ก

การแสวงหาความรภายใตการภาวนา: กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต

ทรงพล บญสข

ดษฎนพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการศกษาและการพฒนาสงคม คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา

มนาคม 2561 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยบรพา

ข

ค

กตตกรรมประกาศ

ดษฎนพนธนประสบกบความส าเรจไดกดวยความกรณาของคณะทปรกษาดษฎนพนธ ขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร. ศรวรรณ ยอดนล อาจารยทปรกษาหลก รองศาสตราจารย ดร. สวชย โกศยยะวฒน อาจารยทปรกษารวม และศาสตราจารย ดร. รตนา ศรพานช อาจารยทปรกษารวม ผชวยศาสตราจารย ดร. สรยพร อนศาสนนนท กรรมการ และ ขอขอบพระคณรองศาสตราจารย ดร. มนตร แยมกสกร ทกรณาใหเกยรตเปน ประธานกรรมการสอบปากเปลา ดษฎนพนธ และขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร. พทยา สวคนธ ผสนบสนนเสมอมา ขอบพระคณ ดร. พระอธการปรยงค เมธโน ผชวยศาสตราจารย ดร. พระเมธาวนยรส (สเทพ ปสวโก) และผชวยศาสตราจารย ดร. สมโภชน อเนกสข ทมความกรณาเปนผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอ ขอบพระคณ พระสาสนโสภณ (พจตร ฐตวณโณ) พระครสมห (สชน ปรปณโณ) พระอาจารยอนนต อกญจโน พระครสทธสงวร (วระ ฐานวโร) และพระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) ทมความกรณาเปนผเชยวชาญใหค าแนะน าเกยวกบการปฏบตกรรมฐาน ขอบพระคณ หลวงปสมหมาย จตตปาโล และผใหขอมลส าคญทกรปทมความกรณาใหสมภาษณ ขอบพระคณ หลวงตาทอง วดโสมนสราชวรวหาร ทกรณาบอกกรรมฐานแกขาพเจาโดยเฉพาะวธเจรญมรรคมองค 8 ใหขาพเจามความกระจางมากขน และ อาจารยสวรรณ วสทธชย ศษยในพระครใบฎกาพยากรณ (ทวม) วดแสนสข และศษยวดเนนสทธาวาส ทกรณารบขาพเจา เปนศษยพรอมบอกวธการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน และวธแกไขแกขาพเจา ขอบพระคณ ศาสตราจารย ดร. สมบต ธ ารงธญวงศ รองศาสตราจารย วทยากร เชยงกล และผชวยศาสตราจารย ดร. เกษมศานต โชตชาครพนธ ทกรณาเขยน Letters of Recommendation แกขาพเจาท าใหขาพเจามโอกาสไดศกษา ณ มหาวทยาลยบรพา ขอบพระคณคณาจารย มหาวทยาลยบรพาทกทานผมอบความร และขอบพระคณบดา มารดา ผสนบสนนเสมอมา

ทรงพล บญสข

ง

58810189: สาขาวชา: การศกษาและการพฒนาสงคม; ปร.ด. (การศกษาและการพฒนาสงคม) ค าส าคญ: ความร/ ภาวนา/ พระอาจารยมน ภรทตโต ทรงพล บญสข: การแสวงหาความรภายใตการภาวนา: กรณศกษา กรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต (METHODS OF KNOWLEDGE AQUIRING UNDER SPIRITUAL CULTIVATION: A CASE STUDY ON PHRA AJAHAN MUN BHURIDATTA THERA MEDITATION) คณะกรรมการควบคมดษฎนพนธ: ศรวรรณ ยอดนล, Ph.D., สวชย โกศยยะวฒน, Ph.D., รตนา ศรพานช, Ph.D. 181 หนา ป พ.ศ. 2561. การวจยนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาสภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใต การภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต 2) ศกษาวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต โดยใชระเบยบวธวจย เชงคณภาพ จากการศกษาเอกสาร และการสมภาษณแบบเจาะลก จากผใหขอมลส าคญจ านวน 30 รปรวมกบ การสงเกตการณแบบไมมสวนรวม ผลการวจย พบวา 1. สภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ม 3 ประการ คอ 1) การเจรญกรรมฐานไมถกจรต 2) การเจรญกรรมฐานไมถกวธ เพราะเจรญวปสสนาลวนโดยไมมสมาธ และ 3) หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน คอ อาการสมาธเสอม และวปสสนปกเลส 2. วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ใชการปฏบตแบบสมถปพพงคมวปสสนาเปนสวนใหญ หรอสมถยานก โดยใชสมถกรรมฐาน คอ อานาปานสตกรรมฐานเปนกองหลก รวมกบกรรมฐานกองอน ๆ เชน อสภกรรมฐาน กายคตานสตกรรมฐาน เปนตน และใชวธมางกายในการเจรญวปสสนากรรมฐาน โดยสวนใหญถอยก าลงจากอปปนาสมาธมาทระดบอปจารสมาธเพอพจารณากาย เปนการเจรญกายานปสสนาสตปฏฐาน 3. ขอเสนอแนะตอการน าไปปฏบต คอ ท าสมาธถงระดบฌาน หลงจากนนเจรญวปสสนา

จ

58810189: MAJOR: EDUCATIONAND SOCIAL DEVELOPMENT; Ph.D. (EDUCATION AND SOCIAL DEVELOPMENT) KEYWORDS: KNOWLEDGE/ SPIRITUAL CULTIVATION/ PHRA AJAHAN MUN

BHURIDATTA THERA SHONGPON BOONSOOK: METHODS OF KNOWLEDGE AQUIRING UNDER SPIRITUAL CULTIVATION: A CASE STUDY ON PHRA AJAHAN MUN BHURIDATTA THERA MEDITATION. DISSERTATION ADVISORS: SRIWAN YODNIL, Ph.D., SUWICHAI KOSAIYAWAT, Ph.D., RATANA SIRIPHANICH, Ph.D. 181 P. 2017. The purposes of this research were to 1) study the problems in methods of knowledge acquiring under spiritual cultivation a case study on Phra Ajahan Mun Bhuridatta.Thera meditation 2) study the methods of knowledge acquiring under spiritual cultivation: a case study on Phra Ajahan Mun Bhuridatta Thera meditation. A qualitative researched methodology was used interms of documentary research, in-depth Interview and non-participant observation. The results found that: 1. The problems in methods of knowledge acquiring under spiritual cultivation: a case study on Phra Ajahan Mun Bhuridatta Thera meditation were 3 issues 1) The spiritual cultivation was not sense. 2) The spiritual cultivation was incorrect because of doing pure vipassana without samadhi meditation. 3) The principles that did not support the progress were decline of meditation and dementia. 2. The methods of knowledge acquiring under spiritual cultivation: a case study on Phra Ajahan Mun Bhuridatta Thera meditation used samathayanik by samatha karmasthana were anapanasati karmasthana (mind fulness of breathing) is essentially including asupa and kaikathanussathi karmasthana (consider of body to unbeauty deep skin or mindfulness with regard to the body) etc. and used vipassana karmasthana by manghkai (divided of body). Mostly retreated from attainment concentration samathi to access concentration samathi for regard the body to be a kayanupassana satipatthana (mindfulness of the body). 3. Recommendations for implementation was should do Samadhi meditation to meditative absorption level (appana samathi or contemplation) after that do vipassana meditation.

ฉ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย……………………………………………………………………………… ง บทคดยอภาษาองกฤษ……………………………………………………………...…………… จ สารบญ……………………………………………………………...…………………………... ฉ สารบญตาราง…………………………………...………………………...…………….………. ซ สารบญภาพ…………………………………...………………………...……………………… ฌ บทท 1 บทน า……………………………………………………………………………………… 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา…………………………………………….. 1 วตถประสงคของการวจย…………………………………………………………… 8 ค าถามการวจย………………………………………………………………………. 9 ประโยชนทคาดวาไดรบ…………………………………………………………….. 9 ขอบเขตการวจย……………………………………………………………………... 9 นยามศพทเฉพาะ………………………………………….…………………............ 10 กรอบแนวคดการวจย………………………………………………………………... 10 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ………………………………………………………….... 13 ทฤษฎความร (ญาณวทยา) ………………………………...………………………... 13 พฒนาการญาณวทยาตะวนตก…………………………..…………………………... 14 ประเภทของญาณวทยาตะวนตก………………………………...…………………... 15 ญาณวทยาแนวพทธ………..………………………………………………………... 25 ประวตพระกรรมฐานธรรมยตนกาย…………………………………….…………... 56 ประวตพระอาจารยมน ภรทตโต……………………………..……………………... 59 งานวจยทเกยวของ…………………………………………………………………... 62 3 วธด าเนนการวจย………………………………..………………………………………... 66 กระบวนการวจย………………………...…………………………………………... 66 เครองมอและสรางเครองมอการเกบรวบรวมขอมล………….……………………... 67 การหาคณภาพเครองมอ……………………………………………………………... 67 ผเชยวชาญ……………………………………………………………………........... 68

ช

สารบญ (ตอ)

บทท หนา ผใหขอมลส าคญ……………………………………………...……………………... 69 การเกบรวมรวมขอมล………………………………………………………..……... 72 การตรวจสอบขอมล…………….…………………………………………………... 72 การวเคราะหขอมล………………...………………………………………………... 73 4 ผลการวจย……………………………………………………………………................... 74 สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา……………………...………... 74 วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา……………………...………....................... 90 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ……………………...……….................................. 141 สรปผล……………………...……….......................................................................... 141 อภปรายผล……………………...………................................................................... 142 ขอเสนอแนะ……………………...………................................................................. 154 บรรณานกรม……………………...………................................................................ 155 ภาคผนวก……………………...………...................................................................................... 167 ประวตยอของผวจย…………………………………………….………...………...................... 181

ซ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 แสดงผใหขอมลส าคญ...................................................................................................... 69 2 แสดงสภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตการภาวนา:

การเจรญกรรมฐานไมถกจรต…………………………………………………………... 75 3 แสดงสภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตภายใตการภาวนา: การเจรญกรรมฐานไมถกวธ………………………………………………………………… 81 4 แสดงสภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตภายใตการภาวนา: หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน……………………………………………. 84 5 วธการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน…………………………………………………….. 91 6 วธการเจรญอาหาเรปฏกลสญญา……………………………………………………….. 102 7 วธการเจรญอสภ………………………………………………………………………... 104 8 วธการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน…………………………………………………….. 106 9 วธการเจรญกสณ……………………………………………………………………….. 110 10 วธเจรญวปสสนากรรมฐาน…………………………………………………………….. 113

ฌ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 กรอบแนวคดการวจย……………………………………………………………………. 12 2 นรนย…………………………………………………………………….......................... 20 3 อปนย……………………………………………………………………......................... 20 4 คาดการณ………………………….....………………………………………………….. 20 5 โมเดลการแสวงหาความรภายใตการภาวนา…………………………………..….…….... 134

1

บทท 1 บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา การแสวงหาความร หรอ ญาณวทยา เปนวธการซงตองการศกษาบอเกดของความร หรอขอบเขตของความร โดยการแสวงหาความรทแตกตางยอมน ามาซงค าตอบทแตกตางกนดวย โดยเฉพาะความรในยคปจจบน จะไดรบอทธพลอยางมากจากกระบวนทศนทางวทยาศาสตร จงมวธการแสวงหาความรทางวทยาศาสตร เปนการผสมผสานกนระหวาง วธแบบอปนยและนรนย โดยสามารถท าการจ าแนกได 6 ประเภท ดงน (พศฎฐ โคตรสโพธ, 2543, หนา 217-218) 1) ขอเทจจรงเชงเดยว หมายถง ขอมลดบทยงไมไดจดระเบยบ เปนสงทไดมาจาก การสงเกตเหตการณทเกดขนแตละครง 2) ความคดรวบยอด หมายถง ความคดเขาใจทสรปเกยวกบสงใดสงหนง เกดจากการสงเกต หรอไดรบประสบการณเกยวกบสงนน 3) หลกการ หมายถง ความจรงทสามารถใชเปนหลกอางองได หลกการตองเปนความจรงทสามารถตรวจสอบได และไดผลเหมอนกน 4) กฎ หมายถง ขอความทระบความสมพนธระหวางเหตกบผลโดยผาน การทดสอบทเชอถอไดมาแลว 5) สมมตฐานทางวทยาศาสตร หมายถง ขอความทคาดคะเนค าตอบ โดยอาศยขอมลเดมเปนฐาน สมมตฐานจะจรงหรอเทจตองอาศยการหาหลกฐานมาคดคานหรอสนบสนน และ 6) ทฤษฎ หมายถง ขอความทเปนทยอมรบกนโดยทวไปในการอธบายกฎ หลกการ หรอขอเทจจรง อยางไรกตาม การแสวงหาความรทางวทยาศาสตรกไมสามารถจะแสวงหาความรในสวนทเกยวของกบจตได ดงจะเหนไดจาก สวฒน นยมคา (2531, หนา 136) ทใหทศนะวา การศกษาตามแนวทางของวทยาศาสตรมขอจ ากด 5 ประการ ไดแก 1) ความรวทยาศาสตรจ ากดตวเองอยทปรชญาวทยาศาสตร 2) ความรวทยาศาสตรจ ากดตวเองอยทวธการศกษาคนควา 3) ความรวทยาศาสตรจ ากดตวเองอยทเครองมอและเทคโนโลยทมอย 4) ความไมสมบรณของความรจ ากดตวเองอยทวธการสรปรวมเปนตวความร และ 5) การศกษาเรองจรยศาสตร สนทรยศาสตร เทววทยาและศาสนา เปนตน ซงอยนอกเหนอขอบเขตของวทยาศาสตร ทงนกดวยปรชญาของศาสตรทเนนความเปนวตถนยมตรวจสอบได แตเรองของจตนนเปนเรองทละเอยดออนยากแกการเขาถง จงตองมวธการศกษาตางหากจากการแสวงหาความรตามแนวทางของวทยาศาสตร ในทรรศนะของพทธศาสนาเนนการบมเพาะในดานของจรยธรรม การสงสมคณงามความด โดยความหมายระหวางโลกตะวนตกกบพทธศาสนานนไมเหมอนกน โดยพระพรหมคณาภรณ

2

(ป.อ. ปยตโต) (2554, หนา 8) ใหทศนะวา จรยธรรมในความหมายของตะวนตกนนมศลเพยง เทานน แตความหมายของพทธศาสนา หมายความถง ศล สมาธ และปญญา เรยกวา พรหมจรยะ หรอ จรยะอนประเสรฐ ซงในสวนของสมาธ และปญญานเองโดยรวมเรยกวา การภาวนา ในสวนของการภาวนานนเปนวธการฝกทางจตเพอใหพนทกข สอดคลองกบแนวคดของ พระครธรรมธร (ครรชต คณวโร) (2556, หนา 143) อธบายวา การฝกจตมเปาหมายสงสดเพอเปนบาทฐานในการละซงกเลส ทงยงสงผลด อาท จตทฝกดแลวน าความสขมาให เปนความสขทไมตองการสงอนมาปรนเปรอ จตทฝกดแลว สงผลตอความคด รางกาย และจตใจ ท าใหมความเมตตากรณาตอกน ไมเบยดเบยนกน เกอกลกน การเจรญภาวนายงสงผลดอกหลายประการ ดงจะเหนได ดงน นกโทษชาย จ านวน 259 คน ในทณฑสถานแคลฟอรเนย ใชการท าสมาธแบบ Transcendental meditation ซงคลายกบสมถกรรมฐาน โดยเมอนกโทษไดรบการปลอยตวแลว มแนวโนมจะไมท าผดใหมสงกวานกโทษทไมไดท าการฝกท าสมาธ (Bleicks & Ablams, 1987) เมอผปวยจตเภท จ านวน 18 คนไดท าสมาธแลวอาการของโรคจตเภทลดลง และมอารมณเชงบวกเพมขน (Johnson et al., 2011)

การทดลองตรวจวดตวชวดทางสขภาพในอาสาสมคร 36 คน กอนและหลงปฏบตวปสสนา พบวา หลงจากปฏบตวปสสนา อาสาสมครมความกนดอยดเพมขน มความเจบปวยลดลง และมคาแปรผนของอตราการเตนของหวใจ (HRV, heart rate variability) ลดลงในสวนทเปนคลน Traube-Hering-Mayer (THM) ดวย (Krygier et al., 2013)

โดยปจจบนชาวตางประเทศนยมการท าภาวนามากขนโดย Ashley (2559, 9 มนาคม) อธบายวา การท าสมาธมมาตงแตกอนครสตศกราช 5,000 ป และมกเกยวของกบการปฏบตทางศาสนา โดยเฉพาะพทธศาสนา ซงชาวพทธรจกการท าสมาธมากกวา 2,600 ปแลว โดยปจจยส าคญทท าใหการท าสมาธแพรหลายในตะวนตกมากขน คอ เมอป ค.ศ. 1967 Prof.Herbert Benson แหง Harvard University ไดท าการวจยเรองสมาธและพบวา คนทฝกสมาธจะใชออกซเจนนอยกวาคนปกต รอยละ 17 มอตราการเตนของหวใจทต า และผลตคลนสมองเพมมากขน ในปจจบน จากผลการวจยตาง ๆ ท าใหมการคาดการณกนวาสมาธอาจกลายเปนสงทเปนกระแสหลกของโลกได สวนชาวไทยเองกมความสนใจในการปฏบตสมาธเชนกน ดงจะเหนได ดงน ส านกงานสถตแหงชาต (2557) รายงาน จ านวนพทธศาสนกชนอาย 13 ปขนไป ในการปฏบตสมาธวา ความถของจ านวนพทธศาสนกชนทปฏบตสมาธทกวน มจ านวน 1,531,412 คน บางวน จ านวน 1,621,371 คน ในวนพระ จ านวน 2,911,632 คน และนาน ๆ ครง จ านวนทงสน 14,568,043 คน

3

นอกจากน ส านกงานสถตแหงชาต (2557) ยงรายงานวา พทธศาสนกชนอาย 13 ปขนไป ทเขาไปปฏบตธรรมดวยการบวชชพราหมณ ในวนเขาพรรษามจ านวน 412,638 คน ในวนส าคญทางพระพทธศาสนา จ านวน 607,098 คน และนาน ๆ ครง จ านวนทงสน 1,585,187 คน จะเหนไดวา มพทธศาสนกชนเปนจ านวนมากทสนใจการปฏบต ดวยการเจรญ สมถกรรมฐาน หรอการท าสมาธ คอมการท าทกวนอยางปกตถงวนละกวา 1,531,412 คน ในขณะเดยวกนเนองจากการปฏบตกจวตรของแตละบคคลไมเหมอนกน จงมผปฏบตแบบนาน ๆ ครงอยถง 14,568,043 คน ซงนบวาสงมากโดยการปฏบตเชนนอาจท าไดทกสถานท และทกโอกาส สวนผทตองการปฏบตธรรม โดยศกษาจากพระอาจารยเพมเตมกจะไปท าการศกษายงวดและ สถานปฏบตธรรมตาง ๆ โดยเฉพาะชวงวนส าคญทางพระพทธศาสนา แคลฟอรเนยวา มผเขาปฏบตธรรมผานการบวชชพราหมณ ถง 607,098 คน และนาน ๆ ครงท 1,585,187 คน นบวาชาวไทยจ านวน ไมนอยสนใจในการปฏบตธรรมเปนอยางมาก สอดคลองกบผลการศกษาของตะวนตก ทปรากฏวาการภาวนาเรมมการเผยแผอยางกวางขวาง และไดรบความสนใจอยางตอเนอง ดงจะเหนไดจากชาวตางประเทศทมชอเสยงจ านวนมากนยมท าสมาธมากยงขน อาท Madonna, Hugh Jackman, Nicole Kidman, Gwyneth Paltrow, Lady Gaga, Paul McCarthey, Heather Graham, Naomi Watts, Kat Dennings, John Lennon, Jenifer Aniston, Cameron Diaz, Tom Hanks, Lindsay Rohan, Jenifer Lopez, Rupert Murdoch, Katy Perry แมกระทง Ray Dalio นกลงทน, Julie Weiss นกวงมาราธอน และYukio Hatoyama (อดตนายกรฐมนตรของประเทศญปน) เปนตน โดยแตละคนใหเหตผลคลายกน เชน Pual MaCarthey “การท าสมาธชวยท าใหเกดความสงบ”, Katy Perry “การท าสมาธท าใหอารมณด” และ Hugh Jackman “การท าสมาธท าใหมความสข ดสงบและเงยบ” (Tmhome, 2017; Ranker, 2017) ขณะเดยวกนผทน าหลกการภาวนา อยางสมาธไปประยกตใชกประสบผลส าเรจเปนจ านวนมาก อาท อาจอง ชมสาย ณ อยธยา (โสภตร แกวบญช, 2557, หนา 1-2) ทอธบายประสบการณจากการท าสมาธวา จากการปลกตวท าสมาธบนยอดเขา Big Bear ในรฐแคลฟฟอรเนยเกดความรขนมาในวนท 5 ของการท าสมาธ นนคอ คนพบวธใชคลนไมโครเวฟควบคมการรอนจอดของยานไวกง จะเหนไดวา ประโยชนของการท าสมาธซงเปนสวนหนงของการท าภาวนาสงประโยชนใหแกผปฏบตอยางอเนกอนนต นอกจากนการปฏบตสมาธเปนการพฒนาจตใจแลว ยงเปนการพฒนาสงคมใหเกดสนตภาพและมความสขมากยงขนดวย ทเหนไดชด เชน แนวการปฏบตสมาธดวยวธโยคะใน อฟกานสถานเพอสรางสนตภาพ ซงวธการนผกอตง คอ Amandine Roche โดยเปนผลสบเนองจาก

4

ภาวะสงครามในอฟกานสถาน ประชาชนตองตอสและมความกงวลมาก การท าสมาธเปนเครองมอทท าใหประชาชนคลายความกงวลลงไปได (Jones, 2517) ในการจะพฒนาสงคมใหเตมไปดวยสนตภาพ และมสนตสขนนเปนสงทคาดหวงใน ทกสงคม โดยการจะบรรลเปาหมายไดจ าเปนยงตองมกระบวนการในการพฒนาจตใจของแตละคนใหมอดมการณ และการเปดรบทศนคตทแตกตางของแตละบคคลได ซงการปฏบตดวยวธการภาวนาสามารถทจะขบเคลอนสงคมไปสเปาหมายดงกลาวได เนองจากเปนการบมเพาะจตใจของสมาชกในสงคมใหเปนผทมความสข เหนอกเหนใจผอน สงผลตอการพฒนาสงคมในระยะยาว และมความย งยน สอดรบกบทศนะ ของพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2556, หนา 82-86) อธบายวา ในการพฒนาคนนนสงทส าคญทสด คอ การพฒนาจตใจ ดงนน งานในยคปจจบนงานพฒนา จงหนมาสนใจการพฒนาจตใจมากขน โดยการพฒนาจตใจนนตองพฒนาคณธรรม จรยธรรม สขภาพจตจนถงขนปญญาจงจะพฒนาคนครบเตมท การพฒนาจตใจเปนงานหลกของพทธศาสนา บทบาทของพทธศาสนาในการสรางสนตสขโดยเฉพาะการพฒนาจตใจนนมมานานแลว นบแตพระสมมาสมพทธเจาทรงเผยแผพทธศาสนาในประเทศอนเดย และเปนทรจกกน อยางกวางขวางมากยงขนในปจจบน โดยมผสนใจวธการศกษาของพทธศาสนาจ านวนมาก อาท จากงานเขยนเรอง The Light of Asia (1879) ของ Edwin Arnold ซงเปนการกลาวถงพทธประวตและการเผยแผศาสนา และทนยมศกษากนอยางกวางขวางมากขนในปจจบน คอ หลกการภาวนา ในพทธศาสนา ทงนหลกการภาวนา อนประกอบดวย สมาธ หรอสมถกรรมฐาน และ ปญญา หรอวปสสนากรรมฐาน มความส าคญอยางมากในพทธศาสนา เพราะเปนกระบวนการปฏบตเพอขจดกเลส ซงพระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (2551, หนา 41-85) อธบายวา กรรมฐานเปนสถานแหงการอบตขนของทานผวเศษ เนองจาก กอนจะถายพระรปพระนามและรปนามจากปจเจกชนขนมาเปนพระอรยบคคล ตองมการเจรญกรรมฐานเปนเครองซกฟอกกเลส พระพทธเจาทงหลาย และพระอรหนตทงหลายลวนเจรญกรรมฐานทงสน ไมมแมแตองคเดยวทผานการรธรรมโดยมไดผานกรรมฐานเลย โดยการเจรญกรรมฐานนน พระธดงคจะมวธการปฏบตตาง ๆ กนไปตามจรตนสย โดยมากจะเปนวธการทเคยไดรบผลมาแลวจงจ าเปนตองใชวธการนนมากกวาวธอน ๆ เชน บางรายพอเกดความกลวจตไมมสตรง กลายเปนคนหมดสต จรตชนดนไมสมควรทรมานดวยสงนากลว เพราะอาจเปนบาเสยคนไปได อาจกลาวไดวา ผฝกกรรมฐานหากขาดครบาอาจารย หรอแบบแผนในการปฏบตกรรมฐานทถกตองกอาจกลายเปนบาเสยสตไดส าหรบผทมสตไมมนคง ออนไหวงาย ดงเชน

5

การเจรญกรรมฐานดวยสงนากลว ดงท พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) ไดอธบายไว ซงกรรมฐานแนวนไดแกอสภกรรมฐานนนเอง อยางไรกตาม ปจจบนการแสวงหาความรภายใตการภาวนาเกดสภาพปญหาหลายประการ จนสงผลกระทบตอความมนคงของพทธศาสนา เพราะตามหลกไตรสกขานน มงเอาขอควรปฏบต 3 ลกษณะดวยกน คอ ศล สมาธ และปญญา จงจะสามารถขดเกลากเลสได ซงในสวนของ การภาวนานน ยงมการปฏบตทประสบผลส าเรจไมมากนก เนองจากสาเหตส าคญ อาท การปฏบตกรรมฐานไมถกกบจรตของนกปฏบต นอกจากน พทธทาสภกข (ม.ป.ป., หนา 6-8) อธบายวา ความเหนผดใหม ๆ ท าใหหางจากพทธศาสนาตวแทออกไปจนกระทงหวาดกลวตอการบรรลมรรคผล มการหามพดเรองมรรคผลจะกลายเปนอวดอตรมนสธรรมจงพดแตเรองจรยธรรมสากลทศาสนาอน ๆ กสอนอยแลว บางทดวยความรเทาไมถงการณกเอาพทธศาสนาไปปนกบความเชอลทธอน ๆการเขาใจหลกของพทธศาสนาอยางผด ๆ ยอมท าใหไมเขาใจแกนแทน าไปสความงมงายในการปฏบตแบบเถรสองบาตร คอ ปฏบตมาอยางไรกท าอยางนน เชน อยในส านกวปสสนาบางแหงจบมากยงมดมว จากการทท าวปสสนาแบบนนกเกด “การยดมนตองนงวปสสนา” วปสสนาจงกลายเปนเรองของพธไปหมด โดยไมทราบความมงหมาย เปนเหตใหเกดกรรมฐานขนอยางมากมายซงไมเคยมในสมยพทธกาล จะเหนไดวามการเขาใจผดถงเรองการเจรญวปสสนากรรมฐาน กลาวคอ ไปยดตดรปแบบพธกรรม มากกวาการเจรญวปสสนากรรมฐานจรง ๆ และไมทราบถงความมงหมายทแทจรงในการปฏบต นอกจากนบางสวนยงยดตดอยในอรยาบถนงเพยงอรยาบถเดยววาเปน การเจรญวปสสนากรรมฐาน จะเหนไดวาเปนความเขาใจในการปฏบตกรรมฐานทคลาดเคลอนอยางมาก ในขณะท พระราชพรหมยาน (วระ ถาวโร) (สมภาษณ, 11 มถนายน 2559) ไดใหทศนะการปฏบตกรรมฐานของวดพระธรรมกายวา สมยกอตงวดพระธรรมกาย พระองคนอยากเปน เจาอาวาส อกองคกมความอยากเปนรองเจาอาวาสซงพระควรจะมความละอาย อาการลกษณะนพระในพทธศาสนาไมปฏบตกน ขณะเดยวกนพทธศาสนกชนกอย ณ ตรงนนเปนจ านวนมาก ทานจงกลาววา “ทานเจรญพระกรรมฐานกนยงไงท าไมถงแบกกเลสตองการลาภตองการยศกน” ทเหนไดชดคอ ผลการวจยของ พระมหาวฒชย วชรเมธ (2546) ไดใหทศนะวา การปฏบตของวดพระธรรมกายสรปแลวม 2 ลกษณะคอ การท าใหพระวนยวปรต และ การประพฤตวปรตจากพระธรรมวนย โดยการท าลายความนาเชอถอของพระไตรปฎกและพยายามดดแปลงบดเบอนค าสอนในลทธของตนเขาไป โดยเฉพาะการพยายามสรางบญใหมฐานะเปนเสมอนสนคา โดยน าหลกทนนยมมาผสมกบระบบตลาดเปนพฤตการณทสวนทางกบพทธนกาย

6

เถรวาท การกระท าเชนนสงผลใหพทธศาสนาเสอมความนยมลง และอาจอนตรธานไปจากสงคมไทย กลาวโดยสรป การประพฤตผดธรรมวนยกด การท าใหพระวนยวปรตกด หรอแมกระทงความเขาใจผดในเรองการเจรญกรรมฐานกด สงเหลานท าใหการเจรญพระกรรมฐานอนเปนเปาหมายสงสดในศาสนาพทธก าลงประสบกบปญหา เปนตนวา ประชาชนเสอมความศรทธาในพทธศาสนาลง ในขณะเดยวกนยงสงผลใหการเจรญกรรมฐานไมประสบกบความส าเรจอกดวย เมอผลลพธจากการภาวนาไมเกดขนกบตนเองท าใหตองละทงการภาวนาอนเปนผลมาจากมจฉาทฏฐ หรอบางสวนกสละเสยจากเพศบรรพชตแลว การปฏบตในบางครงกมความยอหยอน ท าใหผลจากการปฏบตนนไมเกดขน โดยพระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 29 มนาคม 2560) ใหทศนะวา “กเลสหนา ปญญาหยาบ ไมมความเพยร พวกนบรรลธรรมไมได เหมอน ปทปรมะ โดยรวมแลวไมศรทธาในค าสอนของพระพทธเจา ไมมศรทธาในความเชอวายงมพระอรหนตในโลก” สภาพเชนนยอมท าใหพทธศาสนาเสอมลง และเปนบอเกดของ อนตรธานทง 5 ไดแก 1) ปรยตอนตรธาน คอ ขาดการศกษาหลกธรรมในพทธศาสนา 2) ปฏบตอนตรธาน คอ ไมม การปฏบตเพอการหลดพน 3) ปฏเวธอนตรธาน คอ เรมไมมผบรรลมรรคและผลอกตอไป 4) เพศหรอลงคอนตรธาน คอ เหลอเพยงการหมเหลอง แตไมรกษาพระธรรมวนย และ 5) ธาตอนตรธาน คอ พระธาตตาง ๆ จะหายไป โดยสถานการณปญจอนตรธานของไทย คอ ปรยตอนตรธาน ปฏบตอนตรธาน ลงคอนตรธาน (พระเกรยงไกร สทธมโน, 2553) อยางไรกตาม สมเดจญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 28) พระราชวจารณแนวคดปญจอนตรธานวา การเชอคตนเสอมไปเปนธรรมดาพนวสยทจะแกไขได จนเกดค าพดวา ท าพอเปนกรยาบญ แมปรากฏการฟนศาสนาเปนครงคราว เชน การท าสงคายนาพระไตรปฎกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชนน เปนแตเพยงฟนความร หาไดฟนการปฏบตไม จงอาจกลาวไดวา สวนใหญแลวมแตเพยงการศกษาปรยต คอการเลาเรยนเปนสวนมาก แตขาดการปฏบตอยางจรงจง เมอเปนเชนน จงจ าเปนอยางยงทจะตองศกษาแสวงหาความรภายใตการภาวนาทถกตองเพอธ ารงไวซงการปฏบตใหเปนแบบแผน และใหปฏเวธยงคงอยตอไปทงน กรรมฐานสายของ พระอาจารยมน ภรทตโต มบทบาทส าคญเปนอยางมากตอสงคมไทย ดงจะเหนได ดงน ชกาจ วรรณไพบลย (2557) อธบายวา พระสงฆสายพระอาจารยมน ภรทตโต เปนพระสงฆฝายวปสสนาธระ หรอทนยมเรยกวาพระปาจะมงปลกวเวกหาความสงบ มงการแกกเลสเพอความส าเรจในมรรคและผล โดยปฏบตวปสสนากรรมฐานภายใตหลกไตรสกขา

7

อยางเครงครด เคารพหลกอาวโสภนเต สนใจในการท าวตร อาจรยวตร อปชฌายวตร ถอสนโดษ และมกนอย เปนตน พทธศาสนกชนทวไปจงใหความเคารพและศรทธาในพระปาเปนอยางมาก สวน พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 29 มนาคม 2560) ใหทศนะวา “พระอาจารยมนเปรยบดงพระอรหนตสมยพทธกาล มงท าความเพยรเปนแมพมพของพระปา สายอสานเพราะฉะนนลกศษยพระอาจารยมนทบรรลธรรม คอ ไดบรรลมรรคผลจงมมาก” พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต (2560, หนา 14-16) ใหทศนะวา การปฏบตกรรมฐาน หยดมาตงแตสมยพระพทธเจาลวงลงไปได 600 ป โดยหลงการสงคายนาครงท 4 ในลงกาสนใจเรยนแตตวหนงสอ การปฏบตภาวนาเลยไมมเพราะเชอวาคนในสมยนไมมบญเสยแลวเลยไมคดจะท ากน กระทงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนตนมาถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช พระอาจารยมน ภรทตโต รกษาศล สมาธ ปญญาจงส าเรจได ในขณะททางพมามมหาสสยาดอ พระสงฆ 2 องคนมาค าจนศาสนาไว ถงไดมการตนภาวนากนขนมา เฉพาะในประเทศไทยมพระปามากมาย ไมต ากวา 40,000 รปท พระพทธศาสนาเจรญในตะวนตกกเพราะพระเหลาน โดยเฉพาะอยางยงพระอาจารยชา สภทโท โดยลกศษยของพระอาจารยมน ภรทตโต ทมบทบาทตอสงคมไทยและวงการสงฆนน มหลายรป เชน พระอาจารยสง ขนตยาคโม, พระอาจารยแหวน สจณโณ, พระราชนโรธรงสคมภรปญญาวศษฏ (เทสก เทสรงส), พระอาจารยขาว อนาลโย, พระอาจารยฝน อาจาโร, พระราชวฒาจารย (ดลย อตโล), พระอาจารยชอบ ฐานสโม, พระอาจารยบดดา ถาวโร, พระญาณสทธาจารย (สม พทธาจาโร), พระอดมญาณโมล (จนทรศร จนททโป), พระธรรมวสทธมงคล (พระมหาบว ญาณสมปนโน), พระโพธญาณเถร (ชา สภทโท), พระธรรมมงคลญาณ (วรยงค สรนธโร) หรอแมกระทงหลานศษยทมชอเสยง อาท พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต และสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (อมพร อมพโร) กลวนเปนพระกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต ทงสน อยางไรกตาม สภาพปญหาทเกดขนจากการปฏบตกรรมฐานขณะน ไดแก 1. การปฏบตกรรมฐานมความผดเพยนไปจากเดม กระทงท าใหไมสามารถไดรบปฏเวธ คอผลจากการปฏบตกรรมฐาน 2. เรมขาดองคความรในการปฏบตจากประสบการณ เพราะมเพยงแบบแผนแบบคราว ๆในปรยต เทานน ท าใหการสงผานความร และการจดการความร (Knowledge management) เกดภาวะขาดชวง หากไมมการศกษาแนวทางการปฏบต องคความรยอมสญหายไป ซงองคความรในการปฏบตกรรมฐานมความส าคญอยางมาก และเรมแพรกระจายไปทวโลก ดงจะเหนได ดงน

8

ปยะด ประเสรฐสม และคณะ (2559) เสนอผลการวจยจากการปฏบตสมาธ แนวสตปฏฐานวา หลงจากฝกสมองพรอมทจะท างานในการแกปญหาซบซอน การท างานของสมองมความคดลกซง ทงยงสงผลดอน ๆ อาท ลดความเครยด เกดความสงบ จากผลการวจยนสอดคลองกบค าสอนของพระสมมาสมพธเจา ในเรองทางสายเอกเพอบรรลถงพระนพพาน จงควรสงเสรมใหประชาชนทวไปน าวธปฏบตกรรมฐานไปใชใหเกดประโยชน นอกจากน ต ารวจแหงเมอง Tempe, Arizona State United States of America ยงหมนท าสมาธ และศกษาเกยวกบพทธศาสนา อกดวย ท าใหเกดความปรารถนาดมองเหนทศนะของอกฝาย นอกจากนยงท าใหมทกษะในการแกไขปญหาอกดวย ขณะเดยวกน ต ารวจบางสวนของแคนาดา กมความสนใจในการท าสมาธเชนกน โดยมกไปท าสมาธในวดพทธของประเทศแคนาดา (Omar, 2017) จะเหนไดวา การเจรญกรรมฐานผานสมถวปสสนากรรมฐาน นาจะเปนอกทางเลอกหนงทประชาชนควรปฏบต ทงโดยตรงและโดยออม จะสงผลดตอตวเองคอสขภาพจต และสงผลดตอสงคม คอ ท าใหสงคมเกดสนตสขมความเปนมตรแกกน จงจ าเปนยงทจะตองหาแนวทางการปฏบตเพอการจดเกบแนวทางการปฏบต อนเปนการจดการความรรปแบบหนงมใหสญหายไป การแสวงหาความรภายใตการภาวนามความส าคญยงในฐานะองคความรชนสงของพระพทธศาสนาทควรจดเกบองคความรไว และเพอเปนแนวทางในการปฏบตใหเปนไปตามแบบแผนทถกตอง จงสมควรศกษาใหเปนแบบแผนในการปฏบตทถกตองตอไป กลาวโดยสรป เนองจากการเจรญพระกรรมฐานในยคปจจบนเรมเกดสภาวะเสอมถอยตามแนวคดปญจอนตรธาน โดยเฉพาะในสวนของ “ปฏบตอนตรธาน” เรมมความผดเพยนมากยงขน เพอธ ารงไวซงวธการปฏบตและแบบแผนทถกตอง จงจ าเปนตองท าการศกษาการภาวนา โดยก าหนดกรณศกษา “กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต” เพราะเปนแบบอยางของวงการพระกรรมฐาน โดยเฉพาะ “พระปา” โดยในการศกษาครงนจะมการน าขอมลจากพระสหธรรมกรวมอธบายปรากฏการณดวยเพอใหขอมลมความชดเจนมากยงขน

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาสภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต 2. เพอศกษาวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสาย พระอาจารยมน ภรทตโต

9

ค าถามการวจย

1. การแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโตมสภาพปญหาอยางไร 2. วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต มวธการอยางไร

ประโยชนทไดรบ 1. ไดรบองคความรดานการภาวนา อนจะน าไปสการพฒนาระบบกรรมฐานตามสถานปฏบตธรรมตาง ๆ 2. ไดแนวทางหรอวธการทน าไปสการปฏรปการภาวนาใหถกตองตามหลกการทแทจรง ผานการตพมพผลงานในวารสาร หรอเสนอในทประชมวชาการตาง ๆ 3. ไดรบประโยชนหรอคณคาของการภาวนาเพอเปนแนวทางใหมการศกษา คนควา และวจยอยางกวางขวางและลกซงขยายองคความรระดบสงขนตอไป

ขอบเขตการวจย ขอบเขตดานเนอหา การศกษานใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยการสมภาษณเชงลก จากผใหขอมลส าคญ หรอ Key Informants ดานเนอหา ไดแก 1. สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา 2. วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา โดยเนอหาดงกลาวประกอบดวย 3 สวน คอ 1) สมถกรรมฐาน 2) วปสสนากรรมฐาน และ 3) ปกณกธรรม ขอบเขตดานระยะเวลา ท าการศกษาตงแตวนท 1 มกราคม พ.ศ. 2560-30 มนาคม พ.ศ. 2561 ขอบเขตดานพนท การศกษาครงนเกบขอมลจากวด และสถานปฏบตธรรมซงผใหขอมลส าคญไดอนญาตใหสมภาษณได จงสามารถก าหนดขอบเขตดานพนทไดจากอาวาสทผใหขอมลส าคญนนพกประจ า หรอจ าพรรษา เปนตน

10

นยามศพทเฉพาะ การภาวนา หมายถง การท าจตใจใหแนวแนตอสงใดสงหนงขณะเวลานน ไดแก การเจรญสมถกรรมฐาน และการใครครวญอารมณในขนธ 5 ไดแก วปสสนากรรมฐาน สมถกรรมฐาน หมายถง วธการท าจตใจใหสงบ โดยการท าสมาธม 40 ประเภท อาท อานาปานสตกรรมฐาน เปนตน วปสสนากรรมฐาน หมายถง การใครครวญอารมณ ซงพจารณาตามหลกสตปฏฐาน 4 ไดแก กาย เวทนา จต และธรรม ปกณกธรรม หมายถง ธรรมเลก ๆ นอย ๆ เชน การเปลยนอรยาบถ ความร หมายถง ความเขาใจโดยพสดารในการภาวนาของพระพทธศาสนา วชชา 3 หมายถง 1) ปพเพนวาสานสตญาณ คอ ระลกชาตได 2) จตปาตญาณ คอ มตาทพยและรการจตของสรรพสตว 3) อาสวกขยญาณ คอ ความรทท าใหกเลสสนไป วชชา 8 หมายถง 1) วปสสนาญาณ คอ ญาณในวปสสนา 2) มโนยทธ คอ ฤทธทางใจ 3) อทธวชา คอ แสดงฤทธตาง ๆ ได 4) ทพยโสต คอ มหทพย 5) เจโตปรยญาณ คอ ทายใจ 6) ปพเพนวาสานสตญาณ คอ ระลกชาตได 7) จตปาตญาณ คอ มตาทพยและรการจตของสรรพสตว 8) อาสวกขยญาณ คอ ความรทท าใหกเลสสนไป พระกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต หมายถง พระกรรมฐานทเปนลกศษย สายของเจาคณอบาลคณปมาจารย (จนทร สรจนโท) ลกศษยสายของพระอาจารยเสาร กนตสโล ซงเปนสายพระอาจารยของพระอาจารยมน ภรทตโต กบสายลกศษยโดยตรงของพระอาจารยมน ภรทตโต ทงทเปนพระธรรมยตนกาย อาท ลกศษยในพระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) และพระมหานกาย เชน พระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) พระสหธรรมมก หมายถง พระทมธรรมรวมกน คอ พระราชพรหมยาน (วระ ถาวโร) และพระครธรรมธร (เลก สธมมปญโญ) มลกษณะเดน คอ เปนผสอนกรรมฐานสมถกรรมฐาน 40 กองครบถวน

กรอบแนวคดการวจย กรอบแนวคดในการวจย จากการศกษาสามารถน าเสนอผลใน 2 ประเดนไดแก 1. การแสวงหาความรภายใตการภาวนาสายพระอาจารยมน ภรทตโต โดยผวจยท าการศกษา 3 สวนไดแก 1) สมถกรรมฐาน ทงนจากการทบทวนเอกสาร และงานวจยทเกยวของตลอดจนการลงภาคสนามเบองตน ท าใหทราบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนหนกไปทการเจรญอานาปานสตเปนหลก ในขณะทกรรมฐานกองอนจะอยในฐานะบรวาร

11

สนบสนนอานาปานสต อาท พทธานสตกรรมฐาน มรณานสตกรรมฐาน เปนตน การศกษาครงน จงเนนไปทวธการเจรญอานาปานสตเปนหลก และ2) วปสสนากรรมฐาน มทงสน 4 ประเภท อาท กายานปสนาสตปฏฐาน เปนตน และ3) ปกณกธรรม ซงเปนเรองทเกยวกบวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา 2. สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา โดยจากการทบทวนเอกสาร และงานวจยทเกยวของ เชน การศกษาของพระวงศแกว วราโภ (เกษร) (2556) ศกษาเปรยบเทยบการปฏบตกรรมฐานของพระโพธญาณเถร กบ พระธรรมวสทธมงคล (บว ญาณสมปนโน) ซงสรปไดวาสวนใหญปฏบตแบบสมถยานก ตลอดจนการเกบขอมลภาคสนามเบองตน ท าใหสามารถก าหนดประเดนในการศกษาได 3 ประเดน ไดแก 1) การเจรญกรรมฐานไมถกจรต สภาพปญหานคอ บคคลมหลายจรต ควรใชวธในการเลอกกรรมฐานใหเหมาะแกจรตของตน มฉะนนจะไมประสบกบความส าเรจในการเจรญกรรมฐาน อาท บคคลผมราคะจรต หากจะเจรญ อานาปานสตกรรมฐานเพยงอยางเดยว ยอมประสบผลลาชาควรเจรญกรรมฐานกองอนทเหมาะแกจรตของตนอาจสงผลลพธทเรวกวา 2) การเจรญกรรมฐานไมถกวธ ซงจากการลงภาคสนามเบองตน พบวา ประเดนส าคญ ไดแก พระสกขวปสสโกสามารถเจรญวปสสนาลวนโดยไมตองมสมาธไดหรอไม พบวาเปนประเดนทยงมขอโตแยงกนในประเดนนสง และ 3) หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน ประกอบไปดวยสมาธเสอมและวปสสนปกเลส เปนตน หลกธรรมเหลาน มสภาพการเกดทแตกตางกน ผวจยจงเสนอกรณศกษาทเกดขนพรอมแนวทางการแกไขเพอน าไปสวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนาทถกตอง

12

ภาพท 1 กรอบแนวคดการวจย

การภาวนา

- สมถกรรมฐาน

กรรมฐาน 40 กอง

- วปสสนากรรมฐาน

1. กายานวปสสนาสตปฏฐาน

2. เวทนานวปสสนาสตปฏฐาน

3. จตานปสนาสตปฏฐาน

4. ธรรมานปสนาสตปฏฐาน

- ปกณกธรรม การแสวงหาความร

ภายใตการภาวนา

สายพระอาจารยมน ภรทตโต สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา 1. การเจรญกรรมฐานไมถกจรต 2. การเจรญกรรมฐานไมถกวธ 3. หลกธรรมทไมเออหนน การเจรญกรรมฐาน

13

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

จากการศกษา เอกสารและงานวจย พบวา มแนวคดและประวตของพระกรรมฐาน ทเกยวของกบงานวจย ประกอบดวย รายละเอยด ดงน

1. ทฤษฎความร (ญาณวทยา) 2. พฒนาการญาณวทยาตะวนตก 3. ประเภทของญาณวทยาตะวนตก 4. ญาณวทยาแนวพทธ 5. ประวตธรรมยตนกาย 6. ประวตพระอาจารยมน ภรทตโต 7. งานวจยทเกยวของ

ทฤษฎความร (ญาณวทยา) ความร เปนสงทสามารถพสจนได น ามาซงประสทธภาพทด เนนความสมพนธและ ความเขาใจ โดยมาจากขอมลขาวสารตาง ๆ และการผสานกนระหวาง คานยม ตลอดจน เจตคตตาง ๆเปนการบมเพาะกนของประสบการณและคานยม (Maryam and Leinder, 2001, p. 109; Sharrat and Usoro, 2003, p. 188) ในการทจะไดรบความรมานนจ าเปนตองมวธการศกษา โดยทวไปแลว ทฤษฎความรเปนเรองทเกยวของกบญาณวทยา หรอวธการแสวงหาความร มพฒนาการศกษา อยางยาวนานแลวเพยงแตยงไมเปนระบบนก โดยหนงในผทท าใหการศกษาดานญาณวทยาเปน ทรจกมากยงขน ไดแก James Frederick Ferrier เปนนกเขยนชาวสกอต (Chisholm, 1911) การศกษาของญาณวทยา เนนขอบเขตการศกษาเกยวกบวธการหาความร ในบางครงอาจเรยกวา ทฤษฎความร โดยมมตการศกษา 4 ดาน ไดแก 1) วธการเพอหาค าตอบเชงปรชญา เชน ความจรง ความเชอ รวมไปถงวธการใหเหตผล เปนตน 2) ความสงสยในปญหาตาง ๆ 3) เนนการใหเหตผลขององคความร และ 4) สรางเกณฑขององคความรทศกษาและการใหเหตผล (Porter, 1913; Borchert, 1967; Steup and Salta, 2014) ลกษณวต ปาละรตน (2558, หนา 3-4) อธบายวา ในการศกษาปรชญาสามารถจ าแนกได 3 สาขาทส าคญ ไดแก 1) อภปรชญา (Metaphysics) เปนการศกษาเกยวกบความจรงสงสด

