrbanorum edidis f lu x it ,q u ® primis temporibus publice in albo proponebantur, vt icitent ciues quemadmodum quisque Prartoranno fuo ius ditlp- ruscifet. Nam cum annuum tantum ma- 'illratum gererent, eorum cdidum annua ex dicebatur,vti nouifsime animaduer-

tit cruditas vir Ludouicus P^rqmplib.3. dc origine & progveiTu Officij Inqaifitionis.quzfl.^ .num .i. licet portea lege Cornelia cautum fuerit, vt Prxtorcs cx cciiflo perpetuo ius dicerent quod AÍ- conius in oratione pro C o rn e ljo , & D io lib.36.teflan:ur. Ad e^itrcmura Adrianus Caelar cum Saluio luliano lurifconlulto edirtum perpetuum confcripllt , atque in illud vniuerfum ius con tu lit , quod nonaginta nouem comprehendit libris , e:?: quo Praetores omncs deinceps iqs dixc- runt.vt c x luflifiiano & alijs multis acura- té explicat Dominus Ferd.Mendosa, lib. i.difput.iur.ciuilis. capit. 2 . ex numero i .

n Qiiiim vero portea refpublic.i ad Cac- farcs tranflatafuiflet. Septima iuris R o mani acccfsioex Imperator, conflitutio- nibus fuit , qu.T ab Augurto initium coc- perc,quarum multitudo cum ad D ioclcr tiani tempora in immenfura cxcreuiflct, tempore Conrtantini magni in duos codices collatae fu n t, quorum alter Flermo- gcnianus , alter Gregorianus ex compo- fitorum nominibus appellatus ert. Pauló

Íort Codex Theodofianut acccfsit,in qué heodofij Imp. mandato omnes C o n

rtantini M a g n i,& fequentium Impp.con- rtitutiones relatae fucrunt.Hicquc Rom ani iuris progrertus fuit viquc ad lu llin ia- num , liicque rtatus co imperante erat.

1 2 t Dccreuit ergo is.infinitis legum comc- tarijs,& imméfae iuris ciuilis difficultati e x librorum ortae multitudine,remcdiuimpo

nere,(quod & alijiam Caefarcs Pompeius M agn us,& lulius Cacfar in animú induxe- rant,pracftarc tamé bellis impediti n5 po- tuerüt)&indiélione feptima Imperij lui, anno aure Chrifli quingcntefimo trigcfi- rtioprimocortitutioncs ilhis in tres codices Gregorianú,Gcrmogcnianü,& T h c o - dofianu difperias,intolerabili tamé dilsimi litudinc inter fe pugnantes,in vtilibus reic éfis,fuper additis necelfarijs,in vnG corpus & volumen digeísit,qné luo nomine lu fli- niancuinlcribi voluit,!. i .C .d cno u o Codi

13 Cefacicdo.Scd is hodie n 5 ext.at. t A l iquot tamé portea deinde annis,in diffionc videlicet duodecima , cx vctcrú lurifcon- iultoru fcriptis quz innumera erát, in duo quidc m illialibroru,& triciefccntcn.amil- lia vcrfim propagata , lummam quamdam arbitratu luo per fcxdecim iurifperitos triénij fpatio coponi,cafrque,Digertorum vcIPandeiflarü nomine inicribi imperauit. Dig,erta quia veterem, vt libi videbatur,c5 fufiouem in ordine redegerat j Pandeftr.s, quia q u r ad ius ciuilc pcrfincnt ccmplcifc bantur,quod facfium crt anno Chrifli,quin

14 g,ciitd'irBQ trigefiniofexto. f Eodcniquc tcflore inrtiiutiones,qua: iuris clcnicta co tinercr,ex Padeflis & Codice,multisqj vc terti cSmctarijs,per tresiunfpcritos cófcri bbfimulqj Codice amplificari, & emcdari iufsit.Et I c quid in eo .i Pádeífarü Sc Infti tutionü libris alicnü relinqueretur, additis mult(^npuis cprtitutioriibus, quje in p iio- f-e editione no hab.cbaturtdctraflls ité quá p lurim is,qui aci id vft]; tempus firmiter in judicijs obtinuerat, loge emendatiore cdi- dit:quadc caula dvQus crt C o d ex repetitae prilc(rtipnis,qiio vno iá in foro & fcbo lis vtimur.Vnde ineoluninian.aliquotics inrtitutionu iácompofitarúmentione ia- cit;& c contra in hifce infiitutionibus,ro n fcmel conrtitutionü meminir, quas in luo Codice extare refcrt.cü nihilo magis c x -

I y tct. t VItiino CÚ Icges quotidie nouas T ri boniani confilio promu]garet,quibus non modo ius antiquü.verú cti.i fuu illud rcccs immutabat, pracrtátifsimS 6c maxime nc- ceflTaria iuris Ciuilis parfé protulit, in quá nouar i l l i cortitutiones fenfim,vt quicjuc ptomulgabatur,nul!o ordine cSferrcntur, qui liber proptcrca Nouclle infcriprus crt,

patrG, atcjj auorum memoria dicebatur Authética:,quc Gregori» Haloáder ciuiliu Icgu Colophone,& coluná d ix it,vt qui f o -

A 2 Ius


In fcriptíonis libri explicatio. gIus reliquo iuriciuili authoritatem addat, folus dctrahat.iolus nouam formam & nor má atribu jth isferegeftis vitafunftus fuit. 3

I N P R O O E M I I D E confirmatione Inftitutio-

num Epigraphen.J N N 0 M J N £ D O M £

n i n o jir i le fu C h rijli,

1 Inuo cmionm Diuhii nu minis pramitti pium & ex afitiquttate,non tamennecefftrium n u y .

2 Epigrpahes hac In nomine Domini noftri Ic fu Chxiñi,tn emendatioribus Codicibus dcjide- ratur,

4 Inflt umento apponi debent qua pro folemnitate pramitti confueuerunt.

y A nnus, Menfisteir dies, & locHsin quoinSiru- 3 mentum confeitum efi,pratermittinon pofunt.

6 £ .y4 ./ .i 1 ¡,t¡t.i8 .p .}.l.i^ .tit.2 '¡.lib .,^ ,nou n recopilationis.

7 .Anni a Natiuitate Homini dinumerantur: ali^ quando etiam ab Incarnatione.

8 Annorum dinumeratio yarii olim ,& bodieapud diuerfas nationes.

p Oljmpiadum dinumeratio apud Cracos quando imuumbabuit,

10 Archontes apud AtbeÁiettfes initium temporis computationi praflabant. Ephori apud Lacademonios.

1 1 Romaniper Confutesannoru rationem inibant.12 Htfpaniab /£raC a faris dnnos olim computare

folebant. 41 3 Era,T>eri«w ynde originem duxerit,&■ quare fic

diñ a,lati proponitur.14 Rex Hifpanus loannes Primus,vtd Natiuita

te Dominiannorum jieret computatio lege f anxit.

I Vanuis veteres legum latores, ctiál I cthniciduas ad aliquod numen Ic-

ges 6cian£liones referre fole- rét )Vt NQma Popilius ad AE^eriá; Lycurgus ad A p p o Iyn fjSo lo n ad MineruamjMi nos ad louemjCharondas ad SaturnujTris megiftus ad M e rc u r iü ; Zam olx is Scytha ad V eftájZoroaftér ad Oroinaiin,fo1erent que iimilitcrin fuarü legfl cxordijs diuini numinis inuocatitíuc prsm ittere; admo ncatqucCicero lib .2 .delegibus,a D ijs im mortalibus capienda exordia j quod etiam P o e t x fecerunt,item & Oratores, vt rcfte hic e x alijs eruditus Franc.Baldui. adnota

uitjldemq; Ipfe luftin.iii N oucllis fuis c5 ftitutionibus iarpe pracftiterit , videlicet N o u c l I a ./ 7 .4 3 .8 y . i 3 4 .& 139 . f V t e x h isco n fte tp iác í l 'e ,& cx antiquitate cpi- g y p h e n diuini nominis, q u s huic prarfa- tioni filie ep ifto lx nuncupatarriac vulgaria cxeplaria praefigunt. I N N O M I N E D O M I N E N O S T R I l E S V C H R I S T I . T e m e re taméab a liqu oÍU perftitiofulo librario adfcripta, v t merito in cmcn^latioribus libris H aloandri, Cha- rodaE,Rufardi,expuncta fit,vt paru conue niens praefationi qua iuuentute luftin.allo quitur. Vnde paru ayite hic A ccu rf .C stcri que antiquiores,& ex iunioribus ctiá nonnulli,ex hisíuppofititijsinfcriptionis ver bis colligunt luftin. Chriftianae religionis fuiíTe non expertem ,q uod v t luftiniano demus vetera omnia monumenta contcftá

3 tur. t Minus auté rc í lé eorum verborum occafionc multa hic de diuini nominis in- uocationc inculcant,an ^ illa in omnibus aftibus & praecipue in inftrumcntis prac- mittendafit nccclTario 5 náq; vt erit piu & horieftu eá in omnibus negotijs praeponere,tamen fi fuerit omiiTa.noproptcrea in- ftrumétü vitiabitur,nifi hoc confuctudinc itafeceptum c f le t , v t e x alijs rcfoluit hic nouifsimusIoan.Oynotomus nu. i .L a t c loau.O rofciusin .l.f i quis e x argétarijs.íí. $.fiinitiü cx ,nu .7 .D .deedédo.A nt. de Pa dillain.l.fi qua bcncfícia.C.de|diuerfis rcf- criptis.Matthaeus dc Affliítis inconftitu- tionib.Ncapolitanis lib. i . titulo de fcrijs

4 Scfalarijs iudicü.cxnu.20. f apponi enim debent in inftrumcnto ea quae pro eius fo- lénitatc praemitti cófucuciüt.vt poli Lan frác.dc Ori3no.lofeph.Mafcardus.de p ro bationibus I .tom o.q-6.nu.97.rcfoluit quá

y úis f v tid écodé loco nu.82.cü multis,tra ditanni D om ini,diei, m éfis ,& loci inquo inftrumentü confc ílu eft metió praetermic ti n5 pofsit,quod late Did.Couarr.lib.fin- guIariPráélicarúquaeft¡onü,ca.20.cx nu.I .loá.Orofcius in.d.$.fi initium, nu. i y .& nóuifsimé iuuenis quidá Valentín . Petius Auguftinus M oría ,qui ex his refcrt nenn- né cú taiTié omnes vidcre poíTet in Emporio iuris. I .p.tir. j I .de fide inftrumentorú. q.9,nu. 1 o.Alphófus de A zebedo m. 1. 1 3. n u .i6 .t i t .2y.lib .4.nouaecoll.Regiae pro-

é fequitur.ldquod y praecipue in Hifpania runi rcgnis obtinet in quibus legc Regia Cautum eft , inftrumentum publicum in

quo


p ■ Epigraphes proóémij explicatio! ’ ib'quo annorum Domini mentio fafta non fit non valere 1. 74 I. 1 1 1 • tit.8.part.3. & nia»is in 1. 1 3.ibi.i>ef/<<rrfn/lo Us perfonatqne U otergan.y eldia,y el mes.y el ano,Scc. tit.2 lib.4. n cu x recop. notat Gregorius ind. 1.34.glolT.3. & videbis Abbatem in cap.in tcr;dric<n-os.col. io .d e fide inftrumento >

7 rum.Vbi j ' exam inat, q u i computatio rcftior fit,an á Natiuitate,an vero á D om i ni Incarnatione,quomodo annos apud plu Irts dinumerari condat , maxime tamen apud Romanam curiam,vt ex literis A p o - rtolicis, prout moris c l l ,exp ed it is , apparet,& rem pulchre exornans,omnino quidem vidcndusplurima e media antiquitate referens fcribit doftifsimus Didaciis C o uarr.lib. 1 .variarum relolur.cap. 1 2.& plu-

S ralib.4.vari:irum.cap. I/ .V e ru m f quando.in eam incidimus trartafioncm , atque dcinftrumcntorum confeftionc & foleni

•nltatc,ratioac temporis mentionem fcci- 'ttius,cum olim apud veteres, & recenter apud nosHifpanosdiucrfa fuerit com putationis obíeruatio,extétque apud nos.d. leges R e g i i y4.<5c 1 1 1 .Partitarum, & d.l.13.nouae c o l le d io n is , vbi annorum mentionem fieri in infirumcntis omnibus elf prouiium,pofsitquc dubitari á quotcm po re h i c annorum computatio initium habeat,quidam h ic in te x e re ,q u ia l ib i , o p portune Ita non poterunt explicari, dctrc ui,quum enim in rebus ita vctuflis & prif- cis comminiicendi,cuilibct quod fibi vidca tur licentia dctur,non erit diifonum cx bo Ilis' authoribus fuam quifque fentcntiam in tcrponere Varie crgpolitn annorum com

9 putatio fiebat, f G r i c i p e r Olympiades annofu rationem ducebant, tefte A lexandro ab Alexandro lili. y. dieru genialium cap 8 .Quarumdinumeratiocoepit,(vt Eu tropius lib. I .dc gcrtis Romanorum commemorat,Petrus G reg .3 . part. Syntagma tum lib.3 á.cap.^.nu. 12 .) ab anno á T ro ia capta á G n e i s 406. anno tertio Regni Labdon Regis H ib r io r G : Regnate apud AlTyrios Tatanc: apud A Egyptios T h o o : expictis a mundi principio,quatuor millibus decem 8c oflo:.a diluuio quatuorccnte fimo ieptuagefimoieptimo:a naiiuitate N i ni Regis AlTyriorum annis oélingcnta tri- gintaquinqueia Natiuitatc M ofis tcrccn-

10 tellmoquinto. f Sed & inter ipios quoque G r ic o s difsimiliserat dinnumeratio, nam Atheaieufes ab Archontibus ratione

inibant,qui fortito (ingulis creabantur annis vti Laertius in Solone, Plutarchus in Pelopidc,Pollux lib.8.commeiiiorant;La cedimoni) vero á Tribunis qui fiiininus erat magiflratus, fi cx alijs referenti fides crt habcda Alcxan. lib.3. dierum gcnnial. ca. i6.ad fin.quamuis alij Lacedimonios non a Tribums,(cd abEphoris annos din- numcralle velint,Xenophonte reflc hb.2. rerum Gricanicarum cum dicit. Siqnenii dnno in queimnadit OlympiasqU4 yicit infla- dio QtrcinusThefalnsEiscltoSparta Ephoro,pne fidente Athenis Vythodota,Ort.Et pauló port, Exeunteyere quo debellatum eJl anno "Vtgtfiinat oñauo menftqutltxto,quo tempore Epbort nume ramttr, crc. Sed cum Ephori apud Laccdoc •monios eundem propcmodum locmn tenerent,quem Tnbuni apud Romanos, vt etiá fcribit Valerius Maximus lib. 4. cap. I .vbi dc Theopom po Rege Spartanorum loquitur,eandem clTe dinumerationem & a Tribunis , & a b Ephoris dicendumcft.

1 1 t Romanosper Coniules rationem tcm potis duxifle locupletifsmii funt tcrtcs C 5 lularcs Farti Onuphrij Panuini lo a n isL u cidi , loannis V V olfan guij Freymonij, Grcgorij Haloandri, & aliorum pluriunij quamuis a£f um aliquando fuerit in Senatu vt non á Cofulibus/cd ab his qui Trihuni tiam gererent poteílaté(r.dcó enim procef lcrat)annos 5c temporadinnumerarent vt lib. 3. Cornelius Tacitus fcrib it , A/arcat {oin^Syllanus ex contumelia confulatus honorem ptinctptbuspetiuitfdixttflj pro fenieiia, Vi publicis priitatifqj monimetisad memoria teporu, «0« confulum nomina prafcriherentur, fed eorum qui Tribiinitiampotejiatemgererent. Ah) aliter dinumerant, vt videbis apud Plinium , lib./. cap.48.Macrobium lib. i. Saturnal.cap.8. Alexan.lib.3.dieiG Génialiü.cap.24. An- felmu hb.2.de imaginemüdi cap. 10. And, Tiraq.lib . 1 .dcretraflu.J. i .GlofTa.io. R c gé Alppófú Nonú in Prooemio voluminis PartitarG,vbi Gregor. Lopcz plura refert c x glorta 24.DidacG Couarr.Iib. i. variatu c a p . i2 .& h b .4 .c . i / . Sed quid c i t e n oh-

12 feruct nationes ii5 moror. Apud maiores nortros Hifpanos olim vt annorú copu tatio ab Era Cifarisifierct moris erat, vlqj ad Regis loannis eius nominis ptimi.qui, vt ab Era natiuitatis Saluatoris Domini noftri Icfu Chrifli computatio fieret, lege fanxit.anno millefimo tcrccntefimo, odto gefimotertiojficuticx illius apparet C.hro

A 3 nico.


1

?'iíi

«f'

l ’ ’l' f-<>

tí EpigraphesprboNnij explicado. un i c o , Se notant cum alias a l i j , tum C o - uarruuiaslibro i . variarum cap. 1 2 . loan. Oroícius in d ida. 1. íl quis e x argenta- r i)S . $. fi initium.numero 1 9 .O . dc cden- do. A ntéeos Grcgorius L ó p ez in d id .I . y 4 .v c rb 0 .L j EM.titulo I í . p . J . nouiísimc loanncs Y añ cz Parladorius, lib. 2. rtriini qaoci.l.capicc 20 .in princ.num .3.Alph5- lus V en eru s in Enchiridionc temporum jn princ. Hieronymus Román 2 .parte. R e rum publicarum lib.p.cap.tí.

t A '^ ad cau tcm verb am .E rí ,originem .traxerit, & quomodo fcribendum multo ícrmonealij t rad an t .V tco n fta t apud di- ícrtifsimumpariterquc nobilifsímum H i f palenícm equitem Petrum M ex ia , in S y L u a v a r is lc d io n is 3. part. cap.2 . Vafaruni in Chronico rerum Htípan. t .par.Hieron. R o jnan vb i p r o x im e , loan. Orofcium, & ■loan. Yañcz P.irladorium iá relatos, I l lu - nrifsimum Gatfiam L o yfa G irón Archic- pifcopum Toletanum atque R egis noftri Mngifirunv quondam prudentifsimum iij M agna conciliorum H iíp a n i* c o l lc d io - n e , in n o t í s ad C oncilium Eliberitanum,

{>ag.2 2 .& 2 3 .cum fcq. loanncm Mariana, ib.3.dc rebusHífpaaiatcap.24. A E R A

(fie multi fcribút) eft T h co n i & alijs aftro . ilogís principium temporis,fie d ida(vt qui

bufdain p lacct) ab aere quod folucbatur. A li j Hír4«fcribi m alunt, qiiafi principatum dominationemve. A lij y£ram P ro no ta numerali annorum accipi,nam dc s r a j i t nummifniatibusidéefl. A ij fcribi tem poribus Auguft i fo lc rc f ic .A .E R .A .C .Id c f t , Annus erat Auguflt Cafarisi quam tamen no tamlibrarij imperitiores per abbrcuiatio- ncm contraxerunt. A E R A . Sed adhuc abundat litera.C. Alij putant hoc nomen £r<(,principium trahere á verbo illo BfaP, quod in rerum gcftarum rclationb ac m emoria paísím in fcriptorum monumentis occurrere io lct,vtcum alias fx p e oblerua re licebit, tiim in illud Euangelij loannis fic fxordientis . J»principio E R Í 4 .T Vfr- bumtdrvtrbum E R A T apud Deum & Dtus

' E R A T verbum . Item Gacncfeos primo. Terra autem E R A T iunanis & vacua. Et lo b . i.L'ir E \^ A T Enterra Hus nominelob lO rE R A T v i r i l l e f im p le x rrfíw .Sic Oui dius lib. I .Metamarphofcos.

Ante mare 1 erras ,órquod tegit omnia calnm, ¡Thus E R A T toto natura y n lm in trbt.

£ t libro fecundo.

R fgw S o litE R A T fuhlimibusaltarolumnis.Linus quoque Thebanus Philofophormn antiquiisinius qui fertur primus á Phceni. ce ad G r s c o s literas attuiiflc, quem H c r . modotus Platonicus lib. i. diiciplinarum Mcrcurij e x M ufa V r a n is filium Thebis genitum dicit, feripfilTequc dc M undigc- ncrationcjitem de Solis & L iin x curiu ani nialiuquc & frudum generatione. In prin cipio lui operis omnia fimul natadicens (que fcquutus fuit poftea Anax.agoras) vt Diogenes Laertius eft autor fic initium fecit.Tempus E R A T q u o citniia fimul funt eondiííé quondam.

luftinus prstcrca Hiftoricus commétaria iua ita aufpicatuscft.Prii/fj^o rerumgentium nationuq¡ imperiZpenes Reges E 'J{ A T. V t ex his conftct,& ex Prooemio voluminis R c- nj Partitaru,& alijs qua: eruditus vir Am- jrbfiusdc M orales Regius Hifpanus H i-

ftbricus adducit lib. 1 3. rerii Hilpaniaruin praefatione. Er<e vocabulúnont.mtú a d f* culü lulij Caefaris referti, fcd ad aliarú quo que Regum principatus. Sed vt red e poft eruditos viros quos rc.^crt reíoíuit Garfia L o a y ía ,& c x concilijs, cippis, monimcn- tisjhyftorijs noftris,& exteris corhprobac Era pro téporú ratione,& annoru lupputa tionc,numero & calculo víurpaturjcú quia acuratifsime omniu quos viderim,rem tradat,confulc.

1 4 1 Sed red e vt fupcrius ad notauimus R e x loannes primus,rcligiofilsimélandilsim¿ quoq; fecit,vt nobis Chriftianis vndc om - nisfalucis,omnifqucboni princípiú cxti- tit & origo,origo item & annoru initium atque ratioconftarct, á Natali fcilicet dic D om ini noftri Icfu Chrifti. V nde dcduci- n ircrrarcn5 iiullostabcllioncs,quiadanni Solaris initium e x p cd an te sn o n n if ia lva lendis lannuariis annorum numerum in» cipiuntjmcliufquc illos facere qui tollendae ambiguitatis gratia inter incdio illo tempore,quod inter facrum Natale & K a - lédas ¡anuarias intercedit,vtriufquc anni, & exeuntis & incipientis mentionem fa* ciunt.Ita videlicet dicentes. Vigclirnofex to dic incnfis Decembris cxcunte anno Domini 179 9 . & incipiente anno idoo. Sed de his iam fatis , vnufquifque eam qua velit fentétiá fequatur,haec non nmltú atti nent ad reliqua infcriptionis proocmij ver ba iam pergamus.

I M P £ -


13 Epigfáphesprooémij explicatio' 14i m p e r a t o r . C A E S A R . F L A - V I V S . i V S T I N I A N V S . A L E - m a n i c v s . G O T T H I C V S . F R A N C I C V S . g e r m a n i - C V S . A N T I C V S . A L A N I - C V S . V A N D A L I C V S . A F R I - C A N V S . P I V S . F O E L I X ; I N - C L Y T V S . V I C T O R . A C T R I V M P H A T O R . S E M P E R A V G V S T V S . C V P I D A E . L £ - G Y M . I V V E N T V T I . S.

I Now»V««, tognominúm, tgmminum, & pree- nominum Imptratorii luflmiant ytths cogni- ti9. ‘ V

3 Dyafyriicttm pttlepihm Pertinacit in A ntoninum (jaracdlam.

3 Imperatomnomen caflienfeotim, milttari.4 L . íiknds.^4.feruuD M ¡iatu homin.§.ferui.

Jnfrd de ture per fon.y Imperatoris nomeii,yt quisadipifceretur,quot ho

'flium tecidijfeneeeffarium.6 Imperatoris nomen quando ad Principes tranf-

latum,& quando initium habuerit.7 Cafaris appellatio ynde originem traxerit, eiuf-

qucyocisathymonyarium. • ■8 luUuiA Cxfarem cafo yentre natum,falfb cre

ditur.p Cafaris appellatio a quoinreliquosimpp-tratfs

tata.loCafaresappellati, qui Imperatoribus fuctefi-

res defignabantur.Hodie Reges Romamrum dicuntur.

II Flauius , quareImperatorlujlinianusdicatur. Et ynde Elauiorum familia originem duxerit.

12 Elauxtrum cognomen Regibus Gotthis commune tx quorundam fententia.

13' Adopuuisjilijs adoptantium nomina more Ro- 'mano imponi foUta,exemplis ofienditur.

i4luftinianus//of nomen non adoptionis iure{yt multi falfo exijlimant,)fed p r o p r io ,d nullg de tiuatum habuit.

I y lujlmanus ex antiquifsima CT nobilifsima A ni ciorum familia fui(.

16 I«/2;»Í4««í j£neidad feipfonuncupatur.17 Anicia familia dr eius origo,remtfsiui.1 8 Philippum I I I . potentiff. Regem nojlrum ex

Amciafamilia.19 'lujliuUnus agnomina Alemamcus,&e,abeu'i-

'tj! habuit.ioluflinianus Imperij culmen quando afcende-

riti

3 1 lufiinianus Bellifarij , & Narfri/i flrenuo-l tum ducum indujltia egregias yiihrias confe- quutus.

3 2 Pietas debitus erga Deum , patriam , parentes , ty eos qui parentum loco colendi funt, cultus. '

23 Pij cognomen d qoo inreliquos Imperatores deriuatum.

2^'Foelicts qui animi virtute ey excellentia rerum diurnarum <y humanarum caufas cognof- cunt.

iS f<elicesqitibusadyota omnia fueetdunt,06 FocUces quare Imperatores appellati; ey quit

eorum primus hoc cognomen reliquis Impe* ratoribus veluti hereditarium reliquerit.

27-Inclytus quare lufiinianus diflus.28 Vitícrií titulus primo Alexandro Magno da-

tusideinde reliquis principibus.2pTriumphatoris titulus lu(liniano,non dfe ipfof

fed abjhenm ducibus Bellifario,&Narfete eon- fequutuscil.

30 Triumphus omnium honorum quid Pop. Row. concedebantur,maximus.

3 1 Triumphos quo apparatu , pompa, & (ludio Romani agerent ¡quis ineisordoferuaretur^ey qua in triumphisferricOnfueuerint,late commemoratur. t . .

3 a AugiiStus ynde difíus'.quirc Rom. Impp.fic 4p - fellati , <y quis eorum hoc cognomine nuncu-. fatns primo fuerit, n ■

y Cupiditas in {ludijt ,y t quis proficiat , mcef- •faria. .

34 luuenes dociliores qudmfenes.3 y Sf»fi plures, literas addifeere non erubue

runt,in eaque atate plurimum profecerunt.

N T E R P R E T E S om nes tam antiquiores, quam iuiuores,ta hic, quá in Pade ¿tarum prooemio plura iux ta huiusEpigraphes,expli cationcm praefantur; Accur

fius multa inepte effudit , fuorumtamci» faeculorum iniuría;re¿tius exponunt p o - , ilcriorcs, maxime Francifcus F lo to m a - nus , Francifcus Balduinus , loachymus M ynfingerius, Stcphanus Bodcus, loannes Oynotomus , & reliqui huius labij homines,noftcr loanncs Oroicius in Pan- de¿larum prooemio. Eorum integras tranf- cribcrc paginas neque moris,neque infti- tutinoffri eft,quum apud cos h s c omnia

A 4

f


IV

‘ •»». 'T

ip Epigraphes procetnij explicatio', is

K*- 'i

l«gi püfsintj'iiihil Qtnnino adferrc aegre, - fctrent T yrp n es , quibus horum nominum,praenominum , cognominum & ag* rBaramuovdeclaratioeft valde ncccflaria, potifsim um vt titulos i l lo s , quibus lu fli- iiianus palsitn in Icgii voluminibus,vtitur, in tc l l igan t.adquos non ita aliorú quam h x c nollra commentaria pctuenicnt, antiquitatis ergo cognofccndi ca omnia in dicalle fufficict, dum in primis iiicminc- rimiis quod Seneca lib. i . de clementia te- i latur, aircntantcm populum atnbitiofac Plfincipum maicftati , tribuilTc quicquid

2 potuit titulorum congerere, t Diaiyrri- cum hac in reperlepidum didum in Antoninum Caracallam AElius Spartianns^- in cius vita commemorat. Nam cum G cr- m an ic i ,P arth ic i ,& A rab ic i ,& Alemanni- ¿ pi'ponicn adfcriberct , AElius Pertinax filius-Pertinacis ioco dixifle fertur. Addef i pUcctetiam Geticus Maximus. Q u o d G e -

' t.im occiderat fratrem, & G o tth l & Getae dicerentur quos ille?, dum ad orientem tfnniir.tumultuarijs p r i l i j s deiiiccrat.

3 I M P E R A T O R , f Imperatoris nomen caflrenfc olim & militare fuifiTe conflat , illeque D u x imperator dicebatur, ad qliem rei militaris fumma rcfereba- - tnr,ab imperando di¿Ius, proptcrca quod exercitu i, quae faclu opus erant imperaret. Etfi autem hoc nomine appellabau- c turom nesqui alicui bcllo praeerant., tamen proprie id nominis confequcbatur, o if itc bene " c f ta , atque aliquot millibus, hofliiim C I Í 1S . T unc enim acclamatione militum,vel Senatus decreto Imperatoris nomen dabatur, reflatur Dion. lib. 3 7 .dc A ntonio loquens,latc BarnabasBrifonius

4 dib.4.de Form ulis .t (Atque dc his Impera toxibus intclliges Florentinum in.l. libertas 4 .$. ferui.D* deflatu homin. luflinia-

mum noftrmn in i , ietui infra,dc iure pcr- iorui\im.lmperaiores.e*fiiu(tsyend£Te, ac per hoc fnttare.aec occiitere fo kn l.)Q u h autp ftte-

y ric tUe legitimus numcrns,quaeri potcfl.j- Lege quidem cautumftttfle, nequis trium- phnirct.niii qui quinque millia hofliu voa aiioicoeidiiret, Valcriu5 M axim us l ib ia . cap;S.memorix prodidit-Sed ad Imperato riiapipcliationcm obtinendam eundem nu

anerum e x ig i confucuifle , wjfquam legi. Qioamuis Appiatius Alexandrinus lib. 2.

.do bolUs Ciuilihus loquens de M arco A t- tjlÍQ,(qucm appellatione hac dignum com

m emorat,) eos illam nancifcipofTc Sc debere tradat,qui dcccm millia hominum in bello coiicidiflenr. Sed minorem hoflium numerum profligaiTc , vt nomch hoc ei non adimeretur , cx multis conflat 3 vt fi (altem duomil!ia,aut denique millc occu- buiilent,autpraecipua Vidloriaduces po- titiClient. C icero Philippica X l l l l . A i fiq itii, inquit, Hispanorum éut Gallarum miU le,aut duo millia qcciitjfet, non eum hac confuetudine qua increbuit , Imperatorem appellaret ScHamsi tot legionibus cafis, tanta muY- titudine hoftium interfería Imperatorium nomen adimemus i A \cx3náex lib. i . dierum G e nialium cap. 2. in cuius fcholijs plurima veterum fcriptorum monumenta in hanc rem accurate congcfsitdiligcntifsimus An drcasTiraqucl. t Portea (poteflatcPop. Rom .in Principem tranllatalege i .D .d c conrtitut. principum,ibi. /''t pote cum lege Regia qua de imperio eius lata ejl, populus ei in eum omne fuum imperium, ey pote- ííatemconferat. A qua fumta videtur 1, i. ibi. Ca el Señora quien Dios tal honra da es R e y , e Emperador, eael pertenejcefegun derecho ti otorgamiento que le fi-xieron las gentes antigua jweníe.Titul.i.partit.a.) ad principes re- rjim potitos h x c appellatio tranflata cfl, imtio ó rto á lu lio C ifare ,qu em a Scnata perpetuo hoc prjcnomine,quod ad porteros quoquctranfirct.órnatum Dion. fcribit l ib .4 3 . Suetonius in lu lio , cap. 7Í., A le x a n d c r .d . l ib . I . . cap. 2 . hocque Im peratoris praenomen á lu lio C i f a t c ad re- J iq uo s deinceps principes, ccu proprium', non aliter ac C i fa r is manaíTcjideqi.Dion f ignificat. Ac plañe Populo Rom ano in- uiíum Rcgupi nomen vitantes, non .potuerunt gratiore modertiorcquc appellatione ad rempublicam opprimendam ac- , ccdcrc. F u i t h i c C i í a r u m modeflia , fcif artutia, v e tb i lenitateinuidiamfa¿Ii mol- lite & fu b Cpqfularis .T t ib u pin a r , Pon- tifica lís ,Ccníorii potertatis fpccie ornnia íerifim in ius fuu>n red igerc , tcgiuniquc . dominatum vi ípía fibi vindicare, co nomine adíuinto , quod qcilibet ex toribus , qui cum exercitui praeeíTet, rcm bcn egtl i f lc t , virtute adfcqui poterat. Ergo hic , & in alijs pluribus jíurtinia-

.nititulis Impcratpr .hancRorpani Prin- , cipis dignitaté fignificat dc cuius'fuinmoiurc Sc p.otcftatc apud nos extár priores le gesitituli.i .parti.a .

7 C A E-


\f Epigráphes prooemii explicatio.' ig7 C A S A R . + Huius vocis arthymon

& ratio varie ab audoribus deducitur, frc quciuius Rom an. Im pp. CaefarcsaCaio lulio Cxtarc appellatos fuiíTc,ab coqjin reliquos omnes nominatione hac iluxif-

8 fc coiiteflantur j "j" cum autem Cacfarem diduin quod mortua matre caefo ventre cditiis {'ueiit.(In qua opinione poft: g lo f . fam hif, &: in prcarrnio Pandedaruin,fuit etiam nofter G rcgorius,in,1.2 ,glcffa. i o . q. i.tit. I y . part.2. 6c plcriquc ex anti- quiortbus)nec proprietaslinguac,quia qui liv iiafcuntur non Cre/4r« fed Cafones appellantur , Plinio. l ib .7 .cap .9 .C aioT ito idob oin ep itom c lib. 1 0 . Valerij M a x i mi Fefto Pompeio.lib.3.nec hiftoriae fi-, des id patiuntur,fi quidem is cx io ventre, inatcrnoq j vtero naft i non p o tu it ,quima ircrri Aureliam habuit, quam amifit, quu in Gallia bellum gereret, cuius ctiam pa- terCicfar fuit nuncupptus , quiPrxtura fundus Pifijs obijt. C.'Elarifqj inditum 110 inenante Impcratpres prin.um Scipioni Alricano, quod Elephantum 111 p n l i o oc cidiftet, qui Maurorum lingua cafa dici- tunvelquia mortua matrc.cacfo vterona- tus fuitivel quod magniy crinibus (Cacfa- ries loga comajacreblai^^ifiotic P lauto,Li ilio &rdijs eft) vteroefFijifqS:eft;vclquod oculos c i f io s , (id eft iub virid icolorisig- jieo quodam íplendóre intermicantes, qualem in leonis oculis potifsimiim con- ipicimus]habucrit Plinjus,Solinus ^ a l i j f fi ibunt. Suetonius vero in A u gu ftoD cii Hctriifca lingua y £ S A R .dici au d or eft

9 .D ic a s f autem qua m.alis ratione Caium Jplium CaeiarciWjfiue qnia pater Caefar fu i t , fiuc quia ab cuentu id nomen adeptus fuerit,ab eo in reliquos principes di manafle conftat,quemadmqdum & Im pc ratoris praenomen, C a fa r ergo Im peratorem figiiificat, in eaqj acceptione fre- quetifsime in multis Pandedarum locis vfurpatur, q u a diligcntcr| congcfsit eruditus Barnabas Brilonius lib.3. dc verbp-

lorum fignificat.pag.$8,:|' Poftea Cafares appellari capere qui ab. Imperatoribus íucceíTorcs dcfignabantur quo nomine .primu Lucium V erum appcRatum Spartianus in CIUS vita tradidit j i is veibis.H uic Haturalts pater fuit.L.Eli»s't>crjff,qHÍabAdria m adoptatus primus Cafa* efl,4Uius.Et ita Im pcr.Coftatinus in.l. & ficxcepta ./ .i» r* mitatu ait mto y e l Cafaris. C< de maleficis

& matheraaticis.Cqr autem Imp.Iuftinia nus C afar dicatur,quamumqj eo nomine glorietur.Nouella lua conftitotionc, qua re hac complexus fuit elcgantfr.reft.itur, his veibis. Cumchartfiimo n»bn Cafare tiuf- dem cognominis, qui fummo orbis tcrrafum atbt trto,quod nos obtinemus, bonum dedit princt- ftiimiqua ettam de canfa apud o,miies tcrr popu los nominattfsimum Calara uomen iS l, (<r nos prater omnes altat imperatoris maippatis notas cogloriamur.l-ios hodie qiie.m v^ftpres C a faré , idcft Impcrij coinirepi, & defignatü A ugufta maieftatis hxrrdftti dicebant, Romanorum Regem 3¡'pcl!;.mus.

I I F A L V I V S. "f" queriKuiincdum a lu l io Cafare, pofteri Principes Cafares appellati dunp, fic <Sc Flaui) pra nqmcn vclu- «hereditarium poftcrioiibus fnit Imperatoribus , erat enim hoc a muJtis populis obieruatun vt ab inligni principe reliqui •acciperent cpgoomeuta, vt mulrcj fcrmo- fcribcns not^t Alexander ab Alcxaiidrp . F.b.i. dierum Geinia.liuincap. j . vndeau- tcm FlauioruBi faínilía.originem iuiiiic- rit,qua vc ex caufa ita djda fuerit, quain-

, uis conijccrcnon fit dsilicilc ex his qua copiofe etiam idym ^lexaiidcr d. iib. 1. cap .p .fcrib it , vbi pr ic ipu e refert pleraque Romanorum cognomenta c x rc ru- ftica originem fiimfifte,cx corporis vitio, aut mcmbrhadura alia,multa e x vultu <Sc corporis item fiuc eius partibus ycnulta^- t c , didamque Fíauiaih familiam a capillo rum flauedinc conflet,ex eaquc tres Impc ratores prodijiTc Vefpáfianum.Titum.Do niitianum, vndc tamen primum cognomen hoc acceptum fuerit , non app.irer, quumFlauijpratereain Rep. Roniaqa.& pr.Tter Impp.multi alij fuerint: ( vt ^ u d alios videre licet, tiim |uaximc apud ¡Don nu Arnaldum W ion Bellam Dqaccnfcm Monachüquc S .Bcnecjid i congregationis Cafincnfis, in rradatu dc aiitiquilVi- ma familia A n ic ia .$ .V III . que ipfclibrp, cui titulu indidit lignum v ita prapofuip)

, 2quodIuftinianofnultúnocÓuenit,t Qjia re Balduini noftri co.nicdura.qua ctil .ídé putauitioan. Horofcius mihimagjs p lacet,Flauium luftinianun ideo cognomina tu m , quod Gotthos dcuicerat.quorum Regibus,vt cx veteri quodam legum G o t thifarum cxemplaric6ftat,FIauij prano- mé commune fuit,(icut Romanis erat C a faris; AEgyptijs Pharaonis:Parthis Arfaci:

A y & a l i j i


í

'n;V• “Gi •

.. . ’<■

r*\Wr ‘i

Lí*-..

yV!v ■

r

19 Epigraphespfooemij explicatio. 20& alijs aliorum A lexander, d. cap. 2. Fla- uíumque lingua Gotthica ílgnificarc fplc- didum & excellentem.

>3 I V S T I N I A N V S . f Accurfiusvtvoccm lianc explicet itemque ratione ob quam Im p. noíler lufiinianus fuit diftus plura addúcir, omniahic Sylucfter Aldo brádinus e x nu. 2 6. profcquitur.tSf plera- q ; ic i jc it , frequentius receptum a iunioribus ctiam video ,lioc noluen illi fuiíTe, ab co quod luílinus patcr adoptiuus ferebat ,m orc namquc Rom ano adoptiuis filijs adoptantium nomina folebant im poni , vt ex Appíano lib. 3. bellorum C iu i- l ium,Suetonio in Csefare,cap.83.conftat, ícribütcniin Oílauimtr quéfiliuin Caius Cacfar adoptauerat, Caefarcm appcllatü. Sic Pomponius Atticus, cognominatus cíl Cccihus á Q^Cccilío qui rnoricnstc- ílamcnto eú adoptaucrat, hcredemq; ex dodrante fecerat, vttraditCornclius N e p o s ,fiue vt aJij malunt, AEmylius ProbuS in Attici vita. Sic longo anrc téporcduo priores filij Paulj AErtiy lij,& horum maior á Fabío M áx im o , alter a Scipione Africano adoptati', illc Fabius M axim us,

ducendis adoptatorum nominibus cofuc- tudojhuic riominis produftioni non cóuc nit.Ergo cxiiliiuo hoc cius nome fuiflc, á nullo deriuatum , quemadmodum pleraque alia aliorum Imfp.lultusM ííiiuiHS, Do

I y mitiitiius,Trajattns, Carolus. t Eum quam uis humili,& obfcuro genere ortum fuiflc plurimi comminifcantur, ex nobilifsima & antiquifsima tamen Anicioruni familia originé diixiíTc nóuifsimé probare nititur diligétifsimus Domius Arnaldus V V i o n d. traél. dc antiquifsima familia Anicia. §.

i í v i i j . "I" qui paulo ante eundcni AEneida appellari,quafi e x co fanguinc lineam du- Cat, duobus non contcmnédis teílimonij* conuincit: alterum e f l , ipílus Epiflo la iii fine Chronici Cafincnfis cxcuía ad V i - glium P a p a m ,q u x fic incipit. 1« nomine D . N . l . C- Imperator Cafar Flauins Itiflinta ru sj£n eiia . £ t e x alia .ad Placidum nepotem lüum,qu* ijfdcm incipit verbis. C on fcntit V igilius Papa ficad cum fcribens. Vijfsimo &• Serenifítm» Y tflo rt , triumphatoriFUtiio,\uftmano,Con¡umino Imperatori A u gufto, /Eneida Vigilius Epifcopus fedis Apofto

ly iic a fe»m is7{oma.úrc. "I" Anicios vndc ori hic Scipio appellati funt apud Plutarchu gincmtraxcri-nt.&quarc fie appellati íintinPaulí AEm ylij vita. Sic Marcus Bru- latiísimcidé Arnaldus integro illotraéfa-tusá Q^Cafpione adoptatus Q^Cirpiodi 18 tuprofcquitur f , maximétamé. $ .7 . c3 ¿Ius:& P .Sc ip io á Q .M c tc ! lo adoptatus, familia eó protrahens ílématibus,gradibusQ^Metcllus Scipio di¿lus. Hucqj c x p c - que propofitis vt Catholicum Principem

'ftatqnodfcrib itidéSuetóniús in T ib e r . Ph ilipp in® 1 1 1 . Reircm nofirü imiiéiiísica.6. Po/I reditum in yrhem d M affo GoUto fe Hátoretcftamtnto adoptatus, hereditate adita, mox nomineabjlinuit: quod GaUius aduerfarU Augufto ptrtiñ fuerat. Sí quod prodit T a c i tuslib.^.Crifpüequcftri prtü loco ,C a iú Sallufliúrerú Romanarú flotétifsimúau thoré fororis nepote, in uomc adícIuifTe.

'Eód em qjm odo luíliniár.um nom ejiá lu íl ino Imperatore ciusauunculo,aqúo & adoptatus & in Imperij focictaté adicitus fuitjhabuiíTe. Ebq;referendum eíTe quod

’ idcm tradit ¡n i^ .c í l& aliud. infra dc dona tionibus. & i n §. penúltimo, iqfra. quib.

' mod.teftani.infirmentur.1 4 1 Sed, v t r c í lc h kFrác ¡fc .H o ,to m .& in

eiúfdcluflinianivita o b fc ru a t ,maximus is eft error,cum fatis ex Confularibus faftis cóftetjillunr. ante adoptionem hoc no mcn habuifTe,Cofifulatumquc gcfifte, anno videlicet abvrbe codita I 273. E t C h r i f io nato y 2 1 , Si Arnaldo V V i o n iam rcla tp cfcdimusj tmp ctiá,quia vctcrü in prp»

PP«™III-—6-mum ab ea originé duccre, innitatur,tiuí- dé Anícix ftirpís. ftem m atefexto .í .x ii i j .

A L E M A N i e V S . G O T T H I - C V S . F R A N C I C V S . G E R M A - N I C V S . A N T I C V S . A L A N I - C V S . V A N D A L I C V S . AF R I ^

j p C A N V S . t A g n o m in ah x cab c u e ii i tu luftiniano impofitá fuiíle rc flé poft Accurfmm.cxteri hkobícruarunt.V erc* ribus enim morís fuit ex oppidis.aut pro- Uincijs fubafttS,honoris cacfa cognomina fortiri. V t Balduinus; Se rcliqüi iuniores pluribus bonotum Aútorurn teftimonijs

JO addmftis probant. "I luflinianuscum in Imperij focietatem ántedicm K al. Aprilis annoáC hrifto n a to .D . X X V 11 , a lu - ftino auunculo adfcitüsfuiíIet.Et luftino, quo cum menfés quatuor imperium admí niftrarat,antc dicm Kalend. Augufii mor tuo,folus impcfium gubernare coepiftet,

2 1 t quttfn annpm gereret atratis f i ix quar- 'tuin & quadragefimum, duorum ftrcnuo-

lum


21 Epigraphes procemij explicatio. 22rum virorum bellorum ducmqin admint ftrationc vrus,Bclliiarij,& Narfeti.quotü indiirtriaplurimas conicquutus fuit egregias viiiorias, c x quibus l i c $c alia pluri ina cognomina comparauit. Nam Bcllila- riuSjhomo quidem rei militaris fcientia tlarusPctfas,qui Mefopotamiae ac Syriae bcl Ium intulerant,multis p n l i j s fuios, fii gatosqi ÍUOS in fines rcpulit;omnéq; Oric te Tigrini vitra Eufratcmqj quietu paca- tuq; reddidit. Vadalos quiÁfricá nonagin ta quinque occuparaht, coqj cunéta irn penj ornamenta, capta Roma fublat.i trá Áu!crant,varijs cladibus bclliq; offenfio- nibusaffcílostriümméfiu fpatio dcuicit: Libyanique & Carthaginem, capto corii Tcgc Geliincrc, atq; in triuphum quem éi Inilinianus ex P op . Rom . confuetudinc inagnificentifsimuin apparauit,duilo,fub Imperatoris lui ditionem poteflatcmq; iubiunxit. Siciliam poli h i c , Italiamquc vniucrfam,quaru vtram qucG otth i,gens bcllo ferocilsmia , multos iam annos occu parant, intra annos quinqjfaélis coitiplu ribiis p n l i j s rccuperauit: cotumqj regem Vitigidcm magni animi cgregi.Tquc virtutis virum bcllo captum , ad Imperatore luuin,ipfius cum opibus thefaurisqj om nibus abduxit: quo tempore miram eius promifsi quod lurtiniano difcedcns dederat, fidem coilantiamqjfcruauit. Quiim G otth i fuis ncc dum magnopere accifis re bus,(cmel atq; iterum regnum ilii lubcri- tcs ac volentes detiiliilerjt, quod lufljnia no lufiurandum dederat , ic fc viuQ illo numquam Imperatoris Regisvc nomen recepturum,conflanter liimma fide vtcns recuiauir. Annis autem pofl paucis, quum ijdc G orhi rcgcT otila duce,viro ad bella gerenda plane nato, Italiam ducibus, qú¡ Bell ifario iiiccefrerant,eripuiilcnt,bclliim quod cum Medijs interea gerebat relinquere,mcjiltaliá redire coaitus eft. N ar- Ics eunuchus .alter ludiniani duX,BcHifai rio ad Medorum bellum reuocato,Italico bcllo p n f e i l u s , G otthos compluribus p n l i j s fr a f lo s ,e o r u m reg cT o tila in ter- fe£lo,quum annus eius ageretur belli dcci m usoftauus, ad internecionem rcdaftos, celeritate mirabili plane delcuit. Ita multis inaximisq; rebus vbiqj terrarum praeclare geflislufliniaoi imperium propaga tum,ac nobilitatum fu it .H ic q ; cognom ina ab Alcmaiiicis,Gótthic¡s,Frác¡cis,Ger

manicis. Anticis,Alatlis,Vandalicis, Afri caniscorü Ducum bcllo lubaftis compa- rata.

22 P I V S . t Pietas cum fit. debitus cultus erga Deum,patr|am,& p e c t e s , eosq; qui nobisparentum loco funt colendi, vt iiiul tis bonorum autljorum tellfmonijs coii flat,tum etiam ex multis 1 . C . locis, qii.T accurate Barnabas Brifonius congefit.iib.14 . de verborum fign1ficat10ne.pag.70j.

Pium eum dici qui Deum, patriam, paren tes,& eos qui eorum loco funt iuilo cultu

25 prQfcquitur,conflat. f Primus omniü Impp,hoc cognomen, T . Aurei, Fui. A n toninus Pius AElij Fladriani fuccclTor ob tinuit,qu6d(vt ex lulio Capitolino Fran cifc.Hotoin.fcribitjcum fe Hadrianus in terimere vellet ,ingenti cu flo d ia ,& diligentia fecit , ne id portet admittere: vndc.pofl illum fucccfforcs omnes idem cognomen retinuerunt, qucmadmotium c x fartis & antiquis omnibus audloribus intelligitur , & eodem lufliniano in au- thcnticoj V t Itbefii iecatero aureo non in- degeaniannulo. Nouella conrtitutione. 78. $.facimus autem.colIat.7,yif«{ enim hmoni m i Pita ( inquit i l le ) cognominatus, ex quo etiam ddnos appellatio hacperuenit. <8cc.

24 F O E L I X . t Foclices (alij fcribunt felices) cum non tantum illi dicantur qui pnipi virtutc,&exccllcntiarerum c.itilas cognofcuqt, Si diuinarum humanatumq; rerum notitiam habent,iuxta illud.

Foelix qiii potuit rerum cegnofcere caufat. E t apud Ouidium in Fartis.

Ecelices anima qutbus haccognofcereprimit Cura fuit.

Q uo nomine lurtinianus noftcr fumnnis lurilprudcntii pater foelix iurc dici de-

l y b u i t : f Sed etiam illi quibus omnia ad votum iucceduiit,vt apud Virgilium.

Vmtefxlices qutbus eñ Fortuna perada iamfua.

Potuit etiam lurtinianus merito fcxlix nu cupari,vt cui omnes conatus fixlicitcr lue ccrterint,vt Procopiiislib-T-dc ardif.Iufl.

26 fcribit. -f- Sanefi Plinio in Panegyrico fides habetur,hoc cognomen á C®iatibus f i p c vfurpatum,non tam m oribus, quam fortunae datum fuit. Tertatur<iiic Scncca lib.i.dcclementia hunc titulum,vt Sc reli quos alios,ambitiofae Principum maicftati á Populo tributum. T ullius foclicitatc, qu x nihil aliud cft quam fauor propitij

uumi-


í> 23 Epigraphe'sprooemij explicatio! 24

i

■ *1 S* ■V-- y

* • '

'1*.' ; l'.r

hí ‘I

: yi’ll!

y‘:

numinis, ínter primarias Imperatoris dotes r e f c i t ,& mérito, l i ludvfurparuntvt P Jiii iuste(latur,L .S il la ,Traianus, A l o n g ó poflea interuallo l in p .Commodus,lie- cjiic in alios fuitdc'.iuatum.

27 I N C L Y T V S. t Inclytus cum ís fitquigloiio ítft,cxcellens,atqjinfignisvclu- ti fulgore quodam fam a relplendet,prop • ter famam & gloriam immortalem rerum praclare gertaruin, luííinianus in G r a c is noucllis inclytus appellatur.

28 V I C T O R , t Titulus is eft A cogn omen quo potifsiinumgauifus eft A lexander Magnus, qui aliquando confultus Del phicum oraculum,quum á Pythio fub primum acceíTuminuidus cfrctappcllatus,ni hil vitra icifcitatus,adcxcrcitumrcdiifj co dem & Romani Principis vfi funt, vt de Iu l io C a fare hic Balduinuscommcmorat.

29 T R I V M P H A T O R . t Quamuis triumphatorem Imperacorem luüinianü omnes hic ideo appellatum contcftcntur, quia idem ipfeNoucllaiuapritna confti- t itutionc, de heredibus,& Falcidia in prin cipio,collat.i.de Peifis, A Vandalis trium phafie commemorat^cgo cotra fentio,quo niam dum per vniuerlum fere terrarum or bem Ducis Bellifari) figna, magna A illii- ftr i cum gloria ¡nferrcrentur,Byzantij con fediíle perpetuo luflinianum ab omnibus commemoratur ; cuius inertia non par- uum illud ar gumétum fu it , quod quum or ta illa in ciuitatc inter Prafinos A V e n e tos ( qui contrariarum partium colores atque infignafuere) feditiofuiíTct, in arce fc ipfe cum vxo rc , mulierculisq; nonnullis celeriter abdiditiibiq; dum ciuitas tumultu in tc l l in o , tamquam aliquo incendio in flammata conflagraret, magiflratusqjpcr vrbis vias interficerentur, delitciccns fua- qiie ignauiam tenebrarum , ac panctum cuftodijs teges,Triboniano Q ueflori fuo ( A cuius o p era , A indiiftria domi vfum fiiifle, quemadmodum Bcllifarij belli) it5 que loanni Prjefcdlo P re to r io , ad c id cm á populo quaditis 5 niagiftratum abrogare c o3¿Íuscfl:, quo tempore quum adum de ipfius imperio , nullaque confternatis ig- nauia Imperatoris militum animis, fcdan- da; illius tcmpeftatis ratio iniri poflTe vide retur, praeclara oratione Thcodora iplius v x o r habiaifle dicitur,militesq; priftiná ad virtutem ac fortitudinem excitando faepe numero prxdtcafTc , honefle dimicando

mori ciTc fa^ius, qua turpiter fugiedo viuc rc j qua cjuidem oratione fic excitati niili- tesfuere,vt Relli iar io , M andoq; ducibus Hippatium A Pompeium feditionis prin c ip e s , t)uiqi iam Impcrij infigriia occupa- ront,tiim p rx lio ir . v rb c fa d o cceperint: tum ciuibus amplius triginta millibus co p rx l io ipfa in vrbe interi edis, poftcro dic in carcere iccuri pcrcuiTos^nccarint. Hic lufliniani triumphus, qui cognomen hoc triumphatoris an ei pryflarc potuerit,quis qjconijciet. Triiiphator ergo appellatur quia per llrcnuos iuos bclli duccs Bellifa- rium A N arfe tcm de illis nationibus A g e tibus triiimphauerat , eidemc]; Bellilario c x Pop. Romani confuctudine magni-

3 0 ficétiísimumtriumphumcóceísít. f Erat triumphus omnium honorum qui á P o pulo Romano concedebantur maximus; diccbaturq; triumphus , quia quj triumpharet tiiplici iudicio honoraretur. P r imo eninrcxercitus de triumpho duci iuo decernendo iudicabat: fecundo Senatusr

3 1 tertio Populus, t Illum maximo apparatu,pompa , A Audio Rom ani agcbát, vti ex bonoi um audorum teflimonijs con f la t , nec omnibus aut pafsim concedebatur, fcd illis imprimis Imperatoribus, qui rebus bene geftis poft multa facinora militaria , domitis hoftibus triumphum pof- cerent , paccatam prcuinciam íucciíTuri in primis traderent , exercitumcjuc v i- d o rcm , A opimum praeda , teftcnique virtutis, A ignaui* cuiufque, meritique A immeriti Romam reducerent, vt cx infini tisLiu ij locis patet. Inq; ae,dem Bellonae, extra vrbcm fenatu cuocato(neq; enim triüphü petéti vrbé inire fas crat,cxLiuio. 3.Decad.Iib. 6 .8 . 9. A .';4 . Dccad. lib.2.3. 4. 7. A . 9. G a l i o inter epiftolas fami liares Ciceronis, lib. 8. Suetonio in C z - fare. cap. 18 . Plutarcho in eodcin C.vía- r e , A P om p eio , A Catonc Vri'cenfi, Ap- riano lib. 2. bellorum Ciuilium ) dc rerus á fe geftis magnifice , quae oppida,

quaíquc prouincias bello v ic ifle iit , quot- quc hoftium millia cccidifíent , omnia denique bclli decora ordinc differebant , vbi legatos , tribunos miliium, centuriones , milites denique exercitus, quo notior teftatiorquc eorum virtus fo ret adeíTe oportebat , vt i r c r i t * illius virtutis , cui tantus honor debebatur, fi quid veri,vanique referretur, tcftcs f o

rent.


23 Epigraphesprooemij explicatio. 26rét.Cúquc res bello ge ílx ,tr íú ph o dignx viderentur, prouterant fcntcntix, populi iuíTu,patribus auiloribus,triumphum de- cernebantjdecretoquetriumpho Romani magiftratus, 6f omnes tribus obuijjflami-’ nesquepurpura, & lacctdotesac pontif ices apiculis velati,laudantes,gratantclquc atquc viri triumphales confularcfquc.cun ¿laque nobilitas, & fenatus in p rxtcxta & lati clauis,tum omnis féxus & xtas frequentes cum coniugibus Sc liberis in Ix t i- tia publica, omnibus denique ordinibus cffulis cum gaudio ad excipiendum vifen- dumquc prodibantjngrcdieti deinde.longo ordine,montium,fluminum,oppidorú, 6c vrbiuin formx,quas bello pcruicerac,5c vicxpugnarat , prxcedebant, c x ’ Plinid l ib .i .cap .y .& C orn cIioT acito ,I ib .2 . V r - bes enim,montes,& flumina, regionefquc quas Imperatores bello domuiflent , in triumpho duci vetufti moris erat, vt mem oris prodiderunt Titus Liuius i .Decadae.lib.6 .& 3 .D ecadx lib.etiam 4-Decadx Iib.7.Fcftus Pompeius lib. i S .Cice- ro.i.officio.Item & Philippica.8.Appianus bellorum Ciuilium lib.4. Plutarchus & Tradtjuillus vterqucin Caio Cxfare .Sa bellicus AEneadis 6 .1 ib .7 .& Vellcius P a terculus Hiftor.RornanXjlib. i . fzpe etiam p rx multitudine oppidorum effiftas turres pro e.xpugnatis vrbibus captarum ciuitatum fimulachra ferentes in triumpho detulere. Nam Straboicrjbitlib .3.in triu phis tui res duflas, quas in gratiam triumphantium vtbes appellabant. Inter q u x tabellas grandioribus litens infcriptas, cum titulis, ihquibus naucs captx, vrbes tributo a f fe ¿ lx , (e rus , autve¿ligales,iri fideinve acccptx , oppidnquc expugnata,gentes perd om itx , 5c Reges bello vi- ¿li continebantur , vt commemorat L i uius p r im x D e c a d x l ib . 3. Plutarchus in Romulo, in Paulo A E m ilio ,& in Lucullo,íofephus lib. 7. belli luda ic i , cap. 24. Tum pegmata in tertium , quartumquc nidum, velut exertisramis furgentia , & fimulachra bellorum artifici manu elaborata prxferebant ; vbi captarum vrbium prxliorumque f i ¿ lx fpecies erant , vbi acies vi¿las , & fugatas , pcrculfos con- llernatofque hoftes , caftcllorum e x c i dia , cxercituique intrafuflbs, vrbcs p o pulari , ferroigniquc vaftari, xdificiain- ccndi, moenia diflurbari , clauflra reuel-

l i , totafque imagines prxliorum cffi¿las facile erat cerncre,vti pulchre idem lole- phusiam citato loco , item <Sc lib.y.cap. 24.recenfct.P0ft hxc catapultx, balliflx, & tormentorum omne genus vi c.xpugna tum,ac belli apparatus,machios au vrbiu excidia , roflra<)uc nauium vicaptarum, naueíí^c ro ifrats bello v ié ls profcrcbá- tur,cx eodem LÍUÍ03. Decad. ¡ ib .6 .& 4 . lib.p. His vero p r s ib a n t , fpolia hoftium, óccaptiua arma,tiirn currus fpolijs onu- ft i , militariaquc ligna ex domitis gentibus,non erc¿la, fed inuerfa , vt Titus L i uius in triumpho M . Fuluij,& G n . M a n li) decads 4.1ib.9.commeniorat. P rstcrca falcaticurrus.clypeiquc infignes & fcuta, tum lc¿lics aures,ineaque j vel argentea figna ex deui¿lis gctibus, currulquc aurci, vcl argentei,vafaque aurea & argentea om nis generis,fpoliaque ciuitatum virapta- Tum. fum corona aurea, & vrbium dona populorum,quibus focijs foedere iiiiuii- ¿lis pro virtute dux donatus fuerat, fuo ordinefequebanturj Lucius Manlius (v t Liuius 4. D ccads lib. 9. tr.idit) sentum quinquaginta Coronas aureasin triumpho tulit;CaiusC.alphurius Pifo P rs to rd c no ftris Lufitanis Sc Celtiberis triumphans o¿loginta quatuor.Q^Ful. Flaccus ccntii v iglntiquatuor.Scribit&Jdem Liuius 4, Decad.lib. 10 .Lucium AEmylium Paulum triumphantem dc Liguribus quinque Sc vi ginti aureas coronas tranflu ifle. A p p ianus vero lib .2.bellor.Ciuilium tradit, C s fnrem tnlilTciii fuis triumphis coronas aureas duas & viginti ac o¿lingentas lupra duo millia. Quodque auri vel argenti fa- ¿li,fignatique ex manubijs & vrbium ipo li)S parcim rudibus mafsisqusfitum forer, id omne deferri in triumpho , & prsfcri- ptú in tabulis in srarium eft condi folitu, vt viderelicet in omnibus triumphis á L i nio, Plutarcho,&: csteris dc (criptis.Quiu etiam Herculis fignum ante triumphantem , non raro in pompa vehi (olere.T um fi quid vifendum Sc memorabile , atquc priore fscu lo incognitum in d cu id ap ro- uincia fuiffet, velut rem fpcaatilsimam, nouo iiiucnto vna afferri compertum efl. Vcfpafianus lu d sa capta ,balfamum nü- quam alias viiam arborem, & Pompeius vi¿lo Mithridate ebenum primi oflcndc- runt, au¿lor efl Plíniuscap, 4. & cap.ay. l ib.i a.Solinus.cap. yy. alij triumphantes

plu-


. 1 *

: iw-r

27 Epigraphes procetnij explicatio. 28

«i*

f i i

I?'"'

‘ f-' i I-

plurim a alia detulere R o m x numquam v ifa ,q u x nos non referim us,nc infinitus noftcr fcrmo f ia t .P rx tcr q u x elephantos, aut equos in bcllo c a p to s , f im ul& obfi- des qu ia foederatis gentibus & focijs dat i erant tamquam pacis pignora deduci no tatum cft,ex L iu io .4 . dccadx. lib. 4 - Eutrop io dcgeftis Romanorum l ib .4 .^ a p .i . P o l i hos tubicines multiplici fono clafsi- cum canentes incedebant , e x Plutarcho in Paulo AEmilio.Iuucnali dcfcribcntc po pas triumphorum Satyra. 1 o.

J!l¡KcccrniíÍMes,hincpracedentialongi Agminis officia,& mims ad frena i^ irite j.

Q uo s longo ordine candidi b o u e s , tauri- queauratis cornibus, infulifque & vittis ornati Scauro, ( v t c5 mcmorat Poponiiis L x t u s in Diocletiani triúpho, Sciuius in l ib .2 . G eorgicorum V ir g i l i j , in eumlocú,

E t maxima taurits— y ¡d im a — qui m o x immolandi erant fcqucbantur. H o s commitab.mtur iuccinti adolefcétes, aureas argcnteasquc patinas tenentes.Qjii

, bus fucccdebantTribunim ilitum .cenlu- rionc.s,prxfecli,cquitesquc infignes, ac pc dites v ii lo r is cxercitus,qui ob egregia fa cinora Sc nauatam in bello operam dona militaria mcruiíTent.Nec non milites quo rum ipcftatifsima virtus in bcllo fuit,qui- tjuc ab Impcratorc,ciuicis,muralibus, ca-

.Itrenfibusve coronis , torquibusquc aureis,phaleris aut armillis donati erant, infignes militaribus donis, fpolijs armisque fulgentes p r i ib a n t , iequcntibus m o x legatis Sc'^ribunis legionum in equis , c x Liuio .Y .D ccadx.lib .itcm .^ .Tum reges Sc captiui nobiles, Sc fi qui bello capti inli- gnes forent,prxcipue hoftium duces,con- traqiios indiélum fuiffet bcllum,cxtanto faftigiodcicifti,in vehiculis,aut fcrculis,cc teri vcrocateruatim vinfti catenis in l'cr- uitij notam priccdcbant.Q uod fi morte obita minime duci valuiftent,illorum ima gincs Sc limulachra pcrlepo delata funt.

Impcratorique triumphanti oleagineis fertis ornati aureas coronas prxfcrcbant miniftri.qux his qui triumphum meritum procuraiicnt dari aflucrár. Vniuerfo m ox fenatu in albis pr.-ctextis iuxta curtum lo ge maximum triumphi fpciftaculum cx h i- bcntc , ex Fcfto Pom peio lib. 1 S. A E lio Lam prid io in Alexandro Seucro. T u m fc quebatur citharcdorum artifices {olercifsi rohqui canentes pfaUciuescjuc ibant coto-

nati.ln quorum medio quifpiam pened* lyrus qui in conditis iocis ineptire videb* tur,intalari vefte,fimbri)s aureis,& armillis ornatus, laiciuia gefticulationc vsquc ad ineptias rilus conimoucbat. Ipfe vero triumphans cui tantus honos dabatur,curru aurato iublimis , arque ornatu humano auguftior.quatuorinfignibus equis, c i t e ris altior Sc magnificentior vehebatur,prj cedentibus l i¿toribus, coronatus in purpu ra ,c u m infignijs im p cr i j ,S c magillratus quem gerebat,eam vero,m yrto prius,mox lauro plexa,Sc ex laurcto,dcinde aurea coronari inftitum,ferunt, Plinius lib. i 7.cap. 29.Sc 3o.Agcnius,lib.7.cpp.6.hucqucpcr tinct illud V irg il i j Eglog.8.

^tqite hanc fine tampvta circum.Inter yiflrices haitram tibi ferperc lauros.

Horatius C atm .l ib .2 .0 d c . i .Cui laurus athernos honoresDalmatico peperit triumpho.

Quam quidem coronam non Ipfum trium phantem geftare.fed leruumin curru eode, qui lupra illius verticem illa teneret, poft ÍC habere tradunt Feftus Pompeius lib. 18 , Plinius I1b .33 .cap . i . Iu u co a l. Saty^ r a i o .Quid f i yidijfet fratorem in curribus altis Extantem,(x medio fublimem in pitluere C in i In tunica louis,&" pidtc Sarrana ferrentem E x humeris aulaa toga,magnaf ue corona Tantum orbem,qnanto ctrutx non\uffic'n y lU } Quippe tener [udans hanc pubi tcus,isr fibt confuí /v e placeat,curru ferum portatur eodem. Eaincjue coronam e x a i lo triumpho in gre inio Capitolini louis locare vel templis dicare (olebant 3 vti fcribit Seneca iib. dc confolatione ad Albiiiam cap. 1 o.Plinius. lib.6.c.ip.4.Sc l ib . 1 7 .cap.30. quod beneficio Deorum immortalium dc hoftibus triumpharecontigilTet.in equisvcro triú- phantium ingenui pueri,aiu virgines non dum a d u lt i proxim a cognatione iunéli, ad habenas cognati Sc affines in vefte candida, iuxta latera fc r ib i Scminiftri, qui ducemfcquuticomites expeditionis fuc- r3nt,comitabantur,vti commemorat A ppianus in L yb ico , lulius Capitolinus 111 vita M arci Antonini. Poft currum vero captiui , fcruitutc e x e m p ti , Sc libertate donati (equcbantur, omnes c.apitibus ra- fis Sc p ilea ti , quafieifogifle feruitij tem- pcftstem viderentur. V t vidcrclicet ex V aler io M a x im o ,l ib .7. cap .2. Plutarcho

in


2p Epigraphesprooemijexplicaíio. jovita T it i Flamin¡í,Liuío.4. D eca d z lib .4 . Eutroi»io dcgeftis Romanorum lib.4.cap. i .Poíl hzc rribuni, P rz fc d iq u e legionú, centuriones & Icgati,equis, aut carpento infidentes , interdum pedibus tum vi« driceslegiones,militefque vidoris exercitus armati acdiuiíi in turmas,plcni fo rtunatum gloriaquc cum iocorum lafciuia, Sí carmine triumphali,ludibundi A Ipo. Jijs ornati, verba & inconditos vcrfus in triuinphátem militari modo iadantes cur rum proícquebantur.FIac igitur pompa Se ordinc pci mediam vrbem,perqíie (acram viam hcti A triumphantes in capitolium afcendebant . Tantaque erat apparatus magnificentia , vt cum dics exponendis rebus fgíFedura non videretur , plerumque triduum, nonnumquam dies integros, A nodes totas in apparatu pom pz tr ibutos legamus,vt in triumpho Pauli AEmi- lij Liuius quartz D ccad.lib .4 . A Plutar- chus in vita ipfius,Appianus in L y b io Sci pionis triumphum defcribens.

Et poft triumphum , vt gratia cfict cumulatior aurum coronarium e x v id is bello gentibus, obconceflam vitam , im p eratori dabatur.Quod quidem non nifi triii pho recepto przflari decebat , pro eo quod pro corona trium phi, á focijs A bel lo v i^ is gentibus quafi vcd iga l dabatur dc quo auro przter Honoratum Seruium, Tullium , A Agellium iam relatos meminit Spartianus in Hadriano, Capitolinus in Antonino Pio,Lampridius in A lex an dro Scu ero , Ainianus Marcellinus l ib .2. A D io lib. 49. Alexander ab Alexandro 1,'b. 6. dierum genial, cap. 6. ad fin. Q uod quidem Hadrianus pruno Ita l iz rcmiisit, A in prouinci)S,vtidern Spartianus in vita illius commemorat.Dctncle vero A lexan der Seueius vnacum ncgociatotio , po- 3ulo illud doiio dedit , vt relatus AElius ..anipridius in eius vita tradidit.

Hoc aurum coronarium ^ft , dc quo Im ppp.A A A .in lege vnica.C.de auro co ronario lib. 10. A in .l .pcn .C .de lu d z is in luftinianeo Codice A integro illo titulo, de auro coronario.lil?.' a.in Codice T h e o dofia. quod quidem A fi ab Hadriano re- niiiTum fuiíTct , A a b Alexandro Seuero populo dono datuTn , pofteriorum autem Czlarum temporibusinftitutum fu i t ,v t ciuitatura decuriones coronas aureas mu- nificcntiz caula principi darent, vel in

dulgentiarum Iztitiam vel o b r e s profpc- re gcft.is,ex.l. quz diuetlarum 4. dc auro coronario in Codice Thcodol. quamuis Bapt. AEgnatius ad Capitolinum , malit aurum coronarium clTe , quod ciinfatcs A oppida nouis Imperatoribus ofterebaiit iub coronarum ipecic.

Ad eius illationem nulli , nifi quiiani v{us,con(uctudiiiisve vi tenebamur cogi poterant,vt in lege vnica C. dc auro C oio iiario luftinianus 1'cripfit.

32 S E M P E R A V G V S T V S . | Auguftum quamuis nonulli ab augendo diilum velint , aditipulari videtur Ouid. Faftofum lib. i.Augeat imperium nofiri ducis,aug eat aunos. Item A Egefippus,qui Augullinomen im pcrijapud Romanos fuiile inquit,quod au geat fuos,non quod alienos opprimat, eos tamen reile Sypontinus irridet infuis l5 - mcntarijsepigram.i i i.Anouilsime?v]yn fingerus hic numero 26. verius enim eft, Auguftum ab augurio diclum, A fortunatum figuificare, fiue eum cui Deus omnia profpere pollicetur foelicibus augurijs A iignis;quz appellatio reililsiine tribuitur Principi cuiu« poteftati adeft Deus. Vndc etiamauguftafamfta A d ig n a A qux icli- giofa quadam veneratione colebantur 5 Sc q u z augurio condita A conlecrata erant. V t augufta templa, A fimulacra, augufta forma,A augufta dignitas. Apud Ouidium lib. i.Fallorum.Saniia vocant augicfla patres: augujla vocantur Templa factrdotum rite dicata manu.Anno vero vrbis conditz feptingcnrcfi- mo duodecimo , mos R o m z repetitus vuiparcudi pro Rege Imperatori, vel fan- ¿liorinomine Atiguflo appellato; Oifla- ujanoque cx Numatij Planci lententia Sc natus cognomcnhoc primum tribuit.Non tam nouo(vt inquit Suetonius) quam ampliori nomine,quafi SanClumfortunatu, A cui profpera omnia Di) ipfi pollicerentur :C z t e r i Romani Principes ab illo di. f l i Auguftifiir.t, vttam auguflo fplcndi- docjue nornine fibi adepto ad eafdcm cgre gias virtutes inuitarentur.Itcm quia incn- le Sextili OAauius C zfar primum confu- latuminijt , triumphos in vrbém intulir; A Egyplus quoque hoc inenfc ih potcftatcm Pop . Rom. redadla , A finis ciuilibus bellis impofitus eft , placuit Senatui vt qui antea Sextilis,deinde Auguftus appel

lare-


l . tM'--

“I*3r Ejáigráphes procemij.explickioT 32

' i l

tc'Kil

b s

Iarctur,yt qniimpcrio foclicirsimus fuerit. I l la p rstcrca die Idibus videlicet lanua- rijs,qua Augurti cognomen Oclaiiio delatum fuit in ci' pio louis O pt. M axim i vcr- u c x á Haniine immolabatur , vt Ouidius lib I .Faflorum commemorat.

in magni cajiris loitis a.lefacerdof. Semimarisj%mmis vifccra libat ouis.K t idttaque e i omni populo pronincta noftro. E t tuus Aiigullo nomine litUiis ano.

Auus enim Germ anici, cui Ouidius illud opus dedicauit,fuit A u gu dus.l iberij adoptione patcr , qui Tybciius patcr G e r manici etiam adoptione fuit. Quibus addi plura etiam polTeiit de Augulli cognomine , q u s fcriplctut Suetonius in Au- g u f lo , cap. 7,Oio.Iib.43.Paulanias in L a conicis.

33 Cupida l:grim i'incntnti. f Cupidos nos in his edifcendis Inllitutionibiis eife debe rc lufiinianus (uadet.iSc lañé rc f fe.Qnoniá vriii lludijs quis ficlicitcr vcrfetur,iKCeile efl cb ferri cupide, 5c fpontaneo M in cru s Í115 iurtincFu-.vcrilsimueiiim cli coafta fiu dia non rciponcicrc j luhiiquc clFc ram fa cile,quin il ud difficile fiat, fi illud i iiiitus 8c coailus quis faciat,contr.i-nihil tam d ifficile,quin volenti iSc cupienti facile rcdda tur,iuxta illud I(ocratis,yr fuern difcendicu-

^.^pi{ullriseru^ttus. f Plane quamuis docilior fcleat efle iuucntus tcflc V Ip ian o in I.prscipiunt, 37. D.dc sd il it io ediito.fin cuius gratiam confcriptas has uiilitutio- 13CS hac indicat Epigraphe)in eaque s t a te luri operam dari oporteat, vt luris flu-

3y,diofi opcrsfperaripofs it aliquis" vfus; -J- non tamen arcentur fi cjui proueftiori lain state initiari fludio iuris ciuilis cupiant, fatis inteliigentcs nihil efle llultitius^vt Se nccaait)quam quidiuiton diciiceris, non velle dilccre.Nota funt apud n o s , & alios quocjuc exempla eorum qui iam fencs literas adJiícere non erubuerunt. lulianus (apud Paulum Iib.7.gd cdiftuni in.l. apud Julianum 20 .D. dc fidcicomiíTarijsliberta tibus)defeiplo ficluquicur. Nam egodtfcedi cupiditate quam ¡olam yiutndtratione optimam in oHauiim & feptuagefimum annum atatis duxi,memor [um eius fententia, qui dixijje fertur. E f f i alterum pedem tn tumulo haberem, non pigeret aliquid dtfcse. Iuxta quam fcntentiam Marcus Tullius libro dc icncftu teSolone in verfibus gloriantcm inducit, quiie quotidie aliquid addilccntcm fenem fieri elicerer. Marcus Imperator iam fenex ad philoiophos itare non erubuit, nec Cato C en (o r& fenex literas G rscas addifeere. Scruus Sulpicius iam proueftiori gtate coc pit iuriciuili operam dare in quo ita profecit, vt telletur T ullius,omnes qui ex om ni state in ciuitare Romana intelligcn- t iam iuris habuerunt,fi vnimi in lócum c5 - feraiitur, non efle cum Si rui.s S u lp it io c '- parandos.Qjiinimo(vt recte quoque Bal- duiniishic adnotauit.)Ari(lotclcs p^tauit ciuilis fcieritix magis idoneum auditorem cflc cu'u,cuius stas,iSc cum .Ttatc iudicium maturuit,vluquc rerum valer,quam imperitum rerum luucnem.' Sed iam ad prooe- ini; explicationem.

I N S T I -

;

li /

■]

i


I N S T I T V T I O N VMI M F . I V S T I N I A N I

P R O OE M I V iM.I M P E R A T O R I A M M A I E -

S T A T E M .

I Taraphrifis totiusproxmij.1 Imperatorem,Regem, dr Principem legibus ar-

maium,e3‘ armisdecoratumeffe opertet. '3 Lfg« quam necejfarta in bene conjltiuta repú

blica.4 liirilconfiilti, Adnocatiqne omnes militaribus

gaudent priutlegijs. q7 Reges Prudentim confilio & cqnjuetudine yti,

nccejfanum.

I huius prooemij commentatoribus mortni gereremus,Sc q u i tatti ab antiquis,quam neo- chericis hic lunt (rri* pta,non referre.icdlo- 1Ú modo indicare vcl-

"icnius, iullurn fané vo lumen omnibus abfolutum paginis imple-i re portemus, vtiprxrtit it , vt exteros mil- fos faciamus ex núfHis Hi(pnnis D o fto r loannesRedin Gallecij Senatus quodarn ]>riics,qui cum de maieftatc Principis, Sc his q u i optimum decent virum,qui regnor p r i l i t , agere inrtituiíTet, magnum codice plunbus compailumScconfarcinatu centonibus per ducentas (exaginta fex pagH nas in lucem emifsit. Sedmortrum id non fert inrtitutum. Ergo q u i lurtiniani feti- tentia,quodve confilium , aut finis in hoc proccmio fucnt audiemus.Eccc. t Rom a num imperatorem,(qui non iam, vt olim, belli indicendi gerendic]ue,aut foederis f e riendi gratia deligitur , idque nominis rc bene g c i fa , ( ip e non iolmii,honoris caufa confcqnitur,ledqui tacito primiim , deinde ctiarii exprerto Pop.rtoin.coiifcnlu, ii- biMonarc Iliam eueheiitis faérofaníla nec

impune violabile maieftate munitus crt) Regem,aut Principcm,non modoarmorfi plerumque incoiilulto robore adornatum ertciquin etiam iudiciorum, atque legum p r if id io velut armatum atque inrt rudurn erte necertarium crt, nam cum duo finr om nino g c te n d i rcipnblici tempora, belli, fcihcet,ac pacis,ea tum reéfe atque ordine erte gubernata videbuntur, fi Princeps Sc Bclli Sc pacis artes egregie tenuerit.Qiialc id lurtinianus prirtitcrit , m ox ipie adij- cit,Sc nos latiiis fupra in Epigraphes expli catione oilcndimus , tcllaturque ÍIp iús idem C^iarin I.i .in p r in .C .d co ff ic .P r if . P r i t .A ft r ic i . l .a . in prine.Sc in fine. C .dc veteri iure cnucleanclo.l. i . C . de lurtinia- neo Codice confirmando.Cumcjuc hoftibus debellatis.pacatolmperio, prouinci js R o m a n i dicioni rcrtitutis: antiquis confli tutionibusabrogatis, alijs ordine digell is, nouisadditis.Sc totius iuris Romani emcn datione facfa,erte fe Sc iuris rcligiofiGimil Sc, triumphatorem magnificum extitirte- ortedcrir: legum cupidos iuuenes alloquitu r , vtcins laboribus Scciementia fe non indignos oftendaiu , (cd optima fpc fieti acres ad leg it im i fc ientii rtudium accedant,(cituri opere legitime pcrfeflorem- puhlic.ini in partibus cis erte credcndariT. Qua p ric ipue (pe generólos animosexri tari non dubito,vt polyticas appetant di- iciplinas,quibus Ie Sc luos arque adeo p.i- triá tueantur,vt Socrates apud Xenoplion tem fcripfit. ’

1 t Ergo Sc fi pluribus pollere Principem deceat,cife fortem,¡urtum,l'euerum,gi aiié, magnanimum, largii, beneficum, liberale, manfuctum , cunftis benignum .oinnibus iq u u m , nemini blandum , paucis fan i!ia- rein,ad iracundiam tardum,ad ileiufiitiam pronum , in aducrfis (iriimm, in prolpcris

11 cautum,


J ■ ' '‘fi V 3J

cautumjprodeiTc omnibus,nocerenemini: h z c cum vt reipublicz falus in tuto fit dc- fidercntur.cum priflitiiTc dicemus, qui 8c rei militaris,& legum peritiam habeat.H j s

Principes omnes fe fuamque rcmyiublica tutatos, redlc inquit Salluflius, audacia in bello ,vbi p ax euenerat, zquitatc. H z c fic mutuo coh xrent,vt alterum ab altero leiá gi nonpolsit .l. i ,in p r in .C .d e lu f lin .C o d i ce confit rnando: indcque reipublicz tranquillitatem nafci, fi leges fimul & armain vnum coeant,f(fpius idem luftinianus tefta tur,Nouellisconftitutionibus. 24 .2 7 .2 6 . & aperte dcmoftrat M a r o ,& Flaccus, ille.

Tu regm Imperio populos Romane memento. (H<c tibi erunt artes)paciq; imponere morem Pártese fubie£lis,&' debellare fuperbos.

H ic vero,Cum tot fu(lineas,ae tanta negotia folut, Resltalds armis tuteris,mortbut ornes Legibus emendes.

Quodprudentiisimum noftrum Hirpanii legiflatorcm non Latuit ( vt plura alia q u * hic c x Philofophis,Oratoribus,atque P o c tis iuniores interpretes tradiderunt, mifla faciamus) qui in prooemio tert iz P a t i i t * fic ait, Segun dixeron losjabiosantiguos,dostii- pos ha de catar los grandes feñores, en q ha de eflat guifadospara obrar,en cada yno dellos fegun con- uiene. E l yno en tiempo dtguerra,e de armas, e de gente contra los enemigos de fuera fuertes,y po derofos.El otro en tiempo depa\ de l^es e fueros derechos contra los de dhro torteri-zps, e foberuio- fos'.de manera que fiemprede ellos¡ean yencedo- res'.loyne con esfuerzo,econ armas, elo al conde- recho,econ iufticia.Vere cnim á Platone lib. y .d e república ,8c 2 . de legibus traditur, duo cfle belli genera,vnum cum cxtcris,ai tcrum cum ciuibus ipfius feditionc,aut ca- lumnijs litium inter fc concertantibus,vndc confcntaneum eft duplicem ctiam vidlo riam,vnam e x hoftibus debellatis, alteram cx im prob is ciuibus reprzlsis: illam arma, hanc leges p rzftan i. H z c ita inter fc con- ueniüt,vt quod armorum eft legibus,quod legum armis tribuatur: vt & apud eundem Iuftitiianum,Nouella.24. fcriptuir. eft, iu- rifdidlioncm c x armis vires colligere, & ar matam cohortem codecorari legc. T ullius in oratione dc Aurufp. vocat arma iudicio rum, atque legum, t Fopliccsacproipc-

ProoemiJ explicatio. 3<5ras bcncquc fortunatas refpublicas illas aie bat Socr.itcsjcum aut Philoiophi reo-na* rent,aut Reges pliilofopliarcntur . Vnde Cicero lib. 1 .O ffic .Lacedzm oniorum im . perium.mulroplus Lycurgi legibus, A d i . fc ip linz debere, quam aut Pau(aniz,aut Lyiandri rebus gcft is : quorum tamen virtute magnopere illud dilatatum putabatur. Parui enim funt foris arma,nifi fit con filium dom i: ncque minorem vtilitatem afferunt qui togati reipublicz pr.zfunt,

4 quam qui bella gerunt, t V ndc cos quoque qui legum fcientiam,ac peritiam profi tcntur,A g lo r io fz vocis confifsi munimine,laborantium fp c m , v ita m , & poftcros defendunt, armatos appellauit Cornelius Tacitus iu dialogo dc Claris Oratoribus, Sc apud Iinpp.Lco nein .A Anthemium Au guftos in l.aduocati. i4 .C .d e aduocatis di- uerforum iudiciorum.milites dicuntur, A incap.militarc.vcrf.wo» e«i/«.2 3 .q . i .A p r i uilegijs miliraribus gaudcrc.l.medicos. C. dcprofcíT. A medicis. Iib. 10 . lateGafpar de Bac(a,dc inope debitore,cap. 16.n. 12 7 .

y "f veteribus laudati funt Imperato- res,qui lurifconfultis magis quam latclliti bus (epti A ftipati fuerú t , vt Adrianas qui lu l io , CeKo, Saluio luliano, Prifco, atque Ncratio plurimum vfus eft. Et Antoninus Pius qui Valentem , Martianum , M arcellum,lauolenum coluit. Et Marcus Antoni nus Philofophus qui S c z u p lz confuetudi nem prycipucamauit.Itemque Alexander Scucrus qui frequentes apud fc habuit Sabinum,Paulum,atque Vlpianum. Et ideo fummus fuit Imperator quod V lp ian i con filio rcmpublicam adminiftrauit.Homini- bus his tradendam R eipublicz gubcrn.atio n é , luftinianus nofter in fine huius prooemij pollicetur,iuxta notü A lcxádriM am - m z i Imperatoris elogium, qui vt ait Hero dianus,infignibus viris,dodrina Icgumquc peritis ciuiles A forcnics adminiftrationcs committebat, Qiiod Principi neccflariurn omnino cfle R e x nofter Alphonfus exifti mat in l . i . t i t . 1 .par,2.his verbis, ro».c^«icr qticeti todas guifasconuiene, que aya homes bue- nos,efabidores,que le confejen,e le ayuden.eleg.1. 1 6 .t it .y .p ar .2 .A p lu raad d u x it loan. Rc din. de maicftate Principis, v e r b o , legibus. c x nu. I .maxime tamen nu, 1 2 . cum fcq.

A N T O -


A N T O N I I P 1 C H A R -D O V I N V E S A I. C. H I S P A N I ,

S A L M A N T I C E N S I S Q. V E a n t e c e s s o r i s ,

I N L I B R V M T R Í M F M I N S T I T T T 10- nurti Imp, ¡ u p m a n í Commentaria.

Titulus Primus, DeluftitiaSciure.P R I N C I P I V M T I T V L I .

1 definitio proponitur, exornatur, &tntm.6.& (eq.

1 luflttii humanaconjlansnon ejl. & num, p. tfy fequen.

3 litjittia perpetua dici qualiterpofsit.&'nu. 1 7.4 lufittia non in yoluntate,jed tn aiiu ey exercitio

conJiSlit.nu.t8.&' 19. y Chantas ynicuiquequod [uum efl tribuit.6 Infinta conflans & perpetua voluntas qua-

tepus dicatur.luflnia omnium yirtutum fummaeíí,

7 litjlitics inftgne, fuum cutq-, trtbuere,eoq, d c&te-risyirtuubui fccernitur.&-nu.feq.ey nu.20,

M N«E M q u x dc quxcunque re fufcipi turinflitutio, debere adefinitioiie profici- ic i l ib .i . Officior.fcri pfit Cicero . Ergo cü his in inflitutionibus de iure difceptaturus

Iuflinianusfir,quod á iuflitia defcendir. 1. 1 .D.de iuflitia Sc iure.quamq; tanqua nor

mam & regulam lutifconfultus feqiii debet.l.bona fides.30.D.depofiti.(T)iuiqii.i- ccrdotes & miniflros conlultoscITe m.d.l. I . profitetur VIpianus,cius definiiior.em, e x fo d cm Vlpiano in.l iuflitia. 10. D.h.t. ScTryphoiiino 111 d, l.bona fides,init io his

[ verbis prxinittit. f iuilitia ejl con flans e y perpccua vo lun ta s tus Ilium yn icu iqu e tribuens. C o nfonattext. in prooemio Partitarum, ibi,q«e es dar a cada y n o lo que es fuyo. 1.8. tit. y.par.2.<Sc in prooemio t i t . i , & . I . 1 ,2.¿k 3. tit. I .par.3 .explicant pofl; Angelum loan. Fabrum,& antiquiores ,(5c Franc. Hotom, Franc.Balduinuin,IoachymiimMyiifingc ruiii, Stephanum Bodeum, Claudium Can tiunculam, Sylucflrum Aldobranciinum, loannem O y notomum , Sc reliquos huius loci,&.d.l.iu(litia. interpretes,qui plures etiam alias definitionescóíingunt ,M arc . T u Il .C icero .l ib .I .& 3 .0 Ific. l ib .2. dein- uentionc.&lib.2,ad Herennium. Arifl . y. Ethic.c. I . Agelliuslib.6. noftium Atticarum,cap. I .Sc lib- i4 .c.4.D.Am bro(. lib. 1. Offic.c.4.D.Anfelni.iiidialogo de veritate c . i y.D.Augufl.lib. 19.de C iu it.D ci.c .2 1 . & I ib .i .d e libcr.arbit.c.13. D .T h o . 2.2.q.

B 2 yS.art.


39 Lib.I.Infiitutionum. Tit. I. '40

■ C- I» . > Í

•yS.art.i . y .6 .& 7 .p lu r a Dominicus Soto lib .^.dciuil.^c iurc.q.2.art. i . Ludouicus X lo l in a to m o .i .dc iuflitia.traftat.i .difpu tat. S .nollcr Dominic.Bañcs facrx Tlico- lo g ix primarius profcflbr Salmanticeniis, lib.dc iurc & iuftitia.q.y 8.art. 1. Nauarrus in M anuali.c.i7 .nu.47.And.Alciatuslib . I .parergon, c . 3 1 . V aconius i» Vacima lib.I.declarationum iuris.c.aS.ap.Sc 30. maxi mc c x nu. 1 0.&.C.92. hu.3. Antonius C o n tius {iiccifiuar. lcftionum.lib-2.c.6. iSc 7 . Raynaldus Corius lib. 1. indagationum, c.I I . & l ib .2 .c . i4 . Francif.Connanuslib.i. commentariorum iuris ciuilis.c. 1 . 2 . & 3 . AEduard.Caldcyralib. 3 .variarum leftio» num.cap. 4. c x nu. 18 . Antonius Rofcius lib. 2. memorabilium, cap. i .6c latifsimc c .2 . lu f l i t ix effigie ex C r i l ip p o , & Agel- lio,prout in antiquis nurninilhiatibus Antonini P i j ,& Alcxadri Imperatoris infpi- citur,retulit doftifsimus Ant.Auguilinus, dialogo. J . Romanarum antiquitat.$.i7.

VcrQ quo magis hacc iuflitix definitio intclligatur, contra eam pro dubitandi ratione (Sc in primis contra tcx.ibi,Co»ííii«í. fic argumentor.Hic non diuinam, fed humanam iullitiam lufiinianus definit. V t poílgloíTara omnes refoluunt, nec enim credendum efl V lpianum ,(a quo lullinia- nushabuit)dc dinina iuflitia aliquid cxco-

2 gitaftc. t Sed humana iuflitia quatenus ell in homine conflans cflc non p o tc fl ,ex h i s q u z e x facra pagina hic Accurf. glolF. 1 .rcccnfet,nihil enim in co conflans,nihil perpetuum eft , ergo iuftitja conflans dici n onpotefl .

Secundb.Cumeodem Accurf.glo. i .cotra textum ib i : perpetua. Sic argumentor,

3 humani t iu t i * conditio femper in infinitum dccurrit,nihil()icft in eo quod pcrpe tuii tíTc pofsit.l. 2. colum.y.^.fcd qui diui n x .C .d c vet.iure enucleado. Auth.de non alienandis aut pcrmut. reb. ecclcf. col.6.$. vt autem Icx.collat. 2. ergo humana iuftitia conflans aut perpetua dici nonpotefl.

Tertio contra textum ibi, >0.'«»««. Sic4 argumentor, t» o fig o cp ro p r iu huius vir

tutis , Sc quo á exteris omnibus diflingui- tur,eft ius fuu vnicuiquctribuerc, vt m ox probabimus ; fed hic effcftus in aiftu & exercitioconfiflit, non in habitu, aut voluntatc,crgo iullitia non efl voluntas.

y f Quarto contra textu ibi.¿«ipíWOTwicwí quetnlnens. Sic arguinitor, per charitatcm

tribuitur ius fuum vn icu iq ;, quia refpicic omne bonü alterius, & fugit omne nialu, v t c5 flat ex D .Paul. 1 ,ad Corin.c.3. Chati tas non inflatur, non agit perperam, non quatit qua fna funt,vnde A r il lo .lib.8 .Ethicor. c.i. air, quod li eflct amicitia no.n requireretur iu flit ia , ergo fuum cuiqj tribuere no efl iu ftitix proprium.

6 ■)■ Histaine no obflantibusdicéducfl V I piani & luftiniani definitione.m vcriísimá cfle,Qiris(^ue congrui,ac omnibus luis con flantem partibus,ni Sc fi peculiaribus caulis & rationibus iuilttiatoiiansty perpetua Voluntas dicatur,vt ftatira dicemus,cuti) tamen quali omnium omnino vii tutü fumma q u x d i iuflitia fit ,& qüicúq; 'iuflus eft idem continuo, & vir quoque bonus: nemo enim veré iuflus eft, qui non idem Sc fortis,tcpcratus, prudcnscj; f i t , quiiin hac virtute exterarum quidam quali concentus fiatjfitquc iuftitia (vt eft apud Laflan- tifl.lib. y.diuinarii inftituiionfl. )auTÍpfa fumnia virtus, autfons ipfa vircutu, priora hxc definitionis verba loco generis

7 funt. t Reliqua iusfuu ynicuique tribuenulo co diffcrcntix, nam iuftitia qux vna virtu tú eft, ideft fpccialis virtus,a exteris in co vel maxime lecernitur quod huius infignc eft alteri tribuere quod fuum eft. Poflura enim mihi ipfi efle prudens,fortis,tfpcra- tusjat iuftitia uifi ad alium referatur virtus perfefla non eft,proinde vna omnium iuftitia alienum bonum ciTe videtur, quonii ad alium pertinet, nec ipfa virtutis rantum pars tft, fed tota ipfa virtus; vt vicc vcrfa iniuftitia non vitij pars, fed tota vitio con

8 ftans. f Cum autem prudentia, fortitudo,temperantia proprijs fingulis nominibus diftinguantur,iuftitia quia exteris vir tutibusincftjConnmmi item nomine appellata eft. Propriii eft euinjq-, virtutis munus, (inquitCicer.lib.y.Finium.) Fcrtituiioinla horibus periculisq-, cernitur: temperantia in pra- termittcndis voliiptatthus; prudentia in delcfiii bonofuey malorum. Iuflitia in fuo cniq¡ tribue do.Vti rcélé etiam D.Augiift. d.lib. 19 .de Ciuir.Dei,docuit.I«f?Jí/<c(inqiJ¡t)tt«««í,t«í f«K vmcutq tribuens, ynde fi: in homine iuflus quidam ordonatura,ytanimafiildatHr Deo,ani mic cato,aeperhoe Deo anima ipfa eV caro.

9 t Noobftantquxcotra jdcfin itionccbic eimus, namque, vt p lu raquz hic iuxtaeá cogcrcre po(Temu.s,6c ab ijs quos fupi.i retulimus copiofilsime diflcruntur,mifla fa

ciamus.


41 DeluílitiaSciür'ér'ciamus,pro primi argumenti explicatione obícruandum c í l , lullitiam duplicem cíTc diuiiiam,& humani. Diuina iuílitia clt co ílans A perpetua voluntas ius¡ruurn vnicui que tribuens 5 A quá homines per Chriílü iu(lificantur,non cx operibús legis (olum, íed per fideinin Chrifío ; dc qualic Paulus ad Rom.i.c.i,iujtitia enim Dei penllndpatc- ft,ex fidein jide.Sc ahbi.c.-}. iujiitia yero ü : i per fidé lefu Chrijli tn omnes,<úr¡uper omnesqiii credunt ik amplius, luílitiam accipi in Pau lí epillolis crediderim pro imputatione iuílitiz.íeu diuina acceptatione,t um dicitur , imputatum ejl e iad ittfíitiam. Sed dc ea

lonec V lp ianus, n ^Iu ílin ianu sagu nr. f Humana dúplex efl, aut in homíiu-,aut cx tra homir.em, fiue in virtute ipía,ideíl ( vt DialcAici dicút)aut in cócreto, aut íu ab- ílraclo.prout in homine eíl,non definitur hic,nihil cnim in co cofias,nihilpcrpetuú, nifi forte ponas in animo viri coníí.lnti's A pcffe£li,t.ilis emm habitus nó moritur, ficut anima diuina,perpetua immortalis cíl; aut nifi cóílantiá tune eá accipias, q u z in honiinc cadete polsit,iuxta.l.fi quidvcndi tor. 18.D.de zdifitio ed¡£lo. Authét.q u o modo oporteat épifcopos. §. ícdetiarn fic

1 1 eumcoaflitutum. collat.i. "j' Prout iuíli- lia virtus efl: extra hominem, A in abflra- f lo,dúplex Ítem efl ex Ariílotele l ib .y .E - thicoium. V n a q u z virtutes omnes cóplc ¿litur,cui omnia noflrz dcfinitiónis verba quadrare diximus;A quam omnium virtutum matrem eflc , & in qua vniucríz virtu tis vfum confiílerevteiiquascj; omnes virtu tes ancillari idem Arifíotclcs Polyticorú

12 fecundo fctipfit. ’fí Altera q u z virtus vira e ltfpecialis .Aáceteris fccernitur,eo quod cztcr.-£ virtutes in fe relucere poíTurit.hzc nifl adal'.u referatur nóerit virtus. Huius dnz íu(tt.fpecjes,diflr¡butiua, A commuta

13 tiua. t Oiílributiua qiiidcm verfaturin pecunia publica dillribuenda, id eft,bonis externis reipublicz zqualitcr diiiidcndis, pro wieritis cuiusq;, q u z verc iudicarc folius Dci eíl vt inquic Plato lib. 6. de legi-

i4bus. t CoiTiimitatiuavero in cÓtraélibus cernitur volútarijs,A inuoluntarijs], ideíl, deliélis .zqunndisiigiturdiílributiua confi deratur reípeílu communitatis adpriua- tüsicoinrautatiu.ircfpeclu priuatorum ad priuatos.vt DiuusTbom asíoribit.2 . 2 .q. 6i.ar. 1 .vbi p lu racx Ariílotelé lib.s. Ethi coruni.atl Nieomachum. ca.3.A<4. A alijs

commentatores adducunt, A erudite AE- duardtis Caldcyra,dicl.lib.3. Variartim Ic- ¿lionum.cap.4.nu. 1 2.A ícqueiuibus. Antonius Roíciusd lib.2.memorabilium.c.2. cx nu 3y .qu z,quianonrino n ell iiifhtu- ti,omni,iprolequi, non commemoramus.

17 t Conjtans igitur iuílitia dicitur , quia inexorabilis,firma,non varia,vniformis, fim plcxiqu.zneq; pecunia corrüpi,ncc poten tiafrági,neq; grada ílciflt valet, vt cx eius cffigie,A im.iginc(quá ex Chryíippo Stoi co Agcll.rcferc,d.lib.r4.c.4. A ex Agcllio Anr.Rofc.d .c.2.cx nu. 1 8. loa. Horolcuis in.d.l.iuílitia.nu. 13 . Anr.Augiiíl. d.dialo.

16 2 .$ . I7.)dcprchcntferclicet. f Sic cnun Cliryfippus ¡imaginé iuílitiz facit, fieriq; íolitácíTe.a pi£loiibus,rhetoribusq; an tiquioribus ad híic fermé modü. Forma atq; filo virginali,afpeflu vehementi, A formi dabüi,luminibus oculorum acribus,ir q ie humilis,neq; atrocis,fed reuercnd.z cuiu.- dam triÜiciz dignitate. Apud indos vero, finecapitcfuiflc iuílitiam traditur. Fícfio- dus etiam virgiiié fuille fcribit.quod incorrupta pudoris, m odcíliz , A vtilitatis amicaicx fumino loue natam,quc patri a(- fidcat,A fe colenribiis optima quaq; polli ceaturjcontemtoribus A iniqué agentibus vice verla vltioncm precari íoleat. E x im.i ginisiflius fignificatiónc intclligi poteíl, Índice quiiuíhtiz antiíles e í l , A faccrdos (1. I . D. h.t.joportcre eflc , graucm , fan - ¿luin fciierum, incorruptum . inadulabile, contraq; improbosnocentcsq; imniifcri- cordem, atq; inexorabilem , ereflumq; A atduuin,A potentem,VI A maiefl.ate aqui tatis vcritatisq; terrificum, A hzc quo ad prioris verbadehnitionis iuílitie exp licationem.

17 Deinde non obflat fecundum argumentii, cuius explicatio cx his quy in ptioris diffo lutione diximus dclccndit; quamuis cnim negotia A cafus varient, ccrtis tarneii lilis, A immutabilibus notitijs humanz nic ti diuínitusimprclsis p rid íta iuílitia, r.a- tionisq; iudicio A lumine gubernata , habet fempcr in tanta rerum A circiinRanti,i rum varietateillam fuam affulgentis veri fcintillam certamq; rationem A formulam iusfuiimcuiq; reddendi,tam alté inlidenté an im o, vt nó temeré pofsit cxcuii.Imo vc ró quúm nihil aliud fitvirtus,quá cxecutio eius quod ratio iudicauit amplcAcndum, non poteíl nó vno,pcrpctuoq; niotn?flgi,

B 3 ncc

42-


43 L íd.r.Inftítút.Tit.I. 44 f/

ncc potcft non efíc voluntas cóílans, q u x regitur ccrto Sciinmutabili iudicio.eiqi to ta obtcpcrat, vt hic rcdilsiinc Balduinus obícruat.PfTj'jff«4igitur hic iullitia dicitur (vt iSc Sapientix cap. i .) quia immutabilis, Icmpcr in viridi obieruátia,generalis,continuata vniformis,Sc fimplex,vt Laélátius lib.7.diuinatú laftitut.ait. qui naque non ícmper,lcd intcrdú inflé agir iuílus ii5 eft.

i8 /''«í«»t4spretcrcaiuílitiamcitur( vttertiü iam argumecQ diluamus)ná iuris nullus eft víus nili per volútaté,qux obtemperat rationi dictanti legis formam. Volutas, affe- étio animi,babitusanimi, voletis & incita ti ad agédú id quod ei prxíctipfit,c6nás & perpetua raTÍo,St lumé naturaliü notionü. Habet iufliria hoc p r x exteris virtutibus, v t totaproifus pura,puraq; fit volutas, iin pcllaturqj omnino fpont.inco Sc gratuito ftudio,extere virtiitcs aliiidc mouciur,accedere tamé voluntatc,idell,appetitu lenii tiuo.vt Arilloteles 7. Ethicor. cap. i . docet. D .T h o m . 2. 2. q. 7 8. articulo vitimo. Fortis alio principio impellitur , ad labores Sic diicriinina íiibciqda,incitainétocnim eft amor patrix,liber,orü,coniugis: odium holfis,timor capt¡uitntis,Sciinpédcntis pe riculi. Solus iullus,fi iu llusefl, nullo alio afrc¿tu,nifi volutate rcsiuftas pcragit.Scd quianS omnis volutas iiiflitia c f t , adiccit Vlpianus diftcretias pcrpctux Si coftatis, fuum cuitjj tribuédi.Cócinnít quod Plutar chus in Catone Vticcll itribit,alias vitutcs natura magis,quá volutate antecellere, vt forritiidine Sc ptudctiá; hác ingeníj acuu.i ne,illá robore quodá animi coftare.lufti- t i x omnes xquc cflc capaces,qux á voluta te np ab alia natura pcdeat^Sc proinde iniu ft i t ix , v t malitix incxculabilis, maxime

] 5> quccj; pudere debere, t Scd(vt reílé Bal- duin. hic.n.7.aduertit)nos ex (acris liceris addere poiTumus, no eife in natura corrupta iufta omnino volutate ,verü proficifci á Deo Sc arcano motu Spiritus Safti,qui noftra v o lú tatécx fui corruptione ma 5, noua diuini benefici; gratia reddat bona, prxlertim fi agatur dc interiori cordis nm dicie , qux verá efficit virtutc,nec lu r c a mus in vanis virtutu fimulacris,qui ad ip- fam volutate 116 penetrant, (cd in externa quadam honeftatc (ubficlunr.N o n obftat quartii Sc vltimú argumcntü, cui rcfte (atisfiicit Magifter Dominicus Bañes, diifto libru dc iurc Sc iuftitia- <]• 7 8.

art. I . ad fccúdú. quod licet charitas refpi- ciat omne b o n ú , non tainc qua ratione cft debitu,qucadmodum reipicit iuftitiaipri- tetca licet charitas, vt cft virtus vuiucria- lis inferens alias virtutes verfctur circa iu ftum debitü fimplicitcr, non tamé quia i llud fit materia charitatis, fed quia cft mate riacharitati (ubieifa.Sic interpretatur illud Diui Pauli ,C¿4rit<« »0« agn perptram, Scc.illudr.uté D . Aguftini,quod iuftitia eil amor Dei.intcrpretatur, cau(alitcr,quatenus videlicet adimplctio(fic nunc loqui cü viris Theologis l iccat)cu iu fu isbo ni,ex amore procedit, iuxta illud ad Rom . c. 13. Q «i dtltgitproximum f^m im pU uit.Sc illud, Plenitudo legis eÜ di/cffio.Iuftitia ergo,vt fx pc diximus,fubicélü ncccftariü efficit,alie nú bonú,itaq; ius fuum cuicj; nüquá no tri buit.lus autcin quod á iuftitia producitur, no it.i fc habet, nec femper ius fuum cuicjj tribuir , v t bonis adduéfis cxcplis probat Antonius Rolcius dicto cap. 2. ex uu.43, Sc hxc de definitione iuftitix.

§.Turis prudentia. I.1 Ifirií prudentia dejinitio exoinata,explicatur ex

Humy,2 Definitio debet cSuerti cu fuo definito,remifsiuk3 lH[tttu,lus,úr Iuris priidétiaquatenuí differSt.4 Prudentia omnium yirtutum fuperior. 7 I«r/í prudentia maxi iii in lusii atque iniufti

fcisntia confiftit. 6 \urisprudentiaqualitetie fittinisrebus traííet,7 lurifconjulti nomine qutd^nifunt,

Í V ft i t ix definitione explicata a qu.i ius .lclcédit,quid ipfum ius fit videamus,vu J e Sc quid fit iuris pi udentia iiitelhgc-

mus.Ergo ius eÜars bom úr xijwi.ideft, collc ¿lio prxceptorü omniú honi Sc x q u i , 5c q u x docct,quid iuftú, quid iniuftunq quid xquu,quidiniquüfit3Ín quo efiá Sc ipfaiu

I ns prudétia confiftit j , qux eft diuinarum, átque humanarum rertim notitia,ÍHñ\,etquemu ftifeientia.Textus hic, Sc in.d.l.iullitia. ló. ad fi. D.h.t.Sc in proocm.P3rt.ibi,£/>:^ww nostndeeflelibro, porqnos ayudernts nosdecl,e los ctros q defpites de nosvitnefen , conoacda Us cofas,t qyedo las¡Ca mucho cÓuienealos Rcycí, r jeiiíladamente a los deíía tierra,conocer ¡as co

fas fegun fon,eeííremarel derecho dtl tuerto, e la mentira déla yerdad^ca el que no fuptertedo n» podrafax^rU juñ nia bien cumplsdamente,q»e es

dar


r/4 fJ.ira cidaytit cumplidamente lo que merece. Qua verba ideo retuli,quia rapicntirsime*, ^rauifsiine ctiam Hifpanus nofter R e x A l phonlus.qualisfinisiuris, ¿5c iuris prudentia fit, qiiátumq; Principes ea pollere dccc.it cxplícatiexplicátetii plura ex morái s Philofophia arcanis adducentes,preter huius loci,dcd.liullitia.interpretcs. loan. Horolcius in.J.i^D.cod. Franc.Connanus Iib./.commcnt.cap.3.Vaconiusa Vacuna lib. I . declarationum, cap. 29. & c a p . 30. Barnabas Brifonius lib.4.1clcftarum, cap. 1 6. And.Alciatuslib. 1. parergon, cap. 30. &'.3 i.¿c libr.2. difpurift.aap. 8. Antonius Rüikiuslib.2.memdrabiliü.cap.3.AEduar dusCaldeyra l ib .3. variarum leftionum.c,4 .ex nu.i 3.D .Thom as.2 .2 .q .yo iScíequé tibus.inque earum coinmentarijs Ludoui« cus M o li . ia ,& Magifter Bañes qui reli- quoscx Theologis viris referunt.

2 f Sed pro diibitadi ratione fic argmnctor, omnis bona definitio (vtcum D'alcfticis loquar) conuerti debet cum (110 definito, textus vulgaris in.l. t . $. dolum. D. de dolo exornauimus in difputatioHe dc mora. ru.27.cum iequentibus.Sed hxc iuris pru dentix definitio, facrx etiam T h e o lo g ix quadrat & conuenit, q ux diuinarum, atqy humanarum rerum notitiam docet;iullmn ab iniuflo, xquum ab iniquo ieparat 8c fe- cernit,crgo.6cc.

3 t Hoc tamen argumento no obffantevc rifsiraum eft,iuris prudentiam cftc diuinarum atq; humanarii rerum notitiam, iufti atqjiniuflifcientiam; qui enim iuris notitia habet,diuina nofcit , & humana gubernat. Refté enim Accurfius & a l i j , Iuftitia (inquiút)victus ipfa eft, ius exccutio virtu ris: [uris prudentia iuris huius fcientia eft. Iuftitia fmnmum bonumilus medium; lu ris prudentia infimum. Iuflitia virtus di- ftribuioriaeft: ius diftribuitilurifpruden- tiadocct, quemadmodum difttibutionem

4 fieri oporteat, j" Plato omnes virtutes cü aniinx partibus diuilit,<8c illam q u x ratione lit nexa,& eft fpeftatrix omnium reru, prudentiam dixit atq; (apientiam,quarum fapientiani, difciplina vult videri diuinarum hiimanarumque rerum prudentiam verc,(cientiam clTe intclligcndorumbo- norurn oc malorum , eorum etiam medix qux dicuntur. Concinit quod & Tullius hb.2.0 fficioru fcribit, Philoiophos definite, fapientiam eife rerum diuinaru 8t hu

De Iu ilitia & iure.•nianarum ,caurarumqüeqi3¡buS hSr fe sc y n ¡ t in c m u ric ie n tia m .& a m c a lib .i . principéomnium virtutum fapientiam cflpaiV. rcru

■diuinarumatq; humanatum icicntiam,in qua continetur Deorum atq; hominii co-

y munitas,«Scfocietas interip los;t Iiirispni dentix vero proprietas tunc exponitur, cum adijcimusfile iufti atq; iiij.ufti fcicn-

6 tiam. j Plane cum dc d.iuinis & humanis rebus Vlpianusloquitur,carum iuris prudentia notitia appellat;cu dc iufto &. iniu-

' f t o íciétiá;népe vt ir.fiiiuetiufti, Sc iniiifti ' fciétiá Ipeftare proprie ad lurifconfujju: diuinarum vero & humanarum rerii noti-

» tiam folam.'Etfi enimdiuinas res pofsimus I hic appellare,qux ad facra pertinet,quoru liuserat penes collegium Poniificunr , ij enimdeccrn«b.inr, quibus hoftijs,quodic, quo ritu,a quibus,& in quo téplo lacra lie-

-rent, íccundúm ea qux Numa ftatuerat; huiusque iuris diuini fiue Pocificij co?ni- rio apud Romanos magno femper fucnt in pretio,&clarifsimi quoq;Iureconrulti,anc Pontifices fuerint, aut Au^urc.s; Atq; tam in antiquis, quam in nouisIibtis.de diuinis tracfetur,fiquidein plures erant in.xii. t a bulis fcriptx leges q u x ad religionem fpc

; ¿larét;& nüc demú de fumma Trinitatc dcfidc catholic»! dc facrofanftis cccleíijs, de epifcopis Sc clericis>& alijs plunbus, harü

; tamen ícictia ad Theologos, nótitiaad Iu7 rifconfultos pcrtinet-v t Cauc igitur nc

IU PragmatieqsTantumqui c s , proclamator , formularius , lurifconfuUi nomen vfurpes, cuius dcfioicioncm ex Athcnxi vcrbis fic Latine proppfuit Francif.Baldui nus, ve & peritus fitlacrorum jnftitutoru ab vrbi cognomine!Rbmúlo , Pompilioq; N um a,& gnarus Icgaiji politicarum,mentó enim iuris facerdos non eft qui non cn- cyclopediam abfoluit,quam Cicero üb.3. dc Oratore, concentum doftrinarum om- niü,atquc coníenfum vocat, Quintilianus Lb.i.doiftrinx orbem appellat.

. i .Uii J

§.Hisigítufgenerali- tercognitis. I I .

O

I Docendi methodus in ómnibus difciplinis facilior a generalibus ad particularia,d faciltoribu 1 ad difficilior a-.yt optimis demójlratur txeplts.

B 4 I Omnium


'^ 7

■ O' 4 8

M N I V M 'artium,ita Sc iuris pru d c n t iz , cum quzdam fit infantia, pueritia,adolclcentia, maturaq; Sc

fruftui quafi proxima ztas. (quod & idcm luftinianus in .l . 2 .$ . fcd cum profpcxi- nius.C.de veteri iure enucl.dixit) vt tamquam per gradus, quofdam ab imo ad fafti giú ftudioíi difccndo perducatur ad huius tam late patentis fcientiz arcana,non po- tcr'uñt tyroncs pcrucnirc, nifijplana q u í dam via & a d ingrediendum expedita ip- fis pracftituatur.Optima en im (vt Fabius Quintilianus in proccmio lib.v 1 1 1 . admo

ftillantibus complentur , fie videndum íífe quantum pucrotum animi accipere poCsint.

§. Iuris przcepta.j,,1 Praccpta generalia misifíoneflé yitiere: Alte.'

rum non ladertiSuum cuique tribuere, exorna tur remifsiué.

2 Lex praeipiti^etat,permittit,punit.3 Vartitio ¡HÍltniaHi impugnatur, defenditur.

num.S.n u it)d o cen d ira t io il lav id ctu r ,qu z pri- 4 Vt3tQep>u,idefl,doñrinie,ftuedi:cipUna; 1 -. m um craísiorcM incruarem ipiam apcrit, j P ix c ip ere , prafentire,prautdereex bonisaulíó pauló poft.cxaiftioti ac diligentiori cura . rtbus.cam exponit. Eft fane hic difcendi ordo 6 Pracepta haeiuris,funt anticipationes,&com-naturalis, ficutcft & fcntiendi. Eccc , p n - irum cnim fenfuum exteiiorum miniftc- rio excipimus commuma quacdam Sc confuía, pauló poft dcinde fingula exadFiús: v t fi'quid confpicimus é longtnquo , pri- müm íentimus eflc cprpus, quia oculis iub

muñes quadam nottones.Religionis erga Deum praieptiim commune &,

primum, fed quod non nift Deifpiritu reiiipet api potcji.

Pracepta omnia iuris ad tria hac ,tanquam ad praiaccntem caufam referuntur.

ijciturjdcindeprogrediendo , cum motum soAjfeíHbustribuspot'étifstmis, Libidini,Ira, Cu aguofcimus,animal tifc iudicamus; ciim piditati opponuntur hac pracepta. propriusjventain eft agnoitimus effe ho- 1 1 H o n eñ e viuexe,qualiier hic utcipiatnr ex b» jriintm, cum proXrmé,vidcmus effe T i - uisauLicribus.tium. Vrtdcrcfte ctiam A tiftotc lcs , ini- \z Honeilatem omnibus in rtbus fpeÜaii. tiafcniperducetidaadmobc* ab vniucrfali i j Concubinatus iure cmiUpetn.ijfus.non tamen bus ,vc notioribusjdcinde ienfim progrc>- honeflus.diendo ad fingulas parfes. Stc 'A ftatuarij \/^.Hune¡lasnoninfa[iismodo,fedindiÜis&yet primiim ludc aliquod opus effingunt, p o- btsneceffarie.ftea diligentius expoliunt', cique ad cxtre ly LMem apud Labconem.i ^ q u i turpibus. D. mumfupremammanum imponunt. P ia- demurijt,nam ergo addifcendi viamicum h z In - 1 6 Olfcana yerbaprafentihuspracipui multertbut ftitutioncs przbcant , q u z funt in hoc nunquam proferenda. ciuili fludiu quafi infantiz quadam rudi- tit. lo.lib.B.noua Recopiltticnis.menta,eas in primis a'dolclccntes perdiicc 18 Obfcanoslibros Archilochi exportari Lacedam» rcacnoélurnaverfarcm anu.veriarcdiur- nq iujferunt.na omnino ncccilc e f t , nam fi ad diffici- sg Epicharmus poeta Comicus mulHatus ohcarmi-liora fc fe m o x ab initio conferant , aut num lajciuiam.difficultate materiarum tam numerofa- 20 Meretrix dtyieinia expelliporeff.rum , pcrplexarumque detcrrcbuntur,3ut 2 1 Meretrices nota VeSie tncedere debent.eo tempore quo ingenia przcipue alenda. Pragmatica Regni Ilijpaui de eurum yeflibutatcjuc indulgctia quadam enutrienda (unt, & ornamentis.afpcriorum trailatu atterrcniur. Ergo pru 22 Meretrix proprie qua fitidens p rz c c p to r , quod Fabius ait, femper 23 Sociusinuito focio neqiiemereirices,nequeinho-przoculii habebit, cum adhuc rudia tra- nejlumCeeitm inducerepotefl.f labit ingenia,fion debereftatim ontra- 2rplnquilinu\inhone(lammHUetemindQmumqHanrc infirmitatem difcentium , fed tempe- do inducere pofsit.rare vires fu a s ,& ad intclleAum audicn- 2^ HoinelU viuit,qui pro mere patrio yiuit.tis dcfccndereinam vt vafcula oris angu- 36 Legatum mulierirctiñum donec callé vixc-ftifuperfulam humoris-copiam refpuunt, tit,quan4iuilludli4cretur.fcnfiin autem influentibus, vel etiaui in- 1 Verba ex confuetudine regionisinterpretanda.

■ . ■ ' 2 7 Lega-


I* 49 D e Iuftitia 8c iure. 50*7 J.tgátHmyxcr¡rtliríum,’f i cafté v ix e r i t , /«-

crdtur,etism fi nubat.1 8 Petrus Auguflinui Mori* furto conuilíut.Í J Charitas bene ordinata inapitd feipfo: Uderefe

ipfum nemopotefl:&de peena eius qui mortem fibi eonf(iuit,Temifsiue.

¡0 Alterum non Udere naturali ratione conflitu- tum.

3 1 Suum cuique tribuere ret <s" facultates alienatCO>f«tUtt. ..II

1 r - | - * R I A funt gcneraliisima prxccpta , I iurts,in quibus omnis k x diuina Sc

humana conliflit.Sc vndefvt diciIot Ict ) omnes leges Sc propUctx pendent;H O N E S T E V I V E R . E : A L - T E R V M N O N L - . £ D E R E: S V V M C V I Q ^ V E T i R I B V E -R E. Similis in. 1. iullitia. ló . ' f .iuris p rx- crpta.D.h.t.capit.i. ü ift .i .I , '3 i,tituio . i . par.3.explicant ioan.Robertus, lib.3. rc- cept.lentent, capit. 12 . lacob. Reuardus Iib. I. Variorum, cap. i. l o a n « Mcrcerius libro.2. opinionum.capite. 2. Bernardinas WaIterus.libro.2.inilccllan*cap.7. Vaco- nmslib. 1. declarat.cap.30. Franciic.Con- naiius libro. 1. capite.3.Antonius Rolcius hb 2.me norabiliuin. cap.4 ,Marcus T u l lius, Sc Arilloteles in lucis h ica iuniorÍT bus relatis.

2 Sed pro dubitandi ratione primó lic argu mentor.Lcx non lempcr prxeipit, fed aliquando vetar,pcrmittit,punit. I.legis virtus. 7. D.delegibus.capir.omnis autem.3. dift.l.y.tir.i.par. I . igitur non omne ius in prxcipiendo confiftit.

3 Secundo lic argumentor. Tcrtium p rxcc ptU'n,5««w cuique tribuere, vtrunique lupc- rius complcftitur ,nani qui luum cuique tribuit, fimul Sc alterum non Ixdir, Sc ho- neilc v ii i lt ,ergo vno polito reliqua ne- cclTarió confcquuntur, quippe totius partes. At ii rcifta elTet partitio poftcl aliquis honcfte viuerc; cum tamen alterum Ixde- ret jSc fuum cuique non tribuere ,.fum alterum non lxd ere t ,e rg o vitiofa partitio videtur. •

'4 His tamen difficultatibus (atisfacics.pri- mx fi/)F.efij»<4,cum ZalioSc Valla , atque alijs iuiiioribus, ideft doftrinas, feu dilci- plinas cxpofueris;nifi cum erudito loanne Orofiio in.l.iuftitia. 1 o. $. iuris prxccpta. nu. a.D.eod.dicas prxccpta, quali anticipationes, Sc communes quaidam animi co

ceptiones; t PMfiperf enim , non iubcre tantum , fed Sc ptafentire , prxuidcre , Sc prxuciiire cft Nonio Marcello authorc. Verg .(5./£neid.C)mniapractpi,atq¡ animo mecum anteptregi. Et libro vndccimo.ExuUatque animis & fpe iam pracipit hoiiem. Cicero in Ofticijs. magni eft pracipert cogitatione futura.lixlms Capitolin. in G o rdiano,SenatNsawftier/rafe pracepta,iá eft.pr 5 cognita, t Nulla enim gens, nullum hominu genus,quod de iaristribushis p rx ie ptis non habeat line doft rina anticipationem .H x funt comunes i l lx notiti^ quibus mens humana iudicat de bono Sc xquo,de cmili honeftatc,Sc formadis moribus. Phi- lolophi appellant communes notiones, Sc anteceptas animi rcrü informationes. D i- uus Augullinus dicit eflc qiixdamextrema lineamenta imaginis Dei. Ariftote.lib.1 .Rhetoricor, vocat communem legem fc cundiiin natura. Nobilis Philofoplms Epi- élerus iniltain notitiam appellat,fic Sc om • Ilibus roiinnunem , Scoiniiiú animis natura ingenerari, vt fincalio doflorc , omnes homines facile intclhgant difcrimen bo.ni Sc malijhonclli Sc turpis, decori Sc indcco ri. Grauifsimc Cicero in libris dcrcpubli calc iib it , hancnaturxlegcm efle rcftam rationem,tóftanteni Sc fcinpitcrnani, dif- fulamque in omncs qux vocet ad officium iuhendo,vetando á fraude deterreat. O m nium optime Sc clegantibimc Diuus Paulus ad Koman. Gentes qua legem non habent, fiaturahter ea qua legis 1«« faciunt: eiufmodt le gem non habenus.ipft ftbifunt lex qui oHendunt opus legis fcriplum in cordibus fuis .teftimonium reddentetllis confcientia iplorum.ApoUcli ver baqu x hii Balduinus retulit ,refte etiam

’ exponit, t Plane tribus his prxccptis, quauis alia plura fint I5gc maiora videlicet de Deo,Sc dc religione,fed que ad externa Sc ciuile politia ii5 ita pertinent, niultiiq; alioqui habét crroiis . Sc caliginis propter humanx naturx corruptione.Noftcr idem Vlpianus quia tria hxc prxcepta enumera u i t , antea dc iurc naturali agens, videlicet Í11.I.2.D h.t.primueiusprxtcptü cftcait, religione erga Deum. Nulla enim gens cft tam fera,cuius menté non imbuerit Deoru religio. Hoc tamé naturx de Deo iudiciii, itcin Secius cultu clTc infirmum Sc cxcum vbi no regitur ccrto Dei verbo c5 ftat,quia animalis homo non percipit ea qux fiint

B 7 fpititus


51 Lib.Iilnmtut.Tir.I. ' 5 2 1 '

(»tL,

■'I, f as

fpiritus D e i , quum tamen in vita ciuili & externis moribus rhaiorfit vis huma- n L' rationis.Reftc ergo iuris hxc tr iap rx- cepta cum Oroicio Sc Balduino anticipa- tioncs,communesque animi conceptiones dicim us, vndc iam primum argumentum nihil obftatjcui 5c Z a f i j , & V a f l i op in ione retenta magis in fpecie poteris relpon- dcrc, quod etli lex puniat, im peret, coniu la t ,h o ftc tu r ,v c te t :o m n ia tamen iurii fcripta ad hanc caufam finalem,qux in tribus his prxceptis continetur, rcferuntuti qug prccepta,quafi iuris iulTus appellatur) quod dc multis alijs in locis frequens eft, e x Franc.Balduino lib. 14>de vcrbor. figni f ic .pag.y i8 .

8 t Secundum minus obftat , nam hoc lo co triplex officium cuiufuis hominis (non tantum Iureconiuhi,Vt Francifcus H o to - manus hic cxiflimat)traditur,quod ita par tiri o p o r te t , primum ad ipfius perlonam tantum , vt ita vitam fuam inftituat, vt honorem decus & gloriam apud fuos ciucs confcquatur : confequetur autem fi honeftc viuat, canamqucrationc paratur dignitas, vnde honcfti viti nominantur. Alterum ad ipfius perlonam q u x cum alijS r.itionem haber, neminem videlicet Ixd c- rc. Tertium officium ad aliorum fpeftat

9 perlonam. f E xh istan q u am ex p rx ia - ccntc materia omnes & D iu inx & huma- n x leges prodierunt , quibus continentur tres i l lx virtutes, quibus omnem v i- t x aftioncm contineri Cicero dixit, nempe inodeiliam , fiuc temperantiam , q u x docet honefie viucre . Fortitudinem cuius proprium eft iniurias ptopulfarc , inferre vero minime : iuftitiam qu.T fuum

lo cu iq u e tribuit, f Scribit Valerius tres cflc humani generis pc ftcs , & á quibus omnia mala proficifcuntur mortalibus. L i bidinem , iram, cupiditatem. FIis noftra tria h x c p rx c c p ta iuris oppofita funt: nihil enim eft,quod magis libidinem expellat, quam honefta vita. Exploditur ira ,f i i i i idaJu ig ilcm us, vt neque d if to , neque fac io ,nec quouis alio modo alicuius famam laceflamus. Cupiditas quoque c o ercetur fi fuum cuique tribuamus, alieni miaime appetentes . Sed iam c x tribus his gencralifsimis prxceptis deducamus nonnulla.

I I t h o n e s t e V I V E R E . Q uá late pateat, hoc honeftum,fiuc dccoium

iri omni vita nemo ignorat, 5c grauiTsimc Tullius in Officijs libro i . & libro tertio

•dc Finibus fcripfit.’ luitinianus in Nouella. 7 7 . V tn o n liixurientur homines. ¿<c. coll)!tionc.6. eius certe apud viros bonos ea eft v i s , v t non-modo quid liceat fpc-

1 2 ftcnt, (cdmagis quod honcftum e ft , -j- fiuc in coniunftionibus.l.libertinus.S.l.adoptiuus. 14 . $. yiidonec v u k o . 1. femper. 42. D .d e ritu nuptiarum, fiuc-in tutoribus dandis. 1. fcirc oportet. 2 1 . $ , cum reliquis. D . dc tutoribus, & curator< dat, ab his,fiue etiam in contraftibus. 1 .femper in conucntionibus. 19 7 . D . de regulis iuris.

1 3 t vnde tartietfi in iure ciuili toleretur c5- cubinatus.l. i ,5t toto titulo. D . dc coricu- binis.diximus late ad titulum inftáde hereditatibus q u x ab intcftato deferuntur. cap.vniC6.$.dc legitima fucccfsione filiorum natUrálium. tamen quia ( v t ait M arcellus in. L ftuprum. 4 1 . alias, l.probrum. D . dc ritii nuptiarum.)concubina non habet honcftatem^ vir bonus eam abominabitur. Idem de donationibus erga meretrices, qux leec quidem omnino non prohibet, fed tamen iudicat cflc inhoncftas. 1. afteftionis.infra. D.dc donationibus.

1 4 tH o n c fta s h x c non in faftis modo, fed & in diftis vcrbisque, a quibus omnis ob- (coenitas abefTedebet, fcruanda eft. E x ts t vetus Romuli lex , (quam hic Balduinus, S i poftea in catalogo legum Romuli. §. 9 . rctuIic,>Sc cuius memiiiic Andr. Tiraquel- lus,ad leges connubiales.1 . 1 6. numero.3 2«' ne quispr/e¡enttbHsfeeminis obfcttna Verba fadto. Sanftifsimxfanc, Sc qua prudentifsimus le giftator quantam verecundix Sc pudicitix muliebris gelsiflct curam oftcndit,intelIi- gens eam virtutum omnium efle cuftodc. Eumfequutireuetifsimi magiftratus R o mani fiierc vindices vel leuiter tentare,vcl ctiam offcnfx mulieris caftitatis, v t multis exemplis Balduinus.dift .j.p. oftendit

i y V lpianus f nofter, in. 1. item apud L a beonem. l y . $ .qu i turpibus. D . dc iniur. cum refpondiflct, cum quifoeminx pudi- c^iam aduerfiis bonos inores attcntarit blanda oratione iniuriarum iudicio conue niri pofle,adiccit,& cum qui verbis turpibus v titu r , quamuis non tentct pudici-

26 tiam , iniuriarum tamen teneri. Apud Terentium in Hcautoiimor. Chremes dc amoribus filij nolens coram vxo rc verba facere. Pnáet, in qu it , dicere hac frafente

yerbim


53 D e lu d id a & iure.' 54ytrhum turpe. Scitus eíl illc Menandri S c . natius á D iuoPaulo i .ad C orin t. cap.i y. vfuipatus.

Corrumpunt bonos mores eoUoquu praua. Cuius ícntcntiz mctninit T ertull.hb. i .ad v x o r e m ,pauló ante fin. louianus Pótanus lib. I .de amorc cóiugali >Baptiíla Mantuanus cótra iinpudicé Icnbétes. Arillo .lib .7. Pülyt.c.7, Omntno,ir,(}mt,objcanitas yerbo- rum fiqutcquam aliuii,perlegiJlatorem exterminanda eji de ciuítate, ex turpiter enimlo quendi li (entia¡eqiiitur,& t«rpífrfcere.£pi¿letus alter Philoíophus, apud Antonium Monachú Melilla;,ideíl.apiculz,romo.:.cap. i4.ait. Fomentumlibi'linisiermo amatorius JtueUtct- uuse¡l.inhanc quoq; fcntentiá D . Hicron. in epill. ad Üemctriadé, cuiusinitium cíl, Inier omnes. Clem.Alc.x. l i b . a . P z d a g o ^ .

* 17 lo.D.Pdulus ad £phel.c .4 .& y . t V jm e oiiginé habere videtur apud nos M áxim i Philippi 1 1. pragmatica fanflio apud M á tuam CarpcntaUam anno i y64.die i y. l u lij lata.quar habetur in.l,y .tit.io .lib .8 .nouz R ecop.A ílatuit.ncquis in polletü no- ílu, diuve per vicos, vías, fiue plateas ob- íczha verba dicere audcat, qui íecus fecc- titccntum fuíliü iflibus vt czdatur,A per annum cxulct:quz tanien vtinam in viridi (vt noílridicuiit) cíTent obfcruantia, íed cum nullam lucro iudicum pecuniaria indi cant pcenam,non íolüm eam nó exequun- tu r , vcriim nec eius mentionem habent.

i 8 | Hinc non ¡nimia Lacedzmonij libros Archilochi éciuitatc íuaexportari iuíTe- runt.quód corü parum verecundam ac pu dicamleclioncm arbitrabantur, vt tradit

19 Valerius Maximus lib 6.C.3. f N ecabfi militer Hiero illc poft Gelonem Syracufa norum tyrannus Epicharmum poetam C o niicú muidla affecit,quod vxo rc eius prae- ieiiteLfciuiz quidpiarn protuliffet, vt te- Ilis eft Plutarch, in apothcgmatis Im pe-

20 ratorum, f Hinc Paulus Caftrcnfis in.l. nullus. C.de fumma T r in it .A fide catholica.meretricem de vicinia expelli ooflc c6 tendit. V incentius Carocius trafl.de locato,& conduflo. tit. dc fublocationc. q. 6. nu.6.cum alijs G rcgorlX opez in 1. 14 -g lo . En buena mancra.nt. 1 o .p ar .y . A probare vi dctur.l.2.tit.22. par.7. ibi. Deuen losecbar fuera de U ytlU a ellos,e a las tales putas. A in l. i .A feq .t it . 1 i , l ib ,8 .Recop.in q uáré iu-

21 dicis otficiü implorandum eft, "t" Item & vt meretrices cogat vt f igiium,aut yeftes

p o r te n t , qmbus d matronis difcernantur, iuxta B a ld .in .l .m im z . C .d cc p ilco p a lia u dicutia. Q uare A Domitianus Imperator(authore Suctonio)probrofis focmmis Ic- f t ic z vlum ademit.Carolus V.Romanorü etiam Impcrator,A Hifpaniaium R e x Au guftilsimus,fericis ne vtantur veliibus,ne- ve auro,aut lapillis fiuc gemmis ornent ur lcgclanxit.l.2 ,vcrf. 1 2,v"crf, C{ue las mugeres publicas no puedan traer jeda en manera alguna. tit.i 2.1ib.7.n<)U.Rccop. D.Philippus 11 . idcm poftea 111 l.^ .veri.iB .yenquanto toca a las mugeres publicas &. i n i . d.tit. 1 2. l ib ,7 .Rccoptl,A nouilsime anno i ypo. A deinde, anno nonagefimo quarto, ftatuit,

22 t Meminens tamen mcietriiem nó effe, qu z cum vno aut altero ctiam pecunia ac - cepta rem habet,lcd cam quz palam A plu ribus ÍC proftituit. 1. palam. 43. D. de ntu nuptiaruni.loan.Orolcius in d.l.iu(litia.$, iuris przcepta,nu.9.D.h.t. folam hanc dc vicinia poffe expelli Andr.Alciatus in .l. M.iffmius. 144.nu.3.D.de verb.fignific.iic probis mulieribus malo fit exemplo.iequi tur Oroícius vbi proxime , A ego quoquo

23 probo, t Huc pertinent A alia QUZ ab au tonbus comminilci (olciit.ne lotius inulto iocio meretrices in domO inducat, Ac- curfius per tcxt.ibi. in l.non aliter.7. glof.I .D .dc vfu A hab.Ioan.Frácil.Ripa trafl. dcpcfte.c.ó.íub nu.-'.A 8.nc iocius muito iocio iocium inhoncftum recipere in domum pofsit. Angelus in 1. i . fi alter. D . quorum legatorum.lafo in 1. 1 .col.pen. C .

24quitcft . fac. pclTunt. t ne inquilinus in- honeftas mulieres in domum inducat (qué fdflurum tum locatio fafla fuerit, vcrifimi le noluerit) alias vt expelli de domo pof- fit,iuxta Baldum in l.zdem. C . lorati, verum hac etfi quotidiana fint,minutiora ta mcn quam quz ad generale przceptü hoc

2y alligent,latius enim patet honeftas. G e neralitcr Aretinus h ic , quem fequuntur Stephan.Bodeus, A AntoniusRofcius. d, cap. 4. num. 3. cum honefte viuere aiunt,

26 qui pro more patrio viuit. f V ndc inferunt , fi quid mulieri legatum e f fe t , donee honejle •wwerei,legatum tandiu deberi vfque dum amoribus patriz dcfciucrit,cum verba teftatoris ex confuetudine regionis interpretationem accipiant. 1. cum dclanionis, 1 8. $. afinain molendinariam, vcrficulo, o/ifi»’«i» er?o. D . de fundo in-

27 ftruflo. inftrumcn.lcg. t Quid autem fiteftator


<■*4r 21

K‘ J

i«>>

t'*

55 5(5

I- T

;'W

f h ir.ii

teftatot fe V io t i legare dixerit,quadiii calle v ixcr i t,an fi tiupferit legatum amittatur,Bodeus h ic ,cx proferetis qualitate co ftituédú arbitratur. Ego itidiílinílé cfi c5 muiii eá legato potiri affirmo,vt olim cum Barto lo Icripfi in difputationc de mora, nu.86.Sf nouifsime (equitur Pct. Augull. M o f la in Emporio iuris. i .p .tit .3 . q. 1. c x

aS iiu .S . f qui tamen quum á me habuiffet, Sc q u x prioribus Sc poilerioribus numeris dc vi geminationis ibi tradit totidem tran IcripfiTretvcrbis, nome meú fupprclsit, id quod libens dilsimulaflem.icd veritus fum nequi difputationcm illam nollra de emé- datione m orx anno millefimo quiiigcntc- fimo oflogefim o nono typis cxcuflam no viderunt, videbunt tamen poflca c x i l l i - mcnt ilii mc cotra furripuilTe, quum tamé cius Emporium decem pollea annis fuerit imprcllum: certc hic qui alias legum bona rüq; litcrarü peritifsimus apparet,generalis liiiius prxcepti tribuere, immcnior fuit.Sed dc fccüdo adijciam» iá pauca. A L T E R V M N O N L A E D E R E .