14

ธรรมชาตของความจรง และยงแบงเปน ภววทยา (Ontology) ศกษาเกยวกบธรรมชาตสงทเปนจรง กบจกรวาลวทยา (Cosmology) คอเกยวกบกบจกรวาลและพฒนาการของจกรวาล 2) ญาณวทยา (Epistemology) คอ การศกษาเกยวกบความรและทกประเดนของความร และ 3) คณวทยา (Axiology) เปนการศกษาเกยวกบคณคาตาง ๆ อาท จรยศาสตร สนทรยศาสตร และตรรกวทยา ส าหรบญาณวทยา จะเนนการศกษาขอบเขตของความร การสมเหตสมผลของความร การใหค าอธบาย ท าใหเกดเปนแนวคดและทฤษฎ สมศกด สามคคธรรม (2553, หนา 3) สรปวา ในทางตรรกะแลว ถอวา ภววทยาจะมากอนญาณวทยา ทงภววทยาและญาณวทยามความสมพนธทใกลชดกนมากจนอาจแยกจากกนไมไดเวนแตในการศกษาทแยกสองสวนดงกลาวออกจากกนในเชงตรรกะเพอประโยชนในการวเคราะห กลาวโดยสรป ในการศกษาญาณวทยามความสมพนธกบภววทยาเปนอยางมาก เพยงแตเนนไปทวธการแสวงหาความรอนน าไปสการตอบในสวนของภววทยา เชน อะไรคอความจรง หรอความจรงขนสงสด เปนตน ซงในการศกษาของญาณวทยานนมวธการศกษาหลายประเภท สามารถพจารณาไดจากพฒนาการญาณวทยาตะวนตก ดงน

พฒนาการญาณวทยาตะวนตก จากการศกษา พบวา วธการแสวงหาความรมพฒนาการใน 4 ชวง เวลา ดงน (Johnson, 1999, pp. 110-130); (Strenberge, 2009, p. 578) 1. ยคโบราณ ใชวธการงาย ๆ เชน พบโดยบงเอญ โดยวธการลองผดลองถก การสอบถามจากผเชยวชาญหรอผมอ านาจ อาท ผปกครอง นกบวช จากประเพณทปฏบตกนสบ ๆ มา และประสบการณสวนตว 2. ยคของ Aristotle ใชวธการทเรยกวา นรนย ซงเปนการสรปจากขอเทจจรงใหญ ไปยงขอเทจจรงยอย 3. ยคของ Francis Bacon ใชวธการทเรยกวา อปนย ซงเปนการสรปจากขอเทจจรงยอยไปยงขอเทจจรงใหญเปนการสลบขอเทจจรงใหญกบขอสรปทตางกบวธการแบบอปนย 4. ยควธการทางวทยาศาสตร อยางไรกตาม แมวธการของทง Aristotle และ Francis Bacon จะเปนวธการแสวงหาความรทดทง 2 แบบ แตเนองจากขอจ ากดของวธการแสวงหาความร เชน ความถกตองแบบนรนย คอ ถาขอเทจจรงมความนาจะเปนสงขอสรปกมแนวโนมจะเปนจรงสงตามไปดวย นอกจากน หากปรมาณในการอางหลกฐานมนอยเกนไป หรอเกบขอมลอยางไมเปนกลาง การสรปขอมล ยอมไมสอดคลองกบความเปนจรงดวย สวนขอบกพรองของอปนย คอ ยงคลมเครอในการตความ

15

เชน เรองของภาษา อาท ค าวา ทกสง ดงจะเหนไดจากวธการแบบนรนย ดงน ขอเทจจรงใหญ-ปลาทกชนดมเกลด ขอเทจจรงยอย-ปลาดกเปนปลา ชนดหนง ขอสรป-ปลาดกมเกลด จะเหนไดวาเปนการสรปทไมสอดคลองกบความเปนจรง จงไดมผน าวธการ ทางวทยาศาสตรมาใชนบวาเปนยคท 4 โดยเกดจากการผสานขอดของทง 2 แบบ นยมเรยกกนวา ปฏฐานนยม พฒนามาจาก Saint-Simon ส Auguste Comte โดยพฒนามาจากวธการทางสงคมวทยา และสงคมศาสตรสายอน ๆ กน าระเบยบวธดงกลาวมาประยกตใชกนในรปแบบตาง ๆ ออกไป

ประเภทของญาณวทยาตะวนตก การจ าแนกวธการแสวงหาความรโดยพสดารนน ผวจยไดท าการจ าแนก 7 รปแบบ ดงน รปแบบท 1 ญาณวทยาสมยกรกโบราณมนกปรชญาทส าคญไดแก Socrates, Plato และAristotle มรายละเอยดดงน Socrates จะมวธการแสวงหาความรทนยม เรยกวา Dialectic หรอวภาษวธ โดยบทบาทของSocrates คลายกบ Intellectual Midwifery โดยหลกการส าคญ คอ การน าขอเสนอทมเหตผลหรอทเรยกวา Thesis และขอคดคานหรอทเรยกวา Anti Thesis มาหกลางกนดวยเหตผล ส าหรบประเดนทไมใชเหตผลยอมตกไปคงเหลอแตสวนทเปนประเดนเทานน จนไดความจรงทถกตองหรอทเรยกวา Syn Thesis ซงสามารถอธบายโดยนยไดวา Socrates มกแสรงวาตนไมมความรจงไปขอความร จากนนจงตงปญหา เชน อะไรคอความยตธรรม น าไปสการสรางค าจ ากดความ โดยใชวธการทงอปนยคอจากค าจ ากดความเฉพาะทไปสสงทเปนสากล และนรนย เพอสงเกตวาสงทเปนสากลจากการจ ากดความนนสามารถน าไปใชไดในกรณอน ๆ หรอไม เปนตน (Stumpf, 1975, p. 42; พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), 2532, หนา 99-100) สวน Plato ซงเปนลกศษยโดยตรงของ Socrates และการทแนวคดทงหลายของ Socratesเปนทรจกกนอยางกวางขวางนนกลวนเปนผลงานของ Plato เสยมาก จงมกมการน าวธการแสวงหาความรของทง 2 คนนใหอยกลมเดยวกนเสมอ อยางไรกตาม Plato ท าใหวธการมแบบแผนมากขน ผานการแสวงหาความรทเดนชด 3 ประการ ไดแก 1) งานภาพฝาผนงในถ า ซงเปนการไมยอมรบแนวความคดของ Sophist ทวาความรทงหมดเปนแบบสมพทธ โดยใชค าสอนแบบอปมาอปมย โดยสมมตวามนกโทษอยในถ าโดยหนหนาเขาไปยงถ านน โดยสภาพดานหนาของถ ามกองไฟลกโชนอย เมอมภาชนะใดกตามผานเขามา นกโทษเหลานนกไดเหนแคเพยงเงาของภาชนะนนเทานน ไมสามารถทจะเหนความเปนจรงของภาชนะนนไดแตอยางใด บคคลโดยทวไปมกนยมชมชอบเพยงเงายงไมเขาถงความรทอยขางใน คอไมไดเหนความเปนจรงของสงนน โดยเชอวามจตทเปน

16

ตวบอเกดของความรอย (Plato, 1963, pp. 747-752; Meslar, 2011, pp. 13-16) และ 2) ทฤษฎเสนแบง เปนวธการแสวงหาความรแบบมขนตอน 4 ขน ไดแก การจนตนาการ จากนนพฒนาไปส ความเชอ กระทงการเปนการคด และทายทสดจะเปนความร และ 3) แนวคดเรองแบบ โดย Plato มสมมตฐานอย 2 ประการ คอ ประการแรก โลกของแบบทสามารถเขาถงไดดวยเหตและผล ประการทสอง โลกแหงผสสะทเขาถงดวยประสบการณ ทงนวธการเขาถงม 3 ประการ ไดแก ใชวธการระลกถง ใชวภาษวธซงลกษณะนคลายกบวธของ Socrates และขอสดทายโดยพลงจากความรกและความปรารถนา คอ จากวตถไปสความคด และกลายเปนแบบแผน อาท จากแนวคดเรองความสวยงาม น าไปสแนวคดเรอง คณวทยา (Axiology) หรอแมกระทงแบบอน ๆ เชน แบบทางศลธรรม อยางความด หรอแบบของคณสมบต อยางความขาว เปนตน (Rescher, 2010, pp. 133-164; Macintosh, 2012, pp. 6-7) Aristotle มวธการแสวงหาความรทตางออกไปจากแนวทางของ Socrates และ Plato โดยเขาใชวธการแสวงหาความรทเรยกวานรนย ทงยงเชอวาความรมาจากผสสะ มนษยใชตรรกะในการวเคราะหความเปนเหตผล วธการ คอ เอาสงสากลมาอางเปนเหตผลท าใหเกดความเขาใจเปนแบบแผนชดเดยวกน มงสรปขอเทจจรงในภาพใหญ และน าไปสการสรปปรากฏการณใน ภาพยอย (Corcoran, 2009, pp. 1-18) กลาวโดยสรป วธการของ Socrates และ Plato คอนขางเปนแบบแผนอยางเดยวกน โดยเฉพาะ Plato ยนยนวา ยงมลกษณะของจตทเปนบอเกดของความรอย แตในภาพรวมยงคงใช Dialectic ในการวเคราะหขอมลอย สวน Aristotle สรางสรรควธการแสวงหาขอมลผานนรนย ซงไดรบความนยมอยางกวางขวาง เพราะพยายามสรางองคความรทเปนสากลผานผสสะทสามารถสมผสได รปแบบท 2 ญาณวทยาของกลมเหตผลนยม มนกปรชญาทส าคญไดแก Descartes, Spinoza และLeibniz มรายละเอยด ดงน กลมเหตผลนยม มทศนะรวมกน ไดแก เชอวาความรมลกษณะเปนเหตและผล โดยเชอวาความรเกดจากเหตผล โดยบคคลทท าใหกลมเหตผลนยมเปนทรจกมากขน คอ Descartes ซงไดรบการยกยองวาเปน บดาแหงปรชญาสมยใหม งานเขยนตาง ๆ ของเขา อาท Discourse on Method (1637) เปนตน Descartes มวธการแสวงหาความรโดยใชวธการนรนยในการแสวงหาความร และมกตงขอสงสยกบทกสง Descartes ใชวธการทางเรขาคณตมาอธบายปรากฏการณทางปรชญา โดย มกฎอย 4 ประการในการเปนมาตรวดส าหรบการหาเหตผล ไดแก 1) ตองไมยอมรบวาสงใดจรง สงทยอมรบตองเปนสงทรแจงและชดเจน 2) ปญหาตองสามารถแยกยอยออกมาไดมากทสด 3) การสรางวธคดนนตองเรมปฏบตจากขนงายพนฐานไปสขนทมความซบซอนมากยงขน และ

17

4) ตองวเคราะหอยางสมบรณไมละเลยสงใด (Descartes, 1998, pp. 1-58) ส าหรบ Descartes พระเจายงด ารงอยอยางจ าเปน อยางไรกตาม Pascal ไดวจารณ Descartes อยางรนแรงในฐานะตวการทท าใหปรชญาสมยใหม แยกตวออกจากปรชญายคกลางทเชอมโยงกบศาสนาครสต พระเจาถกลดบทบาทลงกลายเปนสวนเตมเตมชองวางของทฤษฎท สรางขนเทานน (Pascal, 2008) Spinoza ไดจ าแนกความรออกเปน 3 ระดบ ไดแก 1) ความเหน ความรในลกษณะนเปนความรแบบผวเผนไมใชสงส าคญส าหรบมนษยแตอยางใด 2) เหตผล โดยวธการของเขาเหมอนกบ Descartes คอ ใชวธการทางคณตศาสตรมาอธบายปรากฏการณ อาท การพสจนประพจนดวยวธการทางเลขาคณต หรอใชวธการแบบนรนยในการวเคราะหขอมล และถอวาความจรงสามารถรไดดวยเหตผล เพราะสงทจรงตองมเหตและผลรองรบ 3) ปญญาญาณ หรอการรเอง (Intuition) เปนความรระดบสงสด ซงเปนความเขาใจในธรรมชาตและพระเจา (Spinoza, 1955, pp. 2-39) สวน Leibniz ท าการแบงความจรงออกเปน 2 ประเภท ไดแก 1) ความจรงจากเหตผล และ2) ความจรงจากขอเทจจรง โดยความจรงจากเหตผลนน เปนความจรงแททสามารถอธบายไดดวยวธการตรรกวทยา เชน กฎแหงเอกลกษณ ทมใจความวา สงทงหลายยอมเทากบตวของมนเอง เปนตน สวนความจรงประเภทขอเทจจรงนน เปนความจรงทไมสากล รไดโดยบงเอญ ประสบการณไมไดเปนสงทสรางความรแตทวาชวยใหความคดนนกระจางขน โดย Leibniz ปฏเสธวธคดของ Descartes ทอธบายวา มสงทเปนสาร (Substance) 2 อยาง คอ ความคดกบการกน และSpinoza ทอธบายวา ความจรงแลวมเพยงสารเดยวแตแสดง 2 ลกษณะเพอตอบปญหาเรองความสมพนธระหวางกายกบจต ซง Leibniz ไดเสนอแนวคดเรอง Monad มาแทนท เปนการอธบายเรองสสารทงหลายทมลกษณะแยกไมไดอก มพลงในตว แตละตวมลกษณะเปนจตและนามธรรม โดยพระเจาก าหนดการท างานของ Monad ตาง ๆ (Rescher, 1991; Muhit, 2011, pp. 117-134) กลาวโดยสรป นกปรชญากลมเหตผลนยม มกใชวธการศกษาดวยวธแบบนรนย โดยใชวธการทางคณตศาสตร เชน เรขาคณต มาอธบายปรากฏการณทางสงคมทเกดขน โดยเชอวาเหตผลทถกตองจะน าไปสความรทแทจรงได ประสบการณยงไมใชความรทชดแจง เพยงแตเปนสวนประกอบใหเกดองคความรกตอเมอใชเหตผลแลวเทานน และนกปรชญาในกลมนยงไมปฏเสธการมอยของพระเจาอกดวย เพยงแตอาจมการตความในเรองของพระเจา และการเขาถงตางกน ซงพระเจาในทน คอ GOD ของศาสนาครสต อยางไรกตาม นกปรชญากลมนไดรบความสนใจตรงทพยายามเอา องคความรทางคณตศาสตร และเลขาคณตมาอธบายปรากฏการณทางสงคม ผสมกบแนวคดใน การเขาถง และการมอยของพระเจา

18

รปแบบท 3 ญาณวทยาของกลมประสบการณนยม มนกปรชญาทส าคญไดแก Bacon, Locke, Berkley และ Hume มรายละเอยด ดงน กลมประสบการณนยมเกดขนหลงนกปรชญากลมเหตผลนยม โดยมทศนะพองกนวา ความรเปนผลสบเนองจากประสบการณ นกปรชญากลมน น าโดย Bacon ทมงานเขยนทส าคญ อาท The Advancement learning 1605 และ Locke มงานเขยนทส าคญ อาท Thoughts on education (1693) เปนตน Bacon มกวจารณการแสวงหาความรทนยมสมยนน เพราะยงมคานยมของนกปรชญาในสมยกรกอยมาก เชน Aristotle ซงควรมแนวทางการแสวงหาความรในรปแบบใหมขน เพอทดแทนการศกษาแบบนรนย โดยเสนอวธการแบบอปนย (Inductive) มวธการคอ แสวงหาความร จากประสบการณทสมผสกอน (ตา ห จมก ปาก กาย) จากนนจงสงเกตและตงสมมตฐานโดยท า การรวบรวมองคความรตาง ๆ ทเปนบรบทยอย ๆ หลาย ๆ เหตการณไปสการสรางขอสรป ในบรบทใหญ อาท สนขตองตาย มนษยตองตาย แมวตองตาย จงสรปไดวา สงมชวตตองตาย เปนตน (Farington,1962, pp. 3-22) ส าหรบ Locke ปฏเสธความรวาไมไดมาโดยก าเนดแตความรเกดขนหลงจากประสบการณ โดยความรเกดขนได 3 รปแบบ ไดแก 1) การตระหนกดวยตนเอง อาท การรดวยตนเองไมตองพสจน เชน สงทกลมและไมกลม เปนตน 2) การใชเหตผล เชน เปรยบเทยบ 2 ชดความคดวาม ความคลายกนหรอไม จากนนจงมความคดท 3 เขาไปเปนตวกลางในการเปรยบเทยบอกทหนง (คลายกบวธการวเคราะหขอมลแบบสามเสา) และ 3) ประสาทสมผส เปนความรทแนนอนแตอยระดบต า คอเปนความรขณะนน แตเมอผานไปมอาจทราบไดวาจะเปนความรอกหรอไม โดยอาจกลาวไดวา การแสวงหาความรของ Locke นนมนยาม คอ เราสามารถรจกสงตาง ๆ ในโลกภายนอกผานชดของความคดทเปนตวแทนของสงนน ๆ ผานผสสะ อาจสรปไดวา ความรของมนษยมขอบเขตจ ากด การจะรเรองของความคดไดนน ตองมาจากประสบการณ (Chappel, 1994, pp. 89-114; Jaja and Badey, 2013, pp. 1-12) Berkley เปนอกผหนงทเปนนกปรชญาในกลมประสบการณนยม แตกคดงางกบนกปรชญากลมประสบการณนยมดวยกน เชน เขาปฏเสธแนวคดของ Locke เรองสสาร โดยอธบายวาทกสงคอจตและความคด โดยสสารแลวแทจรง คอ ความคดนนเอง วธการของ Berkley กเหมอนนกประสบการณนยมคนอน ๆ คอ การใชประสบการณเปนตวมลฐานของการสรางความร โดยอธบายวา การมอยคอการถกรบร โดยการรบรของมนษยนนเปนไปตามประสงคของพระเจา ไมใชเกดขนจากวตถทสมผสเหมอนกบแนวคดของ Locke โดยพระเจาเปนความจรงขนสงสด จงอาจกลาวไดวา

19

ในขนแรก Berkley เปนนกประสบการณนยม แตชวงหลงมสวนผสานของจตนยมเขามาแฝงดวย (Berkley, 1710; Ghosh, 1998, pp. 241-250; Dicker et al., 2013, pp. 75-100) Hume เปนนกประสบการณนยมคนส าคญอกผหนง ทศนะของเขาตอความจรงนนมลกษณะเตมไปดวยการสงสยและยากแกการเขาถง โดยความเปนจรงแทนนเปนสงทมนษยไมอาจรได อาท ความเปนจรงในการมอยของวตถ โดยความคดของมนษยนนไรขอบเขต แตสงทถกรมอยจ ากด กลาวคอ การรบรนนรไดเฉพาะประสบการณทสมผสจากจตผานผสสะจงเกดความตรงตราและความคด และกลายเปนความร แตเปนเพยงความรทอาจเปนไปได มใชแนนอน เชน การเหนดวงอาทตยขนทกเชา และสรปวาพรงนดวงอาทตยจะขนเชนกน อยางนเปนการดวนสรปกอนประสบการณจะเกดขน ขณะเดยวกน Hume ปฏเสธการมอยของพระเจา เพราะนอกเหนอประสบการณทสมผสได และใหทศนะวามนษยไมสามารถก าหนดความถกตองแนนอน มเพยงความนาจะเปน เทานน (Hume, 1777, pp. 25-26; Oliver, 1991, pp. 403-410; Aristotelis, 1995, pp. 1-9) อยางไรกตาม ขอสรปแบบอปนยมขอจ ากดอย อาท การสรปอาจเกนกวาหลกฐานทปรากฏ หรอการสรปอาจเกบขอมลไดไมครบทกกลมและดวนสรปซงอาจไมเปนจรงเสมอไป ในขณะเดยวกน ความเปนเอกภาพของวธการแสวงหาความรของนกปรชญาหลายครงกขดแยงกนเอง เชน Hume ทปฏเสธพระเจาโดยตรงเลย แตทยงเหนพองตองกน คอ ความรตองมาจากประสบการณ แมประสบการณทไดนนอาจเปนความรทไมชดแจงเพราะยากแกการเขาถงดงแนวคดของ Hume กตาม รปแบบท 4 ญาณวทยากลมประสบการณนยมใหม มนกปรชญาทส าคญไดแก Pierce James และ Dewey มรายละเอยด ดงน กลมประสบการณนยมใหม หรอทนยมเรยกวา ปรชญาแนวปฏบตนยม (Pragmatism) นน จะเนนผลสมฤทธในการปฏบตมากกวาทจะเปนอภปรชญา โดยมจดยดรวมกนกบกลมประสบการณนยมเดม คอ ถอวาประสบการณของแตละคนน าไปสการเกดขนของความร โดยมลกษณะไมหยดนง และนยมใชวธอปนยในการแสวงหาความร โดยบคคลทท าใหแนวคดปฏบตนยมเปนทรจกกนอยางกวาง คอ Pierce ผลงานทส าคญของ Pierce อาท The Monist Metaphysical Series (1891-1893) เปนตน Pierce ใหทศนะวาความจรงทควรสนใจนนตองเปนความจรงทรได ความจรงทไมสามารถรไดกไรซงความหมาย โดยวธการแสวงหาความรของ Pierce นนใชทฤษฎทเขาสรางเอง เรยกวา ทฤษฎความสงสยและความเชอ (The Doubt-Belief Theory) โดยมสมมตฐานวาความเชอของแตละบคคลจะน าไปสกระบวนการแสวงหาความร ทงนการแสวงหาความรนนแทจรงแลว คอการท าใหความเชอมเสถยรภาพมนคง โดยมวธการ 4 แบบ ไดแก 1) การยดมนในหลกการหนงอยางแนวแน

20

ท าซ าและปฏเสธความเชออนไมควรถอปฏบต 2) วธการของผมอ านาจ โดยรกษาค าสอน ความเชอตามแบบแผนทถกตอง ซงกไมควรปฏบตเชนกน เพราะเวลาและสถานททตางกนความเชอยอมตางกน 3) วธการทางประสบการณเปนความรขนพนฐานยงไมใชเหตผล และ 4) วธการ ทางวทยาศาสตรดทสด (Taylor, 2002, pp. 141-147; Misak, 2004, pp. 1-20) อยางไรกตาม เปนททราบกนวา Pierce ยงเปนผเสนอวธการแสวงหาความรภายใตแนวคด ทเรยกวา Abductive reasoning โดยเปนลกษณะของการคาดเดาถงความเปนไดจากองคความรทมมากอน เชน จากประสบการณ โดยสามารถเปรยบเทยบวธการ ระหวางอปนย นรนย และ Abductive อาจเรยก คาดการณ ดงน (Svenevig, 1997, pp. 1-3)

กฎ: ถวทงหมดในถงนมสขาว

กรณ: ถวนมาจากถง

ผลลพธ: ถวนมสขาว

ภาพท 2 นรนย

กรณ: ถวนมาจากถง

ผลลพธ: ถวนมสขาว

กฎ: ถวทงหมดในถงนมสขาว

ภาพท 3 อปนย

กฎ: ถวทงหมดในถงนมสขาว

ผลลพธ: ถวนสขาว

กรณ: ถวนมาจากถง

ภาพท 4 คาดการณ

21

จะเหนไดวา การใหเหตผลของ Abductive จะเปนการคาดการณเสยมากกวา อาจเปนจรงหรอไมเปนจรงกได เราจะพบวาวธการใหเหตผลแบบนปรากฏทวไปอยแลวเพยงแตไมมใครนกถง หรอเสนอเปนแบบแผนโดยตรง อาชพทมกใชวธการน อาท ต ารวจ อยการ นกอาชญวทยา เปนตน อยางไรกตามวธการนหากเปนการแสวงหาความรกนบวา เปนวธท Weak มาก เพราะไมมแบบแผนชดเจน ขนอยกบประสบการณของผวเคราะห เมอพจารณาแลวการวเคราะหดวยวธแบบอปนย และนรนยมแบบแผนปฏบตมากกวา ส าหรบ James เปนนกปฏบตนยม ทเนนแสวงหาวธการ โดยถอวาความรเปนผลจากประสบการณทสมผส เขาเหนดวยกบแนวทางของ Pierce หลายประการ โดยความจรงตองเปนสงทสามารถพสจนได อยางไรกตามความจรงแลวมนษยคอผสรางความจรง ผานการตความและใหความหมาย เพราะความจรงเกดขนจากการคด ดงนนความจรงเปนสวนหนงของประสบการณ ดงนนมนษยควรยดถอแบบแผนการปฏบตของตนเอง จะกอใหเกดประสทธภาพในทางปฏบตมากทสด (William, 1948) Dewey เปนผใหทศนะวา มนษยมศกยภาพมากขนดวยกโดยการลงมอปฏบต อาจเรยกวา เรยนโดยปฏบต (Learning by doing) จงอาจกลาวไดวา ความรมาจากประสบการณในการลงมอปฏบต โดย Dewey ไดพฒนาทฤษฎอปกรณนยม (Instrumentalism) โดยอธบายวาความคดไมสามารถแยกจากการปฏบตได การคดเปนเสมอนอปกรณในการแกปญหาเสมอ นอกจากน ตองตระหนกในเรองการปรบตวใหเขากบสภาพของแวดลอมทางการศกษา รวมไปถงการเขาใจในการแกไขปญหาตาง ๆ ทเกดขน โดยจะตองพฒนาประสบการณ 2 ดานไดแก 1) Primary experience ทจะเปนฐานของความรตอ Secondary experience ไดแก ประสบการณจากสภาพแวดลอมตาง ๆ 2) Secondary experience คอ การตระหนก ไตรตรอง และใชวธการทางวทยาศาสตรในการแกปญหา เชน นยามปญหา ตงสมมตฐาน รวบรวมขอมล วเคราะห และสรปผล (Hermanowize,1961, pp. 25-30; Bhattacharyya, 1968, pp. 60-72; Miettinen, 2000, pp. 60-70) กลาวโดยสรป กลมปฏบตนยมไดรบอทธพลมาจากกลมประสบการณเดม เพยงแตเปลยนจากปรชญาใหมแบบแผนในการปฏบตมากยงขน รวมไปถงการประยกตใชวธการ ทางวทยาศาสตรเขามาชวยบมเพาะการสรางองคความรจากประสบการณดวย รปแบบท 5 ญาณวทยาแบบ Kant มรายละเอยด ดงน Kant เปนผมองเหนจดพรองของกลมเหตผลนยม และประสบการณนยม จงไดสรางทฤษฎของตนเองขนมาแทนทบรณาการสองแนวคดดวยกน โดยอธบายวา ความรเกดจากประสบการณดวยวธอปนย และการหาเหตผล ผานกลไกความคด ทงนความรเรมตนตองมาจากประสบการณผานผสสะเทานน แตไมใชความรทงหมดมาจากประสบการณ โดยระดบของความรสามารถจ าแนก

22

ได 3 ระดบ ไดแก 1) ระดบประสบการณผานผสสะ 2) ระดบประสบการณทางจต และ 3) ระดบเหนอประสบการณ (Speculative knowledge) ซงคอนขางเกยวของกบความศรทธามากกวา และเมอความศรทธาอยเหนอประสบการณทงมวลแลว จงใชเหตผลในการปฏบต อาจเรยกวา Idea of reason โดยเปาหมายเพอจรยศาสตร และพสจนการมอยของพระเจา (Norman, 1918, pp. 358-381; Stumpf, 1975, pp. 304-308; Kleingeld, 1999, pp. 62-76) Kant คอนขางไดรบการยกยองในฐานะนกปรชญาทพยายามลบจดดอยของทงประสบการณนยม ทมกอางวาความรทกอยางเกดขนจากผสสะ และเหตผลนยมทใหน าหนกไปทวธการแบบนรนยมากเกนไป เปนตน ความนาสนใจตอ Kant กคอวธการแสวงหาความรแบบ Kant ไมเปนทงแบบเหตผลนยมและประสบการณนยมโดยตรง แตยอมรบวาในเบองตนเราตองใชผสสะเปนเบองตนในการไดมาซงความร และแนนอนวาในทศนะของ Kant ไมใชความรทงหมดมาจากประสบการณ วธการจะไดความรมาตอง ม 2 สวนประกอบกน คอ ประสบการณและการคดหาเหตผล ขาดอยางใดอยางหนงไมไดไมแยกจากกน ดงค ากลาวของเขา “ความคดทไมไดจากประสบการณนนวางเปลา และการรโดยไมมความเขาใจนนกมดบอด” (Reese, 1980, p. 278) รปแบบท 6 ญาณวทยาของ Bergson มรายละเอยด ดงน Bergson เปนนกปรชญาทแสดงใหเหนถงทศนะ ญาณวทยาแบบ Intuitionism โดย Bergson ไดอธบายการรวา ม 2 แบบ ไดแก 1) การรแบบวเคราะห เปนการรจากภายนอก เปนผลสบเนอง จากวธการสงเกตสงทอยรอบ ๆ ตวเราตอสงทถกร เปนการรแบบทวทยาศาสตรนยมใช กลาวคอ แบงแยกความจรงหรอขอมลออกเปนสวน ๆ ใชการวเคราะหดวยเหตผลและปญญาในการอธบายปรากฏการณ 2) การรเอง (Intuition) เปนการรจากภายใน เปนวธการทผรเอาตวเองเขาไปอยในสงทถกร เปนการรอยนอกเหนอเหตผลเปนอสระกบตวเองไมขนแกสงใด อาจเรยกวา อชฌตตกญาณ หรอการรแจงกได เปนการเขาใจในธรรมชาตโดยไมตองอาศยประสบการณมากอน มความสมบรณ ในตวเอง (Taritmoy, 2005, pp. 4-10; Coleman, 2008, pp. 8-15) รปแบบท 7 ญาณวทยาของกลมหลงสมยใหม กลมหลงสมยใหม หรอทเรยกวา Post Modernism กลมนมเจตคตรวมกน ไดแก การไมเชอถอในวธการของสมยใหม ทใชวธการแสวงหาความรทางวทยาศาสตรและแยกความจรงออกเปนสวน ๆ การตอตานแนวคดอภปรชญา รวมไปถงการตอตานสรางกฎระเบยบทตายตวของกลมสมยใหม และแนนอนวากลมนลวนปฏเสธความเชอในพระเจาทงสน นกคดในกลมนทโดดเดน อาท Nietzsche Nietzsche (1966) อธบายวา แทจรงแลวความจรงขนสงสดนนไมม สงทเรยกวาความจรงนนโดยแทจรงแลวกเพยงสงทมนษยคดเอาเองผานภาษา เปนตน ดงนนโดยแทจรงแลวมนษยอาจตอง

23

อยอยางไรความหมาย จงตองแทนทดวยการแสวงหาอ านาจเปนเครองมอ ทงนสงเกตไดวา Nietzsche ยงสนบสนนใหมนษยท าตวเทยมพระเจาหรอเหนอกวาพระองคดวยซ า เพราะเจตจ านงแทจรงของมนษยกคอ ตองการอ านาจ ความรกลายเปนเรองของวธการใหไดมาซงอ านาจ โดยงานเขยนทแสดงใหเหนถงความทะเยอทะยานของมนษยในการตองการอ านาจ อาท Thus Spoke of Zarathustra (1883-1891) ทงน เขายนยนวา “พระเจาตายแลว” และบรรดาศลธรรมทงปวงมนษย ตางสรางขนเองเนองจากความออนแอของตวเองเพอบงคบผอน (Nietzsche, 2010) ทงนอาจพจารณาไดวาแนวคดของกลมน อยาง Nietzsche ไมเชอในความสมบรณแบบ เพราะความสมบรณแบบอาจไมมแตแรกกได วธการของนกคดกลมนจงอยทการตความ และเลนกบสญญะวทยาเสยสน เชน จากนกคดอยาง Saussure อยางไรกตาม นกคดคนส าคญของกลมนทสามารถอธบายถงวธญาณวทยาของหลงสมยใหมไดอยางนาสนใจ ไดแก Derrida และ Foucault Derrida พฒนาแนวคดทตอมากลายเปนฐานส าคญของกลมหลงสมยใหม ไดแก แนวคดการรอสราง (Deconstruction) ซงการรอสรางนนม 2 แบบ ไดแก การรอสรางตวบท (Text) และ การรอสรางระเบยบทางสงคม (Social order) โดยในสวนของญาณวทยาจะเนนไปทการรอสรางตวบท อนเปนการแสดงใหเหนถงการตความโดยเฉพาะในเรองของภาษาใหเหนความไมแนนอน มการลนไหลตลอดเวลา การเบยงเบนผนแปล เชน ค าหนง ๆ อาจมความหมายเปนอยางอนกนไดหากมการเหนพองกน สงตาง ๆ ลวนมภาษาเปนตวก ากบ ทจรงแลวความเปนจรง คอ ภาษา ไมมความจรงใดอยนอกเหนอเรองของภาษา ความเปนจรงตาง ๆ ถกประดษฐจากถอยค าทมนษยใช ดงนนจงตองใช การวพากษแบบถอนรากถอนโคนเพอรอถอนความรเกาใหความรอนแทนท (Slembrouck, 2003, pp. 1-5; Rasinski, 2011, pp. 10-13) สวน Foucault ใหทศนะวา ความร อ านาจ ความจรงลวนเปนเรองเดยวกน โดยไดรบอทธพลจาก Nietzsche ความจรงไมไดเปนสงทมอยแลว แตเปนสงทมนษยสรางขน ไมสามารถแยกความจรง ความรและอ านาจออกจากกนได เพราะโดยแทจรงแลว อ านาจเปนตวผลตความร และผลตความจรง การทจะพจารณาเรองเกยวกบความรตองพจารณาเรองอ านาจดวยเสมอ โดยอ านาจตามทศนะของ Foucault มคต 5 ประการ ไดแก 1) มการเคลอนยายเปลยนแปลงตลอดเวลา 2) โครงสรางทางอ านาจนนไมมแบบตายตว เพราะสมพนธกบความสมพนธอน ๆ อาท ความร 3) การครอบง าเชงอ านาจเปนผลสบเนองจากโครงขายอ านาจ อ านาจมอยทกแหงและซบซอน 4) ความสมพนธเชงอ านาจเกดขนโดยเจตนา ไมใชอตวสยแตมเปาหมาย และ 5) ทใดมอ านาจทนนตองมการขดกน อาท การตอตานอ านาจทพยายามแสดงความเหนอกวา(Foucault, 1990, pp. 93-96; Rasinski, 2011, pp. 17-21)

24

สงเกตไดวา แนวคดหลงสมยใหม จดอยประเภท Critical Theory เนนการวพากษจดบกพรองของส านกตาง ๆ แตกมไดเสนออะไรใหม ๆ ทเปนไปไดนก อาท แมจะโจมตวาแนวคดของสมยใหมนนไมด เรองศลธรรมจรรยาเปนสงทอปโลกนขนมาโดยมนษย ค าถามกลบมาคอ แลวสงนยงจ าเปนตอสงคมไหม หรอวาในชวตนขอเพยงมอ านาจ ตามความคดของ Nietzsche กสามารถบนดาลสงตาง ๆ ใหตามประสงคของตนเองได สงนท าใหเปาหมาย และคณคาความเปนมนษยถกเลอนไป ขณะเดยวกนการบอกวาแนวคดสมยโบราณ และสมยใหมใชไมไดเกอบทงหมดโดยเฉพาะอภปรชญานน แมอาจเปนความคดทถกตองและความจรงส าหรบกลมน แตเปนความคดทสงคมสวนใหญไมตองการ เพราะการมชวตทด การมศลธรรมจรรยา ตลอดจนความยตธรรม เพอความเรยบรอยในสงคมเปนสงทสงคมใด ๆ กตองการไมใชหรอ กลาวโดยสรป การแสวงหาความร หรอญาณวทยาสามารถจดกลมใหญ ๆ ไดประมาณ 4 ประเภท คอ 1) นรนย 2) อปนย 3) วธการทางวทยาศาสตร และ 4) การรดวยตนเอง ซงในยคปจจบน ดเหมอนวาวธการทางวทยาศาสตรจะเปนทนยมมากกวาวธอน ๆ เพราะมระเบยบแบบแผน และวธการวดทคอนขางชดเจนเชอถอได รวมไปถงความสามารถในการพสจนซ าแลวผลลพธเหมอนเดมได ซงวธการแบบนรนยและอปนยท าแบบนไมได ขณะเดยวกนการรดวยตนเอง เปนความรเฉพาะสวนตวจงมอปสรรคในการถายทอดความร และการพสจนใหเหนถงความเปนจรง โดยวธการทง 4 รปแบบนเปนวธการแสวงหาความรของโลกตะวนตก ในโลกตะวนออกกมวธการแสวงหาความรหลายรปแบบเชนกน โดยวธการทไดรบความนยมมาก คอ การรดวยตนเอง โดยเฉพาะญาณวทยาแนวพทธ ผานการเจรญสมถวปสสนากรรมฐาน แตมสวนทตางกนในรายละเอยดระหวางญาณวทยาแนวพทธกบการรดวยตนเองของ Bergson อย กลาวคอ Bergson ยงจ ากดการประจกษดวยตนเองเฉพาะการไตรตรอง และการคดเทานน ในพทธศาสนาเรยกวา จนตามยปญญา หรอปญญาจากการคด ยงไมใช ภาวนามยปญญา คอ ปญญาจากการภาวนาเจรญกรรมฐาน ซงมความละเอยดในการปฏบตกวามาก อยางไรกตามแมวธการแสวงหาความรทางวทยาศาสตรจะไดรบการยอมรบวาเปนญาณวทยาทดเมอเปรยบเทยบกบญาณวทยารปแบบอน ๆ แตกมขอจ ากดเชนกน โดยเรวต แสงสรยงค (2552, หนา 10) ไดท าการอธบายวา จดออนของปฏฐานนยม ม 5 ประการ ไดแก 1) ถกจ ากดขอบเขตใหศกษาเฉพาะเรองทมาจากประสบการณ สงนอกเหนอกายภาพไมสามารถอธบายได เชน โครงสรางทางสงคม 2) ยอมรบเฉพาะความเชอทตนเชอถอ ไมยอมรบสงทไมสามารถสงเกตได 3) การศกษาอยภายใตเงอนไขเวลา ไมเหมาะไปอางองปรากฏการณอน ๆ อนตางสถานทและเวลา 4) บอกไดแตเพยงวาปรากฏการณมความสมพนธอยางไร แตไมสามารถบอกไดวาท าไม และ

25

5) การสรางกฎทเกดจากความสมพนธแบบตายตว ท าใหงายตอการโตแยงและถกลบลางโดยขอมลใหมแมมรายละเอยดแตกตางกนเพยงเลกนอย ทงนจะเหนไดวา พฒนาการการศกษานบแตอดตนนเปนการศกษา ดวยญาณวทยาแบบตะวนตก ทพยายามจ ากดชดขององคความรตามเกณฑและการวดแบบวตถวสยเปนสวนใหญ โดยเฉพาะการศกษาทางวทยาศาสตรท าใหการศกษาและการท าความเขาใจโครงสรางทางสงคมผดเพยนไปยงขน ทเหนไดเดนชดทสด คอ แนวคด Postmodern ไดวจารณการศกษาวธการแสวงหาความรของสมยใหมไว ดงน “ขาพเจานยามหลงสมยใหมในฐานะไมเชอถอในเรองเลาหลก ความไมเชอถอนมไดเปนผลจากการศกษาแบบวทยาศาสตร แตคาดวาเกดจากการท าใหเรองเลาหลกชอบธรรมเปนทยอมรบ คอ ความลมเหลวของหลกอภปรชญา และการศกษาในมหาวทยาลย ท าใหเรองเลาอน ๆ ไดสญเสยหนาทของมนไป...” (Lyotard, 1984, p. 79) ดงนน การจ ากดวธการแสวงหาความรเฉพาะวธการทางวทยาศาสตร อาจท าให องคความรอน ๆ พรองไป เพราะยงมองคความรอน ๆ ทไมสามารถใชวธการทางวทยาศาสตรศกษาได เชน การศกษาเกยวกบจตวญญาณ จงจ าเปนตองมวธการศกษาอนเปนแบบแผนทเฉพาะ ซงการศกษาแบบน พทธศาสนาจะมองคความรทแตกตางกบวธการของตะวนตก ดงน

ญาณวทยาแนวพทธ จากการศกษา พบวา วธการแสวงหาความรในพระพทธศาสนาเปนความร ทเนน การปฏบตเพอหลดพนจากกเลส โดยในการปฏบตใหพนทกขนน พระพทธศาสนาจะมวธการ ไดแก การเจรญสมถวปสสนา ความหมายของความรในพระพทธศาสนา จากการศกษาพบวา มผนยามความรในทางพระพทธศาสนาแตกตางกนออกไป ดงน พทธทาสภกข (2534 ก, หนา 80) อธบายวา ความร เรยกวา วชชา กได ญาณกได ปญญากได ตามแตจะมงอะไรเปนหลก โดยเปนทสงเกตวา วชชาทกหมวด มการรอรยสจเปนตวส าคญเสมอ คอ อาสวกขยญาณ วศน อนทสระ (2534, หนา 44) อธบายวา ปญญา แปลวาความรทวไป แบงไดอกนยหนง คอ โลกยปญญา อนเปนปญญาทางโลก และโลกตรปญญาอนเปนปญญาทางธรรม เสฐยรพงษ วรรณปก (2547, หนา 53-54) อธบายวา ปญญา ม 2 ประการ คอ 1) ปญญาระดบโลกยะ หมายถง การศกษาของทางโลก เชน ประวตศาสตร ภมศาสตร เปนตน ความรเชนนถาใชไมเปนกจะสรางอตตา มานะ หรอทฐใหมากยงขนไป 2) ปญญาระดบโลกตระ หมายถง

26

ความรทท าใหลดกเลส ลดมาณะ ลดตณหาลง เพราะรแจมแจง เชน รปจจยมการพงพากนไมไดอาศยโดด ๆ ทกอยางเปน “อทปปจจยตา” พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 221) อธบายวา ญาณ หมายถง ความร บางเรยกวชชา อาท ความรจากการระลกชาตได ความรในการจตและอบตขนของสตวโลก และความรในการก าจดกเลสใหสนไป พระอาจารยสงบ มนสสนโต (2551, 9 มถนายน) อธบายวา ปญญาของทางโลกกบทางธรรมแตกตางกน โดยปญญาของทางโลก เปนปญญาทมเลหเหลยม เหนแกตว มกเอาเปรยบกนสวนปญญาทางธรรม เปนปญญาทใชในการช าระกเลส หรอ “ภาวนามยปญญา” กลาวโดยสรป ปญญาแบงออกเปน 2 ประเภทคอ ปญญาทเปนโลกยะ จะเปนความรทเกยวของกบทางโลกไมเปนไปเพอความหลดพนจากกเลส และปญญาทเปนโลกตระ คอ การหลดพนจากกเลส ซงวชชากด ความรกด ฌานกด หรอแมกระทงปญญา เปนความหมายทใชแทนกนไดอย แตเมอมงหมายถง “ภาวนามยปญญา” แลว จะมความหมายจ าเพาะลงใน ปญญาเพอความหลดพน โดยเฉพาะอาสวกขยญานหรอความรทท าใหกเลสสนไป เทานน ซงจะบรบรณไดกตอเมอมไตรสกขา หรอศล สมาธ และปญญา ในการเจรญสมาธ และปญญาใหเกดขนนน ศลเปนสวนทมความส าคญมาก ดงจะเหนไดจากพระอาจารยพธ ฐานโย (2544, หนา 33) อธบายวา ในการปฏบตธรรมตองมศล เมอกาย วาจาเปนศล ใจกจะเรมเปนศลไปดวย นกภาวนาทปฏบตไมคอยไดผล เพราะศลไมบรสทธ สมาธทมศลจะเปนหลกประกนความปลอดภย มจฉาสมาธเขามาแทรกไมได มแตจตสงบ ทงน ปญญายงสามารถจ าแนกไดเปน 3 ประเภท โดย พระจลนายก (สชาต อภชาโต) (2546, หนา 104-106); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 574) อธบายวา ปญญาม 3 ประเภท ไดแก 1) สตมยปญญา หมายถง ปญญาทไดจากการฟง การอาน 2) จนตามยปญญา หมายถง ปญญาทไดจากการฟงกดการอานกด มาท าการพจารณาตอดวยการใชเหตผล และ 3) ภาวนามยปญญา หมายถง ปญญาทเกดจากการปฏบตท าใหรแจงเหนจรง ซงภาวนามยปญญาน กคอ การเจรญสมถกรรมฐาน และวปสสนากรรมฐานนนเอง ในสวนของ ความรทเปนระดบการภาวนา เปนปญญาอยางสง และอยในไตรสกขา คอ ศล สมาธและปญญา ซงวธการทจะไดองคความรจนกระทงถงขนภาวนามยปญญานน จะมวธการปฏบตทเรยกวา “ปรยต ปฏบต และปฏเวธ” โดยพระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 496, หนา 504, หนา 541); พระอาจารยวชย กมมสทโธ (2553, 12 เมษายน); เขมรงสภกข (2557, หนา 10-13) อธบายวา ปรยต หมายถง การศกษาเลาเรยน เชน การจดจ าพทธวจนะ

27

สวนปฏบต หมายถง การปฏบตธรรม ไดแก การเจรญภาวนา มสมถกรรมฐาน และวปสสนากรรมฐาน และปฏเวธ หมายถง ผลจากการปฏบต คอ ไดบรรลมรรคและผล ความรภายใตการภาวนา จากการศกษาพบวา องคความรจากการภาวนามรายละเอยด ดงน พทธทาสภกข (2534, หนา 104) อธบายถง การภาวนา คอ การกระท าทางใจใหสงบบรสทธในขนสมาธ แลวกระท าตอจนกระทงเกดปญญารแจงในสงทงปวง เกดความบรสทธ ขนสงสดเพราะการหมดกเลส พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) (2540, หนา 3-4); พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2546, หนา 20) อธบายวา ภาวนาหากแปลภาษาไทยโดยปกต คอ เจรญ เชน สมถภาวนา แปลวาเจรญสมถ หรอสมาธภาวนา สวนวปสสนาภาวนา คอ เจรญวปสสนา ความหมายโดยรวมแลวแปลวา การท าใหเปนใหม โดยภาวนา 4 คอ 1) กายภาวนา หมายถง การพฒนาศกยภาพทางกาย 2) สลภาวนา หมายถง พฒนาความประพฤต การพฒนาความสมพนธทางสงคม 3) จตภาวนา หมายถง การเจรญจต และ 4) ปญญาภาวนา หมายถง การเจรญปญญาใหรแจง โดยความมงหมายของการวจยนคอ จตภาวนา และปญญาภาวนา สวนพระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2548, หนา 723) อธบายวา ภาวนา หมายถง การเจรญ การอบรม การท าใหมการท าใหเปนขน ดวยการฝกอบรมจต เชน การบ าเพญกรรมฐาน ซงการท าภาวนาสามารถจ าแนก 2 แบบใหญ ๆ ไดแก 1) สมถภาวนา คอ การอบรมจตใจใหสงบ หรอสมถกรรมฐานนนเอง เรยกวา จตภาวนากได 2) วปสสนาภาวนา คอ การอบรมปญญาใหเกดขน ไดแกการปฏบตวปสสนากรรมฐาน เรยกวา ปญญาภาวนากได ภาวนายงเปนบญอยางหนง เรยกวา ภาวนามยอกดวย คอ บญทมาจากการภาวนา พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 17) ยงใหทศนะเพมวา กรรมฐาน หมายถง ทตงแหงกรรม คองานของใจ เปนสงยดเหนยวจตใจไมใหฟงซาน ม 2 แบบ คอ 1) สมถกรรมฐาน คอ แบบมวตถประสงคใหจตใจสงบ 2) วปสสนากรรมฐาน แบบมวตถประสงคเพอใหเกดปญญาเหนแจงตามสภาวธรรมตาง ๆ ตามความจรง โดยรวมแลว การภาวนากบกรรมฐานกเปนเรองเดยวกนนนเอง กลาวโดยสรป การภาวนา หมายถง การกระท าใจใหบรสทธ มวธปฏบตอย 2 ประเภท คอ 1) จตภาวนา เปนการเจรญจต หรออาจเรยกวาสมถกรรมฐานกได และ 2) ปญญาภาวนา เปนการเจรญปญญาโดยมความมงหมายเพอก าจดกเลสอยางถาวร อาจเรยกวาวปสสนากได โดยการภาวนานน จะกอใหเกดสงทเรยกวา วชชา หมายถง ความรแจง ซงในพระพทธศาสนา จะเรยกวา วชชา 3 และวชชา 8 โดยมรายละเอยดดงน

28

พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 161); พทธทาสภกข (2534 ก, หนา 80-81); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 47); เขมรงสภกข (2559, หนา 23-24); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 100) ใหทศนะวา วชชา 3 คอความรแจง ความรวเศษ ไดแก 1) ปพเพนวาสานสตญาณ ระลกชาตได 2) จตปปาตญาณ มตาทพยและรการเกดและการตายของสตวโลกวาเกดจากเหตอะไร และ 3) อาสวกขยญาณ วชชาท าอาสวะกเลสใหสน จากกายใจ พทธทาสภกข (2534 ก, หนา 80-81); วศน อนทสระ (2537, หนา 85-86); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 47-48); เขมรงสภกข (2559, หนา 23-24); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 100) ใหทศนะวา วชชา วชชา 8 คอ ความรแจง ความรวเศษ ไดแก 1) วปสสนาญาณ คอ ญาณในวปสสนา 2) มโนมยทธ คอ ฤทธทางใจ 3) อทธวชา คอ แสดงฤทธตาง ๆ ได 4) ทพยโสต คอ หทพย 5) เจโตปรยญาณ คอ ก าหนดรใจผอน 6) ปพเพนวาสานสตญาณ คอ ระลกชาตได 7) ทพยจกขญาณ คอ ตาทพย และ 8) อาสวกขยญาณ คอ ความรทท าใหสนอาสวะ ทงน พทธทาสภกข (2534 ก, หนา 80) ตงขอสงเกตวา พระอรหนตทเปนสาวกของพระพทธเจา ไดบรรลวชชา 3 มไมนอย แตสวนมากมกไดแตวชชา 3 เสยมาก เพราะไมอาจเจรญสมาธใหบรบรณ ไดแก อรหนตสกขวปสสก สวน วศน อนทสระ (2537, หนา 86-87) อธบายวา วชชาทงหมด เวนแตอาสวกขยญาณเปนโลกยอภญญา ปถชนกมได โดยอาสวกขยญาณมไดเฉพาะพระอรหนต เทานน ความรอยางนบางทเรยก อภญญา หรอความรยง โดยผส าเรจตองมบารมมากโดยอาจบ าเพญมานบแตอดตชาต ซงทงหมดนเปนไปเพอมรรคและผลตลอดจนวมตต หรอความหลดพน เปนลกษณะของบคคลผทเรยกวา “ทกขไณยบคคล” พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 286) ใหทศนะวา ทกขไณยบคคล หรอพระอรยบคคล 8 นน ถาถงขนตอนใหญแลว จะเหลอเพยง 4 ซงสมพนธกบสงโยชน ดงน 1. พระเสขะ (ผยงตองศกษา) หรอ สอปาทเสสบคคล (ผยงมเชอคออปทานเหลออย) ไดแก พระโสดาบน หมายถง ผถงกระแสเขาสมรรคเดนทางถกตองตามอรยมรรค เปนผท าไดบรบรณในขนศล พอประมาณในสมาธ และพอประมาณทางปญญา ละสงโยชนได 3 ประการ คอ 1) สกกายทฏฐ 2) วจกจฉา และ 3) สลพตปรามาส พระสกทาคาม หมายถง ผกลบมาสโลกนอกครงเดยวกจะพนทกข เปนผบรบรณในศล พอประมาณในสมาธ และปญญา นอกจากละสงโยชน 3 ประการขางตนไดแลว ยงท า ราคะ โทสะและโมหะเบาบางลงอกดวย

29

พระอนาคาม หมายถง ผจะปรนพพานในทผดเกดขน ไมเวยนกลบมาอก เปนผบรบรณในศล บรบรณในสมาธ และพอประมาณในปญญา ละสงโยชนไดอก 2 ขอ คอ กามราคะ และปฏคะ 2. พระอเสขะ (ผไมตองศกษา) หรอ อนปาทเสสบคคล (ผไมมเชอคออปทานเหลออย) พระอรหนต ผควรแกทกษณา หรอผสนอาสวะ เปนผบรบรณใน ศล สมาธและปญญา ละสงโยชนไดทงหมด 10 ประการ สอดคลองกบทศนะของ พทธทาสภกข (2534 ข, หนา 107) สรปวา ศล สมาธและปญญา เรยกวา ไตรสกขา ทานมหลกใหญ คอ ผทท าไดเตมทในสวนของศลสกขา แตท าไดเพยงเอกเทศในสวนของสมาธสกขาและปญญาสกขา จดเปนพระโสดาบน ผทท าไดเตมทในศลสกขา แตไดเพยงเอกเทศในปญญาสกขา จดเปนพระสกทาคาม หรออนาคาม ผทท าไดเตมทง 3 บรบรณจดเปน พระอรหนต ซงในการปฏบตเพอทจะเปนพระอรหนตของทกขไณยบคคลนน จะมวธปฏบตทแตกตางกนออกไป เพราะพระอรหนตแตละประเภทตางมวชชา และคณวเศษตางกน ซงมรายละเอยด ดงน พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 293-297) ใหทศนะวา ประเภทแหง พระอรหนตสามารถจ าแนกได 2 ประเภท คอ 1) พระปญญาวมตต และ 2) พระอภโตภาควมตต สอดคลองกบพระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 919) ทอธบายวา วมตต คอ ความหลดพน ม 2 ประการ ไดแก 1) หลดพนดวยอ านาจแหงใจ หมายถง พระอรหนตผบ าเพญวปสสนาอนมสมถเปนพนฐานมากอน และ 2) หลดพนดวยอ านาจแหงปญญา หมายถง วมตตของ พระอรหนตทบ าเพญวปสสนาลวน ๆ ทงน ลกษณะของพระอรหนตยงสามารถจ าแนกอยางละเอยด ไดดงน 1. พระปญญาวมตต คอ ผหลดพนดวยปญญา ไดแกผบ าเพญวปสสนาโดยอาศยสมถ ไมเกนรปฌาน 4 ไมมความสามารถพเศษ เชน เขานโรธสมาบตไมได แสดงฤทธไมได เปนตน โดยสามารถจ าแนกไดอก 3 ประเภทไดแก 1) พระสกขวปสสก คอ ผเจรญวปสสนาลวน ไดสมาธระดบฌานตอเมอขณะแหงมรรค 2) พระปญญาวมต ผไดฌาน 4 คอ เปนผไดรปฌาน อยางนอย ขนใดขนหนงกอนคอยเจรญวปสสนาในภายหลง และ 3) ปฏสมภทปปตตะ คอ ผบรรลปฏสมภทา ไดปญญาแตกฉาน 4 ประการ ไดแก 1) อตถปฏสมภทา คอ ปญญาแตกฉานในอรรถ แจงในความหมาย 2) ธมปฏสมภทา คอ ปญญาแตกฉานในธรรม แจงเจนในหลก 3) นรตตปฏสมภทา คอ แตกฉานในนรกต แจงเจนในภาษา และ 4) ปฏภาณปฏปทา คอ แตกฉานในปฏภาณ 2. พระอภโตภาควมต คอ ผหลดพนทง 2 สวน คอ หลดพนจากรปกายดวยอรปสมาบต และหลดพนจากนามกายดวยอรยมรรค ในบางครงอาจเรยกพระเจโตวมตตซงเปนการเรยก โดยปรยาย พระอภโตภาควมตตจะขมกเลสไดดวยอ านาจแหงฌาน และตดกเลสดวยปญญา

30

ทงน สามารถจ าแนกได 4 ประเภท ดงน 1) พระอภโตภาควมมตต คอ พระอรหนตผไดสมถถง อรปฌานอยางนอยหนงขน แตไมไดโลกยอภญญา 2) พระเตวชชะ คอ พระอรหนตผไดวชชา 3) พระฉฬภญญะ คอ พระอรหนตผได อภญญา 6 (วชชา 8) และ 4) พระปฏสมภทปปตะ หมายถง ผลปฏสมภทา 4 อยางดงทกลาวแลวในสวนของพระสกขวปสสก โดยพระอรหนตองคใดเปนทงพระฉฬภญญะและปฏสมภทปปตตะ คอ พระอรหนตผทรงคณวเศษสงสด ส าหรบ วธปฏบตเพอบรรลมรรคผลทจะเปนพระปญญาวมตต หรอพระอภโตภาควมตตนน พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 326-329) ใหทศนะวา การปฏบตเพอบรรลมรรคผลม 4 วธ เปนแบบฉบบทพระอานนทแสดงไว มรายละเอยด ดงน 1. สมถปพพงคมวปสสนา คอ วปสสนาโดยมการเจรญสมถน าหนา โดยวธนคอ เบองแรกจตไมฟงซานมอารมณเดยว มญาณ มความปราโมทย เปนตน ดวยอ านาจแหงปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ดวยอ านาจจากอรปฌาน คอ อากาสานญจายตนสมาบต วญญานญจายตนสมาบต อากญจญญายตนสมาบต เนวสญญานาสญญายตนสมาบต ซงเปนผลมาจาก กสณ 10 อนสสต 10 อสภ 10 หรอวธปฏบตเกยวกบอานาปานสต 32 ประการ เปนตน เกดปญญามองเหนธรรมในสมาธ ตามหลกไตรลกษณ โดยตอง “ท าสมถ คอ สมาธใหเกดขนกอนจะเปนอปจารสมาธ หรออปปนาสมาธกได จากนนจงพจารณาสมาธนนกบธรรมอน ๆ จนอรยมรรคเกดขน” 2. วปสสนาปพพงคมสมถ คอ สมถมวปสสนาน าหนา คอ ใชวปสสนาพจารณาเหน สงตาม ๆ วา ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา จตเกดความปลอยวางจนอารมณเปนหนงเดยว โดยพอวปสสนาเตมเปยมจตจะเกดภาวะอารมณเดยวเปนสมาธขน ทงนเปนขอสงเกตวา ไมวาจะเจรญ สมถน าหนา หรอวปสสนาน าหนา เมออรยมรรคเกดขน ทงสมถและวปสสนาจะเกดขนพรอมกน คเสมอไป 3. ยคนทธสมถวปสสนา คอ เจรญวปสสนาและสมถคกน โดยขยายความไดวา มใชหมายความวาท า 2 อยางพรอมกนในทเดยว ค าวาคกน คอ เขาสมาบตถงไหน กพจารณาสงขารถงนน ครนพจารณาสงขารแลวจงเขาทตยฌาน ออกจากทตยฌานแลวพจารณาสงขารอก ครนพจารณาแลวเขาตตยฌานเรอย ๆ จนถงเนวสญญานาสญญายตนะแลวกพจารณาสงขารอก ผเปนตวอยาง ไดแก พระสารบตร ซงเจรญสมถควปสสนาตงแตปฐมฌานจนบรรลมรรคผล 4. ธมมทธจจวคคหตมานส คอ วธปฏบตเมอจตถกชกใหเขวดวยธรรมรจน คอ ความฟงซานแหงธรรม หรอตนธรรม (ความเขาใจผดทยดเอาผลทประสบในระหวางวาเปนมรรคผลนพพาน) กลาวคอ เมอผปฏบตก าลงมนสการขนธ 5 อยางใดอยางหนงดวย ไตรลกษณ เกดโอภาส ญาณ ปต เปนตน ผปฏบตนกวาโอภาสเปนตนธรรม โดยเขาใจวาเปนมรรคผลเขวไป

31

เพราะอทธจจะ ไมรตามความเปนจรง แตเมอเวลาเหมาะสมจตสงบแนวแนขน เปนสมาธ เกดมรรค จากนนจงก าหนดปญญารเทาทนฐานะทง 10 มโอภาส เปนตน กลาวโดยสรป ทง 4 วธนเมอพจารณาดแลวจะเหนวาม 2 วธส าคญ คอ 1) สมถน าหนา และ 2) วปสสนาน าหนา สวนวธท 3 และ 4 นนมาขยายในรายละเอยดเพมเตมเทานน กลายเปนแบบแผนในการปฏบตตอมาทเรยกวา สมถยานกและวปสสนายานก มรายละเอยด ดงน พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 333) ใหทศนะวา สมถยานก คอ ผมสมถ เปนยาน หมายถง ผเจรญสมถมากอนและมาเจรญวปสสนาในภายหลง สวนวปสสนายานก คอ ผมวปสสนาเปนยาน โดยอาจเจรญวปสสนาโดยไมเคยเจรญสมาธมากอนเลย แตเมอเจรญวปสสนาคอปญญาอยางถกทาง จตเกดสงบลงเกดสมาธขนมาเอง ในขนแรกอาจเกดเปนขณกสมาธ ซงเปนวปสสนาอยางนอยทสดใหวปสสนาเดนไปได เมอเจรญวปสสนาไปเรอย ๆ สมาธพลอยไดรบ การอบรมไปดวย ขนตอไปอาจใชอปจารสมาธกได จนในทสดเมอบรรลมรรคผลกจะเปนอปปนาสมาธ โดยไดอยางนอยระดบปฐมฌานหรอฌาน 1 ทงน พระสมถยานกเมอส าเรจเปนพระอรหนตแลวอาจจ าแนกได 2 ประเภท คอ 1) พระอภโตภาควมตต และ 2) พระปญญาวมตต โดยทานทไดสมาบตเพยงรปฌาน คอไมเกนฌาน 4 เปนพระปญญาวมตต ทานทไดอรปฌานขนใดขนหนงจงเรยก พระอภโตภาควมตต สวนพระวปสสนายานก มเฉพาะพระปญญาวมตตเทานน อยางไรกตาม เสฐยรพงษ วรรณปก (2547, หนา 23) อธบายวา ไมมการตรสรใด หรอ การบรรลใดทไมไดผานสมถ ตองมสมาธอยางนอย “ขณกสมาธ” จงเขาสวปสสนาได วปสสนาลวนไมม โดยในทางหลกวชานนพระอรหนตประเภทสกขวปสสก หรอพระอรหนตผบรรลธรรมโดยผานวปสสนาเทานน ความจรงไมเทานน เพราะวากอนจะถงวปสสนาตองผานสมถกอนอยแลว จะเหนไดวามทศนะทตางกนในการบรรลมรรคผล ของพระสกขวปสสก ระหวาง พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) และ เสฐยรพงษ วรรณปก ในเรองการบรรลมรรคผลของพระสกขวปสสก ซงพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 333) ใหทศนะวา การเจรญวปสสนาลวนไดสมาธระดบฌานตอเมอขณะแหงมรรค สวนเสฐยรพงษ วรรณปก มองวาพระสกขวปสสกเปนผเจรญวปสสนาลวน ใชเพยงขณกสมาธในการชวยเจรญปญญา เทานน กลาวโดยสรป องคความรภายใตการภาวนาจะเกดได ตองมศล สมาธและปญญาบรบรณ โดยการภาวนาประกอบไปดวย 2 สวน คอ สมถกรรมฐาน และวปสสนากรรมฐาน หากกลาว โดยยอแลวมวธการภาวนาอย 2 วธ คอ สมถปพงคมวปสสนา และวปสสนาปพพงคมสมถ โดยพระอรหนตสามารถจดเปนประเภทใหญ ๆ ได 2 ประเภท คอ พระปญญาวมตต ทเนนการเจรญปญญาน าหนาสมถ และพระอภโตภาควมตตทเปนผเจรญสมาธจนไดอรปฌานกอน

32

จงมาท าการเจรญปญญาในภายหลง ส าหรบประเดนทวา พระอรหนตประเภทสกขวปสสก ตองไดฌาน 1 (ปฐมฌาน) ขนไป หรอเพยงขณกสมาธ เทานน จงเจรญวปสสนาจนกระทงบรรลมรรคผลไดยงเปนขอถกเถยงอย ซงผวจยจะน าประเดนนไปท าการอภปรายตอไป สวนประเดนทวา พระปญญาวมตตสามารถเจรญสมาธ เพอพฒนาวชชาของตนใหสงขนไปอกจะท าไดหรอไมนน พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 341) ใหทศนะวา ตามมตอรรถกถาแลว พระอรหนตทบรรลมรรคผลแลว หากเจรญสมถตอใหไดฌานสมาบตสงยง ๆ ขนไปได เพราะมภาวะจตทชวยใหสมาธประณตยงกวากอน เพยงแตวาพระอรหนตมกไมขวนขวายทจะท าอภญญาตอเนองจากไมปรารถนาคณวเศษเพอประโยชนแกตนเอง ประกอบกบพระอรหนตยอม น าเวลาทจะเพญสมาบตไปสงสอนประชาชนดกวาจะมาวนวายกบอภญญา สมถกรรมฐาน ในการเจรญกรรมฐานนน สมถกรรมฐาน หรอการท าสมาธนนมความส าคญอยางมาก ในฐานะทจะเปนบาทตอไปสการเจรญวปสสนา ซงจากการศกษาพบวา มผใหความหมายและวธการปฏบต ดงน พทธทาสภกข (2534 ข, หนา 106) อธบายวา สมาธ หมายถง ความตงมนการก าหนดจตใจไมใหไหวตามอารมณตาง ๆ ใหคงความสงบดวยวธก าหนดอารมณเขาไปโดยเฉพาะ หรอแมในทสดจตมนคงแนวแน ไมมอะไรแทรกแซง ทเปนโดยตรง ไดแก การเจรญฌาน ทง 4 หรอ ทเรยกวาสมมาสมาธทเปนโดยออม คอ ความเพยรหรอการร าลกทเรยกวา สมมาวายามะและสมมาสตซงลวนเปนองคแหงมรรค กลาวโดยสรป สมาธ คอ การเจรญความสงบ หรอสมถภาวนานนเอง วศน อนทสระ (2537, หนา 8-9) อธบายวา สมถกรรมฐาน คอ วธท าใจใหสงบ ม 40 วธ ความสงบเรยกสมาธ สวนวธการ เรยก สมถ เชน การภาวนาพทโธ เมอจตสงบแลวจงเปนสมาธ โดยรวมหมายถง อบายทท าใหจตใจสงบโดยคมกเลสไวขณะหนง แตละไมได พระอาจารยพธ ฐานโย (2544, หนา 9-11) ใหทศนะวา การฝกสมาธมเพอใหจตสตสงบนง และท าใหเกดสตสมปชญญะรเทาทนเหตการณนน ๆ หรอแมกระทงสงมหศจรรยตาง ๆ เชน การรอดต การรอนาคต โดยมวธการ คอ ท าจตใหมอารมณสงร สตใหมสงระลก จตมสตตลอดเวลา พระจลนายก (สชาต อภชาโต) (2550, หนา 16) ใหทศนะวา กอนทจะพจารณาจตใจใหเปนกลางตองอาศยการเจรญสมถภาวนากอนในเบองตนจงตองพยายามรวมจตใหเปนสมาธกอน ใหเปนเอกคตารมณจตรวมลงเปนหนง เหลอสกแตวารเทานน โดยตองอาศยสตเปนเครองมอคอยประคบประคอง

33

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 1001) อธบายวา สมถกรรมฐาน คอ อบายสงบใจ ไดแก การปฏบตธรรมดวยการบรกรรม บ าเพญโดยใชจตเปนหลกไมเกยวกบการใชปญญา มงระงบนวรณ เปนกรรมฐานทคกบวปสสนากรรมฐาน กลาวโดยสรป สมถกรรมฐาน คอ วธการ 40 วธ ทเปนอบายท าใหจตสงบ ซงการเจรญสมาธโดยตรง คอ การเจรญสมาธใหถงระดบของ ฌาน โดยพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2546, หนา 65) ใหทศนะวา “สมมาสมาธ ตงจตมนชอบ ไดแก การมสมาธทเจรญขนตามหลก ฌาน 4” ส าหรบประเดนทวาเหตใดสมาธจงมความส าคญตอการเจรญกรรมฐานนนกดวยเหต ปจจย ดงน พทธทาสภกข (2501, หนา 65-67) อธบายวา วปสสนาธระตองกนความรวมหมด ทงสมถภาวนาและวปสสนาภาวนา คอหมายถงทงสมาธและปญญานนเอง ยงไปกวานนยงรวมเอาศลซงไมใชตวภาวนาเขาไปดวยในฐานะบรวารเปนบาทของสมาธ เพอจะใหเขาใจวปสสนา ดงนน ศลกบสมาธเปนทตงอาศยของวปสสนา เพราะวปสสนาหมายถงการรแจงเหนจรงจะเกดไดเมอมจตทปราโมทย ไมเศราหมอง กลาวคอ เมอศลบรสทธจะมความปราโมทย ดงนน จงตองมศลเปนบาทกอน พระอาจารยพธ ฐานโย (2544, หนา 51) อธบายวา ถาสมาธหรอสมถกรรมฐานไมเกดขน จะไมสามารถเจรญวปสสนากรรมฐานได เพราะวปสสนามมลฐานจากสมถ ถาสมถยงไมเกดขน จะไดเพยงแคการนกคดเองเพยงเทานน พระจลนายก (สชาต อภชาโต) (2550, หนา 70-71) ใหทศนะวา การตดตณหาม 2 วธ คอ 1) สมาธ ซงจะดบไดในชวงสน ๆ หากมความอยากเกดขน กจะรอนวบขนมา สมาธจงดบไดเพยงชวคราว เทานน และ 2) วปสสนา หรอปญญาทจะสามารถดบไดอยางถาวร ถาใชปญญาพจารณาเรอย ๆ ความรจะตดอยกบใจ เมอความรทไดพจารณาขนมาความอยากกดบไป ในทสดความอยากกจะไมโผลขนมาอก พระอาจารยสงบ มนสสนโต (2551, หนา 4-5) อธบายวา ความสงบเมอเกดขนบอย ๆ จะกลายเปนสมาธ โดยลกษณะของจตจะดอตามกเลส จงจ าเปนตองมศลใหกายสงบกอน เมอสงบแลวจตจงสงบไดดวยการเจรญสมาธ กลาวโดยสรป สมาธมความส าคญเปนอยางมากตอการเจรญวปสสนา ทงน รากฐานของสมาธมาจากการเจรญสตอยบอย ๆ นนเอง โดยศลและสมาธจะมฐานะเปนบรวารของวปสสนา ซงพทธทาสภกข (2501, หนา 61) ไดสรปวา ปญญากบสมาธจะเกยวของกนตลอดไป โดยตองมสมาธจงจะมปญญา ตองมปญญาจงจะมสมาธ ขอนเพราะ ในการทจะท าใหเกดสมาธยงไปกวาสมาธตามธรรมชาตนน มนตองอาศยอาการตาง ๆ ของจตวาจะบงคบอยางไรจงเปนสมาธได ฉะนน ผมปญญาจงสามารถมสมาธมากขนไดตามล าดบเมอสมาธมากขน ปญญากยงมก าลงมากขนดวยมน

34

สงเสรมซงกนและกน สอดคลองกบทศนะของพระอาจารยสงบ มนสสนโต (2551, หนา 13) อธบายวา “ถาไมมสมถมนยกขนวปสสนาไมได มนเปนโลกยะ การยกขนวปสสนาเปนโลกตระ” จะเหนไดวา สมถตองอยกบวปสสนาเสมอมความเกยวของกนมาก เพราะหากไมมสมถ จะไมสามารถเจรญปญญาจนบรรลมรรคผลไดเลย ทงน พทธทาสภกข (2517, หนา 87-88) ยงใหทศนะอกวา สมาธในพระพทธศาสนาตองมองคประกอบ 3 ประการ ไดแก 1) จตบรสทธสะอาดด คอ ไมมอะไรเจอ สะอาดบรสทธ 2) จตมนคง ตงมนด 3) จตวองไวในหนาทอยางทสด ตองมทง 3 องคประกอบนจงจะเรยกวามก าลง อยางไรกตาม การเจรญสมาธยงมสภาพปญหาอย อาท พระจลนายก (สชาต อภชาโต) (2550, หนา 121-122) ใหทศนะวา หากภาวนาไดเปนสมาธแลว อาจตดในสมาธ ไมอยากพจารณาเรองนนเรองน คดแลวฟงซาน ไมสงบปญญากจะไมเกด โดยทาน ศล ภาวนาเปนสงทสนบสนนกน เมอท าทานแลวกควรกาวสศล โดยศล 8 จะชวยใหภาวนาไดดกวาศล 5 เมอไดความสงบแลว จงเจรญปญญา พจารณาไตรลกษณ ขนธ 5 พจารณา รป เวทนา สงขาร วญญาณ ใหเหนวาเปนสภาวธรรมอยางหนง ซงหมายความวาการตดสขจากสมาธมากเกนไปกยากทจะท าใหสามารถเจรญวปสสนาตอไปไดนนเอง สวนสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (2536, หนา 30-32) อธบายวา แมผปฏบตจนไดญาณสามารถแสดงฤทธได ถาไดสมาธเพยงเทานกยงไมนบวาเปน มรรคสจจะ หรอสภาพทแทจรงของมรรค อนเปนทางปฏบตเพอใหเกดความหลดพนในพทธศาสนา ในพทธศาสนานนสมมาสมาธ หรอสมาธทเปนไปเพอความหลดพน คอ สมาธทท าใหเกดปญญา เกดศล และเกอกลกบมรรคอน ๆ มสมมาทฎฐ หรอ ความเหนชอบ เปนตน กลาวโดยสรป หากสมาธแมจะเจรญไดถงอรปฌาน จนสามารถแสดงฤทธตาง ๆได หรอเกดสขมากมายจากสมาธกตาม แตหากไมมการเจรญสมาธเพอเปนบาทในการเจรญวปสสนาตอ กไมมประโยชน เพราะยงไมเปนไปเพอความหลดพน ไมเปนสมมาสมาธทจะเกอกลกบมรรคอน ๆ ในบางครงกเกดความเขาใจผดวา “ตองนงสมาธเทานน” จงเกดสมาธซงความเหนเชนนนไมถกตอง โดย พระอาจารยพธ ฐานโย (2544, หนา 65) ใหทศนะวา สมาธเปนกรยาของจต เมอนงอยเรยกวา สมาธในทานง เมอยนอย เรยกวาสมาธในทายน เมอเดนเรยกวา ปฏบตเดนจงกรม ยน เดน นง และนอนเปนแตเพยงการเปลยนอรยาบถมใหรางกายสวนใดสวนหนงทรมานเกนไป สมาธจงไมใชแตเพยงการนงหากดมท า พด คดแตมสตรตวตลอดเวลา กปฏบตสมาธได โดยสรป สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (2536, หนา 23) ทรงสรปถงการเจรญสมถกรรมฐานวา หากปฏบตกรรมฐานอยเนอง ๆ ใจกจะตงมนสงบได

35

ชวขณะหนง ในชวขณะนนหากท าไปเนอง ๆกจะตงมนดขน แตยงไมแนบแนน และหากปฏบตตอไปอกจะสงผลใหเกด ฌาน มปฐมฌาน เปนตน ซงจะน าไปสการเจรญวปสสนากรรมฐานในทสด ทงน ระดบของสมาธ อาจท าการจ าแนกออกได 3 ระดบ คอ 1) ขณกสมาธ 2) อปจารสมาธ และ 3) อปปนาสมาธ มรายละเอยด ดงน (พระมหาวระ ถาวโร) (ม.ป.ป., หนา 36-39); คณ โทขนธ (2548, หนา 12-13); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 70); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 8) ระดบสมาธ 1. ขณกสมาธ คอ สมาธเพยงเลกนอย ตงอยชวขณะหนงไมนานนกกมอารมณอนเขามาสอดแทรกมาท าใหจตคดอานไปตามกระแสนน 2. อปจารสมาธ คอ สมาธทยาวขนกวาขณกสมาธ จตมอารมณตงมนในระดบพอด ๆ แตยงไมเปนฌาน อปจารสมาธนยงถอเปนสมาธขนต าเบองตนแตกมความส าคญมากส าหรบนกเจรญกรรมฐานเพราะเปนกรรมฐานทท าใหสงบจากนวรณ 5 เชน ความพยาบาท ความพอใจในกาม ความงวง ความฟงซาน และความสงสย เปนตน โดย อปจารสมาธ จะมลกษณะส าคญ อก 4 อยาง ดงน 1) วตก คอ ความก าหนดจตนกคดองคภาวนาหรอก าหนดรปกสณ จตก าหนด อยได ไมคลาดเคลอน ในเวลานานพอสมควร 2) วจาร คอ การใครครวญในรป เชน กสณนมต ทจตถอเอาเปนนมตทก าหนด มอาการ เคลอนไหวหรอคงท มสสนวรรณะเปนอยางไร เลกหรอใหญ สงหรอต า จตก าหนดรไวได เชน ก าหนดรเสมอ ถาก าหนดลมหายใจ กก าหนดรวา หายใจเขาออกยาวหรอสน เบาหรอแรง รอยตลอดเวลา 3) ปต คอ ความปลาบปลมเอบอมใจ มจตใจชมชนเบกบาน ไมอมไมเบอในการเจรญภาวนา อารมณผองใส หลบตาภาวนานนไมมดเหมอนเดม มความสวางปรากฏคลายใครน าแสงสวางมาวางไวใกล ๆ บางคราวกเหนภาพและแสงสปรากฏเปนครงคราว แตปรากฏอยไมนานกหายไป อาการของปตมหาอยางคอ 1) มการขนลกขนชน ทานเรยกวาขนพองสยองเกลา 2) มน าตาไหลจากตาโดยไมมอะไรไปท าใหตาระคายเคอง 3) รางกายโยกโคลง คลายเรอกระทบคลน 4) รางกายลอยขนเหนอพนทนง บางรายลอยไปไดไกล ๆ และลอยสงมาก และ 5) อาการกายซซา คลายรางกายโปรง และใหญโตสงขนอยางผดปกต อาการทงหาอยางน แมอยางใดอยางหนง เปนอาการของปต บางรายตวหมนเหมอนลกขางแตจตใจ กเปนสมาธแนบแนนไมหว นไหว 4) สข ความสขชนบาน เปนความสขทละเอยดออน ไมเคยปรากฏการณมากอน เลยในชวต จะนงสมาธนานแสนนานกไมรสกปวดเมอย อาการปวดเมอยจะมกตอเมอคลายสมาธแลว

36

สวนจตใจมความสขส าราญตลอดเวลา สมาธกตงมนมากขน อารมณวตก คอ การก าหนดภาวนา กภาวนาไดตลอดเวลา การก าหนดรความภาวนาวาจะถกตองครบถวนหรอไม เปนตน อาการทงหมดน คอ อปจารสมาธ หรอเรยกวา อปจารฌาน คอเฉยด ๆ จะถงปฐมฌานอยแลว หางปฐมฌาน เพยงเสนยาแดงผา 32 เทานนเอง 3. อปปนาสมาธ (ฌาน) คอ สมาธทตงมน เปนจตทเขาสระดบฌาน ม 8 ระดบ (พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 218)) ทงนในสวนของ อปปนาสมาธ จะม 8 ระดบ แบงเปน รปฌาน 4 และอรปฌาน 4 มรายละเอยด ดงน (พระมหาวระ ถาวโร) (ม.ป.ป., หนา 39-48); พทธทาสภกข (2533, หนา 147-150); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 68-70); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 10-11)) รปฌาน คอการเพงรปเปนอารมณ 1. ปฐมฌาน มอาการของจต 5 อยางคอ 1) วตก คอ จตก าหนดนกคด โดยก าหนดรลมหายใจเขาออก วาหายใจเขาหรอออก ถาใชค าภาวนา กรวาเราภาวนาอย คอภาวนาไวมใหขาดสาย เชน ถาเพงกสณ กก าหนดจบภาพ กสณอยตลอดเวลา 2) วจาร คอมความรสกไตรตรองถงค าภาวนาหรอบรกรรมนนอย เชน ถาก าหนดลมหายใจ กใครครวญก าหนดรไวเสมอวา เราหายใจเขาหรอหายใจออก หายใจเขาออกยาวหรอสน หายใจเบา หรอแรง ในวสทธมรรคทานใหรก าหนด ลมสามฐาน คอ หายใจเขาลมกระทบจมก กระทบอก กระทบศนยเหนอสะดอนดหนอย หายใจออกลมกระทบศนย กระทบอก กระทบจมกหรอรมฝปาก ถาภาวนากก าหนดรไวเสมอวาเราภาวนาถกตองครบถวนหรอไมประการใด ถาเพงภาพกสณ กก าหนดหมายภาพกสณวา เราเพงกสณอะไร มสสน วรรณะเปนอยางไร ภาพกสณเคลอนหรอคงสภาพ สของกสณเปลยนแปลงไปหรอคงเดม ภาพทเหนอยนนเปนภาพกสณทเราตองการ หรอภาพหลอนสอดแทรกเขามา ภาพกสณเลกหรอใหญ สงหรอต า ดงน เปนตน 3) ปต คอมความชมชนปลาบปลมใจ 4) สข คอมความอมใจ มความสขเกดขนจากสภาวะนน 5) เอกคคตา มอารมณจตเปนหนงเดยวคอจดจออยกบอารมณจตทเปนสมาธนน ไมมอยางอนเขามาสอดแทรกจตมลกษณะของความละเอยดเปนเบองตนมค าภาวนา และการไตรตรองค าภาวนานนอยตลอดเวลา ขณะเดยวกนกมความชมชนปลาบปลมใจ มความสข มอารมณจดจอเปนหนงเดยว ตงมนอยในองคทง 4 ประการนน ไมคลาดเคลอน

37

2. ทตยฌาน มอาการของจต 3 อยางคอ 1) ปต คอมความชมชนปลาบปลมใจ 2) สข คอมความอมใจ มความสขเกดขนจากสภาวะนน 3) เอกคคตา มอารมณจตเปนหนงเดยวคอจดจออยกบอารมณจตทเปนสมาธนน ไมมอยางอนเขามาสอดแทรก วตก และวจาร หายไป คอค าบรกรรมและการไตรตรองค าภาวนานนหายไปโดยอตโนมต ลมหายใจจะชาลง จตมลกษณะชมชนมความสขละเอยดมากกวาปฐมฌาน จตมลกษณะเปนหนงเดยว โดยอารมณของทตยฌาน คอ ขณะทภาวนาอยจตคดถงค าภาวนานน เรยกวา “วตก” จตทคอยประคบประคองค าภาวนา คดตามวา เราภาวนาถกตามอาจารยสอนหรอ ไมครบถวนหรอไม อยางน เรยกวา “วจาร” การตดวตกวจาร กภาวนาไปอยางนน จนเกด ปต สขและเอกคคตา คอมอารมณคงท จตไมสนใจกบอารมณภายนอก รกษาอารมณ ภาวนาและอาการเอบอม สขสนตอยตลอดเวลา ลมหายใจชกจะออนลงทกท รสกวาหายใจ เบา อารมณจตโปรงแจมใส หลบตาแลว แตคลายกบมใครเอาประทปมาวางไวใกล ๆ ในระยะนเองจตจะหยดภาวนาเอาเฉย ๆ มอารมณนงดงสบายกวาขณะทภาวนามาก รสกวาลมหายใจออนระรวยลง หไดยนเสยงภายนอก แตเบาลงกวาเดม จตไมสนใจกบอะไร มอารมณเงยบสงดดงอย 3. ตตยฌาน มอาการของจต 2 อยางคอ 1) สข คอมความอมใจ มความสขเกดขนจากสภาวะนน 2) เอกคคตา มอารมณจตเปนหนงเดยวคอจดจออยกบอารมณจตทเปนสมาธนน ไมมอยางอนเขามาสอดแทรก จตมลกษณะทละเอยดขนไปอกจากทตยฌาน ปตคอวามชมชนปลาบปลมใจหายไปอตโนมต จตมลกษณะเครงตงเปงนงสนทเหมอนมอะไรมดไว ในสภาวะทเครงตงนนกมความสขละเอยดมากขนยงกวาทตยฌาน และจตมสภาวะหนงเดยวไมไหวเอน อาการของฌานท 3 นเปนอาการทจตตดปตความเอบอมใจในฌานท 2 ออกเสยได เมออารมณจตเขาถงฌานท 3 น จะรสกวา อาการขนพองสยองเกลากด น าตา ไหลกด กายโยกโคลงกด อาการซซาทางกาย คลายกายเบา กายใหญ กายสงจะไมปรากฏ เลยมอาการทางกายเครยดคลายกบใครมาจบมดไวจนแนน หรอคลายหลกทปกจนแนน ไมมการโยกโคลงไดฉนนน โดยตงแตฌานท 2 เปนตนมา ไมมการภาวนาเลย ถายงภาวนาอย และหไดยนเสยงชด แตไมร าคาญในเสยง เปนฌานท 1 ตงแตฌานท 2 มา ไมมการภาวนาและเรองเสยงเกอบไมมความหมาย คอไมมความสนใจในเสยงเลย เสยงมอยกเหมอนไมมเพราะจตไมรบเสยง ลมหายใจจะคอย ๆ นอยออนระรวยลง ทกขณะใน ฌานท 3 นลมหายใจยงปรากฏ แตกรสกเบาเตมทมอาการคลายจะไมหายใจ แตกพอ

38

รสกนอย ๆ วาหายใจ จตสงดไมมการหวนไหว ไมมด มความโพลงอยมอารมณแนนในสมาธมากจนรตววา อารมณแนบแนนกวาปฐมฌานและทตยฌานทผานมา 4. จตถฌาน มอาการของจตเพยงอยางเดยว คอ เอกคคตา มอารมณจตเปนหนงเดยวคอ จดจออยกบอารมณจตทเปนสมาธนน ไมมอยางอนเขามาสอดแทรก จตทเขาถงฌานท 4 นจะมอาการของจตเพมขนมาอกอยางหนงคอ อเบกขา มอารมณวางเฉยไมสนใจกบสงทงปวงอยางเดดขาด จตจะมลกษณะเปนหนงเดยวนงสนท อารมณสขละเอยดทเกดจากตตยฌานจะหายไป โดยอตโนมต โดยเมอปฏบตจนถงระดบนแลว จะมอาการ 2 อยางทส าคญ ดงน 1) จะไมปรากฏลมหายใจเหมอนสภาพฌานอน ๆ เพราะลมละเอยดจน ไมปรากฏวามลมหายใจ ในวสทธมรรค อธบายวา ลมหายใจไมมเลย แตบางอาจารย ใหทศนะวา ลมหายใจนนม แตลมหายใจละเอยดจนไมมความรสกวาหายใจ ตามนยวสทธมรรค กลาวถงคนทไมมลมหายใจไว 4 จ าพวกดวยกน คอ 1) คนตาย 2) คนด าน า 3) เดกในครรภมารดา 4) ทานทเขาฌาน 4 รวมความวา ขอสงเกตทสงเกตไดชดเจน ในฌาน 4 ทเขาถงกคอ ไมปรากฏวามลมหายใจ การทฌาน 4 เมอเขาถงแลว และขณะททรงอยในระดบของฌาน 4 จะไมปรากฏวามลมหายใจนเปนความจรง มนกปฏบต บางรายทอารมณสตสมบรณ กจะคนควาควานหาลมหายใจ เมออารมณจตตกลงระดบต ากวาฌาน ท 4 ในทสดกพบลมหายใจทปรากฏอยกบปลายจมกนนเอง 2) อารมณจตเมอเขาสระดบฌาน 4 จะมอารมณสงดเงยบจากอารมณ ภายนอกจรง ๆ ดบเสยง คอ ไมไดยนเสยง ดบสข ดบทกขทางกายเสยจนหมดสน มอารมณโพลงสวางไสวเกนกวาฌานอนใด มอารมณสงดเงยบ ไมเกยวของดวยรางกายเลย กายจะสขจะทกข มดจะกน รนจะกดอนตรายใด ๆ จะเกด จตในระหวางตงอยสมาธ ทมก าลงระดบฌาน 4 จะไมรบรอะไรทงสน เพราะฌานนกายกบจตแยกกนเดดขาดจรง ๆ ไมสนใจของแวะกนเลย ดงจะเหนไดจาก ในเรองของ ลมหายใจ ความจรงรางกายนจ าเปนมาก ในเรองหายใจเพราะลมหายใจเปนพลงส าคญของรางกาย พลงอนไดหมดไป แตอสสาสะ ปสสาสะ คอลมหายใจยงปรากฏ ฉะนน ผลการปฏบตทเขาถงระดบฌาน 4 จงจดวาลมหายใจยงคงม ตามปกตทไมรวาหายใจกเพราะวาจตแยกออกจากกายอยางเดดขาดโดยไมรบรอาการของรางกายเลย สวนพระอาจารยพธ ฐานโย (2544, หนา 51-53) ใหทศนะวา เมอจตอยในฌาน 4 กายหายไป และลมหายใจกเรมหายไปดวย เหลอเพยงจตมความนงสวางอยางเดยวอาการนกคดตาง ๆไมเกดขน จตรเพยงความสงบปญญายงไมเกดขนแตเมอจตสงบอยในสมาธนาน ๆ บอยครงจะสงผลใหสมาธเรมมความมนคง สตสมปชญญะจะคอย ๆ ดขน โดยเมอจตถอนออกจากสมาธ จตรวามกายกจะมความนกคดขนมาทนท ใหก าหนดจตตามรความคดนน ๆ ไปจะกาวสภมแหงวปสสนาไดเรว ผลคอจะท าใหผปฏบตรตามกฎไตรลกษณอนไดแก อนจจง ทกขง อนตตา

39

กลาวโดยสรป การเจรญสมาธจนไดรปฌาน จะสงผลใหผปฏบตทงหลาย สามารถเจรญวปสสนาไดงายขน มอาการทรงตวด ในบางครงกอาจไดคณวเศษจากการเจรญสมาธจนถง ฌาน 4 ดวย ซงนบวาสงสดในรปฌาน และขนตอไปจะเปนอรปฌานขนอยกบวา ผปฏบตตองการจะเปนพระปญญาวมตต หรอพระอภโตภาควมตต หากอยากเจรญกรรมฐานจนกระทงเปนพระอรหนตประเภทอภโตภาควมตตจงเจรญกรรมฐานตอถงอรปฌานโดยพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 337) ใหทศนะวา สมาธในจตตถฌาน หรอ ฌาน 4 เปนสมาธระดบสงสด เพราะแมสมาธในอรปฌานกจดเปนสมาธระดบ ฌาน 4 ทงสน เพราะอรปฌานทงหลายมองคฌานเพยง 2 คอ อเบกขา กบเอกคคตา ประโยชนของฌานระดบน คอ ใชเปนบาทแหงวปสสนาได นอกจากนเมอตองการใชอภญญา กเขาฌาน 4 แลวนอมจตใชอภญญาตามตองการ ทงน การเจรญสมาธ 3 ระดบนนจะมความสมพนธกบนมต 3 ระดบดวยเชนกน โดยพทธทาสภกข (2533, หนา 108-110); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 417) อธบายวา นมต หมายถง เครองหมายส าหรบใหจตก าหนดเปนอารมณ ม 3 อยาง คอ 1) บรกรรมนมต หมายถง เครองหมายส าหรบก าหนดเปนอารมณหรอส าหรบบรกรรม เชน กสณ อสภ 2) อคหนมต หมายถง อารมณทเจนตาเจนใจ เชน หลงเพงกสณแลวนมตนนชดเหมอนลมตาอย เรยกวานมตตดตากได และ 3) ปฏภาคนมต คอ เกดจากอคหนมตจนเจนตาใสบรสทธ และสามารถยอขยายไดตามตองการ โดยขณกสมาธจะจบคกบบรกรรมนมต เพราะยงอาศยค าบรกรรมเปนนมตอย เปนขณะ ๆไมตลอด สวนอปจารสมาธจะจบคกบอคหนมต คอ เรมมภาพตดตาชดเจน อาจมอาการตาง ๆ เชน เหนโอภาส (แสงสวาง) เปนตน และ 3) อปปนาสมาธจะจบคกบปฏภาคนมต (คอ เมอไดปฏภาคนมตซงอยระดบอปจารสมาธสมบรณแลว จงเลอนเขาสองคฌาน) คอ สมาธทเรมตงมนเปนฌานแลว จะมความละเอยดของสมาธมากขนโดยสามารถยอขยายได ส าหรบ อรปฌาน คอ การเพงในสงทเปนนามธรรม ทงน อารมณในอรปฌานและอารมณในวปสสนาญาณ มสวนคลายคลงกนมาก ตางแตอรปฌานเปนสมถภาวนา มงด ารงฌานเปนส าคญส าหรบวปสสนาภาวนามงรแจงเหนจรง ตามอ านาจของกฎธรรมดาเปนส าคญ แตทวาอรปฌานนกมลกษณะเปนฌานปลอยอารมณ คอ ไมยดถออะไรเปนส าคญ ปลอยหมดทงรปและนาม ถอความวางเปนส าคญ ไดแก ฌานทไมมรป 4 อยาง คอ อากาสานญจายตนญาณ วญญาณญจายตนญาณ อากญจญญายตนญาณ เนวสญญานาสญญายตนญาณรวม 4 อยาง ซง พระมหาวระ ถาวโร (ม.ป.ป., หนา 2518; 159-162); คณ โทขนธ (2548, หนา 35); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 157) ไดท าการอภปรายไว ดงน

40

1) อากาสานญจายตนญาณ คอ ในวสทธมรรคอธบายวา กอนทจะเจรญ อรปอากาสานญจายตนะน ทานจะเขาจตตถฌานในกสณกองใดกองหนงแลวใหเพก คอไมสนใจในกสณนมตนนเสย ใครครวญวา กสณนมตนเปนอารมณทมรปเปนส าคญ ความสข ความทกข ทเปนปจจยของภยนตราย มรปเปนตนเหต เราไมมความตองการในรปแลวละรปนมตกสณ นนถออากาศเปนอารมณจนวงอากาศเกดเปนนมตทมขอบเขตกวางใหญ แลวยอใหสนลงมาอธษฐานใหเลกใหญไดตามประสงค ทรงจตรกษาอากาศไวโดยก าหนดใจวา อากาศหาทสดมไดดงนจนจตเปนอเบกขารมณ เปนฌาน 4 ในอรปฌาน 2) วญญาณญจายตนฌาน คอ ก าหนดวญญาณเปนอารมณ โดยจบอากาสานญจายตนะ คอก าหนด อากาศจากอรปเดมเปนปจจย ถอนมตอากาศนนเปนฐานทตงของอารมณ แลวก าหนดวา อากาศนยงเปนนมตทอาศยรปอย ถงแมจะเปนอรปกตามแตยงมความหยาบอยมาก เราจะทงอากาศเสย ถอเฉพาะวญญาณเปนอารมณ แลวก าหนดจตวา วญญาณหาทสด มได ทงอากาศและ รปทงหมดเดดขาด ก าหนดวญญาณ คอถอวญญาณ ตวรเปนเสมอนจตโดยคดวาเราตองการจตเทานนรปกายอยางอนไมตองการจนจตตงอยเปนอเบกขารมณ 3) อากญจญญายตนฌาน คอ ก าหนดความไมมอะไรเลยเปนส าคญ โดยเขาฌาน 4 ในวญญาณ แลวเพกวญญาณ คอไมตองการวญญาณนน คดวาไมมอะไรเลยเปนส าคญ อากาศ กไมมวญญาณกไมม ถายงมอะไรสกอยางหนงแมแตนอยหนง กเปนเหตของภยนตราย ฉะนนการไมมอะไรเลยเปนการปลอดภยทสดแลวกก าหนดจตไมยดถออะไร ทงหมดจนจตตงเปนอเบกขารมณ 4) เนวสญญานาสญญายตนฌาน คอ ก าหนดวามสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช คอ ท าความรสกตวเสมอวา ทงมสญญาอยนกท าความรสกเหมอนไมมสญญา คอไมยอมรบรจดจ าอะไรหมด ท าตวเสมอนหนทไรวญญาณ ไมรบร ไมรบอารมณใด ๆ ทงสน หนาวกรวาหนาวแตไมเอาเรอง รอนกรวารอนแตไมดนรนกระวนกระวาย มชวตท าเสมอนคนตาย คอไมปรารภสญญา ค าจดจ าใด ๆ ปลอยตามเรองเปลองความสนใจใด ๆ ออกจนสน จนจตเปนเอกคคตาและอเบกขารมณ กลาวโดยสรป ทงหมดรวมเรยกวา ฌาน 8 ซงเปนสมาธระดบอปปนาสมาธ โดยม การก าหนดรปเปนนมต เรยกรปฌาน ม 4 ชน กบ อรปฌานซงกบหนดนามธรรมเปนนมต อก 4 ชน อยางไรกตามอรปฌานนนตองไมลมวากเปนอารมณระดบฌาน 4 นนเอง เพยงแตวามความประณตของฌานยงขนไปอก ทงน พทธทาสภกข (2533, หนา 157-158) สรปความแตกตางระหวางอปจารสมาธกบอปปนาสมาธอก คอ อปจารสมาธเกดขณะพอสกวานวรณไมปรากฏ หรอจตละนวรณ สวนอปปนาสมาธจะเกดตอเมอองคแหงฌานครบถวน โดยเฉพาะอยางยงเอกคคตา โดยถาปฏภาคนมตปรากฏแลวจะเปนอปจารสมาธอยางสมบรณ โดยขณะเกดปฏภาคนมต องคฌานอาจยงเกดไมครบ