29 ■{■ Charitas beneordinataa le ipfo incipere cum debear,vuIg.l.Pixfcs.4.C .de fer uitutibus Sc aqua, cü e x iuris generali hoc prxcepto alterum quis Indere non debeat,

, nec fcipfum Ixderc polTe in primis cóílat, alioqui capitali poenx fubijcietur, qui im- patiéria doloris,aut txd io v i tx vitro mortem fibi confciucrit.l omnedeli£lum.6. $. qui fe vulnerauerit.D.dc re miiit. 1. fi quis aliquid.38.$. miles. D.de pocnis.toto titulo . D.dc bonis eorii qui ante fenten. morr. fibi confciuer.(Iure Regio Hifpano pauló aliterdifponitur in .l.24 .t it . i . Sc tototit . 27 .par.7 .I .8 .tit.24. hb. 8 .no u x Rccopil. explicat AntQ.Gomcz.3.tom.c.3.nii. 1 3.) Im ó nec id alteri permittere licebit, quia dominus membrorumluorum nemo videtur.1. liber hom o.1 3 . D.adlcgcrn Aquilia, nifi id forte fieri permifcrit, quo corpus non dcformarctur.l. 1 .$.vfque adeo. D. de

30 iiiiurijs. t Plane quo ad a ios attinet huius prxcepti rationem clegátifsimé noller Florentinus fcripfit in. 1, v tv im . 3. D .h.t. Cum ( inquit) internos cognationem quandam natura cQnl}stuertt,confequens e jl , hominem ho- miniiniidiarinefaseffe. Q uod Sc Tullius in Officijs grauilsimc probat:vndc & illa natu rx iuftilsima v o x p ro d i jt , Q¿iod tibi fieri non yis,alteri nefeceris,noit cmm Ixditur alter , (1 id quod nobis fieri nolum us, alteri

quoque non faciamus, cap.placuit. de maior.Sc obcd.Sc id quidem c x varijs iuris at* gumcntis coprobari poliet, quibus pnfsiin prohibetur aliquid in odiü,aut iniuriá .iltc tius fierhSc fané rc f lé ,omnes enim vin bo ni qui habent aliquid naturalis iudicij in- tclligunt abflinendú eíTc ab iniurijs, fi hác humanx focietatiscóiunélioncm tueri vo lumus.Quinimo Papinianus in.l.fcruus ea legc.7 .D .de feruis exportandis,nihil magis hominis intcrciTc Icripfit quam hominem beneficio afficetc.

3 I Eft deniq; tcrtiu iuris prcceptu S V V M C V I Q V E T R I B V E R E . Quod res Sc facultates concernit, id c ft , ne alrcru vel contr3hcndo,vcl permutando decipia mus,Sc fuum cuiq, tribuamusiquod no lo- lius eft iuris, Icd ctiam vniulcuiufq; etiam priuati vo lentis , ad prxfcriptuni iuris, Sc rationis naturalis vitam litam componere; quod tamen iuris naturalis prxceptQ,quo • modo temperatum Sc excultum vlu ciuili fit docuit Tryphoninus in.l. bona fides. 3i.D .d£pofiti,(uum enim cuiqj ita diftri- bucndunicftjVtab vilius iuftiorc petitione non diftrahanmr, Sc fi duobus aliquid tribuendum fit,illi potius cuius cft xquior ratio,vt in illius capitis exemplo.

§. Huiusftudij. 4.1 Ius ciuile publicHm,&ptiuatum'.&' quodpubli-

cum,quodpriuatH>njit.2 JusjemkrrejpicHpublicam ytilitatem.

I ¥ V S T I T I A E iuris,Sciurifprudcnti* I definitione cognita, item Sc eius prxce

-■ ptis, iuris etiá diuifioné luninianus pro ponit,cuius dux funt partes. Alteró enim publicum eft,altcrú priuanm>, Publicü eft quód ad ftatü rei R om an x fpciftat, conll- ftitque in publicis pcrfonis.rebns lacris, fa ceidotibus, Sc magiftratibus, vt explicat glo(r.noftra,vetbo,p«¿/ríKW,Sc verbo, pri- «4fK/w,híccónmnis c x omnibus. Prhiatiini quódadfiñgulorum vtilitatemlTpcftat Sc pertinet,vt in fuccrlsionibus, cotraftibus, iudici)s,dcli£>orum punitionibus, Sc fimilibus,quá diuifionem habuit Imperator ex1.1 .^.huius ftudij.D.eod. l.amilsionc. y. fin.cum.l.fequenti. D . de cap. dinunur. Sc colonat tex.in fine prooemij Part.explica bis c x Cicer, in partitionibus delegibus,

Fabio


yy. D e ¡ure naturali gentium,8c ciuili, ^6Fabio Quintiliano lib .i .c .4 . Alt. ini. p u pillus.239.$ñnunus.D.dc vcrb.iignific. & l:b.2.parergon. C.2 5 . Rcbardo lib. 3 . V a - ria-.c.i 2 .P rate ioD ifX olo gix .r .4 . V aco - niolib.i.declarat.c.6. Conllantio Lando lib.enarrationum,ad tit .D .cod.ex c, 9. cQ a tribus feq. Ant. Vacca , & Petro V clle io ad tit. D. cod. Antonio Rofcio lib. 2 .m c- morab.Cap.y.

a t Sedobllatius femper publica vtilitatc expeftarc.c.eric autem lex.4 .d ilL I . 4 . I . 8 .

1.9 .1.28,tit.i.part.i. igitur femper publicum ius erit.

Sed’refpondc in iurc publico & pri- 3 uatumclTclccundarió(vt tioflri loquun- tur)priuatacnim vtilitasomnibusex focli ' ci Reipublic* ftatu dcfcendit. Ite & écon uerio in priuatis legibus & iurc priuato publica falus cótinctur. arg. 1. 1. D- foluto matrim.& in princ.infradc vfucap.cú ali|S niultis.Priuatum igitur hoc ius dc q u o lu - ilin.hifcc libris afturus eft cQ tripertitum fit,id eft collcftii ex iure naturali gctiii Sc ciuili,idco in icq. tit. de eis d)i'pütationcm inftituit.

Titulus I I.f

De iure naturali gentium ÓC ciuili.

P R I N C I P I V M T I T V L I .1 I«n'j naturalis definitic exornata.2 I«j naturale in brutis ammalibus non ejfe.ey

num. .4 I«5 naturaleprimaitum: & alterum ius naturale

fecundarium.cy quale ytrumque,

S naturalis definitio hic luitinianus preicri

vetWiSyiusnaturale efi “ (SV/v “tiimaliado

f«it,quamfcripierat I .C . in1. 1 .§.ius naturale. D.dc iuft.<5t iure,conio- nat.l.2.tit.i.p,i .explicant Forcatulus dia logo J7-& in Auiario.c.2.Corai.lib.6.mi- icel.c.27.Raynaldus Corluslib. 1 .indagat,c.lo.Coiian. l ib . i . c6m.c.4.«Sc y. Pincl. in rubr. dercfcind. vendit .1 .p, nu. 1 1. & ip. latiísimé Antón.Rofc.lib. 2 .menior.c,6 . & ieq.G rcg.in d.l.2.vctb. eafamiento. & pulchre loau. Manendo in rubr. c x nu. 2. tit.

i.lib.y.not’ ?co lJc ft .R eg .D c imis diuifio- re.innaturalcgcntivm,<?( cilli!.:. C icgor. M adera.c.3. 6cdc iuris natiuulis definitio nc idem G reg .L o p . Madera d.l b. lingula rianimaducifion.cap.2.

f Sed grauiter obllar,in brutis ÍC anima libusiirationalibus nullum ius cfte pclIe, cum in cis nulla fit ratio,neque intillcftus quo ius percipere poisin t.q ; quidem ius (vt fupri vidiili)eft ars boni & x q u i , lufli atqueiniuftilcicntia.crgo naturalis iuris animalia prxter hominem peritiam n6 ha bfcntjVt lufiinianus hic prpbat. t Secundo.Paftorum c,bfcruatio iuris naturalis cft.l.i .D.de paftis.l. 1. D.dc conft. pecunia item & antidoralis obligatio.l.fcd & filcgc.aS.f.confuluit.D.de petit.hxre-. dir.c.cum in officijs,7. de teflam. Item Sc quarundam rerum acquififio. ^.fingulorú, ínfrá de rerum diuifionc.& alia plun'raa id genus.Fíyc autein omnia ad tolos hmriiues non ad animalia cxpeftpnt, igitur ius natu rale folius generis humani non animalium proprium eft.

'prrtib obftat ctiá.c.ius naturale, i .díft, vbl naturale ius folis hominibus nó anima libus attribuitur,ergo non eft con^munc,

Qgartó. Liberorum educatio non iuris naturalis fed ciuilis eft. l.fi quisalibcris,y>, D .dc lib.agnofccn.l. i .C.de alend.lib.c.cú habcrct. y. de co qui duxit ¡11 matrimonii igitur non naturalis vt nofter tcx. probar,■ ■ Quibus difficultatibus vt fatisfacias,ad*| uerte ius naturale bifariá in noftris Icgibus accipi.Primü in largilsima (ignificátioríe á caula efficictc definitur cfTcilludqj natura omnia animalia docuit,ideft,quod folo in- ftinftu c5 ftat,6c inclinatione naturali tam hominibus,quá cx tciis animantibus cÓmu ne,vtfeipí¡} diligere,[e fe tojcruare, declinare ea qiíte noíitura yidentur,yim y i repeliere,quarere t¡r parare ad vita neceffaria,fuifimile procreare. Si id gcnus alia.FIunc autem inflínftú fiuc afFcftionem, noftri ius naturale prim xuú, fiue primarii appellant,ad differentiam al tcrius iuris naturalis quod vcié & propfic ius naturale eft hominibus tantú cóueniés, & in fola naturali ratione cóqiiitfc.cs,qua 4 exteris brmis anirnátibus diftamus,vt erga De« religio,amor parentu patria,obligatio antk d o ra lis ¡pafforum obferuatio, honeílí T?í yiua- tr.ttSyalteru ne ladamus,fuü ciiij, yt tr,buamus, quod quidcm poftcrius naturx ius , á D o- ¿f oribus fccüdarii ius naturale appellatur,

ad


57 Lib.I.Iñílitutionum. .Tit, II. j 8 t'

4i

Ai

-I 'n

ad prioris differentiam,quod potius natur x im p etu s , affcdus, 8c inclinatio dici debuit quam ¡US,vt lib.+.elegantiarum notat V a l l . i ,& optime poft alios M ynfingcriu j e x nu. 1 . hic. Exempla igitur in argumctis ad d u £ta ,ex ifto fccundario naturali iure lunt,quod Sc primxuum lusgcntiú ü o é lo ribus ctiam dicitur,vt 8c nos in ius gentium infra eod,cxplicabimus, notantes tamen iuxta bunc noftrum,ius naturale vnicum c ftc , non d u p le x , ¡lludq; hominibus tantum conucniens, quicquid crafla, ( yt aiunt) Mincrua,alij doclrinx gratia admi-f Icrint, ius in bellius appellantes quod (olo inftinflu & affeftione tit. Couar.in regul, pcccatum .2.p .$ . i i .n .2 . . ,

§. Ius autem ciuile. i.in ve r f ic .q u o d v e ro naturalis

.ratio, iundo §. Ius auccm gentium.3.

1 iHTisgentiumdefxnitio.&nHm.ftq. *4 larisgentium primum caput. 7 iu ris gentium fecundum caput. 6 f .d e confiitut«.infrd,de añionihus.

I. > . .

1 V M quatuor hifce inftitutionum li l hris dc iure ciuili Romanorü Impcr.

luftin.afturus fit, quod quide(vt ÍU -

prain.$.fin.de iuft.&iurcvidifti) c x naturali,gentium,& cuiusq; ciuitatis iurc dcfcc dit, iurc naturali cognito, quid fit ius gentium intcllisamus oportctjeius aute definitio, injd.^. ius autem gentium , & hic bis verbis traditur, ius gentinm eft quod naturalis ratio inter omnes homines conflituit ,y fu exigente, humatiisji necefsitatibuspofltillítibus, defumpta c x I . C . in 1. 1 . $.ius gentium. 1. nianumifsiones.4.I.ex hoc iurc.y.l.omnes populi.9. D . de iuft.iSc iurc. confonat.1.2. verfic.otrey» ius gentium, tit. r, par.2. exp licant Cónanus lib. i .com. cap.6. & 7 . For- catulus dialogo. 30. A nr.Rofcius lib.a.mc morabilium.c.S.Ferandus lib. 2. explicat,c. 4 . Conftantius Landus libcnarrationii,c. 1 8 ,& cap.23. Pinelus in rub. dc refciiid. vend. I .p .c .i .nu.3.Sc alij plurimi quos refert Petr. Broftcus in notis ad ius ciuile,ad 1.4 .7.& 9«D.dc

2 t Sed obftatjid quidem quod n.iturali ratione apud omnes gentes admiftum cft,n5 ius gentium,fed naturale appellari debere, quod & probare videtur d. 1. 1. $. ius gcn- tiu.dciuft. & iurc.Cui difficultati & illud acccdcrc poteft plurima exempla hic. Scd.$.ius gentium.fcripta,exipfo ctiam natu li iurc videri, vt vides in v io létix propul- fionc q u x iuris naturalis eft.l.i.$.cuni arie tes. D.fi quadrup.paup.fccift. dicatur, l.vt vim .3.D.deiuft.5c iurc.l.i.C.vndc vi. T er tio,aliquos cont^adus iuris ciujlis cftc con ftat vt verborum obligatio. $.dc conftitu-

t ta.infrJ de aft.litcraro obligatio. $. i. infr:\ d c lit .o b lig ,^ alibi, Igitur no funt iuris gé

* tium.vt in.^.ius gentium.inf.eod.traditur.3 t His tamen «Sc alijs vtfatisfacias obier-

ua, lus gctiu cfte e x naturali quidé ratione profeftum, non tamé fimpliciter, Sc abjni tio,fed ita exígete nccefsitatc humana perdiicurfum aliquem pratfticu. C u enim pauló poft mundi creatione quo tempore 1'olum ius naturale neccftarium fu i t , tanta cftet hominum improbitas, vt n5 poflent omnes homines fimul conieruari,fuade- bat ipia naturalis ratio,ad eiufde naturx co feruationem, cxigcbatq; publica nercfsi- tas, vt é mediotollerentur qui alios Ixde- rcn t , Sc publicam hominum (ocietatcm

4 turbaret, f Hinc ortü eft primücap.iuris gentium,vidclicctpHM;Vifo«ieJ3fubquocom prchedimus,bella,captiuitates,ieruitutcs,

7 poenas, magiflratus , Sc iudicia. f Hinc etiam propter corruptam hominum naturam cueniebat, vt potcntiorcs alios prohi bcreni á multarum rerum vfu, Sc fruftu,na turali ratione faéiú eft vt cuiqj homine ali quid propriu afsignarctur,deriuatumq3 eft & aliud caput iuris gentium, quippe Kes di h id er e , (uh quo.difcretx gentes, reru dominia diftimfta, regna condita, agris termini pofiti,xdificia collocata,comerci.ijconuca t ioncs,obligation?sq;, Sc contraftus onincs^quibusomnibus rebus quia informes erant, iuribus municipalibus Sc ciuitatum formx«Sca£lioncs poftea datxfunt, cú ta-

0 m écx ip ío iu rcg étíú c f lcn t . f Nequcob ftat tex.in d. ^.de coftituta.&c.idco enim Imperator.in. d. $.ius gentium, omnes pene contrarius ex eo iurc dixit cfte, vt tres qui iu ris ciuilis funt e x c ip e re t , de quibus per glofl. 6c fcribentcs h ic , Sc in d ié la . l .ex hoc iurc. v b i , opt. tcxt . ib i , except is qni- bufdam.

i.Sed


Lib. r.Inílitutídnum. Titul.I I. 6o59Sedius quidem. 2.

i u n f t o veríic. Nam quod q u i f q ; . $ . l u s a u t e m . i .

I iHriscittilU deftahio.úrnum.^.1 PopulmpoflUgem Regiam tus eonjlituere non

pojfe.ú" num.6,4 1?« citt’.U qtiatenus iuri naturali addit, detrahit,

ferun.y I«f cmle ex vnaquaqtie ciuitate dicitur.

IV R E naturali,& iurcgcntíu m cognito, quid fit ius ciujlc intclligerc rcllat. t b/í autem ius cmle,illud quod quifque po

pulttsfik conliitmt.vt hic & in dift.verf.«<»a q u o d quifque,probatum e í l ,& in l.ius ciuilc. <5.in l.ius auté ciuüc.7. in.d.l.omncs popu lúp.D.de ÍUÍI.& iure.c.ius ciuile. i .d.c.catholica. 1 1 .d.c. I .de confecr.d.3 .explicant elegáter Franc.Cona.li. 1 .c ./ .Frác. Duare. depaft.pag. i ó.Ferandus lib. i . explicatio num.c.y.Conftantius Landusad tit. D .dc iufl-.A iure.cap. 2 y . & fcq.Iacob.Rzuardus ínTnboniano.c.iS.

2 t Sed obftat populum omne fuum impe riumlcgc latainrcgcmtranftuliíTe. $. fed quod principi.infra cod.l. i .D .de conftit. Ptinc.indcq; fibi ius (latuere non poíTe, cu ius condendi aufloritas foli Principi tribu ta eíl.l.fi.in fin.C.dc legibus.l. 1 2 . 1 , 14.t¡r,i.par.i .ergopopulus fibi ¡uscóíjituprc nó poterit, ncq, illud ius ciuile appellabitur.

3 t Cui difficultati vt fatisfacias obfcrua, quod qucmadmodü ius gentiu ab omnibus gétibus dicitur, qa onines gétes co vtútur, (vtfuprá in$. 1. )Gc ius ciuilc appellatur quod quifq; populus ipfc fibi ius cóílituit, quafi propriü ipfius ciuitatis,text.in d.ver bc,namqHodquifqHe.8c in d.l.omncs popu

4 h* t Hoc autem ius ciuilc, ncc in totú á iure naturali difcedit, ncc per omnia c¡ ícr uit,fed aliquádo ci dctrahit,aliquádo e¡ addit.d.l .ius ciuile.fup.cit.idc(l,núquá ius cj uile á naturali recedit, fic vt quid cotrariú iurinaturali,eo ftatúatur,qa túc ndius,aut lex.fed brutalis traditio eíTet,omninó rcij» ciédamcc per omnia ci fcruit,ideft, no idé- niet a iureciuili difponitur,quod inrc natu rali cauetur,quia ius ciuilc túc eíTct fuper- fiuú;fed aliquid cú additur iuri naturali vcl gcntiú,túc ius ciuile cfficitur,quia quifque populus necelTatibus poRulátib’ pro rcrú

y varietate íura fibi facit. t Sicq;ins ciuile € X vnaquaq; ciuitate appellatur,vt ius ciui le Athcnicnfiú,quo Athcniéfes nútur. ius ciuile Romanorú,quod apud Romanos ob' fcruatur, A ius ciuile Hiípanorú qd apud Hifpanos cuíloditur,tex. hlc cú fimilibus. C ú tamé nó additur nome ciuitatis aut R c gnijfcd fimpliciter/MS dicimus,intcllíginius,i«í ciuile Romanorum,v t hic.

6 t N eq ; obftat populú legc conderc nó poíTc,quia noftrum tcxt.intcrprctaniur in po p u lo n ulliprincipi íubdito,q?fi fubic- ¿lus populus fit ipfius nomine, A poteftatc ab eo accepta Princeps Icgé facit. d. l.fi,C.de lcgib.con¡unílo tcx . in d.$.fcd quod principi. An autem populus quifupcriorc nabet, Icges aut ftatuta facere p o fs it , late B a r .A omnes in.l.omncs populi.D.de iu- f t i t .A iure.Grcgpr.in 1. 1 2. tit. 1 .par. i .

$. Coílat. 4. &§.N óineleganter, i 2 .

1 Ius cittiU conflat exfcripto,& nonfcripto.2 I«í fcriptum ah Athenienjibus initium hahuit.3 lus non fcriptum d Lacedamimijs premanauit.

1 T 1 0 C ius ciuile Romanorum in duss I I fpccies diftributú eft. Cóftatcnim

aut cx fcripto, aut fine fcripto. l.ius ciuile.5 .$. i.cum.l.feq.D.dc iure A iure. la té A eleganter exornat Cicero lib. T o p i- corum .A ad eum Pet.VelIeius.$ .i9 . n.2 2. ciusorigo abinftitutis duarum ciuitatum Athcnienfium , A Lacedzmoniorum flu-

2 xiíTe videtur, t Ius fcriptum quod e x /e- gihus,plcbifittis,fenatufconfultis, decretis princi- f t m , pratorum ediblis, 8c refponjis prudentum venir,ex Athenienfibus promanaíTe videtu r , qui adcó fcriptis legibus dediti fuere, v t in cis in iocum atque opprobrium veite rctur,quafi fcribcndis magís ,quám obfer-

3 uandis legibus aniroumintcnderét. t Ius autem fine fcripto eft quod vfus approba- u i t , diuturni enim mores confenfu vten- tium comprobati, legem imitantur, quod e x Lacedzmonijs defccndit, qui ea q u * pro legibus obferuabant, memoriae p o tius quam fcriptis mandabant, quod Ly** curgum eorum legiílatorem fanxilTe, au- f lo r eft Plutarchus in eius vita , a quibus Romani ius ciuile habuiffc tempore

nafcentis,.. V '

’ l'O


a

6i' /IíibJ,Inftitiit¡ónum. Tit. I I . 62fn pcrioribuS iH o n male l e x polTet appclla l í . E a v e r o e x c o n fu lis ro g a t io n e & Pop. R o in a n i coní'cnlu p e r f ic ie b a tu r ,v t vides.

§, Plebifcitum. 6.1 VltbFcitum pars eñinris m ilis fcripti: ty quid

J it ,e r qnatenus Romanosciucsadjlringeret.2 Vlebs a populo quatenus di fe ra t.

I S T & altera iuris Ciuilis fcripti pars,

t '

rafcent^srcipgblicataufforeft R C . in 1.2. j .c^cjftk.in . I.J)i).dc orig.iur. Liuius bb.3, ab v ib e j .^ n d ita , Lucius Fcnelfcllalib.de dc niagifl ratibus R om anis,cap. 4. D io d o rus iib. I r.quam rem pojf hos acuritté, late & c!eganter,przter ordinarioshic p roloquuntur And.Alciat.lib.2.pr?ytyr,mill.5c lib.2.dilpunftionurHjCap.y.Conna. lib. i . cap.i 2 .& lequenr.Hotomo. Balduinus,5c alij ad Icgcs I 2. tabui, in initio, Reuardus dcauftoritate prudcrum.c. 14 . Raynaldus Corfus l ib , i . indagationum,c^p. 1 2 . Plato, lib.S de rcpublica,Halycarnaflcus lib. 10 . fingulas igitur fpccies luris icr ip ti ,& non Icripti vt explicemus oportet.

Lex eft. J.1 Legis defin it io tx lu i l in iano .2 Legis figenda mos,yemi¡ssue.3 Lex ánfcribinecrjjarib debeat,remifsiui.

'! t igitur ius hoc cx fc i íp to .á fI fine fcripto iit,& kriptum ex parti ^~^^bus fupra relatis conftct , quarum

prior lex enumeratur , cius dcfiiiftionem lufiinianus hic notat,pfobans legem cflc, Quod populus Romanusjenatorie magiflratuin-

2 nrrtgante con/fituebat. "f Cuius lcgis*fercn di mos.latcilefcribitur a ConnSño liL. i . capi.13.nu. 2. M eccrio j l ib .2 . opinionum c a p .1 3 .Antonio Aiiguflinolibro Angulari,de legibus & Senatus confultis. cap. i . cumicxdecim fequetibus, illud aiité'quod interrogante coníule P o p .R o m . decernebat,ideo I c x appellabatur, quoniahi M a gi Ifratus illi quilcge rogauerant, qui ideó IcgUm latores appellabantur,caslcges tabú lis incií.is xneis parieti affigebant,vt .1 p o pulo legercnturjqiiarc reftc Marcus Va r - ro,Noniiis Marcellus.itcin I^cft us Poní

3 pci'us, L hegcm á Icgciido,dicunt , & arfi ■dere videtur l.’4.ibii Leridnto qnieri?d(^r co tno lejen ij.tit. 1 .p. i . (Aii autcm pro fiiblf á- tia-legis ícriprirra requiratur,laté ad partes cí1f)4úcatPcr. Aiigufii. M oría in Emporio iuris i.part.titulo i .q . 4 . )cuiusm ulfíp l¡i ces'fignificationcs apnd proxim e telaros ViíLí^ poteris,itcm & apud Flotom. B?i» ’fó4 .fecTryciilm,6c PráteSum ,d c verb.liír: V e r b o , Le.v. Hoc tamen loci a lufliiiiaño p ry vnaiurisrcriptiípccic& partcpFdulia ritcr accipitur, ÓC fibinne ius fcriptuiií c x

q u x Plebifcitum d ic ita r , ideft , quod 'plebs Plebcio magiftratu interrogan

te conftituebat,quod quidtm Plebilcituin nec Patritios,ideft,qui ex origine fcnato- ria fucrant,ncc Romanos nobilcs, (cd Ple- bcios tantum adftriiigebat,dpiicc Q . Hor tcnfiiis diftator lege lata,qux ab co fíorteu /4appcll . ita fu it ,vtd ikordias , q u x ínter Patritios & nobiles,atquc Plebeios crat fe daret,Plebiícita,nó minus quám Lges oin ncs ciues tcncre cocpcrunt, cuius rei pcrfc ftam cognitionem habebiscx Pomponio, inl.2 .$.dcindccum eííet in ciuirate.ü. de orig.iur.Agcllio lib. 1 y. N o ft . Atticarum. P l in io l ib .Ió .L iu io l ib .3 .a b vrbé condita, Conano,d l ib .i .cap .13 .nu .y .A lexand .ab A lcxand.lib .6 .cap.23.V bcrto G oltz io dc

• origine & ftatu P o .R o m . Magiftratumq; apud Romanos i'nitijs & mutationibus,per totum;cum enim Ínter Plebern , & Patritios dtfcordix fubortx cíTent, & plcbs ne P atru m legibusobnoxia videretur, proprium IUS conftituiflet,P/e¿»Tcif«»w appclla tum ftiit,quod legis vim poftea quo ad om

2 nes h.iberccoepit. ■}■ Difíert auté Plcbs á Populo,vt vides cx hoc te x tu , quo'ge- mus á (pecicjnam appellatione Populi viii uerfi cines fignificantur,tonnumeratisctiá patritijs & (enatotibuSjPlebis auté appcl- latione exteri cines fine Patritij? & l'en.tro ribus fignificantur,vt¡ Alciarus notat l:b. 3 .d ifpunft.cap,i3 .Agellius, l ib .io . noft.

i Atticaruiii c.a'.'i o. Cólultus in l.plebs.228. í ' .d e verb.fignific.& videbis Anron. Cót. lib.2.<uccdl.left.ca. 13 . M erccriumlib.2; opinionum,cap. i y.& cap. 1 9.

Senatuscoíultu. 7.I Senatuscon fu lta y n d e or ig ine h. hutrint, Kst

t o rum poteflas,Conftat

// I-


quam territorium, aut cxtrinfeca qualitas pctfoivaru, vel rerum colligit, collituitur, & cft ius municipale,iiuc ftatutum:aut vero ius aliquod ex plena lurirdicHonc fic emittitur,vc vniuerialiter omnes lux iurif- diftioni fubiciftos ligct.iSc tunc ius coinmu nc cft.vt optime nu. ^.hic Minfing.aduertit, poft quem & alios hic quod attinet ad huius paragraphi interpretatione, & Icgis R eg ix explicatione,videbis loan. Corallii. hb.fi.mifcell.ca.S.Duarc.Iib. 2. difputatio. cap. ip.Ludouicurn Charond.lib. i. conie- fturalium,cap.2.Anto.Goueanum. lib. 2. variaruin,c.i.3o.Balduinii ad II. Romuli m finc.Couardib.vnic.praft.quxft. cap. 1 .m 3.Ferdinandum ,N'linch.ica lib. i .contro- uerf.illuft.cap. i .Ferd. dc Mendosa lib. i. difput.iur.ciuihs,cap.7 cxr.um . 1 4 . & R e g ia m .l . i .& i .t i t . i.part.i.

«5j Deiurenaturaligentium Scciuili. 66Onftat deinde ius ciuilc fcriptú, & ex Senatus confultis; cum enim au- ciusciTet Pop.Rom.in eum modum

vt nonfaciIcpolTct in vnum cóuocari, Icéis (anciendx caufa, fuprcma potcftas Sc - natui concclTa legis Rogandx fu it , indeqj quicquid dcrcbusad eum relatis Senatus cenluerat,5í'Kaf«ice«j«/í«>wapptllabatur,vt vides cx hoc t e x t u .& 1. 2.C0I. 3. J . deinde quia difficile.D. deorig.iu. de qua relate iLucius Feneftclla, libcll, de Icgib. Roman. Agcllius lib.14. cap. I , lulius Capitolinus in vita M axim ini, Zallus ir> d. /. Deinde, Conanus, lib. i .cap. i4 .Merceriushb. 2. 0|>inionuiii,cap.3.Alcx.ab Alexan.lib. 4.c.ip. 1 1 Flotomanus tradf. de Senatu, poft libros dc verb.iuris. Antonius Augullinus librofingulari delegibus.2. part.

Sed quod Principi. 8.

1 Trincipis p la c i ta , qua iuris ciuilis pars fun t Vndeinitium habuerunt.

2 Trincipis placitum triplex.

J ] r \R x te re a cft Sc alia iuris ciuilis fcripti - 'pars in Prin cipum placitis,liue decre

tis conftituta,cum enim Romana Rcf- p ub.initio Reges fibi elegent, ac conltitue / jt.ac demum in annales Confules fumma poteftatem tr.nnftulerit,tandem in A u gu - ftuin Cxfarem,eiufq3 rucccíTorcs Regia lege lava per populum ipfum , ac Romanam commnnitatem, omne fuum Imperium & poteftaiem c5 tuht,vt inde quicquid principi plac uifTetjduin tamen ex x q u o Sc b o no elTet,boncfti carceres non excedens, Sc legis conaendx animo coftitutum, quodque non pugnaret cum iure naturali,Sc ho neftatis for mula,legis haberet vigorem, vt plane ex hoc tex.probabis,Sc ex 1.*.$. nouifsime,Sc $,cum pl.ncuilTet.D. de orig. iuris,l. I.D.dc cóHitut.Princjp.l.vnic. D .d e off.Prxf.Prxt.l.i.jf.led m hoc ftudium.C.

} de vct. iure enuclcand- "f Qua i nr e . v t cx hoc textu vides jmcminiftc oportebit, Principis platitum trifariam accipi pofte: namque aut ex fingulari indulgentia pcrfo).iam,rcm, vel vniucrfitatem aliqu.i á co- muni obfcruatione e x im it , Sc eft priuile- giiim.vt htc verfic.g/4He,ca.priuiIcgia.'3.dinii ift.aut per legitimam congregationem.

Prxtommquoquecdiifta. p.

1 Tratornm ediSta quando, 6»* quare indubia.2 frator in f op ,1(om. initio Vniciis, pojlea pluret

creati fuere, & quale eorum munus.3 BdiHa f ratorum cur ita dicerentur.4 Editta fratorum initio annua, deinde perpetua.7 (pratorium iusaliquado HonorariuVi appellatur.

I T~\Rxtorum cdifta inter iuris ciuilis feri- I - 'p t i partes Iiuc fpccies enum eratur, vt

vides cx hoc tcx.Sc l.2.§. eodem tepo re./.cumqj Confules,St $. Deinde Cornelius D .deorig. im*. cum enim leges. 1 2. tabularum,qux breuilsimis modis coprehen f x erant omnibus rerü dubijs atque emergentibus taufis non poftcnt fufficerc. P rx tor conftitutus fu it , tnnquam legis quidá moderator, Sc adminiftrator qui pro f iu rrudentia eam interpretaretur, Sc ad fimi- la negotia accommodaret, cui tanta con - cclfa fuit potcftas,vt no folum.iuuarc.aut lupplcrc , verum, Sc abrogare lus polFct. 1. ius aurem ciuile./.J. i . D. de iuftitia Sc iur.

2' t Is Prxtor,initio,vnicus fuit,qui quia ius incolis R o m x dicebat. Vrbanus appellatus fu it , diift. 9. cumque Coniu les, po- teratque , Sc nouaiura condere, vctcra- que abrogare. P o ftea , eo non fufficicn- tc Prxtore Vrbar.o , quod multa ttirba ctiam peregrinorü in vrbem veniret,creatus fuitSc alius P rx to r , qui Peregrinus

C diftus


6 / L ib .I .In fh tu tionu m .T kíII .

[«

|4<

h 'h

diflus cíl ;ib co quod inter peregrinos , & de rebus peregre gcftis cognoícebat, vcind./.cúqj. Adiefliq; poftea trelcente Impe r io ,& alij fuere,fic vt otlodecim eíTcnt,d.$

3 D ein de.^H o rú Ju t c ,A a l io r ü m a g i l l r a t u r i vt TEdilm Curuliu.quibus bcc fuit cómilTa potcllas,iulla Sc vctita,ideó cdiéla dicebatur,quia iu aiba tabu la proponebantur, vt ab eis ediíla ómnibus iniiotcfccrcnc, vc in

4 d.^.codé tép o re .f Quia vero ij raagiftrat* eraiicaiinui, cdifla fimiliter corü fuere aii- n u a tx ui princ.inf.de perpetuis & tépora. a íl .que cdiflorü incóftátia Sc mutabilitas, cú magna daret licentiá Praetoribus arbitratu íuo, proq; Übidincfua Sc quyílu nüc c x ediclis luis iiunccñtra quam cdixifsét, jus dictre, Cornelius Balbus legé tu lit , vt cx dicTis pepctuis ius zquabiiiter P rz to - rcs ómnibus redderét.Ea edifla deindc per Oífilium Sc lulianú cópofita in vnú quafi corpus,cdiflum perpetuú dici caeperunt,!. t .co l .y ./ . f i quid igitur tale C . de vct.iure ciiuclc.l. 2. Jbi. ordinem edibíipcrpeCti. D . dc ílat.hom.Pars igitur iuris fcripti qua: poli ta eft in ediélis Practoru, ad hunc modú fe

y habct; f Quae A ius P rz to r iu m .A ius honorarium aliquando folct appcUari,vt hic eius rei rationem rcddés lu íl in . obferuat, Gaiiis in l.ius autem./. i .A l . fcq u cn .D . dc iu ft .A iurdcxplicant erudité poílrecétio- res hic Franc.Conan.lib. i .c . i y.nu. i .A 2. Dtiari.lib .i.difput.c .4S. R a y . Coríuslib . 3 . indagat.c.4. Belonuslib. i .fupput.ca. 9. Cuia.lib.8.obfcruat.c.3 8. Hotomanus, dc magiftratibus Romanis,$i. P rz to r V rban . A Icquen. ante quos A lc x . ab A lexandro lib.2.dtcrum gcnial.cap.is.Ahb.4. ca .4 .A nouifsimc ad eú And.Tiraqucl. plura no- uifsimé D. Fcrd .M cn doyah b.i . difputat. iuris duilis, cap. 2. D . Ludouicus Paramo de O r ig .A progrcíTu officij S a n f lx Inqui fitionis,lib.3 .q.y .c x num.r.

§. Reíponfaprudentum. 10.

I í(e¡l>on[is f rudentum quado legis tributa potejlat,X ■ Leílio huius Taragraphitcmendata.j lusfcriptum in quibus confjlit.

I " T " ' A ndcm cx Prudcntü rcfponfis, opi-I nionibus Arenccntijsius ciuile fcri-

ptum colleflum c íl ,quibus a C z íarc

6 8Auguftoius refpódcndi datum c í l , deque corum dignitas A autoritas ajic'la vt ab co rumrefponfismdicirccederc non liccrct. appcllabanturquc lurifconfulti^vt 111 Pandeflisfrcquentcr noininantur,certulqueeratinicio A dclefius eorum nmnerus, quibijs ab A u gu ílo ca potcílas tributa f u i : ; íj ius interpretabantur, A eorú rcfponfa fic ob- fcruabantur, vtillosiura condere diceretur , vt in noftro textu vides, iuxta vulg. Icflionem, ibi. iuncondere,cqnam Sc probare videtur tcx. iiil.fi furiofi. 2 y. ibi. Oi». ncs pene iuris antiqui conditores. C. De mip- tijs in 1. nulla. 23. C. de procurat, in 1. 1.C .d e communi fer.man. A apud Eutropium lib. S.qui VIpianum iuris conditore

2 appellat, "j" V ulgatam tainé haiic leftioi ic rcijciúc Hotomanus Balduinus, A Minf in gcrius hic. A íic Icgunc quibuspermijfum e\rat de iure rejpotidere quz A vcrior eíl ,nouioribus codicibus probata, Sc autoritate C on- fuiti. in 1. iL in princip. A in fin. A in 1. 2. $. iuris ciuilís, A /. Prinius Diuus A ugu- ílinus. D . de origine inris, nifi primam ideó retineas, quia corum interpretatione ius conilituebatur, vndenon malc eos iura condere diflum fu it , vt Cuiacius lib. 7 . obferuat.cap. 2 y .n o ta t ,q u e m A C o - nanumlib. I . cap. l y .c x n u m . 3. videbis, item, A Rcbardum , integro lib. de auto- rítate Prudentum,Hotomanum in fuo lu • rifconfulto, Duaren.lib. i .d ifput. capit.i i . C o r a f . cpiílolicarum quzil .cap it . 6. Eutropium lib. 8. dc rcfponfis Prudentu m . quorum quanta fueríc autorit'is la te Cicero pro Cecina declarat, A nu. t. tit. 4 . lib. i . in C o d .T lic o d o f ia n o . f In

3 his ¡gitur ius omne fcriptum con fiftit, in his fcilicct q u z vcl a. fopu/o cófliluta funt, vt in Icx eíl, vcl á Tlebe, vt in plcbif- c itu in ,vel á íenaíB, v t i n $ . fenatus con- fultum, vcl á !Pr/«c//>e, vt in fed Sc quod princip i, vel d Magiftratibus IP. vt in yj. P r z t o r u m qu oqu ee d i f lá ,v c l cx re[ponfis f rudentum, vt in 10c paragrapho.

E x non fcri-pro. II.

1 Ius Hta fcriptum moribus Cr confuetudine ii/du- íiumfttit.

% L-de quibus ^2. D.dc Icgibits. (3-1.2. longa confuetudo,(3' nufequen.

Iu ris


IVris fcripti partibus explicatis, iuris no ^ - I 'fcripti e x p o f i t io fu c c c d it , q u o d c x c o v jC Q l i a L U V a l i a . I J ,auod vfus approbauit c51h tu itu r , diu-

6p DciurenaturaligenciumScciuili. 70: Vris fcripti partibus explicatis, iuris no fcripti expolitio fucci

Iquod vfus approbauit turni enim mores confcnfu vtcntm copro bati legc imitatur,quod ius cofaetudo appellatur, cff enim cófucti’.do ius cmoddam nó fcriptú moribusvtcnriúir.troduftii habens vim legis, v t vides ex noftro tcx . Sc 1. de quibus 3 2.cum oclofcqucn.D.delcgib. l. i.w jxt.ü.tbiM tujhtem Vice legis okiiterc.D. dcaq.plu.arc.c.confactudo. i.d. tot .t itu , í .par.i.vbielcgátcrGi'eg.Lóp.pcr omnes leges cxplicuitjatc Petr. do Salazar, integro libello de vfu Sccofuetud. plurima To. Graciah,rcgu.94.& regu. i y y.n. 13 .C o n a . Jib. i.c.io.Cuiaciuslib .ao.obferuat.ca. 1. Reuardus dc autorit.Prud.c.i 5 .Iacob.M c noch.lib. 2. de arbitraras, cafu.So. cü trib. /equcn.Raynald.Corfus lib. i.indig. c. 1 2, omnes doftorcs in d.l.dc quibus,& Cano- niftx in c.fi.dc cofuct acÜnc.quos videbitis in quxftionibus cófaetudinarium ius fpe- ftantibus.

Noftro tamen textui,ite,& d.l.de quib. & fiinilibus grauiter obftat tx.in l .a .C .q u f

' fitloiig.coniuetiid.ibi.Vfrtt»! »DB vfqueaileo fui Valitura momentOyVt aut rationem Vincat, aut

quibus verbis vides probari confue- tudinem legis vim non fupcrarc, nec con- luetudinc Icgcm tolh pofTe.

Quam difficuUe:em,varijs omiísis inter pretationibus quas relati auftorcs cominif

cuntur,ego fic explicare fuleo, confuctudi né vim Icgis habere,vt in noftro tex. & fimi).neq; cotrariuia probat d.l.a.vbi cü Ce fares de potcftate coniuctudinis ageret, dc que eius autoritate,vt probant priora vcrba,cóftituunt vtriufq; pare vimciTc , ita vt nec confuetudo legem.ncc Icx confuctudi nem vincat,id eft, e,-r omnia q u x lege fieri poliunt,pofTe etiam fieri & confuctudinc, & c conucrfo,qux confuctudinc inducun- tur,poirc & fimilitcr effici lege, qui eft vc- riff illius difficilis Icgis fcnfus quem omnino obfcruabis.

$ E t , non ineleganter. 1 1 .

r Explicatio huius textus remifiui.

L T V n c t e x . expofuim us fupra in $. con ' -^-ftat. 4. huius tituli videbitis p ro cms

exornatione autores quosibidc citaunnus.

1 Katuralia iura immutabilia funt.J Libertas naturalis hominibus efl.2 Locupletari cum aliena iaciura ius non finit,^ yfucapio lege ciuili induila fuit.y Katuralislex alia etiam naturali aliquando abrt

gatur,¿ Lex ciuili salia ciuili tolli (y tnutari potfFf.1 \ T ld e s e x hac priori parte huius tcx.

' W iura naturalia ininnitabilia cflc,quod & probat tcx.in ^.minus. iiif.

dchered.qux aliinlcft.l.y.tit.24.par. 4 .1 , 34 .t it .34 .par. 7.CI1 pluribus ahjs q ux nosplena manu congcfsimus.ad 1.3.& 7 . C. dcmurilcguhs.Ub.i i .cx 110111,4.

2 Sed obftat, t hbertaté iuris naturalis c f fct,$.<Sc libertas.iiif.de iure pcrf. (vbi dice- nius)fcd fermtute adimitur./.feruitus.inf. illotit.crgoferuicuccius naturx violatur,

3 & immutatur.Secüdó,t eadem natura in- fitum eft nequis cü aliena iaftura locupl:- tctur.l.na hoc natura i4 .D .dccondift.in- dcb.l. 1 7.tit.3 4.part.7. iunftis ;'i nobis late & accprate traditis ad d.l.3. fub 1m.37.fcd

4 f lege éiuillindufta fuit vfucapio qua quis rci alienx inuito domino dominium nancifcitur,vt per tot,D.dc vfuc3pionibus,cü mult.tit.fcquct.iSc inf. cod.tit.alibique p af fim,igicur vfucapione ius naturale infirma tur.Tertio legitima tilijs iure naturali dc- betur,$. i.ibi. hinc liberorum procreatio, fupra cod.ca.ius naturale 1 .dift. 1. j . D . dc port io .qux filjs dam.l.fcripto.in fin. D . vndc lib.Scd ea exheredatione toIll potcft , vt p totum.D.C.iSc Inft.deinofF.tcftain.ergo & ius naturale potcft abrogariciuili lege.

y Quibus difficultatibus, & alijs pluribus ftiiiilibus, vt fatisfacias, obferua legem naturalem, firmam immutabilem- que efte iu xtx textü noftrum, cum fimilibus. Neque cotrariura argumentis proba tur,nam quotiefcunque dux naturales leges concurrunt, vt in omnibus exemplis, inferior flectitur , & fupcriori cediC, ob commune bonum , & pubiicam rcipubli- cx fa lu ten i,i iec tunc dicimus legem naturalem, ciuihlege to ll i , fed altera poteii- tiori naturali legc , argumento textus celebris, in 1. Stichum. 95.^. naturalis, i b i . Kam Vinculum aquitatis quo folo fufii- nebatur, conuentionis eequitate dijfoluitur. D . de folutionibus , quam rem omnium

C 2 opti*


’ l!|t• I ‘

hi t

4w x

‘ í-I J

71 Lib.I.Iñílitutionum.Tíc.Iir. .72optimc cxcmplis illuflrauimus,in d.l. J .ex nu.7 3. qux oinnino videatis,

í In verlic. f í Víri. f Difcc Icgem ciuilc, fiue aliam pofitiuam altera ciuili icge pof* fc niutarijidcm probat tex.in 1. non cft no uum.2 6.cuin duab.ícqq.in l.de quibus 3 1 . in fin.cu alijs.LXdc Icgib.clcg.tcx.in c.iion d cb c t .8 .vb !g l. i .& 2 . dcconfang. Sc;.ffi.l.1 1 .tit. I .par. I . vbi Grcgor. verbo,ra2;;on.5c nos aliqua ind.l.3.nuni.74.ad mcd.

Titulus I I I .JDc Iurc Pcríonarum.

7rinclftium tituli.1 iuris ciuilis t)iplex,in perfonas.res.&alfio

nes.2 Hominum caufa iura conjlituta.3 Homines omncs.aut liberi funt aut ferui.4 Hominum tertia f f edes,expojita.num.^,

S T & alia iuris ciuilis (cuius fup. cx /. i .t it.i .m ctio nem fecimus)diuifio, náq; vel ad pcrfonas pertinet, vel ad res, vel ad aéHones.

A d pcrionas, quia decaruni ftatu & codi- tionctraftatur, vt integro hoc lib. i . A d rcs,quia qualiter acquirantur, conferucn- tur,alienetur, aut ainittátur,iurc ciuili dif> ponitur,vt f x tit. 1 .inf.lib. 2. A d aftioncs, quia qualiter nobis cSpctant, qualitcrque cis vti debeamus eode iurc traditur,vt iiif. lib.4.cx tit. 6. Hzcque cft fummaria iuris diuilio.quam etiam Icripfcrat Caius in J. 1.D.dc ftdt.hom.exornat Duar.Iib. i .difpu.C.7 7. t Qui(» vero hominu caufa omne ius cóftitutú eft,vt Sc hlc probat luftin.Sc antea Caius in 1.2. D.dc ftat.hom.adignioribus initm facies,(vti decet,Scobfcruat tex. in proocm.7.particx. ibi, porque fon mas nolles,) primó dc perfonarú ftatu luftín. dif- fcrit. Cuius rci maxima diuifio h.xc cft, omnes homines aut liberos e(rc,aut fcruos vtinhoctex.Scl.ium m a.3 . D. dcftat.ho. Sc notat Caius lib. r.inft.ti. 1 .in prin.tcx.in proocra.titull.2 5 .part4 .

Sed obftat, pr.xtcr liberos Sc fcruos homines rcperiri etiá adfcriptitios qm Sclibc rirunt,cjp.multorü.2.deIudcis,Scfcrui.íi mul.l.uediutms.ao.cú alijs.ibi.C.dc agrl- col.Sccenfit.hb.i 1. I tem , Sc ftatulibcros,

qui nec liberi funt,ncc ferui vidcotur,ergo non omnes aut liberi funt aut ferui.

Sedrefpondc luftiniani diuilionemin liberos Sc Icruos verá eflc: n.i adfcriptitij quáuis fcruilé códitioncra habcát poli quá clerici fiunt,libcri tamcn funt poft authét. adlcriptitios.C.dc Hpilcopis 8c clcr. cóiun ¿lo cap. I .dc feruis non ord.c. i . Sc lequen. 74.di¿l.l.64.verfic.»;'n con losfieruos.tit. 7. /. 1 S.tit.ó.part. I J.6.tit.Z2.part. 24. Qjiia vero fvindis Scglcbis ita funt adfcripti vt rece ¿crc ab eis nuilo modo valcant,latc Cona. l ib .i .c .i .Sc lo.n. 3. feruiliscóditionishabetur argu.l.a.D.dc lib.ho. cxhibcdo.Cui ctiani fcruili conditioni Sc ftatu hberj con- numcrantur, doncc ccnditio fub qualiber tas rehíla c f t , adimpleatur, vt latius infra diccmus,ad titulum de Libertinis. •(..I

Et libertas, i.1 Homines íijcri qui fn t :(s ‘ quaftt liberta!.2 Qceronis autoritas in Paradoxis.

t V m igitur omncs homines aut libe- I rí íint,aut ferui,argumétationc á cc- ^ ^ i u g a t i s dcdr.¿la,ci!ius meminit Cice

ro in T o p ic i : ./ .2 2.Scad cü Pctr. Velleius cóftat eos liberes efre, qui libértate habet, cx quaS: ip f lib :;-i difci f int, :ft autem li- h c r t is ,naturalis fac citas eins quod cuiq; facere li let,nifi quid \>i,aut:u)eprohibetur, quam definitionem luft. noftír hic fcripfit, cx I. C. Florent no in l.hbci^as.x.D de ftat. hom. Sc ccprobat.l. i.ti.22.p.rr.4.Sc cft Ciceronis Iocus,d'rcfacijslib. i.dum inqi,it,//¿fr- tatiíproprium efi,fc l'iusre Vt Velis. F.xplicát ci tati d Pctro BrcíTco in notis ad hunc tex.

a Scd.1.4.5c A lcx.ab Alexá.Ii.4.c. 1 o . f Ñeque te turbct altera ciutdé Ciceronis auto ritas in Paradox¡s,aflcrcntis,omncs fapié- tcs liberos cfle,Sc ftuitos omncs fcruos:Ná que vt doíle ibi,Omnibonus, Sc Frác.Ma- turancius aducrtút,de libertate Sc fcruiCu- tcphilofophica accipienda eft,cx Stoicis, qui folü veré íapienté libcrü cíle diccbant, malos veró ícruos appellabant. Illa autcm definitionis verba n if quid Vi, aut iure optime interpretatur hic Alinfing.cxplicationc vltima vi, id cft iurc gentium,/«rr,id eft iurcciuili,iuxta tex.in /.ferui. *.infr.<od. vt fic hominibus tátum hbcris hxc definitio conucniat. " .

f Ser-,


Deiureperfonarum.7 3

SeruitLis2.cufequt n. vfque ad fin. tic.

, ScruitHtis p e r ftn a lii d e f in it io ,

i S trn itu tem con tra n a tu ra m in d u lia m f u i f i e quomodo in t c l l ig e n d u m ,& n u m . 3 .

4 Scmitus qua ex caufa inducta. y Serui aiij ttafcuntur,Í3- alij jiunt.6 Seru i f i u n t a u t iu r e g e n t iu m ,a u t iu r e c i u i l i .

, ✓ - > V m libcri homines illi fint(vtfup.<>.I i.v»ciilb)qui libertatem habent, in- ^ — tclligcs illos, liniili argumentatione

fafta.feruos eflc.qui in (cruitutc moratur, 5frw7«i autem,quz dpcrfona fcruihliberz perfonz licbctur , efl conjliiutio iurisgentium qua qiiiidomir.io alterius contra natura fubijcitur, vt iuft.hic probat,A Caius in l.libertas. 4. ffcruitus.D.cleftat.hom.l.i.tit.a i .p :4 .A 1. i.ti.2 9 .par.2 .A !.4 .t it .y .par.4 .Explic5t Ciccr.in Paradoxis,QuintiÍíanuslib.2.ca. 3.Ariftot.lib.i.Politicorú,cap. 3. A 4 .S e - necadeclamat.7. Agelli US lib.7.C.4. Haly- carnaiT.lib.4.Macrobius lib.3. Saturnalio- rü,cap.7.Conan. lib.a.com.ca. i . 2 .A 3 .A cap.io.Anto. A uguft.m l.fed fi mulieres, j.planc ignominiz.D.de excuf. tut. Bart. Aibiloa.Corrai.m l . i .m i 3 .D.deferuitu. lac. Simancas in Catholicis inftitutionib. tit.6 i.Forcatulus D\a\og.i6.Didac.Qoua,in Tcgu.peccatu.i.p.§. 1 i.per tot. maxime, n.a. late noiátes quz ad origine feruitutis,eius etvitiologiam, notationem Adiuifionein lpectant,^(iequibus luftin.in ^yi.fequen.

j Sed obftatnoftro tex. Adcfiim ioni fer uitiitcin contra natm á mduci nó potuiíTe, quianaturaliaiura immutabilia funt A per pctua./.icd naturalia.fup.tit. i .Sccudo ob ilat tex.ilI $.ierui.2.inf.cod.ibi. aut iure ciui li,Sc. in pa 'oz feruus, inf. quib. mod. lus pat.pot.fol.A in ^.maxima,mfdc cap. diminutione.quibiis probatum eft iure ciuili intlutlam fuiflc icruitu:em.igitur non coii ftitutionc iuris gcntiü,' t nofter tx . docet.

3 Sed vt primz difficultati lati.ifacias obfcrua.feruituteiTi induiftamfuiftc cótra naturam,id ell contra naturalem libertatem'', quz vna iuit ab initio omniii ante corruptionem generis humani tcx.in princ. mfra de libertinis.I.nianumilsioncs.4 .D.de iuftitia & iure.d.l.i .ibi,/oifcv?w¿rc}^«f er.in natu talmentelibres.d.út.2 i .pait .4 .A im nc quo -

7 4que cfTet f nifi in.ftitia hominum .iliam códitioncm exigeret oranm populorficó fcnlus.qui fcruitute excaulainduxit,ad pu nicndos hoilcs iniquos, vt grauiter docet D . Auguftinus I1b.19.de cimt.Dei,cap. 1 y.D.Thoin.diftin(ft.36.art.i.Cuiiar.iam citatus d.$. I I .nu.j.verlic. Quarto, A nós diximus in f I .fup.tit. I .A probat J. naturalem.y.in fili.verbis,coniunifla.Ladeó. 7. m princ .D .Jc acqui.reruéi domm.cum ergo cx bcliis.quz iuris gcntiii lunt,!.cx hocm re. y.D.de m ft.A lurc.elfct inueta fcruitus Ibcriqj homines capientm fieret, quonia inulti defyuitbant in taptiuos, eofo, necabant , conftitutii fuit vt potilis vendcrcn- tur,qud occidcrctur,vt in ^.fcrui. i . huius tituli,indequequia viclores eos feruabant, á fcruando, (erui appellati funt, vt in d. §. feruijA d.l. 1 .par. ibi. f fieruo tomo efle nom - bre,ürc.qai etiam vocantur mancipia quod ab hoftibus manucapiuntur.

Neq; obftat fccundü.t Quonia icirc debes , icruos.vcl nafci,vel fieri, $.ferui.2.inf. cod.nafcutur cx ancillis noftris,quas m do minicapotcftatc habemus, qa ^ les quoad ftatus caufam attinet,nó patns,fed matris conditionem fcquitur, qui ci pluribus rem poribus accomodarcpotcftjVt dicemus in j . 1 .inf.de ingenuis, A late notauimus in I. 3 .C.de murilegulislib.i 1 .fub,n.9 i .^ F iú c autem iure gccium vt pauló ante diximus^ c x capfimtate.Itcm, A iure ciuili, vt cu liber liomo, ingenuus, A fui iuris,maior viginti annis fc venundari paflus eft, vt in d. §i.ierui. 2.in fi.A m d.i.i.ibÚLa tenera es.l. i . A toto tit. D.quib.ad lib. prodam , non licet :itern , A fiebant fciui cx S. C. Claud. vt inf.ti.de fucccf.fublat.A1.vnic. C . dc S.C . Claud.toll.dequo nos plurimam d.l.3. cx nu.3 y . A alijs m odis, maxime autc illi qui in inctallüd.ánabanturferui pocnz dicebantur, quia A libertate A ciuitate amic tebat,vi dicciiius in d. ^.pocnc feruus. quá omniñí^cruitutcm inris gentium conftitu- tioiiibus rede dices inueiicá , velgencrali- bus,vt III noftra diffiim.vcl particularibus vt in exéplis proxiine rclatis.Horú autem feruorü códitio.dcquib.m lioc tu. nullara rccipit di'iifionem.ncq; eiiini dc quoquam corum dicercpoteris, tfiinus feruus, niagis lcruu s,qu ia in fpecie l'eruitus fcindinon potcft,vt iiif./.fi.A inl Aleruorum . y. D . deftat.hom. Inlibctis vero multiplex eft difterentia,vc icquen. tit.liiftinianus.

C 3 Ticu-


Lib. I .Inftitutionum .Tic.in i. 75

P

'i.,;r ‘

IÜ

i

T i t u lu s i i i r .

Dc ingenuis.O

T r i n c i f i u m t i t u l i , <rr % S e d & f q t i i s .

In g enu u s quis e f l , ( y num.feq ./^ .ty 6. f a r t u s quoad sta tus cond it ionem Jequ i tu r Vetrem

quoad honores <y d i g n i t a t e s p a t r em .n u .q . t y j .

%I Ibcrorii liominú cúmultiplex fit difi'crctia.priniá ípecié hoc ti. Iu

* ftinian.reccrctdciiigenuis. t P-fl atite in genuus i l le qu iJ im u l ac natus e j l , l ib er e f l , jioduni fcruitutis luguin expertus, fiuc c x duobus ingenuis Óclibcris matrimonio edi tus litjfiuc ex diiob’ libertinis, fiuc c x vna pfona ingenua,ÓC altera libertina,tex. hic. ik in l.Sc fcruoru.y.tj.ingcnui.D.dc fta.ho. Caius lib .i.inftit.t it .i .inprinc.l. i .titu.14 par.4.explicat Cona.lib. 2.C. 1 1 . 3c Merce rius,lib. 3. opin. c. 7 . &fcqucn. f Necis tátú ingenuus erit , fed & ille qui cx patre fcruo.rnatre vero libera editus fuerit, quo quo tepore in libertate comorata fuerit fiuc conceptionis, fiuc partus,fiuc medio té pore, vt pulchre lu il . exponit in hoc $.fed & fiquis, Coniultus in d. $. ingenui.lulius Paulus lib.2.fcnt.tit.24.&ibi.Cuiacius,5c Reg.l.2.tit. 2 i.part. 4. t quia(vt fup. diximus ) quoad IfatQ attinet partus matris nó patris conditionem fcquitur,l.partü.7. C de rei vind.cü alijs que adduximus in d. 1.}.C .de murilegulis, lib. 1 i.fub.nu. 1 1 .

Scd’obftat I. Vlpianus in fragmcnt. tit. y.$.in his.vbi fcripfit, quod fi mulier libera coccpcrit, deinde ancilla fafta pcpercrit partus quoque (eruus eft , fi iuris ciuilis re gulam (cquamur.

Seciido obflat,filios nó matris fed patris conditioné femper fequi,l.culcgitim5.19.D .dc Ifat.hom. .fenatorisfiliú.y.l.fenatoris filius.6.l.liberos.io.D.dcfenatorib.l. 3 tit.2 i .part .2 .1.4 .t it .2 i .p .4 .1.i .t it .i i .par. 7. CÚ alijs a nobis accurate cógeftisin d.l,3 .R .9 .& fcqucn.crgo non matris conditio cxpeftari debet vt in hoc 9.fed fiquis.

Sed prim x difficultati rcfpon. quod ctfi verum fit,iuris r ig o rt infpcfto c x ancilla natum fcruiiciTc, ft tamen ea aliquo tcpo- rc ,V cl coccptionisjvcl medio tem pore, vcl partus libera fuerit, libertatis fauorc partus liber erit,hoc enim benigne fic receptu fuit,vtofttndiC luft.hic ibi.pUcuit,Sc luhus

Paulus.d. tit. 24.8c induces l.Tmpcrator.iSD.dc dat. ho.l.fi aiuc.4.C. de pocn.8c qux nos rctulimiis in d.l.3.lub.num.g2.

7 Minus obftat fecunda difficulr-is, nam etfi verum fit,quoad dignitates 8c honores pertinct,film patris conditione fcqui, vtnid.l.fcnatoris,coniunftis á nobis tradr.is exd.n.p.quoad ftatum tamen femper matre fcquitur, quiaci pluribus teporibus acco- m odarcpotcff,vt conflat c x noftro tcx. quem fatis exornauimus fub nuin.92.1a d. 1.3.

Cum autem. 2.1 Manumifsioingenuitatinonofflcit. (y n.2.(y y.2 L.homo liber.2 i.'D.de flatu hom.(y nu.q.4 L .2 . $ . i . 0 . Si ingenuus ejfe dicetur.ty nu.s¡.

1 I S qui ingenuus natus eft, fi ftatusfui ig-1 narus icruicrit,8t demde maniimifTus

fucrit,ingenuitascius pcrmanumirsioncnó laeditur,vt nofter tex.docet,8c tex.in I. 2.8c l.fi.Sc per tot. C . dc ingenuis manum, notatIul.Paul.lib. y. fent.tit. i . 8c explicat Mcrccrius lib.i.opin.c. 1 o.Fab.lib.7. ca. 3 ,

2 t Sed obftat primo manuniiiTum no in gcnuii,fcd libertini cffifi.I.libertini. 6. D . dc ftat.hom.tex.in princ.infra de libcrtin.

3 4 Secundo obf t at , homine liberi qui fc vendidit poftea manumiflum, nó ad (iimn fta t i reuerti quo fc abdicauit, fed effici li- bertinx conditionis, tc.c. in l.homo Jibcr2 i .D .de ftat.hom.

4 t Tertio obftat,manumiftum,qui fc ing e n u i cfte dicit.vlcra quinquenio quá ina numiíTus fuit non audiri.1.2 ./ . r.D. ii ingc nuusclTc dicctur ; ergo natalibus officit manumifsio.

y Sed facilis eft cxplicatio.naq; fi liber Iio mo per errore in fcruitute cóicftus fit,8cIo co fcrui habitus 8c poíTcirus, poftea fic ma numiflus,ingenuus nihilominus eft,fypifsi inc enim conllitutum eft, natalibus, id eft prime libertatis codicioni non officere nia numifsione.Qui verocx iufta feruitutc ma numiisi funt,non ingcnu5,fcd libertina co ditionem nancifcitur,vt in d.l.libcrtini,8i in.d. 1. liber homo. Aid quam ingenuitate, &fi olim poft quinqucnium manumifsionis proclamare non liceret,nifi fpcciah gra tia 8c fauore.vt in d .l .2.8c $. 1 .8c fi.D . fiin- gcnu» circd:cctur,hodic nulla teporis pryf criptione huius modiproclainatio tollitur

cx


77 DeLibertinis. 78ex generalitatc noftri tex .Sc m agis c x I.fi.C .vI ji caula ftatus agi debeat.

Titulus V .D e L i b e r t i n i s .

tituli.

Hominum trip lexJla tus , l ib er i , f eru i , & liber t in i . IJbertini d icuntur qui ii l ibertis p rocrea t i f u n t , l i bert i qui cum f e r u i e j f e n t ,m a n u m i f i fu n t .

N textu, ibi. Libertini funt. f H x c cft fecunda fpccies hominum libciorum,bcne fició manumifsionis indu- fla,cum enim iure naturali vnocom uni nomine om

nes homines appellaretur,pofteaq; iurcge tui Icruitus ingenuitate inuafiíTet.eodé lu- rebeneficio manumifsionis indu£lo ,tria hominu genera efle cxperuntflibcri, «Sc his cótrariúTcrui,«Sc tertiü genus liberti, ideft, ij qui deficrat efle ferui, vt plane docet hic Imperatorxx Cofulto in l.manumifsiones4.D.de iuft.Sc iu.in l.hbcrtini.6.D.de ftat. hom, tex.in proocin.ti. 2 3 .ibi.Ca 0/0« libres, 0 fieruosyO afrrados.par.^. explicant A nton . Auguft.in 1. 1 i .D .dc excufat.tut.«Sc li. 3 . emend.c.y.Connanus lib.2. coment, ca. 6.

1 t Obíeruandú tamé hic c f t , antiquitus liberti nos tli«ftos fuille, non qui manumifsi fuilTent.fed qui cx ijs cfset procreati,idcft, liberos,(Sc dciccndetes corü qui manumifsi efTcnt.vt apud Suctoniu in Claudio.c. 24. Plautii in M ilite, Cicerone, 4. Philippica, Confultii in 1. 1. §. libertinis. D . de excuf. tut.in l . 2 . f I, Sc in i.fi. D . fi ingenuus cife dicetur quivero manumittebatur, liberti diccbñtur.d.l.manumiísioncs,infi.Sed po ftea libertorü Sc libertinorum vocabulain cade llgnificationc vfurpari cxperunt,pro his fcilicet.qui poft iufta feruitutc, libertatem confequutictant, Sc hoc icniu pafsim in hoc titulo Sc in libris nollris verbü hoc

. vfurpatur.

Manumifsio. i.§ .M u l t i s . i . § . S e r u i . 3 .

I Maniimij l i inefqua e j l datio libertatis) f e r u i l i b e ri fiunt.

> Manumittifi l i j f a m i l i a s , qua ra tione d ican tu r . .

3 Manumijiio multis modisfiebat,ex ftcris covflitutiontbus:)>indilla,cenJu,teHamento, inter amicos:dr per epiflolam.

4 QiceronislocusinTopicis.y Manumifiio quocunque loco & tepore poterat ex

pediri.r \ J Anumifsioc igitur ferui liberi fiúr,

eft autc roanumilsiodatioliberta- tis.vt hic probat luft. Conf. in d.l.

manumifsioncs Scahbifypifsimc,colonat.I. i.tit.2 2.par.4.cxplicac Cona.hh.a.c. 4. Scc. I a.Vaconius lib.6.declarat.c. 86. Mcrcc rms lib. i.opin.c. i o.llebardus lib.4.vaiio- ru.c.p.Corncl.Tacitus hb. 1 3 .Angelus Po litianus,iT)ifcellauca. 84. Raynald, Corfus lib. I . indagat.c.I 7.Coua.lib.4.varia.c.i.n, 7 .Carolus Sigonius hb. 2. dc .antiquo iure ciuiu.Rom.c. 14 .Alcx.ab Alexand. hb. 4.

2 dierü gcnialium.c. i o. f Ncq; obftat filios etiá familias liberx conditionis Sc ingenue áparétibus manumitti, f . prxterca infra, quibus mod. ius patrix poteft. fcluitur to to tit. D .li á parente quis fuerit nianumilf. Na(vt fuo loco dicemus) eunde manumif- fionis modfi veteres in liberis habcbát,quS in fcruis,prius enim filiú ad feruile ftatii rc ducebat imaginaria venditione, vt iii d. j. prytcrcajSc deinde tanquá fcrim nianumit

3 tebant,vt infra explicabimus, f H x c autc ferui manumifsio multis mociis olim fiebat; aut enim exfacn> conjlitutiouibusm2n\i- mittcbantur in ecclefijs, vbi domini feruis fuis iub Antiftite,plebis afpe£lu,qualicüq; fcriptura libertate prxftabant.l. i.Sc 2. C. de his qui in ecclefijs manumittuntur, d. 1,1 .tic.22.par.4 .aut vindibfa, erat aute vindicta modus quo ferui per Prytore inanumit tebantur, quiim liftor P rx to n s prxmifsis folcnibus verbis fcruum tangebat virgula, m o x dominus apprchcfum manu dextera vertebat, Sc hoc modo Icruus in libertate vindicabatur.Sc fiebat ciuis Romanus.Hyc aute virgula vindi«ta folebat appellari, vt e x Boetio explicat Accur.liic verbo, vindi f fi .A lciat.lib .} . difpú.t.c. 14.Sc alij lup.Sc cxtat titulus D.dc manumilT.vindicia.aut cenfu,cum in luftrali ceniu Romx,ferui iut- iu,aut volutate dominorum inter ciues Ro manos cenfuni profitebantur,notat VJpia nus i 11 fragmen, tit. 1. Cice. t . de Orat. Sc in Topicis. §. 3 . vbi Petrus Vcllcius,Sigonius lib. i.dcantiquoiurcciuiii Rom.cap. 6. A u t teflamento, q u x c x lege i 2. tabularum dciceMditjVt Vlpianus, Sc Vcllcius

C 4 V b i


M

Lib.I.Inftitutionum.Tir.VI. 78

1 « i

' V .

F>

77vbi proxime notant, 5c cxtat titulus de manUmifsis tcft:amcto.D.& Ctdetcftamc- taria manumiisio. Aut/ntir aw/W, vcl per epiftolam, Sc túc quinque tcftes neceilarij erant,]. i ./.icd Sc. (iquis, & /.fancimus. C . de lac.libcrt. toll. explicat optime Accurf. hic 8c poli eum exteri.

4 Sed iupcriorepi obferuationcm 8c n o ftrum tex.in /.multis.enertit Ciceronis lo cus m Topicis, /.3 .ibi.y« neque céfu.neq-, Vindi Ha.neque te j lamento liber fa i lu s ef l , non e f l liber : ergo per cpiftol.i,aut inter amicos, vcl aliter manumiíTus libertate nó confequetur.

Cufdifficultati fitisfacics c x traditis á Tlieophilo hic 8c Vlpiano d.tit. 1 .fic,non (i/f/ii'fr)legitimus Sc ciuis Romanus, qua- iiis enim abfque cctifu,viiidi£la , aut tcftamento,manunii(rus feruus libertatem con- icquaturex noftro tcX.noii tamen Roma* r im,fed Latinus lunianusaut Dedititius cfficichatur,vt cicgatcr Thcophilus hic ad nioiict,qucm omnino videatis, 5c nos in /.

y proximo infra dicemus, t H x c autcm ma numifsio CÜ ox libero domini arbitrio pcn dcat quocunq; hoiiefto loCO, Sc tempore, ahlquc aliqua figura iuditij potcft expedi ri vt in noftro./.ferui.l. 2 .D.dc offic.proco fu). Sc legat.l.y.6.& 7 .D.dc manumiff.vin dic.& vidc cx titulo D .dcm anum ifsionib. cum (equcnC.

Libertinorum 4.I Libertinorum olim tr ip lex fla tus , hodie Vnus.