41

จตกยงไมเลอนจากปฏภาคนมตสองคฌานได คอ ยงไมแนวแนถงอปปนาสมาธ อยางไรกตามสมาธตามความมงหมาย ทอาจเรยกไดวาสมาธจรง ๆ คงมเพยง อปจารสมาธ และอปปนาสมาธ เทานน สวนบรกรรมสมาธ หรอ ขณกสมาธ เปนสมาธเพยงชวงบรกรรมยงไมใหผลอนใดส าหรบวธทจะเจรญจนได อปจารสมาธ และฌานนน จะตองใชวธทเรยกวา สมถกรรมฐาน ซงในพทธศาสนา ม 40 อยาง ดงน พระกรรมฐาน 40 กอง แบงออกเปน 7 หมวด ประกอบดวย 1. กสณกรรมฐาน 10 อยาง ซง พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 153); คณ โทขนธ (2548, หนา 22-25); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 30); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 27-28); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 229-230) อภปรายไว ดงน 1) ปฐวกสณ เพงดน โดยเพงนยในดนทเปนวงกลม ขนาดอาจเทากระดงเลกหรอตามรปใบหนาของผฝก ทงนดนทใชควรเปนดนทมสรงอรณ หรอทเรยกวา ดนรขยป แลวจงท า การภาวนา ปฐวไปเรอย ๆ จนกวาจะเกดนมต คอไมวาลมตาหรอหลบตากมองเหนกสณชดเจนเสมอนลมตา ทเรยกวา อคหนมต ซงกสณกองอน ๆ จะมลกษณะการปรากฏนมตทคลาย ๆ กน 2) เตโชกสณ เพงไฟ โดยอาจเพงจากไฟ หรอเทยน จากนนจงบรกรรม เตโช ไปเรอย ๆจนกวาอคนมตจะปรากฏ 3) วาโยกสณ เพงลม ใหเพงไปทยอดของตนไม เชน ยอดออย ยอดไผ ทลมเอนไหวมาใหปรากฏ จากนนจงภาวนา วาโย ไปเรอย ๆ จนกวาอคหนมตจะปรากฏ 4) อากาสกสณ เพงอากาศ ใหเพงไปทความวางของชอง หรอรทพบ (อาจใชวธการสรางกได เชน ประมาณ 1 นว 4 คบ) จากนนจงภาวนา อากาโส ไปเรอย ๆ จนเกดอคหนมต 5) อาโลกสณ เพงแสงสวาง โดยเพงแสงทลอดมาจากชองฝา เปนตนแลวจงภาวนา อาโลโกไปเรอย ๆ จนเกดอคหนมต 6) อาโปกสณ เพงน า โดยเพงไปทภาชนะบรรจน า อาท ขนน า ทมลกษณะพอเหมาะ เชน ปากกวาง 1 คบ 4-5 นว มน าเตมขอบปาก จากนนจงบรกรรม วาอาโป ไปเรอย ๆ จนเกด อคหนมต 7) โลหตกสณ เพงสแดง ใหใชผาสแดง หรอกระดาษสแดง ท าเปนรปกลมจากนนขงกบสะดง แขวนไวในระดบสายตา จากนนจงภาวนา โลหตง ไปเรอย ๆ จนกวาอคหนมมตจะปรากฏ 8) นลกสณ เพงสเขยว ใหใชผาสเขยว หรอกระดาษสเขยว ท าเปนรปกลมจากนนขงกบสะดง แขวนไวในระดบสายตา จากนนจงภาวนา นลง ไปเรอย ๆ จนกวาอคหนมมตจะปรากฏ

42

9) ปตกสณ เพงสเหลอง ใหใชผาสเหลอง หรอกระดาษสเหลอง ท าเปนรปกลมจากนนขงกบสะดง แขวนไวในระดบสายตา จากนนจงภาวนา ปตง ไปเรอย ๆ จนกวาอคหนมมตจะปรากฏ 10) โอทากสณ เพงสขาว ใหใชผาสขาว หรอกระดาษสขาว ท าเปนรปกลมจากนนขงกบสะดง แขวนไวในระดบสายตา จากนนจงภาวนา โอทาตงตง ไปเรอย ๆ จนกวาอคหนมตจะปรากฏ กสณเปนกรรมฐานทสงผลใหเกดฌานสมาบตโดยตรง คอ สามารถท าใหเกดฤทธตาง ๆได เพราะฉะนน พระอภโตภาควมตตจงลวนเจรญกสณ ทงสน ยกตวอยางเชน เตโชกสณ ท าใหเกด ทพยจกษได ปฐวกสณท าใหของออนกลายเปนของแขง อาโปท าใหของแขงกลายเปนของออน วาโยกสณ สามารถเหาะไปตามสถานทตาง ๆ ได และวรรณกสณ (กสณส) สามารถท าใหเกด สตาง ๆได โดยเฉพาะกสณสขาว นอกจากสรางสไดแลว ยงเปนบอเกดทพยจกขญาณ โดยตรงเหมอนเตโชกสณ และอาโลกสณดวย สวนอากาสกสณสามารถท าใหเหนของทปกปดไวได เปนตนทงนกสณ เปนกรรมฐานทสงผลถง ฌาน 4

2. อสภกรรมฐาน 10 อยาง (หมวดการใชซากศพเปนการท าสมาธ) โดยพระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 154); คณ โทขนธ (2548, หนา 25-26); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 66); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 1288-1289); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 36-40) ไดท าการอภปรายไว มรายละเอยด ดงน 1) อทธมาตกอสภ คอ รางกายของคนและสตวทตายไปแลว นบแตวนตายเปนตนไป มรางกายขนบวมพอง ทเรยกกนวา ผตายขนอดนนเอง 2) วนลกอสภ เปนรางกายทมสเขยว สแดง สขาว ปะปนคน สแดงในทมเนอมาก สขาวในทมน าเหลองน าหนองมาก สเขยวทมผาสเขยวคลมรางของผตายสวนใหญปกคลมดวย ผาสเขยวจงมากกวา ดงนนจงเรยกวา วนลกะ แปลวาสเขยว 3) วปพพกอสภ เปนซากศพทมน าเหลองไหลอยเปนปกต 4) วฉททกอสภ คอ ซากศพทมรางกายขาดเปนสองทอนในทามกลาง มกายขาดออกจากกน 5) วกขายตกอสภ เปนรางกายของซากศพทถกสตวยอแยงกดกน 6) วขตตกอสภ เปนซากศพทถกทอดทงไวจนสวนตาง ๆ กระจดกระจาย 7) หตวกขตตกอสภ คอ ซากศพทถกสบฟนเปนทอนนอยและทอนใหญ 8) โลหตกอสภ คอ ซากศพทมเลอดไหลอออกเปนปกต 9) ปฬวกอสภ คอ ซากศพทเตมไปดวยตวหนอนคลานกนอย 10) อฏฐกอสภ คอ ซากศพทมแตกระดก การพจารณาอสภกรรมฐาน คอ ใหพจารณาถงความไมสวยไมงามของรางกาย วาเปน สงปฏกล เนาเหมน วธการพจารณาคอใหท าการเพงใหเหนความไมสวยงาม แตถาหากไปเพงส เชน

43

สแดงกจะกลายเปนกสณแทน ไมใชการเจรญอสภกรรมฐาน กรรมฐานกองนมประโยชนมาก เพราะเปนกรรมฐานทท าหนาทก าจดราคะ คอการรกใครในความสวย ความงามโดยตรง ทงน อสภเปนกรรมฐานทสงผลถงฌาน 1 3. อนสสตกรรมฐาน 10 อยาง เปนหมวดทวาดวยกนใชการระลกถงสงเหลานเปนปจจยในการท าสมาธ โดยพระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 155); คณ โทขนธ (2548, หนา 28-30); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 59, หนา 1242); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 45-46) อภปรายไว ดงน 1) พทธานสสต นกถงพระพทธเจาในการท าสมาธ โดยมวธปฏบตคอ ใหระลก ดงน 1) ทรงเปนพระอรหนต 2) ทรงเปนผตรสรชอบโดยพระองคเอง 3) ทรงสมบรณดวยวชชา และจารณะ 4) ทรงเสดจไปด 5) ทรงรแจงแทงตลอด 6) ทรงสามารถฝกผอนไดอยางไมมใครยงกวา 7) ทรงเปนศาสดาของเทวดา และมนษยทงหลาย 8) ทรงเปนผตนผเบกบาน 9) ทรงเปนผมโชค หรอจะภาวนาบทพทธคณกได 2) ธรรมานสสต นกถงพระธรรมในการท าสมาธ โดยมวธการปฏบตในการระลก ดงน 1) พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว 2) พระธรรมอนบคคลสามารถเลงเหนผลไดในปจจบน 3) พระธรรมเปนของไมมกาล 4) พระธรรมเปนของแทตอการพสจน 5) พระธรรมเปนสงทควรนอมเขามา และ 6) พระธรรมเปนสงทรไดเฉพาะตน 3) สงฆานสสต นกถงพระสงฆพระอรยสาวกในการท าสมาธ โดยมการระลก 9 อยาง ดงน 1) พระสงฆเปนสาวกของพระผมพระภาคเจาผปฏบตด 2) เปนผปฏบตตรง 3) เปนผปฏบต เพอพระนพพาน 4) เปนผปฏบตชอบ 5) เปนผควรรบของบชา 6) เปนผควรแกของทเขาเตรยมไวตอนรบ 7) เปนผควรแกทกษณาทาน 8) เปนผควรแกการท าอญชล 9) เปนเนอนาบญของโลก ไมมเนอนาบญอนยงกวา 4) สลานสสต นกถงศลในการท าสมาธ เชน ศล 5 ศล 8 ศล 10 และศล 227 ขอ ทตนรกษาไวอยางบรสทธ ไมดางพรอย ไมขาด ไมทะล เปนไปเพอสมาธ 5) จาคานสสต นกถงการบรจาคใหทานเปนอารมณในการท าสมาธ เชน การถวายผาปา สงฆทาน เปนตนทกระท าไวดแลว เปนการละเสยซงความตระหน 6) เทวตานสสต นกถงเทวดาหรอคณธรรม ทเปนปจจยใหไปเกดเปนเทวดา ในการท าสมาธ อนเปนผมเทวธรรม คอ หร และโอตปปะ เปนผมคณธรรมอยเสมอ ๆ 7) มรณานสสต นกถงความตายเปนอารมณในการท าสมาธ ไมเปนผประมาท โดยประกอบไปดวย 3 ประการ ไดแก 1) มสต คอ ระลกถงความตายวาเปนของธรรมดา 2) มสงเวช คอ เกดความสลดสงเวชในความตายบอย ๆ และ 3) มญาณ คอ รแจมแจงวาตองตายไมมการตอรอง

44

8) อปสมานสตกรรมฐานนกถงนพพานเปนอารมณในการท าสมาธ โดยพจารณาวา ทกสงในโลกยอมแปรปรวน และเสอมสลายในทสด ตองเขาถงนพพานจงจะพนกฎนได 9) อานาปานานสสต นกถงลมหายใจเขาออกเปนอารมณในการท าสมาธ 10) กายคตานสสต นกถงรายกายและอวยวะภายในรางกายเปนอารมณในการท าสมาธ โดยพจารณา เชน ผม ฟน หนง ใหเหนวาเปนของไมสวยงาม นาเกลยด เมอเจรญเนอง ๆ จะคลายความก าหนด ขมความยนดยนราย อดทนตอทกขเวทนา บรรเทาราคะได โดยพจารณาอาการ 32 ดงน 1) หมวดตจปญจกะ ไดแก ผม ขน เลบ ฟน หนง 2) หมวดวกกปญจกะ ไดแก เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม 3) หมวดปปผาสปญจกะ ไดแก หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด 4) หมวดมตถลงคปญจกะ ไดแก ไสใหญ ไสนอย อาหารเกา อาหารใหม มนสมอง 5) หมวดเมทฉนทกะ ไดแก ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน และ 6) หมวดมตฉกกะ ไดแก น าตา เปลวมน น าลาย น ามก ไขขอ มตร 4. พรหมวหารกรรมฐาน 4 อยาง (อปมญญา) เปนการเจรญสมาธโดยใชพรหมวหารธรรมในแตละขอเปนอารมณในการท าสมาธ ซง พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 155-156); คณ โทขนธ (2548, หนา 31-32); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 1318); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 116) ไดท าการอภปรายไว ดงน 1) เมตตา มจตรก ความปรารถนาดตอคนและสตวทเปนเพอนเกด แก เจบ ตาย โดยแผความเมตตาอนไมมประมาณไปยงสตวทงหลาย โดยอาจกลาววา สพเพ สตตา สตวทงหลายทเปนเพอนทกข เกดแกเจบตายดวยกนทงหมดทงสน อะเวรา จงเปนสขเถด อยาไดมเวรแกกนและกนเลย อพยาปชฌาโหนต จงเปนสขเถด อยาไดเบยดเบยนซงกนและกนเลย อนฆา จงเปนสข ๆ เถด อยาไดทกขกายทกขใจเลย สข อตตานง ปะรหะรนต จงสขกายสขใจรกษาตนใหพนจากทกขภยทงสนเถด 2) กรณา มจตคดชวยเหลอ สงเคราะหใหพนจากความทกขยาก ล าบากกาย ใจ ชวยตามทจะชวยได โดยแผความสงสารไปยงสตวทงหลาย เชน สพเพ สตตา สตวทงหลายทเปนเพอนทกข เกดแกเจบตายดวยกนทงหมดทงสน สพพะทกขา ปะมญจนต จงพนจากทกขกายทกขใจ ทงปวงเถด 3) มทตาจตพลอยยนดเมอเหนผอนไดด มความสข ไมอจฉารษยา มจตออนโยน โดยอาจกลาววา สพเพ สพตา สตวทงหลายทเปนเพอนทกข เกดแกเจบตายดวยกนทงหมดทงสน ลทธะสมปตตโต มา วคจฉนต ขอจงอยาไดพลดพรากจากทรพยสมบตทไดแลวมแลวเถด 4) วางเฉยเมอทกอยางไมเปนไปดงทตองการหรอเมอชวยเหลอใครไมได ไมดใจเมอไดลาภยศสรรเสรญเจรญสข ไมเสยใจเมอเสอมลาภ ยศสรรเสรญเจรญสข โดยอาจภาวนาวา สพเพ สพตา สตวทงหลายทเปนเพอนทกข เกดแกเจบตายดวยกนทงหมดทงสน กมมสะกา มกรรมเปน

45

ของตน กมมะทายาทา มกรรมเปนมรดก มกรรมเปนก าเนด กมมะพนธ มกรรมเปนเผาพนธ กมมะปะฏสะระนา มกรรมเปนทพงอาศย ยง กมมงกะรสนต ใครท ากรรมใดไว กลปยาณงวา ปาปะกงวา ไมวากรรมดหรอกรรมชว ตสสะทายาทา ภะวสสนต จกเปนผรบผลของกรรมนน ๆ ทงน พระมหาวระ ถาวโร (2518, หนา 305-306) ใหทศนะวา การทไมสามารถเจรญสมาธ หรอวปสสนาภาวนาได เรมตงแตการรกษาศลยงไมบรสทธกแสดงวาขาดพรหมวหาร 4 ถาจตตงมนอยในพรหมวหาร 4 ตลอดเวลาเรองฌานสมาบตจะกลายเปนเรองเลกนอย เพราะฌานสมาบตจะเกดขนไดจตตองมความเยอกเยน ไมกระวนกระวาย มจตเปนกศล เปนตน โดยพรหมวหาร 4 เปนกรรมฐานทสงผลถงฌาน 4 5. อรปกรรมฐาน 4 อยางกรรมฐานหมวดนเปนพระกรรมฐานทตองปฏบตในหมวดของกสนในกองใดกองหนงใหส าเรจถงจตถฌานหรอฌาน 4 เสยกอนจงจะฝกในหมวดนได ซงประภาศร สหอ าไพ (2535, หนา 125); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 126); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 157) ไดท าการอภปราย ไวดงน 1) อากาสานญจายตนะ-ก าหนดชองวางหาทสดไมได (ซงเกดจากการเพกกสณออกไป) เปนอารมณ 2) วญญาณญจายตนะ-ก าหนดวญญาณหาทสดมได (คอเลกก าหนดทวางเลยไปก าหนดวญญาณแผไปสทวางแทน) เปนอารมณ 3) อากญจญญายตนะ-(เลกก าหนดวญญาณเปนอารมณ เลยไป) ก าหนดภาวะไมมอะไรเลยเปนอารมณ 4) เนวสญญานาสญญายตนะ-(เลกก าหนดแมแตภาวะทไมมอะไรเลย) เขาสภาวะ มสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช อรปกรรมฐาน 4 อยางนเปนพระกรรมฐานขนสงมขนตอนละความละเอยดทเปนเฉพาะ คอผทฝกไดรไดดวยตวเอง 6. อาหารเรปฏกลสญญา และจตธาตววฏฐาน ทเปนกรรมฐานอนมลกษณะพเศษ ตางจากกรรมฐานกองอน โดยพระมหาวระ ถาวโร (2518, หนา 298-299); คณ โทขนธ (2548, หนา 32-34); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 119-125) อภปรายไว ดงน 1) อาหาเรปฏกลสญญา 1 อยาง คอการ ก าหนดหมายความเปนปฏกลในอาหารทบรโภคเขาไป โดยพจารณาใหเหนโทษของอาหาร ไดแก 1) ปรสนโต คอ โดยการแสวงหา เชน ตองเหยยบหลมโสโคลก 2) บรโภคโต เมอกลนเขาไปเหมอนอาเจยนทส ารอกออกมา เปนปฏกล 3) นพานโต คอ โดยการหมกหมม มทงอาการเกาอาหารใหมทบถมกนเหมอนคถ 4) อรปกกโต โดยยงไมยอย คอ ปดเปนฟองมกลนดจซากศพ 5) ปรปกกโต คอ อาการทยอยแลว ถกอดเปนแทง

46

รอขบถายนาเกลยด 6) นสสทนโต คอ โดยอาการไหลออก เชน ตอนไหลออกมอาการรงเกยจ ไมอยากมอง 7) สมมกขนโต คอ อาการแปดเปอน อาท เสอผา เชน อจจาระ ปสสาวะ อาเจยน เปนตน 2) จตธาตววฏฐาน 1 อยาง คอการก าหนดพจารณาธาต 4 (ดน น า ลม ไฟ) คอ พจารณาเหนรางกายของตน โดยสกวาเปนธาต 4 แตละอยาง ๆ เชน ธาตใดมลกษณะแขงเปนธาตดน เชน เนอ หนง ฟน กระดก เปนตน ธาตใดมลกษณะเอบอาบเปนธาตน า ไดแก น าตา น ามก น าลาย เปนตน ธาตใดมลกษณะรอนเปนธาตไฟ เชน ไฟทเผาอาหารใหยอย เปนตน และธาตใดมลกษณะพดไปมาเปนธาตลม อาท ลมหายใจ เปนตน โดยพจารณาวา ประชมกนเขาแลว ไมใชตว ไมใชตน ไมใชของของเรา รวมทงสนเปนสมถกรรมฐาน 40 วธ อยางไรกตาม กรรมฐานแตละกองใหก าลงสมาธไมเทากน กลาวคอ กสณ 10 ใหก าลงถงอปปนาสมาธ คอ ฌาน 4, อสภ 10 ใหก าลงถงอปปนาสมาธ คอ ฌาน 1, พรหมวหาร 4 ใหก าลงถงอปปนาสมาธ คอ ฌาน 3 และ4 ส าหรบอเบกขา สวน อนสตทง 10 นน เฉพาะ อานาปานสต เทานน ทใหก าลงถงถงอปปนาสมาธ คอ ฌาน 4 สวน กายคตาสต ใหก าลงถงอปปนาสมาธ เพยงฌาน 1 หรอปฐมฌาน เพยงเทานน ในขณะทอนสตกองอน ๆ อก 8 กอง เปนตนวา พทธานสตกรรมฐาน ตลอดจนอาหารเปฏกลสญญา และจตธาตววฏฐานนน ใหก าลงเพยงระดบอปจารสมาธ เทานน ไมถงระดบฌาน จะเหนไดวาแมเปนสมถกรรมฐานเหมอนกนแตมก าลงไมเทากน สอดคลองกบ ทศนะของ พทธทาสภกข (2533, หนา 114) ทอธบายวา กรรมฐานบางอยางไมสามารถท าใหเกดปฏภาคนมตได คอ กรรมฐานจ าพวกนามธรรมมาเปนอารมณเสยแตตน เชน อนสต ม พทธานสต เปนตน เพราะสงทเรยกวาพทธคณเปนนามธรรม ไมเปนวตถธาตและไมเนองดวยวตถธาตโดยตรง เหมอนกสณ อสภ หรออานาปานสต วปสสนากรรมฐาน จากการศกษา พบวา วปสสนากรรมฐาน หรอการเจรญปญญานน มความหมาย และ มวธการ ดงน พทธทาสภกข (2534 ข, หนา 106-107) อธบายวา ปญญา แปลวา ความรอบร โดยเฉพาะรในเรองการดบทกข ในชนตน คอ ไดยนหรอไดฟง ในขนกลาง คอ การคดคน หรอการใชเหตผล ในขนปลาย คอ รเฉพาะวาไดผานสงนน ๆ ไปแลว ซงเปนความรชนสงสด บางทอาจเรยก วปสสนาภาวนาหรอการเจรญความเหนแจงของสงทงปวงไมหลงอกตอไป วศน อนทสระ (2537, หนา 9) ใหทศนะ วปสสนากรรมฐาน วาอบายหรอวธทจะท าใหจตสวางดวยปญญา เชน พจารณาสงทงหลายทงปวงทไดเหน ไดยน วาไมเทยงเปนทกข ไมใชตวตน เมอมอารมณกระทบเขามา กหยบมาพจารณา

47

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) (2540, หนา 20) อธบายวา วปสสนาภาวนา คอ การเจรญวปสสนามงใหรแจงสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง เกดญถาภตญาณทศนะ กลาวคอ รสภาวะของโลกและชวตตามความจรงท าใหจตหลดพน ซงอยภายใตไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา ต าลงมาคอ รตามเปนจรงจากการพจารณา คอพจารณาใหเหนตามความเปนจรง คณ โทขนธ (2548, หนา 16) อธบายวา วปสสนากรรมฐาน หมายถง กรรมฐานทเปนอบายเรองปญญา อนเปนไปเพอก าจดกเลสทงปวงในทสด โดยจะตองเหนแจง ใน รป นาม ไตรลกษณ มรรค ผล และนพพาน พระจลนายก (สชาต อภชาโต) (2550, หนา 15) อธบายวา หลกของวปสสนา คอ การท าความเขาใจเกยวกบสภาวธรรมทงหลายทจตไปเกยวของดวย เชน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมอารมณ ทเราตองสมผสผานอายจนะ 6 หรอ ตา ห จมก ลน กายและใจ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 911) ใหทศนะวา วปสสนา หมายถง การเหนแจงตามสภาวธรรมทเปนจรงวาสงขารทงปวงตกอยภายใตกฎไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา โดยสามารถท าใหเกดโดยการอบรมกรรมฐาน พระอาจารยสงบ มนสสนโต (2551, 9 มถนายน, หนา 16) อธบายวา วปสสนากรรมฐานเกดขนจากวปสสนา คอปญญาในการช าระกเลส สวนสมาธจะใหพลงงาน ดงนนวปสสนาเปรยบเสมอนผบงคบบญชา สวนสมาธเสมอนกบแรงงาน เขมรงสภกข (2557, หนา 19) วปสสนา หมายถง ปญญาทรแจง เหนจรง ซงตองอาศย การเจรญสตปฎฐาน 4 อยเนอง ๆ โดยเขมรงสภกข (2559, หนา 61-62) ยงใหทศนะเพมวา วปสสนาตองระลกใหเหนปจจบน กลาวคอ ก าลงส าผส ผสสะขน เยนกระทบกายรสก เมอมอาการรสก กระลกในสวนนนทนท จะเหนจรงตองระลกในอาการทก าลงปรากฏ ไมควรไปนกเอง เชน จะไดยนเสยง เกด ดบ สลายตว ตองรในขณะทเกดผสสะขนทางหจรง ๆ วปสนาจงไมใชการนกคด แตมสตรอยกบสงทปรากฏอยตรงหนา ฉะนนหากเฝาคอยระลกผานอายตนะ 6 กจะเหนความจรง คอ ความเกดขน ความเสอมไป ความดบไป อาท สกระทบตาเมอเหน มนกตองดบไป ทงน การเจรญวปสสนากรรมฐาน โดยรวมแลวกหมายถงการเจรญสตปฏฐาน 4 นนเอง มวธการ ดงน พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 158) ใหทศนะวา สตปฏฐาน 4 ไดแก 1) กายานปสนาสตปฏฐาน คอ สตก าหนดพจารณากายเปนอารมณ วากายนกสกแตวากาย ไมใชตวตนไมใชบคคล ไมใชเขา ไมใชเรา 2) เวทนานปสนาสตปฏฐาน คอ สตก าหนดพจารณา เวทนา คอ สข ทกข และอเบกขา วาเวทนานกสกแตเวทนา ไมใชสตวบคคลเราหรอเขา 3) จตตานปสนาสตปฏฐาน คอ สตก าหนดพจารณาใจทเศราหมองหรอผองแผววา ใจสกแตวาใจ ไมใชสตวบคคล เราหรอเขา

48

และ 4) ธมมานปสนาสตปฏฐาน คอ สตก าหนดพจารณาธรรมทเปนกศล และอกศลทบงเกดกบใจวาธรรมนสกแตวาธรรม ไมใชสตวบคคล เขาหรอเรา เสฐยรพงษ วรรณปก (2547, หนา 27) ใหทศนะวา วธทจะท าใหมสตก ากบรตวอยตลอดเวลา มหลกปฏบต เรยกวา สตปฏฐาน คอตงสตอยางจรงจงทกการเคลอนไหว คอ ยน เดน นง นอน กน เปนตน ฝกควบคมสตอยกบท เรยกวา สตปฏฐาน 4 คอ การพจารณา กาย เวทนา จต ธรรม พระธรรมสงหบราจารย (จรญ ฐตธมโม) (2548, หนา 52-57) ใหทศนะวา สตปฏฐาน 4 อนเปนทางสายเอก ประกอบไปดวย 1) กายานสตปฏฐาน ก าหนดสต เชน ยน เดน นง และนอน (พจารณากายในกาย คอ สกแตวากาย ไมมเขาไมมเรา) 2) เวทนานปสนาสตปฏฐาน ดเวทนา 3 อยางไดแก สข ทกข อเบกขา (ใชสตพจารณาเวทนา) 3) จตตานปสสนาสตปฏฐาน คอ ตงจตตามร เพราะเปนนามธรรม ซงจะเกดผานอายตนะ 6 4) ธรรมานสตปฏฐาน คอ มสตรแยกจต (มสตปญญารจตวาเปนกศลหรออกศล) พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 981) อธบายวา สตปฏฐาน หมายถง สตเปนทตงเปนวธบ าเพญกรรมฐานเพอการพนทกข ม 4 อยาง คอ กาย เวทนา จตและธรรม โดยใหสตจดจอกบอารมณนนมใหพลงเผลอ เชน ระลกเสมอในอรยาบถ 4 โดยตองมองคประกอบ 3 ประการ คอ 1) มความเพยรจะละกเลส 2) มสตสมปชญญะก าหนดรเสมอ และ 3) มสตระลกทกเมอ เขมรงสภกข (2557, หนา 20-21) ใหทศนะวา การเจรญสตปฎฐาน 4 ประกอบไปดวย การเจรญ กาย เวทนา จต ธรรม ไดแก 1) กายานปสนาสตปฎฐาน คอ การมสตตามระลกรกาย อยเนอง ๆ 2) เวทนานปสนาสตปฎฐาน คอ การมสตระลกลกตามดเวทนาอยเนอง ๆ 3) จตตานปสนาสตปฎฐาน คอ การมสตตามระลกรจตอยเนอง ๆ และ 4) ธรรมมานปสนาสตปฎฐาน คอ มสตตามระลกรธรรมในธรรมอยเนอง ๆ กลาวโดยสรป การเจรญวปสสนากเพอการก าจดกเลส โดยมวธการเรยกวาสตปฏฐาน 4 คอ การพจารณา กาย เวทนา จต และธรรม เชน หากพจารณากายกใหมสตรลมหายใจเขาออก ไมตองเอาจตไปปรงแตง ซงการเจรญวปสสนาไมสามารถเจรญไดตลอดตองสลบกบสมถกรรมฐาน เนองจาก วปสสนาอาจมนวรณเกดขนได จงจ าเปนตองใชสมถกรรมฐานระงบนวรณไว สอดคลองกบทศนะของ พระอาจารยสงบ มนสสนโต (2551, 9 มถนายน, หนา 15) อธบายวา การเจรญวปสสนาหากใชบอยครงอาจเมอยลา จงสลบกบการเจรญสมถกรรมฐาน โดยเปรยบเสมอนขา 2 ขาตองเดนดวยกน เมอวปสสนากรรมฐาน และสมถกรรมฐานอยดวยกนจะรวมลงเปนอรยะสจจง ทงนการเจรญสตปฏฐาน 4 ใหมเหมาะแกจรตกมความส าคญเชนกน เพราะหากปฏบตไมเหมาะสมแกตนแลวปฏเวธกไมเกดขน

49

โดยพระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 128-129) ใหทศนะวา สตปฏฐาน 4 นพระพทธองคทรงเกอกลเวไนยสตวทมจรตตางกน จ าแนกได 4 อยาง ไดแก 1) ตณหาจรตอยางออน เปนอารมณหยาบปฏบตแลวเกดผลได ควรเจรญกายานปสนาสตปฏฐาน มนมตเกดขนไมยาก เหมาะแกสมถยานกอยางออน 2) ตณหาจรตอยางกลา เหมาะแกเวทนานปสนาสตปฏฐาน เปนอารมณทเรมละเอยดปฏบตแลวจงเกดผล เหมาะแกสมถยานกประเภทแกกลา 3) ทฐจรต อยางออน เหมาะแก จตตานปสนาสตปฏฐาน อารมณละเอยดแตแยกออกไปไมมาก ปฏบตแลวจะเกดผล เหมาะแกวปสสนายานกบคคลอยางออน และ 4) ทฏฐจรตอยางแรงกลา ควรเจรญ ธรรมมานปสสนาสตปฏฐาน มอารมณทละเอยดลกซงมากปฏบตแลวจงเกดผลเหมาะแก วปสสนายานกบคคลประเภทแกกลา ทงน วศน อนทสระ (2537, หนา 9-12) อธบายวา ในการดบกเลสนนสามารถจ าแนกได 3 ประเภท คอ 1) ตทงคปหาน ตทงควมตต ตทงคนโรธ คอ การดบชวคราว เชน พอเกดกเลสขนกไมสามารถดบไดอกตอไป อาท ความโกรธ 2) วกขมภนะ คอ การขมกเลสไวดวยอ านาจของฌาน ซงเปนอ านาจทมาจากการเจรญสมถ และ 3) สมจเฉทนโรธ หรอ สมจเฉทวมตต คอ ดบโดยเดดขาด คอ การดบโดยอรยมรรค และเกดสมมาญาณ คอ ความรชอบซงเปนผลรวมของมรรคมองค 8 และสมมาวมตต คอหลดพนชอบ ส าหรบการเจรญวปสสนากรรมฐานกคอ สมจเฉทนโรธ เปนการดบโดยเดดขาด คอ การดบโดยมรรคและผล สวนการเจรญสมาธเปนการดบโดย วกขมภนะ เปนการดบชวคราวดวยอ านาจแหงฌาน ทงนสตปฏฐาน 4 หมวดน (กาย เวทนา จต และธรรม) ยงสามารถจ าแนกไดอยางพสดาร เปน 21 แบบ (บรรพ) มรายละเอยดดงน (สรพล ไกรสราวฒ, 2554, หนา 20-44; ดงตฤณ, 2555, หนา 33-417) 1. กายานปสสนาสตปฏฐาน อธบายวธคดเกยวกบรางกายไว 14 แบบ ดงน 1) อานาปานบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรองอานาปานสตคอลมหายใจเขาออก ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 2) อรยาปถบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง ทาทางของมนษย ใน 4 อรยาบถ คอ ยน เดน นง นอน ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 3) สมปชญญบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรองโคจรสมปชญญะ คอการเคลอนไหวของมนษย เชน อรยาบถยอยทง 7 คอ เดนหนา ถอยหลง แล เหลยว เหยยด ค ใชสอยขาวของเครองใชตาง ๆ ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 4) ธาตมนสการบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง ธาต 4 คอ ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ และธาตลม ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได

50

5) ปฏกลมนสการบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง กายคตาสต คอ องคประกอบของรางกายมนษย 32 อยาง หรอทเรยกวา อาการ 32 ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 6) นวสวถกาบรรพะ-อธบายแนวพจารณาคดเรองนวสหรอ ซากศพ 9 วาระ ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 2. เวทนานปสสนาสตปฏฐาน อธบายวธคดเกยวกบอารมณความรสกทเกดขนจาก การไดสมผสรบรไว 1 แบบ คอ เวทนาบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรองเวทนา คอ ความรสกสข ทกข เฉย ๆ ทเกดจากการสมผสรบร ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 3. จตตานปสสนาสตปฏฐาน อธบายวธคดเกยวกบการรบรไว 1 แบบ คอ จตตบรรพะ อธบายแนวคดพจารณาเรองจตคอ การรบร-ความคดค านงม กรยาจต ทง 11 เปนตน ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 4. ธมมานปสสนาสตปฏฐาน อธบายวธคดเกยวกบการรบรไว 5 แบบ ดงน 1) ขนธบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรองรางกายและจตใจทงหมด ตามการจดหมวดแบบขนธ 5 ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 2) อายตนบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง การรบรทางประสาทสมผสทง 6 ตามการจดหมวดแบบอายตนะ12 โดยพจารณาตามการยดตดทผกมดจตของเหลาสตวของสงโยชน 10 ทผกจตในทกปจจบนขณะ ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 3) นวรณบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง จตใจฝายอกศล 5 กลม ตามการจดหมวดแบบนวรณ 5 อนสงเสรมสมาธ ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 4) โพชฌงคบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง จตใจฝายดงามพรอมจะตรสร 7 อยาง อนสงเสรมศล ตามการจดหมวดแบบโพชฌงค 7 ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได 5) สจจะบรรพะ-อธบายแนวคดพจารณาเรอง สภาวะอนเปนปรมตถ ตามการจดหมวดแบบอรยสจ 4 อนสงเสรมปญญา ทเมอคดตามใหมากแลวจะสามารถละคลายอนสยกเลสได ทงนจะเหนไดวา จากสตปฏฐานทจ าแนกโดยพสดารน ในหมวดของกายานวปสสนาสตปฏฐาน จะมวธพจารณาเกยวกบกายมากทสด กลาวคอ มถง 14 วธ ทงนกดวยขอทวา การพจารณากายนเปนการพจารณาในสวนทเปนของหยาบ สวนการพจารณา เวทนา จต ธรรมมความประณตมากยงขนนนเอง ทงนการเจรญสตปฏฐาน 4 ตองตงอยบนไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตาเสมอ ซง พทธทาสภกข (2501, หนา 72) สรปวา พทธศาสนาไดปฏเสธเวทนา และสญญาวาไมใชตวไมใชตน ในขณะเดยวกนยงปฏเสธความคด หรอตวจตวาใชตวไมใชตนเชนกน เพราะอาการท

51

คดขนมานนเปนอาการของธรรมชาต เปนผลจากการปรงแตงหลายประการ สงส าเรจรปทคดขนมาอยในกลมของสวนประกอบตาง ๆ ทประกอบกนเปนคน ดงนน ขาพเจา หรอทเปนตวตนเปนสงขารหรอความคดน จงถกยนยนวาเปนอนตตา กลาวคอ ไมใชตวไมใชตนเชนเดยวกบขนธอน ๆ หลกธรรมทเกอหนนการเจรญกรรมฐาน จากการศกษา พบวา หลกธรรมทเออตอการเจรญกรรมฐาน ไดแก โพธปกขยธรรม 37 ประการ โดย พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 151); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (255, หนา 709); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 273) ใหทศนะวา โพธปกขยธรรม คอ ธรรมอนเปนฝกฝายแหงการตรสรธรรม เกอกลใหบรรลโลกตรธรรม มทงหมด 37 ประการ ไดแก สตปฏฐาน 4, สมมปทาน 4, อทธบาท 4, อนทรย 5, พละ 5, โพชฌงค 7 และมรรคมองค 8 รวม 7 อยาง มรายละเอยด ดงน 1. สตปฏฐาน หมายถง สตเปนทตงเปนวธบ าเพญกรรมฐานเพอการพนทกข ม 4 อยาง คอ กาย เวทนา จตและธรรม โดยใหสตจดจอกบอารมณนนมใหพลงเผลอ เชน ระลกเสมอในอรยาบถ 4 โดยตองมองคประกอบ 3 ประการ คอ 1) มความเพยรจะละกเลส 2) มสตสมปชญญะก าหนดรเสมอ 3) มสตระลกทกเมอ (พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 981)) 2. สมมปทาน 4 คอ การมงมนท าความชอบ ม 4 ประการ ไดแก 1) สงวรปทาน คอ เพยรระงบการกระท าอกศล ไมใหเกดขน (เพยรระวง) 2) ปหานปทาน คอ เพยรละเลกอกศลทก าลงกระท าอย (เพยรละ) 3) อนรกขนาปทาน คอ เพยรรกษา กศลธรรม ทเกดขนแลว (เพยรรกษา) และ 4) ภาวนาปทาน คอ เพยรฝกฝนบ ารงกศลธรรม ใหเจรญยงขน (เพยรเจรญ) (พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 159); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 152)) 3. อทธบาท 4 ไดแก 1) ความชอบใจท าพอใจรกใครในสงนน (ฉนทะ) 2) ความแขงใจ เพยรหมนประกอบในสงนน (วรยะ) 3) ความตงใจท า เอาใจฝกใฝในสงนน ไมทอดทงธระ (จตตะ) 4) ความเขาใจท า การใชปญญาพจารณาไตรตรองหาเหตผลในสงนน (วมงสา) (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 160)) 4. อนทรย 5 คอ คอ ความสามารถหลกทางจต หา ประการ ไดแก 1) สทธนทรย คอ ความศรทธา ในโพธปกขยธรรม 2) วรยนทรย คอ ความเพยร ในสมมปปธาน 4 3) สตนทรย คอ ความระลกได ในสตปฏฐาน 4 4) สมาธนทรย คอ ความตงมน ในฌานทง 4 และ 5) ปญญนทรย คอ ความเขาใจ ในอรยสจ 4 (พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 159); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 152-153); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 187) 5. พละ 5 คอ ก าลง หา ประการ ไดแก 1) ศรทธาพละ ความเชอ ก าลงการควบคม ความสงสย 2) วรยะพละ ความเพยร ก าลงการควบคมความเกยจคราน 3) สตพละ ความระลกได

52

ก าลงการควบคมความประมาท การไมใสใจ ใจลอย ไรสต 4) สมาธพละ ความตงใจมน ก าลง การควบคมการวอกแวก ฟงซาน และ 5) ปญญาพละ ความรอบร ก าลงการควบคมเพกเฉย ไมสนใจ หลงงมงาย (พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 153)) 6. โพชฌงค 7 คอ ธรรมทเปนองคแหงการตรสร หรอองคของผตรสร มเจดอยางคอ 1) สต (สตสมโพชฌงค) ความระลกได ส านกพรอมอย ใจอยกบกจ จตอยกบเรอง 2) ธมมวจยะ (ธมมวจยสมโพชฌงค) ความเฟนธรรม ความสอดสองสบคนธรรม 3) วรยะ (วรยสมโพชฌงค) ความเพยร 4) ปต (ปตสมโพชฌงค) ความอมใจ 5) ปสสทธ (ปสสทธสมโพชฌงค) ความสงบกายใจ 6) สมาธ (สมาธสมโพชฌงค) ความมใจตงมน จตแนวในอารมณ 7) อเบกขา (อเบกขาสมโพชฌงค) ความมใจเปนกลาง เพราะเหนตามเปนจรง (พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 160); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 153-154); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 205-206)) 7. มรรคมองค 8 คอ หนทางดบทกข โดยมรรค แปลวา การปฏบตทถกตองหรอหนทางอนประเสรฐโดยในพระพทธศาสนา ประกอบดวย 8 ประการ หรอทเรยกวา มชฌมาปฏปทา มรายละเอยด ดงน (พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (2479, หนา 158); พทธทาสภกข (2534 ข, หนา116-117); เสฐยรพงษ วรรณปก (2547, หนา 10-30); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 154-155)) 1) สมมาทฏฐ คอ ความเหนชอบ เปนปญญาขนธ 2) สมมาสงกปโป คอ ความด ารชอบ เปนปญญาขนธ 3) สมมาวาจา คอ การพดจาชอบ เปนสลขนธ 4) สมมากมมนโต คอ การท างานชอบ เปนสลขนธ 5) สมมาอาชโว คอ การลยงชพชอบ เปนสลขนธ 6) สมมาวายาโม คอ ความเพยรชอบ เปนสมาธขนธ 7) สมมาสต คอ ความระลกชอบ เปนสมาธขนธ 8) สมมาสมาธ คอ ความตงใจมนชอบ เปนสมาธขนธ ทงน พทธทาสภกข (2534 ข, หนา 116-117) สรปวา สองสวนแรกเปนปญญา สามขอ ถดมาเปนศล สามขออกมาเปนสมาธ ท าใหเหนไดวา พระพทธองคทรงแสดงปญญาไวเปน เครองน าทางของการปฏบตพระองคจงแสดงปญญาไวล าดบแรก กลายเปน ปญญา ศล สมาธ กลาวโดยสรป ส าหรบหลกธรรมทเออนหนนการเจรญกรรมฐานนน กคอโพธปกขยธรรมทง 37 ประการนนเอง โดยหลกส าคญนนจะอยท มรรคมองค 8 กบสตปฏฐาน 4 เนองจากวา มรรคมองค 8 เปนวธการปฏบตโดยตรงซงจะน าไปสการหลดพน อนไดแก ศล สมาธ และปญญานนเอง

53

สวนสตปฏฐาน 4 เปนวธการเจรญปญญาอนน าไปสวมตตตจงถอวาเปนหลกธรรมทมความเกยวเนองกนโดยตรง โดยในสวนนจะเปนหลกธรรมทน าไปสวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนาทถกตอง หลกธรรมทไมเกอหนนการเจรญกรรมฐาน จากการศกษา พบวา มหลกธรรมทไมเออตอการเจรญกรรมฐาน ไดแก นวรณ 5, ขนธ 5, สงโยชน 10, จรต 6, ตณหา 3, กามคณ 5 และวปสนกเลส 10 รวม 7 ประการ มรายละเอยด ดงน 1. นวรณ 5 คอ ตวขดขวางการเจรญสมาธ ซง พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) (2540, หนา 16-18); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 66); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 425); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 9) ไดท าการอภปรายถงนวรณ 5 วาเปนตวขวางกนการปฏบตสมาธ โดยตองใชสมถก าจดนวรณหากก าจดนวรณไมได จะไมมทางไดสมาธ ทงน นวรณ 5 อยางมดงน 1) กามฉนทะ คอความยนด พอใจ เพลดเพลนในกามคณอารมณ ไดแก ความยนด พอใจในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สงสมผสทางกาย) อนนายนด นารกใครพอใจ รวมทงความคดอนเกยวเนองดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะนน (ค าวากามในทางธรรมนน ไมไดหมายถงเรองเพศเทานนแตยงหมายความถง ความใครในความงามทงปวงดวย) 2) พยาปาทะ คอ ความโกรธ ความพยาบาท ความไมพอใจ ขดเคองใจ 3) ถนมทธะ แยกเปนถนะคอความหดหทอถอย และมทธะคอความงวงเหงาหาวนอน ถนะและมทธะนนมอาการแสดงออกทคลายกนมาก คอท าใหเกดอาการเซองซมเหมอนกน แตมสาเหตทตางกนคอถนะเปนกเลสชนดหนง เกดจากการปรงแตงของจต ท าใหเกดความยอทอ เบอหนาย ไมมก าลงทจะท าความเพยรตอไป สวนมทธะนนเกดจากความเมอยลาออนเพลยของรางกาย หรอจตใจจรง ๆ เนองจากตรากตร ามามาก หรอขาดการพกผอนทเพยงพอ หรอ การรบประทานอาหารทมากเกนไป มทธะนไมจดเปนกเลส 4) อทธจจกกกจจะ แยกเปนอทธจจะคอความฟงซานของจต และกกกจจะคอ ความร าคาญใจอทธจจะนนคอการทจตไมสามารถยดอยกบสงใดสงหนงไดเปนเวลานาน จงเกดอาการฟงซาน เลอนลอยไปเรองนนท เรองนท สวนกกกจจะนนเกดจากความกงวลใจ หรอไมสบายใจถงอกศลทไดท าไปแลวในอดต วาไมนาท าไปอยางนนเลย หรอบญกศลตาง ๆ ทควรท าแตยงไมไดท า วานาจะไดท าอยางนนอยางน 5) วจกจฉา คอความลงเลสงสย ไมแนใจ หรอไมปกใจเชอวาสงใดถกสงใดผด หรอควรท าแบบไหนด จตจงไมอาจมงมนในอารมณใดอารมณหนงไดอยางเตมท สมาธจงไมเกดขน

54

กลาวโดยสรป นวรณทง 5 ตวน มเฉพาะอทธจจะเทานนทเกดขนตวเดยวได สวนนวรณตวอน ๆ เมอเกดจะเกดขนรวมกบอทธจจะเสมอ นวรณทง 5 เปนอปสรรคส าคญในการท าสมาธ ถานวรณตวใดตวหนง หรอหลายตวเกดขน สมาธกไมอาจเกดขนไดเลย แตนวรณทง 5 นไมเปน ตวขวางกนวปสสนา ทงยงเปนประโยชนแกวปสสนาอกดวย เพราะวปสสนานนเปนการเรยนรความจรงตามธรรมชาต 2. ขนธ 5 คอ ตวทกข ซง พทธทาสภกข (2501, หนา 65-67); พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2546, หนา 53) อภปรายวา ขนธ 5 คอ สวนประกอบกนขนเปนโลก คอเปนเปนสตวเปนคน เปนกองแหงรปธรรมและนามธรรวมรวมกน มดงน 1) เวทนา หมายถง ความรสก 3 ประการ คอ สขหรอพอใจอยางหนง ทกขหรอไมพอใจอยางหนงและเฉย ๆ แตเปนความรสกเหมอนกน 2) สญญา หมายถง การรตว เปนความรสกตวเหมอนตนอย เชน ไมสลบ ไมหลบ ไมตาย 3) สงขาร คอ การปรงแตงประกอบกนขนมาของจต 4) วญญาณ คอ จตทท าหนาทรสกซงขนธทง 4 เปนนามธรรม และ 5) รปขนธ เปนสวนทเปนรปธรรม คอเปนรป เชนรางกายเปนวตถทเปนรป ขนธ 5 น เปนทยดเกาะของอปาทานทง 4 กลาวโดยยอ คอ รป กบ นาม สอดคลองกบทศนะของ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 99) ใหทศนะวา ขนธ 5 การแยกรางกายออกเปนสวนตามสภาพ 5 สวน ไดแก 1) รป ไดแก สวนทผสมกนของธาต 4 คอ ดน น า ลม ไฟ เชน เสนผม 2) เวทนา คอ ระบบรบร ผานอายตนะ 6 3) สญญา คอ ความจ าได 4) สงขาร คอ การปรงแตงของจต และ 5) วญญาณ คอ ระบบรบรสงนน ๆ 3. สงโยชน คอ ธรรมทมดสตวไวกบทกข โดยประภาศร สหอ าไพ (2535, หนา 122); พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 284-285); พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 156-158) ไดอภปรายวา สงโยชน คอ เครองผกกเลสทผกมดสตวไวในสงสารวฏฏ ม 10 ประการ (สงโยชนขอ 1-5 จดเปนสงโยชนเบองตน และขอ 1-10 จดเปนสงโยชนเบองสง) ซงมรายละเอยด ดงน 1) สกกายทฏฐ คอ ความเหนวาเปนตวตน เปนเราเปนเขา มองไมเหนสภาพความเปนจรงวาเปนเพยงองคประกอบตาง ๆ มาประชมกนเขา 2) วจกจฉา คอ ความลงเลสงสย เชน สงสยในพระศาสนา สงสยในพระธรรม สงสยในพระสงฆ ในสกขา ในปฏจสมปบาท เปนตน 3) สลพตปรามาส คอ ความยดถอสลพรต อาท จะบรสทธไดดวยศลและพรตระเบยบปฏบตโดยสกแตวาท าตาม ๆ กนมา ไมเขาสอรยมรรค 4) กามราคะ คอ ความก าหนดในกาม ตดใจในกามคณ 5) ปฏคะ คอ ความกระทบกระทงในใจ หรองนงานใจ