J JT ^ X t multiplici manumifsionis for- 1 ^ ma Ck modo, multiplex fimiliter olim

■^'^libcrtorú ftatus oricbaturiNáquc ante luftínianú libertorum alij ciucsRomani efficiebatur,ali) Latini,alij DcdititijiClUcs Romam erant qUi tcftamento,cen(u.vindi Aa.in xde (aera,aut antcconfule nianumit tcbantur qui maiorem ¿St iuftam libertate coiiicquebantur.Latini crat, qui inter ami cos,aut per epiftolam,aut conuiuij adhibitione libertate donab.it ur,hi vmebant vt li heri,monebantur vt fcrur,(l. 1 .tit< 2 2.1ib.2. Cod. TH .l. i.m p r i n e . v t i { . q u i s en im . C. dc Latiiu lib.toll.)quia tcftamentifaifioncm non h-behát, eorum enim mortuorum bo na quali feruorum peculia redibant ad dominos.Dcdititij autc erant qui poftadniif fa crimina fupphcio fubditi , au¿ publice

pro criminibus czfi, aut in qúofü facie vcl corporcquycüque indicia,aut igne aut fer /o imprefta crát,ita vt deleri no poftcnt.hi fi manumitterentur Dedititij appellabantur.Illudq; inter Latinos, Sc Dcdititios dif crimen crat.quod Latini ciucs Romani effici aliquando poterant, denuo fcilicet vt oportebat manumifsi.Dedititij'vcro nunquam. Quam rem grauiter explicat Caius lib. i.infti.tit.i .Vlpian.infr.igm.tit. 1 . A n gelus Pohtianus,mirccllanea.84.Alciat.li. i.parcrg.c. 1 6.a]ij (upra.f proxim o addu- ¿ l i , Sc fulius Hotoma. hic. Sed iá hoc iurc vtim ur, vt quícüq; (eruus manumittatur, ftatim liber & cims Roma, efficiatur cx Iu ftiniano hic,& in l.vnic.C. de Dedititiali- bcrt.toll.l.vnic.C.delat.Iib.toll.

Titulus V J.Qui, & quibus cxcaufis manu

mittere non licec.

'‘Prlnciflium tituU.

1 M unumifl io in f r a u d em cred i to rum l e g e JElia S itia Vetita.

1 L.Verbis legif ,\ io .D .d eV erh . f gn i f i c .C ynu . -^ .4 Alienationes in f r a u d em ered i torum a i i ion e r e f c i f -

fo r ia reuo can tur ,

V M m an u m ifs ion ; fcruos libertate cófcqui fupcriori

¡1 citulo lulliiiianus docuerit, lió omnibus eá (eruis cócc- derc pcrmiiTum cflc hoc & fcq.tit.oftedit, quippe Icgc

.^lia Scntia , (qu.xanno ab vrbc eondita. 7y6.!atafuit,Sex.A :ho CatuIo,5cC.Sctio Saturnino Conf, á quibus fic fuit appclla- ta)cautumfuit,ncdoruiniinfraudé crcdi- torii leruos manumitteret,manumifsionef que cotra eam fa ftx no valercnt,vt fatis vi des c x hoc tcx .& notat Caius lib. i.lnftit. tit. i.Vlpian.infragm. tit. i .cxtat titulus.D.qui 5c a quibus manumifsi liberi nó íiát Sc ad IcgcaEliam Sentiam,5c titulus.C.qui manumittere non pofL 8c nc in fraudem crcditoru manumittantur, explicat Cona. lib.2.ca. y.Hotoma. in indice legü Romanarum, verbo..,£/w Sitia, Anto.Auguft. eodem vcrbo.in libro,dclcgibus<

S id


79 D e Libertinis. 8'ó, Sed obftat vuígata il la lcx duodccim ta

bullarum , Vtíquijque l e g a j f e t r e i f u á i ta iu s ' ryfí.dcquainl.vcrbislegis. 12 0 .D . dc ver. lig.in.l. i.ad Icgem Falci. D . & infra codem aJibiq;fzpifsimc, qua libera|concelTafuit teftatoribusdcrebus fuis difponendipote ftas. de qua cciain in Authentico dc nuptijs/.difponat col.4.coniundis á nobis,ac cúrate congcftis in dlfputationedc mora. n.202.ergo non obftaiite legc A E lia Sentía ícruorum manumiísio etiam in fraude creditorum tad.i,valcrc dcbuit.

j I Sed rcfpondc,quodctfi lila duodccim tabularum legclatifsima potcftas tributa cfTct, 8í hzrcdis inftitucndi,&lcgata,&libertates dádi,tutclas quoque conftitucn- di;ea tamen coanguftata eft vel kgum , vcl audoritatc iura conftituentiuni,vt in dida I .vcrbis , Confultus Pom p . iníi- nuat.Et deduces exemplum optimum c x d.l.i.D.adlegemF ^ i d . A p r i n . infracod. ti. cx noftro tx.cum fimilibus. & ti.i. infra dc legc Fufia. Dicendum crt ergo antclc- gcm Aliam Sentiam ctiam in fraudem ere ditorüm audoritatc d.legis duodccim ta- bularú hcuiíTc dominis multos ctiá fcruos

■ nianum¡ttcrc,quy potcftas huius legis in terpretatione coáguftata fuit.fic vt li quis infraudcin creditorum manumitteret,ni-

4 hil agcrct.t Porro etli in c.xteris rebus alie natis in fraudem, rcfciíToria adionc vtcn- dum fit,Pauliana,Fabiana,fiue Caluifiana; vt per totun D .q J.x in fraudem crcditorú & /.Item fi quis in fraudem, infra dc a d .& vbi que late intcrprctes'j&l'./.cum fcqq. tit.i y.p y.non etiam in libertatibus datis in fraudé,nam libertates ipfo iure,ideft le ge Alia Sétia nullzíunt,vt in noftro te x tu,ibi. K ih i la g i t .

Licetautem. í.1 Struunt 'rnkum m anum it t e r e domino q u i f o lu c n -

d o m n erat l e g e A lia Sentia p erm ij fum . (¡r

* L.Si il quifo luendo. 7 .D.de htered . in j l .

Vaniuislcgc A l ia Sentia feruorü manumiísio in fraudem prohibita

fuiirer,domino tamen qui fol *>endo non erat leruum fuum Cum libcrta- k harcdcm inftituerc cadcm legc pcrmif- luuifuitjvt hcrcs ci lolus,&neceÍTarius cx i

ftcret,vt elegáter in hoc tx.Tuftinianus cx

fionit idcm,in f . i .inffadc hxrc.qualit. Có iiltus in I.qui íoIucndo.42.in.l. fí is. y/.in

l.qui foluendo.do.in l.fi non lex. 81 .in.l.ei ■quifoluendo 88.D.dc hzrcd.inftitucd.cx plicant citati in principio íupra codem,& confonat. 1 .3 .A .F2 i .t i t .3 .p .í .

» "J" Sed obftat.d. l.fi is qui foluendo, y 7 .D . dc hzr.inft.vbi fi quis nó folucndomaxi- meqj ob.xratus fcruü íuum inftitucrn h.x- rcdcm,ciq; alium libcrinn hominem íublH tueritnon inftitutio,(ed(ubftitutio valer.

3 Sed rcfpondc,non alias fcrui propnj inftitutíoné ab coqui non eft foluendo fa- flani valerc,quám íi nenio alius cx co tcf- lamento futurus cft,aut quia nenio hyres fcríptus fit,aut quia is qui fcriptus eft, qua libct cx caufa hyres non exiftit,co cniiii in cafu cadcm.l.Alia prouifum fiiit,vt egentes homines quibus aiiush.Trcs cxticurui nó eíTctjVcl feruuin fuum necefTarium hz- rcdcm habcrcnt,quifatii¡fiélurus cíTctcrc ditoribus,aut lioc eo non facióte res hzrc- ditarias creditores fcrui nomine venderet v t in noftro t x . & fiüiilib.fupra citatis,&1. 1.C.de neceíT.fcru.hzr.inft.quod ideo ad iniíTum fuit,nc iniuria dcfunflus afficere. tur,fi eius bona fub przconis vocc v.zni- rét,quod vctcrcs perquám ignominioíuni duxerunt, vt eleganter Cicero, pro Pub. Qjiintiodcmoiiftrat,Ainfinuat. lurifcóf. i n . 1. & quia. d.D. dclnterrog.afl.in.Uprl tnogradü.23.D . quz in fr^ud . crcd. I i ^ t e^Vn,tur cum in.d.l.fi is qui.alius effct qui hcrcs pofTct exiftere,ferm inlhtuti libertas in fraudem conferuari nó potcftj iuxta q u z • principiafuperiora iura intelligcs.

Idemq-, iuris. 2 .1 SeruHí proprius etiam ftnt Ubertate h/trts fcriptus

h a r e s e j l n e cejfa riu s .

2 Principium tituli infra de haredíbusinJl.O'.n. 2 .

i NT O n folum quo cafu dominus, qui foluendo non ell feruiim Imnn cú libertate hzrcccm inftituit, A lí

ber, A hzrcs ícruus cft,vc fuperiori /. vi- diftis,fedctlilibcrtatis mentione pr.xfer- mifia feruus hzrcs inftitutus fucrit,vt plañe docct hic tx. A in / .i .verí.proprios.in f . feruus autem á domino, infra de hzrcdib. inftituen.in.hqmdam.y.C.dc neccíl. feru.

C 5 h z -


J 83 Lib.I.Inftitutionum.Tit.VI. 84

! • F

rrI # I

A . ' .

* II f

|->.l1

4r •

hzrcd.inft.expreircin.l.}.ibi:5eiMgor fn</f h er ed e ro , c libre m agu er non l e ouiej fe a fo r rado , ti lu .3 .p jrtit .6 .tx .in arg.in <>. i.jntra quitc- íiam.twtor.clar poíT.ui l .quxro.3 2.5. Lucius. D.dc tcdaiiic. tutcl. in 1.7.tit. 1 ó.partita.6.

8 Sed noftro tcxtu i.ib i, Quodnof lra c o n j l i tu -t io , obftat tx.in d . v c t í i . p r a p r i o s j b i i f u o d n o n p e r innuuatio item induximus.

3 Scdrcfpondci etcrcin fuilTc dc hac q u x ftionc pruclentum altercationem,plcnque fnini ita demfi accipiendum cíTé.vt feruus liírcs á domino íuo inftitutus hereditatem h jbtret,exiftiinahant,fi á domino líber fie retjiine libertate autcm inutilem eílc infti tutií>nem:ali) veró docebant cx inftitutio iicinterpretaiidumlibertatcm datamintcl ligi,quomodo cnim hcrcs cflet, Ir in fcruitutc mancrct? cuius ícntentix autor fuiC Attilicinus,cuius luft.in d.vcrf.gro/irííí.mc nimitrciuíqjfcntentia cuín antea dubitabilis eflet, legis necefsitatc probata cftin hoc tcx.in.d.verfi.jiro/ir/w.&m. d.l.quidá, vndc fuá noua conftitutionc quadain no- liitcrindufla humanitatis ratione,cum A t tilicini lententia fucrit comprobata, íed id riouiter ftatuiíTcIuft.hic probat arg. tx.inl.i.p.$.Omniacnim.C .d c vctcre iurc enucleando.

In In fraudem. 3.I In f raud em credftorum manumifsio quando f a l l a

d i ca tu r . c r n.feq.

I T IbcrtateslegeJElia Sentia nullas cíTc I fi in fraudem creditorum darentur,fu

^ pra in prin. huius tit.Iuft.docuit.nuc autcnr iliud,quando in creditorum fraudé inanumifslofaéla afhrmabitur.duoq; dcíl dcranCur,animus Sc voluntas fraudádi crc ditorcsútcin vt rci eucntu eos fraudatos ob libertatem coiiftet,idem in I. in fraude. 1 o.D.qui.Sc h quibus in l.fi quis cum habc ret.i 7.in.l.omnes. 1 7 . ^.Lucius.D . qux in fraudem crcdit.ín I. i .C .q u í manumi.non poir.l.crgo.4.$.fi in fraudem.D.dc fideicó. libere.

8 Sed ob ftat tx . in d ./ . f i in f ra u d cm ,ve r f i . nec f td eicommiJ f.S cm l . f i .C .q u i m a n u m . vb i cuentus tantum m odo,an creditores f r a u d en tur m anum ífsionc c x p c f t a t u r , ñeque fraudis c on li l ium attenditur.

3 Sed rcfpondc,d ifcr im cn clTc Ínter d ircftá l ib e r t a t e m ,Sc libertatem fidcicommiíTa- r iá. L ibertas d irc f la il la c ft , q u am l'eruus d i r e f tc á m anu d o m in i a c c ip i t : f id e ico m . m iliaria ,q uam ab alio ob liq u é e x eius v o lúntate habec.'videbis c x t i .D .d c m anuitu f fionibuSjCÜ feqq.Sc l i t .D .d c fidcicoranuíT. l ib c r t . Ig itu r 11 dom inus fcruum fuurn ma* ) ium ifcric , 'quuin v c l fo Juendo non eft ,vcl co manumilTo deliturus cft fo lu c n d o .id q ; creditores fraud ád i caufa fcccrit , nulla cft inanum ilsio .fi Sc rci cuentus fraud em o ñ c d c r iq q u o d 11 n o n fraudandi a n im o liberta tcm fcruo c o n c e f s i t , v t q u ia dc facu ltat ibus fuis am plius q u a m in eis eíTct c x p c f t a b a t ,c x n o ftro tx .S c d .l.in f r a u d é , vc l in ca fu.d. 1,11 quis. 17 .ra ta cft l ibercas ,qui vti ü - quc Sc conli l ium , Sc cuentus requ ir i tu r in d irc fta iibcrtate,q u o n iam h x c ip llus tc fta tor is m o r t e .S c hereditatis a d i t io n e , fine heredis fa f to c o n f ir m e tu r , f ta t im q jc o m p c titifideicommiíTaria v e r ó p éd et á f a f t o nc rediSjScper cius m a n u m p r x f t a n d a e ft . l .rC .d c fideicomm iíT.libcrt .cuih a lijs .il lo tit. Sc cod em ,q u i tam en Icgata a d im p le re , nifi x r e a l ie n o d e d u f lo n o n c o g i t u r . l . i .^ .d e n iq u c .D .a d T re b e l . l . fu c c c íIo rc s . 1 6 . C . ad leg .Fa lc id iam .

Eadem lege.4. &j f .S cm c l . y . & §. C u m e r g o .

6. & f inal i .

> M anum it t e r e m inoré annis Viginti f e r u u m fu u m l e g e j i l i a Sentia p roh ib itum e j l , in j la non exi

f i e n t e cau fa ,drn .sp .a § .Q u m er g o ,h . t .C y íu t h e n tM [p o n fa l i t . l a r g .§ .0 ‘ h o c quoque,c»lIa.

i.Cr »,6.4 M anum ifs ion is iu jh t c a u f e , f i f em e l f u e r i n t proba

tie,improbari po jlea non po f fun t .y M anum it t e r e f e ru o s quos quis Voluerit in tej íame

to m in orpo te j l .

* A L t e r o p r x t e r e a c iu fd c m le g is AE1Í.T S e n t i x capitc c a u c b a t u r ,n e m inor annis v ig in t i feruum fuum m anumit

tere poirct,niri caula a p u d confi l ium p ro • bata elTet,hxc autc fem el a d m il la ,ílue ve ra,íiue faifa non re tra £ la b a tu r ,v t hic lu fti nianus rccenfet, Sc p ro b a t t x . i n l . i . D . d e m aniiniiís ionib .i ii l . iu fta . 9 . in 1 . 1 1 m inor.

II.


8j D e Libertinis. 86J i.cum om nibus.fcqq .D .dc manumif. viii di.i. i.C.dc vind ifta libertate,cii alijs q u ibus confonat 1.7.v e r f i . f yi/o quifiere.Ú. 22. partit.4.explicant citati in prin.huius tit. & And. Alciac.lib. i .p a re rg .c a .4 1. Anto. Auiruft.lib. i.cm endat.c.2 .C aldas in l.ficu ratorcm.verb. hunc contraclu iii.n .3 6 . & ^o.C.deininteg.reft,

2 Sed obftat tx.in.tj.cum ergo, infra cod, vbi minor ii dccimuui icptimum annii cx ■ pleucrit,leruum tcftaincnto abfque aliqua caufa poterit manumittere.

) Secundo magis obftat tx . in Authentico,vt iponfalitia largitas.^'.Et hoc quoque I . collat. 9. vbi minonlius ( quibus tcftari conceiTum eft poft dccimumquartuni an- nú.i.quaxtate.y,D.de teftamen.I. 1 3.11 .1 parti.ójcoiKcíTum etiam eft:iibeitatcs fer uis fuis relinquere,quod comprobatur in. d.l. i .verf .f J i lo quificre.in 1.

Quibus difficultatibus vt fatisfacias, & rem hanc épmprehcndas, obferua, difcri- mcn conftitucndtim ciTc inter manumifsio nem inter viuosfaffam.Scin vltimls volii tatibus concefTam. Priori etenim in cafu, quado quis feruum iuum , vindicfa,ccnfu, in facroíánífis ccclelijs,inter arricos, conuiuij C3uia,aut per epiftolam manumittit, cum dominum vigmti annis efTc oportet, vel iuftam interucnire cauiam.fi minor fit, ex.l.AElia Scntia.alias nulla erit libertas, eadem I.obftante,quod fdco admittebatur ne libertas,qux res inxftimabilis c ft-$ . cú ergo.infra eod.l.libertas. 1 oó .D .de reg. iu ris.notat Gloí.y.iiil.d.ti.p.parti.ó temere iuuenibus,qui r e i f i , prudentisvc confilij participes non funt.1.1 .D.de miiionb.tx. inprooeni.ti.ip.parti.fi.ibi. forqueno han entendimiento complido en fus cofas, committeretur. lu ftx autem caufx apud coiiil- lium examiiiandx erunt, quarum plcrafq; innoflro tx. luftinianus retulit.I.C.in.d, l.mfla,8cin.d.l.fi minor, quas tranicripfit d.l. I.ti.2 2.pa.4.C.iufa vero ob quam fer UUs proprius manumittitur,fi femel fuerit approbata apudconfiliuni,libertatis fauo re,quamuis poftea falla appareat, non rc- traftabitur, quum enim lex iudicis arbitrio Iiuiufmodicauix exanie commiferit, • probationi caiife contradicendum erat,no ctiam caula approbata refricanda,vt in. femel.infra cod.& in.d.l.iufta.^. 1 .L Q u o d finonintcr viuos,fed in tcftamento,ahave vltima volutate feruus manumittatur le x

AElia Scntia hodie non adniittitur,fccl iuf fit It iuxta tx . in.d. Ji.cum e rg o , dominum leptiinum decímü aniifi exccíílíTe, nouio ri vero iure eum polTe tcftari,ficqj dccimu quartum aniifi cxpIcuiiTc,iuxta tx.m. d. §.<Schoc quoque, & .d . I. i . in principio, vndc fluit, quod attinet admanuiiiiisio- nem inter viuos,iicut olim,ita Iiodie a tatc ' '- - legitimam,& iuftx caufx cognuionciii dc fiderari,8c Jegem AEham icntiain antiqua tam nóeflc,vt grauiter docet Accuif.ind.J . & hoc quoque verb./e¿f,antc cum T heo philus.luc.qucm exteri fcquuntur, 5c c x . prcfic probat, d.l. 1. m vcr l i . E jilo quijiere, in 2.

Titulus V J I.De Icgc FufiaCaninia tollendae

Trincipium tituli.

Lex Fujia Qaninla quando lata:qued^ iuxta fer uerum manumifjionejLituiffet,(y a quo abro

gata.'jirgumentum de contraSlibüs ad \>l timas Volunt a

tes.Validum remifsiue. r

V it& a l t e r a Icxfcruorum manumifsionibus no paru muidcs P. Furio Camillo, &CaioCaniiiio GalloCól'. l a t a ,anuo ab vrbe codita feptiiigéterimo quinquagc

fimo feciido,quy Furia Caninia, fiuc Fufia appellatafuit, eaq; cautil, vt certus ieruo runumcrus teftamento manumitteretur,! duobus,vfq; ad deccni pars dimidia;! der c vfq; ad triginta pars tertia; a triginta vfq; ad centum pars quarta; á centum viq,-ad quingentos pars quinta; nunquam autein plures quam cetum.quod fi fupra ftatuiu numerum fcrui niamimittcrcntur,qui primo loco fcripti erant viq; ad legitiiuünu. mcriini liberi erant. Huius legis meminerunt Caius iu inftitucionibus lib. i .t i .z .V l pianus in fragm.tit. 1 .lulius Paulus hb.4. feiitcntiai ü.tu i4.Flauius Vopiicus in T a cito,Cuiacius ad V^pianú, 8c Paulum, vbi proxime Conanus lib .i .c .y .n .y . Hotoma nus in indice legum Romanarum, verbo.Fufa CaNÚwj,Antonius A u g . de legibus co

dem


JAII'Hfe

3

i* Pi « r

Ir-* »• li _ \

1« .

L ik '

87 Lib.I.Inftitiitionum.Tit.Vill. 88dcni vcrbo.Eam autem legem quafi libertates mipedicntcin.ciio; quodam modo iii uidam tollendam circ,Iullinianus ccnluic, qma inhumanum nimis era t , viuos quidc licentiam habere totam fuam familiam 11- bcrl^ate donare,nifi alia caula libertate impedirer,morientibus vevó huiufmodi licen iiam adinii,vt grauiter hoc loco idcm Im perator Icripiit, Sc in 1. vnica. C . eodem, iicet ergo iam hodic omnes fcruos in tefta nicto manumittere,nili aliud manumifsio- ni obftct.ex noftro tex.

E x quo quia notari folet validum clTcar gunientum dc contraAibus ad vltimas vo iiintatcs,&c conuerfo oblcruabis, ita demum hanc argumentationem procedere Sc admitti debcrc,ii diipar non ht eius ra tio, vt hic late notantes obfcruarunt omnes poft Accurf.A integrum conficiens Jo cum Nicolaus Eucrardus in Topicis legali bus,c. 17 . & nos in difputationc dc mora.n . I y I . Á n . z o 3 .

Titulus V I II.Dc ijs,quifunc fui vcl alieni iuris.

Principium tiruli.

I Qontrsriotum eadem ef difeiplina ratio.

MilTa huius ti.ad fuperio- rcs continuatione,qux ab codem luftinlano propoli ta,aglofla, & c itcr is latis explicatur cx huius textus principio,vcrli. Kam ft co -

wo«f)/m«j,frcquenter notari folct, cognito explicatovc vno ex contrarijs,& alterum cognoici ncccflc efic, quippe ( vt aitlufti- nianus) fi cognouerimus qu z perfonz'in aliena potcftatc l i n t , fimulintelligemus, q u z finC fui iutis,repctit hanc argumenta tioncm in prin.infra dc tutelis, ca fzpHsi- mc vfuntur. luris Confulti. vt in l.adopti- iiuin.8./. patronum.D. dc in ius vocanao, in l.Pompoiiius.4o./.lcd Sc is.D.de procu rat.in l.fi inter i y. D .dc exccp.rci iud.in I. hyc verba. 1 24.D.dc vcrb.ligni.in l.ms no Urum.7 .D.de reg. iur.in l . i . C .d e lu r t . & ahhi fzpifsimciextat infignis locus apud Ariftotclem.li j .Topicorum. Tullium in topicis./.i i . & l i . i .dcinuentione,A a.dc

Oratorc,Qiiintilian li.y.c. (o .A 11 . Ticcl- manr..!i.y.Dialc£liccca.aa.Eiierardum c.Ip.Cantiunculam loco á coiurarijs, A G.i marum l i . 2 , Petrum V clez dc Gueuar.i in Topicis Ciccronis.d./. i i,n .i .& a. notat A cxplic.vt Glof. hic vctb.jimidySc pofl cam omnes Aiciatus in d.l.h.xc vcrba.n.4. A y .

^y.Inpotcftate. i.t Dominica in feruospote/las iure getiu introducta. Domini in feruos olimMit/e necifj , p o te i ta tem ha-

behdtchodie in e is fupra m od ii f eu ire non l i c e t . 3 Seruiisfi quid maiori animaduerfione dignum co-

mifer it , iudicisauUoritate fun itu r cm minoribus i domino potefl emendari.

GVm corü qui fui iuris non funt alij in potcftatc fint dominorum, alij in potcftatc parentum,alij in potcftatc

tutorum curatorum vc,dc dominicamfcr uospotcllate ,hoc A fcquenticap. tufti-

I niaous diflcrit, -f quá cum c x iure gentiu efté docucrit,vt A in $. fcruitus (vbi d iximus ) fupra dc iure pcríonarum,elu(dé po tcftatis,ctfi plurcs clTcnt effcAus, duplicc tantu loco rccefct,pofterioris autem cu c5 inodior fit difputatio in J.itcm vobis.infra per quas perionas.Prinium tantü hoc titu

3 lo difputabimus.t Et fane ex noftro tx.de ' ducitur,quod ctli olim antiquiori iure do

mini in feruos v itz , necifq; poteilatem ha bcrcnt,hodie tamé doniinorü potcftas fic limitata cft,vt eis line legitima caufa in fer uos fuos fupra modü fzuire nó liceat. Idc fcriplit Gaius li.l. inllit.ti. 3.Ain 1.1 . D . co d é Ji.i.C .dcemcdationc fcruor.l.l.ti.ia.li.9.C.Theodof.I.8.ti.2.parti.3.1.6.ti.2i.par tita.4.cxornant Macrobius lib. i . Saturna Jium,C.Í.Alexander ab Alexandro, lib.3. dicrü genialiü.c. 20. A And. Tiraquellus, Conanus l i .3 .ca.2.n.3.Iacob. Mcnocliiusli.2. dearb itrar i jsca fu .36 4 .exnu. i . I o á iics Bodinus li. I .de república ca.y.

Sed obftat textus m l. quid ergo y 3. §. fi hcrcs. D.dcleg. i . in l . i .q u i fcruum, 96. D .d e verborum obligationibus.ini. marito, 2 4. D . ad legem luliam de adulte, quibus in locis probatum cll impune qué libct feruum íuum occidere polfe.

Secundo noftro textui in fine, obftat cum qui alien'ü fcruum occidit Icgc A q u ilia teneri domino rcllituerc quanti feruus co anno fuerit, tcx.in princi.infra dc legc

Aquilia


89 DeLibertinis!T -

Aquilia.l.2.D.eodcm ?.i y. i S . & p c r totü ti.i y.parti.7.fcd dominus qui feruum pro prium occidit hacafliónc tcneri non poteft.l.item Mela.l i .§.Iegis.D. ad 1 . A quil . ergo nialc lurtinianus.hic.

j Quibus difficultatibus vt Catisfacias ob ferua, antiquata illa legc qua dominis v itx nccifqj potcftascoHceíIa crat in feruos, cuius hic nicminit lurtinianus iuxta legiti mum modum, modcratéq-, tantummodo íeruorum emendatione hodie dominis co cedi,quod fiquid fcruus maiori animaducr fione dignum admiferit, ludici deferre dcbet,quo auclore illum occidere p o ^ rit no alias,arg. l.circ umcideic. i . ^ .i .& .% D .adl. leg.Cornel.de Sicarijs.no'.it Albcrrtms in1. 1.yi.led co.D.ifto ti .G rcgor. per tx .ib iin d.l.6.ver.Zftf^.ti.2 v.partit.4. quod Sc late explic.át lupra citati. D ñ o vero vitra m odum (cuieiuijferuumq; lua occidenti, abf- queiudicc,caufavc legibu.scognita,tanquá fi alienum occidiftet pen.i imponenda erit quod optime Accurf.hic jver omnes glofT. explicuit,quem videbis vt argumenta dif- ioluas.

Ad tx. in.^. Sed 6cmaior, i .

4J iXmsini qui fupra modum in feruosfauiunt illos

Vendere cogendi funt.dr.U.q.» Seruus qui ad ecclefsam confugit extrahendus in

de eft & domino rejtituendus,&’ n. 6.3 Vendere rem fuauiinuituscogiturnemo d f'n u y .4 Ancilla qua d domino projlituitur libertate dona-

tur.iVnu.S,

I X T O n lb lu m u . . uinis antiqua in fcruos potcftas Diui Antoni li confti tutioncfi b latafuit,vtfupra p ro x i

mcvidifti,vcrum,'fi fupra modum fxuic- rint,infamcm aut intolerabilem miuriam feruis inieccrint eos vendere cogentur.idc in d.l. iSc 2 .D.codcm.I.fi lenones i3 .C .d e epifcop.aud l.fi. C . dc Ipciftaculis.lib.io.co fonatl.(J.ii)fi.ti.2i.parti,4.l.3. vcrfic. Eff„ »i/yÍHa..ti.y,parti.7.explicat loan. Corraf. hb.i.mircell.c.23.

1 Sed prim o ob ftat con tra n o ftrum t x . fer uum ad ftatuain fi fe tcelefiam con fu gien tem im m unitate non g a u d e re , fed p ro . tiausmdc abftrahcndum , Sc dom ino rcfti

tuendum.I.fi dominuf.4. hpr.xfenti.i:.$. f» ne fi leruus.C.de hirqui ad ccclei. cófug.

3 "f Secundo obftat,dominum cogi non poiTe feruum luum vendere, arg.reg.l. m - uitum I i.l .dudum.i4.C.dccoiitrah.cmp. I.ncc emere, * 6.C.dc lurc.dchb.l.inmtos.ii.C .dc locato.1.3.ti.7. parti.).

4 Tertio obftat tx.in d. I.fi lenones,vbi fi an cilia aJDomino proftitii.itur,ad impudicitiam turpcmvc violationem compellatur, nonfolum vendi iubctur, fed ilatim ad libertatem eripitur, v t ibi interpretatur .Ac turl.Sc in d.l.fi.Cdefccnicis, Sc apud nos expreffe cauetur in I 4 ti.2 2.part.4.in l.ytí ti.7.parti.7.in 1. 2.ti. 22.partJ.7.Sc vbiquc notat G regor.

y Sed his nonobft.intibus verius cft domi nu in icruos íxuiciité pr.xtorc auélore cos vendere compellendum cfTcjVtDiui Anto nini rcfcripto ad ZEliuin Martianum Pro- confulcm Bcticx fuit cautu,cuius pulch/r rima forma,Sc paucis adrnodii verbis multa cbmpleftens c x Vlpiairo m 1.2.D.eod. hic refertur Scprobat tx.in 1. i.^.quod autem. D .d c offi. prxfefti vrb. D onet vcio iufTu prxfidis ex feueri, Sc aulleri domini potcilatc liberentur,fi ad eccicliam confu gcrint immunitatem habebunt,iuxta noftrum tx.Sc d.l. 2.

6 Ncquc contrarium probat d.l.fi feruus 4. Sc d.ji.fanc fcruus,qux in feruis m eccleliá altaria ve irruentibus deliftis admifsis lo- quutur quibus ius ciuiie (ec uritatem dene gac.non fi propter domini fxuitiam, ecclc liam arripiát.quo cafu immunitate gaudebunt cx nollro tx .

7 Cui parum prxterea obftat reg.d.l. inuitü cum fimihbus,cft enim fpcciale noftri tx. excplum.vt hic obferuat glof. vei b. vtatar, exornat prxtor huius loci interpretes Gre gor.in d.!.6.vcrbo,V’fi7i/fr„Sc in I.2 a.gio.ó. ti.2 2.parti.2.

8 Ncquc item obftat difta. 1. 1Í lenones, Sc dnfta.I. finalis , quia reicfta Accurfij interpretatione,ibidem. Scin 1. 2. D . hoc ti.vcr.violationem,ego exiifirno,qu./dqua;ii uis ancilfix á dominis prolhtutx á mifcria- rum ncccfsitatc ab Epifcopo iudicevé fint abfoluendx,liberandi cruendevc.non tamen vt carum domimii Sc potellatem domini amittát,ftatim;fcd lie fi poft hxc iiili ftcndum cis lenones ciTe crcdiderint,vt pia . né probat.d.l.f in .apud pos vero iplo iurc adlibcrtate cripiiitur ex d.I.4.cum fiindib.

T i t .

P9


pi Lib.I.Inftitutionum .Tit.IX. 92

4

y

r • '

l i• 'J

tj

■ 'I ;üd

Titulus IX.D c p a r r i a p o t e f t a t c .

Trincip ium titu li,tbt: In potesBtte, contun ílo Ver j i .Q u i i f i tu r . tnf.^. i .

L ih tr i tX iu j l i i nupti js p r o c r e a t i in p a t en tu m p o t e f l a t e f u n t , t y n . q .

M a t e r , q u a max ima Tn f i l i o r u m p ro c r ea t i on e pars e f l t y eert ioT .qudm pa t r e , l ib e r o s in p o t t f l a t i no h a b e t , r y n .6 .

L . i l l e d quo\ ^ .§ . f i f i l iu s .D .adS .C .T r eb e l . ( y n . 8 M a t r i c r p a t r i aqua l is p i e ta s d eb e tu r .Liberi patris non matrisfamiliam flequuntuT. Muli' >' Eimiri ;y,i Viri jequitur.

O gnitain fcruos dominica poteftatc.dc caquam in li-

I beros parétes habent difpu i catio fuccedit, funt enim in potcftate noftra librri nd- ftr i ,quos cxiuftis nuptijs

procrcauiinus.vthic 3f in d.veri.j^/ igitur luftiniatms fcripfit cx l.C.in J.3-4.& y .D . dc his qui funt fui,Gaio Ii. 1 -iiiftitut.ti,3.irt fi. Vipja in fragm.t/. y.in prin.c6(onat 1. 3 ti.2.1. i.Ci.i7.parti.4,expIicant Cona.li.2<c.Í3.Baldut.ad leges Romuli c .iy .Rcuard . ad leges. i2.tabul.c.3.Pincl.in rubri. C . de bon.mat.i.p, nu. i .& k q q . qui alios refert A lex , ab Alex.lt,6.c.io.& ibi And. Tiraq. i t Carol.Sigonius .li. i .dc antiquo iurcRo ma.c. I o.Vaconms h.i.dcclarat c.8. nouif- fimcelcgamiisiineq; plura adduxit loau. Bodin.li. i.dcrepub.c.4.

L Sed obftat matrem,qux in fíliorü p rocreatione 116 nm ima pars e ft .vtcx M edi CIS, & Philofophis refoluimusini.3-C.de murilegulis.Ii.ii.n.po.qumimo oc qux certior eftp.ntrc.Si.fi adiicrfus,infra dc nuptijs coniunclo ^.iiouiisimc,infra ad S.C.O rfi- ci.n.8cl.fi ftffpccfta.i9.$. i.D.dcinoffi.tefta. filios nó habere in potcftate.$.foeminx. in ira dc adoptionib.j'.cxtcri, infra dc hcrcd. quali.l.iilud 4 . j'.ad tcftaincnta,D. dc bon. pofT.cotra tab.i.nullafoeminaiy.D.defuis & le g .erg o ctfi c x iuftis nuptijs filij procreetur in poteftatcnó fcpcr noftra funt.

Sccudo obftat l.illc a quo i3.y.fi filius D . ad Trcbcl.vbi nó patcr filium, fed filius pa trc in potcftate fua habere videtur, fiqui- dem in cum ius dicit.

Sed rcipondc.quod ctfi xqualis matri 8c patri pictas dcbcatur.I.furiofx.4.D.de cu rator.fiiriof.iuftumq; fit xqualitcr paren-

tfi obcdircprcccptis,8c corii audire impc- rm,iuxta 4.Decalogi prxccptii ,& q u x ha bcntur cap.2 i.Deuteronomij.idq; ipfo iu i'cnaturali,ciulq; ratione omnibus mfitii

y fit.l.vcluti 2,D.de iufti,Sc iurc. f In.xqualis tamc eft eorum in liberos poteftas. d. 1. furiof.T. omnes enim filij,qui ex mftis nup tijs procreatur in patris funtpotcftate,ncc ij folum fcdScomncs ex virilifcxu deícé- dcntcs,vcluti nepos cx filio, pronepos cx nepote, 8c exteri deinccps.l.ncpotes. y .D .

6 dc his qui funt fu i. L Q jios idco mater m potcftate no habct,quia qui naicuiicur pa tris OM matris familia ícquütur.l.familix.

I i k ip i^ d c v c r . f ig .q u g fa m il iy fu x ,^ capuC .- L 8cfiffisefl.l.pronunciatio.i9y.$.fi.infi. D .

dc vcrb.figinfi. •[' V ndc cQ Sc ipla mulier viri ÍUÍ familiam fcquatur,eiufq; coditionc tcneatur.l.focmi.nc. 8.i.nupty.i».D.dc fena tonb.cü infinitis aljjs quos accurate c o sc f fimusin d .l .3 .cxn .iy .C .dc murilegulis,mi rii nó erit fi cds no habeat quos pepcrit fi- liosin potcftatcrex quibus intciligcs t e x t i in.$.qui autern e x fi ia.infra codcni.

T x.autc in d.hillc d quo.^.fi fihus parum obftar,ná quod adius pr biicii attinet filias nó fcquitur ius poteftatis.vti explicat I .C . inl.na quodl4.ftatini ftq .D .ad Trebtll .fi liusenim familias in publicis caulis, loco patris familias habetur, veluti finiagiftratn gerat, vcl tutor detur.i. filius 9 .D , de his qui funt fui.

Aoammonij

Q - i

^ . N u p t i a i . i .

1 Matrimonij definitio exornata.V ia in potcftate patris filios e x iu ftis' nuptijs procreatoscfrc,Iuftinia

uv.. . nus propofuerat nuptiaru fiuc matrimonij definitionem hic tradit* quamSc antea infinuauerat,in ius natu rale, ibi: Maris, atquefitmina coniunBio, quS nos matrimonium appellamus, fupra dc iurc na turalhl.C.in l.i.^.ius naturale D.de iufti.8c iu.8c in 1.I.D.de ritu nupt.c.illud (I.in fi.d* prxfum ptio.tx in fumnia 2 7 .q . 2. confonatl.l.ti.2.parti.4 .q u x definitio ab omni bus vtriufque iuris profeiToribus 8c Theo logis eft recepta,8c ab Accurfio Sc exteris interpretibus hic 8c in citatis locis late e x plicata,eius verba figillatim difcutit Sc declarat loanncs Brunclus trafta.dcfponfa- lib.8cmatrimo.conclu. i .Coua dc fponfalib, a .p.c. I .loan.Maticn.in rub.tit. i . H- T-

nou*


ftp://ftp.ntrc.Si.fi

93“"n o u i rtcop.giof.i .exii. I .& fcqq .A pluri

ina nofter Didacus Spino,in Speculo teftai m cntorum glof.i+cxn .yS .& glo i- l y . c x' n .i .& nos aliqua diccinus.ti. 1 . infra fcq.

Ius autem. 2 ., fatriapote/huisiui proprium ciuium J omanorH

quomodo intelUgendum.&num.feq.

IVs patri.T poccftatis quod parcntesin’li beros habent proprium cflc ciuium R o manorü.nullosq; alios effe homines qui

talcin in liberos habeant poteftatcm qualem Romani docct hic Impcrator,ex ca.iii d.l.3<& 4.D.de his qui iunr (ui,A cofonat1 . 1. ibi.f efle poder, titu. i/.part.q-.A expli cant citati in initio huius tit.

J Sed grauiter obftatquod Ariftotclcs fcri- .ptum reliquit. ii. i .Politicorum,c.8. Natu rz legc ac przfcripto liberos parctum imperio (ubicftos effe, confentit Conlultus ind.l.veluti a .con iun A al.i .^ .fi . l . omnes )opuli.8.vcrf,y«o¿'Pero, D.de lu ft.A lu.qui )us idius naturali ratione apud onincs cD

fc traditum eft.3 Quam difficultatem varijs modis difTol.

uuncDD. fed omnium reicAis fcntentijs, tu ficluilinianum intclligcs,vt non neget alias gentes ius patriz poteftatis in liberos fuos habere.dc quo per A.lex.ab A l c x . & alios,quos fupra in principio adduximus, fcd vt illud affirmet,ius iftud patriz poteftatis proprm ciTe ciuiuinRomanorú,quia illiidiplum moribus fuis reccpcriic ftatim ibinitio naícétis ciuitatis no aGr<xcis,aut alijsnationibus cdoélbvt plane probat V I

c (Vf pia.in l.patrcfuriofo S.ibi. iVai» noiufti/ieie ^ ^ JlatismoribusJitreceptu.D-dehisquiiunt fui

l-uV poftcaq; legc Rcgia Romuli cófirmatü,cu p t. verba hzc repcriuntur: Parcniaw in libe

(j, ros omne ius eflo, relegandi. Vendendi, occidendi.0 Idcoqj ius iftuci proprm dicitur ciuiii R o -

inanorü.Tú ctiá quia negari nó potcft ali qua fpecialia Romanos in liberos fuos ha- builTe.quz alijsnationibus ita comunia nó crát.vt ex cffeflibus patriz poteftatis cóí- lat,quoru aliquos hic recelct Accur.giof.i.l.itiusHotoni. enuntiatione4. Corai.in przlud.ad l.qui liberos.D.dc ritu nuptiar. -Pinel.d.a.p.rub.de bonis mat.ex n .y .A fic «ntclligcsiila verba noftri tx.qui talejnin liberos habeant poteftatem.qualem nos habemus, & lx.diffi.in 1 . 1 .yj.per hanc in i .\hrE xiureI{» ntantfSi ibi.Px iure Quiritum.D.de ic i vind.

Depatriapoteilatc. 9 4conmfto J.fed ius quiJc ciuile. fup.de iure naturali , & ficfaluabis glofiam noftram, \ et.'^manorum.

Titulus X.D c n u p t i j s .Principium tttuli.

I (fontinttatio huius tit.a Matrimonium iufIum (tues 1(omani contrahunti

non ahj.3 Matrimonium inter aliquos etia Ijomanos ciues

prihibitum,&n.q.. y Matrimonium iure tiuilt [erui non contrahunt.6 Matrimoniu iure canonicoferui contrahunt.7 Atas legitima in mafculis i .q.. annoru, in fteminis

n.requiriturvtro^iurevt IcgitimU matrimonium fit.

8 AtasadfponfaliaVtro^ iure ejl feptem annorum. p (Jonfenfus parentum iure ciuili necejfarius, Vt mt

trimoniu iujlumjitfecusiure canonico.it. 1 1 .I oDijlinUio ca in re inter filios emancipatos,(sr filids

fam.inter mares,^facminas.I I L.A9-Tauri.l. 1 . ti.ulib. y . noute rccopilationis.

On tamen vt filij in patria pote flate fint,de qua fupcriori ti.ac- tüeftjCosexquocuqj mattimo nio natos effe fufficict, fcd cx tu

fto & legitimo,quod qualiter contrahatur ifto ti.lv,ftm.cxplicat,quem vt & nos elu- cidemus,hzc difputabimus.primii.quz re quirantur ad Icgítimü matrimoniñifccun- diuintcr quas perfonas nuptiz nó cóliftát; tcrtifi.qua p zn a afficiédi fint illi qui cótra prycepta cocuiit,&matrimon)o iüguiitur; deniq; quibus modis filij extra iiiatrimo- niú nati legitimi efficiantur.

Intx.ihr.QuesTiomam.-f Principio igitiir vt iuftum ,& Icgitimu fit matrimoniu lurc ciuili cótrahétes ciues Romanos effe opor ter,quod etiá fcripfit Caiuslib.i.ti.4.Vlpi. in frag.ti. y .A late explicant Barnab.Briio nius.lib.fing.de iure cónub. Carol. Sigon.li.i.de antiquo iure Roma.c.9. Anto. G ui- bert.lib.i.qu.zft.iur.c.i Ant.Contms. Iib.1 .ledlio.c 4 .And.Tiraque.ad leges connu bia.Fracif.Cona.Ii.S.c. 1 A feq q .Io an R o- fin.li.y,antiquit.Romanar.c.37.PctrusVe Icz dcGueuara ad Topica Cicc.$. 1 3.11. y. Coua.toto Ii.4.dc fponiali.qui omnes late q u s ad nuptias iuftas pertinet profcquüé.

D .d e


i i i>4;

h « I K .r !

97 Lib.I.Inftitutionum.Tif.X. . p6Sed ol)ft.it libertiim cine Roinanú cíTc.$

fl.Scpcr to tü . fupra dc libertinis,cum aute fenatoris filix nubere no polTc.l. oratio.i6 D .dc fponlalib. 1. oratione,i 6.1. lege 1 3 . 1. fcicndum. 3 2 . l.ieinpcr.42.1.1cgc,44. cum ali js . D . de ritu nupt.

Sed rcfponde, quod etfi vt iiiftum fit matrimoniuin , coeuntes Romanos eflc oporteat, non tamcn omnes Romani inter fc iiiftas nuptias contrahunt, codcm enim iurc ciuili intcrdifluin fuit matrimo niuni inter Senatoris filiam , & libcrti- niim,ex d . l . oratio , cum limilibus, quam uisnouo lutc fupcruenicns dignitas illud non dilfoluar,). fiiibcrtain.iB.C.hoc titu Jo , Inter pupillam, Sc tutorem, vel cius fil:um,l.Senatus Confulto . yp. I. non cft 6 6 .D .d critu n u p .l . vnica. Sc per totum,C . dc intcrdiélo matrimonij. I. 6.titu. 1 7. partita 7. inter prouincialcm Sc rcftorem prouintix,!. qui in prouincia, 77 . D . dc ricunupti 1.v in ca ,C.fi reélor prouincix, vel ad eum pertinentes fponfalia dederint1.2. verfi .f ííreyíí/faywoí.titu. i4.partit.4. Inter Plebcios, Sc Senatores, vt apud Li- uium , Sc Hotoinanum ad leges duodecim tabularum cap. 6. Inter fexagcnarium Sc quinquagenariam, ex Vlpiano tit. 16. infragni.Antonius Auguftinus dc legibus , cap. dc lege lulia de maritand . ordinibus, cx Conano, Sc alijs fupra citatis.

Indcctiam ex iiipcrioribus, Sc ex noftro tex tu , fit, iurc ciuili feruos non nuptias contrahere, fed eorum coniugia contubernia dici,l. plerunque3y. D .d c x d i-li. cdift.l.adoptiuus 14.$. idem tamcn. D. dc ritu n u p .l . cum proponas.4.C.dc dolo l.cum ancillis.3 . C.de inceft. nup.l.fi hbcr homo.3.l.dcanci!la. 26 .C. dchberal.cauf. corumque coniugcs non vxores.icd co n tubernales appellari, l.vxorein • 4 1 . J. codicillis , Sc /.concubinx,D.dc leg.3 .l,qu^- fitum. I 2.$.contubernalcs 33.D.de fund. inftr.l. Stichus 20. D.dc ahm.Sc cib. 1. l u lius Paulus 8 1 • D. dc cond. Sc deni.l.Thais 4 1 .$.hercdc. D.dc fidcicom.libert. eorum filios naturales haberi non lcgitimi,ncquc iufti . 1.denique.8.D. dc pignoribus, 1. Lu. cius 7 8 . $ . tres heredes. "D . ad TrebcII.I . ex libera. 6 . C . dc fuis , Sc Icgitira. hered.

Superiora tamen omnia in melius, & xquius á (acris Canonibus, quibus hac in rc ftandum cft, immutata funt, Sc om

nes hiiatrimonia , Sc nuptias refle contrahunt (his perlonis exceptis, quas infra enmcrabimus, ) vt notat A b b . Sc exteri in c .fi defccund. nup. Gregonus m d .l . 6 . G lofla . I . vt enim reliqua omic- tamus, íeruorum coniugia eo iure proban tur pcrtotain . 29.q .2. per tituiuni extra dc coniugio Ieruorum, Sc per legem 1 1.titulo 2. Sc per titulum y. partita4. diftm- ilionibus tamen ibi traditis obleruatis, quoad conditionis fcientiain, vel ignoran < lam attinet.

7 In tex.ibi.Mafculi quidem puberes. ^ Sccun do contrahentes mftam,Sc legitimam xta tem habere debent, qua in re facri Cano , nes á legibus non dillcntiunt, omni eniin iure in mafculo quatuordccim anni requiruntur,in focinina duodecim,in I. quxlitü 9 . in l.infponfaiib. i4 .D .d c fponfahb.con iiinifta l.minorem.4.D.de rit.nupt.l.dotis.68.1.fi (ponía.74 .D .dc iurc dot. l .hxc con ditio.lo.D.de cond.Sc dcmonft.l.quod pu pillx. 3o .D ,vt leg.nom.cau. 1.2.$. fi (ponía .D.de priuileg.crcd. c.pubercs.3.c. atte ftationes lo.c.contlncbatur 6.c.ex literis, 1 1 .Sc per totum dc dciponfat. impub.I. 6. tit. 1 . 1.6.ti. 2 .parti.4.exphcat Couar.in 4.2 .p.c.y.ratione huius reiprxtcr nouiorcs

I 8 hic eleganter profcquutus. t autcm ad fponfalia vtroque iure eft fcptem anno ium,d.l.in fponialibus. cap,litcris 4. ca.ac ccfsit. y.c.ad diffoluendum. 13 .dc deipoii fa.inipub.d,1.6 .tit. i.parti.4. exornat Co- ua.in 4. i .p .c .2 .Q u x tamé ytas á canonibus rcquifita fup

pleri malitia potcft,qux confiftit in dilcre tione ad confenfum coniugaleiii intclligc- dum,Sc m potentia ad carnalem copulam,c.dc ilhs, 6.cap.pubcrcs.3.c.fin.dc dcfpon fa.lnipub.Sc notat vbique Couar.

9 In textu , ib i : Confenfum habeant parentum . Tertium nccefTaiium eft, parentum conienfum accedere , idque , Sc ciuili,Sc naturali ratione, cü omni iurc parentibus filij fubicfti fintjVt diximus in §. fi dc paC. poteft . quod ante luftinianum hic tradi tü eft,in l.in Iponfahbus / .D .d c fpofalib. in 1.2.1.9.1.18. D .d c r i t u n u p t . in i . Paulus. i i .D . de flat. hom. in 1. fi vt proponis. y. Sc/. in l .v id u x , i8 .in l .in coniun- ftionc 20. C . hoc t itu lo , quod fi parentis prxtermiiTo confilio nupti.x fiant ,iniuft.x habbcuntur, iniufti liberi cruut, in- iufta ctiamque v x o r , difta 1 . Paulus.

1 1 .


97i i . l . f i vxor, i3 .$ .p la n c D . adlcg.Tul.de

io adulte, t Eleganti tamc habita inter filios in potcílatCjÓc emancipatos diflinft io ncjQui cnim funt in potcftate in iuftu eius in cuius funt potcftate iurc ciuili matrimo niutn contrahere non pofTunt cx noftro tcx. cum alijs fupra adduélis. Liberi autem emancipati reéfé abiq; primis confenfu iaftas nuptiascontrahunt.Qua tamen in tcfcparandi iunt mafculi emancipati a foc- ininis fimilitcr cmacipatis;filius enim cmá tipatus ctiam fi minor fit annis. 27 .iniuflu patris nubit, filia non ite. Quinimo fi mor tc p.itris filia minor annis.ay.fui iuris cffc- ftafit,matris8c propinquorum coiifcnlus exigere debet propter fexiis imbecillitatem . & hoc quidem obtinuit primo in pu pillis.l. I .C .hoc.tit.tu in virginibus pube- libiis.d.l.in coniunflione.2o.dciiide in vi duisd.I.vidii.T.Meminiftc tamen o p o rte bit quod & fi in cafu noftri tcx . in iu ifx mi ptix lint, q ux abfque parentum confenfu contrahuntur,eas tamen faflas lex no rcf- ciiidit, vt explicat lulius Paulus , lib. 2. fent.tit. 19. vbi lacob.Ciiia.idem l ib . j .o b - icruat. cap.y.Francii. C ó n a .l ib . 8.cap,4. num.4.

1 1 1 Iure vero Canonico h x c no procedunt, quo iure ad validitatem matrimonij cotra- hentium tantum confcnlus fufficit, etiam fi parentum non accedat,quamuis illum ac cedere laudabile fit,vcrecundixquc ac pudoris fignum, vt.cap.24.Gencfcos fcriptú eft, & 1(1 cap. fiifficiar.27. q .2 .cap.qualis. 30.q.y.cap.hoc fanilum.cap. honorantur. 32.q.2.cap. cum locum. 14 .d e fponfalib. Vnde iurc damnandi funt illi,vt cos Sáéfa Tridct.Synodus,refl'.24.dc rcform, matri- nion. cap. I . anathemate damnat, qui p a rentum confcnium omnino ad validitatem matrimonij requiri probant, quos ctiam carpit C«;ua.in.4.2.p.cap.3.$.8.inprin.la tc dilputaiis loannes L o p c z de P.alacios Rubios in.c.pcr vcftras,3,notabili.$. 3. cü lequentib.&ibi Ioan .d eBarahona in addi tionibus.

t a t E x quo notio Concil. T r id . Decreto dubia redditur dccifio. h49.T au .q11x eft 1. i.tit.i.lib.y.Rccop.quafili^ , q u x a b fq jp a rétu confenfu,vcl cü co clandeftinc noatri- monium contraxerit , poena exhercdatio- nisiniungiturjdc cuius viribus & fi dubitet Ant.Goaicz;8calii.ibidc.Ioan.Matienzo, in.d.l. I .eam tamen ncruoie defendit M o l i

De Nuptijs.91

9 8l in a lib .a .c a p . i i .n u .td .& c u m alijs loan. G utiérrez l ib .2.pra¿ficarú qu.xft.cap. \ .8c fcquentibus.Hodie tamen vt iuftx & Icgi- tirnx m iptix cótralianrnr.ea obfcriiari iuf- f ic ictq iix ttadmuur.in.d.r.ip. 1. dc reformatione matrimonij apud Trul.

§. E rgo . I .

C o n iu n £tis . § §. fcquentibus, vfque ad.§.fi Aduerfus.u.

1 A/latrimonium inter co fangumeos in qrurto grs du^afjineSjttt eodem quarto gradu* contrahi non pottil.

2 Affinitas ex copula fornicaria ad fecundum y ''q-, gradum impedit dr dirmit.

3 Cognattonis legalis impedtmentu inttr adoptante dr adopitlcis dc[ct‘.é:esperpetuueli: ir.tetcoUa ferales in primo gradu, qiiandm a<k)ptto durat.

4 Impedimenta matrimortt},rc.’n;fs:iie.

Í')^Rohibéturvt e:< hoc t x . & feqq.vides in ^ tereofdeRomanosciucs(narMii!oni.i,.nll

c]u ádo propter colaiiguinitare,(ape ctiá propter affinitate, nonüquñ propter ahasc.iulasj q u x prohibitiones quia iuxta ius Canonicum hodie vbiq; xftiinandx iiinr, quod ad exornatione horü capitum cx p c- ftat fic accipies.

1 L Inter cofaiiguincoscollaternlcs,)^; ad quartü gradü matrimonio c5 trahi no potcft ,& viq; in infinitó, inter aiccndctcs Sc defcédétes.tex.hic & in. 1. n11ptix.y3.hfi. D .dc ritu nupt,1.4.tit.6.p.4.c. non debet, de cófang.&affiii.ldéq-,cft Sc inter affines,

2 d.cap.no dcbct.hs.tit.6 .p .4. t Q uodTiaf finitas no cx copula c5iugali,led cx fornicaria cótraéfa fir,vitra primu 8t feciinduni gradó no excedit noua C 5 .Tri.lcgc . SclT. 24.de refor.matri.cap.4.cuius verba ibi. /n ylterioribusyerbgradtbusflatnil huiufmoii affi nitate matrimonia poftea contrañu mn dirimere. jntcllige ctiá quoad matrimonió contrahe du c x noua declar.itione Pij V . Pontificis M a x . fuo motu proprio fafla,incipit. Ad

3 Romanu Potifice.Tol.m ihi.s?- t Eft etiam & aliud irapcdimcntü inter cognatos lega le scxa d o p t.ve l ad rogatione c5 tra¿tum,3 uod inter adoptatu,& adoptatis deiccn-

cntcs perpetuum eft,tex.in hoc.$. ergo, l.adoptiuus. 14 . D . dc ritu nupt.l. vit. tir. 7 .P .4 . c. I . dc cognat.legali. in. h 7. & 8 . t it .7 .p .4 .& ghibi D .T h o m .in 4 .d .4 2 . in-

D ter-


9 9 Lib.I.TnílítutionumTitulX. loo§. Aliquando. 13.ter collatcralcs in primo tantum gradu iin

pedit donec adoptio duraucrit, c.fiqua.dc cognatione legali, quo ad alios traiiliicrfa- Ics non porrigitur, iuxta veriorem Icntcn

4 tiam. t Sunt & ali* perfonz qu.x prop. ter diucrfas rationes contrahere prohiben t i ir , q u * in libris Digcftorum enumerantur quo ad ius Ciuile attinet , vt luftinianus ait in.$ .funt & a l i* , infra codcm latif- iiinca Martillo Nauarro in Manuali latino.cap.2 2.CX num.30. cú fequent.a Dida- co Coua.iii.4.2'’.partcc3p.6.per totu.loan ne Matienyo in R u b . tit. i . lib. y. nou* rccopilat.ejinu. 13 y . qui alios retulerunt, cos videbitis iuxta impedimenta quy impc diunt matrimonium contrahcndu & dirimunt iam contraAum.Plane q u * pertinet ad impedimenta hzc confanguiuitatis & affinitatis, late infra prolcquimur in titulo.Degradibus.

§. Siaduerfus.12.I Matrimonium contrahentium contra legum pra

cepta poena.i Cap.2.cap.ex tenore, 14.5«» fU j ftnt legitimi.

I r p Iquis contra legSprzcepta contraxc- ^r itm atr im o n m .n e c vir,ncc v x o r , ncc

Í / ' jnijptiz.ncc watiimoniü intclligitur,i* / * /nec*dos,nec propter nuptias donatio, nec

' fib) in potcftatc funt,tcx.hic.& in.l. ince-r f tz .y J.D.dc ritu nupt.aliafq; plurimas pa

. T ' ^ ««*(«•• otvti %rt i n I . Í 1

/

■ (

V

^ ^ adüitcriú Cllinccftu.38.D. ad Icg. Iul.detha. a d u lte r . l . i .a .A .} , t i t . i8 .0 .7 . 1 .7 .t it .v lt .I, liP, lib.8.ordinam.l.7.tit.20.1ib.8.nou* reco-i ' pft-piofequiturprzterotd.adtit.C.dcin-

»rby

I Naturalis filius per euria ohUtionem legitimut efjicitiir.bodie per Prineipisrejcriptum,mi.i.

3 Natrerahs filius per fubfeqtiens matrimonium le- gitimatur.

4 Dotalia in frumenta, Vt naturales legitimentur, quando necfffaria.O-.nu.^.

6 (fap.tanta,qui filij fint legitmi.rtmifiine.

1 J Odos quibus filij extra matrimo- | \ / l niü nati legitimi efficiatur hic, Iu

ftin.dcclarat. Prior eft per curi* oblatione,pci quá filius in patria potcfta- té redigifur,& luorú heredü iura nanciici- tur,Tcx.hic cofkiunAo. $. quibus, infra de hercd.qux ab inteft.l. fiquis.3.1.quonia.4.l .cüquís. lo .l .nu pcr. 1 1 . C . de naturalib. lib.auth.qui.mod.nat.eíf.(ui.$.fiquis.cü fe quentibus toto tit. 1 y . p. 4. Explicat M i- chael Grafius dc fuccefl.ab inteft.$.fucccf- fioabinteftato.q. ip .Coua.in4.2.p .rap.8.

2 $.7.nu-4. t Hic tamen Icgitimandi modus iá in dííTuetudiné abijr,& cius loco fuc cefsitlegitimatio,quz principis refcripto iit,auth.przterea.0.denatural.lib.l.i7.tir. 6.1ib.y.fori.l.4.tit.i y.p.4.1.^1 a .T au .l . io . tit.S .lib .y.noux rccop. explicant Coua. A Gradus vbi fiipra. Ant. G om czin .d .l.1 2.Tau.loan.Maticnyo in. d.l i o.noux re cop.loan.Gracian. reg. 1 p/.Did.Spino de tcftam.gloíTa. 1 7 .0 . 124.quos tu ad quzft.

ccft.nuptijs Coua.in.4.2.p.cap,6.$.8. nu. 2, Ant.Gomcz.in.1.80. Tau nu. I y. lulius Clarus, lib. y .$ . inccftus. Et yide Concil. Yrid.feff.i^.cap.^.de reformat t Sed ob ftatT cx .in ca.2.ca.eKtcnore. i4.extra qui filij fint Icgii. vbi filij uati c x matrimonio alias prohibito legitimi lunt.

Scdrerpondc id admitti propter igno- raumm parcntiim.vel alterius corum: notat Bar.in.d.l.adulterium.in principio.nu. J i.Glo,verbo.-5'r;fnifr.in. C lcm .i . quam omnino vidcas,dcconfang. A affin. quoca fu A ali* pocnz locum non habent, vt cú communi rcfoluitCoua.d.<j.8.nu. 19 . A (c qucnlibus.

titur poenas qui inceftu comittit vt in.l.fi 3

y

Icgitimationis videbis.In verficulo. Necnon is. t Altcrú legitl- mandi filios naturales modú hic luft.tra- d it,quicx fubfcquentimatrimoniooritur, idcm in.d.$.quibus.ii).d.l.cú quis,A in.d.l. nuper.in auth, dc inceft.nup.^.fi.collat. j . auth.de triétc A fcmiflc.^.h. collationc.3.1. i .tit. i3.p.4.d.l.i a .T au .A .d .l . 10. nouz rccop.tex.in.cap.tanta.6. qui filq fint legit.cxplicant doflores paulo ante citati.•f Sed noftro tex.ibi. Dotalibus inflrumen- t iicompofitis M axim e obftat folu cófcnfum nuptias facerc,l.nuptias.3o. D.dc reg. fur. auth.dc nuptijs,$.nuptias,collat.4.1.y. tit.2.p.4.crgo dotalia inftruir.cnta ncccflaria non lunt.Secundo obftat tex.in.d. c. tata, vbi folofubfequcnti matrimonio naturales filij legitimi fiunt.t Sed v t p rim * difficultati fatisfacias, diftingucs.Na aut is qui (ubfcqucrti m.atri monio naturales filios legitimare dclidc-

Orat,


rat,legitimos alios habet e x a lio m atrim o r u o , ante vcl poft co n tra fto , & tiic dotalia inftrumentancccflaria iuiu.d.<>.fin.in au- thcii.deinceft. n u p t.Q u o d fi a lios Icg iti- nios filios no h abeat, io lo fcquenti matri - Oionioabfcji inftrum étis dotalibus filij na turales legitim i habcbútur,auth. qui. m od. n.itural. cff.lcg . $. illud quoque; N ifi fo tte ism axim isdignitatibus iit decoratus,tunc cnim h xc in lirum cnta dotalia ncccflaria funt omnino.d-<>.ilIud.& in auth. v t liceat matri & au ix.$.qu ia vero k g c m , e x p lic a t Bald.in.I.cü m u ltx .z o .n . i o .C . denuptijs.

(5 t Nonobflatprxterea. 2. difficultas quo Ilia iure Potificio & R egio indiftincle do talia inllrumenta non requiruntur, icd io lo matrinicnij contradu liberi antea nati legitimi efficiuntur, d. cap. tanta, vbi late Abb.& cxteri.d.l. i .tit. 13 .p.4. vbi. G reg . verbo.Secafafonci/a.Cumalijs Coiia. d. '.2.nu.8,Spino dc teftamcntis.glofl.i 6. nu. 1 i/.cuinalijs.

lOl-

Titulus. XI.De adoptionibus. In

Rubricam,

D O P T I O N I S materia quia latius p a t e r ,& d ign a cft q u x d il ig en t iu s re p eta tu r ,S c fufius tra«ftctur,n5 g ra u a b o r c x nieis ad ti tu lu m D .d e ado

ptionibus com m entarijs q u x huc p er t in e t ii iciiilererc,ea p r x c ip u e qu.T ad D o n i i t iu V lp ianú in . l .S i a d ro g a to r . 2 2 . i l lo t iru lo , auditoribus meis d i i l a b a m .v t q u o d ad lu - ftinianü ad d u ftu ru sfu n i ta n to m ag is ab- loluain.

E X P L I C A T I O LE- gis, ii adrogator. XXIl.D .

De adoptionibus.

> Adoptio tfuidfit.2 Adoptionisdejinitior.ttradita,¡ingnU tius ycr-

D e Adoptionibus*.

b a f i g t l l i t tm ex p l i c a n tu r .

3 A doptionis duafpecies,& qua:fit adoptit in fpt- cie.

4 Adoptio ex S .C . Sabiniano tx tribus jnarilui quii fit.

7 .Adrogatio efl eoru quifui iuris funt adoptio, & ibi de adrogatione repetita quadam e media am - quitate.Emcndttaq; l.ft ts qui nepotem. 44. ¿oc tit.

6 Adoptio ex teflamento quid apud yeteres, & oli terexplicatal.faita.6i. §.fiycrommints,D.adS.C.Ircbell.

D e yarijs adoptionum formulis rtmifsiue.7 Adrogatio non ntfi pracedevte caufa cognitio

ne fit.8 Adrogatus tranfit in familia adrogatoris. Eteiut

capitis deminutione teflameiu antea fabluinfirma tur,& ius legitimarum hereditatum amtititur.

Cautio abadrogatere praftanda quai9 Seruus publicus quis fit,ar expluantut.l. non ali

ter. I i.h .t.Cr §.cum autem.lnfl.ee.1 0 Adrogatus efficiturfuus Imtsadrogatori.Qjiarta pars bonorum patris adrogatoris prajlan-

áa adrogato.ex confl.D,Qii.esr na.40.J I ConcliifiohuitisTexlui.12 Adrogatorem biredesnoii habttijje in cafa huius

legis, >1 3 Adrogatum filium heredes non habuijfe.1 4 Patrem adrogatore quoad omnta bonafubjlituc-

refiHoadrogatopotutJfe.1 y filio adrogato ita demum fulflituitur, ex VIpia

no in.1.2 .§.fed fi extraneum D.de yulg-fi injti- tutus fit.eius autem intelletlus.nu.24.

j6 Hereditasr.on adita non uanfmittitur adhere- des.

17 Legitima filif natnralts legitimi efl quarta parsporttonts quam ab inteflato haliturus crat.

1 8 V ulgaris fu b jh iu tio tacita comprthendittir ju b exprcjfa pu pillart. c r i lla fm ta tem to llit,

19 Infinutus in legnimahabet illam indicio ttflato ris nemo poiefi decedere pro pane tejlatus úr pro parce intefiattis.

Q¿ii non honoratur grauari non potefl. ,2 0 Adrogatorcm patrem tn cafu huius legis Tcflame

to fatio decelsiffe probatur.21 Opir.ioYafoms exijlimaiisin ca\unoflri textus

filium fuijfeemancipatum refellitur.22 Accurfiuscommuniter receptus exiiiimat fuijfe

pr.iteritum.hidtam rreg. §. eadem. Inft. de hered. quaintefl.

/. 2 .$. I . D.fam.herctfcunda.Iks dicendi nullum quate filius no tranfmittit.Expenditur hac lex in yerficulo. H x c autcm

om nia.2 3 filius fuit exheredatus in noflra lege.

D 2 Inter-

Jp2


Í l í :%

y

loj Lib.I.Inftitutionum.Tít.Xr. - 104

i - t f

r l 'r j i

'‘u n /

• '<k

r<.

rk, ■*■ I-,

Iri IU

' i

InterpTtiatUT tex. in prineipio. lufí. quib. mod. tefl.injtr.tbi.Qüiíi agnatione.

Quafi. V o x interdum veriutem exprimit.TeiiamcntuminquofuusheteiDrxteritusefi, etiam

eo dtcedente vino patre nullum eft neque aliquo m e connalefcit <y ttu. 34.

a y Eiliui exheredatus adrogatus non agit querela in offictofi Tejlameuti.

Interpretatur lujl. in.§. i .InB. deinojf.tell.L . PapinianHS.8,§ . fiquis impubes. D .i l lo ti t .26 In hae legc filij adrogati heredes legitimi non tu

re fnccefsionitfediure cautionis habent eius bona iuxta Viglium.ey Coftam.

27 Contra eos yerius defenditur vere heredes tjft,Tefuti & inteftati caufa in filio adrogato exJpe-

ciali caufa eoncurfus.&’ »»«.44.28 An filius adrogatus cum duobusteftamentis dece

dere pofsit laté (lifputatur.Inducitur l.caufa cognita.40. D.de vulg.Tex.tn.§. non tamen. Inft.quih.mod.teft.inf.L.PfJtbumus. 12 . in principio, drt^.idem drctr-

ca.D.de iniuftorupto.29 DifficuUasex.l. qui liberis. t i.§ . Teftamsnto.

D.de bon.pojJ.fecund. Jabul.C emmunis eius interpretatio.¡oTcftamcntum ante furoremfañum, Valet etia

fine noua approbatione.31 Communis interpretatio ad. d. J , Teftamento

rtijcitur. > VImiucuur contra tam loftinianm in.d.§.nonta-

m tn . > ■ -s*

3 Í Alius intelltclus Accurpj ad.d.§. Teftamento.33 Exploditur hac interpretatio.Bonorum pojfefsio cum rt,<y finere.

£xp/if4ni«r prater communem nonnulla iuris C i Miltt capita qua de his funt accipienda.

3 4 1' era interpretatio noftri tex. &'.d.^.te/t4mento tir aliorum iurium.

3y Patcr naturalis quoad omnia bona fubftituit: Impuberijadregator quoadfolam quartam : ey quarti

Interpretatur l.fed j i pluret. 10. $. in adrogato. D.de vulgari.

36 Suus heres ex potentia fuitatistranfmittit heredi tatem non agnitam.

Filius adrogatus quartam habet in bonis adrogati tanquamas alienum.ey.nu.^7,

37 Oiiaex legis difpofitione acquiruntur etiam non agnita tranfmttuntur ad heredes.

Expenditur er explicatur Auth. hares. C .d e fe cundis nuptijs.

L . Ediffo. 13.§.ad heredes. D.de iurefifci.38 Adducitur (y explicatur Autb.bona damnato

rum C.de bou.profcript.

I»/crf«r explicatio ad l.^.Tau.39 Co»/«x transfert partem lucrorum confiante ma

trimonio quafiterum ettam non agnitam, Notabslis explicatio adi. 2. tit.9. de las ganan

cias lib. q.noua reto pii.Quartam partem quam filius adrogatus habet ex eonftitumm D .P ij in bonis adrogatorss,efi,omnium bonorum.Contra communem.

Quid fi fmt plures filij adrogatii41 Fulgaris tacita fubfiitutio non tollit fuitatem

ex communi.42 Fulgaris expreffafiibfthutiotollit fuitatem iux

ta communem : fed communis faifa oftendi- tur.

43 In necefsitatibus nemo exiflit liberalis.44 Te ftati & inteftati coneurfusfpecialis.4T non honoro granare non pojfium. Pupillaris fubfiimio refpicit vtilitatem pupilli, jt-6 Adrogatorneque quoad quartam potefi fubfii-

turre fidei commijfarie.Patrono an iniungi fideicommiffum in legitima

pofstt.L.quodab initio.D.dereg.iuris explicatur.47 Interpretantur l. ita tamen, 27. §. fi patronus.

D.adS.C.Trebell.ey.l.pen.^.Jipatronus. D.de bonis Ubertorum.

A D D O jM I T I V MVJpianum libro 2 6 .ad Sabi

num in.l.Siarrogator. 2 2% D.de adopcionibus &c

emancipationibus,

V O N I A M omnis q u x dc aliqua re fufcipitur difputa- tiojVtcx P h ilo fop h is& I . C. ego docerefoleo, debetá definitione proficifci , de ado

ptionibus diduri antea quam alia ad cius rei explicationem fatis ncceíTaria confli- tuamus ;adexa£fam huius refponfi interpretationem definitionem nrxmittamus oportet 5 omiffa autem Cai) definitione lib I.infiitutionum,cap.y.quam frequenter alij fcquntur , maxime Cona. lib. 2. com.iur.Ciuil.cap. i y . nu. i . q u x c x eo reprobatur , quoniam definit adoptionem in ciTe produffam ; q u x fane definiendi ratio inepta eft , fi quidem conflat nihil

defini-


definiri per effcílum debere, cum caufa á caulatoditFerat , iuxWi Bart.jn* l.i* D .d c appellat. & in.l. i .numero. 6. D . dc acq. pollcll.Antonius G ó m e z .in . l . 4 y .T a u . numero 17 .Coua. in reg.poíTclTor. i .par te.$. vn.numero 1. qui co nomine A appellationis A víucapionis vulgares definitiones incontrouerfiam vocant. Omif- íis fimiliter AccurfijjHotomanique definitionibus in principio.Inft.hoc tit. G u il lielmi Bcncdiíli incap. Raynutius. verbo.Eívxorewr nomine AilelaJiam.Ex numero. 1 <54. tguiu^rij A aliorum,Ítem A A z o nis in fumma.C.lioc t it .A alia S. Thomaf, ¡n.4.diftimRione lo .qu zíl .a .in principio hxc aptior videtur definitio. Adoptio e j l t t lm legitimus per quem qui extraneus e j l pro jilio n epoteve habetur. Qjaae ex iuris principiis deduéla omnibus fuis conflat partibus , genere. A d ffcrentia,continctcjuc definiti fubilantialia A cum eo conuer- titur , ex quibus optimaquxquc definitio conllare debet , notante Bart. in .l.r . numero. a.D.deteftamen.Iaio.in rub. nuniero.22.D.folut.matrimonio A in. 1. fi is qui pro emtore. numero, i 68. D.de viu- cap.Alciat. lib.6.paradox. cap .9. Coua.d.l capite poíTcfior. 1. parte. §. vn. numero, i . A late dixi in difputationc demora, numero. 24. Diximus. AHus l eg i t imus, loco generis , funt cnim plurimi ailus legitimi. 1. ailus legitimi. 77 . D . de reg. iur. A pafsiin.Reliqua verba loco differenti* ad iccimus.

2 t Sed fubfiflamus parumper, caque figillatim explicemus. Adoptio igitur dicitur 4Í?«iíegifÍOT«í,quia non moribus, fcd legc duodecim tabularum inftitutus eft, quocirca apud eum dumtaxat inagiftra- tum potcft tranfigi apud quem legis aélio eft , vt notant Hotom. vbi fupra. Fet. Gregorius.a.partc Syntagmatum. lib .xi. cap.0,numero. 12 . 1. 1 . 2 . 3 . A m axim e.1. 4<uprahoctit.l.i.C eo.1 . 1 . D.de off. iu- ridici Alexandri*, hoc eft apud quem afilones , fiuc aflus lege duodecim ta- bubirum inftitutos tranfigi ius cft.ficquc intelligendus eft luftinianus nouella.8i. fub authen. conftitutio q u * dignitatibus A epifcopatu filium liberat á patria poteftate.in principio collatione. 6. A obferuat Brifonius l ib .4 . leleflarum.c. 20. Dicitur p i x t e s c i . l fe r quem qui extraneus

105 D e Adoptionibus. 106f/?.]Quoniam fiue plane fit alienus, fiuc ctiam cognatus , vcluti filius cm.incipa- tus aut cius liberi adoptari poicrit.I.cui liberatus. 1 2. D . hoc tit. emancipatus pro extraneo habetur. $. emancipatos.Infti- tut. de exhercd.lib. 5. emancipati. Infti- tut.dc hcrcd.qu* ab inteft.is vero qui in potcftatc noftra eft adoptari non p o - te ft , ex ratione. fic iraque dilcrcii:. Inftitut. dc aflionibus. 1.quibus. 18. D. dc verborum o b liga t . probat Cuiac'us libro.y.obíeruationü cap. 7 . A exornabis c x traditis per Antonium G óm ez m. 1.4 y .T a u . numero. 98. Deinde dicitur. C Proflito nepote vx?] tum quia nullius alterius cognationis lus qu*ri per adoptionem potcft , itaque adoptio in fratrem, aut patrem, aut patruum,autauunculum nullius momenti eft, 1. ticc apud. 7. C , dc hercd.inftitut.fed tantummodo in locum fili) nepotis yc.Te.x.hic.$.fin. P lancpo- terat quis nepotis loco ahcjuem adoptare etiam fi filium non habcVct.l. ndopta- rc.37.inf.hoctit.vcrumfi filiQ haberet, A quafi c x filio natus adoptabatur confcn- ÍUS filij exigebatur. 1. cum nepos . 6. 1. (i- quis nepotem. 10 . 1 . fi is qui filium. 1 i .I. fi pater fani. 1 7. i . l . adoptioncs.43. Et in.l. fi is qui nepotem. 44, hoc tit.I. G a l- lus.29.$. lorfitan.D.dc liber.Apofthum . l.fiquis filium.ó.D.dc coniung.cum cina- cip. liberis cius, notat eleganter Brifonius lib.8.dc formulis, pagina.826. cum etiam quia veré filius,aut nepos non eft, fed imagojl.filio quem pater.23.D . dc liberis A pofth um . A commentum. 1. fidei connnifrum.76.D.dc cond.A dem . A inde Plato lib. 14. de legibus, dialogo. 19 . ait.[Q«»i«t "veri itbsri no adoptiui fin t.fEx lu dibriurn luftinianus appellat in.I. cum in adoptiuis. J o.in principio verficulo. cum enim. C . hoc tit. Rurius dicitur [pro fi lio, cirf,]quoniam adoptatus veri filij ius con fcquebatur , quod fane ius in tribus rebus pofitum erat inhereditate nomirtis, pc- cuni* , facrorum. V t cx Cicerone , in oratione pro Domo fua. Agellio. lib. y. cap. 1 9 .Dione lib.40. A lib. 46. pulcherrimis adduflis teflimonijs A exemplis ob feruant nouiorcs maxime Hotoma. Bal- dui. A M yn fin g c iius in principio. In ftitut. codem , Brifonius vbi proxime pag. 8 26 . Guilielraus Bencdiflus relatus lu-

D 3 prd


I 107 Lib.I.Inflitutíonum.Tit.XI. , 108

•i*'

'

I th " :

J t i' ii •*

. .1 -«ri

'■ h

1 ' ' H .

L •

prdnumero, i .late And.TiraquclIus.de nobilicate.cap, 1 y .ex numcro.6.Scdcpri- mogenijs, quxftionc, 84. S c in .l . fi vn- quain. verbo. Sufctperitlibcros. ex numero. 2, & in trailaturetrailuuin.titulo.i. $. I .glofl. 8.numero. 1 d.Cuiatius. Iib. 3. de fcudis. cap. i o. Decius coni. 399. D i- dacusPerez in.l. i . tic.a.lib.y. ordinam. colu .2. ‘t V era adoptionis definitione & pro- pofita «Sc explicata , cius duas eflc ipe- cics conflituo . Altera adoptionis nomen retinet , fitquc eorum,qui infacris paternis funt conftituti , fiebat autem antiquitus fecundum formam 1. fin. C . hoctit.quam nutat Suetonius in Augu- fto. cap. 64. Balduinus in lufliniano pagina 19 2 . Rcbardus dc authorit. pru- dcntuni.cap. 6. Viglius in principio iiu- mcro.y.lriflitut. de inoff.tcftameto. Cuia cius in.$.fiii.lnflitut. de leg. agnat. fuc- ccfsionc.Sc lib. 8. obferuat. capitc. 23. Brifonius libro, i.felcitarum. cap. 1 1 . & dc formulis, d . pagina. 826. & coram magiflratu penes quem legis aiRio elPer, vti cx . l . 4.fuprahoc tit. diximus numero.2.in principio idcoquc non per procuratorem , fed c o ,q u i adoptabatur co que ctiam qui adoptabat prxfentibus, d . l , fin. quam cx.d. I.4. coniunfla.l.nc- mo alicno.i 23.D .dc reg.iur. fic intclli- gei cum Brifonio l ib .4 . k l c d . cap. 20. faciuntque qux circa d .l . nemo, notat lacob. Cui.icius l ib . i . obferuat. cap. 34. Reb.irdus de authoritatc Prudcntum. capit, y. & in.d. regula nemo. & i n r c - gul.aftus legitimi, in quo tu ctiá reproba Alciati interpretationem lib. 3. parerg.cap 2 .ex . d.l. nemo alieno, iunflis q u x icripfit AEgidius Bofiusin fuapra- éíica.tic. an in criminalibus pro abfcntc & c . numero. 4 . & .y . Marünta in prafli- ca.4.partc. i .d.numero. y4. Antonius G o nicz.j . tomo. cap. 1. numero. 1 3. Clarus. lib.7.$.fin.qu.xft.29.prope fin.iSc.l.ri maritus.y.C.mandati.Sc. 1.3.$. adquircrc.«Sc. l.feruus.7.cumibi not.itis. D . dcbonor. pofTcíT.

4 t Sciendum item cfl , fuiflc peculiarem quemdam adoptionis modum , qui ex S.C.Sabiniano c x tribus maribus dicebatur , cuius luflianui meminit in, $. icd ea omaia.13 . Inllitut.dc hered. q ux

a b in te ft .d e fi& in .d .l, cum in adoptiu js. $.quy au tcm .C .h o ^ tit.q u o d S .C .e iu iqu e origihem varié ex p lic an t T h co p h ilu s,& nouiorcs iii.d.$. fed ea omnia. Hoto- nianus dc S .C . verbo. S iC . Sabinianum. Ant.Augiiftinus.de legibus & S .C . pag. 209. Conanus. l ib .2. com. capit. 1 y.numero. I a.Cuiacius in.l.fin.C. dc decurionibus lib.x.Alciatus lib. 4. parerg. cap.3. Balduinus in princip io . Iiiftitut. de ex- * cufat.tut.Rcuardus dc author.prud. cap. ó.conducunt qux fcribit Pinelus, «8cab- co relati in rub. C . de bonis maternis.2. par.numcro. 1 3 .cauebatur autem eo S .C. vtfiquis vnum cx tribus fratribus maribus adoptaret quartam bonorum fuorum lartcm ei relinqueret,quam fi non rc- iquiflet , ipfunmict S. C . adoptato ad-

uerius eius qui adoptauit herctles ad eam petendam aélioncm dabat: quod tamcn poftea a luftiniano emendatum fuit. d.$. fed ea.&. d.$. q u x autcm.origo vero huius fenatus dclcendit ex quadam Platonis legc cuius ipfe meminit lib. 14.dc legibus dialogo. 19. qua cauebatur liberos mafculos habentem , prxter vnum teneri alios non habentibus in adoptionem dare.retulit PetrusGrcgorius.z.p.Synta gmatum.lib.x.cap.6.nu.jo. f Aiia adoptionis fpccies peculiare no mcn habet, Sc dicitur adrogatio , eftquc cius qui fui iuris e ft . l .i .& ia .fupra . cod. ex qua colliges legendum, adrogatio, Sc adrogatus, qu.afi adoptare rogatus , non arrogatio feu arrogatus , vt viri eruditi obieruant. H x c coram populo antiquitus fiebat 1.2 .C. eodem. Calatis comitijs letundum Alexandrum ab Alexandro. Iib. 4. genialium, cap.3. vt c x alio ciiifdem Alexandri loco lib. 2. cap. 8« conftat,egoexift imo calat is comitijscau fam adrogationis cogiioici,nequa calumnia , nevc quis dolus cornpofitus in ad- rogando fui iuris homine adhiberetur, vt ex Alexandro. d.cap.S.conftat, & C icerone pro domo fua. ibi. quid eil hoc ius adoptionis, quia in eis comitijs de f.icris, item «Scijs quibus facra perficerétyr agebatur , vt conflat ex Alexandro, d. c.8.&.d.c.3.AgclIio lib. 1 y . iiocl, Atticarum, cap. 4 7 . nomen autem Iaera , paternam potcftatcm fignificarc & comprehende-

,tc colliges ex multis q u x fctipfit Pinelus


I Ius in rub. C . dcbonis mat. 2, part. nu-mcro. 4- igitur 8c curiatis comitijs filius

I poterat adrogari , vt ex Alcxand. d.c.I 8. Asellio, lib.y. cap. 19. notant Baldui

nus inScxuola pag. 130. llebardus. bb- y. varioru cap. 1 2. & dc authoritatc pru d e n t , cap.6. lacobusCuiacius lib. 1 a.obfcruat.capite. ly . eius vero hxc erat formula. [ Felitis iubeatis Vtt Lucius Falernis Lucio Titio tam ture, Itgeque fiUus fibi fiet, quam [tex eo patre matre que familias ciiistia-

I tus ejjef, vtiqueei vttx nccifqne poteftas fietytt pariendo filio efi, hoc ita y t Aixi, tta yos Quirites rugo. 2 Quamuis & per x q m - pollcntia verba faéfasadrogationes commemoret Cuiacius.d.cap.iy. in qua formula ea verba [iurelegetju! J fic explica, i«rf,icilicct, Pontificio. Lege, lege adontio- nis. E x Cicerone iam relato ibi. [ Nego idam adoptionem iure Pontificto ejfefailamj ik ibiC legitimo & Pontificio ture quara- í«r]íic inteliiges tex .i i . l . f i is qui nepotem.44.infra eodem.ibi [t/rre/egti ] vel vt emendatiores Codices habent, «Sc notat Balduinus ¡11 Scxuola , pagina. 1 3 1 . C iure Itgeque ] vbi huic adoptioni , vt puta aliam fpccialcin vim habenti maius p rx - flatur vinculum , ficut duo iura vno i o - lent ciTe fortiora. Hodie tamen poft legem Regiam, cuius mentio eft apud V I - pianum in.l. 1. D .d c conftitut. Princi- pum. Couarruuias Prafticarum quxft . capite. I.lib. I .variarum, cap. 16 . Lu do- uicum Carond. lib. i . verofimil. cap.2. Aiiend.muin dc cxeq. mand. capit. 1. «Sc Grcgorium Lopcz. in l . i . t i t . i . verbo. laig.vifej.part.2.«Sc alios quoS retulit P e trus Brofeus in not is ad. d. 1. 1. ian: prin- tipis autoritateadrogaiio fit, 1 .2 . in principio.(upra.hoc tit. poftrcmo vero apudiii.iaiih.itn.li Ptxlklein prouincixI.2 .C . liot tir. vbi coram eo faciam ita firmam t'ílc acfiper populum iurc antiquo faifta luiliet.in poilcrioribus verbis docet Im perator.

6 t Illud autem , 8c antea quam hincabeas ineininiiTe iuuabit, fuilTe 8c p rx - tcr liipenorcs adoptionis fpecies, aliam qux teftamento fiebat, cuiiiquis vidcli-

' ttt in co in bona «Sc nomen telfatoris Vocabatur , ideft heres (cribcbatur , «Sc

'4. nomen tcftntoris ferre iubcbatiir , cuipracepto parendum erat adira liercdi- tJtc,rnniil ac nomine, nifi famoluin cf-

lop D e Adoptionibus. IIOfet , vel q u x alia eius rcnjittendi caufa fubcflet 1. faila. 63, $. Si vero nominis. D . ad S. C . Trcbell. cui adde Ludoui- cum Molina.lib.2.dc Hifpan. priinoge- nijs.cap. 14. per totum, huius adoptionis illuftria exempla lupe apud V clleuin Paterculum, lib. 2. Eutropium. 7. Suetonium in Tiberio , Ciceronem in Bruto, quorum Cuiacius meminit lib.7.ob(er. cap. 7 .verum enim vero , quia adoptio duobus tantum modo fieri poterat modis, Populi vel Principis aiitoritate,¿k magiftratus imperio , vt paulo fupra diximus, fiquis ita adoptaretur in nomen & familiam tcftatons non iiire adoptabatur, quia legati verbo in ea lege. x n . tabularum q u x teftamentoruni.;ius & Iibcitatem conftituit.cuius fragmétü cxtat apud VJpianum in.l.verbis legis, i :o .D .d c ver bo. (ignificar. ik alios quos retulimus in dilpuratione de mor.a.numero. 202. adoptiones non fignificátur,Quare quemadmodum curator tcftamciito datus a p rx- tore confirmatur, ira adoptio non iurc faila , veluti tcftamenro a Populo vel Principe confirmari oportebat: quemad modum etiam 8c cum focmina adopta. bat l .adoptatio.38.lnfr.co.l .f i fufpcc'la. $.fin.D.deinoft'.l .cain quam. adfi. C. dc fidei commifT. obferuant noniores. in.$. focminx.Inftitut. codein tit. Rebard. lib. y.varior, capite. 12 .Cona.lib. 2 . cap. ly . numero. 6. Cuiacius ad Vlpianum.vit.8. Coraf.in.I. nam ic foeminx.fuprafioc tit. Per.Greg.d.2.parte lib-xi cap. 6. gumc- ro.6.iScnumero.2 i.quod noiicalluit I.i-lo hic.numero.2. in principio inepte Agel- lium iam relatum reprehendens. Fuerunt prxtcrea apud alias gentes mgltipliccs adoptandi fo rm u lx ; apud Hcbrxos refert lofcphus. lib. I . antiq. cap. 1 y. apud Aflyrios Berofus. Iib,, y. deflorationis. Diodorus Siculus.lib. 4. apud Francos. Tritemmiiis libro Breuiarium Annalium Francix in rege. ya.apud Longobardos Paulus Diaconus.lib.6'. degeftis L o n g o bardorum capit, i y.ic apud diiierfas ali.is gentes refert Piteus. hb. 1 . aducrfarioru capite, i.■f H x c generaliter de adoptionibus di- £ta efle iufficiat, verum quia Vlpianus inhoccapitc deadrogatione ag it ,d e ca nos paulo attentius quoque agamus,Igitur v t c x Alex.iib Alexádroíupra.iiumc-

D 4 'ro .y .


y '

S 'í'i.if

4 ’

L-

i* I>fe

' 1«

■üI",:;'»’!

(■.

ni Lib.I.Inílitutionum.Tit.XI. 112ro. y. infinuauimus , pupillorum adro- gationcs non paísint admittenda: erát, fcd przuiacaulaccognitione,& his confidcra tis quat L C . Vípianus aducrtit in. l.ncc ei.i7.$. 1. íupra.h.t,& Marcellus notat in. l.non alitcr. 18 . ftatim fcq.h.t.áquibus lu ftinianus habuit in.$.cú auté.Inft. codem l i t .A ab omuibus.l.4.tit. i í.partit. 4. fleque eft intelligendus T c x . in.l. caufa cognita.40.i11 princ.D.dc vulgari.8c in.d.l. ncc ci.in princ. A.in.l.fi patcr fam. 1 y . in. í.fi.fupra hoc titulo.

I t Sciendum ítem eft,adrogatúfluc maiore flue minoré olim omnia bona fuain drogacoré patrc tráímittcrc (hodie quoad vlüm fruftum) & i n poteftatcm eius tranlire,tcx.in princ.Inft.de acquiíitionc per adrogationcm, & quod amplius eft poíT.fine apprchcníione.l.fi adoptauero. ló .D .dc precario, cuín igitur in alienam familiam tranfitum faccrct capitc minuc- batur.$.Minima.lnft. dc cap. diminut.l. 3.iiiprincipio.l.fin.infine.D. cod.l. non facilc.4..adíi.vcríiculo./if». D.dc gradibus VJpianusinfragment. tit. x i . verficulo. minima, fleque intclliges T c x . in . d.prin. iuft.dc acq. per adrogationcm. Verüm quia hinc A illud oriebatur, quod fi maior tcftamentü ante adrogationcm condi diíret,aut minori pater naturalis tabulas pupillaresfcci(rct,qu* ipfius fili) tcfta- mcntuin funt.l.patris A filij.20. D. dc vul gari.T cx .in principio A i n $ . qua ratione Inftit.de pupillari, capitis hac diminutionc irritum fiebat.Tex.in.$. non ta» men.liiftitut.quib.mod.tcft.infir. vbi diximus.d. 1. ncc ci.$. cotum fupra hoc tit. nec id folum veru n A legitimarum hereditatum ius an\ittebat,ami{Ta agnat. tex . in.dprincipio.lnftitut.deacq.per adrog. 1.capitis diminutionc. 1 1 . D.dc fuis A legitimis.l. 1 .^ . capitis. D . ad T crtu ll .J . (ciendum. Inftitut. dc S. C . Otficiano.1. Tutelas. 6. D .d ccap i. diminut. quam explicant A n to n . Goueanus. lib. 2. le- Aio.cap. 12 . lacob. Cuiacius in notis ad V lp .t . 1 1 .vcrficulo.cxcepta.Em. Suarez, lib. I .obferuat.cap.3 .Hotom. in.$. vlti- mo.verbo.O'«i/»i.Iiift.dclegit.ag. tut. Bal duinusinScocuoia.pag. lyS . A a d leges. xii.tabul.1.2 2. Contius dc íúcctíT. abintcftato.p.71 .Ne impubes iudicij incapax per adrogationcm hereditatem iure natu rat alijs quodammodo debitam adexteros

tranfmittcrec,cautio ab adrogatorc pa. tre defidcrabatur,perquam promitteret reftituturum fe bona illis, ad quos fi adoptio fafla non fuilTet , pcrueiuuta erant; quacautionc A fubftitutis , A venientibus abinteftaro , A libertatibus prolpc- £lum cft.d.l.nec ei.^.corum.^. fin. cum.l. fequcnti A .l .h is verbis fupra. h. t. expli- catConanus.d.lib.2.cap.i y.nuin.i Í . t Hanc cautionem perfon* public* impuberis nomine dandam cffc fcripfit luftinianusin.J.cum autem.Inftitut.hoc. t.M.ircellus autem non publica: pcrfoii* fed fcruopub.cauendqm docct in i . non aliter. iS.fupra.h.t.quibus in locis valde laborat Accurfias,vt qui feruus publicus fit,exponat.T andcm cxiftimat, Marcelli verba[/fr«o p«i/ifo]ideft,tabcllioni,intcr- prctandaeiTe, iu x ta l . f i pupillus. 2. ibi. i feruum publicum apud fratoTem ilibula- ridebcTe~\ D .rem oub. falu, fore. tex . 111. cap.quam quam ." ibi. am feruo publico de ipfius ordinartj mandato, de vlurislib. 6.11C alias obftet tex.in.l. generali. 3 , 0 . dc tabularias, lib. x . vbi fcruos tabularios efle non pofle fcriptum eft. Sed ideft pcrqua ridiculu vt Conan. A G ou ea n .ln fraa d - uertiit.Quare ca opinione. A alia quá icri pfit And.Tiraqueilus T ra f l .d e iu.conftituti po(icfloris .3 .p .lim ii^ ‘one.3o. num. 42.omifra.diccndum eft ; feruos publicos dici,ideft in publicum cmtos, cum enim f iM V ' faepeeucnirctvtpro abfcntibus, au tpu-^ ,^(^ (J p il l is , aut rcipubiic* nomine ftipulari,^ aut tranfigcre oporteret , quod quis p e r ^ alium facere non poterat.l.ftipulatio\R aA f 38.$. alteri. D . dc vcrbo.oblig. diximus, in.^.alteri. Inftit .de inutilibus f t ip u la t .^ huic muneri feruum publicum przfecc-ji^‘ '

» na 11 r»t

i

runr,non vnius aut alterius, fed omniumA fingulorum A publicum A commune, v t pro omnibus A fingulis ftipiilari A acquirere rcflepoflet . hunc T acitu s lib. z.adorem publicum appellat. Suetonius «vua q * ' in Iulio.y4ff«4r(Vim. Iure confulti feruum^*publiciiiA A d e co accipiendae funt. d.l. n o n a lite r .d .I .a .A . d.c. quamquam. >. quamquam. IN que re p u g n at.T cx .in .d .$ .cu m autem .ih i^ í^ y i '[publica perittue, ideft,tabellioni, ] quia quo tempore id fcripfit Imperator l u f t i n i a - . ^ nusArradij conftitutione in.d.l.gencra- l i , feruis afluariorum munus interdiflu fucrat.vtrcccntiorcs notant in. d. $. cum autc Cona.lib .2.cap.a.nu.2.Ant.Gouea-

nus

I If' ■


\

nus lib.2.Icil io .cap.lo.Forcatulus in N c cyomaiit.iuiis.dialogo.9 S.num.3. ficque ¿11 etiá intcrprctáda I.2 .C .eod é .& n5 15 ve vidérur veiba. 1 .7 .ib i .£ eflos tales effiáales [on com fiemos públicos, t it . 1 1 .

part. 7-JO t PrxmiíTa igitur cau fx co g n itio n e ,in

terpofitaquc cautionc,adrogaiionc fa íla luiratcni eiufquc cffedlus oriri rc fo lu it A n d.T iraqucl.in .l.fi vnquam verb o , fufce ptrit libtros.na. 2 1 . C .d crc u o c . donation.

' Antonius dc Pad illa .in .l.cam quam .n u .6 .& .7 .C . defidcicommiíT. declarar A n t.G o racz. I .to in o .cap .9 .n u .i a.ficquc in filio* adrogatos ius v i t x nccifquc potcftas p a rentibus dabatur, v t c x antiqua form ulad nobis («pra nu .7 .relata co lligere licet. 3c latiüs inferius diccrnus.P rx tere a filio im puberi adrogato quarta bonorum patris adrogatoris p rx ftan d a crat c x D iu i P ij conflitutíone T e x . hic. & .in . l.f in . D .fi quid infraud.patr.cum alijs infra referendis. cuius q u artx ra t io S t fundamcntuwi illudfuit,quod cum e x D iu i P ij perm if- fioneadrogarctur pupillus qui nec v c lle , ncc nolle h .ib ct.l.pupillus. 9. D . d c ac q . hered.l.pupillus. 1 89. D .de reg .iur.cu iu f- due xtas q u x vid et non in te llig it .l. i . ver liculo.í)«|j«ííreí.C. de faifa m o n c ta , notat pulchré lacob C u iac iu s.lib .7 . obfcru . ca,18 . ne alias ei dam nofa cflet adrogatio hunc c ifa u o rcn ip rx fta r i v o lu it. Q u x t a men quarta non fem per ci d eb eb atu r, fed itadcmum fi adrogatori p a tri,m ortuo in tra pubertatem filij , filius fupcruixiíTet. alias non ita. Q u x fcntcntia com probari poteft, e x . i .2. ib i. yltimoiudicio. C .h .t .á c ex noftro tcx.ibuimpubeTcrelitíofilio adopti uo Sc ibi.mox impubes decejferit.poñ puberta téautem ratio pr.xftationi* q u artx ceíTat. argum.l. nonnunquam .3 2 .cum fcq. In frah.t. iun ílis traditis per C orfctu m in f in gulari verbo.r<ifif«rtfÍMi. D cc iú . co n f.7 7 . num. 7 . T iraq u elú de n ob ilitate cap .6 . nurn 3 i.M e n e fc s in .d.I.eam quam . num. S idcoque eius príu ilcgiu m ccfTabit. arg. hTitia S e io .8 7 .$ .v fu ra s .D .delegatis lib . 2’ Sc corum q u x ibi B ar. notau it. G a íp a r Cauallinusdc vfuris nu. 3 0 7 . q u o d licéc non ita probet rcfo lu it S a ly cc tu s.in .1.2 . numero.ó.áf in .l. pen . num .y. C . eodem . G te g .in .l.9 .t.7 .p art.6 .cu i fcn tcn tix ada ptádaeft.l.8.f»M d.p.4 ./ ,7.W .2 2 .íií.4 ./brí,

H is f icv e lu tiin m o d u m p r x u ix cur

i'3 D e Adoptionibus.’ ’c. ' Í14iufdá in fp cflio n is p rx m ifs is , fummariu V lp ia n i in hac l.fi adrogator. D . dc adoptionibus c f t , n iortu op atre adrogaiorc, & m o x filio im pubcrc,Iiercdes patris heredibus filij bona q u x filius patri q u x fi- u i t , & quartam partem omnium bonoríí patris rc ftitu e rctenentur,-nifi filio in ca fubftituiíTet p a tcr.q u x fub llitu tio pupillaris d ire¿la non íidci commiíTaria admit titur. q u x oninia & i n nepote adrogato proccd unl.confonat te x .in .1.8 . tit. 1 6,p.4 .1.9.t it . 7.p .6 ,1 ,7 .tit. 2 2 .l ib .4 .fo r i .& e x p licant iam rc la ti,5c,infrá referendi.

s i f Sed pro dubitandi ratione centra no f t íu m tc x .& conclufioncm e x eo d efu m - tam , Sic argum entor & in prim is contra tcx .ib i.fcfred íí, 3cc. quibus vcrbis probatur heredes patris adrogatí filij bona ci v c l heredibus cius,re^/fwtre deberé : A u t n o fte rtc x .lo q u itu rd e heredibus fcrip tis in te fta m e n to in q u o filius adrogatus inftitutus fu it,aut ii iq u o fu it exheredatus, aut in quo fu it p rx teritu s , nullo m odo prfcccderc p o te ft ,e rg o , & c . P ro b o m inorem ,non loquitur V lp ian u s in tcftam en- to in quo filius fu it inftitutus (v t pgtarüt R ayn er.ác A lberic,)qu ia hoc caíu adroga tus tráfm ififlét hereditate c x potétia fuita t is jc x regula l.apud h o fte s .S .C . de fuis & leg it.rc fo lu it M cncfcs in .l. cá quá. n u .7 ,C , de fideicóniií!.cuius cótrarium n o ftcr tex .d o cct,m ax im e in vcrbo.re/i/rwerf.Prf tcrea n5 loquitur in teftam éto in quo fu it exh ercdatus(vt poft F u lgo fiü , ftrenué dc fe n d itIa ío h ic ,n u .i2 .)q u Í2 alijs pluribus om ifsis fundam entis m áxim e te x . in. 1 .2 . $ .ícd fi cx tra n cu m .D . dcvulgari.cofidero quod cum e x tali exh eredation e 8c exc lu fione etiá quoad quartá ¡ngens ratio dubi tádi o riri p o ffe t, an nihilom inus cxclu fo accx h ere d a to co p ctcre t.V lp ía * huíc dub io fatisfacit,nc alias fundamcntú in tentio n is omifiíTet , arg .l.eg i tccum ,.26,D .dc ex c cp .rc iiu d .l.itcm a p u d Labeonem . 1 7 . $ .A it P r x to r .2 . D . de iniurijs. C o n fid c- ro v lteriüs form am , 1. infer e x te ra . 3 0 .D . dc lib cr. & pofth . quoad exh ered ation em faltim ccfrare,cx co quod ipfius fi li j iniuria cft.hPapin ianus.8 . in prine. D , dc inoff.teftam - declarat A rc ti, in .l.filiu» fa m .D .d c acq. hered. D ecius in ,l . 1 .2 . leél.num ero. 7 2 . C . qu i adm itti. A t le x iniuria notatum filium fine rem edio relinquendo > v t in .d .l.P ap in ian u s.$ . fiquis

P y iropu?


115 Llb.LInftitútionum .Tk.XI. ii6

1.«»*

%

tú:

i#.'» I " ■•!*

u -1 .• •- I I

A. a . .L4 i'» '

■A«ii.

i*

impul'cs.agnofcunt omncs.refett aliquos f c id . Minchaca. defucccIT. crcat, J». 20. numero.202. quod induélum eflct in fauorcm fili) iii cms odium rcrorquerctur contra l. quod fauorc. 6. C . de legibus. Denique non loquitur in teftamento in quo íiliusfuitprxtcritus, quia illudnullum cftct , reíoluit And.TiraquclIus.in. d.l.fi vnquani.verbo.//«/ffpír/t ¡iberos, numero. 20. C . dcreuoc. donat. hincque ñeque hi heredes patris, heredes dici pof- fcnt.arguincnto.l. 4.$. condemnatum. D . de rc iudicata. nec tune filius lolus fucccderct in quarta, vcrüm in omnibus bonis.cx rcgula.J. i . Inftitut. dc hercd. q u * abintcft.iunrtis traditis fupra numcro.io. in principio. Nec pupillaris íubftitutio poflet valere.$.libcris.Inftitut.de pupill. iicc fidcicommiflum.l.fi vcritas.23.C .de fidei commiíT.contrarium vero hic cxprí niitur.ergo,&c.

13 t Secundo contra noftium tex. dum probat filij adrogati bona, item & quartam partem bonorum patris adrogafo- ris filij heredibus rcftitucnda ciTc.Sic argumcnror , aut heredes filij erant cx teftamento, aut abintcftato.Non cx tcfta mento quoniam hoc cafu decederet filius cum duobus teftamentis , & duobus icparatim heredibus, quoties adrogator pater eifubftituilTct,quod vtiquc eft con tra 1 . 1.8c.I.D.de iniufto rupto, cum pluribus a nobis adduftis in. $. poftcriore. Inftitut.qnib.mod.teft.infirm. non abin- teftato quoniam Si hoc cafu pupillari fubftiturivinc quoad quartam faila decederet filius pro parte tcftatusSc pro parte inteftatus quoad alia bona,quod ius no ftrum non patitur. 1. ius noftrum. 7. D . de rcg.iur.cum alijs late adductis, in. $. hereditas. Inftitut. de hcrcd. inftitut. ergo nullo modo procedit tcx . neqac cius conchifio. Prxtcrtanam heredes ex teftamento habere non poile ex eo confir- niaturiquoniarn cum impubes dcceflerit, vtconftatcx tcx.noftro ibi. mox impubes dectftrit,Tcilari non potuit.$. prxtcrca. Inft.quib.non eft permiiT.neq, prxtcrca illos potuit habere, quos patcr naturalis, ci pupillariter fubftítuédo,dcdillct,quo- niá CÜ pupillarisiiibft. filij teftani. fit.1,2. in prine.1.patris (St filij.30 . D . de vulgari. T e x in prine. Sc. §. qua ratione. Inft. de pupill. teftain. aulcm adrogatione irri

tum fiat.$-non tamen.Inft. quibusmod. teft.infirmcnt.Tcx.diif. in.l. q u icx liber is .x i . j . teftamento. D.de bon.poflcil.lc- cund.tabul.teftanicnto confcquciis eft eu heredes habere non poiTe.

1 4 L Tertio contra tcx.dú probat, fubfti- tationé qua patcr adrogator facit quoad quartam partem quam ex bonis cius con- Icquitur adrogatus, admitti, non quo ad alia bona,Sic argum.idcm operatur fiélio • incafufifto quod veritas in cafu vero.l. filio quem pater.2 3. vbi notat Bart. D . dc * liberis.& pofthu.Óc in fpccie probabis cx prine. Inft. h.t. & ijs qux late fcripfimiis iupra.ex.nu.2.Sed filio naturali impuberi fubftituere pupillariter quoad omnia bona pater potcft.tex. in .l.2. in prine, cum alijs ibi.D.dc vulg.tex.in prine. 6l toto ti tulo.Inft.de pupillari,5c cocafu non tatú patris fed ctiá filij bona ad fubftitutü pet tinct l.fed fi plurcs.x.$. ac! fubftitutos.D. dc vulgari.quinimo 8c in hac eadc fpecic, ad fubftitutü adrogati bonaprxtcr quartam Diui Pij pertinere docct.I. C . in. d.l. Icd fi plures.$. in adrogato. D . dc vulgati crgo.&c.

ly t Quarto contra noftrü tex.<oniun£la interpretatione cÓmuni exiftimantiu in co,filiü exhcicdatü aparre fuiflc,quá ner uoíé defendit lafo.nu.i 2.8c laté nos infra ad. I .obijcio difficilem tex.in.l.2. $.fcd fi extraneum. D . devulgari. vbi ira dcmum adrogatofiliopoteftadrogator patcr fub ftitucre fi eum heredem inflítucric; cuoi ergo conditio inducat formam , & debeat iuxta eam omnimodo impleri .h qui hered.44 .1.M xuius.sc. D dccond. & d c m . conlequens eft non aliter poffe patre filio fubftituere, quá fi cü heffedc inilitucrit. Qjiod & ^pbari videtur ex eo quod iu veri.prxcedeti de nepotibus legi timis & naturalibus quibus patcr iubfti- tuit,loques Vlpianus ait, iiiftitutionc vcl exheredatione fufficere,fubijcicii5 in filio adrogato inftitutioné necclíariá. vnde cx illo tcx. Alber.& Ray.hIc.Sociuus ibi.nu. 3.5c.7.Ripa.nu.2Ó. putauerimt exhereda to filio adrogato non poiTc pupillariter fiihftitui ergo neq; quoad quartani Diui P ij valere potuit in noftra lege.

I 6 L Quinto contra textum.ibi. Moxi»;- •pubesdecedat. Coniunfto.vcrficulo. Etdi- ttndum , eirf. Quibus in vcrficuHs p ro batur adrogatuin impuberem quarrain

non


n/ ■ De Adoptionibus.’non a<Fnitain ad fuos heredes tranfmi- hlTe. Obijciocum Bartolo hic numero. 9. decilionewi tex . in .l . vnica. In no- uiisimo. C. dc Caducis toll. 1. fi auia. 6 .1. quoniam tororcm .7.C. deiu. deliberan- di.1.2 tir.6.1.34.tir,9.partita 6.quibusdo ccniur hereditatem non agnitam ad hered e s tranlniitti non polTe. ergo neque hic potuit quarta tranlmitti.

1 7 -J- Sextocoiura n o ftru m tcx .ib i .^ a r- tsmparte^.Coniunfta. 1. fin. 'D. fiquid in

* fraud.patroni.1.9.tit. y.p.6.quibus cauc- tur , vt ex bonis q u x mortis tempore illius qui adoptauit fuerunt, quarta pars ad cum qui adoptatus eft pertineat. Sic argumentor, non debet adrogatus plus icrciperc quá naturalis, argumcnt.l.qui Kibeiit.3.D.detutelis.d.l. filio quem pa-

tc r . i j .D .d e lib eris & pofthum .reg. capit, cum Bertholdus. iS .vcrficulo. Licet AHXtrn. Dc reiudicata: Sed naturalis folum percipiebat quartam partem portionis ab inteftato proucnturx. 1. parcnti- bus.S.C.de inoff.teftamento notat Claudius Traft. legitimarum articulo. 4. in principio.Minchac3.de fuccclT. creatione.$.2 0.numcro 2 10. cum alijs. ergo nec adrogatus quartam omnium bonorum de ducet.

1 8 1 Septimo contra noftrum textum & quod pater ncc quoad hanc quartam pupillariter fubftitucrc poisit , fic argum. Pupillaris continet vulgarem.l. iam hoc iur.4.D. de vulg. fcribit Charondas hb.2. vcrofimiI.cap.i3.ForcatuIus in N x - cyomantia dialogo. 24. numero. 7. Sed vulgaris in hac quarta fieri nequit v t cum alijs iuxta communes opiniones rcfoluit Antonius G o m cz . i . tomo, cap.3. numero. 17. C o fta in capitc. S ipatcr .2 . parte verbo.dciifx.numcro. 3 .& -4 . de tc- ilamen.hb.6.cum grauamcn c x ca oriatur , quiafuitas tolhtur.l. fi filius heres. 16 .D.de l ib .& pofthum .l.& fi fine. 8.$. fed quod Papinianus. D . dc minoribus, cum alijs ex quibus fuitatcra datione iub ftituti vu lgan s, tolli iuxta magis receptas (cntentias firmat Antonius G o m cz . j- cap. 13. numero. 17. Cofta in.capite.fi pater.I.parte, glofta./i decederet, numero 9-dc tcftam.lib.6. Peralta in.l. cum patronus.numcro.24. D.dc leg .l ib .2 .M in- thaca dc fiicceir.crcationc.$.2 1.num ero.

I 83.5c fictranfmittendi aufertur potcftas & potentia, q u x c x fuitatc defccdit iuxta communes opiniones , quas qiiidcmre- foluit Antonius G o m cz .d .i . to m o .cap.9 . numero. 34. imo 5c c x quolibet alio capite obtacitai^ huius fuftitutioniscon ditionem ; in qua tranfniifsione intcrcf- fc 5c commodum dcfun¿li confidcratur 1. Pantonius. 86. D . dc acq. hereditate, ergo ex his ncque pupillaris in hac quarta fieri poterit argumento.!. Oratio. 16. D . dc fponfalibus.l. illud dubitari. 77 . D . dc acq. hereditate. 1. fin. C . dc reb. alien.

1 9 1 Oftauo contra noftrum tex.in vcr- ficuio.CxtrrNm. ibi. quia hoc no» iudicio eius ad eum peruenit, úre. Si teftator filium in quarta inftituat eam iudicio tcftatoris capit. Auth.vt cum dc appell.cognof- citur.$.aliudquoquc capitulum , in principio collatione. 8. ergo contra noftrum textum.N on o contra generalem fentcntiam huius textus qua probaturpupillarcm iub- ftitutionem non trahi ad vniucrfa bona pupilli; Sic argum. ius noftrum non patitur eundem in paganis 5cpro partctc- ftatum, 5cpro parte in tcftatumdccedc- ic.I. ius noftrum, 7 . D . dc rcg.iur.^.hc- rcditas. Inftitut. de hered. inftitucnd. Sed hoc cafu filius decedit tcftaius quo ad ^quartam, quam habet in bonis adro- gatorii cx conftitutionc. D . Pij.intefta* tus quo ad alia propria bona quia ad ea non trahitur fubftiiutio : ergo vcl pro parte rellatus , pro parte vero intcfta- tus decedet , aut pupillaris omnia bona continebit.

Decimo ex Bar. numero. 8 . opp. 7 . 5c numero. 1 1 . opp, 1 1. fic argumentor . Filius adrogatus habet hanc quartam partem non iudicio reftatoris , Icd e x D iui Pij conftitiitioiic, tex.hic vcr- f icu lo . Caterum . ¿ . L fin. D . fi quidin- fraud.crgo non poterit ci in ea fubftitui c x regula.l.abeo.C. dc fidei coniin. His explicatis difficultatibus, 5c V lp ian i hoc rcfponfum , 5c qux iuxta cum Battolus fcripfit fatis intclligcntur,5c quid is no- ftcE. labor prxter alios ad hanc Icgcm aftc ret res ipia oftendct.

2 0 1 Quibus tamen non obftantibus pro pofita c x noftro .Tex .conclufio verifsi-

ma

'118


np Lib.T. Inftitutionum.Tir.XÍ. no'■1

J

I t

'"'iX

’• r*

ir

I ^I nv r

maeft.probataquccx i jsq u * diximus fupra maxirnc num. lO- & inferius in pro grcifu dilputationis docebimus. Illud au tcm m primis explicare oportet quod ab viiiucifis hic valde diiputatur.nunquid adrogator pater tellaniMto faftodccef- feric’ An vero ab intdtato ? Qua in rc quicquid nonnulli coiitroocrtant verius ell tum dcccísiíTc tellato.co quod V lp ia nus cius heredes bona reltitucrc debere A p rz tc tc a quartam partem docct, fane quamuis verbum heredes ad caufam quoque intcllati pertincaeargumcnto.l. Icgc obuenirc. 1 30. D.dc verbo.fig.l. ca vero.3.$. dc illo. D. pro iocio. frequentius tamen iusteflati demonflrat. verbis legit. 120. D.de verbo, fignificatiónc & totos Tratlatus D c hcredib. inftituendis. P rztcrea cum pupillarem fubllitutioncm filio adrog.ato patcr fecerit hic.vcrficu-lo. Sedatttmpubtri. Confequcns eft, cum obijflc tcftató.l.2.$. quifquis. D.dc vulg. Dcinde quia fi intcllato dcccfsiilct pater , adrogarus filius tamquam fuus e x te ris cxclulis fucccderct, T c x . in principio quib mod.tcft.iiif.coniunifto. $. 1 .In - llitut. dc hcrcd.qu* abintcft. ncque naturales filij & legitimi ci impedimento efic pollent, tum quia fi pater eos haberet , adrogatio nifi cx caufa non fieret.1. fi patcr. ly. $. in adrogationibus. 1. nec ci.i7.$.eorum fupraeo>cum etiam , quia illis extantibus vna cum cis adrogatus fiicce(si(Tet.rcg.$'adoptiui.Inft.dc cxhcrcd.liberorum,

a I f Sed tunc grandior difficultas infur- g i t , an ineo adrogatus filius, inftitutus aut prztcritus, an vero exheredatus fuerit ? propter ea q u * retulimus fupra. numero. 1 2.c x quibus conuinccbamus in fpccie noftri tcx . ncqucinllicutum , ñeque exheredatum , ncque przteritum cife pofle propter omnino repugnantes regulas 8c principia^qu* vtcftugiat lafo hic,num. i a.verliculo.lrrm pstr/l,nofliurn Textum inadrogato emancipato interpretatur,co quod is,ncquc inflicui ncque exheredati debeat,quia loco extranei cll, $.adoptiui. Ihft. de exheredatione libero rum.$.minus ergo.Inft. de hercd. quzab inteft.def. cui tamen adbucquarta debetur fi fine caufa emancipatio fiat. $. item no aliter vctficulo-Scd fi dtctdtns. Inft.

h . t . Sed quam h z c interpretatio fitab- liirda nemo ell,qui non videat.tuai quia Vlpianus de adrogatorc patre, adroga* tocjiie filio a g it , A difput.it, q u x dilpu- tatio per emancipationem diifoluta adro gatione inepta eftet , perinde cniin eft, ac fi fafla non fuilT t. d.$. in inusergo.A induccs.l CÚ in adoptiuis. i o.iii principioC . h .t .tu m ctiam quoniam cum V lp ianus pupillarem fubftitutionein faflam afferat, verficulo. Sed 4»ñapwLri.patriam poteftatcm ncccflario prxin itt it , I.2, in principio.D de viilgari.tex.in principio vbi late diximus.Inftitut, dc pupillari.late tradit Eman.Cofta.in capite fi patcr. 1. parte verb o , habens, c x numero, i . dc te- ílam.lib.ó.Deindc fcrupulum inijcit ver- ftculus. M ox impubes decedat, qui in emancipato,nihil notat.quocunquc cnim tempore decedat, fi fine caufa emancipatur, quartam Imbet. d. verficulo. [ed f i decedens.

32 t Quare frequenter in eam a plcrifquc >ituni eft fcntentiani,vt filius in hoc capi

te prztcritus fit.Ita rcfoluit Accurf. Inc. vetbo4d«pri«o. A in .d .^ . ite nóaliicr.ver. fx/»erf Í4»frít,defcnduntque Albcricus. A Raynerius. A poft antiquiores Salycctui in.1.2 .num. 3 .C.cod.idcm A Fabianus m auth.nouifsima. C . deinoffitiofo . V ual- dcn.dcfuCcelT. ab intcftato n. mero. 56. Crotus in repetitione, cap. Raynutius, col.34.verÍ!Culo.T?/tr»>#fa//jí. Pro qua fcii tcntia priiiib facit , eum dici prxteritum qui ncque inftitutus e ft , ncque cxherc- datus.$.eadcm.lnftitut.de hercd. quxab inteft. defer, quate cum hic ncque inftitutus , neque exheredatus proponatur fi lius, eum fuiffc przteiitum confcqucns eft.Induci deinde potcft textus, in. 1.2, §. I . D .fam .hcrcifcundz.Vbi exprefle v|. detur idcm Vlpianus probare, adrogatum ciiicx Conftitutione Diui Pij quarta debetur, ncque heredem , neque bonorum poffcílorcm cfle , ideoquevtile fam ili* hcrcifcund* iuduium neccffariii, plane eiirefluni admitrcretur fi vcl ex teflamcnto , vel ab intcftato filius in quarta fuccedcrcc . d, 1. 2. in principio, cum ergo neutro iure , fuccedat, impune potuit p r itc r ir i . Cui interpretationi non obftat fi obijcias , fiho adrogato piztecito teftamcntum nullum


121efle, ex reg.tcx. ín principio Inft. quib. inod.tcftain. infirmentur, vbi eius agna-

quafi itcr

D e Adoptionibus. 122

tionc teftamentum antea faíluin , fuo agnafcentc,rumpetur, ergo fimi nullum illud crit . in quo prxtcritus fit T c x . in principio coniuníio. adoptiui. Inffit. dc exhcrcdaiionc liberorum. I.

• non putauit. 8. f . fiquis emancipatum. D. de bon. poflcíT. contra tab. 1. filio quem pater. 23. D .d c lib. 8c pofthumis. not.it gluíla in rub. C . de pollhu n. hered.inlt.Qi'O'd^ni rcfpoiidco nullum te- flamentum hic effcflum non fuilTe, quia mox impúbes deccísit , ideft, antequam illud nullum diceret. Plañe hoc ius dicendi nullum teftamcntum ob prxteri- tionis vitium ad heredes non tranfmitti, docuit Bald.in .1. fi. D . ad Tertullianum iden\ in.l. 2 .adfí. C .d e líbcris praeterit. Alcxand.in.l.cum in antiquioribus, C. dc iurc delib. 8c indc cum myfterio V lp ia - nus mox impuberem deccísiftc fcripfit, hoc-eft antequam ius illud proponeret, autad heredes rráfmittcret.Prxterea pro hac opinione expendo fubtilíter pofte- riora verba noftri text. ib i . [f/xc autem omnia dicenda funt,fi/te iniocum filij,fine in lo- cumnepotis aliquem impuberem adoptauerit.^ Qux generaliter ad lupcriota funt referenda, caque pariformiter terminare dc-> bent,arg.l.iam hoc iure.4. D . de vulgari, notar Dcciusin.l.in teftamento. nu. 8 .C . demilitari. Sed nepos impune prxtcri- tur Tex.in principio vcrficulo.5ed«8«if6 ¿e jiliíbus. Inft.^de exhcred, liberorum. Notat Veroius in cap. Raynutius.|numero y2.de teftamentis.Minchaca dc lucceíT. creatione.$.20.numero y .8cnu.iS. 8c. nu.i9.Coftain.3.$.p. nu. 26. 8cin. i .c a p .p . vcrbo./n re certa num. 1 .Forcacuius. díalo • go.35.ergo 8c filius.Qgodíi q u x ra s , cur patcr adrogator impune huncadrogatum íilium prxterire pofsit i Cum 8c iura fui hcrcdis habeat vt fupra diximus.tum, quia fucceísioncs omnes mutux rcciprocxcíue eílc debent, notat Antonius G ó m e z in.l. 9.Tau.num.48.Didacus Perez in .l . i . tit. 2.1ib,y.ord.vcrbo.iWj«d4í. fol. 100 . quare cum pater huic filio non íuccedat. 1. non aliter fup.eodem nccjue impubes ci fuccc- dct,notat Salycct.in.d.1.2. num.3. C.eod. cum ctiam quia omni cafu filius hác quartam non iurc fuccefsionis , fed tamquam IS alienum cap¡t.l.Papinianus.8.$. fiquis

impubes.infinc.D. dc inoff.tcftam. notat Goucanus in.l.fed 8cfi plures,x.$.inadrogato. D-de vulgari.Rod.Suarcz ¡11 .1. quoniam in prioribus, ampliatione. 7. mim.I y .col.3.Cofta in.l.qui duos.$.cum in bel íb.vcrbo.Po/tCíimort/n.num, 4. indequeius dicendi nullum ei non competit. Conli- dero ctiam 1, iam dubitari 8y. D .dc hered. inftituend. vbi quia inftitutus íüb- conditione/í W « ít , íupcrflué fubcontra- ria exheredaretur,impune prxtcriri poteft.

2 } t H x c licét probare videantur filium in cafu noftri Tex.fuiíTe prxtcritum lon- gé tamen verius firmo,cum exheredatum fuiíTe: quod tamquam iieceíTariú omnino conumccs,cum enim fuus fit, vt late fupra diximus num. 10. 8c in propofito notat loan.Orofcius.bicnum. 14.8c num.iy. 8c probat T e x . cxpreíTus in.principio.Inft. qui mod. T c ft . infir. ibi.fQ^uafiagfutione fu , heredis.2 Cui non facisfncies fi dixeris , diéfionem quaji improprietatem denotare ; quoniam interdum veriratem e x primit , vt in.l.omnes populi.9 .ibi.[(j«a- f i tus proprium. ] D . dc iuft. 8c iurc.l. i .ibi, quaft deredubia.D.de traníaéf. 1. certi con- diéfio.9.$.fi.ibi.5«4yí»;«í«tf.D.ficert. per. refoluit Horofcius in .d . l . omnes p opul i .numero. 8. 8c in. d. 1 . 1 . num. y. quomodo Hifpani dicimus 8c vfurpatiius verbum como. Cum dictmus , como c'auallero, Quinimo 8cfi denotaret fiílioncm in.d. principio, admittenda cíTct quantum ad agnatione,quia no vere agnafcitur,nó quá tum ad fuitatem, vti refte coníidcrat lafo hic num. 12.quernadmodü.in.i.poñhunio rü.i3.D.deiniuft.rup.8c in.ij.pofthumoifit Inft. de cjchcred. liberorum, ibi. quafi a- gnafcendo fiutit parentibus fui heredes. Ncpos enim quem pater non prxcedit veré fuus hercs e f t . $. ita dcmum, Inft. de hcrcd. qu.x abinteft.def. dicitur enim quafi agnafci,quia non veré nafcítur, quod nliud. agens notar loanncs Robcrtus. lib. i . r e - ceptx leftionis iur. capitc. 2 . pagina 3.8c cxprcíTé probatur in. d.$.adoptiui. Inft. dc cxhcred.lib.confcqucnscft eo prxtc- rito nullum teftamcntum eíTc. Nccfatif- facies íi cum cómuni dixeris,vt fupra pauló ante notabas, ideo nullum pronuncia- tum teftamcntum non fuiíTe quoniam impubes m ox deccfsit;quia contendo iure cl uili nullum vfcíue adco eíTc tcftamentum

inquo


123 Lib.I. Inftitutioñum.Tit.XI. 124

J

i.?i

i5

r v i

in quo filius prxteritus e f t , vt ncc fi viuo parre decedat conualcfcat. T e x . in principio de cxhcrcd. lib.crgo longe minus.co poft patrcui dcfunélo id etit admittcndii, propter dominij continuationemá iurc iá induélam.l.iníuis. I i .D .dc liberis & pofthum.Quod fi itetiim velis,(altiin iure Pre torio hunc teftamétú defendi cx.l. poftlm mus. i a.vcrfic.Idf ercirca.D.de iniufto tu- pto.llcfpondebo neque co iurc id pofle admitti.cum in.d.vcríiculo.ldewí & circa.Sc in .l .f i l ioprxter ito .i7 .D .i l lo t it . ideo benigna interpretatione á prxtore teftamen tum illud iuftincatur, quia filius yiuo patre deccfsit , neminique iniuiia fit; co autem poft patrem defunfto nufquam tefta- incntumhac iiifpccic defendi leges. P r x terea hic iurc Prxtorio tcftamcntum non iuuari conuinccs eo quod Vlpianus heredes adrogatoris bona reftiluturos ait, plane fi iurc Prxtorio tcftamcntum iuftmc- rctur luc.no heredes, (cd bonorum poilcf- fores ciTcnt.$. quos autem. Inft. dc bon. poíTeíI. ergo filius prxteritus non fuir. Quod deinde conuinccs, quia fi prxteritus clfet rc ad intcftati caufam redada, non tantum quartam ex conftitutione D i ui Pij , f c d & legitimam filius haberet.^. At ij qui. Inft. de hereditate q u x ab inte ftaio .def.

2 4 1 Dcindc pro hac parte fubtilitcr e x pendo difficilem T e x . in . l . 2. vcrficulo. Std fi exttantHm.D-de vulgari.iunda dod ri na l .C .in . 1. fi aprimo 8. vcrficulo f in .D . de libcr.Sc poft.&dodrina gloíTx R u b .C . dcpofth. hcr. inft. docentis pofthuiiium per adrogationem agnafci . docet enim I . C . in .d . vcrficulo fin. pofthumum d gradu(ubftitutorum prxteritiim illum ag nafccndo rumpere & nullum facere, que- admodum acfi natus initio eflct , vndc Vlpianus in.d. vcrficulo. StdfitxtraneHm. ciusinftitutionem nccclTario vt fubllitu- tio valida fit requirit.Sed ecce ibi (vt diximus fup.nuniero I 7.) contra eam quam defendimus fentcntiam textum cxprei- ium.vbi non alias,qudm fi prxceiTcrit inftitutio , (ubilitui adrogato filio potcll; cuius difficillimi T e x tu s du di autoritatc maximi viri in nollra legc exheredatum filium non fuiife defendunt , nos tamcn nil remoratur, quoniam animaduertimusc.xhcredationcm in ca Vlpiani fpccic ineptam oinnmo fiicuram,ideoquc infticutio-

ncm ncccflariam. Species h x c cft,extraneus fuit hcrcs inftitutus, 5c poft inftitutio nem adoptatus vel adrogatus loco nep o t is , poft inftitutioncm vcl adrogationcm fiida illi fuit pupillaris fubftitutio, q u x ex interuallo quoque fit,l.fiquis eum.i6 .$ .fin .D .dc vulgari.inhac fpccic inlli- tutionis folummodo meminit Vlpianus,, vt ortcndcret,quod licet adoptione (oleat teftnmentum rumpi.l.ccrtuni.S.D. de in iufto ru p to .T c x . in principio.Inft.quib. niod.tcfl. infirm. fufficit tamen ad tefta- menti validitatem adoptatum vel adrogatuin fuiife inftitutura tempore quo erat cxtraneus.Kfilio quem pater.23.$. 1. D.de lib.óc pofth. Ideo autem exheredationi» non meminit Vlpianus , quia h xc in nepote non fufficerct,ncque a ruptura tcftamentum liberaret, cum extraneus exheredari non poisit. 1. quidam cum filium. i32.ad fin.ibi. res circa extranees inepta. Ü. dc verbo.oblig. & induces.1, non putauit.S.^.fiquis emacipatum.D. de bon. polTclf. contra tabui.quomodo eum textti interpretatur poft A lex . & lafo. ibi. Baldtii.in ■ princ.lnlt.depupill.Coftain .4 .$. p. num. 24 .Et in. I .cap.p.verbo.Haienj.nu.6. quare fi impubes ibi ante tcftamentum fuiíTct adoptatus vt in noftra fpccie quia cciTaret rupturx pcriculu poifct optime exhereda ri,prout fadum luiffe defendimus.

¿7 -f Cui interpretationi 8c ícntentix non oberit fi mihi obijci.as.quod fi veru eft filiú exheredatu c fte , poftct per querela tcfla- mctum rumperc,iuxt:atcx. in prine. Inft. dc inoff. tcftamcnto. Atcjuc ita rem ad cau fam intcftati deuoluere, Sc in omnibus bo - nis patris fuccedcrc.Quoniam eorii omiiTa opinione qui exiftimarút,ideo hic qucre • lá ad heredes no fuiftc tráímiíTitm, quia cu impubes d eccflcritm ox, ea noprxparata eá non tranimifit l.pofthumus. 6.$. fin.cul.íequéti. D . dc inoff.cum ibi notatis,qux maxima ad noftru tex.continet diuinatio né;reípondendii cft,querel3 rcmcdiii fubfi diario efle ci cópctés cui nullü aliud coccf- fum eft.Tcx.in .^ .i .Inft. deinotf. tcflame tovnde cü adrogatus e.xhercdatus ex coii ft itutionc D iui Pij quarta habeat parte oin ii iübonorüpatris adrogatoris,vt infra late dicemus , eanique tamquam x s alienum vindicet.l.t.$.fi impuberi.D. de coi latione bonor.notatcuin multis Em.inucl Cofta in.I.qui duos,$.cum in bcllo verbo.

Pojlea


125 •De Adoptionibus. 126Pofítimortui numero.4. D e reb. dub. iure oprimo á querel* remedio- rcmoucndus eIr.Quam rationéconfidcratin propofito Vlpianus in .l.Papinianus. 8 .$ . fiquis impubes.ibí.f/*«rp«ío rtmouéduipa quettU , cu bahcat qmrum ex conjlitutione Diui Pij. D . de inoffic.iuxta quse ctiam intelligcs tcx . ¡n.d.l.2.$. I . D.fam.hcrcifcúde,vbi ideo vti le non dircflú famili* hercifcund* iudiciü locum habet,quoniam filius non iure fuc- ceísionis,fcd virtute ca\jtionis quartá habet,& quafi * s alicnum cam petit. A f ic fol uitur. I . A 4. argumentum.

261 Non obitat fecundum argumentum quoniam omifla opinione cxilíimantium in fpccie noQra,admitti nonpoíTcin pcrfo na impuberis adrogati defundi teílati A intcílati concutfum,fcd vnicum tantümo- do ius tcftamenti e f lc , A vnam hereditate in rebus ab adrogatorc relid is ,fi abeo infti tutus adrogatus eíl , vcl laltimin quarta fi exheredatus, iuxta noílram l.fi adrogator coniunda.d.l.íed fi plures: 1 0.$. in adroga

to. D de vulgari.lcgit irnos auté heredes vel fubflitutos á pa tre naturali datos ,alia b o na,nó iure fiiccefsionis accipere,fed ex cau tionc.iuxta tex.in.l.caul.a cognita. 40. D . de vulgaii.ib¡.^e»í4ííttrod«»j legitimis heredi hus autoritate principali projptcitur,yinculo cau tmis,ita fi forte fubSíituit naturalis pater impu- iír;,eí^f.[1.2.$. impuberem. vcrficulo.^Hare. D.adTertu.I.2.C.hoc tit .Tex .in .$ .cü au tem.Inft.eodem. quam interpretatione’¿i íctipfit Vigliusin principio.nu.i4 . Iníl.uc pupillari.confentitCoíla.in.cap. fi pater.2.parte glofT.ownrit bona.nu. y. ad fí.dctc- ftam.lib.6.qu*tamen exprcíTe conuiiici- turexcifderaiuribus , in quibus plañe hí ad quos bona vínculo cautionis pertinent heredes appellantur.A cxprcíle in.l.p.ibi Mas los otros biemsque yimtjfena tal moroco no efle de parle de fu padre natural e legitmo,he redatloshan los parientes mas propincos deel,eirc. tit. y.p,6.qu* fane appellatio non nifi ad iusfucccísionis v c l lc g i l im * ,v e lte í la rc n tari* reduci poteíl.

3 7 t Vcrifsimédicendumeíljhosvcté heredes cíTc, fiue legitimi fint A a b intcfla- torem habeant,fiue ij quos patcr naturalis pupillari concepta lubíljtutionc, ei dedit.ItcmA illos fimiliter habere adroga- tumfilium heredes quos adrogator patcr ci pupillariter íubftitucndo ícripfit,ex di dis Icgibus, máxime d. in adrogato. A

hoc noftro capitc. Ncque tune tctwrbcc arg.cx 1. 2.tiimalijs. D .d c iniullo luj.to. l.ius no(lrum.7.D. de reg. iuris. quoniam y t eruditi aducrtunt fpecialis eft is calus, in quo poteíl quis cum duobus tcflanicn- t is , inlupcr A duobus fcparatini heredibus decedere ; fiue pro parte tcllatus, ¿5c p r o p y t c in te f t a tu s ,p r o v t calus tulerit. t ñ q u e ra t io , quia tum filius habeat duos patres,fic A duorum filiorum p crl®- nam fuftjnct argumento, l .fi conlul.j. lup. hoc.t.l ,f iftulas.78.$.i.D . dccontrah. cn- tionc .1. accipientis, i y. D . dc auth. tut.l. tutorcm.2 2.D .dchis quibus, vt indignis, petindequccftacfi duo teftacores cflent, & induces tex.in.l.(i certarum 17.$ . lulianus.ibi.)2«ayi duorum hominum duas hereditates tntelligi. D. de m ilit. teftamcnto. P r * - tcrcaquiafifubtiliter expendas rationem prohibitionis conciitfus tcftati A iniefta. ti.quam late fcriphfti ad i.hcreditas.Infti- tut.de heredir.iiiflit. A ornat Duarcnus. lib.i .de iur. accreficapire.2. intelligcs hoc calu non procedere , cum inconuenicns non fit duos homines, alterum tellatum, alterum intcftatum dcccderc, fcd incadem pcrfona natura idcirciinpolsibilc,vtpo>c cum non polsitpropartcviuus f in g i , pro parte mortuus credi. Ergo filius adrogatus, quia vicem duorum habct,rcftc poterit A propartc,teftatus,A propartc dccc dere inteftatus A ita tenendum eft , quicquid hic in contrarium tcipluat Accur. ve i bo.Si adrogator.vetficulo.fed pone.

28 t Sed an cum duobus tcftamentis,difficilius ell?A fan^cx Accurfio hic. GloiT. i.ad fin.difcndum videtur, quod fi is qui a patre naturali fubfliiutus eft , concurrat cum Tubnituto ab adrogatorc,hic quar tam fe r a t , illc veto impuberis hereditate m .Q u * lententia communis eft lafoni hic nu. 39. vidciurque in hac fpecic impuberem adrogatuin cum duobus teftamentis decedere , altero á patre naturali condito, a lteroá patre adoptiuo, eadem illa confideratione , qua pauló íupcriüs, eum A teftatura , A intcftatum cleccdc- rc poiTc diximus. Ncque obftat, fi obijcias per adrogationcm tabulas pupillatcs á naturali patre faftas relcindi.$. alio quoque modo.Inftitut.qujb. mod. tcftamcn- ta infirm.A inde lubftitutum in eis,admit ti non pofle j c x quo enim morte adrogatoris lublatum fuit patr is potcflatis ira

pedi-


Lib.i. Inftitut. Tit. XI.

'JlA-»

■i

. * 1.

127pcdimentum dccefsitq; adrogatus & iui io ris,8c ciuis Romanus cffcftus.iurc Prxto- rio rclhtiiútur.cópctitquc lubflituto Iccü dü tabulas bonorú poircfsio.rcpctit Accur flus, verbo, reí?;f«frf,ad finé. Et probát. Ci iuis,& Albcric.n.8, Bart. in Icft.2. col. ad iiied.íc in rcp.n. 13 . cómunc dixit lalo.ii.36.¡npriii.Ioan.Horoí.n.yy.c5fcutit Ant. Gouean.in.l.caufa cognita. D. de vulgari. AUi.it.i(i,1.2.nu.2 8.cod.tit.Hippolyt.R¡- min.ild.in.l.pofthumo nu. 2 17 . C . de cótr. tabul.& nouifsimciicminé referes *£duar. Caldcyra variafúlc£l.lib.3.cap. i .n u .3 y . Pro qua fcntétia péiiiio inducitur tx . in.d. 1.caula cogmta.40.D.iI vulgari.iuxta fupe riorn interpretatione, vbi,ideó fubftitutis vinculo cautionis íuccurri probat Papinia nus,quia films adrogatus ptiüs decefTcrat, dcindc patcr;quafi cótrariú eíTet, vbi prx- uia effct mors patiis ad rogatoris, quia túc fublato ifhpcdiméto patrix potcftatis pupillaris íubftitutio per adrogatione cxtin c laco momento rcuiuifcit. Quomodo is tcx.pro hac fcntctia retorquetur, quamuis pro cotraria,5c fic nullo modo valere fubfi fteiitcin eú inducant nónulli. Dcindc cádc cófirmat Iuftinian.in.d.$. non tamc. Inft. quib.mod.tcft.infirm.vbi fi quis teftamcn tú condiderit, in eo omnia folénia iuris ad hibcns,poftquá in adrogatione fc dcdcrit, fi inors adrogatoris huic adrogato prxue- nerit,aut alias is teftator quo téporc decedit 8c íui iuris 8c potcftatis,8c ciuis Rom anus deccfTetit,potcft ícriptus hcres bonorú poírefsioné lecúdú tabulas petcrc.Ergo cú pupillaris fnbftitutio filíj tcftamentum fit. .2.inprincipio.l.patris8cfílij.20.D.de vulg.I.Papinia.8.$.fcd neq; impuberis. D . dc inoffíc.vcrifsimú crit,initio validá,8c ad rogatione irritá,fublata adrogatione recon ualcfccrc.fcripiücí; heredé bonorú poíTcf- fionc fecundú tabulas peterc poíTc. Accedit ctiá 8c in argumcntü tex. in.l. pofthumus.ia.inprinc.D.dc iniuftorupto.vbi te ftamentú quod pofthumi natiuitate, quia in co fuit prxceritus,ruptú fuit,^^oM¡|||M^ viuo t e í b w l É ^ f t u o , quafi i m p c d i ^ ^ ccílantc.autelularupturx extin¿la cóua- leícitjiure Pr*torio,8c bonorú poftefsio- néíecundú tabulas accipere heres fcriptus potcft. Exprefsiusfacitd.l. Pofthumus.in vcrficulo./deórtiTca. lunéla interpretatio nc Accurfii,verbo. Irrifww. Q u x vcrifsima eft extcx.in .$ .alio quoq¡ modo.vcrfi.//»;

4«t?Mf»í.ínft.qu¡b.mod tcft.infir.8c a laf© ne hic.d,nu,36.probata,vbi tcftamentum quod adrogatione tcftatorisirritú faélu.fi adrogatioccíTetiiurc Pi xtor io conualcfte rcjltilius Paulus ícribit.