55

6) รปราคะ คอ ความตดใจในรปธรรมอนประณต เชน ตดใจในรปฌาน ความสงบของสมาธในรปฌาน ตดใจปรารถนารปภพ เปนตน 7) อรปราคะ คอ ความตดใจในอรปธรรม คอ ตดใจในอารมณแหงอรปฌาน เปนตน 8) มานะ คอ ความถอตว เชน สงกวาเขา 9) อทธจจะ คอ ความฟงซาน วาวน 10) อวชชา คอ ความไมรจรง ไมรเทาทนสภาวธรรม เชน ไมรในอรยสจน 4. จรต 6 หมายถง 1) ราคะจรต หนกไปทางรกสวยรกงาม 2) โทสจรต หนกไปทาง เจาอารมณ 3) โมหจรต หนกไปทาง หลงงมงาย 4) สทธาจรต หนกไปทางเชอถอจรงใจ 5) พทธจรต หนกไปทางใชปญญา และ 6) วตกจรต หนกไปทางวตกกงวล มความฟงซาน (พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, 148); พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท) (2556, หนา 23-26)) 5. ตณหา 3 คอ ความทะยานอยาก ม 3 ประการ ไดแก 1) กามตณหา คอ ความอยากไดในกามคณ 2) ภวตณหา คอ ความอยากในภพ เชน อยากเปน อยากอยตลอดไป และ 3) วภวตณหา คอ ความอยากดบสญ อยากพรากไปจากตวตนทเปนอย (ประภาศร สหอ าไพ, 2535, หนา 100); วศน อนทสระ, (2550, หนา 132-133)) 6. กามคณ 5 คอ ความพอใจยนดใน รป รส กลน เสยง สมผส (พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, 48); พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2559, หนา 60)) 7. วปสสนปกเลส คอ เครองท าใหวปสสนาเศราหมอง ม 10 ประการ ไดแก 1) โอภาส คอ แสงสวาง 2) ญาณ คอ ความร 3) ปต คอ ความอมใจ 4) ปสสทธ คอ ความสงบ 5) สข คอ ความสบาย 6) อธโมกข คอ การปกใจเชอ 7) ปคคาหะ คอ ความเพยร 8) อปฏฐาน คอ สต 9) อเบกขา คอ ความวางจตเปนกลาง 10) นกนต คอ ความพอใจ (พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร) (2550, หนา 143); พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 914)) กลาวโดยสรปหลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐานนน สงผลใหเกดสภาพตดขดในการภาวนา เชน อาจท าใหการภาวนาไมตอเนองหรอไมประสบกบความส าเรจได โดยสามารถจ าแนกออกได ดงน ในสวนของนวรณ 5 จะเปนตวขดขวางการเจรญสมาธ อาท ความงวงนอน เปนตน ส าหรบขนธ 5 โดยยอคอรปกบนาม กบสงโยชน 10 ถอเปนตวการส าคญทเปนอปสรรคของ การภาวนา เพราะหากสามารถท าลายขนธ 5 และสงโยชน 10 ไดเปนอนวาจบกจพรหมจรรยไมมกจอนตองท าอก หนาทของผปฏบตธรรมทงหลาย คอ ท าลายขนธ 5 และสงโยชน 10 นนนนเอง ในสวนของหลกธรรมอน ๆ ทไมเออหนนตอการเจรญกรรมฐาน รองลงมา อาท วปสสนปกเลส เปนตน สงเหลานเปนอปสรรคอยางรนแรงส าหรบนกปฏบต ในบางรายถงขนอาการเปนบา เพราะฉะนนนกปฏบตพงระมดระวง ซงจะน าหลกธรรมในสวนนไปอธบายสภาพปญหาจากการภาวนาตอไป

56

ประวตพระกรรมฐานธรรมยตนกาย ธรรมยตนกายเปนผลจากการฟนฟพระพทธศาสนาของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แตครนออกผนวชมพระนามวา “วชรญาณ” อปสมบทในนกายสมากลยาณในรามญประเทศ อนสบมาแตลงกาเดม โดยไดทรงปฏบตและวางระเบยบอยางเครงครดตามพระวนย จนเกดพระสงฆนกายหนง คอ ธรรมยตนกาย หรอธรรมยต แปลวา ผประกอบดวยธรรม, ชอบดวยธรรม, ยตโดยธรรม (ทรงผนวชครงแรก ณ วดมหาธาตยวราชรงสฤษดราชวรมหาวหาร) (สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 6)) ในระหวางทก าลงทรงพระปรวตกถงเรองความเสอมสญแหงวงศบรรพชาอปสมบท อยนนเอง กไดทรงพบพระเถระชาวรามญรปหนงชอ ซาย พทธว โส โดยอปสมบทมาแตเมองมอญ มาอยวดบวรมงคลไดเปนพระราชาคณะท พระสเมธมน เปนผช านาญพระวนยปฎกประพฤตวตรปฏบตอยางเครงครด สามารถทลอธบายเรองวตรปฏบตของพระสงฆรามญคณะกลยาณททานไดรบอปสมบทมาใหทรงทราบอยางพสดาร ทานพจารณาเหนวาสอดคลองตองกนกบพระพทธพจน ทไดทรงศกษามาจากพระบาลไตรปฏก กทรงเลอมใสและทรงรบเอาวนยวงศนนเปนแบบอยางส าหรบปฏบตสบมา ดวยการท าทฬหกรรมคอทรงอปสมบทซ าในคณะสงฆรามญอกครงหนง โดยม พระสเมธมน (ซาย พทธวโส) เปนพระอปชฌาย เมอ พ.ศ. 2368 อนเปนปททรงผนวช ได 2 พรรษา การทรงท าทฬหกรรมครงนนบเปนครงท 1 (สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 24-25); (ส านกงานคณะธรรมยต วดบวรนเวศวหาร, 2561, 10 ตลาคม)) พ.ศ. 2372 ทรงผนวชได 6 พรรษา เสดจจากวดมหาธาตกลบไปประทบทวดสมอราย อกครง เพราะการประทบอยทวดมหาธาตอนเปนทสถตของสมเดจพระสงฆราชนน ท าใหทรงรสกไมสะดวกพระราชหฤทยในอนทจะเปลยนแปลงแกไขวตรปฏบตทางพระวนยทงในสวนพระองคและเพอนสหธรรมกทมารวมศกษาปฏบตตามแนวพระราชด ารซงเรมมจ านวนเพมขนเพอ ความสะดวกพระราชหฤทยและเพอไมใหเกดครหา จงเสดจไปประทบทวดสมอราย (กระจาง นนทโพธ, 2528, หนา 38; ส านกงานคณะธรรมยต วดบวรนเวศวหาร, 2561, 10 ตลาคม) ตอมาทรงปรารภถงเรองสมา เพราะเปนหลกส าคญอยางหนงในสงฆกรรมตามพระพทธบญญตจงโปรดใหขดนมตสมาวดสมอรายขนทอดพระเนตร ปรากฏวานมตทเปนสมานนเลกไมไดขนาด เปนเหตใหทรงสงสยถงวธสมมตสมาวานาจะวบตไมถกตองโดยประการตาง ๆ เมอทอดพระเนตรเหนสมาวบตแหงหนงแลว ทรงสงสยถงสมาทอน ๆ และทรงสงสยวา การอปสมบทกรรมทท าในสมานน ๆ นาจะไมบรสทธ จงไดโปรดใหหาแพมาสมมตเปนโบสถน าขนเรยกวา โบสถแพ หนาวดสมอราย จากนนทรงแสวงหาพระสงฆรามญทอปสมบทมาแตกลยาณสมาทเชอกนวาพระอรหนตผกไว ณ รามญประเทศ ได 18 รป จากนนทรงท าทฬหกรรม คอ

57

อปสมบทซ าในคณะสงฆรามญอกครงหนง ณ โบสถแพหนาวดสมอรายนน นบเปนครงท 2 ดวยญตตจตตกรรมวาจาทงท านองมคธและท านองรามญกลาวกนวาเพอความมนพระราชหฤทย ไดโปรดใหพระสงฆรามญใน 18 รปนน ผลดเปลยนกนเปนอปชฌายท าทฬหกรรมถวายถง 6 ผลดทโบสถแพหนาวดสมอรายนน ครงนไดมพระทเปนศษยของพระองครวมท าทฬหกรรมดวย อกหลายรป มสมเดจพระวนรต (ทบ) เปนตน ตอมาทรงยายมาเปนอธบดสงฆ ณ วดบวรนเวศวหาร ตามค าอาราธนาของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ตรงกบวนท 11 มกราคม พ.ศ. 2479 (ปวเรศวรยาลงกรณ, 2440, หนา 3546; ส านกงานคณะธรรมยต วดบวรนเวศวหาร, 2561, 10 ตลาคม) ส าหรบพระสงฆนกายสมากลยาณ หมายถงพระภกษสงฆผอปสมบทในสมาชอวากลยาณ รามญประเทศ สมากลยาณน พระเจาหงสาวด นามวา รามาธบด มหาปฏกธร (ธรรมเจดย) (ระหวาง ป พ.ศ. 2015-2035) ทรงจดการใหผกขน มศลาจารกไวดวยภาษามคธและภาษามอญ ตวศลาจารกเดมอยท บานโซงคโยง นอกเมองหงสาวดดานตะวนตก กวาง 2 คบ หนา 18 นว ปกเรยงกนไว 10 แทง มอกษรรามญจารกทง 2 ดาน ค าจารกเปนภาษามคธ 2 แทง แปลเปนภาษารามญ 8 แทง จารกนอธบายวา นบแตพระสมมาสมพทธเจาปรนพพานได 208 ป พระเจาอโศกมหาราช ทรงศรทธาแรงกลาบ ารงพระศาสนาเปนอนมาก มพวกเดยรถยเขามาบวชบางประพฤตตามลทธเดมของตน พระเจาอโศกมหาราช พรอมทงพระโมคคลลบตรตสสะเถระ จงไดช าระศาสนวงศใหบรสทธ ดวยการสงคายนาครงท 3 จากนนจงสงภกษไปสถานทตาง ๆ เปนตนวา พระมหนทเถระไปยงลงกา พระโสณะเถระ พระอตรเถระ มายงสวรรณภม พระสงฆทง 2 ประเทศจงเปน วงศเดยวกน เพราะรบอปสมบทสมาสบแตพระสงฆทพระเจาอโศกมหาราชสงมาแตกรงปาฏลบตร (จารกกลยาณ, 2468, หนา 108-114; สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 37-38)) ป พ.ศ. 1601 พระเจาอนรทธ แหงปกามนคร ไดน าพระสงฆและพระไตรปฎกมายง ปกามนคร ตอมาอก 107 ป พระเจาศรสงฆโพธปรกกมพาห ไดทรงช าระพทธศาสนาใหบรสทธ อกครง ตอมาพระเถระผเปนบตรชาวรามญประเทศ ผเปนอาจารยของพระเจาปกามกบภกษ และสามเณรผหนงออกไปลงกาทวป เกดการสนทนากนใหมหมภกษวา ฝายหนงเปนเชอสาย พระมหนทเถระ และอกฝายเปนเชอสายพระโสณะเถระ และพระอตรเถระ จงสมานสงวาสท าสงฆกรรมรวมกน สวนภกษผอปสมบทใหมจากสามเณร เมอพรรษาพน 10 จงชวนพระเถระลงกาได 4 รป รวมเปน 5 รปมาตงอยในปกาม ท าสงฆกรรมของตนตางหากไมรวมกบภกษชาวปกาม พระเถระ ทง 5 เจรญขนเปนพหเถระ ตอมาพระสงฆสายลงกาวงศแตกออกมาเปน 5 คณะ รวมเปน 6 คณะ เปนผมสงวาสตางกน มนกายตางกนไมท าสงฆกรรมรวมกน เมอจะท าสงฆกรรมกไมมพระเถระ

58

ผทรงพระไตรปฎกมาตดสนวาสงนควรสงนไมควร (สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 38-40)) ครนพทธศาสนาลวงได 2002 ป พระเจารามาธบด แหงหงสาวด ทรงโปรดเกลาใหช าระพระไตรปฎก ใหตรวจดบาลกบอรรถกถาฏกา แลวตดสนพระวนยเรองสมา ทราบวา เปนสมาวบตและปรสวบต จงทรงตงปณธานเพอช าระพทธศาสนาใหบรสทธ โดยในลงกานนมภกษสงฆอยคณะหนงทบรสทธ เรยกวา มหาวหารวาสนกาย ตอมาแตกเปน 2 นกาย คอ มหาวหารคณะหนง และอภยครวหารคณะหนง ซงทรงพจารณาแลววาคณะมหาวหารเปนคณะบรสทธไมประกอบดวยโทษ และประพฤตตวคลกคลดวยวงศตระกลเหมอนคณะอน พระองคจงอาราธนาใหพระภกษทงหลายไปยงเกาะสฬส เลอกคณะอนบรสทธสบมาแตวงศคณะมหาวหาร เวนคณะอนนาตเตยนพระเถระทงหลายเหนชอบ จงเลอกพระเถระ 22 รป พระภกษอนจรอก 22 รป รวม 44 รปไปยงลงการบการอปสมบทใหม (สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 42-43)) เมอคณะสงฆบรสทธแลวจากคณะสงฆรามญลงกาวงศ พระเจารามาธบดจงเลอก คามเขตนอย ๆ เพอผกพทธสมาใหถกตอง จงไดคามเขตบรเวณชายปาตะวนตกแหงพระมหาเจดย มเตา จงแผวถางสถานทนน และพระราชทานนามวา กลยาณสมา เพราะภกษทงหลายอปสมบทในอทกกเขปสมาในแมน ากลยาณเปนผสมมตสมานขน ในเวลาตอมาจงเชญภกษผอยในวงศคณะ มหาวหาร นามวา สวณณโสภณ เปนอปชฌาย เพราะพระเถระทบวชนยงพรรษาไมพน 10 ไมสามารถเปนอปชฌายได โดยในเวลาตอมาไดมการบวชแปลงกนในสมากลยาณจ านวนมาก ในป ค.ศ. 2019-2022 มจ านวนถง 15,666 รป (สมเดจพระญาณสงวร พระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน) (2543, หนา 43-44)) กลาวโดยสรป ธรรมยตนกายมตนก าเนดจากสมากลยาณ แหงรามญประเทศปจจบน คอ ประเทศพมา มลเหตแหงการเกดสงฆคณะนกเนองจาก เกดการวบต มสมาวบต เปนตน (สงทกระท ามาใชไมได เปนโมฆะ อาท สมมตไมมนมตขนาดเลกเกนไป หรอไมสามารถบรรจภกษได 21 รป ใหนงเขาหตถบาสกน เปนตน) สงเหลานท าใหสงฆกรรมในหมสงฆเสยใชไมได จงจ าเปนตองไดรบการอปสมบทใหมอยางเปนแบบแผนตามพระวนยเดม โดยเกดการอปสมบทใหม ณ ลงกา เพราะวงศนอยวงศเดยวกบรามญประเทศ อนสบมาแตการสงคายนาพระไตรปฎกครงท 3 สมยพระเจาอโศกมหาราช โดยวงศนมความบรสทธและประพฤตตามพระวนย พระบาทสมเดจสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ครนยงผนวชอย นามวา วชรญาณ เลงเหนความวบตแหงสมา เปนตนวา ลกนมตของวดสมอรายไมไดมาตรฐาน จงทรงท าทฬหกรรมใหมโดยใชแพมาสรางเปนสมาน าแทน ซงกอนหนานนทรงเคยญตตเปนภกษในรามญนกายมากอนหนานนแลว

59

กบ พระอาจารยซาย พทธวงโส เนองจากทรงเหนการกระท าของภกษในขณะนนประพฤตผดวนย อาท การจบเงน เปนตน การกระท าของพระองคกอใหเกดคณะสงฆนกายใหม เรยกวา ธรรมยตนกาย หรอ ยตโดยธรรม ขน โดยสถานทแหงแรกอยางเปนทางการททรงเผยแพรค าสอน คอ วดบวรนวศวหาร จากนนจงกระจายไปยงสถานทตาง ๆ อาท วดบรมนวาสราชวรวหาร เปนตน

ประวตพระอาจารยมน ภรทตโต พระอาจารยมน ภรทตโต ก าเนดในสกลแกนแกวโดยนายค าดวงเปนบดา นางจนทรเปนมารดา นบถอพระพทธศาสนาประจ าสกลตลอดมา เกดวนพฤหสบด เดอนย ปมะแมวนท 20 มกราคม พ.ศ. 2413 ทบานค าบง ต าบลโขงเจยม จงหวดอบลราชธาน มรณภาพ 11 พฤศจกายน พ.ศ. 2492 ณ วดปาสทธาวาส จงหวดสกลนคร อาย 79 ป 56 พรรษา มพนองรวมทองกน 9 คน แตเวลาทานมรณภาพปรากฏวา ยงเหลอเพยง 2 คน ทานเปนคนหวป มรางเลก ผวขาวแดง มความเขมแขงวองไวประจ านสย มสตปญญาเฉลยวฉลาดมาแตเลก พออายได 15 ป ไดบรรพชาเปนสามเณรอยในส านกวดบานค าบง มความสนใจและรกชอบในการศกษาธรรมะ เรยนสตรตาง ๆ ในส านกอาจารยไดอยางรวดเรว มความประพฤตและอธยาศยเรยบรอย ไมเปนทหนกใจหมคณะและครอาจารยทใหความอนเคราะห (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 2); อ.อทธเวธ, 2554, หนา 20-21) เมอบวชได 2 ป ทานจ าตองสกออกไปตามค าขอรองของบดาทมความจ าเปนตอทาน แมสกออกไปแลว ทานกยงมความมนใจทจะบวชอก เพราะมความรกในเพศนกบวชมาประจ านสย เวลาสกออกไปเปนฆราวาสแลว ใจทานยงประหวดถงเพศนกบวชมไดหลงลมและจดจาง ทงยง ปกใจวาจะกลบมาบวชอกในไมชา ทงนอาจจะเปนเพราะอ านาจศรทธาทมก าลงแรงกลาประจ านสยมาดงเดมกเปนได (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 2)); อ.อทธเวธ, 2554, หนา 21) พออายได 22 ป ทานมศรทธาอยากบวชเปนก าลงจงไดลาบดามารดา ทานทงสองกอนญาตตามใจไมขดศรทธา เพราะมความประสงคจะใหลกของตนบวชอยแลว พรอมทงมศรทธาจดแจงบรขารในการบวชใหลกอยางสมบรณ ทานไดเขาอปสมบทเปนพระภกษทวดศรทองในตวเมองอบล มทานพระอรยกวเปนพระอปชฌาย ทานพระครสทาเปนพระกรรมวาจาจารย ทานพระครประจกษอบลคณเปนพระอนสาวนาจารย เมอวนท 12 มถนายน พ.ศ. 2436 พระอปชฌายให นามฉายาวา ภรทตโต เมออปสมบทแลวไดมาอยในส านกวปสสนากบทานพระอาจารยเสาร กนตสโล วดเลยบ เมองอบล (ปฐม นคมานนทและภทรา นคมานนท, 2552, หนา 21)

60

พระอาจารยมน ภรทตโต เรมปฏบตวปสสนาใหม ๆ ในส านกพระอาจารยเสาร กนตสโล วดเลยบ อบลราชธาน ทานบรกรรมภาวนาดวยบท พทโธ ประจ านสยทชอบกวาบรรดาบทธรรมอน ๆ ในขนเรมแรกยงไมปรากฏเปนความสงบสขมากเทาทควร ท าใหมความสงสยในปฏปทาวาจะถกหรอผดประการใด แตมไดลดละความเพยรพยายาม ในระยะตอมาผลปรากฏเปนความสงบพอใหใจเยนบาง ในคนวนหนงเกดสบนนมตวา ทานออกเดนทางจากหมบานเขาสปาใหญอนรกชฏทเตมไปดวยขวากหนามจนจะหาทดนดนผานไปแทบไมได ทานพยายามซอกซอนไปตามปานนจนพนไปไดโดยปลอดภย พอพนจากปาไปกถงทงกวางจนสดสายตา เดนตามทงไปโดยล าดบไมลดละความพยายาม ขณะทเดนตามทงไปไดพบไมตนหนงชอตนชาต ซงเขาตดลมเอง ขอนจมดนอยเปนเวลานานป เปลอกและกระพผพงไปบางแลว ไมตนนนรสกใหญโตมาก ทานเองกปนขนและไตไปตามขอนชาตทลมนอนอยนน พรอมทงพจารณาอยภายใน และรขนมาวา ไมนจะไมมการงอกขนไดอก โดยเทยบกบชาตของทานวาจะไมก าเรบใหเปนภพ-ชาตสบตอไปอกแนนอน (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 2-3); อ.อทธเวธ, 2554, หนา 35-36) ค าวาขอนชาตทานพจารณาเทยบกบชาตความเกดของทานทเคยเปนมา ทขอนชาตผพงไปไมกลบงอกขนไดอก เทยบกบชาตของทานวาจะมทางสนสดในอตภาพนแน ถาไมลดละ ความพยายามเสย ทงนเวงวางกวางขวางเทยบกบความไมมสนสดแหงวฏวนของมวลสตว ขณะทก าลงยนพจารณาอย ปรากฏวามมาสขาวตวหนงรปรางใหญและสงเดนเขามาเทยบทขอนชาตนน ทานนกอยากจะขมาขนมาในขณะนน เลยปนขนบนหลงมาตวแปลกประหลาดนน ขณะนนปรากฏวามาไดพาทานวงไปอยางเตมก าลงฝเทา ทานเองกมไดนกวาจะไปเพอประโยชนอะไร ณ ทใด แตมากพาทานวงไปอยางไมลดละฝเทา โดยไมก าหนดทศทางและสงทตนพงประสงคใด ๆ (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 3); อ.อทธเวธ, 2554, หนา 36) ในขณะนน ระยะทางทมาพาวงไปตามทงอนกวางขวางนน รสกวาไกลแสนไกล โดยไมอาจจะคาดได ขณะทมาก าลงวงไปนน ไดแลเหนตใบหนง ในความรสกวาเปนตพระไตรปฎก ซงวจตรดวยเงนสขาวงดงามมาก มาไดพาทานตรงเขาไปสตนนโดยมไดบงคบ พอถงตพระไตรปฎก มากหยด ทานกรบลงจากหลงมาทนทดวยความหวงจะเปดดตพระไตรปฎกทตงอยเฉพาะหนา สวนมากไดหายตวไปในขณะนน โดยมไดก าหนดวาไดหายไปในทศทางใด ทานไดเดนตรงเขาไปหาตพระไตรปฎกทตงอยทสดของทงอนกวางนน ซงมองจากนนไปเหนมแตปารกชฏทเตมไปดวยขวากหนามตาง ๆ ไมมชองทางพอจะเดนตอไปอกได แตมทนจะเปดดตพระไตรปฎกวามอะไรอยขางในบาง เลยรสกตวตนขน (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 3); อ.อทธเวธ, 2554, หนา 36-37)

61

สบนนมตนนเปนเครองแสดงความมนใจวา จะมทางส าเรจตามใจหวงอยางแนนอน ไมเปนอยางอน ถาไมลดละความเพยรพยายามเสยเทานน จากนนทานไดตงหนาประกอบความเพยรอยางเขมแขง มบทพทโธเปนค าบรกรรมประจ าใจในอรยาบถตาง ๆ อยางมนใจ สวนธรรมคอ ธดงควตรททานศกษาเปนประจ าดวยความรกสงวนอยางยงตลอดมา นบแตเรมอปสมบทจนถง วนสดทายปลายแดนแหงชวต ไดแก ถอผาบงสกลเปนวตร ไมรบคหปตจวรทเขาถวายดวยมอ 1 บณฑบาตเปนวตรประจ าวนไมลดละ เวนเฉพาะวนทไมฉนเลยกไมไป 1 ไมรบอาหารทตามสง ทหลง คอรบเฉพาะทไดมาในบาตร 1 ฉนมอเดยว คอฉนวนละหน ไมมอาหารวางใด ๆ ทเปนอามสเขามาปะปนในวนนน ๆ 1ฉนในบาตร คอมภาชนะใบเดยวเปนวตร 1 อยในปาเปนวตร คอเทยวอยตามรมไมบาง ในปาธรรมดา ในภเขาบาง หบเขาบาง ในถ า ในเงอมผาบาง 1 ถอผาไตรจวรเปนวตร คอมผา 3 ผน ไดแก สงฆาฏ จวร สบง (เวนผาอาบน าฝนซงจ าเปนตองมในสมยน) (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 3-4); ปฐม นคมานนทและภทรา นคมานนท, 2552, หนา 40) ในระยะตอมาทแนใจวาจตมหลกฐานมนคงพอจะพจารณาไดแลว ทานจงยอนมาพจารณาสบนนมตจนไดความโดยล าดบวา การออกบวชปฏบตตนสมควรแกธรรมกเทากบ การยกระดบจตใหพนจากความผดมประเภทตาง ๆ เปรยบเหมอนบานเรอนอนเปนทรวมแหง สรรพทกข และปาอนรกชฏทงหลายอนเปนทซมซอนแหงภยทงปวง ใหถงทเวงวางไมมจดหมายทงน เมอเขาถงแลว เปนคณธรรมทแสนสบายหายกงวลโดยประการทงปวง ดวยปฏปทาขอปฏบตทเปรยบเหมอนมาตวองอาจเปนพาหนะขบขไปถงทอนเกษม และพาไปพบตพระไตรปฎกอนวจตรสวยงาม แตวาสนาไมอ านวยสมบรณ จงเปนเพยงไดเหน แตมไดเปดตพระไตรปฎกออกชม อยางสมใจเตมภมแหงจตปฏสมภทาญาณทงส…จงเปนเพยงไดชมตพระไตรปฎก และตกออกมาเปนผลใหทานไดรบเพยงชนปฏสมภทานศาสน (ไมถงปฏสมภทาญาณ) (พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป., หนา 4); ปฐม นคมานนทและภทรา นคมานนท, 2552, หนา 29) กลาวโดยสรป พระอาจารยมน ภรทตโต เปนพระผปฏบตด ปฏบตชอบ โดยเปนแบบอยางในการเปนผมกนอย ถอสนโดษ รวมไปถงการเปนตวอยางของพระปาในการถอธดงควตร แมวาพระอาจารยมน ภรทตโต จะไมไดเปนพระอรหนตระดบปฏสมภทาญาณ แตความเปน พระปฏสมภทานศาสน ซงระดบลดลงมาจากปฏสมภทาญาณเลกนอย สงผลใหทานมวชชา สามารถน าไปสการอบรมศษยจ านวนมากมายใหบรรลมรรคผล เพราะทายทสดแลววมตต คอ อาสวกขยญาณยอมเปนแบบเดยวกนไมเปนอน เพยงแตคณวเศษอาจตางกนบางเทานน

62

งานวจยทเกยวของ งานวจยในประเทศ ประภาศร สหอ าไพ (2526) ไดท าการศกษา เรอง การใชภาษาในธรรมกถาของ พระกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต พบวา ประเดนส าคญของ ธรรมกถา คอ การหมนพจารณาธรรมเพอใหจตรวมลงในแหงเดยวกน ซงอาจเรยกวา ฐตภตงกได เปนลกษณะจตดงเดมของสงสารวฏ อบรมใหรเทาทนความเปนจรง โดยเฉพาะการอบรมใน ไตรสกขา คอ ศล สมาธและปญญา โดยใชค าบรกรรม “พทโธ” ในการเจรญอานาปานสตเพอน าไปสการหลดพนดวยวปสสนาภาวนา อรทย ทาวสน (2531) ไดท าการศกษา การศกษาเปรยบเทยบวธปฏบตกรรมฐานแบบ วดอโศการามและวดพระธรรมกาย พบวา การปฏบตกรรมฐานในสวนสมถกรรมฐาน ของวดอโศการาม สวนใหญใชวธ คอ อานาปานสตกรรมฐาน และกายคตานสตกรรมฐาน เปนตน สวนการปฏบตกรรมฐานของวดพระธรรมกาย จะใชวธการเพงลกแกวจนไดนมต และก าหนดไวทศนยกลาง ของกาย เปนตนวา กาย 18 กาย ตงแตกายหยาบ ไปจนถงกายละเอยด นอกจากนผลการศกษา พบวา สวนใหญของการเจรญอานาปานสตแลวเสอม เพราะโทสจรต ควรเจรญพรหมวหาร 4 ใหมาก หรอการเจรญอสภซงก าจดราคะโดยตรงนอกจากนยงตงขอสงเกตวาการภาวนาเนนท าสมาธเปนบาทส าหรบเจรญวปสสนา หากไมส าเรจฌานกอนจะเจรญวปสสนาไมได สเชาว พลอยชม (2549) ไดท าการศกษา เรอง ส านกวปสสนา สายพระอาจารยมน ภรทตโต พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ทงทเปนธรรมยตและมหานกายมวตรปฏบตเหมอนกน 5 ประการ คอ 1) รกษาพระวนยอยางเครงครด 2) การปฏบตธดงควตร อาท บณฑบาตเปนวตร ฉนในบาตร อยปาเปนวตร เปนตน 3) ท าวนยกรรมตามพระวนย ไดแก การใชผานสทนะ (ผาปนง) เปนตน 4) การท าวตรประจ าวนเสมอ เชน การท าวตรเชา-ค า และ 5) การเจรญภาวนาในทสงบ ส ารวมในอรยาบถ อยางไรกตามพบวา สวนใหญกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ยงไมท าสงฆกรรมรวมกน อาท รบกฐน อปสมบท เปนตน ซงเปนการปฏบตตามประเพณนยมแตไมไดรงเกยจดวยวาตางนกายกน พระวงศแกว วราโภ (เกษร) (2556) ไดท าการศกษา เรอง การศกษาเปรยบเทยบ การปฏบตกรรมฐานของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) กบ พระธรรมวสทธมงคล (บว ญาณสมปนโน) ผลการศกษาพบวา กรรมฐานของทง 2 ทานลวนปฏบตตามแบบกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต โดย เนนการเจรญอาปานสตกรรมฐานเปนหลก ส าหรบวธปฏบตกรรมฐานกมความคลายคลงกน นอกจากนผลการศกษาบงชวา กรรมฐานทง 2 ฝายนมมกปฏบตใน

63

อรยาบถ 3 คอ ยน เดน นง เวนนอน และสวนใหญนยมปฏบตแบบสมถยานก (เจรญสมาธกอน คอยเจรญวปสสนากรรมฐานในภายหลง) ชกาจ วรรณไพบลย (2557) ไดท าการศกษา เรอง งานดานวปสสนาธระของพระสงฆ สายพระอาจารยมน ภรทตโต พบวา คณลกษณะของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนปฏบตกรรมฐานภายใตหลกไตรสกขาอยางเครงครด และมคณลกษณะดงตอไปน คอ เคารพหลกอาวโสภนเต หมายถง เคารพผมพรรษามากกวา สนใจในการท าวตรเชาและค า มอาจรยาวตรทคอ ปฏบตกจอนเหมาะแกพรหมจรรย ประพฤตอปชฌายวตร หมายถง กจทปฏบตตออปชฌายของตน อาท อปฏฐาก เปนตน รวมไปถงการเปนผมกนอย เพราะนยมถอคตธดงควตร อนท าใหเกดความสนโดษอนเปนคณสมบตทเหมาะกบผประพฤตธรรมอกดวย พระพรศกด ฐานวโร (วจตรธรรมรส) (2558) ไดท าการศกษา เรอง ศกษาวเคราะหปฏบตกรรมฐานของสมเดจพระอรยวงษญาณ สมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวโร) ตามแนวทางพระพทธศาสนาเถรวาท ซงเปนผลสบเนองจากการปฏรปกรรมฐานในสมยรชกาลท 2 พบวา วธปฏบตกรรมฐานตามคมภรของพระพทธศาสนาเถรวาทนน มวธการปฏบตแบบล าดบ คอ ศล สมาธและปญญา เนนการส ารวมในศลและอนทรย รจกประมาณในการบรโภคอาหาร เปนตน จากนนจงเพยรฝกจต ดวยการเดนจงกรมและการท าสมาธ โดยวธการปฏบต คอ หลงจากขน พระกรรมฐาน และขอขมาพระรตนตรยแลวจงนงกรรมฐาน ก าหนดจตไวทใตสะดอประมาณ 2 นว ภาวนา “พทโธ” ประมาณ 15-20 นาท โดยนงจนปตทง 5 เกดขนแลวจงเจรญอานาปานสต ก าหนดลมหายใจ 9 จด จากนนเจรญสมถกรรมฐานกองอนๆ คอ กายคตาสต กสณ 10 อสภ 10 เปนตน จนครบ 40 กอง จงเจรญวปสสนากรรมฐานตอ บรรลเปนพระเจโตวมตต โดยจะมอาจารยคอยสอบอารมณเสมอ Charoensukmongkol (2013) ไดท าการศกษาเรอง The Contributions of Mindfulness Meditation on Burnout, Coping Strategy, and Job Satisfaction พบวา กลมตวอยางทง 147 คน ซงเปนกลมคนท างาน และผประกอบการ โดยวเคราะหผลทางสถตโดยใชสมการโครงสราง บงชวา ผทปฏบตกรรมฐานแนวการเจรญสตปฏฐานจะมงการแกไขปญหามากกวาการใชอารมณ สวนกลมทขาดประสบการณจะมงใชอารมณมากกวา โดยพบวาปจจยส าคญทท าใหกลมผปฏบตกรรมฐานมงแสวงหาวธแกปญหามากกวา เพราะเกดเชอมนในศกยภาพของตนวาท าได ซงเปนผลสบเนองจากความฉลาดทางอารมณนนเอง อารมณทสงบและจตใจทสงบท าใหสตและศกยภาพใน การไตรตรองไมถกครอบง าโดยอารมณดานลบมากเกนไป ปจจยนท าใหผปฏบตกรรมฐานสามารถจดการกบสภาพปญหาทเขามาในชวตได ผดกบกลมทขาดประสบการณมกเลอกทจะหนปญหามากกวา

64

Charoensukmongkol (2014) ไดท าการศกษาเรอง Benefits of Mindfulness Meditation on Emotional Intelligence, General Self-Efficacy, and Perceived Stress: Evidence from Thailand พบวา จากการเกบกลมตวอยาง 317 คน ซงประกอบไปดวยบคคลทเคยปฏบตกรรมฐานแนวสตปฏฐาน และไมเคยปฏบตกรรมฐาน โดยผลการวเคราะหทางสถตโดยใชสมการโครงสราง แสดงใหเหนวา ผปฏบตกรรมฐานมความฉลาดทางอารมณสงกวาผทไมเคยปฏบตเลย โดยการปฏบตสมาธจะสงผลทางออมตอความฉลาดทางอารมณ โดยความฉลาดทางอารมณจะสะทอนออกมาจากศกยภาพในการรบรของตนเอง โดยการฝกกรรมฐานชวยพฒนาความฉลาดทางอารมณ เชน การทจตเรายดกบความโกรธเมอเราก าแกวน าทรอนไวในมอ ในทางตรงกนขามการเจรญสตปฏฐาน คอ การเฝาด ไมเอาจตไปปรงแตง ทายทสดอารมณนนกจะดบไป งานวจยตางประเทศ Rahi (2002) ไดท าการศกษาเรอง A study of vipassana meditation on adolescent behavior pattern โดยท าการศกษานกเรยนในโรงเรยนหลงจากปฏบตสมาธ พบวา นกเรยนทมพฤตกรรมชอบกอกวนขณะอยในหองเรยน มอาการสมาธสน เมอไดท าการปฏบตสมาธอยางตอเนองในระยะเวลา 6 เดอนปรากฏวา นกเรยนทไดท าการปฏบตสมาธมภาวะแยกตวออกจากสงคมนอยลง สามารถเขาสงคมในกลมเพอน ๆไดดขน ซงสงผลในทางบวกตอระดบและ ผลการศกษาสามารถสรปไดวา การท าสมาธชวยท าใหนกเรยนรบมอกบการใชชวตไดดขน มอาการสมาธสนลดลง เขาสงคมไดดขน รวมไปถงเปนผไมใชความรนแรงอกดวย Hsieh (2010) ท าการศกษาเรอง Buddhist Meditation as Art Practice: Art Practice as Buddhist Meditation พบวา ไดท าการศกษาเปรยบเทยบ ระหวาง ผปฏบตสมาธและสรางผลงานศลปะ กบผสรางผลงานโดยตรงแตไมไดปฏบตสมาธ โดยศกษาจากกลมตวอยางเชงเปรยบเทยบหลายประเทศอกดวย ไดแก สหราชอาณาจกร อนเดย และไตหวน เปนตน พบการศกษาสอดคลองไปในทศทางเดยวกนวา การท าสมาธมสวนท าใหรางกาย รวมไปถงความรสกความนกคด และจตใจมประสทธภาพในการท างานมากยงขน เพราะในการปฏบตสมาธกอนทจะผลตผลงานศลปะนน จะเกดความรสกวาวางเปลา และความสงบซงท าใหเกดความรสกปลอดโปรงอยางมากท าใหสามารถผลตผลงานศลปะไดดยงขนมากกวาตอนทไมไดปฏบต ในขณะทการลงมอสรางผลงานเลยแตไมไดท าสมาธกอนจะสงผลใหมกเพลยงาย ลางาย และมขอจ ากดในการท าผลงาน Denninger et al. (2016, pp. 6-8) ไดท าการศกษา เรอง Now and Zen: How mindfulness can change your brain and improve your health อธบายวา ในการภาวนาควรใชวธการเจรญสตอยางนอยวนละ 10-15 นาท ตอวน โดยอาจมวธปฏบต เชน เมอเรมวนใหมใหท าโยคะแบบงาย ๆ จากนนชวงเวลาตอไป คอ ในชวงกลางวนพกทานอาหารวางพรอมกบส ารวจลมหายใจ เมอถง

65

ชวงเยนใหท าการพกผอนและท าสมาธ จากนนจงเรมท าการส ารวจความตงเครยดของตนเอง จากผลงานวจยทเกยวของทงหมดสรปไดวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการใชค าภาวนาแบบ “พทโธ” ซงเปนค าภาวนาภายใตการเจรญสมถกรรมฐานแบบอานาปานสต และนยมการเจรญสมาธใหถงระดบฌานกอนทจะท าการเจรญวปสสนาภาวนาตอไป ทงน ค าภาวนาแบบพทโธนเปนทนยมอยางกวางขวาง จะหาจ าเพาะเฉพาะกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต กหาไม ดงเชน กรรมฐานมชฌมาแบบล าดบกมการใชค าภาวนาแบบพทโธเชนกน เปนผลมาจากการปฏรปการเจรญกรรมฐานในสมยรชกาลท 2 ทมการสงคายนากรรมฐาน โดยมวดราชสทธาราม ภายใตสมเดจพระอรยวงษญาณ สมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวโร) เปนตนแบบกรรมฐาน จากนนกรรมฐานนจงเกดการแพรหลายขน ซงผลลพธจากการเจรญกรรมฐาน คอ การเปนผมสต และมความฉลาดทางอารมณ โดยในสวนของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต นอกจากจะใชค าบรกรรมพทโธเหมอนกนแลวยงพบวา สงเสรมหลกการธดงควตร 13 อนเปนขอปฏบตมาแตพระมหากสสปะดวยในการขดเกลากเลส สงเหลานกระตนใหเกดผลสมฤทธในการปฏบตมากยงขน โดยผวจยจะน าผลการวจยทเกยวของนไปท าการอภปรายขอมลเพมเตมซงจะท าใหงานวจยมความสมบรณแบบมากยงขน

66

บทท 3 วธด าเนนการวจย

ในการศกษา เรอง การแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต ผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพในการศกษา เนองจากจ าเปนตองศกษาเชงลกเพอคนควาขอมลจากผใหขอมลส าคญ โดยใชวธการ 2 รปแบบ คอ 1) การวจยเอกสาร และ 2) การสมภาษณเชงลก จากผใหขอมลส าคญ โดยการรวบรวมขอมลและเอกสารทเกยวของ อาท หนงสอ วทยานพนธ เปนตน ในการชวยพรรณนาปรากฏการณใหมความละเอยดมากยงขน

กระบวนการวจย

กระบวนการการวจยม 3 ขนตอนไดแก 1) ศกษาเอกสาร ไดแก ต ารา หนงสอ ทเกยวของกบกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต และงานวจยทเกยวของ 2) การสมภาษณ และ 3) การสงเกต โดยเรมจากทบทวนแนวคด ทฤษฎและระเบยบวธวจยทเกยวของ ซงผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ และใชการสมภาษณแบบเจาะลก เพอใหไดรบขอมลเชงลกและเหมาะสมกบระเบยบวธวจย ซงใชการเกบขอมลตามแนวทางของ สภางค จนทวานช (2553, หนา 77-79) มรายละเอยด ดงน 1) การสมภาษณแบบเจาะลก (เนนการสมภาษณแบบไมเปนทางการ) ซงสรางแบบสมภาษณจากแนวคดและทฤษฎเกยวของ จากนนจงน าไปใหผทรงคณวฒท าการตรวจคณภาพของเครองมอ จนกระทงไดแบบสมภาษณทมความเหมาะสม และสมภาษณแบบเจาะลกผใหขอมลส าคญดวยบญชรายชอทไดรบการเสนอจากผเชยวชาญ ซงใชวธการสมภาษณแบบกงมโครงสราง กลาวคอ สามารถถามนอกประเดนได ค าถามมความยดหยนปรบใหเหมาะสมตามสถานการณ แตใหเปนประเดนทเกยวของกบงานวจย อาท วธการเจรญสมถกรรมกรรมฐาน วธเจรญวปสสนากรรมฐาน เปนตน โดยใชวธการตะลอมกลอมเกลา (Probe) เพอใหไดมาซงขอมล และมการบนทกขอมล และบนทกเทปไว 2) การสงเกตแบบไมมสวนรวม ผวจยใชวธการสงเกต รวมกบการสมภาษณเชงลก โดยวธการนไมตองสรางแบบสงเกต แตใชวธการตะลอมกลอมเกลา (Probe) เพอใหไดมาซงขอมล

67

เครองมอและสรางเครองมอการเกบรวบรวมขอมล

เครองมอการเกบรวมรวมขอมลโดยผวจยเปนเครองมอหลก สวนเครองมอทชวยใน การสมภาษณเชงลก ไดแก แบบสมภาษณ โดยจะท าการรางแบบสมภาษณจากการศกษาเอกสาร โดยทบทวนแนวคดและทฤษฎทเกยวของ โดยเลอกเฉพาะประเดนทเกยวของกบงาน และตดประเดนทไมเกยวของออกไป โดยท าการตรวจสอบสามเสาดานขอมล จากนนน าไปใหผทรงคณวฒตรวจเครองมอ เพอหาคณภาพของเครองมอ และท าการแกไข (รายละเอยดตามภาคผนวก แบบสมภาษณ หนา 171) ซงมประเดน ดงตอไปน 1. การปฏบตกรรมฐานใหเหมาะแกจรต 2. วธเจรญสมถกรรมฐาน เชน วธการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน นมตตางทปรากฏออกมา การทรงฌาณ วธท าใหสมาธเปนบาทตอการเจรญวปสสนา จนกระทงถงการแยกธาต แยกขนธ เปนตน 3. วธเจรญวปสสนากรรมฐาน เชน วธการก าหนดกรรมฐานบรรพใดในสตปฏฐาน 4 รวมไปถงมวธการเจรญอยางไร เปนตน 4. สภาพปญหาจากการปฏบตกรรมฐาน และอบายก าจดกเลส มนวรณ 5 สญญาวปลาส เปนตน 5. ปกณกธรรม วาดวยบรบททเกยวของอนสงเสรมการเจรญพระกรรมฐาน และหลกธรรมตาง ๆ เชน การเปลยนอรยาบถ การสมาทานธดงควตร เปนตน

การหาคณภาพเครองมอ น าแบบสมภาษณทใชในการรวบรวมขอมล มวธการไปหาคณภาพของเครองมอ จากการแนะน าของผทรงคณวฒ ซงประกอบไปดวย พระภกษ 2 รป และ ฆราวาส 1 คน ดงน 1. ผชวยศาสตราจารย ดร. พระเมธาวนยรส (สเทพ ปสวโก) รองอธการบดฝายวชาการ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย 2. ดร. พระอธการปรยงค เมธโน เจาอาวาสวดปปผลวนาราม อ าเภอบานคาย จงหวดระยอง 3. ผชวยศาสตราจารย ดร. สมโภชน อเนกสข คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา โดยผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอ คอแบบสมภาษณแลวปรากฏวาเหนพองกนในค าถามทงสน 12 ค าถามเพอตอบประเดนสมภาษณทง 5 ประเดน สามารถดแบบสมภาษณไดในสวนของภาคผนวก (รายละเอยดตามภาคผนวก แบบสมภาษณ หนา 171)

68

ผเชยวชาญ

ในการวจยนมผเชยวชาญดานการปฏบตกรรมฐาน จ านวน 5 รปเปนผเชยวชาญใหค าแนะน าเกยวกบผใหขอมลส าคญ ตลอดจนเสนอแนะวธการปฏบตกรรมฐาน ซงเปนพระมหาเถระ ทมพรรษามากกวา 20 พรรษาขนไป และมประสบการณในการบอกพระกรรมฐาน ดงน 1. พระสาสนโสภณ (พจตร ฐตวณโณ) เจาอาวาสวดโสมนส กรงเทพมหานคร ศษยใน พระราชกว (อ า ธมมธตโต) 2. พระครสมห (สชน ปรปณโณ) เจาอาวาสวดธรรมสถต อ าเภอเมอง จงหวดระยอง ศษยใน พระอาจารยเฟอง โชตโก และพระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) 3. พระอาจารยอนนต อกญจโน เจาอาวาสวดมาบจนทร อ าเภอเมอง จงหวดระยอง ศษยล าดบท 73 ของ พระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) 4. พระครสทธสงวร (วระ ฐานวโร) เจาคณะ 5 คณะกรรมฐาน วดราชสทธาราม (วดพลบ)เขตบางกอกใหญ กรงเทพมหานคร ศษยผสบทอดกรรมฐานมชฌมาแบบล าดบ ซงเปนกรรมฐานทเรยนสมถกรรมฐานครบถวน 40 กอง และช าระความถกตองในฐานะกรรมฐานตนแบบ โดยใน รชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โปรดเกลาใหท าการสงคายนาพระกรรมฐาน ณ วดราชสทธารามเปนเวลา 3 วน โดยสมเดจพระสงฆราช (สก ไกเถอน) (พระอาจารยในสมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมรงส)) แหงวดราชสทธาราม เปนองคประธาน 5. พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) เจาอาวาสวดทาขนน อ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร ศษยใน พระราชพรหมยาน (วระ ถาวโร) ซงเปนพระสหธรรมมก กบพระกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ผเชยวชาญมสวนชวยในการใหค าแนะน าในการปฏบตกรรมฐานทเกยวของกบงานวจยน เชน หากขอมลมความขดแยงกนสงผวจยจะน าขอมลท าการเปรยบเทยบกน และหากตดสนใจไมไดอาจขอค าแนะน าจากผเชยวชาญในการตดสน นอกจากนผเชยวชาญยงมสวนชวยในการเสนอรายชอผใหขอมลส าคญ เพอยนยนวามสวนเกยวของกบปรากฏการณทศกษาอกดวย

69

ผใหขอมลส าคญ ผวจยมวธการเลอกผใหขอมลส าคญดงน ขนแรก ศกษาจากเอกสาร และบญชรายชอ จาก ชมรมพทธกรรมฐานรามค าแหง, ชมรมพทธกรรมฐานมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ชมรมพทธกรรมฐานจฬาลงกรณมหาวทยาลย และบญชรายชอนมนตฉนภตตาหารและเจรญพทธมนตครบรอบ 60 ปธนาคารแหงประเทศไทย ป พ.ศ. 2545 ขนทสอง ขอค าแนะน าจากผเชยวชาญในการเลอกแบบเจาะจงเพอเปนตวแทนของปรากฏการณทเกดขน รวมไปถงการตรวจสอบขอมลโดยการเปรยบเทยบกบต ารา และเอกสารทเกยวของเพอยนยนดานความถกตองของขอมล จากนนจงสมภาษณจนกวาขอมลมความอมตว โดยมรายนาม ดงน ตารางท 1 ผใหขอมลส าคญ ล าดบ รายนาม วด/ ศษยใน

1 พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร)

ผชวยเจาอาวาสวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ กรงเทพมหานคร ศษยใน พระอาจารยมน ภรทตโต, พระอาจารยล ธมมธโร

2 พระญาณวศาลเถร (หา สภโร) เจาอาวาสวดสกกะวน จงหวดกาฬสนธ ศษยใน พระสธรรมคณาจารย (แดง ธมรกขโต), พระอาจารยล ธมมธโร, พระธรรมมงคลญาณ (วรยงค สรนธโร) เปนตน

3 พระครสมนสารคณ (ประสาร สมโน) เจาอาวาสวดปาหนองไคร จงหวดยโสธร ศษยใน พระอาจารยผ น ปาเรสโก