29 "t" Sed cx diámetro nobifcú pugnat Papinianus in.l.qui ex libcris.xi.$. teftamento. D.de bon.poíTeíí.fccund.tabul. V b i in eadé omnino fpccic,hcrcdé pctenté bonorú poíTcíT.doIi mal( exceptione íubmoue ripoflcdocet.I. C .ncqucalitcr valere te- ftamétúputat,etiá finita adrogatione quj fi codicillis,aot alijs literis codé tcftaméto fc mori velle declarauerit teftator, ergo cú in noftra fpecie nulla impuberis noua voluntas eíTc pofsit,heredé á patrc naturali fcriptum bonorum poíTefsionem fecundú tabulas peterc non pofle confcquens eft.

Cui difficultati Accurfius in. d.§. non ta m é,vcrbo.f«frit .Etin .l.i .^ .exig ir . vetfic. fed 8c fi quis. verbo. Ttroqut temport.D. dc bon.pofl'.recúd.Tab.refpondct ita dcmum conualefcerctcftamcntü fi noua voluntas acceflcrit.ex d.^.Teftamento.cx quo lup. pléduseft luftin.in.d.$. no tamé. eius opi- nioné probant C y n . Alb . 8c antiquiores hic,quorú poft Bart.nu. 1 3. mcminit'Iafo, nu.3d.Signorolus in rcpct.nu.p.Ioan.Ho rofcius nu. 64.8c dicunt cómunc admittunt que ídé Bart.Iacob.de Aren. 8c Albericus. in.I.conficiútur.8.$.fi poft.D .de iure codi cill.laté Riminald.in.d.l. pofthumo. num. 270.8c nu.apS.Coniia.lib.p.cap. 7 . nu. 1 y. qui omnes vteiufdé Accurfi/ íentcntiá ad noftrú tcx.defendant, addúnt nouú idiu- diciú in co expeéládú cíTc, qui id priftare poteft,q iiodcúin minore impoísibíle fit.l.pupillus.iyo.D .dcrcg .iur.l .i . C. dc faifa moneta.fatis eft in noftra fpecie impubcrc ab adrogatoris potcftate liberatu fuiíTe, vt pupillari fubíHtuto bonorú poíTeísio fecú dú tabulas detur.Q jix comunis opinio, ca cófiderationc potell cófiriiiar¡,quia pubes fa í lo fuo reuocaíTc videtur tcftamétú cú fc in adrogatione dat,8c ideo nouú eius iudi-

ciú requiritur. A t impubes tcftamétú quod • -ei pater naturalis fccit , ficut nec exprcíTa

volútatc,ita neq; tacita dado fe in adroga- tionc rcuocarc potuit,íed a iurc propter ca litis deminutione rcuocatur,quó fit vt nul a noua volútas in co exigatur,ad nouá te-

ftaméti vim,cú ad id infringédú nulla ínter ceíTerit.Quamuis enim vctú fit in adrogationibus coruni qui fui iuris 8c púberes

" íuiit,


3 «

íunt.corUm folam voluntatem cxpeftari, 1 . I I 1 adoptionibus ^.lup. hoc ti.In niipubc rcuiiK adrogationi ic committeete, no io Ja C I U S voluntas exploratur, tum nulla h t

vt paulo (upta d ix im us, fedin cius locum fuciclsit fcrupulola iJia caufx cognitio de qua in d.l. ncque ci 17 . f eorum lu p ra , 6c dixim us,n .7-Ergo pubens adrogatione irritum tcllamcntum recenti ludicio lolu ta adrogatione rcilituitur, impuberis vero ime noua voluntate.

) HancoblcruationS quoad puberem attinet,non impugnabis furiofi lominls exe- plo.m c | U O certQ cli,quod l i ante iurortm tcltanientij fecerit,iuperuenicns furor,qui tcllamenti iaítioné tol 'it/aílü non irritat, ncqi lurore celTantc, iiouü ell ludicium nc cellarium , 1 . 1, j.(i quis autem tcftamcntú D.dc bon.pofl.lecund.tab.Qjuoniain lon- ffctfl dihiinilis ratio , nam furiofus non fafto aut culpa fua, fed quada aduerlx for tunx infoelicitate ccflamcnti faAioné auii fit.Pubes 1 ero, cum lua lola voluntate ad- rogatiouein contraxerit,priorem reuocai- ic videtur,’atqueidco poftea difluluta adrogatione noua voluntate opus c i t , Quin iino hoc cxéplo furioli, (uperiorcm de iin- pubcre (eiiCenCiam confirmabis, quamuis. difsimiha dicat loan .Horolc. hic.n. 7 9 .5c11.60. £ x quibus omnibus colliges in pube rc,qui polica adrogatus efl, tria, duo vero in impubere ad hoc vt bonorüpoíTefsio pe ti poisit,requiri: in ijio bonú initium, hoc efl ,quod principio reite fecerit teflamé- tuin: liiipcdinicnu cellatio,hoc cft, adrogationis rdolutio,iteni declaratione no u j voluntatis: in lioc vero priora duo iHa tan tuinfulficere.

Verum h . T C recepta Acturlij fentcn- tia, mih) phicerc non poteft.Primo,quo- niani cxpreflc contradicit luftiniano in d. j. non tamen, qui Une nouo, & recenti iudicio continuat tcftamentum, cius qui ad rogandum le dedit,li poftea reloluta lit ad rogatio.neque exiftmiandum cft, fi nouii illud ludicium cllet ncccllariuin ex d.§.te- ftamctopr.TtermilTuruin lullinianuni,iux ta doétriiiam l.C.in l.apud Labeonem. 1 7. J.ait Prxtor . vcrfi ca tnim, D.dc iniurijs.J. i.xerl.vtiquefifrxfor,D.fi inéfor falf. mod. dixerit.Secundo,cx d. J.non tamc, verlic. nam fi ideo, vbi .xquiparantur dux illx Ipe- cics, vbi teftator ab hoUibus captus eft & vb ife in adrogationem d c d i t ,& vtro-

I2P DeacJoptlonibus.que cafu, xque dicitur irritum teftamen* tm n, ik xq uc iimiliter bonorum policf- lio conceditur, vel denegatur, ¿< tamcn certum cft, teftamentum ab eo faftum, qui poftea ab hoftibus captus cft , licet amilsioiie libertatis fit inicum , poftca ta • nien co reucrio, fine recenti ludicio re- uiuifcerc, & inftituto bonorum poflelsio- nem lecundum tabulas competere, j. fi quis filio exheredato. 6. /. penúltimo.D. de iniuft. rup.poft Bar.Cuma. Sc reliquos ibiohleruat Ange.ind.^.non tanic .n .i .5c probat Viglius in ^.li.n.4.¿v 7.Inft.quibus non cft pci inifliConnaiius 11.9.1 om c.7.n. 1 i.Sc lacob.Cuiacius in d. pcn.crgo ide dicendu cft,(3c in noftra Ipecie, m teftamé. to fcilicet, irrito propter adrogatione, vt icihret noua voluntas non exigatur,fi p o ftca diflbluta fit adrogatio. VIterius ea fcn tentia non placet, quoniam non omnino iatisfacit Papiniano in d.j.teftamcnto,ncque cnim explicat quid eft quodibi l .C . ait,fcriptum heredem petentem bonorum poflclsionem j exceptione doli inah lubi mouendum.

32 Vnde idem Accurfius in J.^.teftamcn- t o , verbo, non fecus, exiflimat inhacfpc- cic tcftamcntum rcuiuifccre, Sc competere inftituto bonorum poflcfsioiiem Iccun- duni tabulas,quia tamen dando fe in adro gationem teftator videbitur inutafle volú tatem, fi hoc m vim exceptionis fuerit oppolitum inftituto , quod dolofc propter mutatam voluntatem bonorum pof- lefsioncm petat, ncccfle habet inftitutus recens iudicium allegare , ad elidendam cam exccptioncm.Qu.T Accurfij intcrprc tatio verbis d. ^.teflamento congrucrcvt detur: coque differt a fupcriori, quamuis nonnulli confundant, quod h.vc tunc demum nouiim iuditium cxpofcit, cum exceptio doh mali opponitur : ilia vero fine huius exceptionis obicilione,pro- bationem recentis voluntatis c.vpoftu- lac . Aiciirfium in hac rc fequuntur in d .$ . teftamento . Bartolus, & Albericus Sc eo non citato, Cuma.in d . l . fi quis filio exheredato. nu.3. Ang. Arcti.Jin d. / . non tamcn. nume. 3 . ibidcni Hotom. «Sc Eguinanus,fIippo)yt. R iininaldus, lupra num. 2 7 1 . Connanus.d. cap. 7. num.i 6, qm omncs putant , quod cum id tella- nicntum lubiatuni non fucrit ipfo iurc propter adrogationem,q^uoad agendum

E exci-

. 130


131 Lib. I.InftitutionuiTis T i t .X I. 132f e '

b ''a

•.‘V

excipicndumq; reuíuifcit refoluta adroga tionc.arg.l.fi vnus.2 8. j .paflus nc pctcret. D .d c partís, I. Stichu . py. ^.naturalis. D. de folut.expendiq; potcIl pro iiac fcnten- tia tx . in d.yí.non caincnin prioribus iliis verbis,ibi: Kon tamen per omnia inutilia funt ea trftamenta , (3‘c . quali luhii aliud figni- f iccn t , quam tcllamemuni ab initio iurc validum ex pofl farto per capitis diini- niitionem ipfo lurc irritum noficri, fed c x ccptionc propolita.

33 H z c licct arridere videantur,non tamen exarte rcin explicant, neque diíToluuiiC difficultatem , quam in propofito contrahunt Vlpianus, A Papinianus illc in d.l. polHiuiiius 12. verfic, idem,crcirca.D.de in jull.rup.qui docct Ita dcnium in fpecic dc qua loquimur, datam boiioruin poflcfsio nem prodcfle fc/ipto heredi, fi data fit ci qui rem ab intcllato auferre polsit, hic vcro in d .$ . teflamcnto, nihil tale exigit, íed exceptione iioua voluntate elidi.

Quare vitra alios conilituo cx Vlpia- no in fragra.tit 28. bonorum poiicfsio- nem,aut cumrc dari,aut line rc . Datur cum rc bonorumpofTcfsio, fecundum tabulas,quando is qui eam accipit cum ctfe- flu bona rccinct:Sihe rc.cum alius iure ciuili cuincerc hereditatem p o tc l l , vcluti fi fuus hcrcs intcllato fit. A d hoc cnim vt bonorum poflcfsio íccundü tabulas petatur & concedatur fufScit teílamentú hoc Icptcm fignisfuilTe fignatum ciuium R o manorum , ctiamli iure ciuili illud non va leaf.cx codem V lp iA D .A m brofio lib.p. cpiUol. ad Clcmentianum.Suntctiam heredes cum rc. Afine r c , A funt heredes, tcflatoreviucntc, qui fcripti funt, fed fine rc. lu x ta h z c primó intelligcsobfcu- ra iuris capita, in 1. filijs matrem 2 y. ibi: bonorum pojfefsionem patrem cum re aecipcre non Videri:C. dcinofficiofo teflamcnto. l.fi ma ter. 29. i .D . fi quisomiila caufateflam. vt citra parna cdirti pofsideat ibi hereditas ab inteflato,quia quauis patcr potuerit pc dctecoditione petere bonoru poiTefsionc futuractac fine rc,iuxta d.l.filijs mattc pro ptcr conditione no impletá:in cdirtum,vc ró is tantü incidit,qui rc quam potuit ha bcre oniilit. 1. 1 .D.illo eod.tit. vti rertc m tcrprctat Iacob.Cuiac.Ii.4.ob(cruat.c.2 4. iiitclliges ctia tx.ind.I.pollhuinus. I 2.ibi: ré^ o[>tinebit:{fic cnim Icgcndu eil,vt apud Pad.Florcti. nstrreíí/ure.jD.dciniuílo rup

to .tx . in 1 . 1 ./.fi heras inftitutus.D.fi tah. teft.null.exlabut.vbi dicitbonorü poíTel- íorcs re habituros,vt Ruíardus rertc notat in d.l.pollhumus,Cuiac.d.c.24.A in 1. 7 .D.de Jib .A pofth .A in d .J .no tamé.vcr. er fuiC poteJlatis.AcduauCaldeuh. 3. var.lert,

34c.i .n .9 'Sccúdoiuxtaeandé obícruationc in nfa fpecic rcfolues.teftamcntii adroga- tioneirritu no rcuiuifcerc,neqj obftat bonoru poficfsione iccundum tabulas ex co peti poflc.d./.no tamc.d.l.pofthumus,vcr fi./i/etrarfj.Na ctiá ex teftamcnto nulio, vel irrito potcft hyc bonoru poflcisio dari vt coflat ex Vlpia.d.ti. 2 S.erit tamé fine rc hoc eft line cffcrtu, fi forte alius legitimus heres fit,qui contradicat fcripto heredi,vt antea ctiam ti.a j.dixcr.ltidé Vlp-ibide ad notante lacob.Cuiac.vcrf.,7//cpre. Atq; ita intclligédus eft tx.in d.f.teftaineto, vt ibt hcfcdi pctcti bonoru pofrcfsionc ex tefta mento irrito pol'sic fuctcíTor ab intcllato exceptione opponere,videlicet quod non pofsit ci bonoru poiTefslo cu eHcrtu dari, cum eam petat e x teftamcnto irrito,A res ad caufam intcftati dcuoluaturiQu* tamc cxccptio poteft per heredem clidi replicatione,fi forte probet tcllatorc iam fartum fui iuris volmlTe cum codem teftamenco dcccderc. V ndc dilTolucs difficultatem, quam non fatis explicant Dortorcs inca anxiélaborantcs, quomodo ibi teftamcntum fiiftincatur , c x probatione duo» rumteftium , vel codicillis, rcfpondebis enim ibi non agi dc validitate tcftamcn- t i , fcd dc elidenda exceptione deficientis voluntatis, vt enixis verbis oftcndit P<'ipinianus,ibi: non enim de iure teflamen- ti maxime quaritur, fcd de Viribus exceptionis. Intelligcs ctiam poftrcma verba eiufdem tex.ibi; cx pcrfona tamc eius qui opponit tejtima i«r,quia non quilibet poterit fcripto heredi exceptionem opponere,fed illc tantu qui fucccfturUs eft ,ib inteftaco. V'ltcrmi ctiam intelligcs tx .in d.l.Pofthumus.vcr- ü.Idem,(3' circa,vbika demum datur bonorum pofTefsio, cum rc, idcft cum cftcrtu, qucmadmodü A in fupcriori parte ibi, rem que ohtinehit,fi fcriptui fit hcrcs,is qui ré ab intcllato auferre pofsit,na fi alius clfctfcri ptus hcrcs,iiiic eflcrtu elTet bonorum pof- ífísio.cü poflctíucccíTor ab intcftato, qui iurcfucceifurus cratexccptionc opponere atq; ita ccITat (uperflua difputatio laioiiis hic . nu .3 6.Afcq.circa iHum tcx.Denique

Intel*


inteliiges tx.ind.$.non tamé.Ve id quod generaliter tradicibi luftlnianus ex tella- irento irrito per capitis diminutionem rc- íoluta adrogatione, bonorum poflefsionS peti poíTcdatclligcndum f i t , iuxta V lp ia- num difto titulo 23 . veíCic. (ifeptem: vt fit t í re, ideft cu effcélu,fi nemo alius legitimus contradiftor exiftat, qui hereditate vindicet,vt puta quia idémet qui fucceíTu rus erat ab inteftato,in co tcftaméto fcrip- lus fit.vt in d.$.idem &circa,nifi hercs pro bct ticfunflü cü e.a volúntate diflbluta adrogatione dcccfsiiTcjVt in d.§, teftamento. verí.f/ene. Si vero lucceftor ab intcftato Icriptus hcres nó fit,8c is exceptionem ob ijciat.erit bonorupoíTeísiofine re, iuxta d. j.tcftaniéto.Vt iá hinc cóftet genérale dc cifioné . d.$.nó tamé. interpretanda ex d. l.pofthumus.verí.ídfm ( r circa,Sc cx d./.te ftamcto. Quibus nec deinde obftabit fi ob ijcias icntcntii luíliniani in prin.verf.4dc0, lnft.de cxhcrcd.libcrorü, quoniá fatcndú quidé eft,non cónalcfcere tcftamcntú, fed exilio inmftojirritovc bonorú poíTcfsioné d4ri,iuxtaVlp.íup.cflcq; cú rc quia fcripti heredes cranc,qui ab intcftato ré erantha b¡turi,8tfic íoluitur fccúdum argumétuni.

jy Non obftat tertium argumentum,quod difficiles explicatus non habet,vt deduces ex traditis Bart.hic.n.y. Albcrico. nu. 3. Bildo.nu. I y .la fo .n.33.cftenim niaximú dilcrimé ínter naturalé,& adrogatoré p a trem,de naturali intelligitur tx.in d.l.fed li plurcs.io.«).ad fubftit.D.de vulg.huic plc- niísima moribus cóccffa fuit poteftas de rc bus fiiij difponédijob maxiuiú amoré quo cü prolcquif. V t intcrim alia omittamus, quy plena manu cógefsimus ad principiú lnft.de pupill.fubft.itaq; potcft ciqtioad oinnia boiia pupillaré ícriberc herede, nó Ua adrogator pater,de quo neq; lex ita có íidit,neq; prxterea xq u ú fuit c i tantú ius cócediinpremdiciú vcnientiú ab intcftato vtl fubftituti pupillaris ápatrc naturali, quibus cautione prxftitit fe bona impube ns defunéti reftituturú.l.nó aliter fu.h.t;d. Lcüauté.lnft.cod.&late fup .n .S .& fcq .re JCtit ídem lafo.in d.§.in adrogato.n. 4. 8c oá.Orot.hic.n. i 3.1 .Nec obftat fi cú codc aar.n.tí.obijcias tx.in d.§.in adrogato,vbí

docet Vlp.nofternó tantú quoad quartá partem, quam c x conftitutionc D.Pij.ad rogator adrogato preftat fubftitutioncm defendí, vcrum 8c qupad alia quxcunque

135 D e adoptionibus.bona,quse adrogatoris beneficio ad film pcrucncrunt. Is namquc nodus ctfi 11011 omiiirio a Bartolo difl'oluatur ,f.icillimc explicatur, li memineris q u x iuxta 110- ftrum tcx.laté fupra Icripfimus ex 11U.23Í ex quibus conrtat ob id íolain quartain fubftituto dan, quoniam hic films fuic c x hcrcdatus, ñeque vlU alia bona a patrc ad rogatore habmr.in quibus fucccdcrct íub - ftitutus, cum in alijs fuccedctent legitmii heredes, vcl íubftitutus, vt laté dixmius* ócfoluitur 3.argunieiituni.

Non obftat quartuni, laté namquc fupra nu. 24. interpretatus íuifti.d.J.2.9. li extraneum dc vulgan,

3 6 N on obftat qumtum,quo probabamus inhac Icge quartam non.-agnitain ad heredes tranínntti non potuiire,quoutaiii etli id "encralc in extraneis heredibus fit cxiuribusinargum ento adduétis,fu¡ tamen heredes ctiam non agnita ex potentia fuicacis tranfinittunt.l. apud hoftes 8.C .d e fuis 8c legitim. hered.l. íi fratris. 3. G.deiurcdchbcrandi.l.ex m ilitan. 1 1 . 9 . hn.cum l.lcq. D .dcinllit , teftamé. Quarc cú íilius adrogatus iura fui hfrcdis habcac í'up.n. y.8c n. 1 o. notat Caldeira. d .Iib . 3.c . i .n . i .e t ia m non agnitam partem quartam tranímitterc potu it , ita Bar.bíc nu.94 fequitur Baldus num.6. Videtur probare loannes Orofcius.num.iy. Eorumautcin plcrique iurc optimo ab ca recedunt,nain ctfi verum lit adrogatum filium íuuuicf- íc heredem patri adrogatori, quartam tamen non vt hcres,fed tanquain crcdicor 3cs libi dcbituin exigens habct,!. f ’apinia- nus 8 5¡. fin. ibi. Quartam ei tanquam as alie- mum centedendam. D .dc inofficio. tcftair,cut o , 8c in noftro te\.shi:quianoniudicio patris 8c dixinius num . z y . Dcindc, nam cum f ilms hic exheredatus fucrit, vt late lupra oftcndinms, cófequcns eft,tanquá herede tráfmittcrc potuiíTe nihil. Neq; pr.Tterca tráímittcre filius quartá vinculo cautionis potuit,vt relatus Bal.putabat, motus co q» ca que per viá cótraélusdcbétur ahá nó rc quii út agnitiont.J.cü patcr./p.^.materD. delcg.i.hex c5traéfib.49.D.de obligatio. 8c aéíion.quoniá ad noftum tx . ex eo liaec difplicct interpretatio, quia cautio á p atrc adrogatoré praftita , non ad quartam,quam cx c iu s bonis filius habiturus eft, pertinet , fed ad fola pupilli bona, vti apertc conftat e x d i f to . §. cura autem,

£ 2 ibi:

154


i j j L ib .í .In ftitutionum .Tit.X í. i j (5

m

ihV.reflituturkm fe bona iUis,8c c x d.l.iion aliter,)bi,^«.f ex eius bonis.

37 Rectius itaqj idem Bart. d.nu. 9. paucisrciii explicat,icico hic quartam quoqucad heredes pcrtmcrc.quia hic non eftlucccf- l i o , idclr, quia filius cam non vt vniucrfa lis,icd vt particularis fuccclTor hahet.qci non indc minus iucccderc dicitur.I. Humi- im.24.j.adijcitur. D . dcdam.inf.cuius argumento ita Bartolum explicat loannes Oroic1us.nu.20.lccm quia cam non habet filius,vc fupra diximus, tanquam fuccef- l o r , hcrc',fcd tanquamcrcditor,5cnon iiidicio patris adrogatoris, fed c x Icgis difpofitionc conlcquitnr,vtnotabiliter ctiam expliCJt lalo n. i4.5cleqq. hic.qiii tamcn m cam icmcmiam non rcftc citat tx.in au thentica, hcrcs.C.dc fecund.nuptijs,qui ni liil cam iuuat, cum ibi illud tantummodo decilum l i t , vtlibcri quibus lex certum lu erum defert ex bonis oarcntis pofsint,ct(l parentis heredes cffe iioiint illud accipere quia non defertur iurc hereditario : ncquc oflcnditur regula.1. i.O.deacquirenda hc • rcdita,vt mchus aduertit Bald.in l.gcncra- ]iter,$.in his.C.illo titulo, quod retfe notat Pmelus.in l.i. 1 .p.nu.3 8 .C.dc bon.ma ter. Melius igitur adducitur ab eodem la- ionc.tx.m l.cdiclo. ! } .$ . ad heredes.D. dc iurc fifci,vbi prymium, quod e x cdifto Diui Traiani pr.TÍlatur lic ipfos deferentibus ad hcredej tranfmittitur , licet ante decedat delator , quam id quod detulerat iTfco addiceretur. Et tamen lucrum illud non erat agnitum, cum potuerit repudiari. 1, i.vcrfi./ifare/id/,D.de condiflio- nc cauta dati. 1. Antiftius. 6 2 . in principio. D.de acquirenda hereditate. D einde facit quia ca qux titulo particulari, & ipfo iurc alicui dcferuntur,facilius tranf iTiittuntur,quam ca qux ab vnmerfali titulo , & ex hominis difpofitionc veniunt, vt multis probat Pinelus iam relatus cx

3 numero 36. "f E x quibus iam conflat,lucrum quod fili js indifla Authentica,heres. conceditur, ctiam non agnitum ad heredes tranimitti,notat Matthyus dc A f- iliAis dccifionc 3 14. nume. 7 . Rodcricus Suarcz adi. quoniam in prioribus, in dc- claratiotic ad legem Regni, limitatione lo. num. I . idcmque dicendum eil in rcferua- tione , quam alccndentibus, & defccn- dcncibus tribuit t e x . in Authentica, bona damnatorum.C. dc bonis profcripto-

r u i n , il la c n i in b o n a , c t ia m n o n agnita a d h ered es t r a n f i n i t t u n t u r , q u ia n o n c x f a f t o h o m in is , i t d c x ic g i s d i lp o f i t io n c dc f e r u n tu r : q u o d p o f l l a i b n h ic d id lo num e r o 17. & S a l y c c t u m i n d . A u t h . b o n a dam- n a t o r u m ,t r a d i t R o d e r S u a r c z lam relatus in d e fu b in fc rc n s v rg e t i f s i in i s va lid|fs iin ii- q u e p r o b a n s a r g u m e n t i s d a m n a t u m ad m o rt e m ,c u iu s b o n a á l e g c d e f e r u n t u r , vt in d. A u t h . b o n a d a m n a t o r u m quam uis h o d ie tc l la r i p o is i t e x 1 . 4 . T a u . q u x c ll 1. 3 t i . 4 . h b . 7 - n n u x r e c o p i la t .n o n tam en ita l ib e r c ,v t a l iq u e m p o i s i t f i l iu m m eliorare , q u ia lu cru m il iud á l e g c ip fa d c fc r t u r ,5c m ter fil ios d iu id i t u r ,q u o d c ft n o ta b i le ad d. 1 .4 . T a u . d c c u m s in t e r p r e t a t io n e p o i l o r d m a i i o s i b i ,5c in d d . 3 . v id e G r e g o r i u m i n 1 . 2 7 . t i c u .2 2 .p a r t i t 3 3 . & i n 1 .7 . 1 10 .3 i . p a r . t i ta 7. lu l iú C la r u m , l ib . 7 . $ . f i n . q . 7 8 . B o e . d ccif .2 5 4 . D c c i u m c o n í i . 2 7 7 . n u . ó . ¿ k 4 4 2 n u m .5.

39 In fc r t{q u o d fupcrioribus proximum eft) cx folutionc idcm Bartol.d.num.9.ma ritum c x ftatutOjCertam partem dotis lu* crantem, eam etiam non agnitam ad heredes tranfmittcrc, cuius opinionem ora nes fequuntur e x la fo n ch ic num.i8.Ioa nc O rofc . n . 1 4.6c generaliter in omni lucro quod .1 lege extra nome heredis defertur probat Pinelus ex d .n .36 . quod cftob /eruatione dignum ad i.l .5c 2.tit.4.hb.7.or din.l.i.tit.3.1ib. I .fori.l.2.tit 9.Ü. 7.recopiI. Vt fcidcct dimidiam partem lucrorum con liante matrimonio qu-xUtorum, qu.x ilhi legibus coniugibus defertur , ctiam non agnitam alteruter ad heredes tranfmittat. Q uod ad eas leges notat Horolcius hicn. i 7. Did. Segura in 1. vnum e x familia. J. fed fi fundum,D.de leg .2. Did.Caflillo. in1 . 1 4 . Tau.coi. 3 . nouifsime loannesGar cia fing.traéf.dc coniug. acquellu.nu.i72. 5c n. I 8 7 .quanquam idem Pmcl.vbi fu. n.37. improbet eam (cntetiam,quafi non cx p r o x im e diélisd e d u c a tu r ,e x e o quia leges loquetcs de lucro no reflc applicetur ad cafum,vbi dcmutna comunicationeagit argd.de fideic5 mif.il. C . de trñfaiftio. idq; veril efTc in multis rcfoluitjidcqjdiccnduiu vbi non bdna omnia vtrmfqiic c5iugis,fcd qucfica tantii conftante matrimonio com municantur, vt apud nos c x diflis legibus rcgijs , quia cum hoc c.afu vtriquc coniugi pariter confulatur , non potcll dici lucrum nuptiale , ncquc leges de

lucro


157 DeAdoptionibüSí.i..' 138,l u c r o loquentts'ad hancrpeciem rcftéap» plirantur, vt expendit Coua.in 4 .a ,p .c .7 .

i.n.S.ad fineni.Sed licct h * c oblcruatio ad iura Luluaniac procedere poíTet vbi bo na omnia vtriufquc coniugis communicantur,vtlib. 2 .11 .47 ./ . i .& l ib .4 . tit. 7.1. CUIUS municipalis iuris, fíuc coníuetudt nis mcmincrüt Antonms Aycruc dc A y o la dc partitionibus,in prxfationc ad f i .loá ucsGarcia,iam relatus.n .t .n on tamen ad noliras leges Regias, inquibus lucra nup- tialiaappcllantur: A ita ctiam inlcribicur ticulus delucris.Sane lupcriorientctia quá- HIS ad mra regia c x íupcrioribus non probaretur,ex eo tamen vcriisimacóuincitur quod cuiiiratioiie contrartus prycedcntis, hocelt,matrimoni) ñathyccómunicationó cli necdlana aditio,vt ad heredes traímit- tatur.'cacnim q u z racione cócrartus debe tur lincvlla agnitione ad heredes tráímic- tuntur.ex reg./.ex conditionali.lnllit. dc verb.obli.l.ex cótrartibus48.D.de obliga. A art.l.cü patcr.79,$. mater D.de iegac.a. conducicq; przterea prima ad nollru tex. barC.intcrpretatio,quy etli ad eú nó omni no adaptetur in (c verilsirna cíl, A fpluitue y.arguinentum. „

40 Non obllatd.quoniáetfi controucrfum apudnoílrosíitnunquidadrogatus films beneficio cóllitutionis Diui P i j , quartam partem illius portionis,quam ab intcllato coiifcqmiturus cll.an vero quartain parte boivorum oraniuni patris adtogatoris habere debeat,vt deduces c x traditis á gloffa noftra vcrb.í«aríaní,quá poíl alios latcdiC. putatlafo hic n.y 2. Ego cótra cóniunc ve riísiméafHrmo,omnm boriorú adrogatoris^quetépore morcis habebat quart.i par teiii film habiturü,A tanquá z s alicnü vin dicaturü:quá lententium exprefsis vcrbis doccnt lulius Pau.mrfi.ibi:W ex,bmisqu(e mrtis téf ore,illius qui adoptauitfuerunt, quarta pars adeii pertineat qui adoptatus e/l.lm pp.D io cle.AMaximia.inl.a.ibii/raKi'onorú tuorS quarta ji«)j,C7' f .C .h.t.cófiimant.l.8 .ibi: E de mas deflo dcue dar el profijador la quarta parte de todo quanto q ouiere,ti. 1 6 parti. 4. A I.9. ibi. queesla quarta parte de todo lo de elprofljador.ti. y:parti.6.vndc mirii eíl tá Accurl.híc,quá •n a!ijs locis cótra iura cxpreiTa loqui,Adu bitarc Grcg.in d.l.8.vcrb.y«e ouiere. leuilfi- ■1IS adduftifundainetisjilludenim quod hi niagnifaciunt maximum hac opinione ad nuUa ciialci abfurdum, videlicet,filmm ad

rogatum maiore portione quá Aataralcm habiturum comra tcg.l.3 .D .dc tutelis, A q u z diximus d.n. 17. ieuius cIljquá.vtaliT que moucrcpolsit,fi conlidcremus, hanc quartá á dmo Pio adrogatis ciTc conccísá in frurtuii compclatione, quos adrogator propter adrogationcm conlequutus fuic, quare iure optimo adrogato ca fuit cóccí- ia,ne alias przmdiciii inlerrct adoptio,qui, bus rertc comiigere poteris regulá.l.eúqui D .dc iure m.Quodfi vrgeasiergo pluribus cxiilentibus liberis adrogatis,A vnoquo* que quartá bonoru patris adrogatoris,\ in dicate fict,nihil naturalibus remanere,qu; ratio turbauic Accuri. A Gtcg.rcfpodebo, id incaufz cognitione vcrlari.d.l.ncqjei.9 corü fupra,nc is qm filios naturales habet, alios poisit adrogare,ricvc qui iam adopta uit aliu adoptet,quod infrequens eíl, A m foIitum,ncq;pcrinittendú,quod fi adhuc fartum f i t , cum adrogati filij non iure hereditario,neq,- ciuili,neq; prztorio,quartá habeanC.1.2.}.i .D .fam .hcrcifcúdz,ícd tan quá zs alienum cófcquantur. d.l. Papinia* $.fi quit impubes.D.dcinoffi.tcllam.creditores cenicndi funt non fucccffores vt la te in fuperiori argum.diximus.vndenullo modo de hac quarta,adeá que naturalibus A legitimis debetur argumentum proceda re potcll.Itaq; in omne cafum adrogato fi lio quadrans debetur bonorum adrogato- tis,quz ncq; augmentum recipiet,neq; diminutionc, vt magis cordatus rcripfit.Ac* curf.in authentico dc triente A ícmiíTc . j .1 .verb.fcoc obferuando,. Et dicit communem lafo hic,num.5 3. Tellus in 1.6.Tau.nu.4. A ita apud nos A Lufitanos quoque ob- feruari tcilatur Caldcira hb . 3. Variarum lertio.cap. i.num,6. A Icntit Coila in i.qui duos $.cum in bello,verbo,poilca mortui, num 4. D . dc rebus dubijs, A fic foluitur d.argumentum.

N o n obftat feptimum,cuius diíTolu- tio pendet c x diffolulione difficillimx illius quzftionis , an vulgari iubftitu- tionc iuitas, fiue ius fui heredis tollatur Í qua In redifcrimcn conftituendum videtur , inter expreíTam , A tacitam vulgarem fubllitutiontm , illa cnim iuxta communes opiniones llatim referendas , ius lui- heredis tollit : h.zc non ita , vt voluit Bartolus in . 1. Gallus, S9 . $ , A quid fi tantum . num ero. 6. D , dc liberis , A pofthumis. quem fe-

E 3 quun-


1 391 Lib.LInftitutionum.l it.X l. 140

J -

''Ar-

quuntar Alex.nu.7.lafi>.nu.74.inlvfifiliu* herc(£. 1 6.D .ÍII0 titulo,Bald. iii 1 . cum pro ponas.C.dc hcred.inft.Guillicl. Benedifl. in c. Raynutias,vcr.»i«rr«o iujuc,n. 194.de teft4tfl.iycgnra.in 1 .3 .Ji-fin.D.delib.& po- ftb.n. 14 9 .& in l.cohcrcd./. cumfihy.n.d i

nu.270. D . de vulg.Soci.in I. i.illius tit. iub n.47. cftquc communis omnium fere icrlbcntiuni interpretatio, & opinio, q u x probatur ea conlidcrationc, quia per exi- fteiuiam tui heredis confirmantur tahuix pupiilatrs,ablqueco quodadcatur cx p a terno hereditas. I .lu l 'anus. 2 9. D .fi quit, ouiilla caufa tcftamcnti . I .f ilius, qm ie paterna 41.D.dc acquirenda hereditate. 1. iiliuS q u ip jtn .i 2 .D . de vu lgari. latmsau tem ab i|t quos fupra retulimus. V ndc cú III pupi.iari iiho adrogato fafla.tacica tantum vulgans ccmptehcndatur , hxcque HIS Iui heredis non tollat contequens cft pupillarem non efle excludendam . Qiiin inio,etli idiflittcrcmus cxprciTe vulga- ecia iubftituCioncin fuiffe conceptam,non tirtienindciura fui heredis abrogari fate- d l tn e ft ic f t cnim longe verius cxprcfta Tulgan non tolli ex Baldo. A n g . Chrifto- phoru de Caftcllionibus. Pau. 5c Raphaei in d.l.fi filius heres. Fulgo. Paul, de Caft. Benedifto de Plumb.in 1. fi fratris.C. dc iu rc delib. Ang.in l.fi patcr.C.dcinliitut. 5c in l.luus quoquc.|).fi.5cin 1 . iam dubitari. D.de hcrcd.iiiftit. A n g .5( R om . in 1. apud lulianum . $. idem luiianus D.ad Trcbell. eodem Ang. 5c Baldo in l.qui in aliena. $. interdum. D.de adquir. hered. Baldo^n 1. Papmianus.8. /.quarta.D.de inoffi.& ef- feroinniunem Icnccntiam firmat Cuma.in d.l.li filius. Alcia.in d.l fi filius quipatn n. 40.Iar.11.4 1.in d.l. fi filius hcrcs.vbilatifsi- mc Sarm.Thom.Caláca in repet. I.i n .77 D.de vulg.Ioannes Corafi libroi. mifccll. cap.«.Antonius G om cz .hb . 1. variarum. c.3.num.i7.cumenimruitas fit obligatio quzdam pafsiua, cx iure iucccdendi quod liliut habet in bonis patris non debet cffe in eius potcnate, & arbitrio cam tollere, quandocunquc veiit, nili in cafibus aiurc exprelfisla^utnentol.ncm o poteft. 77. D.de Icg.l. fack vulgaris regula t e x . in 1. (ubhacrD.de oblig.5c a c l . l . in vendentis C .dc cohtrshenda emptione, i .3 . D . dc eo uuodrCrto loco . Prattcrea, quemadmodum pater inuitum filium non poteft emancipare , lu x taA ccu rf iu ra ,comma*

nitcr receptum.glolTa fin. in §. finali.Inft. quibus modu ius patri^ poteftacis lolui te ile bylucftro Aldo Bran d in o . ib i . Ita ncquc lUribus fui heredis eum priuarc, & ita tenendum cft quidquid vclit fiarto. m d.l. fi hlius hcrcs .quem ibi & alijs in locis infiniti fcribcntcs (cquuntur, quos nnuilsiiiic plena manu in vtramq; partem dilputans, retulit Alcx.Trctaciiiquius,traft.de lubfti tucionibus. I .p.c.i4.ex n. 1 .liluni autc cife ftum vulgans fubftitutio cxprcfta hoc in caluoperabitur; vt remoto quoque prxte rito beneficio abftenlionis, dc quo in .l . neccllarijs 7 7 .D .d c acquircn.hered. ik m Ffiii, verfi.fed his permittit frator.lrrñitu. de here. qual.)voluntarius hcrcs remaneat, It bcrumq;ci fit vcllcunmifcere.vel fe abfti n c tc .v t lentit Bartolusin 1. 1 .n .47 .D .de vulgari, quem communiter exteri fequun tur.in d.l.li filius hercs.Ex quibus conflat quod cum neq-, cxprefta,ncquc tacita vul garis g/auamenaliquod inferant, refté có cipi á patre adrogatorein cafu noftri ux« poffent,5c fic foluitur 7*argum.

4 3 Neque obftat 8.quoniam c x laté fupra e x n.ii.relatfs,& accurate traditis.latis in primis conftat/filitfm-adrogatum in Ipecie noftri textus exheredatum fuifle,vndc dici non poteft quartam e x iudicio tcfta* toris accepiíTc.fcd ck conftitutione D.Pij ei delatam fuiflc. P rxterea & quamuisin- ftituecetur ab adrogatorc,nihilo magis ex eius iudicio caperet, diximus enim fepiisi me in progrcflu difputationis,impuberem no iurc fucccfsionis, fed ex beneficio Imperatoris accipere, & tanquam ys alienum confequi, vndc teftator nihil donat, in neccfsitacibus cnim nemo liberalis exiftit. 1. vnum ex familia. 1. D . de legatisa . l . rem legatam. 18 . D . dc adim. legatis.

4 4 N o n o b fta in o n u m a rg u m e n tu m ,q u o niam v t d ixim us n u m .26. & 1 7 . quamuis regu lariter ius noftrum non p .it ia tu rq u c 5c t c f t a t u m ,& intcftatum decC dcrc; fpe- ciali tam en e x caufa, Sc ja tio n e ctiam cef- lante ob quam teftati 6c in tcftati concur fus non datur, rcfo lu i.n ius, filium adroga- tu m in noftro cafu quoad quartam tcftatú quoad alia bona decedere in tc ftjtu m .

4 7 Tandem no obftat vltimum cx fcgula.1. ab eo.C.dc fideicommifsis. Conflat enim pupillarem fubftitutioiicm nullum inferre (ilio adrogato grauamcn.fed potius cora-

IHO-


141 D e a d o p t io n ib u s . 142modum,& vtilitatem totinere,cxhis q u x 1 . U C notat Bart.(^ omnes in 1.2.in prin.D. dc viilg.& nos in prin.Inft.de pupill.fiqui dem iplius filij caufa agitur, cum patcr ci pupillariter fubftituit.& teftametuni eifa tit.qiu maximus eft fauor. arg.^.licct inft. quibus cx cauf. ma.nó licct.i.8c quia.6 .D .dcintcrroit.aftio. vndcinfauoré filij hoc adrogatori patri pcrinittibvt dircéto vfq; ad pubertatem ei fubftituat.tx.hic, verlic. f(danimpukri.d.l.ied 11 plures. lo.^.in adro

4*5 p-ato.D.de vulga.l.p.ti. y .parti .6 .f N ó au tem hdeicómifláric, vt idc nofter tcx.oftc dic,cius rei rationem aisignans: cum enim fidei commillum grauanicn fitl. quoniam in prioribus iüéfis ibi notatis.C.de inotfic. tcft.8c.i legitima portione quodcunquc grauamé rcijciatur. d.l.quoniam.I.cum pa tronus.28.D .d c leg .2.confcquens cft,8cá quarta reijcicndum , c x regula ctiam. d .l . ab co.C.defideicómil. Quod tamen fic eft intelligendum,fi filius quartam agnofcat, ná fi repudiet heredes patris onus illi parti iiiiunitum prxftare cogentur arg.d.l.cu patronus,veri; [i omiferitinfiitutionem. Idq; conllat,quia filio repudiande,nulium onus eiiniungitur,fcd l^Ktfibus ad quos ca por tio pertinet,quos re£le tcftatorgrauarc po tmt.ex eadem, 1.abeo.C.de fideicomiiii(.& ita poft alios quos fequitur tenet loa . Ho roic.hic ex 11. 16 1 . & eft vcrifsima fcntctia quicquid noliifsime contrafentiat ^ d . C a l dcira.d.li.3.c. i .n.3 3.Neque obftat :fi dixc ns quod cura fideicommiíTum hoc ab initio nullum fuerit ex poft fafto conualefcc re non poterit.l.quidam referunt. D.de iu re codicil.Rcg.Lquod ab initio.D. de reg. iuris.qua rnocus Peralta in d.l.cum patronus,contendit huiufmodi fidcicommiíTum Validum efte á principio, cuanefcerc tamc, patrono acccptáterquoniam verius eftab initio nó confifterc,vt in patrono probat, l.fi patronus.D.dc donatio.«Sc in filio adro gato nofter tx. ibi;'N» oportet admittifideicS w»y/*m.Quod vt cxa£fIUS rcioluas 8i iiitcl- hgas aducrte,difpqfitioncm a legc induélá in fauorcm alicuius habere tacitam conditioné,fi ille voluerit.arg.l. 2 .C.de iure em- rhyt.notatglo.vcr.?;«//4,in 1 .& eleganter, D.de dolo & glof. 2.l.icimus. C .de inotfic. tcftam.quo fit vt neccisitas lege impofi- ta relinquendi legitimam filio adrogato, vcl patrono habeat tacitam conditionem, fitfji Voluerint,8c cum nullitas fideicoramtf

fi c x ea necefsitatc proccdat.vidcf ur indu ¿f a lub ca conditione, fi patronus legitima acccptaucritjvnde filio, vcl patrono rcpu- diance valet fideicominiiTum quafi conditione nullitatis dcficiciitc.Etiniic fupcrior difficultas íoimtur.quoniá rcg.d.l.quodab initio procedit, vbi actus eft a principio liniplicitcr nullus, exterum vbi eft nullus lub conditione, dcficictc conditione valet aftus, cx innocé .inc.cú coniuctudinis dc confuetud. Ang.n.4, Pal.n.p.inl.pcrfundu

. D.cfeferuit.ruft.prxd.Decio in d.l. quod ab initio,quo ctiam modo intclligeda eft d.l.quidam referunt.

4 7 Exquib.infertur interpretatio ad tx.in I. 'ita tamc 2.$.fipatronus.D. ad Trebel.vbi idco fidcicómilT'uiii valere comunis putauit.ctfiiegitimy patronieflctiniuiftú.quia fideicomiifarius crat dc liberis liberti, quibus olim patronus fidcicóniiftuni pryftarc cogebatur,!.fi cius.^.fi.D.ad Trcbel. addic •inlupcr iJle tx . iuxta liác interpretatione, mutata volutate vJtro adire,«Sc quartá T re bcllianica retinere patrón ú poflc.Quc tx . ita interpretatur Accur.ibi.quc Bart.iSc teri (cquuntur,fecundó Orofc.hic.nu.l64. Sed prxtcr vitiii diuinacionis, q» continet

-repugnat cxpreiTc méti,&: vcrbis.I. C. ibi. Ji3 illa verbapartehcreditatisretinere, manife*. ftc oftendüt.I.C.'loqui de debita portione nó de quarta Trebellianica.Et iniie cX fu- perioribus refolucdum cft,ideo ibivaluiftc fidcicómifsu Icgitimy patroni intmiffum, quia patronuslegitima repudiauit,ntq; ita tradiit ibi Alberi.PauiRora.Sc Claud- idé Pau.in l.quo'niáin priorib.n.p.C-dc inoffi.tcfta.Horofc.liic n. i Ó3.itaq; intclligcn dus eft ille tx.vcr.jHrtx;j,vtpofsitpatronus poft coaffioné,mutata volutate dcbitápar té rctinere,quc mutatio voluntatis femper habct I0CÜ antcrcftitutioné',«Sc folutioné fi de¡cómiísi,nam poftea non erit locus p.x-

-hitctix,ex I.pen.^.fi patronus.D.dc bonis libertoru,CUIUS \crba:ibii ( r quiaagnouit tit

intelligenda funt, non dc aditione,quia coaftus adiuit,fcd dc rcfticutio n e , quia voliitaric rcftituit,quamuis enim compulfus adierit,rcftitutio tamen intclli •giiur voluntaria,cum mut.ita voluntate potuerit portionem fuam retinere cx vera interpretatione.d l.ifa tamen.$ . fi, patro • nus q u x iura fic accepta inter fc confcn- tiuiit; & fofuicur decim um ,8c vltimum argumentum.

E 4- Prin


ry

i ' i

1 ^

143 Lib.I.Inftitutionum. T it .X L 144‘Principium tiruli, Injlttut. de

ádopíienibhs.

fonitur,

' Q I

Qontinuatio huius tituli.Adeptionis materia remifsiul Naturalis filius appellatur in libris nojlris qui tx

iujlo matrimonio etiam e jl , quoties adoptiuo op ponitur.

Via non folum in potcftatc noftra íuntiiücri.quos ex iuftis nuptijs

procreamus,vt in prin.fup. dcpat.pot. & d e n u p . i t é & naturales per curiz oblationem,aut fublcqués matrimo imí Ugitimifarti.J. aliquandoíup.ti.i .fed A i),qui etli ab alijs fint geniti,á nobis ado prantur,dc adop.hoc ti.Iuft,diflcrit, cuius originé formani & caulas late prztcr recé

3 tiores liic,& ad t it .D .A C .cod cm . f cxpü cant Agclhus l i .y .c .ly .S igon . li.i.dc iure Rouuc.io. A lcx. ab A lcx . I1.2.C.8.A li.y.c. 4 . Alcia.li. i .parcrg.c.»3. & I 1 . 4. c.3 . & li. 9-c. y.Cona.li.2.c.iy.A ante eos VJpian.ip frag.ti.S.Camsin inft.ti.y.li. i.conlonat ti tu. i6.p.»rU.4.A I .7 & ,8.ti.7.eadcm 4. par. Sc nos plurima pauló ante diximus ad VI pianum in l.Si adrogator.D.hoc ti.

3 In tx.ibi:Njí«r4/«. "t" N on intclligas na Murales filios hic tantum dici c x concubina l'ulceptos,vt in tj.fi.lup.ti. i.fed vt optime hic acccpit Accurf.cx Ifgitimo matrimonio natos,aut (vti ego ex ift im o ) ex có cubinafuíceptos.legitimps tamé poftea fa rtosjvcl curiz oblatione,vel per fubfcqués niatrimoniü.vt in d. j . f i .vb id ix in iu s . Hoc cnim ccrtilsimum cft,filiuip naturalem illum dicí.quiex legitimo matrimonio natus e f t , quotics adoptiuo opponitur , illc eiiim naturalis eft Sc legitiinu»,hic vero le gitimus tantum,quia mediante adoptione legis poteftatc films efficitur, & in potcf- tat c noftra , vt hic explicat g lof.A fi¿ intclligcs tx.in ^.fiii.inlra.quib.mod.ius pat. potert.in adoptiui mira de cxherc.li.in $ at Ij. in $.minus,cum fequcn-infra de hcrc- dib. quz ab intcftato . in I. fi pacer. 29. in l.non potcft 3 i*D .h o c ti.l.parentcs.d. cum duab.lcqq.D. dc in ius voc. in I. i . D . dcbon.polT.contra tab. cum infinitis aüjs..

Adoptio. I . ScSed hodic. 1 *

j Adoptio duplex au t eorum quifui iuris fu n t:

hac arrogatio appellatur: aut eorum qui in aliena funtpoteJlate,& de Vtriujq-, formjjCsr nume.

rü feq .4 Adoptio hodie patris naturalis iura non di/fuluit,

nifi ab afcendeutibas ,fiue ptUrnis,fiue maternis jia t,

1 A Doptlo igitur,per quam qui extraneus eft in noftram lam.iulqj hlij fa mi. cooptatur,duobus modis fic.Pri

tno cum principali refcripto l iz .zvc , qu,-t fui iuris funtadoptantur, q u z adoptionis

. ipecicsdicitut arrogatio,quia A is q u i aJ optat rogatur, ideft interrogatur an vclic eum quem adoptaturus eft,luftii fibi filiii cflc,& is qui adoptatur,rogatur, an i J fic- ripatiatur, v tcxplicat Cams,d.tit.y.AI, 2 D.codcm exornant iam citaci.A comprobat,dirta.l.7. ti.7 .parti.4.1.i.ti. I 8.parti,4.

Í "f Q u z arrogatio olim per populum fiebat vt notat Agcllius.d.l. y .c. 1 9.H odie pnnci pis aurtoritatcopu scft ,vth ic ,A d .l .a .A in 1.4.ti.i 8-parti 4..poftquam Pop. Rom. Jcgc Rcgia lata omne fuum imperium m Principe craftulit,l.i.D.de conii. Princip. /.(edquod Principi,fup. de iure naturali.

3 t Altera adoptionis Ipccics.adoptio limi iitcr dicitur ( quod nouuin non eft in iure vt aliqua fpccies, q u z certo nomine caret, mutuetur nomen (ui generis.^, i,infra de Icg, ag, iucccfsionc . 1. i . D . hoc titulo . ) qua cos ,cas y c , qui, q u z ve in poteftatc parentum funt adoptamus, A lub noftra potcllate conftituimus, tex. hic, A in diCla. 1. 2. A legibus Regijsiup.citat.

4 Sed obftat tx.in J.lcd hodic.infra co,in I. curn in adoptiuis.io.C.cod.in 1.9.d.tit. 1 6. parti.4.quibus probatur filium fam. adoptatu a patria potefta.naturalis patris nó libcrari,nec cius iura minime ddiolui, fcd fic eum permanere ac fi non fuiilet in alie nam fam.tranflatus.

Sed rcfponde,antiquo iure fublato, id i luftinianonoua conftitutione eíFeílú elle nc filius fam.ab extraneo adoptatus iura paterna naturalia am ittat, nec in familia adoptiui patris qujdquani habebit,przter fuccef.ab inteft .cii ahislcgitiinis Anatura lib*cius filijs.^.fed omnia,inf.de hercd.que ab intcft-.cuius conllitutionis pulcherrima verba elegante infinuátia ratione videas m principio d.I.cú in adoptiuis.Quod tamen eft limitandu,quádo ab afccndeti paterno vcl materno filius fa.fuerit adoptatus quo cafu cum A naturali fanguiuis, A c'uili

Vincu-


vinculo adoptionis coniunflus fit patri adoptiuo ful) cius cft potcftate patria orn iiino erjt tex. hic 5c in d. 1. cum inadopti- uis.j.fi vcro.d.l. p. partitx.

145 De Adoptionibus.g a to intra pupillare dcfunfto Icgitim i he . redes,(ucccfsione fraud.ircntur.caUtio li^c in terp o n i debuit.qua 5c CuLliicutis, 5c Ic>í¡ tim is h xred ib iis, & libertatibus p ro lpccH eft.d .^.coruin 5c tex . in dd.4.parc.

146

6. C u m autem. 3. « x. i-y Item non alicer 4í

Mrogdtio, non nift cauja cognita fiebat,cautione- que de eius impuberis defunUi bonis illisreHi- tiiendisad quos.niadrogatiofaíía ejfct, erant pei ueuturatis" num y .

j Adrogatio puberis hanc cau fe cognitionem non requirit.

y Adrogatus fe, omniaque fua bona iri adrogantisfita miliam tranfert. «

1 Adrogationis impuberis dijfilutionon nifi caufacognita perníifia,& num 3 .

2 L.cum in aduptiuis. 1 o.in princ. C.dfaddptitnib. 4 Adrogatus quale iusfuccefsionis in bonis adroga-

ti hodie habeat.

CV m im pubes t qui fui iuris eft arrci g a tu rcau íx cog n iiio om nino ncccf lana eft,itcm ,5ccautio p e rfo n x pu-

blicx dcbet p r .x f t a r i^ bonis arrogati im -

Íiuberjs dcfunéli illis rcftituendis, ad quos t arrogatio fafta non fuiflct,cius bona per

ucntura erant.cxpJicant eleganter I. C . in ].2.in l.fi patcr. 1 j . §. in arrogationibus.in l.nccei. i7.$.corum,inh nonalitcr. 18. cu fequéc.D.eo.in i.inipuberera.i.in 1.arroga tioncs.ó.C.co.Conan.d.hb.2.cap. 15 . nu.1 i .5c i2 .5 c a lijiu p .in p rin c ip .re la t i, confonat 1.4.tit. 16 .p art-4 .5c ibi G r c g .L o p c z .

2 t Sed o b fta t , m arrogation e tantum arrog.iti 5c arrogantis vo lü tatem requiri, 5c eoruin inutuam interrogationem , 5c ref- ponljoncm ,1.2 .D .eodcm , 5c d ixim u s fup . 111 $i. I . •

Sed refponde difcrim en co n ílitu i o p o r- tereinter arrogattonem p u b eris,iSc arrog,! tionein im puberis. N am in pruno calu cü ¡lie qui maior cft quatuordecim o anno a rrogatur,h;ec cau fx cogn itio nó requiritur ip iecn iiu falis íibi prouiderc p o t e r i t ,qu i iattianiirtiiudiciii habet tc x tu s jii i . i i i f , • qmb.non eft permiíT. fac .tcftainé .q uod fi dcccptus in arrogatione fu e r it , v tiq u e re- ftttui poterit e x integro t it .D .d c m inorib.

3 t A t pofteriori caíu cum im pubes arroga tur qui animt iudicio dt Ilic utus cft, te x . m d. / . prim o, 1. 1 .\erCic\i. impúberes. C . dc falf.monet. ca caul.T cogn itio fatis erit ne- celTaria, cum non íolum ipfc m inor, íed 5c omnia bona eius in potcftatem tran ícant arrogatoris.l.caufa co g n ita .4 0 .D .d c v u lg . d. l.fi patcr.I. fi ad o p tau cro .6 .D .d c p rcca . tioitndeqi ne arrogatione, im pubcrc arro*

V ia om nis res per quafcun.qucIdem difl'oluitur

caulasnafcitur per cale

cap. 1 .de reg.iurib.l.nihil tá natu ra lc .3 7 .D codcm . V tim p u b cris arroga tio non nifi caula cognita perm ittitur, cum autem .fu p .co .ita nec eius arrogatio nis diíTolutio per cm ácipationcin,niíi caufa cognita fit e x n o ftro tcxc .l.S .c it. i ó.par tica.4.

2 Sed obftat l.cum inadoptiu is.in p rin ci.C .edd em ,vb l p ro b .n u r, 5c codcm dic pro vo lúntate adoptantis adoptionem dilTol- u ip o ílc . ‘

3 Sed relpódc aliud in adoptione cire,aliucí in arrogationcicu in eniin films adoptiuus ininus iuris in bonis adoptantis habeat; quáin arrogatus,adoptiuus enim non alias patri adoptanti íuccedit quam abintefta- to ,/ . fed e a o m n ia in f.d e hered. qu.T abin- fcft.arrogatu s autem lem pcr quartam b o norum partem in bonis a rro gat; habeat: non tam facile diíTolui dcbet arrogatio nifi p rx u ia ca u fx cognitione id expedire pu p illo co iiftitcritjqu od optim c A ccurf. hlc explicatjVcrfic.M/jí caufa,c¡aod fi arrogatus d i g n q t f m ancipatione fuerit.etnancipJt U S

q u .i[|ffi|bn habebit l.fi.D .fi quid in frau d . patron i , fecus fi abíqueiu fta caufa em ancipetur , ve.l ccinpore mortis exh eredetur; quia tunc c.x D m i Pij conftit. quartá partem bonorum patris arrogan tis habebit, item bona p ro p ria ,5ccoruin com m oda po ftea acqu ilita .d .l.fin .l.fi ad rogator, 2 2. D . cod . tit. d .l .8 .tit. 16 .p irt . 4 .1.'r .d .tit.2 2.d.

4 h b .4 . fori. H od ic "j" vero nouioribus huius R egn i Icg'ihus a tte n tis , 5c extan tibus alijs filqs legitim is a rro gato ris , neutro cafu arrogatus quartam partem bonoru ar- io g a to ris habebit,fed quintam tantum m o

E y do, dc-


■ I*

4 r

147 Lib.I.Inftitutionum.Tit.XI. 148

»*

d o d c d u flis expen fis fu n e ra lib u s ,& abjs p ijs re lia is .illa u iq u c fi pater a rrogator vo lu e rit ,te x .q u i íxpreíTc probae,in l.y . titu .4 .1 ib .3 .fo r i,c o n iü fta l.i .t it .2 2.1;b .4 . eiuf-dem fori,8cquanii|{!s G rcgo riu s exiftin ict d iftas leges h)ri,procederc, quando legitim i p o ft ar/ogationcm nafcuntur, in d .l. 8. yccbq.quarta, quocuiique cafu cx tan tib u s legitim is eas leges ego a cc ip io .p ro p tcrl.? . tit . y. lib . 3 . fori,qua dlfponitur,integram patris hereditatem clfc legitim am filio tú , e x c e p to quinto.

Minorem natu 5.CU §§.feq.vfqj ad §.fin.

I Adoptio natura ftmillima,(r nu. 6.3 ^.Sed (T illudihuius tituli,ÚT nam. 10 .3 ^.Fxinina,huius tituli,(r num. 1 1 .4 Licet,huius t:tuli,<T num. 1 1 .y JPtthertas quo annorum numero computetur, i f

num.t} .6 Adoptari loco fratris quii non poteft .7 Adoptare clericus aliquem Nnsquamfilsum,aut ne

potem,non poteB.8 Adrogatus,item (r eius liheri in potejlatem tranf-

eunt adrogatoris.p Adoptiuus filius,quando ah adoptivo patre in ado

ptionem alteri dari pofsit.1 0 AdoptareJpjdones poJJunt,(s" quare.I I Adoptarefemtna nonpotefl. <

t / 7 ^ adoptio n atu rz fim illim a fit, f " c iu fq ,im ita tr ix im a g o .l.fip a tc r , in

fi.cü l.fcq l. q u x litum. 34. vcrfic . nec enim. D . h oc tit.l.fiho qué patcr. 2 3. D .d c lib .& poft. tc x ,n o ftc r .& in l .i .t it . 16 .p ar,41 .2 .tit. 1 2 . lib .4 .fo ri fcquitur,m inorem n a tu,m aiorem non pofte a d o p ta re^ ^ o p tio - ncm q; in his tantum perfonis l 4 | H ^ c r e in quibus ctiam natura p o tc ft ,d ililip a tcr , cum alijs. •

a Sed obftat prim ó tex .in $.fcd & illud infra cod. vbl {padones qui natura generare non poftunc, adoptare tam en polfunt.

3 Scciido obftat,tex.in J.fo cm iiif, in fi cod. vb ifocm in x q u x ,^ io s naturales 8c leg itim os filios habent,per adoptionem eos h abere non pofte traditur.

4 T c r t ió obftat tex .in $.licet, inf. cod. vb i p ro b atu r,q u o d quam uis quis film m n o ha beat p o tc ft aliquem in locum n ep o tis , vel

neptis adoptarciquod tamé ipfi naturx ad u a la tu r , cumis qui filium nunquam ha- buic cx eo nepotem habere naturainipof- fibilc fic.

y Quartócontra noftrum tex .ib i. plena pu- hcrtate,idejl decem ÍT ollo annis, obftat tcx. m princ.iiif.quib.mod.tutel.finic.vbi pubertas quatuordecimo annonunicracui;idcm in princ.fup.de nupt.ibi. mafculi quidem pu- , heres,vbi diximus.

6 Sed his non obftatibus defende adoptio-V nem imnquá locum habere pofte , nifi vbi

& natura,cuius lex & ars imitatrix eft,vnde quia pro moftro haberetur,imo impof- fibile eft'et,filium{>atreciTc maiorem , qui ¡ minor natu eft,niaiorcm«doptare non po teft,fcd tunc admittitur adoptio, vbi Sc n.t tura locuni habere potcft, c x noftro tc»t. cum fimilibus. V n a c in locum ncpotis,aut fili) adoptari quis reftc poterit, & ta m filium,inf.eod.in fiviris tamen locum non poterit,!.nec apud.7.C.dc hered.inif. quia legibus natur.x, quam ducem habctado- ptio minime,conicntaneura cft,vt frater k fratre procreetur.

7 Indc etiam quamuis clericus, aut alia per fona facra natura filios habere pofsit, quia tamen ipfa natura, quod inhoneftuni eft, impofsibileputatur, no poterit adoptare, vt poft Albcricú notat Greg.verh.podi ren- gendrar,in d.1.2. part. Sc cxptcftc prohibet. 3 .3 .d .t it .2 i.d .hb .4 .fori.

8 Quibus'|'addc,quod cumfccundu naturam,qui c x filio nepotes habct, vltcriores ve,d*nncs in potcftate habct, ciufqi defcc- dentcs funt, pari modo fi is qui liberos habet fe arrogandii dederit, non folii ipfe po

itcftati arrogatoris fubijcitur, fed ctiá liberi eius in eiufdé fiút potcftate tanqtiá nepotes.$.ftlud.inf.cod.l. 2 .$.hoc veró. d. l.fi pater.d.l.arrogato.D.eod.l.7.ti. 1 6. par.4.

9 Prxterea f ctiam quemadmodum patcr naturalis filium fuum in adoptionem alteri dare poteft , / . fed hodie, fupra cod.fic ctiam8c patcr adoptiuus,adoptiuum filium. §. in plurimis, infra eodem quod intclligc fi adoptipus filius aliiis fanguinc iunélus fit patri adoptanti, v t in d i f f .$• fed hodie, aliter enim non poflet adoptiuus pater adoptatum filium alteri in adoptionem dare , quiim in eius potcftatcm adoptatus non tranfijftct, explicat luftinian, in dift. $. in plurimis, ibi »0« extraneum.

to Ne<

! 1-Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca

I 4 P,0 Neqoe obftat f te x .ln d . f íed & iilud,

infra, nam qnáuis fpadonum gen cía lis fie appellatio .l.fpadonum .128* D i dé Verbo, fignifica, lili pro'prius fpadoiics d icúntur, qínbus vioicter detrarta eft v i f i l l t a s ; á ver bo G rzco,jfao ,quod eft,anfiíl:o*aucllo:vn- dequúm natura genetandí ttiágis quam te porale vitium p rop tér q u od a b d k atu r ho ino á facultate génefandi * dttcrtdenda fit, rertc (padoncs adoptare p o teru n t,d.J>. fcd & illu d ,& d .liá .p a rc .iu xta quam eft in tc l- ligenda. d.l. J .fd r i,v b i x ib tatM ótaluus,ver bo.ciiflraiiói

1 1 Ncqde obftat tx .irf d irt ./ .fc rm in z , nam cum adoptio indurta fit, v t quis quos non gcnüit filios in p otcftatc habcaC, fcem ina vcró ñeque naturales A legítim os haberé pofsit in potcftatc .^ .czterü , in f. dc hctcd .

. qual.d ik im us in p r in c .fu p . d c p at. p o tcft. mirum non eft fi n cq u é ad op tare p o is it : nifi p rin cip is itid u lg én tia Á g ra t ia ,v t in d . $ .fo em in x .d .l.a ,p art.l.4 t iC .a z .lib .4 .fo r .

I a Ncque tex . in d .$ . licct, inf. eodcm o b - ftat:quamquani enim natura rem otum v ideatur,vt nepote quis naturaliter habeat, qui fíliojfíliave caret,hoc autem cum ácci- dctalc fit.vt quis aliás idbneus ad p ro crea- dum filios non habCat,norl a d o p t io n ijm - ledict.Qtíod fi qU iScx filio qucm iam h a- >et adoptiúum ve l naturalem aliquem n e •

potis loco adoptet, filij confcnfum e x ig e re deb et, n ec i m uitus fuus & ncceíTarius agnafcatur heres,/, qu od fi quis ifff. eod.

I J Ncque m agis ob ftat tcx .in prin cip .in fr. quibus m od.tutcl.fin . aliud enim eft e x ig e re pubertatem ,qux iilcip it dccim oquarto anno,Vt ib icu m fim ilibus:aliud autem ple nam pubertatem q u x fin it decim oortauo, teX.hic A in .$.fi.fu p .qu ib . e x cauf.m anuu no licct, A in l.a d ro g ato .4 0 .$ . 1 .h oc t it .D . & in l.M cla. 14 . D .degalim .Ieg,

Apud Catone fin*t AiepUri feruus ihbntus vi non potejl: fi feruus

proprius adopteturjiber efficitur.

' 'V ' Equcfcruus p r o p r iu s ,n e q u e a lie- \ n u s ; I t e m nCquc lib e rtu s a d o p tari

p o fru n t .te x .h k c o n iU n rta ,d .l. fi pa ter,in fin . A I . y .t it . 16 .p a r ,4 . hoC ideo q u ia d iucrix fpecies d o m in ic x A p atriácfim u l io h jrc tc n ó p o liu n t . E o tam en ip fo q u o d

lonibus, tjbp ro p riu s feruus Vel a d o p t e tu r ,vel apud

arta filiu s n u n cu p etu r,lib erta tem naiicifcitur vt hic luftin .A iti 1. vnic.s» fidiiliq; mb d o .C.de Latina libefr.toll. quod eft notabile ad tcxiih $. multis, fup.dt libertinis.

Titulus X II .Quibus modis ius parrix pote-

ftacis foluitur. In R u bricam.

i Continuatio buius tituU; i r cius materia rcmif- fiuc.

i Xpofitis modis quibus patria potcftas conft'tuitur, matrinionio.lcgitiinatione filij naturalis , itc adoptio ne, quibus modis ca dilfol- uaturintcUigcre reftat,lcx

autem hoc tit. luftin. recclifet, morté naturalem,mortem ciuilem,captiuitatem,Pa tritiatus dignitatem filio fam. colIatá,emá cipationem,& adoptionem, quos nos fum matim explicabimus, alios ctiam tibuiori- buslegibus indurtosaddentes,A btnnes alibi laxioribus comfrlctitarijs profeqouti, interim pro huius tituli e x o r n a t ip n ^ id c bitis Alexaft.ab Alexandi'o.lib.4.cilp. ib . A ad eum A ndr.T iraqueh loan. Róhertü lib. 4. Receptarum fcntentiarum, cap. 1 1. Francifcum Cona.Iib .i.cap. i4 .1acobum Rcbardum ad leges i a.tab.cap. 1 6. V lp ia num infragm en.tit .io .A Caium iti inftitu tionibusd>b.i.ti.(5iConfonattit. 1 8.part.4*

Principium tituli. Iiimmue eó*

1 f atria potejlas morte diJfoluituT, l Nepos aut mortuo quando fu i iurisfiati

I ^ J Ortuo ergo patre y ani áüo qui fi- | \ / | lios,nepotcs v ¿ in potcftatc habct

^ patria ppteftas diiloluitur, A filij,' nepotes vc fui iuris f iunt,confonatl,i . tit.

1 8.part.4 .1.fi ita cfTct. i y ¿ D . quahdo dies Icg . ccd. V t cnim reliqua óihnia m ors dif- io lu it,authen.de nuptijs.§. deihceps.culia- tion c.4 . fic & patriam poteftatcrti.

i Sed ob ftat tcx.noftcr,ibf.w err«® Vero aut, tb i n ep os aur morte fui iuris non fit. Sed

K efp o tt'


ijt L ib .I . Inftitutionum. T ic .X II . ,172

I ' a^*’

Pl- •'

::íl«m*• ..

|V. |

rerponde tu n cn cp o tcm an i m orte fui iuris cffici,quúm p o ft eius m ortcm in patris fu i potcftatem rccafurus non eft, vel quia iam qu o tem pore m oritur au u s, filius de- ccíT crit, aut per em ancipationem a n c x u patri^ potcftatis liberatas fuit,quiim enim in v ita aui qui & f i l iu m , & c x eo nepotem in potcftatc habebat, / . fin . fup. dc patria p o t.filiu s nepotem in potcftatc non h aberet,I.fic eucnict.» i .D .a d Icg. lu l. d cad u lt.

‘ auo m ortuo confequcns cft,nepotem in patris fui poteftatcra ca d e re : nifi fo rte filius antea fuiftet em ancipatus, co cnim in cafu quam uis ab eodem auo iterum filij lo co adoptaretur filius,nepos in cius nó inci dit potcftatcm . 1. fi patcr. 4 1 . coniunfta.I, qui liberatus, i a .D .d e adoptionibus.

^.Cum autem i.& §.poena: fcruus. z.

fatriam poteitattm ciuilis mors dijfoluit. ^legatustibtrosinpotejlatt retinet,úr num,^. a)ep»rtatus omnia duitatis iura amittit.¡Z)r portationis lteo,pxna arbitraria htdie. jQflitutus li frincipe amijfam patriam potcftatem

recuperat, & qua diferentiainter reftitutioni <¡r indulgentiam.num, 6,

Vem adm odum naturali m orte p a > yria potcftas dirim itur, fic ctiam &

inortc ciuili,tex>bic.& $ .poen z in i.eod .con fon at.l. 2 . cum fequen. tit. 1 S. p a rt .4 .

Sed ob ftát tex .in 'vexEc.relegati. in fra, & in 1. rc lcgati.4 .in h relegatus. 1 4 . D . de In- tcrd ift.Sc rc lcgat.l.3 .d .tit. 18 .p art.4 .vb i rc legatus in in fu la m , qui & ipfc ciuiliter m o riiiite llig itu r lib eros in potcftate fua retinet.

C u i difficultati v t fatisfacias n o ta , m agnam differentiam ed e inter d e p o rta tu , 5c poenx feruum effe¿f u m , qui & ciuitatem 5c libertatem am ittunt, 5c inde vcluti m or tu icrcd u n tu r.l.veru m -53.$ . focietas, ver- íic ./» ífrf«n f.D .p ro fo c io .l.i .^ .filium . D .d e b o n . poflcfsione contra tab .E t relegatum qu i quam quam ciuitatem ad tem pus vcl in perpetuum am ittat, libertatem tam cn retin ct,5(ciu is Rom ani iura om nia,d .!. rc- legati,d l.relegatus,inter quos, <Sc p lu rim x a lix funt d iffe rc t ix , quas A cc u rf. h ic .vcr.

retinet, & p o ft cum alij recefcnt. D ep orta- tus igicur, qui m ortu o fim iiis c ft. I. «ius 8, D .d c tcftam .cü aÜ js.d .l.a .par.itcm 5( p x - n x feruus effciRus patriaip potcftatcm per dunt, fiue parentes finr,.í¡uc h b c r i: non lic relegati qui adhuc Rvomani ciues (unt cX

f d iilis legibus, t H od ic cum om ncs h x p x n ;a b ro g a t.T fere f in t ,iu d ic is arbitrio qu i deportatione m eruit pun ietur, qui fre qucntius ad trirem es 5c perpetuum cx iliú d am n atu r,C rcgo riu s in d ift . 1. a .g lo lT . 1. Ju l. C la ru s lib .7 .$ .fin .q u x rt .6 7 .5 c v id c Ld tit.24 .1ib .8 .rcco p ila t.

In tex .ib i. Sed f i ex indulgentia Principis.J t Ig itu r fi ille qui deportatus fu it, aut Icr

uus p .xn x cffcÁ u s, aut alias ciu^litcr m ortuus a Principe fuerit reftitutus,quiim per om nia priftinum ftatum recuperet, am iila patria potcftas fim ilitcr ei re ftitu itur. 1. i ; i.fin ./ .fin . C . dc fentcntiam pafsis, & reft. 1. i.l.fin .D .e o d c m .I .2 .t it .3 2 .p a rt .7 .

Sed cx p rc ftc ob ftat 1- in in fu lam . 6: 1. fi p a te r .p .C .illo t it .v b i á principe reftitutus n o n recuperat patriam potcftatem .

6 C u i difficultati o ptim c fatisfacit A ccurf. h ic vcth.fiatum. N am aut deportato p rin ceps indulgentiam conccfsit,aut rcftitutio neipjreftituCus enim bona re cu p erat, h o n orem ,d ign itates,& fam am ,item 5c patria po te fta tc .d .l. 1 .l.fin . in princ.óc $ .fi. C . dc fentcntiam p a fs is , & te x . n o ftc r , tantuin cnim affert rc ftitu tiq quantum abftulit ix fio .l.q u ó d fi m in o r./.rcftitu tio . D . de mi- norib .l.videam us. 3 8 ./ . in Fabiana, D . de v fu ris .Q u o d fi indulgentiam tantum c o n - ccfsit p rin cep s, p xn am tantum m odo rc- mifilTe & ex iliu m códonaftc intelligitur. Lcum p a tre m .2 .l.tu to r.4 .1.fi adem ptis. 7. d .l.in in fu lam .5.1.gen eralis.7 .d . 1. fi pater»9.cum ,fequcn .C .d e fentcntiam pafsis,non ad bon orii re ftitu tio n em , nifi hoc fpcciali ter exprim atu r.d .l.cu m p atrem .2 .d.l.fi pa te r ,& in d.l.a .part.vcrfic .yJifraf ende.

Filius familias.1 patria potefias Tatritiatus dignitate di folui

tur.2 Patria potcftas dijfoluitur illis modis quibus quis a

curia liberatur.3 Patria poteftds dijfoluitur Epifcopali dignitate.4. lura agnationis nott amittunt filij qui dignitati

bus a patria potejlatt liberantur.


153 'Quib.mod.iuspatriipoteft. 154

^ h o f t i b u S , 4 .

3

, . T ibcratur limilitcrnmis patria poicira I tc per {uminarn Patriciatus digmtatc ^ tx.hic.A in l.fin.C.decoiifulibus.lib,I2,1 .7.tit.i8 .par.4.

Sed obftat tcxMii authentico conftk, quz dignitatibus.f i . A J.gencralitcr.collatione.ó.tex'.m autlicntica, fcd epifcopa- hs.C.de cpiicopis A clericis.quibus proba tum eft,illisdigiiitatibus,quibus quis á cu ria liberatur, liber.iri A á patria poteftate: Ata curialibus cofortijs non folum Patri cutus dignic.is,red A Cofuliris, Przfcrtu- ra vrbi.A Prztorio.liberat.l.fin.C. de decurro.Iib. io.Aali.TÍtcin dignitates, ibidé rcJatz.igitur.

Sedr^fpondc, quodetfi iureinftitutio- num nulla militia,neque fenatoria.aut c5 - fularisdignitas,przter Patriciatus, patna mtcftatem diffoluereEex noftro te x .A d. .fin. C.de confulib. iure autc nouiori au-

thcnticorum,generaliter á luftiniano con ftitu ú ell,vt omnis dignitas,A omne c ingulum á curia liberare valcns,cximatquo • que cx parentum iurc,d. authent. conftit. quz digintatis.dirt.^'. i .A d.ji.gcncralitcr, numerantur autem duodecim dignitates quza curia liberant in d l.fin C. dedccur. tjuz & fnmliter liodie patriam dirimet po tcllatcra.cx dirtis iuribus, A dirt.l.7. cum fequcn.vlque ad 1.1 v - tit. 18. part. 4. qui- busiil.T dignitates explicantur , A magis ini.j.tit.p.part.i- f Qu'bus addita eft cpifcopalis dignitas,in d.authentico, con flit.quz dignitatibus.$.palam, d. authenti ta cpifcopalis,A auchécicode fancftilhepi- Icop.tj.poft ordinationem in fine,coilatio-; ne.p.d.l. i4.tit. 1 8.parC.4.Ncquc his in Calibus parentes aliquod lucomminodii aut grauamcnrecipiunt, quamquam cnim m eo patcr grauetur, quod filium cx fua m anu,ratione dignitatis qua fulget, dimitCat,- in aiio tamen rcleuatur, quod interim frut tur gloria , quam ex lioiiorc filij concepit, t Illud autem ohleruabls hifce dignitati- busa patria poteftate liberatos filios, om nia iura a^nationis & conleruarc A rctmc re.tcx.in d.authentico,conftit. q uzd ig iii-

âtis. J. illud, notat Accurf. in I. nepotes, vcrhn. Et in familia. D. de his qui funt fui,& mi. fi pa'cr. gloll. i. D . dcâdoptionib. fequitur Gregor, in dirt. i. 7. verbo, (fon- flim, & in d. I. 14. verbo. Dignidades.fih n -im g.hic.iiuiii.y.

f atria potcjias captiuitate patris, Veljilijfitfiendi tur,& num.2.(3“ 6.

» CaptiuHS hopium feruusft,(3- num. 6.2 EiHio legis C ornelia; pojlliminij quid in-

ducant,(3- num.fequetii

1 r X iftbluitur przterca, fiue potitis fuf- ' I f penditur patria potcftas,filij, vel pa

tris captiuitatc.id efficientibus iuris poftlimimj,A legis Corneli^ fictionibus vt probat nofter tex.ibi. pedet uu liberorum,ix. in 1. 1 . yi.fi pcndcat.D.ad S.C. Macedón, in l.fi pater. 1 y.D.de fuis A leg.l. in bello. 12 /.fiquis capiatur. D.de capriuis,in 1.impuberem. 2 2. /. I . D . ad icg. Cor. dcfal.cum alijs.

3 Sed obftat, ab hoftibus captii ftatim fcr uum hoftium fieri,vt probat tex. in $. feru i , vbi diximus* fup. dciure pcrfon. vnde quúm is qui in aliena (foteftate eft, aliii

• fub fuahabcrcnon poisit.1.fic cuenict. 2 1 . D .ad leg.lul.de adulter, in totum folutain efic patriam poteftatcm dicendum erit,no fufpcjifam.Qhiam fentétiam cxpreíTé p robat.I.Cornelia.1 2.ibi. Qûiinpoteflatemorien tis non fu it.O .dctekam . f. pcnult. ibi. Quin

— f i in poteflate effet filiiis.D.de lib. A poftu.5 ‘ Cui difficuItajijVt fatisfacias,A noftrum

tcx.qui duplicis firtionis mentionem fecit IntelligJS, pr.zmittc, Romanos, vt fuos ciues ad bella inuitarcnt, capuuorQ iura duplici firtione conierualfc. FicFione icilicet poftliminij , A firtionc legis Corncliz;

4 f Quarum prima ciuen. Romanum ab ho ftibus captum , A poftea reuerium, nunquam captum.fu;flu.-,red Icmper in ciuitatc manfifle fingebant,!.illa iiiftitutio. 3 5 1 . D.de heredibusinftit.l poftlimmipy.l. retro. I 6 .1.bona eorum.22.§. 1. D . dc captiuis.tcx.nollcr,ibi.^K/ii/i®A tx.in$ . interdum, inf. de hercd. q u z ab iiiicft.

Altera vero firtionein cadcm captiuitatis h o ra , Romanum captum morruü fuif- feiudicabant.antequam feruus hoftiii fieret,!. in omnibus, 1 8. cum ali)t ibidem. D . de captiuis.l.cum hic ftatus.3*. 9. fi ambo. D .de donat.inter.J. 1. C- dccapcm is,qus legis Corneliz fictio ideó appellata fuit, quiaa Lucio Cornelio S y l la , A Quinto Metello poft primum bellum Punicum la ta fuit vt probat H otom . 111 indicc legum

R o *

f iI ''"-til-


lyj? Lib.I.Inftitutionum.Tit.XI I. 156Romanarum.vcrb. l e x f o r n e l i a . ¿ e t e j h m e t i - #». Ant. Auguft.de legibus,pag.7 i . de tjua I . C.in d.l.bona eorii,& in f fU cge Cornelia,Sc in l.lcx Cornelia. 2 8 . D.dc vulg. tcx. noftcr.ibi.y» Vero, & in ^.fin. inf. quib. non eft permif.de quibus fiftionibus late Bart. & e x te r i , in 1. fi isqui pro emptore. D . dc vfucapionibus,(Sc videbis integrum tic. 29. d e lo s C4i>r/««f.part.2.

6 Quibus prxmifsis facilis eft argumenti explicatio , quamuis enim veritate iiifpc- fta,dici non pofsit, quin ftatim patria p o teftas diftbluatur,ex d.$. fcrui, coniunfta; d.l.fic cucnict,& l.homo liber. 74 . $. quicquid.D.de aequi, rerum dom.l. cum heredes. 2 2.circa medium. D . dc aequi. poiTef- fionc.tum ctiam quia abfurdum eftct eode tempore quemquain nec in fua, nec in patria efle poteftate.l.fi.5. I .C .dc fcntentiam pafsis.hifcc tamé fiftionibus ius qiioddam furpcnfiuQ induftum cft.quo patria poteftas,& cytcra omnia quy iuris funt pédere intclligútur,ex d'.l.penul .D.de fuis8c leg. Igitur przfcnti ftatuy & veritate ínfpcftá patria poteftas captiuitatc diflbluitur^inf- pefto autc futuro 8c fiftionc fufpenditur, argumento.$.conditiones, infra dc vcrbo« rum obligation.

^ . P r ^ t e r e a y . & ^ . A dmonendi.

1 Emancipatione dijfoluitnr patria potejhu.ir ».3.3 L.certum.S.§. i de iniuBo rupto.irnu.^.2 Emancipatio qualiter olim celebraretur.y Fiducia in emancipatione quomodo fieret.g Emancipatio hodie quomodo fiat.

J quis fi lium , aut nepotem emancipa-f u e r i t foluitur patria poteftas, & filius

^"^neposvc fui iuris efficitur, tcx. hic, 8c in /.admonendi,inf.codcm.l. liberum. 28.1. emancipari. 3 6. D . de adopt. 1. 1. & per tot.D .fi quis á parente fuer.manumift. . 1 . & per tot.maxime.l.fin.C. dc cmancip. liberorum.notat Caius lib. i .inftitut.titu.6. ad medium. VIpia.in fragmcn.tit. 1 o. 8c ti. 1 3 . vbi Cuiacius.vcrfi.4«r»>4n»»»yx;(inr. lu l. Paulus lib.a.fent.tit.2y.confonat.l.93.tit. I S.part. 3 .1. 1 y .tit. 1 84>art.4. exornant Ca rolus Sigonius hb. i . de antiquo iurc cis ium R om .cap . 10.&; lib. i .dc iudici)s,cap.

11.Conanushb.2.coinmcnt.cap. 14 . Ant. Goniez,8: alij in I .4 7 .T a u . loan. Maticn- y o in l . 8.tit. i.lib .y .nou.xrccop. Scibino uifsime Alfonfus dc A z e u e d o , lofcphus Mafcardus conclufionc ypó.Cofta in 3. j. p .nu.4y.

Sed contra noftrum t e x Á h i . q u a perim ag i . narias Venditiones.vbi probatur, in emancipa tionc olim plures venditiones manumif fiones celebrari oportere,obftat diffi. tcx. in 1.certum. 8.$. i . ibi. quia Vna emancipatione exeunt de poteftate.D.dc iniuft.rup.

Cui difficultati vt fatisfacias, Sc. antiqua emancipationis formam intclligas meminiftc oportebit . Emancipationem olim , (q u x nihil aliud e f t , quam filij fam. a patria potcftate liberatio, vt optime i bi iup. probat C ona.num .^ .) non aliter fieri quá per imaginariam quandam venditionem, hoc modo : A pud Prxfidem , vel ante curiam adhibebantur quinque tcftes ciues R om ani, & ille|qui libripens vocabatur, item Sc antcftatus , coram quibus patet naturalis mancipabat filium fuum , cuidam extraneo emptori ipfius filij , qui fiduciarius pater appellabatur. ( Quis hodie proprie pofsit fiduciarius emptor appellari ex Budco notat Tiraq. dc tctra¿f. coñuent.inprxfatione.nuin. 3 9 .) aliquot nummis prctij loco ab co acceptis, dcindc pater fiduciarius emptor proferebat hxc verba ; Huc ego hom inem ex iu r e Q u ir i tum mdi tjfie aiOjifie m ih i em p tu s e J l , hoc a r e , icneaque l i bra. T ú c xrepercutiebat libram , idqucxs dabat patri naturali venditori, idquc itcrú & tertio fiebat, Sc á quo dimittebatur pug nis & iniurijs verberabatur, vt lam non filius,fed extraneus elTe videretur,efficieba- turque tunc fui iuris. Idco autciii filius ter tnácipatus, Sc manumiflus fui iuris fiebat, quia vt patriam potcftatcm amitteret trina venditio antiquifsima duodecim tabularum legc ncccflaria fuit,his verbis: Si pat e r f i l i u m t e r Venundauit, f i l i u s a pa tr e liber ejló. Appellabatur auté emptor filij fiduciarius p a t e r , quia ca legc emebat, vt cum manu-

J. mitteret, f In filiabus autcm & exteris liberis, nepotibus videlicet Sc alijs inferioribus,vna fufficicbat venditio vt patria po tcftatc liberarentur, quia lex q u x de ter vendcdis filijs loquebatur,'in iftis nó habe bac lo cu m , vt grauiter confidcrat Conan. vbi fup. num. y .& indc exteri liberi tá mafculi , quam foeminx prxtcr filium vna

eman-


157 Quib.mod.ius patris poteft-. i,j8emancipatione exibant dc patria potefla* tc.vt admonent Caius, 5c VJpianus, vbi iu prj,&in d.l.ccrtum.$. i. quem doitc intcl lexit Cofta in dift.3. part. num. 4 7 .■\ Quia vero 5f alia Icx duodecim tabula-

I rum manumifsi hereditatem ad manuinif- forem deferebat, «Sc cius ctiam tutelam, vt probatur in prin.fnt.de legitima patronorum tutela, illud agcrc debebat naturalis patervthduciarnisillum filium itcrumci manciparet,& vcdtrct.vt fic á naturali patre nianumilsus, nori fiduciarium fed natu ralem, fi abfquc liberis ab inteftato deccdc ret,heredem haberet, & cx tcllamento in tertia bonoru parte,vt alibi explicabimus.

g t Hxc antiquitas in liberorum emancipationibus obieruabat,qii.T omnia nouio- res Pr ncipes explodentes ftatuunt, rcfta via ad competentes índices vcl inagiftra- tus paretes intrare 5c filios fuos vcl filias, nepotes, aut neptes ac deinceps .i fua manu dimittere , cofquc legitima omnia iura omnimodo habere, etfi non fpccialitcr ea fibi fcruauerint,tcx.hic,& in 1 pcnul. 8c fi. C. eodem, dc emancipation.hb.in 1. fin.C. de adoptio. & in d.l.93. «Scin d.l. i 7. part. (]uxlatms interpretes fupra citati profe- quuntur.

Sed etfi pater. 7.

• filrig potefias naturalis adoptione ah afccudenti fíHadiffoluitur.

1 i n S T alius modus quo patria potcftas diiloluitur, fi patcr .luovcJ proaiio naiurali paterno vel materno filium a

III adoptionem dedent,quamuis cnim no- 4I ualuftinianilegccfTciftumfuerit,ne ado-I ptionepattia poteftas naturalis p.itns dif- 7

loluatur,l.cum ¡11 adoptiuis. 1 o.in princip. 6C.deadopt.J.fed liodie.in princ.lup. ecd.

• tit.id tanicn non procedit quando ab afeédcntipitcrn 1 vcl materno nepos adopta- 7

I tur,Iii hoc enim cafu quia concurrunt mvnaniperfonam,5cnatutaha, «Scadoptio- 9

j inj iura , manet antiquum patris adoptiuimsfirmifsimum 5c ftabilc,& naturali vinculo copulatum , & legitimo adoptionis 1 uiodoconftitutum.dift.l. cumin adopti- tus,$.fi vero,diit./ . fed hodic, ve rlic .fi >tTi. & probat 1.9. tic. 1 6. part. 4 .q u x ad

optio vtriulqocconfenfu celebraiida ent. vt probat noftcr tex tu s , Sc hic late cxpli • cat Minfing.num. 6 .& fequcn t.

^ .I llud .S .I Keposin auipoteJlateVtfit, conceptionisinjpici-

tur tempus.

1 T N fig n is cft hic locus ad explicationem ^I I .verlic. item qui exfiiio tuo. fup. de pa

tria potcft.& I.nepotes. 7.«Sc I. prxccde- tis. D .d c his qui (unt fui, quum alijs ibidem traditis,quum cnim qu.Tritur, vtrum nepos in aui potcftatc fit,conceptionis tc- piis infpiciédum c f t , vt optimis exemplis probat hic luftinianus, fimilis tex. in $. i . lupra.dc ingenuis, «Sc in l.cmancipaf um. 7.§. fiquis conceptus. D. de bcnatorih. in I. c x fa«fto. 1 7 . f ex fafto. D . ad TrebcII. in I. Titius.6.infi. cum leg.fcqucn.D.dcfuis «Sc leg. in l. fiquis filio exheredato. 6.^ . fed h x c ita.D.de iniuft.rupt.qucni textum,«Sc fimiles ad optimas quiil iones expendunt Socinus in l.fi cognatis, nu. 30. D . de reb. dub. Andr.Tiraqucl.lib. i . deretraft. / . 1. glofr.9.<St nu.p.And. Alciat.Iib, i. diípüft. cap .aS.A nt.G om cz, i.toin.cap. 1 n u .8; Ludouicus Molina, hb. 1 . dc Hifpan. pri* mog.cap.d.nmn.44.

Et quidem fin*t Patria potefias,ni fi omnibus <sr parentibu i O* libe

rii confentientihus, dijfolui non poteft nifi in cafi bus.num.j.comprebenfis.

L .S i cui legatum 9 a ,7),de cond. ©“ demonftrat.Patria potefias,fipatcr incejlas contraxerit nup

tias dijfoluitur. * IIPatria potefias,fi pater hicreticusfiat amittitur. ■ Matrimonium apud Pomanos patriam nondificl-

uebatpotefiatem ,m fi per coemtionem contra- HumeJfet.num.S.

Afatrimonio apud Hijpaiiospatria potefias dijfoluitur.

Sacerdotium patriam potefiatem non difioluit fe tus in profefsione r eligió nis,rs‘ num. 1 0 1

'.Alita cft vis patrix potcftatis vt vcl parentibus vcl filns inuitis difTolui non pofsit,corum cnim omnium in

adoptionibus, vcl emancipationibus con-fcnfuS

T


1^9 Lib.i.Infiitutionum.Tit.X II. ló'oicnfus requiritur fed etfi infra, eodem l.pcnult.C.dc cmancip.Iib.rex.In authent. quib. mod. natural. cfT. iui. /. generaliter, collatione 7 . ¿t indc neque naturales libe- ti,neque adoptiui vllo pene modo poflunt cogere parentes dc potcftate fua eos diniic te re tc x .h ic .& in l .n o poteft.3 i .D . dead- optiod.neque auus.4. C. dc emancipat, liberorum.1 . 1 7 . tit.18 .part. 4. explicat C o nanus, dift.cap. 14 .num.3.

Sed obftat tcx'.inl.íi cui legatum.92. D . de cond.& dcmoiiil.vbi fi cui legatum fuc rit reliftum, rogatufq'; Iit liberos fuos tniá c ip are ,cogendus eft cos manuniitterc.

Sed vitra Accmf.hlc aducrte, p.itrcm ind. l.ii cui legatum , nianuinifine filios non quidem inuitum , icd voluntariii, agnouit enim Icgctn , ca Icgc libi reliitum fi liberos emanciparet , vbi nihil contra voluntatem patris videtur fieri,in qua politum eft legatum non accipere, 8c co repudiato retinere filios in potcftate.

Sunt tamen aliqui cafus in quib. inultus patei fiJios emancipare cogitur ,v t in1. fi lenones. 1 3. C . dc epifcop. aud. 1. fin.C . de fpcftacul. lib. 1 1. in 1. nn. D . fi quis apar.fucr.maniimirr.cui conlonat. l.r .tit.2. part. 3 . ác in i. etfi pubes. 3 3 . D. dcad» optio. & 1. 3. $. fiquis n iinor.D .de minoribus,qui catus liabcntur in 1. iS .t itu . 18. part. 4. 8i laté hic explicantur á dofto- ribus.

Diffoluiturprztcrca hodie & alijs multis niodis patria poteftas; nam fi patcr inccftas contraxerit nuptias, ipio iurc fiiij antea h. biti a patria poteftatc liberantur authentica inccftas nuptias, vbi gloíTivcr- bo. efiellis. C .d e inccftis nuptijs, confonat tcx. in 1. 6.titu. 18. part. 4. f Idem eft fi patcr hxreticus fit , eo cnim ipfo p a triam potcftatcm fuortni liberorum .imit tit, tcx. in cap. 2. in fin. de hxrcticis hb.6. vbl obferujt gloft. fin. ik Grcgorius in dift. 1. 6. verbo, depeccado. L Prxterea apud nos Hifpanos frequenter matrimonium dilToIuic patriam poteftateni.quain- uis enim antiquo iurc , filius 8c filia ctiam poft matrimonium cflciit in patris potcftate.l.inccr.6.$.filius fam.l. marito. 24. $. ex teru m ,& l.f i l iusf jin .37 .D .ad Icg.Iulia. dcadulter.l. i.in fin.8c 1. feq. D . deliberis, cxhib.l. 2.Lquod fi in patris.1. quoties 29.D .fo lm .m atr im on iu iT i ,1 .3 .1 . f i v t p ro p o n is7.C.de nupt, 1. fi vxorcni. y. C* dc condic.

infert.1.filix licet. 1 a.C.dccoJla.l. i.tit. 17, par.4.tum alijs qu.x congerit Aiidr.Tira- qucl.in Ugib.coniiubialib.l. i .cxnu . i.etiá li eftcnt fexagcnarij,gloil'.in l.fin./. pupillus. vcrb./><j>;//ar.D. dc vcr.oblig.apud nos

7 autcm, t filius vcl filia, qui matriinonifi contraxerunt poft foleinnitaccs «8t velatio nes ecclefi.x,ftatim fui iuris efficiuntur, ex 1 .4 7 .Tau.his vcrbis:5 / hqo,ohiji cafadoji V.U do Jea auido por emancipado en todas ¡as cojas para fionpre. Et in 1.48.ftatim,íequentiinl. 8. dc inl.9.tit. i.lib. y .n o u x rcco p ila t .& v id e .tur ctiam probari in 1,8. ibi. o ejlando en ellos

fueron cafados, tit. i 1 .lib. 1 .fori,<Sc in 1.7.ibi. ante que cafe ,t it . 4. lib.3.fori,vbiquc notarunt, noftratcs. Auto. G óm ez, & alij T a a r ir tx , M on ta ’.uus in diftis Icgibus fon ; loan. Maticn^o , 5c Alphonf. dc Azeuc- do in diftis Icgibus n ou x rccopil. Couar- ruuias dc rpoiiíalib. 2. part. cap ,7. / . i. n. 1 3 . lo a n .G u tié rre z , lib. a. prafticaruiQ quyft.cap.9.ldcm 6c apud Lufitanos quoque in vlu e f t , vt conftat , lib. 1. Ordinationum. tit. 67. $. 4. notat Pctrus Barbo- fa in 1. 2. §. quod fi in patris, ante nuni.

8 1. D . foluto matrimonio, T"Sc apud ipfos quoquc Romanos (quod pauci aduettunt) fi matrimonium per co- cmcionem contfaftum eíTct , non íolum \ x o r in mariti potcftatem tranfibat,ve- rúm ciluus hercs f icb at ,v t ¡ ex Domitio V lp iano 6c alijs accuratiísimc cxphcuic Francií.Hotom. omnino videndus in prin cip. infra. de S. C . Tertu ll. Andr. Tira- quel. adicges connubiales. 1.4.CX num.y. eruditus Pctrus V c le z dc Gucuara adTo pica Ciceronis.$.8.cx num.3.

9 Q jia in re dubitari folct, L vtrúm facerdos a patria potcftate liberetur,6c quá- uis Barc.in princip.fup.ifto tit 5c in 1. patre furiofo.nuni.fin. D . de his qui funt fui. Bald. in 1. apud hoftes, num. 6. C. dc fuis 6c leg. probent per faccrdotium patriam potcftatcm dilTolui, argumento cap. inde corum. 3. d cx ta te & q u a lit . ord. Contrarium cxpreíTc probat tcx. in authentica presbyteros. C. dc cpifcop,5cclcri.6ccum communi Couarru. in cap. quia nos.num. y. de teftam.qucni 6c alios idem probantes nouiísimé refcrt Azeucdo,in dift.I. 8-

lo tit . i . l ib .y .rcco p il .n u . i» . f Tametfiper profefsioncm religionis diíToluatur, vt 110 tat Accurf. in l . f ie x c a u fa . io ,$ . Poiip® nius, verbo, (um Batum. D . de minoribus,

Bart.


i5i D e tutelis ]6iBart.& ibi c*teri,m d.l.patre furiofo.Min /ing.in ^.filius.fup.eodem nü.7. & Couar. & Azcucdo vbi proximc,quiidcm admittunt ,fi filius Cardinalis Sanrtx R o m an x licclcfix creatus fuerit, ex glolf. fingulari in extrauaganti execrabilis,vcrbo.j«¿//>«/- Mtradeprcbcndis.

Titulus XIII.Dc Tutelis.

§. EB 4utem. I. §. Tutores. 2 .* •

1 Tutela definiríoidr explicatur fequen.num.2 yeibi,VK.(3' Verbi, Potcftas. Eademfiga if ica-

tio,(3' n u m . j .3 Tupillusfuiittr isejlf&num.yr.4 L.fiimpuberi.í^’D. d e M o r ib ' . é ' curat. & n ,8 . y L.fin4 .miimes.C.defert.pafiis.SiCnum.g.6 Tutela qua ratione indulta.10 Tutor principaliter datur perfona.1 1 Argumentum d Verbi notatione quando ef f icax fit

remifsiue.

R.xmifla huius tituli ad fu periorcs continuatione, quainfatJs explicat lufti- nianjts m princ.fup. eode, de tutelis dirpucaturu$,tutel; definitionem quá hic.

Imperator prxpoluit intclligcre oportet. Ej t f autem tu t e la ( y t Serums definit)Vñac jia teftas in capite libero ad tuendum eum qui per a ta tefe defendere nequit iure Ciuili data ac permijfa. confonat tcx.in 1. 1 .D.cod.confonat ctiam hi.tit.i6.part.6.

Sed obftat primó abundare in definitio ne illud verbum, Vis, aut ú l ud , potefias, cum vtriufq; cad.fic llgnificatio.l.fcire leges 17. D.de Icgib.l.fi idem.7 .C.de codicill.^.adi- piicendx,inf.de interdirt.A vnum pro alio proinifcue accipiatur.l. 1. D.ad exhib. in 1. Cornelius.69.D.de hercd. inft. 1. itacj; 39. D.fi.ccrt.pct. I. cum emptor. D. dc ref- cind.venditionc notat Alcia.Iib. 1. parerg. Mp.aS.Orofcius in d.l.icirtlcgcs.num.3. Forcatulusdialogo.66.

Secudo obftac,nam pupillus in poteftate tutoris non cft,fcd fui iuris $. 1. fup. de his qui funt fui,principium lupra codcm.

Tertio obftat cotra clcfinitione,ibi./» capi te libero . ix .m l.fi impuberi. 13 .D . de tut.A «uratorib. vbi impuberi feruo tutor datur.

y Quarto obftat.l.fi.$. minores. C. de fen. pall.vbi filio qui in patris poteilatc.cft tutor datur.

6 tQ uibus difficultatibus vt fatisfacias ob fcrua, naturali luri quiini conuemcns cflec impuberes qui pcrfertx xtatis non lunt 111 alterius tutela ciTc, alteriuiquc ccnfilio regi,& niti qui per fe fe fatis non (apmt. j.fi. inf.de Attiliano tut. l.i.D.de minor, clcg. tcx.in authcntico,vt i) qui obligatas.^.fin. in fiii.collat.6. tex.in procem.d.tit. 16. iurc ciuili tutelam approbatione, forma & incremento iiidurtam fuiíTc,vt cx 1.20.21. &26.duodecim tabularum conflat, & ad eas erudite obfcruar.t Baldui.Rcbard.Con tius,0 1 dendorpius,Auguft. Sc alij, ciiquc Sc nouiorum Priutipum cor.ftuutionibus impuberuni perfonas Sc res tutorum admi niftratiombus dcinadatas, quorum tanta eft autocitas, vt nihil ea omilTa impuberes agere pofsint: eft enim vehemens nimis Sc cfticax erga pupilli perfonain Sc cius admi niftrationem Sc gubernatione tutoris po * teftas, neque aliud illa verborum geminatio in definitione. Vis ac potefias ofteiidic, vt cum alijs optime tradit Caldas inl. ii curatorem, verbo./we curatore, cx num. 1. C, deininteg. reftitutionc. á quoicnfu non difcrepat. d. 1 fcirc c ü ahjs fupra quicquid aliter velit Accuri.hic gloff. 1 .cuius tamen dortina vera cft;& ab omnibus fcquuta,vt & inuitUs tutor inuito ctiam pupillo det u r , cx iuribus ab co allegatis. Etfolm- tur primum argumentum.

7 Necobllat fccundum.eftcnini latifsima hiiius vocis figmficatio , vt doccttex. in 1. poteftatis. 2 i y. D. dc verborum fignificationc,fcd hic pro autoritate accipitur, vt & in j . nosigitur. in authentico, de defcnforibus ciuit.coll.3.habet cnim tu tor in pupilli caput fummam poteilatem, id cll autoritatcm , quam acceptione fig- nificationis comprobabis non malc cx Ru brica, A to to titu. D. de autoritate tutorum, A eo.tit.infra,vbi autoritas pro potcftatc dicitur. Igiturquáquam pupillus tutoris in poteftate non fit, fed fui iuris,vt d. §. 1. eius tamen autoritate fcinper negotia fua gerere debet.

Ncc obftat tcrtium,cft cnim verifsimum, vt Accuri.hlc,A m 1.1 .D. codem ait,tiito- rcs nó nifi libens perfonis dari, ex dirtis Ic gibus, AI. fin. in princip. C , dc curat.fiir. 1, I. titu. id.part. 6. Item A tutorem li-

F bcrum


i6j Lib.I.Inftitudonum. Tit. X I I I 164

f '» I

berúcíTc debere,vt in d.l. 1 .notat Bart.co- inunitcr receptus, & probatus autoritatc

I tex.in prihcip.Óc /. i .infr. qui teftamento.U ; tut.dar. 5c inde fcruum ncque tutorem ef-|3,_I fc,ncque habere poiTe, fallit tamcn id cum

fcruus ad libertatem fidcicomiiTariam fibi •reliftá afpirat, & hereditate pctit,qui tuto rem habere poteft,d.l.fi impuberi, Icd hxc tutoris datio ita dcmunrata cft , fi liber fucrit iudicatus.l.ei qui. 17 . D. de tutorib.

9 Nec obftat tex.in dift.l.fin. §. minores, eft cnim fpecialc,vt ibi notat gloíT. ácalij v t propter prodigalitatem patris, tutela legitimo 8c congruo tempore fafta filio, non finiatur. ,

10 In §.tutores.Vt vides cx hoc tex. & definitione tutclx, ibi. tuendum eum , tutor quáuis & minoris rebus gubernandis detur,principaliter tamcn datur pcrfonx, vt hic <Sc alibi obferuat Accurf. & probat. 1. quia perfonx. i4 .D .d c tcft.tut.in 1. cü plu re s . 12. $ . cum tutor. D .dcadm .tut.in .r. ibi. para guardar la perfona dei moco. tit. i6 . part*6.vndc refté tutores dicuntur, qui eá vim ac potcftatc habent cx qua rc ipfi nomen acceperunt, quafi tuitores, atque dc-.- feniores.vt hic,& in d.l. 1. D . eo. icrlptum

1 1 efti t quibus argumentum á vi verbi validum ciTc notari folet, quod vtique nc- gatiuc om nino cft cffícax,nó affirmatiue, nifi ratio inuentionis vocabuli aliud inducat,aut ab co quod olim &frequetius obferuat urdcduftü f it , vc optimc notat A l- cist.in l.tabernx. D . de verborum fignificationc.Minfing.hic. num. 3. & i n /. fi ab hoftibus,vbi bonus tcx.fup.quib,mod.ius patrix pot. & CÜ Cicerone & alijs nos ob-i fcruauimus in difpucationc demora.nu.y.

Permiftum. 3.1 Tutores liberis impuberibus in potejlatt conftitutis

d a n tu r,n u m .y.2 Mater liberis tutorem dare poteJl,(s‘ num.9.J Katuralifilio tutor dari quando pofsit, Cfnu. 10 4. Emancipato filio tutor dari p o tefl,n u m . 1 1 . y Tutela triplex ,tefiamentaria:Legitima,T)atiua.6 Tutela Jejlamentaria lege 1 2 .tabularum indulta.

Paternus amor omnem alium Vincit, i Pofthumistutor daripotejl.

TV tclx definitione, & eius vi & potefta te explicata, quibus tutores dari de-

t')*

1 beant,confequcns cft docere,')' Igitur per miíTumcrt parétibus hbcris impuberibus quos in potcftate habent teftamento tuto res dare, neq; ijs tantum qui iam nati funt, icd & nafcituris, vt hoc permiftum,5c j. cum autem inf.Iuftin.ait 1 . 1 . 0 . dc tcftani. tutel.l.3tic. i6.part.6.

2 Sed obftat primó m atrem ,q u x filios in potcftatc non habet, §. foeminx fup. dc adoptionibus vbi diximus,5; iii.§. i . iupra dc pat.poteft. filijs fuis tutorem dare po(- fc,I.patcr 4. D .dc tcftam.tutcJ.I. mater. 4.C.dc tcftam.tutcl,lib.6.tit.i6.par.6.

J Secundo obftat,filiü naturale ex cócubi nain patris potcftatc non cftc I.3. & 4.D. dc ijs qui iunt iui,tex,iij princ.fup. de pat. pot. J. aliquando,fup.de nuptijs,5c vbiquc diximus: ci tamcn vtihter á patre tutorem teftamento ^ati',l.naturali.7.D. deconfir. tut.l.fin.C.codem.l.S.tit. 1 6.part.6.

4 Tcrtió obftat.emancipatumfilium á fa-cris paternis cifc folutum, $. prxterea fup. quib.mod.ius pat.pot.fol. 5cibi late notauimus, eidem veró tutorem .a patre datum' omnimodo confirmandum./, fed etfi cma cipato,inf.cod.

y Quibus difficultatibus vt fatisfacias ad- uerte,tutclam triplicem cftc ; lefiamentarH quádo parentes liberis impuberibus,quos in potcftatc habent.vel telf amento, vcl co dicillis tutores dant.Le¿/Vn«d,qux á legc da tu r , (Stlocum habet, cum in teftamento, alius tutor datus non cft. Dattuam,cpae a lu dice datur,quando ncc c x teftamento, ncquc c x legc alius t i ^ r cxtat. dc quib.oinnibus figillatim fuis locis dicemus.

Prior t autcm iila teftamcntaria tutela á legibus duodecim tabularum,quarum fu pra in §. i .meminimus, dcfcendit, vt etiam probat.l. I .D .dc teftam.tutel.& citeris tu telis potior cft , cum cnim nullus fit amor qui paternum vincat.l.fin.C.de curat, fur. ncquc fecundum natura fit vcrifimilc, nc- minem dihgetius de bonis pupilli cogitaturum quam parentes ipfos, ideó lex pcr- m ifit , ac fuafit, vt parentes in teftamentis fuis darent liberis impuberibus tutores,ne poft mortem illorum incerta cftet cius rei folicitudo, ■)■ Q u ia veró lex duodecim ta» bu l.qux hanc potcftatem parentibus dedit hb erorum meminit, his verbis. Parentibus tutorum liberis in potefiate dandorum tefiame to,imejlo,\\heror\iva autcm appellatione & nepotes, & pronepotes, & exteri dcfcen-

dentes


i6y Qui teftamen.tutores dari poín \66Hcntescontinentur,!. liberorum. 2 j o . D . deverb.figni.illis fimiliter pater.auus, pro auusvctctlameiiro tutorem dare poterit, jta demum, fi pofl corum inortcm in patris fui poteilatem,non funt recaíuri, vt fa t i s hic Iuílin.cxplicuit,verf.«fjior;í«J, A r a tione eius fcntenti.-c deduces ex definition e , tbi.wfJji/te Wrrfl-Et.qux ibi diximus.

8 f Plañe quia poílhum us, quoad fui vtilia pro iam nato habetur, j . cum autem. infra eod.l.qurin v tero .7 .A 26 .0 .dc(lat ,h om .1.2.tit.2 3.p.4.exornai Pincliisin Rub. C . dcbon.mat.i.part.n.36.ei etiam tutor teflamento dari potefl,fic tamen,fi in ea can fafit.vrfi viuo patre nafceretur,in p c u t fa tceius A fuus hxres ficret,d.§. cuín aurcm1.1.1.finemo.i p.^'.fi.l.fi quis filiabus.y. D. dcteíla.tuteI.d.l.3.ibi.f()»iaa/or<y«e fon en el Vientrefit. 1 6.par.6.eíl cnim feraper, vt tc- ílamétaria tutela per fe fubfidat,patria po tcílas neccfTaria omnino,A prxtcrea, cum cuifitin alteram poft teftatoris niortem non rccadere.cx luíliniano hic.

5 Cui parum obftat*l.i.patcr.4.D.dc teft. tut.A d.l mater.4.C.eodcm. cuius tá gra- uis noílris vifa fuit difficultas, vt cxiftrma uerint aliqui, tollendam cfTc negationena, ibi.»íw/>i/l/r«fn>,inter quos Cuiac.in /. fin. inf cod.Pct.Faber.in l.quo tutela.D. de re gulis iur. Rufard. in notis ad 1.mater. V e rum ea diuiiiatione, A vioientiareicrta,tu dicc.'jMatrein filijs luis teftamcnto tutoré darcnon polFe.l. i .A i .D .dcconfirm . tut.1. 1.C.codem.I.peto.7 1 .$ .mater.D. deleg, í.mfi eos in(luuérit,vt d.I.pater A d.l.ma- tcr,tunc emm in ré potius quá in pcrfoná dedilTeiiitclligitur,cx d.l.patcr,A1.6.titu. lá.part. 6. qu.T datio licct vtilis fit A ipfo iure valcat.dcbet tarncn á prxtore confir- niari,vt optimé cum alijs abferuat Caldas, vbiíup.nu.loo.A Ord.Lufitan.lib. 1 . tit. 67.$.j i.quod fi eos non inftituat inutiJis crit datio quamuis fi iudex vclit pofsit illa Coiifirmare,vt in dirtis legibús.

10 Necobllat t d .1.naturali,cui eodem fe- réinodo fitisfacies; quum á p tre inftitutus eli vtiliter tutor teftamcnto ci datur, á pr.xtoretairicu confirmandus ominno l.fi.C.deconfirm.tut.l. 8.tit. 1 6.part.6.fijpis li non fic inllitutus, qma tune arl coiifírma- tionem inqmlitio necelT.iria eft , vt cü alijs refoluit,Caldas vbi fup.nuui. 87.

11 Ncque obftat vltimum.iiam quáuis crná cipatusin potcftatc non i i t , r c r tc c i tutor

dari potcft, eft tamé omnino a iudicc fine inquifitionc confirmandus,vt d.jlfin. qu.x confirmatib quúm filius eft in j j^eftatc non requiritur, vt ibi notant oniilcs Gre- goriusin d.l.3.part.gioí.i.

Titulus X I I I Í .

Qm teílamenco tutores dari poílunt.

Principium tituli.

I Tutor dari filiusfam.ís' proprius feruus potefl, O* fequent.num.

4 Tutela munus puhlicum efi.y fa tria potefias quoad ius publicum attinet non co

fideratur.6 Seruusproprius ftnelibértate tutor datus,liberta

tem direlíam confequitur.7 L . etfi nonadfcripta g . f . de fideicommijf. liber-

tatib.8 L.Qjaaro 3 2 .§.Luc¡us.D.de tefiam.tutela.g Seruus quafi liberMter datus,tutor non efi:. Vitiat

enim error tutelam.

V [ pofsint daré tutores, quibulque períonis illos c6- ftirtierecum fuperiore titulo luftinianus expolutrit , cómodc iiíinc docet qiBtcf-

tamcnio tutores dari pofl'unt.A (ané ilIiiJ inítio tanquam certilsimuni conllnuir,ii5 folum pal em familias, fed A filium l.im. rerté tutorcin teftamcnto dan, qiiiniino A proprium Icruum libertatis farta men- tionc,vel ca omifTa fcriptum tutorem á do' i iiinofíli js íu is , A tutcinm A dirceftam libertatem coníequi. Q.u,e fcntcntia p ro batur. I. fi films fam. 7. D. dc tutelis. I. fi - Ims.p. D . dc his qui lunt fui, I. Lucius 1 1. D . éfe adminiftrat. tut. I. fi quis in tres. 18. ‘p. Imperator Hadrianus. D. de exculat. tut.l. quxro.52./.Lucius.D.dc tc^lam.t^- te la . l .4 .7 .A 14. titulo decimo fexto.partita fext. Exornat Conanus lib. íccundo, cap. quarto. Caldas Percyra in I. li curatorem. veeho.fine curatore, c x num. i o y ,C. de in integ.rcftitutionc.

f X Sed


\ 6 j L ib.I.Inílitutionum .Tit.XIIÍI. i«58

1« • 1^.u

Sed prim ó o b fta t filium fam . qu i irt p a tris (ui poteftatc eft v t fup . to to titu lo , de p atria D oteftate, alium fub fua habere n o n p o ftc .lP c c u e n ie t .a i .D t a d le g .Iu lia m .d e ad u lteras,6c inde neque tutorem elle.

Secund o ob ftat tc x . in i. in fc ru ili.7 . C . qu i d a r itu to rc s,co n iu n ftj. 1. quod attinet 3 2 .D .d e rc g .lu n s ,& p rin c. fup . de tutelis, ibi.iure ciuili.

T e rt ió Contra tcic.ibi.libertatem direltanii o b fta t.l.fi hereditas. 1 o . f fi ieruus alienus in lin .D .d e tc ftam .tu t.& m agis.l. ctfi n o n ad fcrip ta.p .C .defid cicom m ilT .libcrt.

Q uibus difficultatibus p lan é fatiffacies fi h x c ob fcru jucrisjtu tclam niunus p u b licum elTc tex .u i p r in c ip .in f.d ccx cu fa t. tü t. v b ig lo ^ l.n o ii tá tu m .i7 .$ . eos q u i D . e o dem .1. I .^ .xq uc.l.m u n eru m . 1 S. in princi.D . dc m u n crib .& h onorib . f vn d c cum in his q u x ad ius publicum pertin en t p atria

foteftas,n on atten datu r.d .l.fi filius fam .9 CÚ p rz to r . 1 2 .I.in p riu a tis .7 7 . D .d c iud.

in l.nam quod 14 .10 prin c. D . ad T rc b e ll. r c f ic fihus fam .tutor elTc p o tcft.

N 6 ob ftat p rx terea fecundó d ifficu ltas. N I quauis verQ fit in feruili co d itio n c con ftitutum neq; tu to re , neq; cu ratore k pr.-e fide,iudiccvc dari polTc, e x ration e t c x . ind .l.quod a ttin e t:v tilitc rg jn icn tcftaraen - to tutor datur feruus,qui li p rop rius tc fta - toris fit co ipfo d ireftam libertatem confe ' quitur c x n o ftro tex tu .

N eq ; ob ftat.d .l.etfi no aftfcripta. Ó m if- fis enim varljs interpretationibus A c c u rf. & aliorum ,tam hic quam in d .l.e tfi n ó ad - ic rin ta ,C o n an ivb i lu p .n i7 . L u d ouici C h a rondas lib. t .vcrofim .capit. fin . C ald as vb i fu p .n u . 10 9 . V e r io r eft interpretatio C o - f t x lib . 1 .Ic le ft .cap. a t .o ui íu ftin ia n ifcn-

-TCriTiam hic nouo iurc procedere arb itra- TiJrTdc qud^^er lu ftin .iñ 1.2 . C . CóriTmunia

' delcg .óc $>.ied nó v iq u e in f. illo tit. quibus -a ñ ñ q u .x Icg afo íü m & fideicófflin ifluruui

— dtif ereiu i» f u b la ix f u n t , caTn cnfirTantcaL

l.pcn u ItiD .d c leg . 1 .1. cum proponebatur. 6 4 .D .de lc g .2 .1 .n u tu .2 1 .D .d c lc g -3 .1 .3 .$ . fi.in fi. D .d cad im .Icg .leg ata Veró non tan tú volutate,fed & e x p rc lsis verb is, Sciuris lo Icm n ita tib u s,v td ed u citu r e x V lp ia n o 111 fragm etis,tit.2 y . vb i n o tat C u iacius h o diequc ctiam legata fo la vo lu ta te re lin qu i p o fsiiit .e x d.$. Icd non vfqu e * fa ftu eft v t (ctuo p ro p rio tutore nom inato d irc fta li*

bertas co n tin g a t e x fo la vo lu n ta te te ftato ris c x n o ftro te x tu S c iu re n o u o lu ft in ia - nnfecus iure a n tiq u a in d .l.e tfi n o n adfcri

8 p ta . t N e q u e o b fta t te x tu s in d .l. Q u x r o /.Lucius.ibi.W «d/M r#, q u o v id etu r p rob ari etiam sure a n tiq u o in cafu n o ftr i t e x . coin p etere feru o d irc ftam lib erta te q u on iam illa v e r b a , fu n t narratiua» q U x non d iip o • n u n t .g lo il . m agn a * vcrfic . vel dit tertio. C . q u an d o n on p eten t, p a r te s , q u am m ultis exo rn a u im u s in d ifp u ta tfo n e , dc m ora , n. 60. Scfcq u en . N e q u e p rx te r e a illa verba nb aditahareditate.qui'cúim fideicom m iira- iria libertas ab ad ita hered itate c ó p c t ite x S ^ . D afu m ia n o q u an d o is q u i eam p r x - I H R debebat, abiens e f t , cuius lo co p u p il luS h a b e tu r , cui id c feruus tu to r datus eft, 1. n c q u c in fa n tc s .3 6 . S c l.n o n tan tu m , y 1. f S e n a tu fc o n fu l.D .d e iid c ic o m tn ifilib c rt.

Jnn o f lro t ex . v e r i i c . fU n e .

9 S i feruus f q u afi lib er tu to r datus fit,in u tilis eft d atio , idem p ro b a t . 1. fiqu is tu to rem . 2 i .D .d c t e r t a m c n . tu t. I.n cq u e . 14 . $ .f i fc ru u m .D .d e m ilit. ceft. i.^ e n c ra lite r . 2 4 ./ .f iq u is tu to r c .p .d e fidcicóm iíT. liber.

S e d o b fta t .l.B a rb a riu s . 3 . D . dc offic io p r x t , $.fed cum a liq u is .in f. dc teftam entis, cum fim ilibus*

‘ Sed re fp on d e in d .I.B arb a riu s ,n o n vniusaut a ltcrius.fcd to tiu s p o p u li e x ift im a tio - ne feruum ,liberum cfte ex iftim ari,fecu s in n o ftro tcx .S c fim ilibus, in qu ibus fo lius te fta to ris o p in io n e ,p ro p riu s feruus.hber pu ta b a tu r, v t e x p o n it A c c u rf. h ic vetb.datus Scind e erro r te fta to ris t u tc lx dation i con tra r iu s ,& cius con fen fu i,!.!] per erro re . D . dc iu rifd iffio n c o ra .iu d .eam v itia t.

•

^^.Seruus autem alie-nus. 1 .

Struus alienus pure inutiliter tutor datur,fub con ditione.cum Iibcr eúuvtiliter.

L a tfi non adfcripta. C.de fideicomif.libert. Serqms proprius f u i Conditione ,c u m lib e r erit,

non datur.

• O E r u u s alienus p u ré in utiliter tcftamcn ^ V t o datur t u t o r , v tilitc r u m C n ita cura ' ‘ ^ lib e r er it.co n fo n at.1.7 . tit. 16 . part. 6.


1 69 Qui teftamen.tutores dari poíT. 170Sed-obftat tex.in d.l.fi hereditas. 1 o.^.fi

fcriius.D. dc teftani.tut.<Sc m d. 1. Sí fi non adlcripta.p.veríic.fin. C. de fidcicomniiíT. hbett. vbi vtilitcr feruus alicnns puré da* turtutorin teftamento, quia videtur incf- fe condiDO cum líber erit.

j Cui difficultati omifsis vatijs interpretationibus, dc quibus per ordinarios hic Cona. lib. 2.cap.4.n.9.Caldas in d.l. fi curatorem,verbo.yiiif curatore.nix. 1 1 0 . verior eft quam tr.idit gloíT.híc vecbo.datur. Sí ind.j'. verb. fam/;¿íTfr/nntclligentis,códitio iicnon cxprcfta inutilemclfc tu tc lx dationem vt valeat co modo quo datur fcili* cctpuréí&confidcrato pr.-cfenti ftatu, vt fic feruus ftatnn tutor cfte incipiat i at v e ro exprefla ca conditione,f«M//¿ei'er/V, vtiliter,quia valet.eo modo quodatui-.fciLicet fidcicominiftarié,argumento.I. qui tutela. ag.J.verbis.D.de teft.tut.^.furiofus.infra. eodcm,quam Accurf.fcntentiam commu- nitcrfcqiiuntur doflores. Proprius autcm ftruus inutiliter fub eacoditionc tutor da tur, quia ncc animus d a n d i libertatis co ca(u elfiarguinéto.l.cum heres.4.$.' *D.de ftatu hb.

Furiofus. 2.1 Tutor fifuriofus,aut minor 2 y. annis detur, tune

tuteia datio Valebit, cumfuriofus compos mentis fiat, minor legitimam ictatem habeat, is" quare num. 2.

I TQ Vriofus S: minor viginti quinque an- ^ n i s fi teftamento tutores dati fuerint,

tutores tunc erunt cum furiofus compos mentis fit faiftus, Sc minor legitimam vigintiquinque annorum babcat ita tcm ,d.l.li b.Trcdjtas. i o . f furiofus. d. 1. q u ir o . So./.Lucius in fin.O.dc tcft.tut.l.fin.C.de Icg.tutcl.j). item maior.vcrfic.uziHsrei,infr. dcexcufat.tut.l.4..tic. 1 6.par.6.0rdin . L u

a fitanorum.lib. i . t ic .ó y .fa o . "[-Cuiusdeci fioiiis ca eft tatio , qiiod quiin* tu te li munus homine requirat qui imbecillem ado- leicentis animum regat, ciufque rebus gerendis fic idoneus furiofus aut minor qui lebus proprijs rupcrcffe non polfunt,alter obfurorcm.alter ob immaturam etatem.l. Khfepé .cum alijs D.de curat, furiofo. 1 . 1 .D.de minoribus,qualiter .alienam perfonl &bonagubcrnabunt.Igitur in furiofo fa

na m ens, in minore legitima .Ttas fpréfa- buur.vt teftamentariain tutelam h ibosnt, interim curatore á pra tore dato,l. non lolum. I o . f fi libertus. D. dcexcuf.it. tut. Sc pro h o c / , vide qu.-e dicemus, 111 difto./. item niaior.

Ad certum, j1 Tutela tejlament.iria ad tempus, ex tempere, (/*

fuh conditione fit.2 L.JciuslegJtimi.y^.D.dereg.iuris.3 L. \ .®i.de btredib.injlituendis.4 Tutor certie rei,fine cauUe dari non poteft. (S“n.q.6 L.inter tutores. 3 6.J).de adm.tut.7 Ferbum tutor,idcm quoddefer.for.8 Curator ad certam rem dari potejt.

1 'nr^Eftamcntnria tutela ad certum tcni- . I pus,5cconditione,& ex dic & fub CÓ

ditioc relinqui poteft,& aiUe heredis inftitutionem in teftamento icrihiiide pro bat.l .tu tor.S .f i.l.fiquis. 1 i .D . dc tcftam. ■tutel.f2.inf.qu1b. mod. tut. finitur. 1. 2 1. tit.i6.part.6.

2 Sed obftat primó,l.affus legitimi.7 8 . ibi. datio tutoris.D.dc reg.iu.Sccúi..ó (ibllat.l. 1.D .de hered. init, qua hercdisnillitutionc, caput tcft.-imeti efle probatum c f t , Sc ante inutiliter aliquid Icribi, tacit tex.in f ante heredis,mfdc legatis.

Sed rcfpoiicle tutoris datione .i iuclicc farta,die ante coiitlitione 11011 rccipcic, vc m 1.a rtus ,& 1. m u t o . i . f lubcoditioiic. D.de tutel.fecus á patre in teftani.cx noftro tx . cum fiinihbus.ctiilex. 1 a. tabularum pcr- inifit , vt quoquoinodo vellet fiJijs (uis tutorem (cnberet; tum criam quia pendente conditione , tutor a magiftr.nu d a tu r .f i . inf.de Attilia.tuc.quod I i ludcx iub códi-’ tione tutore dare poifct,non cflet qmfqn.i quifupplerec ifluiii dcfcrtii quod eflet da-

■* nofuiii pupillo, t Ncc m agisoliflat.d .hi. D .de hered.infl.nam quamuis tutel.i ordi

ne fc r ip tu n prior iic 111 tcíramét o, luris ta men intcllcrtu porterior erit inftitutionc heredis, a qua cftértuni habet, I. lincino p . D . de teflain. tutela. Idcoquc Coniul» tus in dirtal.prirna d ix i t , cum qui tef- tatur ab heredis inftitutioiie plerumque initium faccrc debere , quafi non fciii • per , cum etiam.i tutela initium r e á é faciat cx noftro textu , hcét quoad inftitu-

F 3 tio-


I/ I L i b . í . I n n : i t u t i o n u m . T i t . X I l I I 172

r1 •H

*•1b f

V i

tioncm aliter hodic iit cautum,vt dicemus in dirt.$. ante licrcdis.

In vcrlic. OrrUaBif/nrr/. f T u to r cct- t x rei vel caulx dari non poteft. idcm in 1. ccrtarú la.cumfcqucn.D.dc ccftam. tutcl.

Sed obftat. 1 .1.(1 tamen, i 7. D. illo titulo. V b i ccrtx rei vtiliter tutor datur.

Secundo obftat.i.ad litcm.4. Sc rubrica illius tituIi.C.dc in litem dando tutorc,vbi ad litem tutor datur,&(ic ad certa caufam.

Tcrtio obftat textus in 9. ité inuiti, ver fiC.CHTator.inftd dc curatoribus.

Quarto obftat.l.impubcri.p.D. dc tuto rib .A curat.dat.ad hu. vbi ad adeundi he- rcdicaccin tutor datur.

Quibus difficultatibus non obftantibus defendes certx rei tutorem dari cx noltro t e x .A fimilibus no po(Tc,quia pcrionx no rci,vcl caufx datur hic, A in l.quia pcrfon; J 4 .ü .d e tcftam.tutel. A diximus in defini tionc,vndc cum tutela fit ius in pcrfonant, A per confcqucns m vniuerfum ipfius pa- trirnoniu. (equitur quod cii pcrfona fit indiuidua, ctiain tutela ipfo lurc A natura fua fic indiuidua. f 1. inter tutores 36. O . dcadm.tut.vhtait Papinia.diuifioncmtutele,q u ; interdum fieri á magiftratu (olet, vcl parto tutorum , vcl voluntate teftatoris,non cfie iuris, fed lurildirtionis, id eft. non ipfo lurc ficri, fcd i magiftratu in pupilli vtilitatcm,vt commodius res A caufx ipfius á pluribus,partitis negotijs,adniini- fttcntur . vcluti cum in pluribus rcgioni- bus,aut prouinci|s, patrimonium ipfius fit pofitum,quo tamé cafu magis adminiftra- tio quam tutela diuiditur,vti in dirt.l quid tamen. 1 y .A toto tit. C. de diuidcnda tute la . C c rtx autem rei tutor non dabitur, f Ncc obftat d. 1. ad litem,quá optime interpretatur ibi Accu rf A in rubrica illius t itu li , vt ibi verbum, r«r«r,idcm quod dc- fcnfor fignificet, in lata fignific«tinnc, de quainyi. tutores inf. dc tutelis; A fubie comprehendat curatoris officium quod (a tis probant omnes leges illius tituii. M inus obftat,d.l.impuberi, cui adiungcs exc pli loco tcx. in I . infra dc Attiliano tu» tore , A qux diximus in principio huius

ibi ad(trtumautem tempus, (y-c. "}■ Difsi- inilis eft curationis ratio,quia curator non tam pcrionx quam rei datur l.in copulandis. 8. C . dc nuptijs, cum alijs , vndc A ad certam caufam dari potcft , vt in dirto. $. itcin inuiti. vcrfic. eurator.Tutor autem vC*

que adeo perfonz datur non rei, vt etiam exheredato fiiio patcr dare tutorem pof- fit.l.patcr.4.l.fi hereditas. 1 o.y. qui filmm.l.fi patcr. j i .D .dc tcftam.tutel.

Si quis 4.Filiorum appellatione,filiabus, &r pofihumis tutor

datur.út num.2.L.qui filiabus i y.in prine.Ti.de leg.\.L . Liberorum. 2 10 . §. Sed 6r Tapiritis.T. de

Verborum fignificatiónc. Nepotes filiorum appot latione,quando contineantur.

• L . nomen filiarum. 16 4 . ‘D.de Verborum figni. ficatione.

SI quis filijs fuis, aut filiabus tutores dederit, ctiam pofthumis dcdilTc intclligitur, non vero nepotibus, nifi

liberos d ix c n t ; quod li polthumis dederit , tam filij pofthunii, quam nepotes con tincbunCur quam (cntcntiain explica ck I. fiquis filiabus, y .l. quid fi nepotes.6.1. ii quis ita. 16 . D .d e tertam, tutcl. l .pofthumi. 3. / . 1 .1 . pofthumorum. 1 3. D . de iniuft. rupt. 1. nomen filiarum 1 64.I. liberorum. 220. D.de verborum figiiificatio- nccum a li js .a dortoribus ibidem addu- rtis. Sed noftro textui, i b i - A ibi etiampofibuma. obftat tcx . inl. qui filiabus17 . in princip. D. dc Icg. i . vbi filiarum appellatione,pofthuma non continetur, nili A in alia tcftamcnti parte , eius inétio- iicm fecerit teftator.

Secundo, noftro textui dum probat filiorum appellatione iiepotcsnon contine ri obftat,d.l. liberorum. /. Icd A Papirius, ibi.nepotesquoque ex filijs contineri.

Tertio.noftro textui,ibi. Tam filij poflhu- mi quam cateri. obftat, d.l. nonicn filiarum, vcrfic. quamuit.

Quibus vt iatisfacias obferua , c x fe imonis proprietate, filiorum nome A in pofthumum cadcrc.d.l. nomen in princ. idque in legis dilpofitione indubitabilius eft,in hominis vc«o ita demum.fi A cius quoque nicns extenditur; fi ergo filiabus Icgaiiit, non aliter de pofthuma cgilfc ccnfcbimus quam fi cx conierturis apparcatxum dogi taftc,vt pofthuma nafccretur, vt quia eius mentionem aliqua parte tcftamenti, fecit a quo caiu propriam iignificatiorié fcqutmur, ali.is cam prxfumptione coar-r tam u s,v t in dirta 1. qui filiabu». Vel

fine


173 D e legitima agnat.tutel. 1741 íi necelTario pofthuma admitti deberet, vt

in inftitutioné, tune enim & de ea tcftato- rcmíenfíftc dicendum eft.

Non magis obftat d. $». fed & Papirius, 3 quia verifsinium eft fíliorü ftr i£ la& p ro-

iria fignificatione nepotes non contineri, .iilium.D.de his qui lunt fu i : bcnc tamen

interpretatione, per quam ex fimilitudine rationisextcnfio femper f i t , 1. lufta. i o u P.dc verborum íignilicationc, q u x interpretatio in legis difpofitione tá in odiofis quaminfauorabiiibus femper admittitur, l,filiü.i4.D.adS.C.Maccd.l.Senatufcon- íulto.yp.D.de ritu.nup.l.a./.filijs auté.D. ad Tcrcull.nifiratio diuerfa diuerfum ius cxigat, quia tune fílij nomen non cadit in nepote.I. fed & milites. S. verfic. hxc autem.D.dccxcufatío. tut. non tamen in hominis difpofitione c x nqftro tcx . nifi c x con iefturisconijciamus proferentem, 5c dc nc potefenfilTe,vtcum alioquín dtirafcpara> tío induceretur, vt in d. $• fed 5c Papirius, vel extranei fuis prxponcrentur, l.Lucius Sy.in fin.5c ibi omnes. D . de hered. inftit. vel vfus teftatoris hoc fuaderet,l.alimenta i6.D.deaIira.legat.

■. Minus obftat tex.in d. 1, nomen filiarü,verlic. quamuis, quia aliorum omifsis erroribus exiftimo pofthumorum appellatione exteros filios iam natos non contineri, vt dift. verfic. quamuis, neque contrarium probat nofter tex. ibi. cateri, quem ego dc nepotibus interpretor, c x d. 1. pofthumo- TÚ,5c $. pofthumi. infra de exheredationelib.cum Accurí.hit.

»

Titulus X V .Dc legitima agnatorum tu

tela.

frmciptumtieulh & funt autem ( ¡r ^.^uodautem í .

I .

Tutela legitima lege. i a . tabularum ad proximio - rtm ignatum defertur, (r vum. 6. (rfequent. quid itouo iure emendetur.

Cognatio quidfit, & quotuplex ?Cognatio naturalis quee,(r qux agnatio.Agnati quifint,(r qui cognati.Cognatio ciuilis qu<e.

Akthtntica ficut hereditas. Q.de legitimis tutelis. Legitimum propriiisid e jl, quod Jtne fallo homi-

nis.legis minificrio defertur.

X P O S I T A teftamcn- tana tutela,quecctcns om nibus potioi eft jlfgitia x tutelxdiiputatio íuccctüt; li enim pater intcilatus dccefsir,i'jxta prmtipiuin,

inf.de hered.qux ab intcft.dchaut tutor m teftamentodatus viuo teftatorc, dccelsit ad proximiorem agnatum Icgc duodecim tabularum tutela ctefercur.l. i . 5c per totii.D .dc legitim.tutorib.fi i .C. dt legitima tu tela docent Vipia in fragmen.cit. i 1. Caius lib. I . inftitut. tit. 9. fiicobus C uiacius M>.1 1. oblcruat. c. 2 6. Concius,hb, 1. fácceill left:ionuni,cap.6 Caldas in di¿t. 1. (i curatorem, verbo, fine curatore, num. 1 o. C . dc ininteg. rcftitutionc,canlonac 1. 9. tic. 1 6. part. 6. Q uod ergo in hoc tit.iufta explicatione indiget illud eft , qui agnati lint quibus lex (uorum contanguineoium mi- puberum tutelam dedit, et an hodie inter agnatos 5c cognatos aliqua fit differentia.