4 พระราชวรคณ (สมศกด ปณฑโต) เจาอาวาสวดบรพาราม จงหวดสรนทร ศษยใน พระราชวฒาจารย (ดลย อตโล)

5 พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) ส านกสงฆดอยเทพนมต จงหวดภเกต ศษยใน พระอาจารยขาว อนาลโย, พระอาจารยออน ญาณศร เปนตน

6 พระอาจารยทวา อาภากโร สถานปฏบตธรรมเสรมรงส จงหวดนครราชสมา ศษยใน พระอาจารยหลยส จนทสาโร

70

ตารางท 1 (ตอ) ล าดบ รายนาม วด/ ศษยใน

7 พระอาจารยเสน ปญญาธโร เจาอาวาสวดปาหนองแซง จงหวดอดรธาน, ศษยใน พระอาจารยบว สรปณโณ

8 พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตธมโม)

เจาอาวาสวดปาคลองกง จงหวดจนทบร ศษยใน พระอาจารยล ธมมธโร

9 พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) เจาอาวาสวดอาวหม จงหวดจนทบร ศษยใน พระอาจารยขาว อนาลโย

10 พระอาจารยออง ถาวโร เจาอาวาสส านกสงฆถ าเขาวงกต จงหวดจนทบร ศษยสาย พระอาจารยม ญาณมน

11 พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล)

เจาอาวาสวดปาอนาลโย จงหวดนครปฐม ศษยใน พระอาจารยชอบ ฐานสโม, พระอาจารยจวน กลเชษโฐ และพระอาจารยสงหทอง ปภากโร

12 พระครอดมญาณโสภณ (หลอ นาถกโร)

เจาอาวาสวดถ าพวง ศษยใน พระอาจารยวน อตตโม

13 พระครพนธสมณวฒน (ทองสข ฐตปญโญ)

เจาอาวาสวดปาวฒาราม จงหวดหนองบวล าภ ศษยใน พระอาจารยบญ ปญญาวฑโฒ, พระอาจารยขาว อนาลโย, พระอาจารยค าด ปภาโส, พระอาจารยออน ญาณสร เปนตน

14 พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) เจาอาวาสวดถ าผาจม จงหวดเชยงราย ศษยใน พระธรรมโกศาจารย (พทธทาส อนทปญโญ), พระอาจารยบดดา ถาวโร เปนตน

15 พระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร) วดบรมนวาส กรงเทพมหานคร ศษยใน พระอาจารยพธ ฐานโย, พระอาจารยศร มหาวโร, พระอาจารยหลา เขมปตโต เปนตน

16 พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร)

เจาอาวาสวดปาโปงจนทร จงหวดจนทบร ศษยใน พระอาจารยแหวน สจณโณ

71

ตารางท 1 (ตอ) ล าดบ รายนาม วด/ ศษยใน

17 พระอาจารยบญสง ฐตสาโร เจาอาวาสวดสนตวนาราม จงหวดจนทบร ศษยใน พระอาจารยแหวน สจณโณ

18 พระมหาสามเรอน ปญเญสโก เจาอาวาสวดอโศการาม จงหวดสมทรปราการ ศษยสาย พระอาจารยล ธมมธโร

19 พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) เจาอาวาสวดปาโพธสวรรณ จงหวดอบลราชธาน ศษยใน พระอาจารยชา สภทโท

20 พระครโอภาสวฒกร (โสภณ โอภาโส) เจาอาวาสวดบงลฏฐวน จงหวดอยธยา ศษยใน พระอาจารยชา สภทโท

21 พระอาจารยมนส มนตชาโต เจาอาวาสส านกกรรมฐานฟนฟจตเขาแหลม จงหวดจนทบร ศษยใน พระราชพรหมยาน (วระ ถาวโร), พระอาจารยสมชาย ฐตวรโย เปนตน

22 พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล)

เจาอาวาสวดปาสมบรณธรรม จงหวดพษณโลก ศษยใน พระอาจารยฝน อาจาโร

23 พระครสมห (สชน ปรปณโณ) เจาอาวาสวดธรรมสถต จงหวดระยอง ศษยใน พระอาจารยเฟอง โชตโก และพระมหาบว ญาณสมปนโน

24 พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข เจาอาวาสวดปาไชยชมพล จงหวดเพชรบรณ ศษยใน พระอาจารยสวจน สวโจ พระอาจารยฝน อาจาโร และพระมหาบว ญาณสมปนโน เปนตน

25 พระอาจารยอนนต อกญจโน เจาอาวาสวดมาบจนทร จงหวดระยอง ศษยใน พระอาจารยชา สภทโท

26 พระอาจารยเฉลม ธมมธโร เจาอาวาสวดปาภแปก จงหวดเลย ศษยใน พระมหาบว ญาณสมปนโน

27 พระอาจารยบญสง โชตปญโญ เจาอาวาสวดปาหนองเกาะแกว จงหวดบรรมย ศษยใน พระอาจารยหลา เขมปตโต

72

ตารางท 1 (ตอ) ล าดบ รายนาม วด/ศษยใน

28 พระอาจารยอครเดช ถรจตโต เจาอาวาสวดบญญาวาส จงหวดชลบร ศษยใน พระอาจารยชา สภทโท

29 พระอาจารยวนชย วจตโต เจาอาวาสวดปาภสงโฆ จงหวดอดรธาน ศษยใน พระมหาบว ญาณสมปนโน

30 พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ)

เจาอาวาสวดทาขนน จงหวดกาญจนบร ศษยใน พระราชพรหมยาน (วระ ถาวโร)

การเกบรวบรวมขอมล 1. เกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร (Documentary research) จากเอกสารทางวชาการ เชน หนงสอ ต ารา บทความ วทยานพนธ งานวจยทเกยวของ รวมไปถงขอมลอน ๆ ทเกยวของกบงานวจย 2. เกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณ ผานแบบสมภาษณ (กงมโครงสราง) ซงใชค าถามแบบปลายเปด โดยใชวธการสมภาษณเชงลก (In-Depth interview) โดยท าจดหมายแนะน าตวเพอชแจงถงวตถประสงคในการสมภาษณ และขออนญาตสมภาษณพรอมบนทกเทป อนเปน การสมภาษณรายบคคล และเนนการสมภาษณดวยตนเองพรอมใชวธการตะลอมกลอมเกลา (Probe) ในการสรางความคนเคยกบผถกสมภาษณ 3. การเกบรวบรวมขอมลโดยการสงเกตพฤตกรรมของผถกสมภาษณ

การตรวจสอบขอมล การตรวจสอบขอมลกเพอยนยนความเทยงตรง และความเชอถอได โดยผวจยใช การตรวจสอบขอมลโดยวธสามเสา ตามแนวคด ของ สภางค จนทวานช (2553, หนา 128-130) ซงมวธการตรวจสอบ ดงน 1. การตรวจสอบสามเสาดานขอมล (Data triangulation) คอ การพสจนวาขอมลทผวจยไดมานนถกตองหรอไม วธการตรวจสอบ คอ การตรวจสอบแหลงของขอมล แหลงทพจารณาในการตรวจสอบ โดยใชวธการตรวจสอบจากแหลงบคคล เปรยบเทยบความแตกตางระหวางผใหขอมลส าคญวามความแตกตางกนหรอไม ถาความเหนสวนมากไปในทศทางเดยวกนจงเลอกเชอขอมลนนในการตดสน

73

2. การตรวจสอบสามเสาดานวธรวบรวมขอมล (Methodological triangulation) คอ การใชวธเกบรวบรวมขอมลตาง ๆ กนเพอรวบรวมขอมลเรองเดยวกน เชน โดยอาจใชวธการสงเกตควบคกบการสมภาษณเชงลก พรอมกนนนกศกษาขอมลจากแหลงเอกสารประกอบดวย

การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลเปนกระบวนการเปลยนแปลงขอมลอยางเปนระบบ เพอน าไปส การสรางองคความรและการตอบค าถามในการวจย โดยผวจยใชการวเคราะหเนอหาตามแนวคดของ Miles and Huberman (1994) โดยมวธการ 3 ขนตอน ดงน 1. จ าแนกขอมลตามประเดนทคนพบ 2. วเคราะหความสมพนธระหวางประเดนตาง ๆ 3. แปลผลสรป ส าหรบประเดนทน าไปสการวเคราะหเนอหาประกอบไปดวย 3 สวน ไดแก 1) สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา 2) วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ซงประกอบไปดวยสองสวน คอ วธการเจรญสมถกรรมฐาน และวธการเจรญวปสสนากรรมฐาน และ 3) ประเดนทเกยวของ อาท ปกณกธรรม อนเปนหมวดหวขอธรรมเลก ๆ โดยน าขอมลทคนพบ มาท าการจ าแนกประเดนออกเปนประเดนยอย ๆ ใหครบ จากนนจงวเคราะหความสมพนธของประเดนตาง ๆ อนท าใหทราบถงความเชอมโยงกน จากนนจงน าไปสการวเคราะหขอมลเพอแปลผลสรป

74

บทท 4 ผลการวจย

ในการศกษาครงน ผวจยใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ ดวยวธการสมภาษณเชงลก รวมกบการสงเกตแบบไมมสวนรวม โดยมแบบสมภาษณเปนเครองมอเพอศกษาถงปรากฏการณ ทเกดขน โดยสมภาษณผใหขอมลส าคญจ านวน 30 รป เกยวกบ สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา และวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ผลการวจยสามารถเสนอตามวตถประสงคไดใน 2 ประเดน ไดแก 1) สภาพปญหา การแสวงหาความรภายใตการภาวนา ซงจากการศกษา พบวา ม 3 ประเดน คอ 1) การเจรญกรรมฐานไมถกจรต 2) การเจรญกรรมฐานไมถกวธ และ 3) หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน ส าหรบประเดนท 2) ไดแก วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา สามารถแสดงผลการศกษา ดงตอไปน

สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา จากการศกษา พบวา สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ม 3 ประการ คอ 1) การเจรญกรรมฐานไมถกจรต 2) การเจรญกรรมฐานไมถกวธ และ 3) หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐานมรายละเอยด ดงน การเจรญกรรมฐานไมถกจรต การเจรญกรรมฐานไมถกจรต คอ การเจรญกรรมฐานไมเหมาะกบผปฏบต ซงท าใหประสบกบสภาพปญหาอยางนอยทสด 2 ประการ คอ 1) เกดความลาชาในการปฏบต 2) ไมประสบกบผลส าเรจในการปฏบตกรรมฐาน จากการศกษาพบวา การเจรญกรรมฐานไมถกจรตสามารถสรปทศนะสวนใหญของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ดวยตางรางท 2 ดงน

75

ตารางท 2 สภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตการภาวนา: การเจรญกรรมฐานไมถกจรต สภาพปญหาการแสวงหาความร

ภายใตการภาวนา สาเหต วธแก

การเจรญกรรมฐานไมถกจรต - เลอกปฏบตกรรมฐานไมเหมาะกบจรตท าใหกรรมฐานม ความลาชา หรอไมประสบกบผลส าเรจ

- เลอกกรรมฐานใหเหมาะกบจรตของตนตามหลกจรต 6 และพจารณาดวยตนเองจากการสงเกตอกศลทเกดขน

การเจรญกรรมฐานไมถกจรตสงผลตอการปฏบตกรรมฐานอยางมาก เพราะจะท าใหสงทปฏบตมา ไมสามารถกอใหเกดความส าเรจจากการปฏบตหรอปฏบตไดแตมความลาชามาก สอดคลองกบทศนะของ พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 27 มกราคม 2560) ใหทศนะวา “การปฏบตกรรมฐานไมถกจรตจะท าใหการปฏบตไมประสบผลส าเรจ หรอท าใหเกดความลาชา จงจ าเปนยงทจะตองหาแนวทางการปฏบตกรรมฐานใหสอดคลองกบผปฏบต” ในครงพทธกาลกเคยเกดสภาพปญหาเชนนมากอนแลว ดงเชน กรณของบตรนายชางทอง ซงพระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา ยกตวอยาง ลกศษยของพระสารบตรเปนนายชางทอง (มลกษณะรปงาม) นงทไรกเหนแตตนเองตทองเหนแตนมต จงไปเขาเฝาพระพทธเจา พระพทธเจาทรงใหกรรมฐานมาพจารณาดวยดอกบวแดง ภาวนา แดง ๆ (วรรณกสณ) จงรวาสแดงกสมมตทงนน รแจง จะเหนไดวา ในครงแรกพระสารบตรไดใหกรรมฐานแกบตรนายชางทอง ดวยคดวาม รปงามเหมาะแกทจะปฏบตกรรมฐาน มอสภกรรมฐาน เปนตน แตปรากฏวากรรมฐานไมมความกาวหนาเลย พระสารบตรจงทราบดวยญาณวา พนวสยทจะสอนไดแลว พระพทธเจาทรงประทานกรรมฐานดวยวธการฝกกสณสแดง หรอโลหตกสณแทน (วรรณกสณ) เนองจากเปน ผมจรตทางโทสจรต ท าใหการเจรญกรรมฐานของบตรนายชางทองประสบความส าเรจในทสด อกกรณหนง ไดแก กรณของพระจฬปณฑก พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา พระพทธเจากอนเทศนจะทรงตรวจดจรตของผฟง เชน พระจฬปณฑก บวชได 3 เดอนไมไดอะไรเลย ใหทอง 1 คาถากวาไมได พระพทธเจาทรงทราบจงประทานผาขาว และบรกรรมดวยคาถา “รโชหรณง” ลบไปเรอยไปกระทงผาด า “หมองขน” สงทเคยสงสมไวเลยเกดขนตอนน (หากพจารณาแลว ผาขาว คอ โอทาตกสณ เปนวรรณกสณ)

76

การปฏบตกรรมฐานใหถกจรตมความยากเปนอยางมากสงนเปนพทธวสย คอ รไดเฉพาะพระพทธเจา แมกระทงพระสารบตรยงเคยใหกรรมฐานไมถกจรตกบบตรนายชางทองมากอนแลว สรปปญหาไดวา การเจรญกรรมฐานไมถกจรตสงผลใหการปฏบตกรรมฐานเกด ความลาชา หรอไมประสบกบความส าเรจ สอดคลองกบสภาพปญหา ดงน พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 27 มกราคม 2560) ใหทศนะวา “การปฏบตกรรมฐานไมถกจรตจะท าใหการปฏบตไมประสบผลส าเรจ หรอท าใหเกดความลาชา” สวน พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 29 มนาคม 2560) ใหทศนะวา “การปฏบตกรรมฐานไมถกจรตสงผลใหการบรรลธรรมนนยาก และน าไปสการไมประสบความส าเรจ มนจะเกดความเบอหนายกอนทจะเขาใจธรรมขนสงและคลายความเพยร” ดงนนการจะปฏบตกรรมฐานใหเหมาะสมกบตนเองจงหาไดยาก แตมใชวาไมมแนวทางเลยซงจากการศกษาและการสงเกต พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญจะเจรญอานาปานสตกรรมฐานเปนหลกกอน แลวคอยเจรญกรรมฐานกองอน ๆสนบสนน เปนตนวา พทธานสตกรรมฐาน หรอมรณานสตกรรมฐาน ส าหรบบางองคจะปฏบต โดยวธการเจรญกสณแทน โดยผปฏบตอาจหาแนวทางหยาบ ๆ ในการปฏบตได จากการสงเกตจรต 6 โดยพจารณาไดจากการรวบรวมเอกสาร ของพระสตรในพระไตรปฏก (พอสงเขป) ดงน 1. สมมาปรพพาชนยสตร (พระสตรเกยวกบราคจรต) มใจความวา โดยการออกจากกามทงหลาย ก าจดความก าหนดในกาม ก าจดความสอเสยด ละอนเปนสงทรกและสงอนไมเปนทรก ก าจดราคะทยดถอทงหลาย ภกษซงไมผดพลาดทางกาย วาจา ใจ ไมถอตว ละความโลภและกามภพเปนตน รขอปฏบตอนเหมาะสมกบตน ไมมอนสยกเลสใด ๆ ถอนรากอกศลธรรม สนอาสวะ ละมานะไดขาด ลวงพนทางแหงราคะ ภกษผมศรทธามนปฏบตถกตองไมคลอยในมจฉาทฏฐ ขจด โลภะ โทสะ โมหะ ชนะกเลสดวยอรหตถมรรคลวงพนความก าหนดวาเปนเรา ในเบญจขนธ (ขนธ 5) ทงอดตและอนาคตมปญญาบรสทธ หลดพนจากอายตนะทงปวง ละเวนอยโลกโดยชอบ แจงสภาวะทควรเขาถงจนบรรลธรรม เหนอาสวะเปนววฎฏะ ไมของในภพไหน ๆ อปธทงหมดสนไป ชอวาละเวนอยโลกไดโดยชอบ เปนตน (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย สตตนบาต, สมมาปรพพาชนยสตร, 2539, หนา 584-587) 2. กลหววาทสตร (พระสตรเกยวกบโทสจรต) มใจความวา การทะเลาะ การววาท ความคร าครวญ ความเศราโศก ความตระหน ความถอตวความดหมน และวาจาสอเสยด มมาจาก สงเปนทรก การทะเลาะ การววาท ประกอบในความตระหน มมาจากสงเปนทรก เมอการววาทเกดขนแลว กมวาจาสอเสยดเกดขน สงทรกในโลกมความพอใจเปนตนเหต ชนทงหลายในโลก

77

พดถงสงใดวา นาดใจ นาเสยใจฉนทะกจะมขนเพราะอาศยสงนนชนในโลกมองเหนความเสอมและความเจรญในรปทงหลายแลวยอมท าการตดสนใจ ความดใจและความเสยใจมตนเหตมาจากผสสะเมอผสสะไมม ความดใจและความเสยใจเหลานจงไมม เพราะอาศยนามและรป ผสสะจงเกดขนความยดถอมตนเหตมาจากความปรารถนาเมอความปรารถนาไมม ความยดถอวาเปนของเราจงไมม เมอรปไมม ผสสะจงไมถกตอง เปนตน (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย สตตนบาต, กลหววาทสตร, 2539, หนา 708-712) 3. มหาวยหสตร (พระสตรเกยวกบโมหจรต) ใจความวา มนสลดกเลสเครองรอยรดในโลกนแลวเมอคนทงหลายเกดววาทกนแลวกไมเขาไปเปนฝกเปนฝาย เมอคนทงหลายไมสงบ มนนนเปนผสงบ วางเฉย ไมถอมน ละอาสวะเกาใหม (ขนธ 5) ไมด าเนนไปตามความพอใจทงไมมปกตกลาวดวยความเชอมนมนนนเปนนกปราชญ พนขาดแลวจากทฏฐทงหลายตเตยนตนเองไมได ไมตดอยในโลก เปนผก าจดเสนา (กายทจรต วจทจรต มโนทจรต) ปลงภาระ (เชน ขนธภาระ ไดแกขนธ 5, กเลสภาระ คอ ราคะ โทสะ และโมหะ) พนขาดแลว ไมมความก าหนด ไมเขาไปยนด ไมมความปรารถนา เปนตน (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย สตตนบาต, มหาวยหสตร, 2539, หนา 720) 4. จฬวยหสตร(พระสตรเกยวกบวตกจรต) ใจความวา คนพาลไมยอมรบธรรมของผอนเลย เปนคนต าทราม มปญญาทราม สมณพราหมณทงหมดนนเปนคนพาล มปญญาทรามสมณพราหมณเหลานทงหมดนนยดถอทฏฐอย ตรกในทฏฐของตนวาของเราจรงของทานเทจ กลาววาคนอนเปนคนพาล ไมฉลาด โดยอาศยธรรม คอ รปทเหน เสยงทไดยน ศล วตร อารมณทรบร แลวแสดงอาการดหมน เจาลทธนนเพยบพรอมดวยอตสารทฏฐมความถอตว เจาลทธยดแนวทางของตน และกลาวถงผอนวาเปนคนพาล เจาลทธทตงอยในทฏฐทตกลงใจและนบถอเองแลวยอมถง การววาทในขางหนาโลก คนทละทฏฐไดยอมไมมการมงรายในโลก เปนตน (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย สตตนบาต, จฬวยหสตร, 2539, หนา 713-716) 5. ตวฏกสตร (พระสตรเกยวกบสทธาจรต) ใจความวา ภกษพงขจดบาปทงปวงทเปนรากเหงาแหงกเลสเครองเนนชา และอสมมานะดวยมนตา ตณหาอยางใดอยางหนงทเกดในภายในภกษมสตทกเมอ พงศกษาเพอก าจดตณหาเหลานน พงรคณธรรมอยางใดอยางหนงในภายในหรอในภายนอก ไมพงส าคญตนวา เราเลศกวาเขา เราดอยกวาเขา หรอวาเราเสมอเขา พงสงบกเลสภายในนนเอง ไมพงแสวงหาความสงบโดยทางอน พงเปนผม นคง ไมหว นไหว นบถอพระรตนตรย ไมเปนผประมาท โลกทงหมดไมมแกนสารสงขารทกทศกหว นไหว เราเมอตองการภพส าหรบตน กมองไมเหนฐานะอะไรทไมถกครอบง า เปนตน (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย สตตนบาต, ตวฏกสตร, 2539, หนา 722-726)

78

6. ปราเภทสตร (พระสตรเกยวกบพทธจรต) ใจความวา พระอรหนตเปนผคลายตณหา ไมตดอยกบความเพลดเพลนทมอยในสวนเบองตนใคร ๆ ก าหนดไมไดในสวนทามกลาง พระอรหนตนนมไดมงหวงถงตณหาและทฏฐ บคคลไมโกรธ ไมสะดง ไมโออวด ไมคะนอง พดดวยปญญา ไมฟงซาน ส ารวมวาจาชอวามน เปนผวางเฉย มสตทกเมอ บคคลผเปนมน เปนผคลายความยนด ไมตระหน ยอมไมกลาวในเรองเลศกวาเขา ไมกลาวในเรองเสมอเขา ไมกลาวในเรองดอยกวาเขา เปนผไมมความก าหนด ยอมไมถงความก าหนด (ความก าหนดม 2 อยาง คอ ก าหนดดวยอ านาจของตณหา และก าหนดดวยอ านาจของทฏฐ) เปนตน (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย สตตนบาต, ปราเภทสตร, 2539, หนา 705-707) จากพระสตรทงหมดท าใหทราบไดวา บคคลมจรตอยท งสน 6 จรต ไดแก ราคจรต หมายถง ความหนกไปทางสวยงาม รกสวยรกงาม โทสจรต หมายถง ความเปนคนเจาอารมณ มกโกรธงาย โมหจรต คอ ความลมหลงตาง ๆ อาท หลงรป รส กลน เสยง สมผส ส าหรบสทธาจรต คอ เชองายโดยไรเหตผล ขาดการพจารณาอยางแยบคาย พทธจรต คอ เปนผมปญญา มความเฉลยวฉลาด และวตกจรต คอ มกกงวลงาย ฟงซานบอย เปนตน จรตเหลานสงผลใหผทจะปฏบตกรรมฐาน ควรปฏบตกรรมฐานในกองทตางกนเพอจะท าใหการเจรญกรรมฐานประสบกบความส าเรจ จรตตาง ๆ น แตละคนมมากบางนอยบางตางกน บางคนมไมครบ แตความเขมรนแรงมตางกนออกไปตามจรตของตนทบมเพาะมา ไมไดหมายความวาทกคนจะตองมจรตทงหมด 6 อยางเลยทเดยว ดงค าใหสมภาษณตอไปน โดยพระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา จรตม 6 อยาง ใหพจารณาหนกในจรตใด ซงคนจะมในทกจรต แตจะหนกในจรตใดจรตหนงใหสงเกตด เชน อนสสต 10 ใหเลอกเหมาะแกจรตตนเอง อาท ราคจรต ใหพจารณากาย ขณะท พระครอดมญาณโสภณ (หลอ นาถกโร) (สมภาษณ, 17 กนยายน 2560) ใหทศนะวา เรองนมตเปนบางคนไมเหมอนกน บางคนมบางคนกไมมแลวแตจรตนสยของแตละบคคล เพราะนสยของคนตางกน มจรตถง 6 อยาง เชน คนทมราคจรตเกดขน เกยวกบความรกความชอบ ถากรรมฐานกมปญตจกรรมฐานเขาไปปราบ ส าหรบโทสจรต เปนคนชอบโกรธ ใหใชความเมตตาเขาไปปราบ เปนตน แตละอยางจะมคอยคอยปราบกน พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา อสภกรรมฐาน สามารถท าใหปลอยวางราคจรตได คนทมราคจรตมาก ๆใหพจารณาอสภกรรมฐานแก ในผทโลภใหเจรญทาน (จาคานสตกรรมฐาน) และผมโทสะใหเจรญเมตตา (พรหมวหาร 4)

79

นอกจากน เมอพจารณาจากเอกสาร คอ พระไตรปฎก จะพบวา ธรรม 3 ประการ (อาจเรยกทกข 3 อยางกได) ไดแก 1) ราคะ 2) โทสะ และ 3) โมหะมความแตกตางกน ราคะมโทษนอยแตคลายชา โทสะมโทษมากแตคลายเรว โมหะมโทษมากและคลายชา ปจจยทท าใหราคะคลาย คอ อสภนมต ปจจยทท าใหโทสะคลาย คอ เมตตาเจโตวมตต ปจจยทท าใหโมหะคลาย คอ โยนโสมนสการ (พระสตตนตปฎก องคตรนกาย เอก-ทก-ตกนบาต, อญญตตถยสตร, 2539, หนา 273) อธบายไดวา วธก าจดราคจรต คอ ใหพจารณาดวยอสภกรรมฐาน วธก าจดโทสจรต คอ การเจรญพรหมวหาร 4 สองสวนนอาจนบเนองเขาสกองกรรมฐานได สวนโมหจรตมลกษณะพเศษ คอ การเจรญโยนโสมนสการ หรอการพจารณาอยางแยบคาย ส าหรบโยนโสมนสการ นนพระไตรปฎกอธบายไดวา ผถงพรอมดวยโยนโสมนสการพงหวงขอนไดวา จกเจรญอรยมรรคมองค 8 ท าอรยมรรคมองค 8 ใหมาก ผถงพรอมดวยโยนโสมนสการเจรญอรยมรรคมองค 8 ท าอรยมรรคมองค 8 ใหมาก คอ ภกษในธรรมวนยน เจรญสมมาทฐอนเปนธรรมมการก าจดราคะ โทสะ และโมหะเปนทสด ฯลฯ เจรญสมมาสมาธ อนเปนธรรมมการก าจดราคะ โทสะ และโมหะเปนทสด (พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค, โยนโสมนสการสมปทาสตร, 2539, หนา 47) กลาวไดวาการก าจดโมหะคอนขางก าจดไดยากกวาจรต อก 2 ประเภท คอ ราคะ และโทสะ เพราะมลกษณะคลายชา วธก าจดโมหจรตตองเจรญมรรคมองค 8 โดยท าสมมาทฐ กบสมมาสมาธใหเกดขน สวนอกศลมล 3 จด โลภะ โทสะ โมหะ เปนรากเหงาของอกศล (พระสตตนตปฎก องคตรนกาย เอก-ทก-ตกนบาต, อกศลมลสตร, 2539, หนา 275) ส าหรบราคะนบเนองเขาในโลภะ เพราะมอาการอยากไดเปนของตนมาเสพสม เปนตน 3 ตวนจดเปนเคามลของอกศลธรรมทงหลาย พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา โมหะ เปนกเลสตวใหญตวแม โลภกยงดพอหายโลภกจบ ยงสามารถพนทกขได ส าหรบผทโลภเมอไดเสยสละกลบดกวา โลภะกลบดไดเรวขน โทสะพออารมณไมพอใจกหายไปไปดวย หรอเจรญเมตตาโทสะ กหายไปได แตโมหะนใครกพดไมได เพราะมความหลงอยในตวของมน เหมอนคนตาบอด หหนวก เปนใบ เอาออกยากมาก แมพระพทธเจาทรงแสดงธรรม จตไมรบกไมเกดประโยชน พวกนคอ ทพพทคนอยในหมอแกงไมรรสชาตของแกง เพราะจตไมเปด ทงน กรรมฐานตาง ๆ ทเหมาะแกจรตนน ยงมองคประกอบอกหลายอยางซงไมสามารถฟนธงไดเฉพาะวาตวของเราอยในจรตประเภทใด อาจท าไดเพยงการคาดเดาจากอกศลทเกดขนเปนครงคราว เชน อารมณโกรธหากมแนวโนมโกรธบอย ๆ อาจเจรญพรหมวหาร 4 มเมตตา เปนตน แตไมไดทงการเจรญอานาปานสตกรรมฐานอนเปนกรรมฐานกองหลก และจะเหนไดวา จรตจะมค

80

ตรงขามกบกรรมฐานทงสน ดงนนจงควรใชกรรมฐานคตรงขามกบจรตของตน อาท หากมความรกสวยรกงามใหเจรญกายคตานสตกรรมฐาน เปนตน อยางไรกตาม พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) สรปวา “เรองของฌานสมาบตจะทงอานาปานสตกรรมฐานไมได” ดงนนไมวาจะเจรญกรรมฐานกองใดกตามไมสามารถทงอานาปานสตกรรมฐานได นอกจากน พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ทภาวนา 40 อยางเพอใหจตใจสงบอยางเดยว ถนดอยางใดกท าอยางนน เหมอนอาชพมมากมายสดทายเพอไดเงนอยางเดยว บางครงครบาอาจารยสอนแตไมถกจรตกบเรากตองเปลยนวธใหม (อาจดเพมเตมในจรต 6) เชน คนโทสจรตใหเจรญเมตตา (เมตตามความส าคญในการภาวนา ถาคนใจรายภาวนาไมได) ถาตระหนใหเจรญทาน (หาคตรงขามของจรตตนเอง) เปนตน ตงขอสงเกตไดวา กรรมฐานทเหมาะแตละจรต เชน ราคจรต ใหพจารณาอสภ หรอ เจรญกายคตานสตกรรมฐาน โทสจรต ใหเจรญพรหมวหาร 4 และวรรณกสณ สวนผทมความโลภ อาจเจรญจาคานสตกรรมฐาน หรอการใหทาน กลาวโดยยอ คอ ใหใชกรรมฐานทเปนคตรงขามกบนสยของตนเอง โดยสงเกตจากอกศลทเกดขน นอกจากนในบางครงหากครบาอาจารยบอกกรรมฐานไมถกจรต โดยสงเกตไดวา ไมมความกาวหนาเลย กตองดดแปลงเองใหเหมาะแกจรต และยดกรรมฐานกองนนโดยตลอด นอกจากน จะเหนไดวา ในการเจรญกรรมฐานสายพระอาจารยมนภรทตโต สวนใหญเจรญอานาปานสตกรรมฐานเปนหลก แตหากผปฏบตไดปฏบตแลวไมประสบผลกบความส าเรจเลย อาจตองสงเกตตนเองแลวพจารณากรรมฐานทเหมาะแกจรตของตนเองจากกรรมฐานกองอน ๆ รวมดวย การภาวนาจงสงผล ดงนน ในการเจรญกรรมฐานทง 40 กองนน เปนไปเพอใหจตใจสงบนง เพอทจะสามารถเจรญวปสสนากรรมฐานไดตอเทานน อยายดตดกบการเจรญกรรมฐานกองใดกองเดยวจนมากเกนไป จะไมประสบกบความส าเรจในการภาวนา ใหเจรญกรรมฐานกองอน ๆ รวมดวยโดยมอานาปานสตกรรมฐานเปนหลก อาจมสวนชวยใหเจรญกรรมฐานส าเรจได การเจรญกรรมฐานไมถกวธ จากการศกษา พบวา สภาพปญหาโดยตรง คอ การเจรญกรรมฐานไมถกวธ โดยสภาพปญหานเกดขนจากการเจรญวปสสนาลวนโดยไมมสมาธ เปนผลมาจากความเขาใจผด เพราะเขาใจวา พระปญญาวมตต หมายถง เจรญปญญาลวนโดยไมตองมสมาธเลยท าใหผปฏบตตามแนวทางของพระปญญาวมตต หรอพระสกขวปสโก เกดสภาพปญหาในการปฏบตเปนอยางมาก ทงนสามารถน าเสนอทศนะสวนใหญของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ไดดวยตารางท 3 มรายละเอยด ดงน

81

ตารางท 3 สภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตภายใตการภาวนา: การเจรญกรรมฐานไมถกวธ

สภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตการภาวนา

สาเหต วธแก

การเจรญกรรมฐานไมถกวธ - การเจรญวปสสนาลวนของพระสกขวปสสโกโดยไมมสมาธ

- แมพระสกขวปสสโกกตองเจรญสมาธใหถงระดบ อปปนาสมาธจงจะมก าลงในการตดกเลสได

สภาพปญหาส าคญอยางยงในปจจบน คอ การเจรญกรรมฐานไมถกวธ โดยปญหาทส าคญไดแก ปญหาทวา “พระสกขวปสสโกสามารถเจรญวปสสนาลวนโดยไมตองมสมาธไดหรอไม” ซงกรรมฐานในสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญมทศนะ ดงน พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา ฌานมความส าคญ เพราะท าใหเรารแจงเหนจรง เชน รทางมดทางสวางเรากร การเจรญวปสสนาลวนโดยไมมสมาธเปนไปไมได มดไมมสวาง ไมมสมาธจะเหนความจรงไดอยางไร พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา ตามพระอาจารยมน ภรทตโตททานสอน จะเจรญวปสสนาลวนยงไมได เพราะจตยงไมเปนสมาธ จตไมมก าลง พจารณาไปลวน ๆ คอ พจารณาไปเรอยเปอยไมไดประโยชน จตกฟงซาน โดยถาจตเปนสมาธแนนหนา จะมพลงของจตพจารณาได เรองสมาธเปนพนฐานของปญญา ถาพนฐานไมม ปญญากไมรชดไมรแจงเหนจรง โดย ศล สมาธ ปญญา ศลเปนพนฐาน อยางต าตองมศล 5 ศลเปนเครองช าระกเลสอยางหยาบออกจากใจ สวนสมาธเปนเครองช าระกเลสอยางกลางออกจากใจ ปญญาเปนเครองช าระกเลสอยางละเอยดออกจากใจ พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา คนตองมความสงบ แตอาจไมไดฌาน วปสสนาลวนจตกตองสงบดวย เชน เมอไดฟง ไดยน ไดเหนอะไร กน าสงนนมาพจารณา พจารณาจนเหนความเปนจรงวาสงนไมเทยง เปนอนตตา ความสงบเกดขนไมมความสงบพจารณาไมได สอดคลองกบ ทศนะของ พระอาจารยวนชย วจตโต (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา การเจรญวปสสนาลวนโดยไมมสมาธปฏบตไมได สวน พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา พระสกขวปสสโกมสมาธแบบวปสสนา เชน สตอยในองคสมาธ ความเพยรชอบกอยในองคสมาธ

82

ความตงใจอยในองคสมาธ เหมอนเรากบเงาทงกนไมไดไปดวยกน ทายทสดพระสกขวปสสโก ตองมสมาธ (อาศยสต ความเพยร ความตงใจ) เหนความเกดดบจงเปนวปสสนา โดยการสงบแบบวปสสนาคอรแลวปลอยวาง เปนสมาธในตว เปนสมาธแบบวปสสนาคอดความเคลอนไหวเกดดบ ๆ นอกจากน พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 27 มกราคม 2560) สรปวา “การเจรญปญญาลวน ๆ อยางเดยวจะไมครบมรรคองค 8 ตองพรอมดวย ศล สมาธ ปญญา การเจรญปญญาลวน ๆ หมายถง พวกทมสมาธททรงตวแลวกสามารถท าปญญาขนสงใหเกดขนได แตถาเกดวาไมมสมาธปญญาทวานนจะกลายเปนความฟงซานไปมนตองมสมาธเปนองคประกอบ” สวน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) สรปวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญจะปฏบตแบบสมถยานก โดยท าสมาธ ระดบอปจารสมาธ ถงอปปนาสมาธ แลวจงเจรญปญญา ขอดตองเจรญไดอปปนาสมาธกอน เมอจะเจรญปญญาแลวไมยาก (อาจจะหมดกเลสเลย) สวนทยากทสด คอ การท าใหเปนอปปนาสมาธ “หลวงปทกองคบอกเหมอนกนไมไดอปปนาสมาธไมไดอะไรเลย…ถาไมมบารมเปนฤๅษมากอน… เปนฤๅษ 20 ป 30 ปยงไมไดเลย หลวงปทไดทานมบารมเกา…สมาธทานเกงแลวแตละองคทาน” จะเหนไดวา มรรคมองค 8 ประกอบไปดวย ศล สมาธ และปญญา โดยมสมมาทฐเปนเบองตน คอ ตองมความเหนถกตองกอน พระพทธเจาจงทรงก าหนดปญญาเปนตวน ามรรค อก 7 ประการ โดยพระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา ศล สมาธ ปญญาเปนหวใจของพทธศาสนา ถาได ศล สมาธ ปญญา บรบรณเปนผบรรล สวนพระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา “หากพจารณาโดยไมมก าลงสมาธหนนจะเปนเพยงสญญา เรยกวาวปสสนกกได นกเอาปรงแตง” พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “จตเปนฌานเปนสมมาสมาธ” พระญาณวศาลเถร (หา สภโร) (สมภาษณ, 14 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “ถาไมไดฌานไมไดมรรคผลหรอก กอนทจะไดตวปญญาตองไดฌานมากอน” พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “ในขนตอนทจะไดมรรคผลแมพระสกขวปสสโกจะตองไดฌาน” พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา พระสกขวปสสโกไมสามารถเจรญวปสสนาลวนโดยไมมสมาธจนส าเรจมรรคผลได เพราะวา ในการปฏบต ศล สมาธ ปญญา จะเปนสงททงไมไดเลย โดยเฉพาะในสวนของสมาธทจะเปนก าลงในการตดกเลส ถาเราเจรญวปสสนาอยางเดยว อปมาเหมอนบคคลทมอาวธซงคมกลามากแตไมมซงก าลงในการยกอาวธนนมาตดฟนอะไรไมได

83

สรปไดวา แมแตพระสกขวปสสโกกตองเจรญสมาธใหถงระดบฌานเชนกน จงจะส าเรจมรรคผลได มฉะนนจะเปนการนกคาดเดาเอาเองทงสนปรากฏแตความฟงซาน ท าใหการปฏบตกรรมฐานไมประสบกบผลส าเรจ เพราะฉะนนหากบคคลจะเจรญวปสสนาลวนโดยใชขณกสมาธอยางเดยว ไมพยายามท าใหจตสงบ จนทายทสดเปนอปปนาสมาธกไมเกดประโยชนในการปฏบตกรรมฐานเลย สอดคลองกบ พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) สรปวา “ในการจะไดมรรคผลโดยต าสดตองไดปฐมฌานทงสนไมอยางนนก าลงไมเพยงพอในการตดกเลส” สวนพระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวาคนทเกดในสมยของพระพทธเจา คอ บคคลทสะสมบารมมามากแลว เพยงแตไดฟงพระพทธเจาเพยงกณฑเดยว 1 คาถา (4 บาท) เชนพระพาหยะส าเรจเปนพระอรหนต พระพทธเจาจงเปรยบบคคลดวยบว 4 เหลา (อรรกถาขยายเปน 4 จากพระไตรปฎกทมอย 3 เทานน) จะเหนไดวา บคคลทไดมโอกาสฟงธรรมจากพระพทธเจาแลวบรรลมรรคผลมอยไมนอย แตเปนผทสงสมบารมมากอนแลว จ านวนไมนอยกเปนฤาษหรอพราหมณทตงมนอยในสมาธมากอน เชน ปญจวคคย ดงนน เมอมโอกาสไดฟงธรรมจากพระพทธเจาจงส าเรจมรรคผลไดอยาง ไมยากนก สมกบเปนบคคลประเภทท 1 และ 2 คอ อคคฏคญญ (เฉลยวฉลาด) และวปจตตญญ (สตปญญาดเขาใจในเวลาไมชานาน) โดยมอยมากในสมยพทธกาล ส าหรบในปจจบนบคลประเภทท 1 และ 2 เหลอนอย จ านวนไมนอยเปนบคคลประเภทท 3 เสยมาก คอเนยยะจงตองใชความเพยรในการปฏบตหนกขน ซงจะเหนไดวา คนในปจจบนกฟงเทศนฟงธรรมกนมากมาย แตจ านวน ไมนอยกไมบรรลธรรมเหมอนสมยพทธกาล ขอนกดวยปจจยส าคญ 3 ประการ คอ 1) ไมมบารมพอ 2) ไมไดฟงธรรมทเหมาะแกจรตของตนเฉพาะพระพกตรจากพระพทธเจา 3) ยงไมสามารถท าใหจตนงเปนสมาธได เพราะเมอจตฟงซานตอใหฟงธรรมกไมเกดมรรคผลอยด สอดคลองกบ พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา ในครงพทธกาล (พทธบรษท) ไดฟงธรรมจากพระสมมาสมพทธเจา และไดดวงตาเหนธรรม หมายถงผทมความพรอมเตมทอยแลว เหมอนกบผลไมทสกแลวพอลมมาเขยากงนดเดยวกลวงทนท แตส าหรบผทปฏบตทวๆไปจะตองอาศยสมาธเปนตวหนนปญญากอน สาเหตทตองอาศยสมาธเปนตวหนนปญญา เพราะสมาธจะท าใหอารมณของเรานง และมความแนวแน เหมอนแสงเลเซอรทจอลงจดใดจดหนง เมอมความแนวแน จะมความแหลมคม พอมความแหลมคมจะไมมอารมณอนเขามาแทรก พอไมมอารมณอนเขามาแทรก ถาหากเราจะพจารณาดวยปญญาของเราดวยสวนใดสวนหนงกตาม จะเหมอนหมอทผาตดมมดทคมกรดลงไปกจะขาด เมอปญญามสมาธหนนจะตดกเลสได

84

หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน จากการศกษาพบวา มสภาพปญหาจากหลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน ประกอบไปดวย 2 สวน ไดแก 1) สภาพปญหาจากสมาธเสอม 2) วปสสนปกเลส ซงมสภาพปญหาและแนวทางการแกไข สามารถสรปทศนะสวนใหญของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโตตามตารางท 4 ดงน ตารางท 4 สภาพปญหาการแสวงหาความรภายใตภายใตการภาวนา: หลกธรรมทไมเออหนน

การเจรญกรรมฐาน สภาพปญหาการแสวงหาความร

ภายใตการภาวนา สาเหต วธแก

หลกธรรมทไมเออหนน การเจรญกรรมฐาน

- สมาธเสอม เนองจากถกสญญากบสงขารปรงแตงอารมณ และการปฏบตยอหยอน

- เนนท าความเพยรภาวนาบอย ๆ อาการจตเสอมจะหายไปเอง

- วปสสนปกเลส โดยเฉพาะอธโมกข คอ ปกใจเชอในนมตนน

- อยาสนใจนมตนน - อยาสงจตออกนอก

ปจจย 2 ประการทไมเออหนนตอการเจรญกรรมฐาน คอ สมาธเสอม และวปสสนปกเลส นนสามารถแสดงรายละเอยดของทศนะสวนใหญของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ไดดงน สมาธเสอม จากการศกษา พบวา สภาพปญหาในการปฏบตจ านวนไมนอยเปนผลมาจากอาการ ทสมาธเสอมเปนอาการของนกปฏบตทปกตตองมกนบางอยแลว ซงกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโตสวนใหญ มทศนะ ดงน พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา นวรณ 5 ไมไดจะเกดขนหมดทกคน เชน เอาอารมณของตนเองมากวนใจตนเอง ซงอารมณทเกดขนมาจากตวหลก คอ สงขาร(ตวจ า) กบสญญา(ตวปรงแตง) โดยสญญากบสงขารจะท างานรวมกน พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา “บางทเขาสมาธยาก เพราะวตกกงวล ทวตกเนองจากนนทาไปคดเลยเปน”

85

พระอาจารยเสน ปญญาธโร (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา กลบไปหาหลวงปบญจนทร (ไมทราบฉายา) และกลาววา “เมอกอนใครพดนรเลย แตเดยวนไมรเลย เสยดายความร ทานจงเตอนวา “ทานยงเปนเดกอยง นหรอ” จงไดสตกลบแลวมาพจารณา คอนกภาวนาไมตองพดมาก พดแคนรเรอง เรองเหาะทเหาะเกงทานกเตอนวาอยาไปเสยเวลา” พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะ ประมาณ ป พ.ศ. 2532 จ าพรรษาท อ าเภอเถน จงหวดล าปาง ตอนนนเทยงคนจงพกผอน ประมาณต 5 จะลก จงพดไปอยางนนและจ าวด พอถงต 5 ไมตน ปรากฏวามผหญง (เทวดา) มาเรยก เมอเปดดไมมคน โดยเสยงนนมลกษณะทเพราะมาก ไมเคยไดยนทไหนมากอน จตเกดอาการตกอยากเหนตว ภาวนาไมไดเลย เสยงเขาไปในใจ เขาไปในกระดกเยอกระดก ประมาณ 3-4 เดอนจงหาย (มอาการกนไมได นอนไมหลบ คดถงเจาของเสยงอยางเดยว สมาธเสอม จงรวาเสยงของสตรเขาไปในหวใจ แลวซานไปในเยอในกระดก) พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา ในการภาวนาเกดสมาธเสอม เชน สมาธยอหยอน ท า 2 อยางไมแนวแนเทาท าอยางเดยว (การปฏบตไมไดท าตอเนองความช านาญลดลง) พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา “ค าวาสมาธเสอม คอ เราหางจากสมาธการท าความเพยรหางไป (การปฏบตยอหยอน) เคยท าความเพยรอยางอกฤตมา โดยสาเหตใดกตามเลยท าใหเราหางจากตรงนไป เมอหางไปเรอย ๆ สมาธกหายไป แตค าวาสมาธไมมค าวาเสอมหรอกเหมอนกบวาหายไปจากเรา” จะเหนไดวา อาการสมาธเสอม เปนผลมาจากปจจยส าคญ 2 ประการ คอ สงขารกบสญญาปรงแตงอารมณ และการปฏบตยอหยอน ซงอาการสมาธเสอมสงผลอยางมากตอผปฏบตกรรมฐาน คอ สงผลท าใหความมนใจในการปฏบตลดลง นอกจากนหากมอาการเสอมมากอาจท าใหกรรมฐานแตกเลยทเดยว อยางไรกตามสมาธกอยภายใตไตรลกษณ คอ เสอมไปเปนธรรมดา วธแกปญหาจากสมาธเสอม จากการศกษาพบวาวธแกปญหาสมาธเสอม มดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา วธการแกจตเสอม ใหใชวธ “หนามยอกเอาหนามบง” เชน หากขาดสตเหมอนรถทไมมเบรก แตงไปเรอย แตถาจตมสมาธตงมนเมอนงสมาธจตจะรวมทนท เหนแตลมหายใจเขาออก ไมปรงอะไรเพราะช านาญ ถาจตเสอมนงเปนชวโมงกไมสงบ จงตองฝกใหช านาญ “นงสมาธก 3 นาท 4 นาทจะไปสงบไดไง นงเปนชวโมงปนหนะกยงไมสงบ นงทบมนอยนน เพราะวาจตนมนเรวแลวจะหาแตเครองหลอกมาหลอกเรา ถาเราไมขาดสตหนะหลอกเราไมไดหลอก ”