E tlane luftinianus tam in hoc $. iunt auté quam in /.primo, infra.de icg.ag.fucccf. (atis rem explicat, quam vt vcs percipiatis prxmittendum c i f , in iurc noftro cognationis 5c agnationis nonicii rcperiri> Cognatio autem eft ius quoddain inter certas pcrfonas, qu.x natura, vcl iegis fiftionc intcric cognatx funt .• H x c dup lex e ft , naturalis 5ccimlis,l. necci. 17 . ^.1. D . dc adopt. J . 1. non facile. 4 .9 . cognationis. D . de gradibus, f Naturalis cognatio eft communio fanguinis quaiu habent ij inter f c , qui ex eodem progenitore o r t i , quafi riuuli c x eodem fonte dc- dufti dimanarunt* 1. prima. D . vndc cognati. dift. I. non facile. 4.9* i. diuiditur- quc in agnationem 5c cognationem,(nam cum altera fpecies certo nomine carcat mutuatur nomé fui generis vt in adoptione vidifti.s, in priiicip. fup* de adopt. in 1. 1 . 5c 2 .D .C O .) Agnatio eft per mares con- fanguinitas 5c coniunftio, tcx. lue, & in i. funt autem. 7. D. cod. 5c in 9- funt autem inf.dcicg. agn.fucccir. Specialis cognatio naturalis eft per focminas coniunftio lan- guinis, vt 111 diftis locis: t Agnati igitur funt qui per virilis fcxus pcrfonas cog natione iunfti funt , veluti frater; ioror

F 4 ex eo-


?Í 177 Lib.I.Inftitutionum.Tit.XVI 176- V n o f r r n . T f i - f r a f r i c f i l i 'n c v f l n e - M a f t c n c n a d 1. C . í^ lo f T . I . t í t . R . l i b . C . n n _

[ l■ «■ 'U'

c x codcm patrc nati,-fratris filiu s , vcl nep o s c x co, itc patruus,eius filiu s .& n cp o s: C o g n a ti qui per foeminas nobis iüguncur v t nliüs fo ro rii, filiavé , filius aut filia am i- t z , & cius defccndentes inafculi fint > fiuc focm in z . P o rro agnati & cognati in hoc d ifsidcnt, nam cognati genérale nom é cft, agnaci fp ec ia lc , & tamcn qui agnatus cft, cognatus fim ihtcr c f t , v t puta p a tr is fra - tcr;n6 aufc c c5ucrfo,ná matris frater co g natus cft,nó agnatus,!.ínter agnatos. y .D . vndc legitim i, l.iurifconfultus. i o. f i . D . dc g rad ib u s, lu lius Paulus hb. 4 . ícn tcn t. tic. 8. V Jp ian u sin frag m cn t.tit . 26. & in ]. 2. D . de fuis & le g . A g n a tl autem con- languinei dicuntur fratres e x codcm p atre iiati, ex d. f funt autem , ¿5c I. 1 . f poft fuos. D . dc fuis 8c legit. hercdib. t C k uilis veró cognatio con tin g it fine naturali có iunrtionc q u z & legitim a appellatur, dc per adoptionem cóftitu icur,cx d . f func autem ,verfic.per adepdonem.d.I. nonfacilc . f I . & 71.pcnult.l. i . f cognationem D .v n dc cognati.J. 2 ./ . paruí refcrt. O . dcfu isd c Jeg .

Ig itu r ad proxim um agnatum Icge duodecim tabu laru m , 11 nullus c x teftam ento fit tutor.lcgitim a tutela d e fertu r, v t fupra d ixim us.

Sed obftat te x .in authentica ficut hcre- d itas.C .dc legitim .tutel.vb i ad p ro x im u m agnatione non infperta, tu tc lz onus, ficut dc h.xreditatis com m odum pcrucnir.

Secundo obftat,tcftam cnCariam tutelam legis authoritatc effertum h abere , vt late in fupcrioribus titulis, igitur dcbet ap p ellari leg itim a,!.legitim a.6 .D .d e P art.l.lcge obucn irc . I jo .D .d c v e r b .f ig n if . •

Q uibus facillim e fatisfacics quoniam etfi verum fic olim e x legc duodecim tabu larum non nifi ad proxim u m agnatum tute lam fp ertare , v t dc hereditatem e x n o ftro tex.dc d . f funt autem cum fim ihbus. N o - uiori tam cn iurc h i c om nia em cdata funt om nefquc con fangu in ci,5c ad tu te lam , 5c ad hereditatem .id m ittu n tu r, agnationis dc cognationis iure fub lato , fcruata tam en cuiufque gradus p r i r o g a t iu a , authentico dc hered. ab in teftato venientibus dc agna torum iurc fu b la to .f r - dc f nullam vero , aiichcn.poft fratres. 1 .dc a .C .d c Icg.hercd.d.authcnt.ficut h ered itas.d .l.p .tit. 1 6.p ar.6 .1.6 .tit . 13 .cad .p ar.exorn an t in fucccfsio ne. A n C o .G o m cz in l .S .T a u . nu . y . lo a n .

M a t ic n y o a d l. y .g io ff . i . t i t . 8 . l ib .y .n o . u x ie c o p il . D idacus S p in o de tcllaiiient. g lo ff. i.n u m .3 6 .

8 N cc obftat fecundum a rg u m é tu m ; quo niam etfi verum fit quicquid legc confir. m atum c f t , legitim um dici, dich 1. legitim a, cum p lun bus a lijs , proprius tamcn legitim um illud appellatur quod folalcgc abfq; farto hom inis defetCur, v t in noftro tit. & D .dc C . eodem , cum infinitis fiinili- b u s , quam interpretationem fatis probat te x .in d .l.lcgc obucnire.ibi.non improprie.

9

^.Sed agnationis fin.J Agnationis ius quod ciuile efl, ciuili lege tollipo-

tejlicognationis non ita.

I A Gnationis ius cum .Hurc ciuili cffet,/ A cotraria lege cuiili perim i pofTe mi

rum non crat,argum ento 1 .nihil tam n atu ra le .D .d e rcg .iu r .d : p ro b a ti eas obii gationcs. 8. D .d e capit.dim inutionc.de inde quacum que capitis d im in u tion c, ex? tin g u e b a tu r, vt in fequcnti titulo audic- m us,quod in cognatione m inim e contingere p o tu it.v t q u i á iurc naturali orta,no nifi con trario iurc naturali to lli poterat,d.I.eas obligationes,d(in f fed naturalia fu p ra , dc iurc n atu ra li, vb i d i.x im us, q u i dc ad huius f e.xornationem conducunt, dc late A nobis tradita.in L3.dc 7 .C . dc murilegulis.lib . I i.fu b num-4.dc nu. 69. cum fcq u cn t.d c dicenda in $. quod autem infra tit. 1 .

Titulus X V I .Dc capitis diminutionc.

‘Princifiium tituli. % .Mdxim A i.eJr §. M in o r . M inim a,.},.

1 fapitis diminutio eft prioris Uatas commutati».i C a p u t,!» iure ciuili,aliquandoJlatumfignificat.3 L.fi filius.^.f.fin.D.ad S.C.Macedonian.4 L . I .§.capitis.<D.ad S.C.Tertull.y Capitis diminutio maxima qux.■6 Seruus panx hodie nemo bene natus fit.7 TriremibusVt perpetuo inferuiant damnati fimi

les feruis panx. j


177 D e capitis d im in u t io n c . i - g8 Qépitisdimmutio minor,fiue media,qua. p Aqua Cr ignis pana in defuetudinemabijt, eiuslo

cofuccefsit deportatio..10 L.cognitionum.^.^.confumitur. D.de extraord,

aognitionibus.11 Capitis diminutio minima,qua.

V m agnationis ius capitis diminutionc perimi dixer:C iull.in ^.fi.lup.ti.i. commo dc nunc,quid fit Ifthec capi tis diminutio,docct, p r i o risfiatus ejl comutatio.l. i . l . j .1.

íi.D.cod.cófonat.l. ig.ti i.part.ó.cxplicat VJp.in fragm.ti. i i .Forncrms.lib. i .(elert. c.26.Goucanus Jibn.var.leftio.c. 2 6 . q u i definitione A partes exéplis explicat ím perator hic.Scd obftat.l.tx. in 1. fi filius 4. y.(i.D<ad .Maccd.vbi abfque capitis dinii- nutioncfilius fainil.flatum mutat.

Secundo obftat tx.in 1. 1 .§.capitis.D.ad Tertull. vbifaluo ftatu capite filius minuitur.

Quibus vt fatisfacias nota, eaput hic nori proprie accipi pro capitc naturalihominis icd metaphorice pro llatu feu conditione, conllat cm m , vt notat Bald.in 1. reos.11.2.C.deaccufat. hommcm , pr.-cter naturale, triplex caput habere,hbcrtatis,ciuitatis,A fainilix.l.2.D.de interd.i.a.l.capitdliii. D , dc pyn.l.licct 10 3 . D.de vcrb.fig.cfi alijs, Vnde cum omnia hxc capita perimuntur, ]jbertatis,ciuitatis,aut farnilix,vel alterum ex his, capitc minui dicimus. Igitur,//<r«r, in definitione conditione lignihcat, A ius quod aliquis cb eam caulam habct, quia caput fiue locum in ordinc aliquo illorum trium obtinet, vt optime probat hic H o toma. in prin.

Ncc obllat d.y'.fin.quem optime ibi iti- tellexit G lo f\ crbo,l’f//iWi.quia filius fa- mil.quiper mortem patris, aut per dignitatem fui iufis efficitur, quamuis flatum mutet, quia pater fam. f i t , retinet tamen flatum luum libertatis , ciuitatis, A fainilix , vt diximus in filius . lupra q u ibus mod.IUS patrix pot. folu.Minus obftat tx. in d.J.capitis.qui.linterpretamur verbum iliud; faluojlatu, pro libertate, A ciuitatc,vt in i . A 2 .huius tit.

Capitis diminutio cum tribus modis accidere pofsit,eft cnim aut ma xima,aut mcdia,fiue minor,Aminima:qu; luaxiina fit hic luftinianus oftcndit, A la -

9

hc maxima capitis deminutio eft cü quis fimul A libertatem ,A ciuitalcm ,A (an i liam amittit. V t fi quis per fcnteiuiam ob dclirtum aliquod Icruus p x n ; efficiatur, bcftijs damnctuijin metallum,vcl in opus metalli.tx.in y. pxn.x feruus fupra quibus mod.IUS p atnx potcll.l.qui vitimo. o .D . dc p.xnis.l.aut damnum.8.y,intcrcos.l.ca pitaiium.ap.l.in metallum.3 6 ,D.dc penis, cum alijs ibi.l iS.ti.i.part. tí.l.4,ti.3l.part.7 t q u x iu r c antiquo admittebatur, iiodic cnim nemo bene natus á principio, ex fup pliciofit feruus pxn.x,authentico de nuptijs.§, quod autem, A ¡S.qma vero collatio n c4 . authen.fed hodic.C. dc donat, inier virummotat Grcgoriusin d.l.4,.glof.y.Aa to.Goin.in 1.4.Tau.n.3.Coua.in rvjh.dc tc ftam.3.p.n.26.'t' Vnde hodie damnati ad perpetuo in triremibus,fiuc galcns remigi diim,qui iilis comparantur Icquipxnz nó efficiuntur,notat Bocrius,dccii.2 7 S . vcl fi libertus qul.iam manumirsionf hbertatciu fuerat coiifequutus , ob ingratitudinemea mulcetur].alimenta.6.D.de l;h. ag-I- (cicndu./o.D.dc vcib.fignifi.l.pen.C.de ope ris.Iibcr.l. 2. C.de l ib . A coruni. lib.$- j . in fra quibus niodis.tutel. fin. d. 1 . 18 . partitx.l.9.ti.2 2.parti.4. V c l fi quisad prctiu participandü le venundari pallus fit.§.fer ui.in 2.1up.dc iure períonarü,vbi diximus.

In M inor capitis diminutiocftcu quis libertate retinet .ciuitatcin , & familiam ainittit,quod accidit e i , cui aqua Aignimtcrrfirtmii fuerit, qua pena horni- nes ab humano coniortio feparabantur, perinde ac fi necarentur,cum ijs ex res qui bus cunrtacreantur,interdicerentur; itcnj etiam cum ad facienda fardera ignis, A aqua femper adhibcrctur,quosarcere á íiio confortio volebant antiqui, igni, A aqua interdicebant,idefl,rebus quibus cóíoi tia copulantur.

f Q u x tamen pxna in diíTuctudinem abijt, íucccfsitq-, eius loco deportatio.!. 3.D .ad leg.Iul.pccul; per quam ciuitas A ea quxiurisciuilis (unt amittuntur ,v t nofter tx .probat.A tcx.in y.cum autem (up. quib . mod.l. 1. §. ij quibus. D . de ieg.3.1. quidam. 1 /.D .dc pxnis, Auth.dc nupt.y. deportatio. col.4.l.2.ti. 1 8.parti.4.1.1 8.1Í tu. I .parti.6.retinent tamen,qii.x luns gen tiumlunt.l.amiisione y;$. i.D.h.ti.d.l.qui dam , explicat Robcrtus , libro . 4. fcnteii. t a p . i i . , ,

r y Sed


17 p LibvI.Inftitutionum. Tit. X V L 180

■r'

h k|'T V'

b 'la#:

Sed obftat diffi.tx .ini.cognitionum.y. §. confumitur . de extraord. cognitio.vbi per deportationem libertas amittitur cui eft firailis tex.in l.nonfacilc.4.9.611. D . dc gradibus.

C u i difficultati varijs modis conantur fatisfaccrc omnci interpretes hic & in locis iupra adduibs, Cuiacius.hb.3. obferu. c. I o./£obcrt.lib. 3.fcnt. cap.p. & lib. 2. rc c cp t . Icft. cap. 19 . Goucanus. hb. j.le ft . cap .i i .D uarcn.lib .i . difput.c.p.Rebard. l ib .3 . variarum,cap. y. quorum frcqucn- tior fententia eft Califtratum, ibi non dc libertate naturali,fed dc libertate Romana c x iurc Quiritum loqui,ami(Ta enim ciuita tc,qu.T reliqua eft libertas non magni momenti e f t : idcoq; dixit Conf. deportatio nc adimi hbertate,quam intelligcbat vehe mcntcr imminui,pro qua interpretatione cx ta t illud Ciceronis pro A . C c c in n a ;5» femel duitas adimi potejl retineri libertas non potejl,qui enim potefi iure Quiritum liber ejfe is,qui in nOtmero Quiritum non ejti

In f ,M in im a .M \ t\ im acapitis diminutio eft,cum libertate & ciuitatc rctcnta,ftatus tantumfainilix commutatur,quod his aC- cidit,qui cuin fui iuris cftcnt,coeperut alie noiurielTc fubicfti, dc quo diximus in 9.i.iup. deadoptionibus.Item c contra quá do filius farn.a patrc emancipatur, dc quo diximus in jf.pr.Ttcrea fup. quib.mod.lus patrix .Item ,& vxoris in manum viri con ucntionc, quo matrimonij genere non tan tum vxori.s bona.fcd & ipla v x o r inpotc- ilatcm maritf Cranlibat;ciufq; efficiebatur heres,vt aducrtitbcncdoftus Petrus V c l lezd cG u eu a. cx Cicerone,Vlpia.«Sc alijs, ad Topica Ciceronis.§.i y.n.3.

Seruus 4. 6c.^.quibus. 5.

I SeruHS capite non m inu i tu r ,% friuatit prafupponit habitum.3 Semtor[enatu remotus capite non minuitur.

t r > V m jlatus,8c capitis verbQ, in noftro Í traftatu,ad libertatem,ciuitatcm,<Sc

familiam referendum lit.vt fupra in initio diximus,& toto hoc titulo compro batur, fatis conftat, feruum 1 domino manum iflu in , quamuis ftatum mutet, quia cx feruitutc ad libcrtaum venit capite

non minui: quia cum hic feruus antea, ncqj libertatis, cmitatis, aut gentis, fiue familiz caput haberet,illud amittere non

2 potuit,eovc im m m ui.f priuatio eniin habitum p rx iuppon it , l.uam etli fub conditione y . 9. poft dcfeftuin, D . dc imufto rupto.l.Sempronius. 26 .D . de vfufruftu. leg. 1. decem. 1 1 6 .D . dc verborum obJi-ia tio.l.non videtur. 88.1. non potclf videri. 208. D.de rcg.iuris. cap.ad diíí'oJuenduin13. dc dcfponf. im puberum .Ex qua ctiam vocis,caput,8c ftatus,acceptione conftat.Se natorcm Senatu remotum,capite non min u i , quia quamuis cxiltimacio cius Ixda. tu r . ].cogiiitionum.y.9.cxiftimatio. D.de cxtraord.cognit.1.2. D .dc fcnato.cü tamc & libertatem,<Sc ciuicatcm rctineat.item Sc familiam fuam capite non minuitur,cx no ftro ./.quibus,&1.3 .D .dcfciiatorib.

Quod autem. 6.r

I Capitis diminutione quamuis non cognatio,ius tamen cognationis perire poteft.

1 ■ A D huius 9- interpretationem meminiftc oportebit corum q u z fupra di ximus in 9"fed naturalia.de iurc na-

turali,5c 9.fi-de Icg.agnat tutcl. E x quibus conftat agnationem, q u z iuris ciuilis eft minima etiam capitis diminutione Colli,fc (us in cognatione, q u z cum ex natura lit iure ciuiii no tollitur,ex quibus inCelhges illa verba noftri tx.ibi:Z«r quoque cognationis perit,non enim aicluftinianus ipfain cogna tioncm maxima capitis diminutione tolli, fed eius ius,ideft círcéf us,qui cum .a iurc ci uili fint,codcm iurc iuftis e x caulis tolluntur Sc retardantur, vt optime aduertit A c- curlius nofter verbo cognatio,Sc ver\30,cogna rionkqucmfcquitur Bart.in l.fin.9-fin. D . rem rat.hab . Decius ini. pa¿fa, q u z contra n u m .3 .C . dc pa¿f. Sccum alijs notauimus ind.l.3.5c j .C .d e murilcgulis.n.83. Sc perpetuo obfcruabis.

Cumaute./.&fin.I Tutela legitima non ad o m n e s agnatos,fed ad pro

ximiores pertinet.I Agnatis pluribus eodem gradu txifientibus eligi


i8i De leg. patrón.tut.

PQft digrcfsionem quam ad capitis di- minutioncm lurtinianus fecit, redit nunc ad trartatum legitimae tutelae,

hoc f explicans illa verba legis duodecim tabularii,quibus ad agnatos tutclaimpubc

, ris defertur:! qu* non fic accipienda funt vtad omnes fimul agnatos pertineat,fed ad cos tatum,qui gradu proximiores funt arg.legitimy hereditatis,quae ad proximio res fimilitcr fpeftat agnatos nó ad omnes f fi plurcs inf.deleg.ag.iuccef.1.2.f heredi tas.D.defuis leg.1.legc duodecim tabui.i4.C.ddegi.hcrcd.l.6.tit. 13.part. 6. fic & tutela, non ad omnes fed ad proximiores pertinet ex hoc tx .& l.fi plures.t?. D.dc Ic- git.tutorib.exprefle. d.l.9 .ibi: Los parientes

J mas cercanos, tit. i6.parti.6. "j" Quod fi plurcs eodem gradu lint, ad omncs pertinet, vt in dirtis Iegibus:qu5uis hoc cafu,ne ad- mmiffratio inter plurcs diuifa ncgligetius procuret, vnus ex his deligi poterit,cui to ta res commendetur, periculo tamen ora- niura.J.legitimos, y . f i .D.dc leg.tut.

Titulus X V JI.Dc legitima patronorum tutela

§. vnicus.I Tutela legitima liberti impuleris ad patronum pe r

tinet & n. 2.eius rei ratio.3 Lamina, qux f e ruum manumijtt impuberem eius

tutrix non ejl.4 Lamina tutrix.aut curatrix cj fe non potejl.7 Mater ex priuilegio olim,hodie iure ipfo J i l iorum

tutrix.jtue cur.itrix e [ t . (s fn .6 .7 lutela ferui tui p e r f id e i conm ij fum libertas relin

quitur,quando pertineat ad antiqui domini f a - miliam.

I dominus fcruum fuum impuberem manumifit, rta tim legit;inus cius tutor efficitur,idé probati.tutela 4

de Icgitnn.tutorib. VIpi.in ffag.ti.ii.l J J 1 1 . 1 6.parti.6 .& ibi Greg. Bac ^a.trartdt. dc dcrima tutoris.c.46.

Sed oblhit tx.nofler ibi-.ideo datf,quoprd balur tutela ieruimanumidi non fpciftarc ad dominam manumittentem, 8i patrona.

Secundo obftat tx .iii d .1.tu te la .f p lan e, vl'i manumilTori liberti tutela nó defertur.

Quibus tamen fatisfacics iurc cptimo,«Sc niixim o farti cfte vt patronus , qm hbcrtl

fui impuberis ai) inteftato cicfunrti expc- rtabat hcrcditate,& fuccefsionsvdc tueretur bona.nc dilapidarentur,vt ad tú quem hereditatis cómodum (cqucbatur , tutcix ctiam onus fpcrtarct.l. i.D-.delegit.tutorib. Auth.ficut hereditas.C.cod.l. (ccundu natura.¡0.D.dc reg.iur.r.qui fcntit.c.ratio ni cod.ti.in 6.1.29. tit.fi.partit.7.quod per interpretatione*Icgis duodecim tabui.qii.x agnatos .id hereditate 5c tutela vocat faclu cft,c8c indc generaliter acteptum.vt quo tu tela vadit, co & hereditas pcrueniat.l. quo tutela.73.D.dcrcg.iur.vbi exornant D e cius,& Petrus Faber.

3 Ncc obftat noftcr tx in v e rU d eo autem, quonia generalis coc.nii.tx.in ftrmina ad initteda nó eft,qui etii feruum impubere manumittat,& ab inteftato eius luccdsio- né cxpecftct,tutcl.i tamcn non fuicipir, Icd ad pro^fimfi agnatu,vel cognatu, dcuolui-

4 tur.quia tutela virile munus eft , •)' quod foemini nó permittitur,J.tutcl.i. 16,l.fccini ny iS.D.dctutc.d.l.quo tutela.i. iure nfo, 26. D .de tcft. tuicl. i. lcire.2 i.D.dc tut. & cu rat . dat.I. I . C.quando mul. tutcl. o f fi.fung. poft.&reg..l.tocmiiia: 2.D.dc reg.

y iu r .f Niii á principe fíliorü fuoru,tutclam impctraftet.l.fi.D.dc tute, explicat Caldas in d.l, fi curatore,\ crbo,yi»f c«raiorf n.iofi.

, C .dc in integ.quo referendum eft ver- bii illud,f/er«»j«f.d.l.tutela. 1 6. D.dc tute

6 h $ . ! Q j j i impetratio imtiatrc 5tama; iam hodic cx noua luftimani legc nccclla na non cft,na fi vciiiit.tutriccs erunt fuorum filiorum,aut nepotum, tx.in authcn tico, dc hered. ab inteftato vcni. §. ex his collatione. 9. tex in Authentica matri, & aui.T . C .quando mul.tutcl.oficiofung. i.4. titulo I 6. partita 6.1.3. tit.7.11b.?. fori, explicant ordinari) in dirtis locis, ¿fc C aldas lam relatus, Bacya dc dccima tut.c.8. r .3 9.cum .ilijs. Didacus Spino dc tcitam. glol.29.11u.24.

7 Non item obftat tx. in d. vcrfi./>/aitr,ad cuius intcrjiretationcm aducrtcs.quod ctli fcruus qui ex fidcicommifsi caufa manu mittitur, non teftatoris fiat libertus,ctiani fi c iufdcm tcftatoris fucrit, fed fidcicom- miftarij,qm cum manumittit.f i,ui aurem infra de (mgul. rebus per fideicommiil.rc- liZfis; id tamcn non admittitur.quotics fi- dcicómiftarius.a pntoiccuocatus, v t ler- tjo libertatem preftet, adeflc nó \ uit,quia tunc caula cognita*, libertas feruo p n fta -

tur,

' 182


%iW '

i8j Lib.I.Inftitutionum.Tit.XVIII. 184:

m

tur, proindcquc habetur , ac fi dircrto á tcllatorc Icruus maimmilTus fuiilet, ',cl- liciturq; libertus Orcinus,& ad familiam tcilatoris, ad quem patronatus fpcrtat, pcrtincbit,& tutela,d.f plane,coniunrta,!. cum vero. 2 i.y.fubucntuni.D.dc fidcicoin niif.libert.& d.^.qui autem.

Titulus X V I I I .D e l e g i t i m a p a r en t , t u t e l a .

§. v n i cu s .Tutela legitima parentum, quie.dr quando compe

teret.L . 3 i .D.de legitimis tutoribus.Fiducia in emancipatione eitm femper contralla,in

telligatur, pater fempirefi legitimus tutor filij impuberis emancipati.

Vcm aJm odum patronus, qui impuberem feruum ina iiuinilit eius confequitur le

¡ gitimam tutelam inanumiC. iionisiurc, v t in t i t . fupra

proxim o audiuimus; ita 8c in parentibus, qui filiuiii,aut iiliam,nepotem,aut neptem

*cx filio, & deinceps impuberes emancipat receptum efl, nam & corum legitimi heredes, fiunt.A legitimi tutores,tx.noiicr, & in í'.pretcrca.in fiiic,inf. quibus mod .

Sed obllat d ilfic il .tx .in i.3 ./.fi. ibi: VJce legitimi tutorisfujlinet.D.de Icgitim.tutorib. vhi patcr non legitimus tutor dicitur, icd legitimi viccm habere.

A d cuius explicationem & nofiri tx.in tcrpictationem,meniinif(e orrnino opor > tebit , antiqux emancipationis formulz, quá in d.y.pr*terca,explicuimus,in quafi fiducia intcrpofita non fuiilet,vt imagina rius patcr,filiü emancipatu patri naturali remáciparct,ipfacmácipationc,paternatu ralis amittebat iure ciuili ius fuccededi in bonis filij, eiqj extraneus manumilTor ima ginariiis patcr in fucccfsione prxponebaf, Á ita ctiá in tutela,arg.l. i .D .d e leg. tutel.l.tutelas.7 .D.de cap.diminut.l. quo tutela 7 3 . D.dc regu.iur. quamuis iure prxtorio aliud eíTct,& patcr naturalis extraneo ma- iiumilfori przferrctur per bonoru poifi Vnde decem perfona,§.c\ux autc, int. dc bono, poflc fqua bonoru poiTefsioncvt non legi timus,fed quafi legitimus efficiebatur hcrcs,^'.quos autem,inf.de bou.polT.iu ctiá

n 5 legitimus tutor,fed vice legitimi tutoris fuUiiicbac.il. l .3.y.fi.Qaod finon tantu cmancipatus.ied A inanumilTus a payrc na turali filius fuiilet,quia cotrartafuilTct fiducia,vc legitimus efficiebatur heres filij.j.2./.obijcitur.D.ad Tertull.ita & legitimus

3 tutor, t Qua:" vetus fiduci.x lolcmmtas.eú i.á in deíuccudiné ierit,nouioribusqj luili- niaiii legibus,lemper in emancipatione c5 trarta ccnfcatur, tá quoad lus hereditatis, quá quoad iiis tutcl.T.d.$.prxtcrca.l.fi.C. dc cmacip.libcr.^.fi.infra de leg. ag.luccyf. conícqués cfl[parentc,qui impuberi iihu cmancipauitdegitimii cius clTe tutore , cx nfo t x .A d.l. 1 n.verCi.otro fidezimos,xh. 16,3.6.A videbis Gaifi.lib. 1 .inll.ti.6. Aiciat. ib. 3.parcrg.c. fi.Coraf.li.6.miiceJl.c.9.C5

iianü.lib.2.c.i4.n.4.qui dclolemnitatibus fiduciae laic agunt.

Titulus X I X .Dc fiduciaria tutela.§.vnicus.

1 Fiduciarius tutorquisjittirr n.^.2 K oficrtx.inV erf.A icqülñ.f.3 Fiduciarius tutor, idcjl,fideicouiijfarius tutor,4 Lellio woyfi; ix./wVei/.Fiduciarij tutores fi

liorum fuoruin.

I parens qui filium impube rem manumilerat,nepote, aut neptem cx f ih o , A fic cius legitimam habuerat tu telam,decelTerit filius natu

luaior fiduciarius tutor fr.itrum lororum, A filiorum fuorum, cxtcrorfivc efficitur, ex hoc t x .A J. 3. j.fin . coniunrta. 1. fcq.D . de legitimis tucorib.d.l. i o.in fi.tit. 16. partita.6.

Sed obftat nofter tx.in verii./ltquis, vbi mortuo patrono filij cius non fiduciarij, fed legitimi tutores fiuntiibertiimpuberis á patrc fuo manumifsi, igitur cade ratione mortuo patrc emancipante fili) eius legitimi erunt tutores fratrum , aut lororum,nó fiduciari).

Cui difficultati fatisfacicSjfi aduertas.an tiqua iuris fubtilitatc attcnta,cnuncipatio nc fratris impuberis peremptam luilTc agnatione. §. minima fup. <'c cap.dimi.j.pr; terea .fup.puibus modis iu s . ficq; cxtin- rtumctia cfTcius hereditatis,& tutel.e ex capitc agnationis,verum quoniam prop-


í

termaxiniam fanguinis coniumftionc, lex magná dc fracrc fpem,atquc ñduciam con cepít, effeftum ell.vt impubes emancipatus poft mortem patris fui tutoris legitimi t u t c J z fratris fui natu maioris Contteditus fiierit.quafi nemo.eo fidelius,& diligetius, adminiftraturus cflet resfratris impuberis, ideoq; quia nulla fpc fucccfsionis, fed fold, fiducia (anguinis h z c tutela deferebatur, fiduciaria dift a e f t , quáfi fidcicómifTaHi, ar».l. certi conditioi9.9.competlt.ibi,c«/f i jHCÍariaher(ditas,D.Cicert.pec.l.Seias.46.ibi fiduciarium heredetp D.ad Trcbell.

I Neque obftat arg.ex verf..y>iK/,cui rcf- pondct luft.in vcrli.j«o»h»i,eft enim inter patronum & parente,& proinde inter c o rum filios magna difFcrentia,nam filius, fi non fuiflct viuo patrc emancipatus, poft: obitum cius,fui iuris cfficeretur,nec in fra trum potcftatcm recideret,& ita neq; in tu telam.Libertus aucera fi non cftet á domino manuraiflusieodé iure apud eius filios poft cius obitum manfiflet,5c inde patrono mortuo, vt ad hereditate ita 5c ad tutelam vocantur,5c legitimi tutorcSidicuntur in 9 .1 . fup.de patron.tutek.

Sed tuncgtauiter obftat idem nofter tx . ihifiduciarij tutores filiorum Juorum,vbi lu ftinianus probat.no folum ftatrisemácipati. fedócfi ij m e i! patre meó cmácipatiniefi ducíarium tutorem eíTcjóc Cainén conftat, quod fi is a patrc meó non fuiflet emancipatus,pofteiusmorccm in poteftatc mea iuturus eflct,tex. in ^ n c i p i o (up. quibus inodis iusdndeque 11 etm emancipafTcro,Ie gitimam eius tutelam nancilcercr,vt fup. de leg.parent.tutcl.

Quz difficultas grauiter torfit Accurf.Sc esteros híc,Cuiacium in fragm. V lp ia . tit.1 i.Loriotum dc tutelis, axiomate 1 6, H a loand. in notis ad hnnc tx.qui detrahenda cxiftimat illa verba,filiorum fitorum , quem rccentiorcs íequuntur.Eorum autcm fcn- , tcntijs reicftis.tu luftinianum mtclligcs ‘ in nepote ex filio cmancipato,qucin fimi- Jitcr pater ante morté emancipauerat, qui nullo modo potuit poft patris fui mortc fi bu íuü iam cmancipatü in poteftatc habe- te.Quiintcrprctatio,&vera cft,&ncccf*

íariaomnino ad noftrum textua l; qui hoc tantú in cafu ve-

rus efle potcft.4 . . ♦ ^

185Titulus X X.

ÍDc A tiliano tutore.

‘Principium i i tuli, Sed ex h ir . i .& §. S ed h ic ture.4..Cr§.

nos aurem, j .

Qontinuatto huius tituli. ,Tutordatiuusaquo petendus.Atilianus tutor quis.Tutores qui dare pofient,quamque cautionem aeei

. pete ab eis iudices debent.(yn.q.isr 6.Oftquaiii Imperator e x plicuit priores duas tutc- Iz fpecies, tcftamcntariá, videlicet & legitimam,iufto ordine tertiam,quyD4 tiua nuncupatur, exponit

hoc titulo in quo,vt nihil antiquitatis pe nitus ignoretur, multiplex datiuz tutcJz tepus rccenfct,quid oIim,& qUid fua zta- tc obferuaretur,doces,quibus & n o s adde MLS. q u x hodie vfu recepta fint.

4 Tgif^r/ciendum cft,quod fi nullus, neq; teftamcntarius neq; legitimus tutor ciTct, impuberi datiuus tutor petebatur á matrei. i . l .2 .5cpcr totumiD.quipctant. tut.1.6 . l.S.lfi .C .eodem l .a .9 fi mater D . ad T e r- tull.l. omnem 6.C.eod.l, 1 2>tit. 1 6 . partit.6 .q u z fucccfsione filij,li tutorem nou petat,priuatur , vt in diAis legibus eft cautfi; potcft q; tunc peti tutorab amico parentis Vcl educatore impubeyis, aut quolibet alio dc populb,vt In d*1.2.5c d.l. 1 a.vcl ab ipfo iudicc dari ctiá nullo pctetc,l.(.9 tnagiftra tibusjD.dc magifttatib.conuenicd. notat G rcg .in d.l. I 2.gI«7*A quo auté ludice tutor dari debeat, nó fatis videt íinperatprc oftcndcrc,fcd tota res tcpofum diftinftio-

ne cóponitur. f Principio ctcnini Rom.z á P rz to rcvrb a n o dabatur,qui inter ciucs Ronianos ius diccbat.qu.x datio le^e Ati- lia recepta fujLlata ab A . A tilio , & Claudio M artio trmunoPIcbisnn prouiiicijs au tem cx l.Iu lia & Titia ! prcfidibus prouin ciaru c x tx.in prin.huius ti. Vlp.in fragm. ti. 1 i.v e rU e r itiZ/a.indcq; Atilianus tutor diflus cftjqui nec cx tcftaméto,neq; Icgiti musfuit. t C u m au tp in l. AtiJia ,Iulia, &

Tifia,ncq; dc cautione rc pupilli íaluá fore á tutoribus exige Ja ,ncq;dccogédis tu

* toribus

D e A t i l i a n o tutore. , 1 8 6


l\St

5f 1^7 » L í b . I . I n f t i t ü r i o n u m . T i c . X X . i

I ■I

to r ib u ia d pupilii adm in iíliation cm fi tu tela Iiíb irc rícu farét^qu id qoá cfTct cautü,

I , C l a u d . C x í a r f t atmc vt tu to re s á 'có íu libu»fL e x In qu if it ione darütuisq[UÍ)d p oftea p r i - to r ib u S jf X aliorü p r in c ip ñ có ft i tu t io n ibu s

conccísü .íUtfvvcin f fed e x f i i s . in t e o d .P o J" lí f t e a lu f t in a n i fycuid K o m y P r x f c r t u s v r b i

’ & P r e t o r tutc jarís t x in q u i l i t io n e tu to re scrcabát . i i i p rouiu jc ijs .Ptyfidcs.vel e o rú i u f íu in feriores m a g i f t ra t u s , f ip u p i l lo rü fa c u l tates n o n i n a g i i i cíTcnt.l.i .1 .3 . D .d e t u t o - ‘ r i b . f fed hoc lure í n f c o .Q j i ia v e ro lu f t í n . p crp c d /t p u p i l lo rü facultates l i p e c x m o - ra 'pcr icu lú rec ip crc .qu .r in e x p e f t á d a p r c fitlis iiíft ione circa tu to r is d a t io n e v c r fa b a t u r A q u o c u n q ; m a g if t ra tu a b íq ; iu ls io n c Pr.TÍl( í í s tu tores d a r i v o l u i t . v t i n f n o s a u té . in f .eo . du rauicn p u p il l i facu ltates q i)m gC tos aureos nó e x c e d e r e t , le g it im a c a u te la re p u p i l l i faluñ fó r c ,a ccep ta p e r ic u lo i l l i u s , q u i eam ac c e p it , q u o d in d i r t a . l .I a.coraprobatun i eft.

^ Q uod li pupillus alib i facultates fuas habeat,quá vbi «M m ¡ciliü,& alibi fit nriúdus lu d e x dom icilij tutorc daré p o te ft.& d cb e t v t e x A z o n c re tu lit A ccu r.in l.vn i.trrV Í^ - Vbiniorantur.C.vhi petátu r tutorés vé l cura to rcs,có m u n iterreceptus A B a r .& a h ls Ibi: G reg .in d .l. i i .p a r t i.v e rb . (aljuezjiellugar) vb i late d ifp u ta t , quod iure ctuili latís eft con íon u ,tu tor enim p c r fo n i d a t.l. 1 .D .d c tu tc l.tx .in prin .fup .co . vndc qu i In p c rfo - ná iurifdirtionc habet,habebit & in cius bo ]ia ,3cfacit tx .in 1. fi fidcicóm if. y o . f tra rta tu D .d e iudicijs.l.m agis p u t o .y . f illud que r i.D .d c reb.eorum,8c hoc iurc vtim ur.

g N c q jc ó tra r iü p ro b a t l.p u p illo .a ^ .D .d c tu to r ib .l.iu r ifp e r it .3 o ./ .c ü o r iu d u s .D . de

I : > c x c u fa t .l.i .C . vb i petant tutores, éc d .l .u .I ! V v c r f . í no tan folamétf,c^xiikas p ro b at iudicc

orig in is, vc l loci vbi funt facultates poíTe tu toré dare .Q u oniá illa iura nó ncgát iudi ce dom icilij poíTe tutorem daré ad om nia bon a,quy quam uis alibi fint,fed pofte etiá in co caíu .1 ludice o rig in is ,vc llo c i vb i fun t facultates tu torem dari, q u ^ quidem cft pu p illo valde vtilc , cum datus tu tor a i u ' dice dom icilij p o fsit fe c x c u fa re ,n cv ltra ce tcfim ú lapide tutela g e ra t .l.p ro p tc r lite ra . 2 i . f licet datus. D . dc c x c u fa t. tu t.

§ S e d e t f í T .& § .a b h o í l ib ü s .2 . ,* Tutela tejlamcntaria pendente alius a itidict tutor

dari potejl,^num .'i.ür y

2 Tóetela tejlamentaria legitime pTttfertur.

GV'’m tc fta iiic iitariu s tu to r fub condt t io n c d a n p o fs it ,/ .a d ccrtu m ,vb v 1a te d ix im u s fu p ra ,q u i tcftam cntri tu

to .d ar .p o íT n ep crid ctc c o n d itio n e , piipit l i bona abfq ; d c fcn fo rc fin tü tc & cius. per. fon.a fub nulla fit cu ra .v t A ludicc intcnm alius dctur tu to r ,rc rtc fa rtü e ft;iicc rcfcrt q u o d íeg itim u m tu torem pupillti* h ibcat

2 f quia quan d o tu te la tc fta m e n ta r ia íx p e ¿tatur legitim e non e ft lo c u s , l.q<jádiu.39D .d c .icqiiir. h ere d .co n iu n íía l.q u o tutela

3 7 3 . D .d e r e g . i u r . f ld c i r q ; eft fi non tu tela,fed hereditas í« b co n d itio n e data fit, ná

iéum a n t e a d i t i^ é tu tela n on fubfiftatl^ fi n em o .p .D id c te ft .tu t. intcrim alius dabi t u r a iudlcc, t x . n o ftc r ,& in l.fi hereditas,

4 lo .D . d c te ft .tu tc l. ! S im iliter, fi teftam é tarius tu to r, aut legitim us ab h oftibus cap tu s fie, pendente captiu itatc alius creatur,

'q u ie o ab h o ftib u s rTucrfo.dcfin it cfte tuto r , qu ia qu i cap tu s erat rcucrfus, rccupc ra t tutelam iurc p o ft lim in ij . fa b hoftióus in fra h oc tit.^'. fi ab h oftibus (up ra, quibus m od .iu s p a t r i i p o tc fta tis fo lu itu r, v b i , & in d ./ .ad c e rtü .v id e ^ u a ; ia té> d ixim us, & fp ertan t, ad l^prum lu riú in terp retation e. 1

Impuberes fin.1 \mpuheresin aliory ejfe tutela naturali rationi ctgnit,2 Ratiiesreddere tutor finita tutela ¿ebet,ttiéf materfit.

I "V ! A tu ra li ration i con icn tan cum cftc,vt ineuntis i t a t i s im becillitas maro rum natu, p |P d cn tía ,5c re g a tu r , 5c

< ó ftitu a tu r,in d eq ;im p u b crcs,q u i p crfe ftf i t a t i s non funt m alterius tu tela cfte 5c có ftitu í,c ii lá fu .in p rin .d e tu te,d ixerim u s ía t is ,c x 1 . 1 . D .d e m in o rib .C ice ro n e li. i.o ffi c io rú .q u o d in h o c f de hac congruéria lu -

* ft ¡n .a it ,e x p 1ic a tio n c no in d ig e t - ! Illud au tcm qu od de ratio n ib u s a tu to rc rcddcdis, ad iecit,an tc q u á de cius fuinm a autoritatc d ifp u tarct n otab ile e ft , e tfie n im v e rü (it, p u p illi pcrfon am , 5c bona om nia cius fidci 5c a rb itr io fu ifte c o m m ifta , m em iniftc fa- m cn cum o p o rte b it vore tu to rc e ílc , non p r i d o n t m , lu fta m q ; fu.T a d m in iftra tio - ' n is ration é rcdd crc tcneri p o ft piibcrtatr, p u p ill: iam fin ita tu tela ,d e q u o integer cft t it ;D .d c tu te .& ration ib .d iftrah é.ad eo , vt 5c ip fa m ater q u i tutelam filiorum gcfsit, fite ifd c ra ration ibus cb n o xia ,auth cn tico v tm a trc s ctiam t u t e l i ration ib us obno- x i x fin tico lla tio n c 9. N e c p u p illo rü patcr

poísi-

/Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca

i8p Deautoritateüutcrum.pofsitcasrcmittcre.I.ita auté. y quidam deccdcs D.dc adm.tuc.cut cóiunge l.fi Icruus vetitus. I I p.D.dc leg.l. quinimo & ab codt pupillo hbcratio rationü reddendaru legata,fcrupulofam tantumodo inquifitio nc remittit,&lcue illam minutiísntiarú rc rii indagatione,non quod dolo aut fraude, fartum erit.l.Aurelio.20.$.Caius,l. tutor,26.1. Aurelius.28.J.Titius tellamento . D . de Iib.leg.coniunrta.d.l.fi (cruus.Igitur tu tor & eius hercdcs,fidciu(Torcs,A nomina tores finita pubertate tutela pupillo tenebuntur tutelx iudicio,vt per totu tit.D.dc tutcl.Arationibusdiíírahcnd. A tit.D.dc fidemlI’orib.tutorú.A pupillus etia tcnebi tur tutori vt recipiat que in tutel; admini ftratioiic de fuo iinpedit.vt per totu D.dc contraria A vtili artione tu te lx .A cx ti.C. deadminiftrationctut.cum (cqq-l. 2 1. tit.i6.part.6.Qu.-e auté in rationibus reddendis obfcruanda fit,eleganter poft alios tra dit nofter Didacus Spino, dc teftamentis, glof.2p,cx 11.64.cumfcqq. cum videbitis.

Titulus X X I . 'Dc autoriratc tutorum.

Prlncipm tituli,úr 'Neque tamen, i1 Continuatio huius tituli.1 Audoritas tutoris quid fit.3 fufillm fine tutoris autoritate meliore conditione

fud facerepotejl,deterioré nopotej},(sr nu. 14 .4 fupillus nec naturaliter fine tutoris auiioritate

obligatur.& «.6.6f 7.y Contraria fententia,cui fit fatis ex n 2,cu fcqq.<5 Tupillusfine tutore hereditatem adire non potefl,

etiam quantumuis lucro fam,O" n. 1 3 .7 Ptipillus'confenfnm non habet.8 L.fi pupillus iiy .T .deV eib .oblig .& n .i i .9 Tromifsto fine caufa nullam efficacem obligatione

producit.Tupillus re ipfa naturaliter ohligatur.ts" quando.

* * L.cum illud 2 J .y. 1 .D.quando dies legati cedat.

V ia rihil tutorum creatio cófcrrct,nifi fequcrctur au • toritatis interpofitio in re bus á pupillo geredis.opor tunc lufiinianus hoc titulo , dc tutorum autoritate

» diiputat: eft autem autoritas, potcftas illa

atq; vis.quam in pcrfona pupillorum defendenda, rcbuiq; eorum admmillrandis receperunt tutores. 1.1 .D .dc tutclis,tx. in

.prmc.fupra eodcm.vbi diximus: autorita- tcinautem pr.TÍlare nihil aliud eft,syuaitic.vprciTc probare iiegotiu illud quod á pu pilio prxicntc tutore fu A gcritiir.l.3.1.4. 1.5>.;j.pcnul. A l.ieq. D.hoc tit.d.l. 1 . j . fi. j . tutor.infra codcm.

, A n autem h.TC tutoris autoritas pupillo femper fit necelTaria , ita vt ab('q; ea pupillus nihil agere poisit,i.itiisiinc difpul.iri poterat, fcd quod ad huius tituJi pertinet cxplicationc.lic ex lulliiiiano hic,A aliorum luriiconfultoruin relpoiilis, accipc.

3 ■}■ Pupillum fine tuioris autoritate contra heiuem meliorem ¡u-mi conditionem rc- rtc facere pofle, alccrumg; libi obligare, ipfuni vero objigari alij fiuc tutoris autoritate nullo modo pofTeiqu.T contlulio, probatur cx noftro t x .A tj.núc admonendi . y .A t cx contrario . mfra quibus alicn. licct. §. pupillus.infra de inuttlib. ftipula- tionib.ex infinitis veterum prudcntü locis maxime ex I.con tra iuris ap.dc part.1.3.01 prin.D.c5mod.l.lulianu5.i4. jMi quis a pu pillo.D.dcart.emp.I.obligari.p.A per totum.D.hoc tit.l.certuin.6.$.in pupillo.D. de confefl I.iusiuraiidum.i7.yl. i . D.dc iiirc iur.1.arta 47. j . fi .D . de reiudi.l.li pupillus 40.D.dearbit.l.dcpuplllo.y,D.de op.nou. nuntiatione.l.obligari.4 3 . D.dc oblig.a.A art.l.lcd fi cx ftipulatu.24.D.dc vcrb.c bii. J.pupillo.38.D.dcpignora.art.l.l i dirtii y 6 y i . f i . D.de euirtioaib.i.l.y.dc pupillo. D.dc conft.pecun.l.pupillus. 1 i .D .de acq.liere. J .m orc.S.A I.pupillus 9 .D.de acq.licic.l.i. A per tot.C.hoc ti.l.neq; 7 .C .de conirah. llipulat. dc iure Rcgio hifpan.tx.in I.7. tu

- 2.parti.3.1.4.11.11.part.y.l. 1 3 .lit.6 .part. 6. 4 l.i7.tit. I 6 .part.6. t L x quibus oiiiiiibus

illud receptum cll pupillum fine tutoris ' autoritate,ncc naturaliter olihgari, quod

A probat tx . in l.quod pupillus, y 8. D . dc ob iig .A art.vt multis relatis cbfcriiat Cal das,in I. ii riiratorcin.vcrb.ia»i non abfimi.is num.2 y. C.de in inttg.rrtlit. ,,

y S ^ g r a u ite r obftat tx. in 1. fi pupillus 12 7 .D.dc verb.oblig.ni l.i .in fin.D. dc no uat.in l.Marccllus. 2ó.d.dc fidciufi, v» l.i« numerationibus . 4 4 . in I. btiilium,,9y,.y. aditio. D.dc folut.III l.tum il lu d .ly .y .uD . quando dies leg.ced.in l.li pupillus.2 i .D . ad Icg. Falcid.m l.fi cius. 64.D,ad TrclieJ.

in 4UÍ-

190


ipi Lib.I.Infticutionum.Tit.XXI. 192

IV

■í

-j: '■

in quibus omnibus pupillum fine tutoris autoritatc.fiitun naturaliter obligatura audimus.

Secundo contra noftrum t x . ib i ; meliorent quidem conditioiiem:o\il\at tx.in 9* neque ta- iné,ibi;qudmuis illisIticrofa/Mnf.eod.vbi pu pillus neq; lucroiam & opulentam heredi lateitTjCX qua melior eius conditio reddatur, abfqj tutore adjrc poteft;comprobat1.9.9.a.D.cod.l.S.l*9.D.dcacquirendahc- rcd.1.3 .11.6 .parti.6.

Tcrtio contra noftrum tx.probantc pu pillü fine tutore cótrahcnté alteri nó obligari,ipfum vero qui cum co contrahit efte obligatum,obliat reg.l.Labeo. 19.9. cotra huni.D.de vcrb.fig.coniunila,1.2,111 fi.D. de obiig.iSc avftionib.quibus conftat in his cótraffibus in r.fo tcx.rclatis, alteró alteri eflccx bono 5c yquo obligatu,indcq;vltro’ citroq; obligatorios omnes cótraéf us dici.

Q uorü argumentorü explicatio, latiorc quá hic locus,5cinftitutünfm patiütur,di (putatione cxpoftulat,quibus vt cedamus paucis ré hancprofcquemur.f Igitur quid quid infiniti autores velint,cóftantcr cum luftiii.hic defcndendu eft, pupillu fine tutorc,ncc naturaliter quide obligari, cuius gencraJis cócJufionis vcrifsima ratio, om if fis innumeris ab alijs traditis ca cft,quiapu pillus coníenfum nó habet, qué exigimus in obligatione naturali,l.f.^.adeo cu vulga tis alijs.D.de paft,(iquidcm animi iudicio deft'tuitur.9.pr*terea,inf.quib.nó eft per inifT.l.cum prztor i2.\erfi.natura,D .áe iu di.l. I .vcrf.impubercs. C. de falla moneta, vbi ca ratione pupillus creditur ignorare q u z videt,&conicnfui nihil tam contrarió eft quácrrorScignorantia.l. l iper errore, i5'.D.dcmrifd,oin.iud.l.2.D.deiudicijs,& idco in ea z t a t c , neq; velle , neqjnollc intclligitur,!.pupillus. I yo.alias 189.D.dc rc gu. lu r . f Quamuis cnim ante pubertatem aliquando alicui iudicium , & prudentia contingant,5calijs mullo tardius,tamen vi fum eft vtilc iuris autoribus ccrtu aliquod tempus pupillari z tat i przfcribere,cauilla tionum & itió vitandarum,caufa,quz ex hac iiltcrtitudine orirentur. £ t 1^ pupillum efte definierunt mafculum,qut dcci mu quartú,foemina,quz duodccimó annó nócomplcíTent.tx.in prin.inf.quib. mod. tutr.íinit.vbi diccinus vfq;ad quá ztaté iu riíprudétia nó agnofcit in ciufmodi pcrfo nis naturale Si plcnu intclleílú.l. 1 3.ibi. E

eJlo es:porq los q fon de efla edad,no han entédimit to coplido.úr. i .par.6. Ócpafsim, ac^iptcrcancqjvellc.neqjnolle pofle exiftim.iuit.Iiut que faf ló eft vt iuris zftiniationc.ncc n jtu raliter obligari,c x cófcnfu quocarcrc int cl liguntur,poíTc,lit dicendum,alioq^n induceremus naturalem obligationem ipfa natura impediciitc,quod eft perquá abfur Jó .

8 Q ua lententia retenta,non obftant iura incótrarium addu¿la,& 1. non obftat tx. in d. l.fi pupillus. 12 7.quoniam e x Duarc no & Cuiac.ibi.intcrprctor promifsionein ibi caufam cx qua pupillus faiftus fuit iocu pletior fubfequutá fuifle.proindeq; eó po tuiflc fine tutore obligan, qu.i interpretatione vtvcrifsimá mminicq;diuinatoriá ag

p noícasjommno premíete,"filipulatinnc Sc jpmifsioné cx nulla cauíafaffá nullá^pdu ccreaélioné, & C X ca pétente cxccptionc dolí mali fubmoucri,nó quia excepiio illa fit ncceflaria ad a¿tionis(quy nullafuit)ex clufioné,fcd ad rcpcllcndó pctentc ex tall ftipulatione,l.obIigationó 3 .D.deoblig.ác a¿f.conió£fal.2.9-circaD.dcdoli except. ncqj vbl doli exceptio locó habet, aliqua naturalis obligatio potcft cófiderari.l. 1. 9 ideo.D.de dolí exccp.fimiliter ctiá fidciiuf fio,vbi nulla przccfsit caufa, nulla eft opc exceptionis dolí,l.fi ftipulatus.iy.D.dc ti-

lodeiulucóiunélo d.9.circa.'j' Pr.Tmittcctiá pupilló etiñ c x mutuo,finctutorc naturaliter obligari rc ipfa,quádo locupletior l:C Sc morat in lucro,5c is qui có co cótraxit, in damno eft,I.naturaliter.Í3.9.fí.cóiun¿la l.n.i hoc natura. 1 y.D.de condiift.indeb.I. ait p r z to r .3 .verf.)?«))/7/«i,l. fi pupill i . 6.in prin.I.litis 3 7.in prin.D.dt ncg geft. 1. fu- r io íus.4y .D .de obliga.5c atfionib. có alijs plurib.quibuscófonac 1.27.5c s8.ti.t*.par

1 i t i . y . f CQnbusprzmifsiSjCÓ tx.in d.l.fi pu pillus probctpromiísioné ápupil!o,(me tu tore facfam,validá fuiflc; ité 5c fideiuflbré

• pro eo tcncri,cófequcns crit diccre caufam c x qua pupillus locupletior fuit faftus pry ccfsiflc, idquc c bcne fundatata lurifpru- dentia,cum alias illud admitti non pof- fet,quo ctiá fenfu accipies d.l. i .in fine.D. dcnouat. d.l.innumcrationibus.d.I. Sticúj9.aditio,d.l.MarceIlus.d.l.ll pupillus.2i.d. l.fi eius,64.5c alia iura inquib*' pupilló (iiie tutorc obligató naturaliter probatur,neq; terminos habiles promittere ad aliquarü le g ó intellcffó.vt noftri loquótur,cótinct dj uinacioné,lcd eft om ninoncccflariú,arg.l.

qui


1 9 5De Autorit. tutorum. 194

i

qui teftamento.20 .ibi.5 i' aliud eos nihil im- teftani.ca.i.de i i a t . & qualit,

,2 lib 6. t N e c m agis ob ftat tc.x. in .d . l . ciini illud* I. D . ou?.iido dies l e g a t ic e - djt, quoniam’oniifta coru in o p in io n e q u i reipucudilB.ilUin negation em inf.c) e x i f t i inabant,obligationem naturalem ibi ap - pclIaflc .I .C .dicciidum eft , h .ib itaratione numerationis <3c farti n a tu ra l i s , e x q u o alius,qui pupillus non elTet, o b l iga re tu r ; quamuis fi p r i f c n t i ftatu a tten to n ih il cxhuittfinodi n u m eratione p u p il lu s d e beat,quia fine tu to rc ,5c cius c o m m o d o fa

, ¿la fuit c.x no ftro tc.x. & fim ihbus lupra obleruatis,proindeque rc rtc P ap in ia n u s nullum eftc legatum in prim a parte i l l ius, fd ix e r i t j ta m e n futura io lu t io n e confide rata , q u i a b i p f o pubere iam far to f ier i poteft,qu.T legatario v t i l is erit , in p o f tc - riore parte xh i . fu tu ram fo lu t i o n em c o g i ta v i t , rc¿>e confultus p o t u it naturalem o b l ig a tionem appellare ,q u .x c x naturali f a r to numerationis o r ig in em h a b u it , v t a liud agens obferu.it R o b cr tu s* I ib . 1 . fcnt. cap . ilo .v t l ic c x .d . f I . in p o fte ru m docédum i i t ,q u o d & (i p u pillus naturaliter no o b i i 2 gciur fine tu to re nifi q u o calu lo c u p le tior fiatjCatcrum quia io lu tio n e p o f t p u bertatem f a r t a , quafi no uum co n fe n fu m t exprim it,ex q uo naturalis o b l ig a t io or ia tur,vtilis fit cius f o l u t i o , v t ib i ind icauit .I. C. ibi, quod fi yerbo debiti naturalem obii- g4tio»e« , & futuram folutionem cogita- wiicuius fané harc mihi verior videtur interpretatio,doncc ali; melius aliquid aife tant.

>3 t N oniteobftattcx . in . f n c q ; tamé, cumliinilibus.Quibus probatur pupillú finctutore,neque lucrofam hereditatem adirepofte. Quoniam omifta variafolu- tionedortoruin dicendum eft , pupillum fine tutorc ncquc lucrofam fierediratem adirepofte,quia ad adeundam hcreditaté neccftarium cft,vt quis caufam f u i aditio ni$intelligat,videhcctanfit heres c x teftamento an abintcftato, an ncceftarius, anvoluntarius.l.is qui putat, i y.l. fi is ad quc.22.1.hcrcs.3 a.l.pater. 9 3 * 0 . dc acq. hered.vnde cum pupillus colit animi iudicio dcftitutus quo difccrncrc caufam luz aditionis debebat.I. pupillus.9. D .i l- lo tit.fatis conftat,ncque hereditate pof-*

Hie acquirere fine tutore, t Pritcrca quia quáuis veru fit pupillu fine tutorc cotra-

hété,alios fibiobligarc,ipfum vero no obii g.tri,ex noftro tex, quod faiiorabilitcr ei p r iftatu r , etiam fi eo in cafu contrartiis ex vno tamen latere conftet;tum quia iudicium non habet, quo poisit perfcrtum conienium explicare , vt lupra diximus; cum etiam quia qui cum pupillo contrahit,fibi hoc imputare poteft , quod cum eo contraxerit tutore fuo non p r i f f i t c , cum exploratum fit pupillum tunc non obligari,cuiuscoditioncm (cire debuit,!, quicum alio. 1 9.D.de reg.iur. id in heredi tatis aditione,qua cü creditoribus & lega tarijs,quafi contrahitur, $. hcrcs. Infra dc obligat.quy cx quafi cotrart.ceftat, inqua nihil cft quod hercditarijs crcditotibuf pofsit imputari, Vndc cum ipfe pupillus line tutorc non pofsit obligari cis, ita ncquc adirc,vt in.d.l.more.

§. Tutor. 2.AuUoritas tutoris in ipfo negotio interponeriila

ejl non pojlea,L.jiquis mihi bona. 2 q.§.iufum. D.de acq. hereditate.

A Vtoritatcm tutoris in ipfo negotio interponédá eftc probat luHi. hic. Coni. in.l. obligari.p.^.tutor.

D.eodem.in.l.fi id quod./.^.fi pupilli .D . dcrcicind.vcnd.ini. nunquam. 32. D.de vfu cjp.in.l.pupillus. 1 1. D.dc acq. riruin dom .& probat.l.i7.infi.tit. 16. p .6 .Sed obllat diff.tcx.in.l.fiquis mihi bona. $.iuftum.ibi. Qua in te rpon itu r p e r f e f l o n t g o - iio.D.de acq.hereditate.Sed omifta yariet.ite Accurfij ibidem fic il Ium tex. interpretaberis, in perficiendo negotio & in rc p i i fe n t i , debet enim tut o r , in ipfotraétu & gcftioncnegotij& animo & corpore intcrcfte, Sc poftquam vidit,& audiuit,6ccognouit, quod geftu, quodartum,quod perfcrtum cft, tum illi co in ipfo loci «Sc temporis veftigio clare comprobare q u i gcfta funt, & pronuncia

rc fc autorem cftc, q u i autoritas fic non p rift ita nullius eft mo

menti, ex dirtis legibus.

G §.Si


u"i

I*»

I /

ipy Lib.I.Inftitudonum.Tk.XXI. ips §.Siintertutorem.3.

1 Tutor inrem fuam áuíhr ejfenon poteft.2 L.nifi fintu .4. D.de tutela & rat. diftrah.

1 / ' “•fe V ia iii rcmíuam autor tutor cíTc i 1 n o n potcihl. 1 . 1 . quod dicimus.7.

"Si D .h.t.orta Ínter ip íu m & p upillú cotroucrfia,curator ad cá ré pupilJo decernitur 1.3.y.fi pupillus. D.de tutcl.1. 1 .8c per totu.C.de in lit.dand. tutorc.

2 t Sed obftat tcx . in.l-nifi finita. 4 .D . de tutel.& rat.vbi ante finitam tutela nul lam intcrpupillum A tutorem litem eíTe poíTcnotatú cft.Scd rcfpóde ,litcm inter eos cíTe non poíTe ante finitam tutela ratione adminiftratíonis, redé tamé de alijs negotijs ante tutela cótraftis,quo in calu curatordatur,qui lite finita officiú deponit,& tutor fuam fufcipit iterum admini- ñrationem.l.3.C.dc i» lit.dand. tut. dixí musin. $. ad certüfupraquiteft.tut.dar.poíT.

Titulus. XXII.Quibus modis tutela

finitur.P R I N C I P I V M T I T V L I ,

1 Tutelapubtrtateipfoiurefiiiitur.2 L.ftlio.ó. D.deconftrm.tntore.l.pater.iou§.

' condimnumytrha.D.decondit.&'dem.3 Pubertasqiwtdoin maribus, úrfaeminis inci

piat.

X P O S I T I S hisqu.T inftitucndos tutores pcrti n c n t , quia eotum autoritas non perpetua,fed temporalis eft,quibus modis cadilTolua-

tur confcqucns eft docerc. Et íané illud e x ptincipío huius tit.deducitur, puberta te pupilli pup illxvc tutclamiplo iurefi- ñiriidé ¡n .l .n h .C .quando tutores eíTe dc- fiiiant,!. i a.in fi.l-27.in princ.tit. 1 6. p.6. cxtat Vlpiani locusinfragm.tit. xi. in fi. explicant GótiúS iib. ■2'.- íucccfsiuariileét. cap .i j .Rebard .lib .i .var .cap . 10 . M eno-fh.dc arb.lib.í.caíu.y 8 .& loan. Gutierr. in Authentica facramentap uberum ,nu. I .& .2 .C .f i adueríus veiid.

Sed obftare videtur,tex.in.Lfi filio. 6.

D .de confirm.tut.& in.l.patcr. i o i . y.c5- ditionii vcrb a .ü .d cco n d .& dcm. vbifi. lio iá puberi tutor á patrc in teftamcnto relinquitur.

Q ua difccultatc,n5 obftáfe noftra cpclufio ílcfédéda eft, pitbert.itetutela illico finiri ncq; cotrariú ,pbant prxdicla iura, cx qui bus fatis cóftat nó in vim tutele fcd in vim curx.valuiíTe conditioné & nominatione a tcftatorcfaftá,quia in conditionibus tc ftatoris verba pro voluntate cófidcrátur, ex.d.y.conditionüjCÜ vulgatis.vnde cum tutores vltra puberraté cfTc non pofsint, defenforcs A curatores filiorú teftatoris puberüiá fartorú erunt, á prxtore quidé omnimodo confirmandi ex . d .l . fi filio.

3 t Q.yaauté xtate pupiHi púberes fianr, quamuis olim incertú eíTct, A ad huius rei xftimationéin decora, iinpudicáq; infpe élioné corporis prxcedere cíTet neccíla- riú.ex Cafianorü fcntcntia.quorü V lpianus meminit,d.tit.XI.hodic tamé explorata eft,mafculos decimoquarto annoiin pletOjfocminas duodécimo puberes dici, ex luft.h ic .A in princ. fupra. de nuptijs, vbidixim us,qua autem ratione rnuEeres citius pubefcant quam viri legc And, Ti- raq.in.l.9.connubial.exnu. 14 2 . A qn* tradidit Bar.poftAccurf.ibi.verbo. Oñi- mm.in l. 2 .C.de his qui venia xtat.impct.

Item finitur. I.

I Tutela pHpilliadrogationeftnitur'.depottatioiK, 7iu .2.feruitute,»u.2-captÍHÍtate,nu.4 .

O lligc cx hoc y.tutela fiiiiiiíi im-' I / ^ ■ > 0 1 1 i g ad I púberes in arrogatione ícdedcrunt,i - ' • ^ l . f i n . i ■ ‘in f i .C . deaut. prxft. l.nccei.

i7 .^.eorú.D .de adopt.cii enim tutela pro impuberis defcnfione indurta fit, vt iá diximus fupra in princ.de tutcl. A is arroga tione in poteftate tráfcat arrogatoris, iuxta late fupra tradita.ín tit.de adoptionib. confcqucns eft tutelam ftatim extinguí, q u x iá neccfTaria non eft,cx hoc tex. & !■fi arrogati.i 4 .D .d e tutelis,1 . 2 1 .verficulof i profi]afen al huerfano.tit. i 6.p.6. t T ert io finitur tutela fi pupillus pubertati proxim» A iá doli capax deliqu it,

A ob dclirtü deportatione meruit, arg.I. jupillG. r 1 1 .D . dercg.iuris.l. i . y. ¡n'pu- les .A ^.fcq .D .-id Sylfan.l.auxiliúy i»d'irtis.D.deminorib.l.g.tit. i .1. i o. tit.;!-

ly.tk.


197 Quibus mod.tutelafinitur. 198,-.tÍM4.1.8. t i t .3 1 .p -7 - vbiquc Crcg. 8c preter ordinarios hic.clcg.& luculétcr M c nochius de arbit.calu.329.nu.2.5c ícqucn tibus.quú enim deportatione 5c familia 5r ciuitasamittatur^.minoríupradc cap. di min:tutcli qu? iuris ciuilis eft tex.in prin. (upra dc tutelis.finiri mirü non cft.cx hoc9.dc.d.l.lí arrogati,5c.d.l.2 i .p.ibi,opor de-

, iUrrarntcnto. t Prztcrca finitur tutela fi f e r u u s impubes . 1 domino fuo manuiniílus Sc libertus faílus ob ingratitudine a fc doli capacc cóniiílam,iuxta proxim é di¿fa , in prillinam reuoccturíerumitem , exd .l.f i a r r o g a t i , noflro tcx . 5c.d.1.2i.vcrficulo. S tto r t t í f e en f e ru id um b r e .

f Quintocxpirat tutela pupillo ab ho- ftibuscapto,cuius reucrfimi non e.xpcfla- inus,vt tutela lufpendatur , quumnonfit quod in tutorem pofsit recuperare,cx no- llrotex. 5c. D . l . f i arrogati, 5c. d.l.p. ibi. octtiiialfen .aqualquier decllos.intetim tamé iiebonapupillipeveant curator eius bonis daiidus ell,l.inuto.S.^.fi.infi.D.de tutelis, l .abi'.oílibus.iy.$.i.D.cx qui.cauf. mai. Tutorc autem ab hoflibus capto, alius tutor intcrim datur,vi diximus,in.$.ab hofti bus fupra de Attil.tuto.

§.Sed &fi. 2. §.Prz-terea. 5 .

I Tutela aduentu t em po r i s ,yel c o nd i t i o n i s a d qua iatHSerattutorf tnitur.

I A D certum tépus,5cad certam condl tioñéquG tutores Teftamento dari poíTe íatis fupra dixerimus, in. $. ad

ceituin,qui tcfl.lut.dar.poíí.5c.9 . íed 5cfi. dcAttilian.tut. confeouciiscfl tutela exi ilcnte conditione,aut finito tcmporc,fimi hterfinirÍ3qüodhislocis docuit lufiinianus,& Conf.in.d.ljfi arrogari.5c,d.l.p. ver Aculo EanndeT^mos. id q jcx vulgata reg. quia limitata caufa limitatum producit ef- feftú.l.in agris .ió .D .deacq. reruindom. l.agc.3.C.de tranfafli, i

§.Similiquemodo.3.I Tutela marte pupillorum, tutorumye finitur.

* V od hoc loco lufiinianus air, mor te vel pupillotü,vel tutorum tutc-

Iam fimri,5cin d.l.fi arrogati,

5c ín,d.l p.ibi. por WKme,quamuis indubitabile vidcatur,cü niors cztcra omnia ctiá d¡íloluat,auth.dc nuptijs,$.deinceps.colla tionc.4.Elcgáté tamc habct, quoad tutoré attinet,tationé hereditario iurc tutelam ad alió n5 tránrc,l.tutcla. i ó.D-dc tutelis,qui tutoris hzres quamuis tutor nó fit,caqu? per dcfunílum inchoata (unt, f ilegitimz ztatis,5c mafculusfit explicare dcbct,l.i.D .de fidc iuíl.tut.

§. Sed 6c capitis.4.I Tutela quacunque pupilli capitis diminutione

perimitur.tutoris maxima,^ media,

I / X V z l ib c t capitis deminutio inpu» l J pillo tutelá extinguir , vt diximus

in.$.iteni,fupra hoc tit.In tutore tamenfccus cft,quoniá fi priores duas patiatur,quibus 5c libertatem 5c ciuitatem amittit,9. i . 5c $.2.fupra dc cap. deminutio ne. omnis tutela fiue tcllamentaria,fiuc datiua,fiue legitima prorfus expirac.quia om nia q u z iuris ciuilis funt illis flatus mutationibus amrttuntur,indc 5c tutela,$. 1 .fupra de tutelis, qifi minimá patiatur tutor capitis diminutione,quia fc in arrogatione dederit tcftamctaria 8c datiua tutela retine bitur cx n o flro tex .5c.l.tutcLis.D,dccap. dimintitionc.lcgitimavero tutela q u z c x lc!»c duodecim tabularü agnatis defertur.

• . - I I ® . .lex .n i prin.lup.de Icg.ag.tut.minima ctiá diminutione finitur.cxtuiilo iurc agnatio nis,xl.l.tutclas.5c $.fin.de leg. ag.tut. V f i de quu hodie agnationis 5c cognationis dif crime a lufliniano fublatu fucrit,vt fzpius dixiirus,nulla tutela minima capitis dimi nutione pctibit.quod fup. aduertit Baldui nus,numero.xi.

§. Definunr.6.& fi.I Tutelaremotionetutoris)ufpe[¡i,item txcufa

tione finitur.

I"'*Andé tutelz munus finem habcbit,fi tutor á tutela ob id quod fufpcftus viius fuerit rcmoueatur , dc quo late

Infraintit . dc fufpedis tutoribus. V e l fi cx iufla fupcrucnientc caufa excufationc meruit,cuiuj rci difputatio lata crit per to tumtit.Infrade cxcufationibus tutorum.

G 2 Titu-


Comentarios sobre los tres primeros libros de las instituciones ...

Documents

Transcript of Comentarios sobre los tres primeros libros de las instituciones ...