86

พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา วธแกสมาธเสอม คอ ภาวนาไปเรอย ๆ อาการสมาธเสอมจะหายไปเอง พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา ในการแกสภาพปญหาจากสมาธเสอม คอ การท าบอย ๆ อยาไปสนใจอยางอนตองทง สวน พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา เมอฌานเสอมใหเรมตนนบ 1 ใหมดวยการกลบหาลมหายใจเขาออก พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา วธแก คอ การทเราจะใหสมาธกลบคนมาเรากท าความเพยรใหม แตวาความหมายวาสมาธเสอมหรอเกยวกบ เรองเราเคยมนมต เราเคยรตาง ๆ ทเรยกวา ฌาน ญาณ ถงแมวาสมาธเราออนลง ฌาน ญาณกออนลงไปดวย บางทสมาธเราไมไดออนท าอยตลอด แตความรทเคยร เคยสมผส นมตเกดขนหายไป ตรงนนเรากไมควรตกใจ ธรรมทงหลายทงปวงไมเทยง สมาธกไมเทยง ฌาน ญาณกไมเทยง เคยร อยได หายไปได เดยวกรใหมได แตอาจจะไมรของเกา แตไปรมากกวาเกา ดไปกวาเกา กลาวโดยสรป อาการสมาธเสอมเปนเรองปกตของนกปฏบตทยงไมเปนโลกตรบคคล จงตองมความเพยรในการรกษาสมาธประคองไวอยเสมอ วธแกจากอาการสมาธเสอม คอ เนนการท าความเพยร ไมสนใจสงอนทเกยวของกบการภาวนา สมาธทเคยปฏบตมาจะฟนกลบมาเอง สภาพปญหาจากวปสสนปกเลส วปสสนปกเลส เปนสงทท าใหผปฏบตธรรมทงหลายประสบกบสภาพปญหาใน การภาวนา เชนกน ตางกบตรงสมาธเสอมทอาการสมาธเสอม คอ เขาสมาธไมไดหรอเขาไดล าบากไมเหมอนเดม ไมสามารถลงไดถงอปจารสมาธและอปปนาสมาธ สวนวปสสนปกเลสอาจเขาสมาธได แตเปนโทษไมเปนคณตอการเจรญกรรมฐาน อาท ตดนมตตาง ๆ ในบางรายรนแรงถงขนอาการบา มรายละเอยดดงน พระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา โดยมากสายสมาธ (เจโตวมตต) จะไปตดนมต เชน พระชอง (นามสมมต) ทานกลาววาทานส าเรจแลว เกดแสงสวางไปทว เปนตน ในเวลาตอมา มคนเอารถตเกา ๆ มาถวาย และจะใหลกไปสอบใบขบข เกดปญหา เชน บอกอยางหนงท าอยางหนง เกดความโกรธขนเลยรวาตนเองยงไมส าเรจ (วปสสนปกเลสคดวาตนเองส าเรจแลว) พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา วปสสนปกเลส แกยากเพราะคนหลง เชน เวลาภาวนาแลวจตม ฌานสมาบต หรอนมตปรากฏขนมา เปนภาพกดเสยงกด ไปหลงนมตนน ท าใหจตวปลาส เพราะ สต สมาธ ปญญา ไมพอ

87

พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วปสสนปกเลส อาท ความอยาก เชนคนยงไมถงเวลา บารมยงไมถง พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา พวกทตดอาการวปสสนปกเลส เชน บางรปอยากเหาะเหนเดนอากาศได หลงนมตตวเอง หรอนงภาวนาจตสงบนดเดยวส าคญตนเองวาเหาะเหนเดนอากาศได จตออกไปขางนอก สงขารปรงแตง พระอาจารยเสน ปญญาธโร (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา วปสสนปกเลสเกดขนกบพระทปฏบตธรรมถง 4-5 รป เชน กรณของพระอาจารยเลศ ถงต 4 กยงไมขนไปจ าวด พอถงชวงฉนเชา ไมฉนแตอมน า น าไหลออกจากตา พอไปศาลามดขนเตมเลยทานกยงนงนง และบอกวาจะใหแสงจากนวเทาขนไปศรษะ เปนตน จงกราบเรยนหลวงปบว สรปณโณ ทานจงกลาวา “ใหกลบคนเอาไปหาอาจารย พอถงอาจารยจะหายเอง” จงพาพระอาจารยเลศ ไปหาพระอาจารยยอด (ไมทราบฉายา) ซงพนเพมาจากขอนแกน ปรากฏวาพระอาจารยเลศศอกใสพระอาจารยเสน ปญญาธโร และเมอไปถงขอนแกนหายทนท เพราะอาจารยยอดทานเพงอย นคอสญญาวปลาส (ทฏฐวปลาส) พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ครบาอาจารยเคยเลาใหฟง เชนในการภาวนากเหนทกอยาง จะพดอะไรกร คดอะไรกร หวยออกอะไรกร บางท กคดวาตนเองนส าเรจแลว (ถาเราเชอ 100% จะเรมเปลยน อาท เหนวามคนนจะมาฆาอกคนหนง เราตองไปบอกคนนใหหนไป ถาไปบอกใหหนไปความจรงไมใช ถาไมเชอจะไมเปน) นมตถาไมช านาญอยาเขาไปยงเกยวดวย อยางคนภาวนาเหนเทวดา เหนนนเขาเหนจรง แตสงทเขาเหนเปนของไมจรง เพราะถาของจรงลมตามาตองอย พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา วปสสนปกเลส คอ เกยวกบความส าคญของจต เชน ส าคญวาตนไดบรรลธรรม พดไปเรอยเปอย ถกบางไมถกบาง ส าคญวาตวถก คนอนพดไมเชอฟง ท าไปมาก ๆไมยอมเชอ ไมยอมแกเลยเปนบา พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา เรองของนมตปรากฏขนอาจดวยสญญา สงขาร เปนตน ซงเกดขนในขณะทจตของเราก าลงท าสมาธอย จตของเราก าลงดบนวรณตาง ๆ เหลอจตกบผร บางรปกเกดบางรปกไมเกด เหมอนการฝนบางคนฝนบางคนไมฝน เพราะฉะนนผท าสมาธอาจจะไมเหนนมตเหมอนกนทงหมด บางรปทานกไมมเลยนมต บางทในขณะท าสมาธสญญาของตนเองออกมาหลอก เปนภาพออกมาหลอก บางรปนงสมาธวางอารมณ มหญงสาวเดนมเสยงมากอน และเปนรป เปนนางฟา เมอเหนสงทสวย ตดใจเวลานงสมาธวนตอไปจงอยากเหนอกตดนมตแลว

88

พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา อาการสญญาวปลาสทเคยพบเหน เชน นพพานไมยากอะไร คอ ตาย บางคนไปแชในน าเปนวนเปนวน สวนคนอนเหนเปนภาพตาง ๆ หลงละเมอเพอฝนไปเรอยอยางนกม จะเหนไดวาปญหาส าคญทมาจากวปสสนปกเลสกคอ อาการตดนมต (โดยเฉพาะอธโมกข คอ ปกใจเชอ) เปนผลมาจากการเจรญสมาธถงระดบทเรยกวา อปจารสมาธ จตทไมเคยปฏบตมากอนพงเคยได ยงอบรม สมาธ และปญญายงไมพอ กอาจสงจตออกขางนอก (โดยการสงจตไปตามแสงสวาง แทนทจะนอมมาเพงในกาย) เชน อยากไปเหนเทวดา เหนไปเรอย ๆ และเมอเหนแลวเกดอาการนอมจตเปนจรงเปนจงวาเปนเรองจรงขนมา วธแกปญหาจากวปสสนปกเลส วธแกอาการจากวปสสนปกเลสมหลายวธดวยกน แลวแตครบาอาจารยจะมอบายใน การภาวนาเพอแกไขปญหาดงกลาวอยางไร แตทส าคญคอ ในการภาวนาหากนกปฏบตยงไมม ความเชยวชาญอยาสงจตอออกไปรบอารมณขางนอก ไมสนใจ เปนตน มรายละเอยด ดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวานมตไมควรเอามาเปนเครองยดถอ เชน “นมตนมนหลอก 10 เอา 1 มนกยาก สวนมากคนไปตดเรยนนมตนน เหนนครบาอาจารยทานไมใหเอานมตมาเปนเครองถวง เพราะนมตเปนเครองลอหลอก โดยมากนมตเปนจรงเปนจงคลาย ๆ ความฝน ไป ๆ มา ๆ มนไมใชของจรง เชอไมได 10 เอา 1 มนกไมได” พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา “วธแกวปสสนปกเลส ดสงขารทมาปรงแตง สงขารภายในทปรงแตงจะเปนตวสญญาเลก ๆ … ใหรพอร กจะหายไป จตกจะไปอกขนหนง” พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา วธแกอาการจากวปสสนปกเลส คอ ใหเหนสภาวะนไมเทยง ไมใชของจรง เกดขนกดบไป ใหอยทจต อยาสงจตออกไป (อยาสงจตออกนอก) พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา วธแกอาการจากวปสสนปกเลส คอ อยาไปคดวาตนเองจะเหาะเหนเดนอากาศได ใหนงดจตใจตวเอง ครบาอาจารยทานจงกลาววา ถาเอาจตออกนอกนเปนบา ถาจตอยภายในจะไมเปนบา สวนมากพวกน สงจตออกนอกเพงไปดโนนดน อยากมฤทธ หลงนมตตวเอง วธทดสด พระอาจารยหลา เขมปตโต แนะน าใหดขนธ 5 ของเราอยาไปดอยางอน (ใหพจารณารางกายตนเอง ดใจตนเอง เปนตน)

89

พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) อธบายวา อาการวปสนปกเลส จากทครบาอาจารยเลาใหฟง เชน เหนเทวดา เหนส เหนแสง และปลอยตามนมตนนไป ถาเจอนมตใหถอวาไมจรง มายา บางคนไปยดตดอยตรงนนเลยไมไปไหน พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา เมอภาวนาแลวมอาการตดในนมต อยาสนใจในนมตนน เรองนมตทเกดขนเปนภาพลวงตาไมใชภาพทแทจรง เพราะฉะนนเมอเกดนมตขนมาอยาไปยนดในนมตนน พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา วธแกอาการ จากสญญาวปลาส ไดแก ใหตงสตใหม เชน หายใจเขาลก ๆ ใหตงสตใหสงบ (กลบมาอยกบพทโธ)ใหกลบมาดตนเองดวยการดกายดใจ เฉพาะอยางยงใหรจกความรสกนกคดตนเองตอนนน อยาไปคดตาม เมอรแลวกหยดเมอไมคดตามกแกได ส าหรบการแกปญหาจากวปสสนปกเลส 1) ตงสตใหมอยกบพทโธ เชน หายใจเขาลก ๆ 2) อยาสงจตออกนอกหากยงไมช านาญซงเปนการแกไขในระยะยาว หรอไมสนใจนนเอง สรป วธแกปญหาจากวปสสนปกเลสหวใจส าคญ คอ อยาสงจตออกนอก โดยพระราชวรคณ (สมศกด ปณฑโต) (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา ปรกตจตของเราสงออกนอก ถาปฏบตตองไมสงจตออกนอก ใหจตอยในศล สมาธ ปญญา แบบคนทวไปคออยในหลกศลธรรม การสงออกจตออกนอก เชน เจอค าตฉนนนทาไมสามารถท าใจใหเปลยนแปลงไดส าหรบนกปฏบต สงไปเกดโทษอยอยางนแตถาแทจรงตองสงออกนอก คอ ออกไปดไปเหนไปสมผสกบอะไร ทกอยาง แตส าหรบนกปฏบตแลวเพยงแตสมผสรได แตไมกระเพอมไปตามนน อาท ไมเพลดเพลนกบค าชมนน ไมทกขกบการถกต าหน สกแตวาไดยนไดเหน เทานน นอกจากนในบางครง นกปฏบตกรรมฐานจ านวนมากนงสมาธแลวอยากเหนสงตาง ๆ ท าใหการปฏบตกรรมฐานไมกาวหนา เพราะไปสนใจในนมตมากเกนไป ซงพระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา บางคนท าสมาธเหนนมต บางคนนงสมาธไมเคยเหนอะไรเลย แตไมไดผดอะไร ไมเหนนนดแลวจตจะไดไมไปปรงไปแตง ดงนนนมตจงไมใชวาทกคนจะเหนได หลายทานปฏบตธรรมกไมเกดนมตขนเลย และนมตกไมใชสง ควรยดเหนยว สอดคลองกบ พระครพนธสมณวฒน (ทองสข ฐตปญโญ) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา การเกดนมต เชน นอนลงไปฝนกเปนนมต นงอยปรากฏอนใดขนกเปนนมต นอนหลบตาลงไปนมตเกดขนเปนอคหนมต (หลบตาลงไปยงเหนภาพนนอย) นมตนเกดไดกหายได อยางไรกตาม พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา ปกตแลวนมตม 2 อยาง อยางแรก คอ นมตตามกองกรรมฐาน อาท กสณ 10 ถาลกษณะอยางนเมอนมตเกดขนตองรกษาไวเพอประโยชนในการภาวนาเพอกาวหนายง ๆ ขนไป

90

แตถาเปนนมตทว ๆ ไปทเกดขน เชน เปนภาพ แสง และส อยาไปสนใจใหจดจออยทค าภาวนาและลมหายใจเขาออกแทน กลาวโดยสรป นมตทดควรพงรกษาตอไปใหการเจรญกรรมฐานมความกาวหนาขนไป สวนนมตใดท าใหเกดความฟงซาน ถอเปนจรงเปนจงเปนนมตทควรละเสย

วธการแสวงหาความรภายใตภาวนา จากการศกษา พบวา วธการแสวงหาความรภายใตภาวนาอาจจ าแนกออกไดเปน 3 ประการ คอ 1) สมถกรรมฐาน 2) วปสสนากรรมฐาน 3) ปกณกธรรม มรายละเอยด ดงน สมถกรรมฐาน ทงนในการเจรญสมถกรรมฐานของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต นนเนน การปฏบตแบบสมถยานก โดยมอานาปานสตกรรมฐานเปนกรรมฐานกองหลก ขอคนพบส าคญจากการศกษา ท าใหทราบวา ผปฏบตสวนใหญสามารถท าใหสมาธจตสงบ ถงระดบอปจารสมาธ เทานน แตไมสามารถท าใหถงระดบอปปนาสมาธอนเปนสมาธขนสงได เนองจากผปฏบตสวนใหญก าหนดลมหายใจเขา-ออกกจรง แตเปนการเขา และออกเฉย ๆไมมการเอาลมแนบกบกาย จงรลมแตไมไปไหนวธการทถกตอง ตองเอาลมแนบกบกายเสมอ โดยอานาปานสตกรรมฐานมกนยมเจรญรวมกบ อสภและกายคตานสตกรรมฐาน นอกจากน ขอคนพบส าคญอกประการหนง คอ กสณ ในความเปนจรงแลวอาจไมตองเจรญกสณโดยตรงเหมอนดงต ารากได โดยเฉพาะการพจารณากสณในกาย อนเปนผลสบเนองมาจากการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน โดยเมอท าปฏภาคนมตและอปปนาสมาธไดแลว กก าหนดเปลยนอารมณเปนกสณแทน วธการนท าใหประหยดเวลาในการทผไมเคยปฏบตกสณมากอน ตองไปตงตนใหมทงหมดเพอทจะฝกอภญญา และการเจรญกรรมฐานกองอน ๆ กไมยากแลว เพราะกสณมอารมณถงจตตถฌาน นบวาสงสดในรปฌานแลว หากจะท าอรปฌานตอไปกไมยาก จากการศกษา พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโตจะเนน การเจรญกรรมฐานกองหลก ไดแก การเจรญอานาปานสตกรรมฐาน โดยมกรรมฐานกองอน ๆ สนบสนน ไดแก พทธา นสตกรรมฐาน และมรณานสตกรรมฐาน เปนตน โดยจากการศกษา พบวา การเจรญ อานาปานสตกรรมฐาน มรายละเอยด ดงน อานาปานสตกรรมฐาน จากการศกษา พบวา ครบาอาจารยไดท าการเจรญอานาปานสตเปนกรรมฐานกองเอก โดยมหลกการภาวนาทหลากหลาย ซงสามารถสรปทศนะสวนใหญของพระอาจารยในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ไดดงน

91

ตารางท 5 วธการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน

วธการเจรญอานานปานสตกรรมฐาน อานาปานสตกรรมฐาน (พทธานสตกรรมฐานและมรณานสตกรรมฐานในฐานะบรวารของ อานาปานสตกรรมฐาน)

-ใชค าบรกรรมพทโธ ไวทปลายจมกหรอฐานทชอบ เมอจตรวมจะปลอยวางค าบรกรรมโดยอตโนมต ในบางทานทช านาญอาจใชมรณานสตกรรมฐานรวมดวยกได โดยระลกถงลมหายใจเขาออกวา หมดลมกตายเมอนน เปนตน โดยตองใชกายแนบไปกบลม จงจะสามารถท าใหถงระดบอปปนาสมาธได หากกายไมแนบไปกบลมจะไมสามารถท าสมาธถงระดบอปปนาสมาธไดเลย เพราะจะหายใจเขา-ออกแตไมไปไหน

นอกจากนผลการศกษายงบงชวา การเจรญอานาปานสตกรรมฐานในกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญมความเหนพองกนในการก าหนดลมหายใจ ดวยค าภาวนา พทโธ และก าหนดฐานของลมในระดบเดยวกน คอ เนน ปลายจมกกบ หนาอก มบางทานทก าหนดไวฐานอนบาง อาท รมฝปากบน หรอลนไก ซงมรายละเอยด ดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา อานาปานสต คอ การระลกถงลมหายใจเขาออก หายใจเขาพทธหายใจออกโธ ตงสตอยทลมหายใจเขาออก จตตวนจะคอยระเอยดไปเรอย ๆ พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา สมมาสมาธ คอตงใจมน ตงใจเจรญฌาน เชน ใหเพงดลม เรยกวาอานาปา ซงก าหนดไวทบรเวณปลายจมก อยางไรกตามก าหนดไวทใดกไดทท าใหจตสงบ โดยมสตก ากบ พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วธการเจรญ อาปานสต คอ การหายใจเขา เรยก อานะ สวนปานะ คอ การหายใจออก ทส าคญ คอ ระลกรใหมสต เปรยบหมบานเหมอนตงดานใครเขากร ใครออกกร โดยก าหนดค าภาวนา เชน พทโธ เพอเปนทสงเกต เพราะเปนนามธรรม ละเอยด และการเจรญพทโธ ถอวาเปนการเจรญพทธานสตกรรมฐานดวย พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา สตส าคญทสด กอนนงดกอนทาใดสบาย นงขดสมาธกไดพบเพยบกไดเปนทาเฉย ๆ แตทาจะนงใหสบายจรง ๆ

92

คอ ทานงสมาธโดยเอาเทาขวาทบเทาซาย มอขวาทบมอซาย ตงกายตรง จากนนเอาจตมาตรวจลมหายใจ หายใจเขายาวสบายออกยาวสบาย เดยวเขายาวออกสน เดยวเขาสนออกยาว เดยวเขายาวออกยาว ลมหายใจของคนเราจะไมเทากน เพราะอวยวะไมเทากน โดยมากก าหนดไวทฐานปลายจมก เพราะวาเปนทสมผสงาย แลวสตกบสงบอยตรงนน ไมสงบกอยตรงนน ท าใหจตสงบพกครนงแลวหายใจเขาพธนงไมใหมการคด ใหจตอยกบพทโธจรง ๆ ทงลมเขาและออก ไมตองตามออกไปขางนอก ไมตองตามเขาไปขางในตงสตไวตรงปลายจมก จตละเอยดขน ลมจะละเอยดขน พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การเจรญ อานาปานสตกรรมฐาน นยมก าหนดลมทปลายจมก เพราะเปนสวนทก าหนดไดงาย การก าหนดลม ถานงสมาธใหมลมหายใจไมสะดวกใหตงธาตลมกอน โดยสบลมหายใจเขาไปในปอด แลวปลอยออกมา จากนนตงสตไวทปลายจมก ก าหนดอยจดเดยวแลวอยางนจตจะสงบ และรวมเปนหนง เรยกวา “เอกคตารมณ” ถาสงจตไปตามลมจตจะไมสงบ เพราะตามลมเขาลมออกจะมลกษณะยดไปยดมา “เมอจตรวมเปนสมาธจรงลมหาย” เพราะวางลมวางกาย เมอจตสงบแลวจะวางพทโธ พระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การเจรญอานาปานสตกรรมฐาน เชน ใชวธก าหนดนงสมาธภาวนา พอแมครบาอาจารยใช ค าบรกรรมพทโธ หายใจเขาก าหนดวา พทธ หายใจออกก าหนดวา โธ เปนการท าใหจตมทพง ไมงนกจะไมรวาจะก าหนดอะไรในการนง เมอจตตงมนเปนสมาธแลวค าบรกรรมจะหายไปเอง จะเหนไดวา ในการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน สวนใหญจะใชค าบรกรรม พทโธทงสน โดยมากมกก าหนดลมหายใจบรเวณปลายจมก ทงนในบางครงการก าหนดพทโธอาจไมเหมาะกบผปฏบตบางทาน กอาจใชวธการนบแทนกได เชนกน โดยมวธการดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา พระอาจารยล ธมมธโร สอนวธการนบ เชน (1,2,3,4,5) (1,2,3,4,5,6) ขนไปเรอย ๆ (1,2,3,4,5,6,7) (1,2,3,4,5,6,7,8) (1,2,3,4,5,6,7,8,9) (1,2,3,4,5,6,7,8,9,10) นบอกกลบไปกลบมาขนไปเรอย (1,2,3,4,5) (1,2,3,4,5,6) (1,2,3,4,5,6,7) มาถง 10 แลวนบใหมกลบไปกลบมา เปนการท าใหจตอยในอารมณนนเอง (บรกรรมอยในอารมณนบ) อยางไรกตาม พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) ตงขอสงเกตวา ใชวธการนบกได วธใดกไดทท าใหจตสงบ แต การนบ 1,2,3 จะสงบละเอยดไดยาก อาจสงบพนฐานไดในระดบขณกสมาธหรออปจารสมาธ ดงนน การเจรญอานาปานสตกรรมฐาน ในสายพระอาจารยมน ภรทตโต อาจม 2 ลกษณะส าคญไดแก 1) การภาวนาพทโธ และ 2) การใชวธนบ นอกจากน จากการศกษาพระไตรปฎก หมวด กายานปสสนาสตปฏฐาน พบวา มรายละเอยด ดงน (พระสตตนตปฏก ทฆนกาย มหาวรรค, 2514, หนา 216-217)

93

ภกษในธรรมวนยน นงคบลลงก ตงกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา - เมอหายใจออกยาว กรชดวา เราหายใจออกยาว - เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว - เมอหายใจออกสน กรชดวา เราหายใจออกสน - เมอหายใจเขาสน กรชดวา เราหายใจเขาสน - ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอดกองลมหายใจทงปวง หายใจออก - ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอดกองลมหายใจทงปวง หายใจเขา - ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขาร หายใจออก - ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา ทงน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) ใหทศนะวา มการแปลผดท าใหผเจรญกรรมฐานดวยอานาปานสตกรรมฐานไมสามารถปฏบตได ในสตปฏฐานของ อานาปานสตกรรมฐาน เรองกายานปสนา ขอ ท 1 หายใจยาวกรวาหายใจยาว หายใจสนกรวาหายใจสน เขาออกร ขอ 2 สนเขาออกร ขอ 3 แปลผดโดยให รลม ดลมอยางเดยว ขาดกายทจรงตองใชกายผสม โดยดลมซกพกจะเปนภวงค รแลวแตไมไปไหนถาจะใหลกลงไปอกตอง “เอากายซอนแนบไปกบลม ไมเอากายซอนไมไดเลย” ถงจะลงลกไปไดอก (นอกจากนพระอาจารยทวา อาภากโร ยงตงขอสงเกตวา ฤาษทใชจกระเอาจตไลไปตามกาย ท าสมาธ อานาปานสตไปไดไกลกวานกปฏบตในไทยทไมเอากายแนบไปกบลม) ดงนน ดลมอยางเดยวไมไดตองเอากายซอนแนบไปกบลมดวย จงเปนวธการทถกตอง (อาจไมไดแปลผดเสยทเดยว แตไมเขาใจความหมายโดยนยของการดลม) จะเหนไดวา กายเปนสงส าคญอยางมากในการภาวนา นอกจากรเรองของลมแลว ยงตองเอาลมไปแนบกบกายดวย เพอเกดฐานทตงอนเปนทรองรบของจตจะท าใหสามารถพฒนาสมาธในระดบขนตอไป คอ อปปนาสมาธได พทธานสตกรรมฐาน และมรณานสตกรรมฐาน ส าหรบพทธานสตกรรมฐาน และมรณานสตกรรมฐาน ในทนถอวาเปนบรวารของ อานาปานสตกรรมฐานจงจดไวใหอยในกลมเดยวกน มรายละเอยด ดงน พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา มรณานสตเราจะเหนวาเปนของไมย งยน มสทธอยชวระยะเวลาไมนาน เหนไดวาเมอเราไปเราไมไดเอาอะไรไปเลย ทงนความทเรามสตตรงนนเปนพทธานสต หมายความวาเรามความรอยขณะนน พทธะแปลวาผร ผตน ผเบกบาน รในเหตและผล (อานาปานสตกรรมฐาน พทธานสตกรรมฐาน และมรณานสตกรรมฐานอาจเจรญรวมกนได)

94

พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายวา ส าหรบมรณานสตกรรมฐาน หรอระลกความตาย ระลกทกวน พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา ถาไมสามารถบงคบลม คอปานาปานสต ดลมหายใจเขาออกจดใดจดหนงทลมไปสมผส ไมสามารถประคองอารมณใหนงได หรอมสตอยกบจดสมผสนนได จงใหเพมเปนค าบรกรรมเปนพทธานสตกรรมฐาน เมอพทธานสตคกบลมหายใจเขาออกยงไมทน ไมตองไปสนใจลม ใหสนใจพทธโธอยางเดยว (ใชค าบรกรรมก าหนดแทนลมหายใจ) เพราะจะดงสงขารใหมาเกาะอยกบตวน ซงสญญากบสงขารจะท างานคกน พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา ในการภาวนา อานาปานสตกรรมฐาน การใชค าบรกรรม พทโธเปนพทธานสตกรรมฐาน เปนการระลกถงคณของพระพทธเจา พทธะแปลวา ผตน ผเบกบาน กลาวโดยสรป พทธานสตกรรมฐานกด มรณานสตกรรมฐานกด กรรมฐาน 2 กองนเปนกรรมฐานทสามารถรวบเขาไปในอานาปานสตกรรมฐานได ไมใชกรรมฐานกองหลก เพราะทง 2 กองใหก าลงเพยงระดบอปจารสมาธเทานน ไมสงผลถงระดบของอปปนาสมาธ ส าหรบวธการเจรญกรรมฐาน 2 กองนกอาจเจรญ เมอเจรญอาปานสต โดยค าบรกรรมพทโธนนเปนการนอมจตระลกถงพระพทธเจาเปนพทธานสตกรรมฐานในตวอยแลว สวนมรณานสตกรรมฐานนนกรวาลมหายใจอยทปลายจมก หากไมไดลมมาแทนทกตองตายเปนแนแท ระลกเทานกทราบไดวา “ความตายเปนของใกลตว” บางทานอาจเจรญรวมทง 3 กองเลยกได สวนทานทยงไมเชยวชาญอาจเจรญอานาปานสตกรรมฐาน กบพทธานสตกรรมฐานดวยค าบรกรรมพทโธไปกอน การตรกและการตรองลม ในการเจรญอานาปานสตกรรมฐานนนสวนส าคญ คอ การตรกและการตรองลม โดยเมอทราบแลวจะท าใหทราบถงการประคองลมโดยการเอาสตตงอยก าหนดลมหายใจ มรายละเอยด ดงน พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา ในการเจรญกรรมฐาน นน วตก คอ การตรกในการภาวนา ตรกภายใจนกภายในใจ วจารณ หมายถง การพนจพจารณา ปต หมายถง ความเอบอมในใจ เอบอมในธรรม สข หมายถง สขเกดขนทใจ สขกายสบายใจ เอกคตา หมายถงจตเปนหนง นง นคอลกษณะขององคฌาน โดยปฐมฌานมองค 5 พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา ในการนงสมาธ ใหรวตก หมายถง ความตรก คอความนกคดอนเปนตวสมาธ สวนวจาร คอ ความตรอง เปนตวปญญา เมอม 2 สวนนแลวมาดทจตของตนเวลานงสมาธแลวเปนอยางไร

95

พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา การทจะเกดวตกวจารนน ปกตแลวเปนอารมณในการปฏบตแรกเรม วตก คอ คดอยวาเราจะภาวนา วจาร คอ ตอนนเราภาวนาลมหายใจเขาออกยาวหรอสนก าหนดรอย กลาวโดยสรป การจะเปนสมาธไดนนตองรวา วตก วจาร อนเปนอารมณกรรมฐานจะไดปฏบตเปนแนวทางตอไปใหถกตอง ซงวตกในทนคอ การตรกอยในลม การรลม สวนวจาร คอ การตรอง การพจารณาในทนคอ การตรองลกษณะของลม การท าเชนนจะท าใหสามารถประคองจตใหเปนสมาธได ฐานของลม จากการศกษาพบวามการก าหนดฐานของลมส าหรบการเจรญอานาปานสต ดงน

พระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา ก าหนดลมหายใจไวทปลายจมก หายใจเขากร หายใจออกกร รสกวาไดผลอารมณภายนอกไมเขามา รสกวาเยน พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายวา ก าหนดลมหายใจโดย พทธเขา โธออก ลมหายใจอยดงจมกเนองจากรไดงาย สมผสได โดยเคยก าหนดทบรเวณอก กบบรเวณสะดอปรากฏวาก าหนดไวทดงจมกดกวา พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา บางคนอยทปลายจมก บางคนอยทลนไก โดยสวนตวของพระครเกษมวรกจ ก าหนดทบรเวณลนไก (อาจก าหนดทอน ๆ ไดอก เชน อณาโลมหรอกระหมอม สวนอนเชน หทย 3 จดนส าคญ) สวนรอบสะดอไมก าหนดนอกจากเหนอย (เหนอสะดอขนมา 2 นว) พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา อาการทภาวนาแลวปรากฏวามลมแนนอยในทองจตไมรวม เพราะเอาจตไปเพงเกนไปท าใหแนน ในทอง ใหยายฐานขนมาทามกลางอกจะโลงกวา สงสดคอปลายจมก ก าหนดลมหายใจเขาออก ถาลมต าเกนไปบางคนจะมอาการปวดทอง จดส าคญคอ หนาอกกบปลายจมก พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา สตของเรา เราจบไวทรมฝปากดานบน เพราะเอาสตจบไวตรงนคอยเฝาดลม ลมทเขา เอาสตจบไวตรงน เพงไวตรงน คอยเฝาดลม ลมเขากร ลมออกกร และใหรชดไปอกวา ลมเขา ลมออก ใหมสตก าหนดรอยทลมเขาและออก (การตงไวฐานทเดยวเหมอนกบวามฐานทตงตลอดไป เหมอนกบวาตงไวหลายทตองไปหาหลายท) เมอลมเขาสบาย ลมออกสบายภาวนากด ถาลมไมสบายตองปรบใหม คอ จรตของแตละคนไมเหมอนกน บางคนหายใจเขาสนออกยาว บางคนหายใจเขายาวออกสน เปนตน ลองท าดจรตชอบแบบนรสกสบายกตองจบลมตรงนนไว เหมอนกนกวยเตยว เขาเลยท ารสชาตกลาง ๆ แลวมเครองปรงให (สงเกตลม ดลม จบลม)

96

กลาวโดยสรป จะเหนไดวาครบาอาจารยแตละรปจะก าหนดฐานของลมทไมเหมอนกน แตสวนใหญในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต นยมก าหนดทบรเวณปลายจมก อาจดวยวาเปนสวนทก าหนดไดงาย (บางสวนกอาจเจรญมรณานสตกรรมฐานรวมดวย โดยการระลกวา ขาดลมเมอใดกตายเมอนน) สวนผทปฏบตแลวรสกวาก าหนดฐานนไมสงบกอาจก าหนดฐานอนไดเชนกน เปนตนวา บรเวณลนไก หรอในสวนของหนาผาก แมกระทงเหนอสะดอกได ทก าหนดเชนนกเพอใหสตมฐานทระลกทตงแนนอน จตจะไดไมวอกแวกหรอสดสายไปในอารมณอน เกดความนงของจตจนเปนสมาธขนมานนเอง ลกษณะจตรวมเปนสมาธ จากการศกษาพบวา ลกษณะของจตทเปนสมาธ จะมลกษณะดงตอไปน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา ฌานะ คอ การเพง ทานทไดฌานไดญาณนนท าจนช านาญ โดยมากอยในแตตวหนงสอ ความนงและความละเอยดนคอฌาน พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา เมอจตละเอยดเขาไปเรอยจากขณกสมาธเปนอปจารสมาธจะเรมปรากฏ เขาสมตใหมในมตใหมเราจะเหนสรรพสงทงหลายซงนอกเหนอจากตาเนอ เปนเรองของจตใจ อทสมานกายตาง ๆ จะปรากฏได จงรวาโลกนไมไดมแตเฉพาะเรายงมสงอกเยอะแยะทตามองไมเหนหไมไดยน เพราะยงจตมนษย (ปถชน) สมผสหยาบ ขณะนนเราปลอยกายไปแลว รแลวกตองดบไมใชรแลวเอามาพรรณนาหวงผลตอ การกอบโกยผลประโยชน พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา ในเวลาทจตจะสงบ บางทเกดความเสยวซาน เหมอนฟารองฟาผา บางทรางกายกขยายใหญขนปต กเรยก นมตกเรยกเปนลกษณะเฉย ๆ ใหรตว การรตวในเวลาปฏบตนนคอนมต เครองหมายทปรากฏออกมานมตเปนเครองหมายทแสดงมาจากกายของเรา จตเปนตวรโดยจตเปนเพยงประต แตใจเปนหอง สวนตวรคอความวาง แตรบรทกสงทกอยางไดเหมอนคนเขามาในหอง ตวรคอตวไมตาย สวนตวจตตวใจเปนของธรรมดาเสอมสญไปได พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา อปจารสมาธรวมเขาไปมากบางจะเกดนมตตาง ๆ แตวาไมตองตามนมต สงเหลานนเปน เครองหลอกลวงใหหลง เหมอนดภาพยนตร เรองนจบไปเรองใหมเกดขน สวนอปปนาสมาธ เรยกวา จตรวมอยางแนวแน แนนหนาไมมนมตมแตแสงสวาง จตเปนหนง เปนเอกคตาจต

97

พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา จตทสงบจรง จะสวางไสว เชน ไมตองลมตา แตสามารถเหนไดทงหมดเลย รอบทศ เหนดกวาทเราลมตา เปนความเยนรมรนสบาย เปนสข พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา อาการแหง อปปนาสมาธ คอ เงยบ เชน ไฟเทยนจะดบ มลกษณะหรลง ๆ จนเงยบ พอเงยบกไมมอะไรกวาง นอกจากนบางทานทวถจตมความพเศษมากอาจตองระวงในการปฏบตเปนพเศษโดยเฉพาะเรองของการมสต เชน พระอาจารยเสน ปญญาธโร (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “หลวงปนออกจากรางนเหาะเลย…วดทหลวงปไปสรางหลวงปเหาะไปกอน ออกจากรางนไปเลยทนมนเหาะมากเลย เลยเลาเรองใหหลวงปฝนวถจตของผมออกจากราง…ทานวาไมไดนะเสยเวลาตงตนใหมมนขาดสต” จะเหนไดวาอาการจตรวมจะมหลายลกษณะผปฏบตแตละทานอาจมอาการจตรวม ไมเหมอนกนกได แตพอตงเปนขอสงเกต โดยการเปรยบเทยบตวอยางระหวางอปจารสมาธ และอปปนาสมาธได ดงน ตวอยางจตรวมเปนอปจารสมาธ จากการศกษา พบวา ตวอยางของอาการจตรวมเปนอปจารสมาธ มดงน พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) อธบายวา นมตเหนขณะนงสมาธ เรยกวา นมต สวนตอนนอนหลบเรยกวา ฝน ครงหนงนงสมาธ มคนนมนตไปงานศพ ตอนเชาประมาณ ต 3 ลกนงสมาธจนสวางต 4-ต5 วางมองอากาศโลงหมด ถาจะวาหลบ กไมหลบ จากนน พอตอนเชาออกบณฑบาตชาวบานตาย (นมตเหนลวงหนา) พระญาณวศาลเถร (หา สภโร) (สมภาษณ, 14 กนยายน 2560) ใหทศนะวา เมอจตรวมเปนสมาธ เหนวญญาณสตวตวใหญ ๆ คอยาว ๆ เดนบรเวณวดเหนแตไมไดสนใจ กระทงป พ.ศ. 2535-2537 นงภาวนาจตรวมเกดโอภาสขนเหนวญญาณสตวตวใหญ ปละ 2 ครงรวมเปน 6 ครง โดยครงท 6 แสงสวางไมดบนานเทาไหรยงจา วญญาณของไดโนเสารกปรากฏขนแสงสวาง นานกวาทกคราวราวชวโมงจงคอย ๆ ดบ เมอแสงสวางจะดบเหมอนภาพยนตรจะหมดมวน จากนนจงท าวตรสวดมนตและเดนลงจากเขาไปตรวจดสถานทสตวเดน พบเหนกระดกปนอยกบหน เกบมาไดประมาณ 60 ชน (มลกษณะคลายกระดกชาง) ในทสดทางกรมธรณวทยาจงน ากระดกไปตรวจสอบจงทราบวาเปนกระดกไดโนเสาร พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา เคยมนมตในชวงมางกาย เชน “เหนกระดกแขนมนรอนออก ผวหนง เนอลอนออกเหลอแตกระดก

98

เหนไดบางสวน ถาไดนมตเหนหมดทงกายทกสวน… เหลอแตโครงกระดกอนนนเรยกวามางกายไดชดเจน ถามางกายไดแบบนจตใจจะไมหลง ความสวยความงามทงหลายจะหายไปหมด” พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล) (สมภาษณ, 6 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ประมาณป 2522 นงภาวนาตอนกลางวน อยกฏพระอาจารยชอบ ฐานสโม เกดนมตขน ปนนนองสาวปวยเหนโยมแมเอาผาขาวเฉวยงบาเหมอนคนเฒานงยมอย ตนเชาไปบณฑบาตไดรบจดหมาย อานไดใจความส าคญวา “หลวงลงนมนตกลบบานหนอยปาดาวปวยหนก” (นมตจะเหนหมดบานกเหน บานทก าลงสรางอยกเหลอเพยงประมาณแครอยละ 10 จะเสรจแลว จะเหนไดวาจตของคนไมมทปดบงจะใกลไกลกแลวแต จงเดนทางกลบบานไปปรากฏวาปลงศพแลว โดยลกษณะของนมตเหนชดเจน) พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา เคยภาวนามนมตปรากฏ เชน มเสยงคนชวยดวย ชวยหนดวยแตไมเหนตว อาการจตรวมของอปจารสมาธ มกจะมนมตปรากฏขนแกผปฏบต บางสวนไมมเลยกไมใชเรองผดปกตแตอยางใด ทงนถาสามารถยอขยายไดจะเปนอปจารสมาธอยางสมบรณ เรยก ปฏภาคนมต จตในชนนจะมนมตตาง ๆ ปรากฏ อาการทเรยกวา วปสสนปกเลส กเปนผลมาจาก การฝกผดวธของสมาธในชนน ตวอยางจตรวมเปนอปปนาสมาธ จากการรวบรวมขอมลดวยการศกษาจากเอกสาร และการสมภาษณ พบวา ตวอยางของอาการจตรวมเปนอปปนาสมาธ มดงน พระอาจารยจนทา ถาวโร (วดปาเขานอย, 2555, หนา 42-44) อธบายวา เมอจตรวมแนน มอารมณเดยว ดวงวญญาณออกจากศรษะไปอยบนฝามอ มสขาวเหลองขนาดเทาหวแมมอแลว จตจงพดวา ท าความเพยรมากทกขมากไมไหว จากนนจตกหายเขาไปในตวลงถงฐานใหญ จตพดอกวานแหละรสชาตของพระนพพาน ไดแก จตสงบ ความสขเยอกเยนเกดขน ซงพระอาจารยบว สรปณโณ ไดใหทศนะวา จตรวมครงนนลงถงอปปนาสมาธ มอารมณเดยวจะพจารณาอะไรไมไดมนขาดปญญาเมอจตมนถอนขนมาระหวางอปจารสมาธนน ถามนจะรวมอกกก าหนดไวอยาใหรวมใหเดนวปสสนาคนควาในภพชาต พระอาจารยมน ภรทตโต (พระวมลศลาจาร (อ านวย ภรสนทโร), 2556, หนา 37-38) ใหทศนะวา เมอพจารณาหญงนนกแกลงจนเหลอแตกองกระดก จตกถอนออกเปนจตธรรมดาแตทกขเวทนายงมอย เมอก าหนดจตพจารณาลงไปอก ปรากฏเปนแสงสวางไปขางหนาเหนยกษถอกระบองจะตหวจงตงสตระลกถงพทธานภาพ ภาพนนหายไปและเมอจตถอนมาอก เวทนา วตก จางลงมาก จงก าหนดพจารณาอก จตรวมลงไปอกเหมอนฝนน านองชมชนขน ปตซาบซาน

99

จตเขาถงเอกคตา เมอพกอยจตตถฌาน พอสมควรจตถอนออกมาเปน จตตถฌาน ตตยฌาน, ทตยฌาน, ปฐมฌาน ตามล าดบ เกดความรทเรยกวา ปพเพนวาสานสตญาณ รเหนชาตพบในกาลกอน โดย พระราชสงวรญาณ (พธ ฐานโย) (2538, หนา 88) สรปวา จตในอปปนาสมาธ จะไมมความรเกดขนในขณะนน แตเมอถอนลงมาระดบอปจารสมาธ จตยอมมความคด กก าหนดรตามความคดนนไปเรอย ๆ คดเรองดเรองไมดกตามก าหนดท าสตรตามความคดนนไปเรอย ๆ ขณะทบางคน พอจตออกจากอปปนาสมาธ ไมมความรอะไร เพราะจตถอนออกจากสมาธเลย แตเมอจตเปนอปปนาสมาธบอยเขา จตมก าลง มสต มสมปชญญะเพมขน เมอถอนออกจากอปปนาสมาธอก กเกดความรพรงพรออกมา จนไมสามารถก าหนดทนความรไดกม ทนถาสตกบจตตามกนทน ตามทนความรเมอเกดขนมาในจต จะกลายเปนวปสสนาภมปญญาทเกดขนในจต จะเหนไดวา จตทเปนสมาธจะม 2 สวน คอ 1) อปจารสมาธในขนนอาจเหนนมตตาง ๆ อนเปนความมหศจรรยแกจต เปนตนวา พวกอาทสมานกาย เชน เทวดา เปนตน บางสวนอาจมอาการอยางอน เชน มอาการเสยวเหมอน ฟาแลบฟารอง รสกเหมอนตวขยาย เปนตน ซงเปนอาการของปต (โดยสวนมากจะพจารณาปญญา เปนอปจารสมาธทถอนออกมาจากอปปนาสมาธ เพราะไดรบก าลงจากอปปนาสมาธอยท าใหมความแนวแนมาก เมอมาอยระดบอปจารสมาธจงเกด ปญญาตาง ๆ ขนมา เชน กรณของพระอาจารยมน ภรทตโต ไดบพเพนวาสานสตญาณ จากการถอนออกมาจากอปปนาสมาธ) 2) อปปนาสมาธในชนนจะมอาการจตทนง บางทานวา อาจมลกษณะหร ๆ ลงจนเงยบ ทงนขนอยกบวาอยในอารมณฌานระดบใด ในบางครงเปนการยากทจะแยกวาไดฌานระดบใด พระมหาวระ ถาวโร (ม.ป.ป., หนา 40) ใหทศะนะวา ศตรของปฐมฌาน คอเสยง ถานกปฏบตทรงสมาธอยได โดยไมร าคาญเสยงทรบกวนได ไมหว นไหวในเสยงแสดวงวาถงระดบปฐมฌาน ส าหรบศตรของทตยฌาน คอ วตก วจาร เพราะคาถาภาวนาเปนวตก วจาร ถาหากยงมอยแสดงวาอาจอยระดบปฐมฌานเมอละเสยไดจงเปนทตยฌาน สวนตตยฌาน คอ ตดปตได ถายงมปตอยเปนอารมณในทตยฌาน และสดทายตตยฌาน คอ ลมหายใจ ถามลมหายใจปรากฏกแสดงวาจตต ากวาฌาน 4 ส าหรบบางทานกปฏบตทราบวาเปนอปปนาสมาธแตไมรวาอยระดบใด แตมงท าใหจตเปนเอกคตารมณกได เพราะมใชวาทกทานทปฏบตจะสามารถเขาฌานออกฌานไดตลอดเวลา สวน พระราชสงวรญาณ (พธ ฐานโย) (2560, 9 พฤศจกายน) อธบายวา อปปนาสมาธ กบอปปนาฌานตางกนคอ โดยลกษณะความสมพนธทางจตแลวเหมอนกน โดยอปปนาสมาธ เปนลกษณะการสงบของจตทไมไมไดเดนตามลกษณะองคฌาน เชน ภาวนาจตสงบวบลงไป จตขามขนเปนฌาน ขามขนไมไดเดนไปตามล าดบ สวนอปปนาฌาน คอ อปปนาสมาธทผานองค

100

ฌานมาโดยล าดบ ตงแต ปฐมฌาน มวตก วจาร ปต สข เอกคคตา จนถงจตตถฌาน ม อเบกขากบเอกคตารมณ สวนอปปนาสมาธทไมไดผานองคฌานเรยกอปปนาสมาธเฉย ๆ จากนนบางทานทสามารถทรงฌานไดอาจฝกจตใหเขาออกสมาธบอย ๆ ซง พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา วธการทรงฌานหากฝกนานบอยครงจะเขาสอารมณฌานไดเรวขน แตผท าใหมไมเคยท าเกดไมได อารมณฌานจะเกดขนไดใชเวลานาน จะทรงไวไดกใชเวลานานเชนกน ตองคอยมตววปสสนาไวประกอบ ถาตววปสสนาไมมตวอารมณฌานนนกไมมอย วปสสนาคอตวจต (จตตานปสนา) เปนตวคม เมอจตรแลวจงคมอย สวน พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา วธการทรงฌาน อยางเชนวา ถาหากวาเราไมมความช านาญอยกอาจจะเปลยนอรยาบถ เพอไมใหเกดความเบอหนาย หรอหาวธอน เชน การสวดมนตแทน หรอถาหากท างานอาท กวาดบานถบานกเอาสตตามดตามรดวยถงจะรกษาอารมณไวได ถาหากสภาพจตเขาไปถงอารมณเตมทของสมาธตวเองเตมทแลว โดยธรรมชาตจะคลายออกมาเองโดยอตโนมต ซงเทากบวาเราออกจากสภาพทรงสมาธไป ดงนนในบางทานทไมสามารถทรงฌานไดตลอด อาจใชวธการเปลยนอรยาบถเพอเลยงความเบอหนายจากการปฏบตในอรยาบถเดยว ใหสามารถท าสมาธในอรยาบถอนไดนานขนกได กลาวโดยสรป การจะท าใหจตรวมถงระดบอปปนาสมาธจรง ๆ คอ จะตองนอมจตไปสลมหายใจ โดยการก าหนดลมหายใจเขาออก โดยอาจก าหนด ปญตจกรรมฐาน อสภ ธาตกรรมฐาน เปนตนจงจะท าใหจตพฒนาจากอปจารสมาธเขาสอปปนาสมาธ และเขาสภมวปสสนาไดส าเรจ วธแกอาการจตไมรวมจากการภาวนา จากการศกษาพบวามวธแกอาการจตไมรวมจากการภาวนา ดงน พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา อยางพระอาจารยหลา เขมปตโต ทานพดใหฟงวา ทานเปนพระสกขวปสโก และบอกวาสมาธเราเลนกบพทโธยาก จงพจารณาทกข เมอจตเหนทกขไมออกไปขางนอกกเปนสมาธ สมาธกแปลวา ตงมน ไมตดปรงแตงขางนอกเลย สมาธทานประกอบดวยปญญาดวยเหตดวยผล พระครโอภาสวฒกร (โสภณ โอภาโส) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) อธบายวา เมอเกดลมแนนในทองภาวนาตดขด บางทแลวอาจจะไมมอะไรเปนเพยงแตความรสกวาแนนสกพกอาการนจะหายเอง พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา หากมสต ไมรวมเหมอนมลมแนนในทอง ใหตงสตไวบรเวณกระหมอมหรออณาโลม

101

พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา อาการทภาวนาแลวปรากฏวามลมแนนอยในทองจตไมรวม เพราะเอาจตไปเพงเกนไปท าใหแนนในทอง ใหยายฐานขนมาทามกลางอกจะโลงกวา สงสดคอปลายจมก ก าหนดลมหายใจเขาออก ถาลมต าเกนไปบางคนจะมอาการปวดทอง จดส าคญคอ หนาอกกบปลายจมก พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา หากมลมแนนอยททองจตไมรวม ใหใชวธหายใจเขาลก-ออกลก สกพกจะหายแนน สวนวธการระบายลมหยาบในทองกเชนเดยวกน ใชวธการหายใจเขาและออกยาว ๆ พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา วธการระบายลมหยาบในทองใหใชวธหายใจเขาออกยาว ๆ สก 2-3 ครงกอนแลวคอยปลอยใหลมหายใจเราเปนไปตามปกตทรางกายตองการ เมอลมหายใจเปนไปตามปกตทรางกายตองการ จากนนคอยเอาสตตามดตามรไป โดยสรป ส าหรบวธแกอาการจตไมรวมจากการภาวนา อาจมวธการดงน 1) ส าหรบ บางทานทภาวนาพทโธแลวปรากฏจตยงไมรวมอาจใชแนวทางของพระสกขวปสสโก เหมอนอยาง พระอาจารยหลา เขมปตโต คอ ใชปญญาพจารณาทกข เมอพจารณาไปเรอย ๆ ความสงบเกดขนเอง 2) หากมอาการลมแนนททองจตไมรวม ใหปรบฐานของลมใหม เปนตนวา หนาอกกบปลายจมก เพราะบางคนไปเพงลมททองมากเกนไป 3) ใชวธหายใจเขาลก-ออกลกเพอละบายลมหยาบ อยางไรกตาม อาการจตไมรวมอาจเกดขนไดจากหลายสาเหตทแสดงนเพยงแตยกตวอยาง เทานน ส าหรบ ผปฏบตใหม พระอาจารยเสน ปญญาธโร (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ปฏบตใหม อยาหางจากครบาอาจารย จงควรปรกษากบครบาอาจารยจะเปนการดทสด กลาวโดยสรป อาการจตไมรวมจากการภาวนาในทนเปนผลมาจากการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน ตองใชวธการปรบลมหายใจใหมความเหมาะสม โดยตองตดเหลานวรณ 5 ทขวางกนออกไปเสย โดยพระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) สรปวา กรรมฐาน (สมถกรรมฐาน) ทจะเจรญอยภายในนเอง ไมใชภายนอก ความสงบคอปลอยอารมณตาง ๆคอไมใหมเกดขน ถายงมคดมปรงแตงยงไมสงบอยเหมอนเดม เพราะสญญาอารมณของมนษยนนฟงซาน เมอเปนเอกคตารมณกเปนกรรมฐาน ดงนนการท าใหจตสงบเปนกรรมฐานควรมงท าใหเปนฌาน ซงจะท าใหเปนเอกคตารมณ อาหาเรปฏกลสญญา จากการศกษาพบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ใหทศนะในการพจารณาอาหารเรปฏกลสญญา ซงอาจพจารณาไดจากตางรางท 6 ดงน

102

ตารางท 6 วธการเจรญอาหาเรปฏกลสญญา

วธการเจรญอาหาเรปฏกลสญญา อาหาเรปฏกลสญญา (การพจารณาอาหาร) - วธการพจารณาอาหารนน ใชการนอมจตเขามา

โดยใหพจารณาวาสงนเปนของปฏกลไมสวยงาม - ในบางทานทถกจรตกบการอดอาหาร อาจใชการอดอาหารแลวปรากฏวาจตรวมด ควรปฏบตวธนตอไป แตส าหรบบางทานปฏบตแลวไมสงผลใหกลบมาฉนอาหารเหมอนเดม แตอาจหามาตรการอน ๆ แทน

จากการศกษา พบวา สวนใหญกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต มวธการเจรญ อาหาเรปฏกลสญญาในรปแบบทเหมอนกน เพยงแตอาจปรบวธใหเหมาะกบจรตของตนเทานน อาท บางทานอดอาหารแลวภาวนาด สวนในบางทานภาวนาไมด ซงมรายละเอยด ดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา อาหารเรปฏกลสญญา เชน ใหพจารณาการกนวาเปนยา หากกนมากท าใหภาวนาอดอด ท าให ไมสบาย ภาวนากนงไมได หรออาหารมแตของด ๆ แตเวลาออกไปไมอยากจะจบ เหมน แตจตคดวาสงเหลานโสภาเพราะไมไดฝกไมไดพจารณา พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วธพจารณาอาหาร ใหพจารณาวาอาหารเหลานเปนของไมสะอาด เปนของปฏกล ไมควรตดอย ใชการพจารณาโดยนอมจตเขามา พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะ วธเจรญ อาหาเรปฏกลสญญา ใหนอมเขามาในกาย เชน ฉนเพออะไร ฉนใหรางกายอยไปวนหนง ๆ ไมไดฉนใหรางกายเรามความอวนพสมบรณ ไมไดฉนเพอมความสข ฉนเพอระงบทกขเวทนาทเกดทางกาย มความหว เปนตน พจารณาใหสงเหลานเปนปฏกล อาท อาหารเมอกนเขาไปแลวกไมนากน โดยธาตทง 4 ตองอาศยอาหารเพอใหตงอยได ไมตองไปนงทองนอมจตเขามาหาตวเราเอง พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การพจารณาอาหาร เชน เราฉนเพอกนเวทนาคอ ความหว ไมไดฉนเพอความสวยงาม ในขณะฉนกไมไดมองวาเปนสงนายนด ใหพจารณาวาเปนสงปฏกล เชน ขาวมาจากไหน ตนขาวเกดจากตรงไหน แลวดน

103

เปนสงททงปฏกลหรออะไร (ตนขาวดดเอาสงปฏกลมาจากดนแลวมาเลยงเมลดขาว) ถายงเหนวาเปนของทเอรดอรอยอยใหพจารณาวา เมอขาวทหงสกอยในหมอนขาว อาหารทอยในถวยมกลนหอม เมอเขามาอยในปากเราคลกเคลาดวยน าลาย เปนสงปฏกล หรอผมสด ากเอาสงปฏกลเปนอาหาร (ถาจะหาความจรงตองหาใหถงทสดคอสมฎฐาน หรอทเกด) พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วธเจรญอาหาเรปฏกลสญญา จะม 2 อาหาร คอ อาหารกาย กบ อาหารใจ โดยอาหารใจ คอ อารมณ กนทลมใหเปนประโยชน เชน พทโธ ๆ ใหจตสงบ หากกนไมดอารมณเปนโทษ โมโห มทงคณและโทษอยในนน พจารณาโดยนอมเขามาในกาย ของในโลกมทงคณและโทษ บญและบาปมใจเปนใหญ พระครพนธสมณวฒน (ทองสข ฐตปญโญ) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา การพจารณาอาหาร เชน การบรโภคอาหาร ปะปนอยในกระเพาะ อาหารเกาอยล าไส อาหารใหมอยในพงในกระเพาะ ใหพจารณาลงไปหมกมนอยกบคถ พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล) (สมภาษณ, 6 กนยายน 2560) ใหทศนะวา พจารณาอาหารใหเปนของปฏกล ของทกอยางเมอถกตองกายแลวเปนของนาเกลยดทงนน เชน สวนกากสวนน าออกจากรางกาย อาทเหงอ น ามตร น าคถ ฉนไปแลวไปอยทใดกแลวแต ไมไดฉนเพอความสวยความงาม ฉนไมใหเวทนาใหมเกดขนไมหลงกบอาหาร เชน ของอรอย ปจจย 4 ทกอยางไมบรโภคดวยความสวยงาม หากบรโภคดวยความสวยงามเปนโทษ พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา วธพจารณาอาหาร ปฏสงขาโยนโส ปณฑะปาตง ทานพระอาจารยมน ภรทตโตบอกวายาว ใหใชสน ๆ เชน จ ป เส ค โดย จ คอ พจารณาจวรทเขาถวาย ป คอบณฑบาต เส คอ เสนาสนะ ทอยอาศย ค คอ คลานเภสช กนแลวเปนยา ทานบอกสน ๆ กลาวโดยสรป อาหาเรปฏกลสญญาเปนกรรมฐานทพระทกรปตองเจรญเสมอเมอเวลาฉน เพอไมใหยดตดในรสของอาหาร อยางไรกตามกรรมฐานกองนอยเพยงระดบอปจารสมาธ เทานน ไมสามารถท าใหเกดฌานได แตเปนกรรมฐานทตองเจรญเสมอขาดไมได โดยพจารณาใหเปนปฏกลมอาการนอมเขามา โดยเฉพาะการพจารณาใหเหนถง สมฎฐาน หรอทเกด ของอาหาร เปนตนวา แทจรงแลวอาหารกสกปรก เพราะมาจากดนตาง ๆ ซงสงสมสงปฏกลจะเหนความจรงในขอน ส าหรบบางทานทการภาวนาไมดกใชวธการอดอาหารแลวจตรวมกม ดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา “เปนอบาย คอวา จตตวนทานวาทานเฆยน ทงต… ถาคกคะนองขนมาอดอาหาร ถาไมอดอาหารมนภาวนายากทานกเลยอดอาหารหลาย ๆ วนพอมนเหนอยเขามาจตมนกกลวตาย มนกภาวนานอบาย เพราะใหอาหารแลวมนคกคะนอง”

104

อยางไรกตามไมไดหมายความวาการใชวธการอดอาหารจะเหมาะแกจรตทกคน เพราะบางสวนใชวธการอดอาหารแลวภาวนาไมไดกมอย โดย พระอาจารยมน ภรทตโต (2552, หนา 24) ใหทศนะวา การทรมานโดยวธอดอาหาร วนเวนวนฉน สวธผอนอาหารฉนวนละนอยค าไมได เพราะจะท าใหธาตพการ การภาวนาตวหนกทอ ๆ ขเกยจขคราน ดงนน การจะอดอาหารหรอไมขนอยกบผปฏบตกรรมฐานวาถกกบจรตของตนหรอไม หากเหนวาอดอาหารแลวสามารถท าใหการภาวนากาวหนากใหอดอาหารเสยเปนครงคราวไป แตถาลองแลวปรากฏวาไมไดผลกใหใชวธการอยางอนแทน อสภกรรมฐาน จากการศกษา พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญมแนวทางพจารณาอสภกรรมฐาน ซงอาจพจารณาไดจาก ตารางท 7 ดงน ตารางท 7 วธการเจรญอสภ

วธการเจรญอสภ อสภ - อสภภายนอก ใหใชวธการพจารณาจากซาก

ศพตาง ๆ ตามจรตของตน หากมราคจรตหนกมากอาจไมใชศพทเปนกระดกแลว แตใหใชศพทก าลงเนาเปอยจะเหมาะสมกวา เพราะใน บางทานเมอเจรญอสภจากกระดกกลบไปปรงแตงจนปรากฏวาราคะก าเรบกม - อสภภายใน เปนผลสบเนองจากการเจรญ กายคตานสตกรรมฐานจนเหนอวยวะภายใน

จากการศกษาพบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญมวธปฏบตอสภในรปแบบเดยวกน เพยงแตวสดทปฏบตอาจตางกนบาง เทานน อาท บางทานพจารณาซากศพทก าลงเนาเหมน สวนบางทานอาจพจารณาโครงกระดก แตผลลพธไมตางกน ซงมรายละเอยด ดงน พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การพจารณาอสภกรรมฐานพจารณาถงทอยของสรรพสตวทงหลาย โดยเคยเพงดทงทเปนศพภายนอก และพจารณาภายในซงปรากฏวารางกายแหงไป เหนโครงกระดก โดยเปนนมต แบบเดยวกบศพภายนอกทเคยเพง

105

พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา อสภเรากพจารณาใหเหนความเปนจรงวาตองเปนอยางนไมวาคนและสตว ซงเคยพจารณาศพจรง ๆ มความอนตรายสงถาสตไมเพยงพอ ทวามอานภาพอภนหารจรงถาสตไมมนคงอาจท าใหเสยสต (กรรมฐานแตก) ตองใหพจารณาใหเหนทงตานอกตาในลมตากเหน ถาสตไมเพยงพอ ซงลกษณะนมตมทงกรดรอง บางทกไมรอง แตมลกษณะของความเนา เหมน เปนสงปฏกล ขยะแขยง เมอเหนของจรงอยางนนแลว มาเหนของทไมจรง (ยงไมตาย) กมาลดตณหาตาง ๆ ได (อสภกรรมฐานเปนอารมณรนแรงของนกปฏบตถาสตไมมนคงจรงปฏบตไมไดอาจท าใหกรรมฐานแตก) พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) อธบายวา ไปดศพปาชา กองฟอน ไปนอนปาชามสญญาเกดขน จงพจารณาเทยบเคยงกบคนอนศพภายนอก สวนศพภายในคอตวเราเอง ตวเราเองกเปนปาชา พจารณาเพอใหลด อตตา มานะ ทฏฐ ความส าคญมนหมายวาตววาตน พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา หากเกดนมตใหพจารณา เชน พจารณารางกายอยเกดนมตขนเหนซากศพเปนอสภ กนอมเอามาสอนตนเองวาของจรงเปนอยางน พจารณานมตบางทนกภาวนาสมาธออน หลงนมตภาวนาไมได พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล) (สมภาษณ, 6 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ในการเจรญอสภกรรมฐานชวงแรกใชสญญากอน โดยการสมมตขน จะเอาอะไรมาเปนเครองสมมตกไดเพอจตใจจะยอมรบความเปนจรง อยางแก เจบ ตาย น าความตายมาพจารณากได เพอใหใจเรามความสงบ เอาปญญาอบรมสมาธใหจตใจสงบกอน บางทานวาเอาปญญาอบรมสมาธใหปญญาเกดขน ถาใจไมสงบจะพจารณาไมได แตนสยของครบาอาจารยแตละรปไมเหมอนกน บางทานท างายบางทานท ายาก คนท ายากตองหาอบายหลายอยาง พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา ซากโครงกระดกเอาไวใหพจารณาด เหมอนกบวา โครงสรางทเรยกวากระดก เรากพจารณากระดกวาเปนกระดกแบบใด จากทเคยเหนของจ าลองขนมาเปนอนเดยวกนหรอเปลา แตทเราเหนเปนโครงกระดกเราเหนจากจตของเรา ทเหนวาเนอหนงกระดก หลดลยลงไป เกดขนทกาย อาจจะเกดขนทนว ดขางนอกเหนอยางนน ขางในเราเหนนเหนของจรงละเอยดกวาเยอะ เรยกวา พจารณากายในกาย พจารณา ไปแลวจะเกดนพพทาญาณ คอ ความเบอหนาย เพราะพจารณาลงไป อสภกรรมฐาน พจารณาขางนอก กนอมมาพจารณาตวเราสกวนหนงตวเรากจะเปนเชนนนเหมอนกน สามารถปลอยวางจตทวา สวยงาม ลงไปได ทงนในการพจารณา อสภกรรมฐาน จะม 2 ลกษณะ คอ กายนอก กบกายในของผปฏบต โดยในสวนของการพจารณากายนอก เชน พจารณาจากศพทตายแลวเพงอยอยางนนจนนมตเกดขน

106

อยางนเปนตน ซงผพจารณาแบบน อาท พระอาจารยสวาท ถาวโร, พระอาจารยบญสง ฐตสาโร เปนตน ทงนการเจรญกรรมฐานกองนจตตองแนวแนพอควรแลว เพราะเปนกรรมฐานทอารมณรนแรงตอนกปฏบต เพราะมนมต เปน เสยงกรดรองบาง การเนาเหมนบาง ขนอดบาง เหมาะแกผทมราคจรต เหนวารางกายนเปนของสวยของงาม บางสวนอาจใชสญญาในการปฏบตชวงแรกกได เมอจตเปนสมาธเนองจากความสงบเกดขนเปนผลจากการใชปญญาในการอบรมสมาธจตกจะรบความจรง สวนกายในนนเปนกรรมฐานทมความเชอมโยงกบการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน คอ พจารณากายไปเรอย ๆ บางสวนปรากฏเหนนมตตาง ๆ อาท พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา บางครงไปเดนอยในทอทไหน รสกสกปรก จงรไดวาเปนล าไสของเรา บางทกเหนเปนน าเหลอง บางครงกเหนเปนกระดก แลวแตจะแสดงออกไมเหมอนกนในแตละครง (ชดกวานมต) บางทมองคนทะลถงกระดกไปเลยกได (มองใหเปนธาตดนไปเลย ไมเปนหญงเปนชาย) คอแทนทจะพจารณากายของคนอนวาเปนอสภกมาท าการพจารณาของตนแทนวาเปนอสภเชนกนไมตางจากศพ โดยสรป การพจารณาอสภเปนกรรมฐานทเหมาะแกผมราคจรต จะท าใหเกดความเบอหนายซงสงผลดตอการเจรญกรรมฐาน อยางไรกตามการพจารณาอสภในบางครง หากผปฏบตยงม การปรงแตงอยจตไมสงบอาจเกดผลในทางตรงขามได โดย พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ประมาณ 40 ปทแลว มพระรปหนงมาจากเชยงใหม พจารณาโครงกระดกของนางงาม (เปนกระดกของนางงามทตายแลวบรรจในต และน ามาไวท วดอโศการาม) ปรากฏวาทานพจารณาแลวมราคะก าเรบขนมาก เพราะไปคดปรงแตงวาสวนนนเปนเนอ และปรงแตงไปเรอย เปนตน ดงนนกระดกถาพจารณาไมดกมโทษ (อาจพจารณาในขณะทศพก าลงเนาเหมนเพราะยงไมนาเกลยดเทา) กายคตานสตสตกรรมฐาน กายคตานสตกรรมฐานเปนกรรมฐานทมความส าคญส าหรบนกปฏบตมาก เพราะเปนกรรมฐานทก าจดราคะโดยตรงเหมอนอสภ ซงกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญ มทศนะในการปฏบตกรรมฐานกองนคลายกน ซงพจารณาไดจาก ตารางท 8 ดงน

ตารางท 8 วธการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน

วธการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน กายคตานสตกรรมฐาน - ใชการพจารณาปญตจกรรมฐาน คอ เกศา โลมา

นขา ทนตา ตโจ เปนอนโลม-ปฏโลม กลบไปกลบมาจนเหนสภาพความเปนจรงของรางกาย

107

จากการศกษา พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญมวธการเจรญ กายคตานสสตกรรมฐานทเหมอนกน คอ เนน การพจารณาภายใต ปญตจกรรมฐาน (สวนหนงของอาการ 32) หรอกรรมฐาน 5 คอ พจารณา เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ ซงมรายละเอยด ดงน พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา การพจารณาอาการ 32 ใชการบรกรรมกได เชน เกศา คอผมทงหลาย บรกรรมกลบไปกลบมา ไมใหจตฟงไปอยางอน อาการ 32 เตมไปดวยของไมสะอาดอยในกายเรา เชน ทงเทาทงหว มแตสงปฏกลทงสน(ตอนแรกเปนการพจารณากายคตาสต ตอนหลงจะเปนการพจารณาอสภ) พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา กายสตาคต คอ การพจารณากาย เชน เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ พจารณาไปโดยอนโลมปฏโลม พจารณาใหเหนความเปนจรงของสรรพสง มวตถประสงคเพอตดกระแสแหงความรกใคร เพอใหเหนสภาวะความเปนจรง และคลายความยดมนถอมนในสงเหลานน หากสตดไมคลาดเคลอนจดจอกบสงใด สงหนงกจะปรากฏนมตชวระยะเวลาหนงใหมสตรได เชนลกษณะส กลนตาง ๆ จะปรากฏขนได แตดแลวผานไปไมไดยดตดในสงเหลานน พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา เมอเจรญ กายคตานสตกรรมฐาน จะเหนรางกายปรากฏเปนตวสญญา เหนรางกาย เปนกระดก พจารณาเรอยไป ตบไต ไส พง แขวนอย ขนตนเรยกวปสสนกขนตนใชวปสสนกเรอยไป เมอรชดเจนเรอยไปประกอบดวยปญญาตอมาตววปสสนกจะหายไป ตวปญญาเกดเขามาแทน เมอปญญาเกดขนมาแทนพจารณาเรอย ๆไป จนกระทงความชดเจนยงขนและปลอยวางได เรยกวา ตวญาณ (ตวร) เกดขน พระราชวรคณ (สมศกด ปณฑโต) (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การพจารณาปญตจกรรมฐาน ใหพจารณาเปนของไมเทยง เปนของกลาง ๆ ไมใชเราไมใชเขา พออปสมบทอปชฌายจะสอนกรรมฐานนกอน เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ ทงหมดนสงทมอยเปนทกข ไมเทยง มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ไมใชของงาม (เกดขน ตงอย สลายไป) การปฏบตนนเพอใหเกดความเปนกลาง (ในปถชนถาสงสวยงามจะชอบ ไมสวยงามจะไมชอบ) ในทางปฏบตคอความสงบสข เพราะไมกระเพอมทางใจวางามหรอไมงาม ชอบหรอไมชอบ เพราะฉะนนเมอจตเขาใจสงเหลาน ผลคอไมท าใหเกดทกข และจตยอมหนาย เมอหนายยอมไมยดมนถอมนกบ สงเหลานน พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วธการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน ตามทอปชฌายสอน คอ ขน ผม เลบ ฟน หนง (ปญตจกรรมฐาน) ตรงนทเรามาหลงวาเปนสตวเปนบคคล เปนเราเปนเขา วาเปนหญง เปนชาย รกชง โกรธ เกลยด กเพราะจตไมแจมแจงในสงขารความเปนจรง เลยตองมาเดนปญญาพจารณากาย

108

พระครสมนสารคณ (ประสาร สมโน) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) ใหทศนะวา อาการ 32 รางกายของเราน เชน เบองต าแตปลายผมนลงไป เบองบนแตพนเทาขนมา เปนกรรมฐาน 5 (ปญตจกรรมฐาน) เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ, ตโจ ทนตา นขา โลมา เกศา กลบไปกลบวา โดยอนโลมปฏโลม พจารณาใหเปนกรรมฐาน ถารกใครยนดอยางนไมเปนกรรมฐาน (พจารณาใหเปนปฏกล) พระครพนธสมณวฒน (ทองสข ฐตปญโญ) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ ทกสงทกอยางเกดขนมาแลวมการเปลยนแปลง เชน ผมสวนงาม เมอหลดออก พจารณาใหไมเทยง ผลสดทายกลายเปนของโสโครก พระครอดมญาณโสภณ (หลอ นาถกโร) (สมภาษณ, 17 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ปญตจกรรมฐาน ใหทกคนพจารณาหาหลกความจรง เชน เกศารปลกษณะเปนอยางไร อยบนศรษะ อาหารคอเลอดคอเนอ ขนกลกษณะเดยวกนขนตามทตาง ๆ สภาพเหมอนกนกบผม นขาคอเลบ บางทจกเอาของสกปรก ทนตาคอฟน มเศษอาหารเกาะเกยวตองท าความสะอาด ตโจคอหนง เปนสงทท าใหคนทงหลายหลงใหล แทจรงแลวหนงกมความสกปรก เชน วนสองวนไมอาบน า กเกดกลนเหมนขนมา เกดหลงใหลวาเปนสงสวยงามถาพจารณาตามความเปนจรงจะไมหลงใหลกบอาการเหลาน กายของเราเสมอนหนงมของสกปรกอยในนน สวนอาการ 32 กเหมอนกน แตพระอปชฌายทานใหเฉพาะปญตจกรรมฐาน พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา การพจารณากายสอนตงแตอปสมบทแลว คอ เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ, ตโจ ทนตา นขา โลมา เกศา (ปญตจกรรมฐานทองโดยอนโลม และปฏโลม คอ กลบไปกลบมา) พจารณาใหเกดความเบอหนาย ใหพจารณาตามความเปนจรง เชน เกศา รปรางลกษณะเปนอยางไร สวยงามหรอเปนของโสโครก การพจารณาแบบนถอวาเปนการเจรญปญญา ซงแทจรงแลว เราตดหนง ตดผม ตดคว อนเปนของไมสวยไมงาม อาท คนรกกนมากพอตายแลวกลวดวย เกลยดดวย พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล) (สมภาษณ, 6 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ปญตจกรรมฐานเกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ พจาณาทละอยางอยาไปรวมกน เชน เกศาผมเปนของสวยของงามไหม ถาสวยงามจะไปลางท าไม ตดออกมาแลวทานไดไหม (ของไมสวยงามแตคนมองไมเหน) อยางอจาระ ปสสาวะถายเททกวนแตยงมองไมเหน พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา “คนเรามนมทกอยางกาย อาการ 32 มดสวางกอยทตวของเรา ดกบชวอยทตวของเรา การพจารณากายชวยละสกกายทฏฐ อยาตดสมมตอยาตดรปอยาตดนามตดเสยงตดกลนตดรสพจารณาใหรแจงเหนจรง”

109

พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา การเจรญกายคตาสตเรมตนคอลมหายใจเปนตวแทนรป สวนรางกายประกอบดวยมหาภตรป (ดน น า ลม ไฟ) ก าหนดดลงตรงสวนใดคอกายเราทงสน ถาลมหยาบแสดงวากายหยาบ ถาสตระเอยดจะละเอยดลงไปจนเหนลมเปนนมตเทากบเสนดายขาว ๆ พอละเอยดจรง ๆ จะดบเปนระดบของอคหนมต สวนปฏภาคนมตจะขยาย เชน เราเหนภาพอะไรกขยาย อยางขยายตวของเราเตมหองกได (ยงอยระดบอปจารสมาธ) จะเหนไดวา กรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการพจารณากายมาก โดยปญตจกรรมฐานนนเปนกรรมฐานทผไดรบการอปสมบททกรปไดรบจากอปชฌาย มวธการพจารณา คอ เกศา โลมา นขา ทนตา ตโจ, ตโจ ทนตา นขา โลมา เกศา พจารณาโดยเปนอนโลมปฏโลม คอกลบไปกลบมาจนจตเกดความสงบ บางทานอาจใชสญญาในการเทยบเคยงกอนกได แตถาจะใหถงทสดแลว ตองเปนการพจารณาภายในกาย ดงเชน การภาวนาจนสามารถทจะเหนอวยวะภายในของรางกายอยางนเปนตน กรรมฐานกองนมความส าคญเพราะเปนกรรมฐานทสงผลถงระดบปฐมฌาน สงผลใหเปนอปปนาสมาธได และเหมาะแกผทมราคจรต จะท าใหเกดคลายความก าหนด และรสกวารางกายนเปนสงปฏกล จะเหนไดวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต นยมเจรญกายคตานสตกรรมฐานรวมกบการเจรญอาปานสตกรรมฐาน เพราะลมกถอวาเปนกายเชนกน ดงจะเหนไดวา เมอลมเขาไปอยในรางกายแลวกเปนสวนหนงของรางกาย อาท ลมหายใจเขา ลมหายใจออก ลมในทอง เปนตน ดงนน ลมในฐานะธาต 4 (ดน น า ลม ไฟ) ยอมเปนสวนหนงของกายดวยประการฉะน กสณ กสณเปนกรรมฐานกองส าคญอกกองหนง ในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต มผปฏบตกสณนอยมาก เพราะปฏบตอานาปานสตกรรมฐานมากกวา อยางไรกจามจากการศกษา พบวา ผปฏบตกสณสวนใหญ ใหทศนะการปฏบต ดงตารางท 9 ดงน

110

ตารางท 9 วธการเจรญกสณ

วธการเจรญกสณ กสณ - กสณภายนอก ใหยกกสณกองหนงทเหมาะกบ

จรตของตนมาพจารณาโดยการเพง ส าหรบกรรมฐานสายพระอาจารย ภรทตโต เทาทปรากฏ อาท การเพงกสณแสงสวาง โดยท า การประยกตเพงแสงจากพระจนทรในคน วนเพญ ผทปฏบตแบบน เชน พระอาจารย บญฤทธ ปณฑโต เปนตน - กสณภายใน เปนการพจารณากสณในกาย ผทจะท าเชนนไดตองมความเชยวชาญในอานาปานสตกรรมฐานแลว โดยใหท ากายคตานสตกรรมฐานใหเปนปฏภาคนมต และถงทสดแหงอปปนาสมาธ จากนนเปลยนอารมณเปนกสณแทน เชน พจารณากระดกในกาย กเพงใหเปน สขาว หรอโอทากสณ

จากการศกษา พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต มทศนะสวนใหญตอ การปฏบตกสณ ซงมรายละเอยด ดงน พระอาจารยฝน อาจาโร (บญมาก พรหมพวย, 2534, หนา 175) ใหทศนะวา โลหตงแปลวา น าเลอด ใหเพงกสณสแดง ดเลอดของคนของตนเองและบคคลอน เมอเหนเลอดเปน อยางนนเราจะไมมความสงสย สามารถละสกกายทฐได พระราชวฒาจารย (ดลย อตโล) (ปฐม นคมานนทและคณะ, 2539, หนา 184) อธบายวา การฝกสมาธ ทใชวธการเพงกสณ เพอใหเกดสมาธ เชนนเรยกอารมณนนวา ปฏภาคนมต และเมอเพกอารมณนนออกโดยการยอนกลบไปสผเหนนมตนน คอ ยอนสตนตอของจตเอง กระทงบรรลถงขน อปปนาสมาธ พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต (2546, หนา 31) ใหทศนะวา พอดเปนคนพระจนทรเตมดวง กเลยคดวา “จะเพงพระจนทร” จองดพระจนทรไมยอมหลบตาเดดขาด นานเทาใดกแลวแตแมน าตาจะไหลแสบตาแคไหนกไมยอมหลบตา เพงเขาไปราว 5 วนวงกสณกเกดขน เมอมองด

111

พระจนทรแลวกมองดเงามดทกอไผปรากฏดวงสวางคงทแลว พรอมกนนนจตใจทไมเคยนงเลยแตกอนกเกดนงพรอมกนทนทนงอยพรอมกบนมต บงคบใหสวาง บงคบใหดบ ใหเกดไดทกทเปน อนใชได กสณนมตภาวนา และเมอเพงลงไปในกายกเกดเปนแสงสวางจาราวกบแสงไฟฉายกระบอกใหมปรากฏขนภายใน และเมอดเสนผม พบวา เหนนมตเสนผมทนท ขนาดใหญราวสายไฟฟา เปนอตโนมตเลย พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา กสณเจรญไปในทสดกรวาทกสงทกอยางทน ามาใชเปนอปกรณเปนอบายทท าใหจตสงบ เทานน แตกสณจากปฏภาคนมตเปนอะไร ๆ นนเปนวชชาสวนหนง ไมสามารถเอาอภนหารมาสงสอนพทธบรษทได (ของลกลบทละเอยดออนจะเปนฌานสมาบตเปนวชชานเปนสวนตวพดไมได พดไปคนท าอาจจะท าไมได) พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) ใหทศนะวา สมยป พ.ศ. 2488 ลกสาวเจาของโรงสด าเนนสะดวก เปนฝแลวมอาการปวด จงเขาสมาธและขอพรจากสงสกสทธใหเปนสมาธ แลวเพงไปทฝ ปรากฏวาฝแตกหวออก และหายในทสด (เปนอ านาจทมาจากกสณ) โดยถาจตไมเปนสมาธจะไมไดผล ตองจตเปนสมาธ ทงน กสณมความส าคญมากในฐานะกรรมฐานทมหนาทปราบผมโทสจรต ใหก าลงไดถงจตตถฌาน และเปนบาทของอภญญา (พระอรยเจาทงหลายทไดวชชา 3 และวชชา 8 เพอเปน พระอภโตภาควมตตสวนใหญลวนแตเคยฝกกสณมาทงสน) ทงนกสณ 3 กองทถอวาเปนบาทส าคญท าใหได ทพยจกษ ไดแก เตโชกสณ หรอกสณไฟ โอทากสณ หรอ กสณสขาว และอาโลกกสณ หรอกสณแสงสวาง ผปฏบตจะไดอชฌาสยเปนพระเตวชโช หรอวชชา 3 ท าให ไดญาณ คอ บพเพนวาสานสตญาณ สามารถระลกชาตได และ จตปาตญาณ คอรการจตของสตว ถอวาไดทพยจกษ และอาสวกขยญาณ การท ากเลสใหสนไป สวนพระปฏสมภทาญาณนน เจรญสมถกรรมฐานครบ 40 สวนนมตตาง ๆ ตลอดจนบรรดาฤทธทมาจากสณแตละประเภทจะไมเหมอนกน แตสามารถนอมไปสการพจารณาใหเกดปญญาได เชน พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต (2546, หนา 35) ใหทศนะวา รวมก าลงเพงไปเปนวงกลม อาศยวงเกาคอกสณแสงสวาง เปนพนฐานปญญา นกใหเกดวงสวางเพงมงตรงไปจดเดยว ทใจกลางวงสวางนน นมตกสณปรากฏเปนภาพทนท เปนภาพขาวด าเหมอนภาพยนตร T.V. เหนภาพคนภายเรอออกทะเลตอนย าค า เกดสงสยคลนเปนอยางไร กเอามอจมลง เกดความรขนมาทนท น าไมใชคลน คลนไมใชน า มหาสมทรแทจรง คอ H2O สวนคลนเปนอาการ คอ เปนอวชชา

112

ปจจยส าคญประการหนงทท าใหผปฏบตกสณนอย คอ ในการภาวนานนกรรมฐาน คอ อานาปานสตกรรมฐานเปนกรรมฐานทคลมกรรมฐานกองอนเสยสน เพราะเกยวของกบลมทงนน สวนใหญจงเนนปฏบตทอานาปานสตกรรมฐาน ขณะเดยวกนบางทานฝกกสณกปรากฏวาตดฤทธบางจงท าใหเสยเวลาในการเจรญวปสสนากรรมฐานตอไป นอกจากนการปฏบตกสณยงเปนการยากอาจตองมบารมเกาคอยสนบสนน ขณะเดยวกนการนงเพงกสณจ าเปนตองมการจดตงฉากกน หรออปกรณตาง ๆ ในการภาวนา อาท กสณดนตองใชดนรขยป เพอไมใหเกดโทษในการภาวนา กสณส หรอวรรณกสณ ตองตงวงกสณใหเหมาะพอดแกหนาผปฏบต โดยเปนการล าบากของ ผปฏบตในการตองตระเตรยมอปกรณเพมเตม แตอาปานสตกรรมฐาน พจารณาลมซงมอยกบกายอยแลวจงเปนการสะดวกกวามาก อยางไรกตามการพจารณากสณแบบนยงเปนกสณนอกกาย คอ เพงวตถขางนอกเปนอารมณ บางทานจงมวธการทดกวานน ดงจะเหนได ดงตอไปน พระอาจารยมน ภรทตโต (สมภาษณ, 9 พฤศจกายน 2560) ใหทศนะวา กสณของพระพทธเจาใหเพงมาในกายน เชน เพงไฟกไฟในธาตของตน เพงน า กน าเลอด ด เสลด หนอง เพงดนกดผม ขน เลบ ฟน หนง เพงลมกลมหายใจเขาหายใจออก เปนตน สวนการเพงสนน เชน สแดงกคอเลอด สเหลองคอหนอง สขาวกกระดก สเขยวกน าด เพงใหเปนปฏกล ความเปอยเนา ไมเทยง ไมใชตวตนเราเขา โดยสามารถแปลงวธการฝกจากกายคตานสตกรรมฐานไปสการฝกกสณ โดยการเจรญกายคตานสตกรรมฐานจนถงระดบปฏภาคนมต (โดยตองถงระดบสงสดแหงกายคตานสตกรรมฐาน คอ อปปนาสมาธ) และเปลยนอารมณเปนกสณสามารถท าได แตตองมความช านาญในอานาปานสตกรรมฐานเปนเบองตนกอน เพราะเรองของฌานสมาบตจะทงอานาปานสตกรรมฐานไมได เมอเราพจารณาสวนใดสวนหนงของรางกายจนกระทงปรากฏภาพชดเจนขนมา เรากควบกบอารมณลมหายใจเขาออกตอไป จนกระทงภาพทปรากฏเปลยนแปลงเปนปฏภาคนมต ถาหากจะท าเปนกสณอยในลกษณะวาใชก าลงใกลเคยงกนเพยงแตวาเปลยนวสด หรอเปลยนกองในการปฏบตของเราเทานน เชน กสณกองใดกองหนงทเราตองการหาวสดในการเพงกอน หลงจากนนก าหนดภาพกสณนน ๆ พรอมกบลมหายใจเขาออกและค าภาวนาจนเกดเปนอคหนมต และรกษาตอไปจนเปนปฏภาคนมตได (พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560)) จะเหนไดวา วธการพจารณากสณในกาย ไมตองเสยเวลาไปเจรญกสณใหมแตตน แตใชอ านาจของสมาธทมพนฐานจากการเจรญกายคตานสตกรรมฐานอยแลว มาท าการเจรญกสณตอเนองไปเลย เพราะกายคตานสตกรรมฐานสงผลถงอปปนาสมาธ ในทนคอ (ปฐมฌาน) สงทจบคอตวอารมณ ใหยดอารมณเปนกสณแทน กจะไดจตตถฌาน หรอฌาน 4 ในเวลาไมชานานนก เปนการสะดวกและประหยดเวลามาก เพราะไมตองเจรญอะไรหลายอยาง เนนการเจรญอาปานสต

113

กรรมฐาน กบ กายคตานสตกรรมฐาน เมอเปนอปปนาสมาธแลว กรรมฐานกองอนกไมยาก เพราะอยในอารมณฌานเหมอนกน เพยงแตไปยดอารมณกรรมฐานอกกองเปนอารมณ เทานน ส าหรบผทจะใชอ านาจของกสณนน พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา ลองอธษฐานใชผลจากกสณโดย ถาหากวาสามารถใชผลไดจงถอวาส าเรจกสณในกองนน ส าหรบวธการอธษฐาน เชน เราท ากสณสแดง เราตองการใหวตถสงนเปนสแดง ใหตงใจวาตองการใหวตถนเปนสแดง เสรจแลวกเขาสมาธจนถงระดบสงสด เมอคลายออกมาอธษฐานซ าจะเปนไปตามนน (เขาไปทระดบจตตถฌานแลวถอยก าลงมาทระดบอปจารสมาธ) วปสสนากรรมฐาน ในสวนของการเจรญวปสสนากรรมฐาน จะเนนเฉพาะการแยกธาตแยกขนธ (มางกาย) มรายละเอยด ดงน วธการแยกธาตแยกขนธ (มางกาย) จากการศกษาเอกสาร และการสมภาษณ พบวา อารมณของวปสสนากรรมฐานนนจะตางกบอารมณของสมถกรรมฐาน เพราะสมถกรรมฐานจะเนนการท าจตใหสงบจนถงระดบฌาน แตอารมณของวปสสนากรรมฐานเนนการใครครวญ ซงสามารถน าเสนอการเจรญวปสสนากรรมฐานได ดวยตารางท 10 ดงน ตารางท 10 การเจรญวปสสนากรรมฐาน

การเจรญวปสสนากรรมฐาน (เฉพาะวธการแยกธาตแยกขนธ หรอมางกาย) - ในการเจรญวปสสนากรรมฐานมอารมณทแตกตางจากสมถกรรมฐาน คอ สมถกรรมฐานเนน ฏารเพงใหเปนอารมณเดยว สวนวปสสนากรรมฐานเนนการใครครวญ พจารณาดวยปญญาภายใตหลกไตรลกษณ ในการจะเจรญวปสสนากรรมฐานตามกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต นน ตองไดอปปนาสมาธมากอน และถอยก าลงมาทระดบอปจารสมาธ เพอพจารณาขนธ 5 วาเปน อนจจง ทกขง อนตตา เรยกวธการนวา มางกาย ส าหรบการมางกายนนสามารถท าได 2 ลกษณะ - มางกายวธท 1 เปนการมางกายจากสญญา ในบางทานอาจพจารณาจนจตสงบเปนพนฐานไปกอน แตกยงไมใชความมงหมายตามการปฏบตกรรมฐาน เวนแตสายพระสกขวปสสโก ซงอาจเจรญมรรคมองค 8 เลยตงแตแรก โดยเจรญปญญา

- มางกายวธท 2 วธนเปนวธทนยมปฏบตในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต และเปนวธการปฏบตของพระสมถยานก คอ เมอท าการเจรญสมถกรรมฐานจนถงระดบอปปนาสมาธ และถอยก าลงมาทระดบ

114

ตารางท 10 (ตอ)

การเจรญวปสสนากรรมฐาน (เฉพาะวธการแยกธาตแยกขนธ หรอมางกาย) โดยเจรญปญญา และคมสมาธเรอยไปตงแต ขณกสมาธ อปจารสมาธ และอปปนาสมาธ เมอถงอปปนาสมาธจงเรมมก าลงในการตดกเลส ซงการจะพจารณาแบบนได ตองเปนผมของเกาคอเคยท ามาแลวในอดตชาต หรอเปนผทปฏบตเหมาะกบจรตของพระสกขวปสสโก คอ พจารณาสภาวธรรมแลวจตสงบ เชน มางโดยสมมตวา กรดแขน ลอกหนง จนเหนความเปนจรงตามหลก ไตรลกษณ แตหากพจารณาแลวไมสงบ ใหใชวธ ท 2

อปจารสมาธ จตจะคนควาสงทยงไมเขาใจเอง ไมตองคดหรอไปปรงแตงแบบวปสสนก แตใชการใครครวญอารมณ โดยมางกายทเหนไดชดสด คอ มางกายภายใน เหนอวยวะภายในชดเจน แมเปนนมตกจรง แตไมใชนมตปรงแตง เสมอนการซมกลอง X-Ray เขาไปดอวยวะภายในมากกวา ในบางทานอาจมนมตเชน การลอนของหนงกเปนไปตามของเกาทอาจปฏบตมา เปนการไมเหนดวยตาแตเหนดวยจตแทน

ทงน ในการเจรญวปสสนากรรมฐาน นอกจากการมางกายโดยการถอยก าลงแลว ในเวลาปกตทานทเคยมางกายและเหนความจรงของขนธมาแลว กสามารถเจรญปญญาโดยใชขณกสมาธ กได เพราะอารมณตงมนดแลว ในสวนของผทยงมอารมณไมสงบ ความฟงซานปรากฏบอย ตองตงสมาธกอนทกครงไป มฉะนนจะเปนเพยงวปสสนกซงเปนการใชสญญา หรอความจ านกเอาเอง ปรงแตงเองไมเกดประโยชนแตอยางใดในการปฏบตเลย สมเดจพระญาณสงวรสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน) (2546, หนา 47) ทรงอธบายวา อารมณของวปสสนานนแตกตางไปจากอารมณของสมาธ เพราะสมาธมงตงจตมนในอารมณใดอารมณหนง แตวปสสนาเปนสงทใครครวญหาเหตผล และสงทเปนอารมณของวปสสนามเพยงอยางเดยว คอ ขนธ 5 นยมเรยกวา รปกบนาม ซงเปนเพยงอปาทานขนธ โดยอวชชาท าใหเกดความยดมนดวย ซงการเจรญวปสสนาใหเหนจรงลวนมแตอาการเปนพระไตรลกษณ คอ อนจจง ไดแก ความไมเทยง เกดแลวเปลยนแปลงตลอดเวลา ทกขง คอ สภาพททนอยในสภาพเดมไมได ไมอาจทรงตวไดตลอดไป และอนตตา คอ ความไมใชตว ไมใชตน ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชสงของ ดงนนในการจะเจรญวปสสนาตองพจารณาขนธ 5 อาจเรยกวา แยกธาตแยกขนธกได โดยจากการศกษา พบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญมวธการแยกธาตแยกขนธ (มางกาย) ทลกษณะคลายกน มรายละเอยด ดงน

115

พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วธการแยกธาตแยกขนธ กเหมอนกบการพจารณากาย โดยแยกธาตเชน หายใจออก ไมหายใจเขา หายใจอยตรงกลาง ธาตขนธจะแยกเอง ไมนานธาตไฟในรางกายจะเหมอนกน คอ พอรางกายหายไปความเยนปรากฏขน คนทหมดลม 3-5 วนรางกายจะพองขนมา สวนธาตน าในรางกาย อาท น าเหลอง น าหนอง พองขนจะแตกเปนลกโปง สวนทขนแขง คอ ธาตดน ผม ขน เลบ ฟน หนง กระดกจะเนาสลายไป พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การแยกธาตแยกขนธ เชน ธาตมทงสน 4 ธาต เรยกวาตนธาตตนธรรม อาท แยกธาตดน ยกธาตดนขนมากอนตงแตผมลงไปเรอย จรดปลายเทาทงหมดในรางกาย สวนใดเปนธาตดนเรยก ปฐวธาต เชน ผมหลดออกไปเปนธาตดน หนงกเปนธาตดนในภายนอก เมอพงสลายไปแลวจะเปนธาตดนในภายนอก ธาตน าเหมอนกนเมอแตกสลายไปเปนธาตน าภายนอก ธาตไฟเมออกจากกายไปกรวมกบภายนอก สวนธาตลม เชน ในพง ถารางกายพงสลายจะไปรวมกนหมด เหมอนกนหมดตางกนเพยงภายในกบภายนอก เทานน โดยธาตทง 4 ตงอย ขนธ 5 กตงอย และเมอธาตทง 4 ดบไป รปขนธกอยไมได พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การแยกธาตแยกขนธ โดย กายเปนรป สวนจตเปนนาม ทงนธาตคอ มหาภต 4 (ดน น า ลม ไฟ รวมเปนรปขนธ) สวนขนธ (เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ) คอ องคสมมต เปนนาม สวนธาตยงเปนรป มรปกบนามเทานน ส าหรบวธมางกายบางอาจารยใชวธการสมมตขนมา เชน สมมตใชมดกรดดจะเปนแผลไหม เมอเหนขางนอกใหดขางใน พจารณาโดยนอมเขามา สงนเปนปจจตตงเปนกศโลบายอนหนงเทานน พระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การมางกายใหยกสงใดสงหนงในกายของเรามาพจารณาธาต 4 ขนธ 5 อาการ 32 ยกตวอยาง สมมตวาเกศา พจารณาเสนผมของเราวาเปนอยางไร เปลยนแปลงไหม อยในสภาพเดมไหม พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) อธบายวา “มางกายกคอพจารณากาย แยกออกเปนสวน เปนภาษาโบราณ พระอาจารยหลยส จนทสาโร เปนผใช คอ ภควา จ าแนกแจกออกมา” พระครอดมญาณโสภณ (หลอ นาถกโร) (สมภาษณ, 17 กนยายน 2560) ใหทศนะวา มางกาย คอ แยกแยะออกไป กายเปนอยางไร แยกออกเปนสวน ๆ แขน ขา แยกออกไป หวแยกออกไป สมมตก าหนดตาย คนตายแลวเปนอยางไร พองอด น าเหลองน าหนองไหลทสดเปอยเนา แขนขากหลดลงไป กระดกกหลดไป ในทสดเหลอกระดกกองเดยว พจารณาแบบนบอย ๆ จะท าใหเกดความเบอหนาย

116

พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา มางกาย คอ การพจารณากาย วธพจารณาโดยดกาย อาการ 32 เชน เกศา คอ ผมทงหลาย ใหพจารณาเสนผม เปนของปฏกล ไมเทยง มการเปลยนแปลง เบองตนเปนสด า แกมาเปนสขาว ไมสระ จะเหมนสาบเหมนสาง หรอหนงในกายทกสวนเปนของปฏกลทงหมด คนจะหลงอยในผม ในหนง ภายนอกเปนของดแลไดงาย เหนผมสวยงามแตตามกรรมฐานจะไมสวยไมงาม เมอดขางนอกชดเจนแลวมางเขาไปขางใน โดยถาจตเปนสมาธเกดนมตเหนกายจรง ๆ อาท เนอ หนง กระดก เสนเอน ทกสวนภายในกาย เรยกวามางกาย พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 14 พฤศจกายน 2560) ใหทศนะวา “แยกกายแยกจต คอ แยกรปแยกนาม กคอธาตขนธ มางกายกคอแยกกาย รอกาย เหมอนรอบาน มเสา มหลงคาเมอแยกออกหมดทกสวนแลวจะไมเหนตวตน” พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา วธการแยกธาตแยกขนธใหพจารณารางกาย ประกอบไปดวยธาต 4 คอ ดน น า ไฟ ลม ถาจะพจารณาใหละเอยดแยกไปวา สวนทเปนแทง เปนกอน คอ ธาตดนประกอบดวย ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เปนตน สวนทเหลวไปไหลมา คอ คอธาตน า ไดแก เลอดน าเหลอง น าหนอง เปนตน สวนทพดไปมาในรางกาย อยางเชนลมทคางในทองจดเปนธาตลม ความอบอนในรางกายจดเปนธาตไฟ พจารณาใหละเอยดใชเวลานานโดยพจารณาแลวสภาพจตตองยอมรบวารางกายเปนอยางนจรง ๆ ถาหาก ไมยอมรบสกแตวาเปนสญญาคอจ าได เทานน ถารางกายเกดความเบอหนายขนมาจงถอวาประสบความส าเรจในการแยกธาต ส าหรบการมางกายทเหนชดเจนทสด คอ การมางกายภายใน เชน พจารณาแลวหนงลอกมาเปนแผน ๆ อยางไรกตาม พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา การทบคคลเมอพจารณากายแลวมลกษณะของเนอหนงรอนออกมา ในสวนนนตองบอกวาบคคลเหลานมของเกาในอดตชาต ลกษณะบปเพกตปญตา คอ เคยท ามากอน ในเมอเคยท ามากอนสามารถพจารณาไปเกดนมตกองกรรมฐานทตนเองเคยท ามาในอดตกเหนชดเขา ถาลอกหนงออกไปจะเหลออะไร ส าหรบบคคลทไมมของเกาใหใชวธคอย ๆ ก าหนดดไปแตละสวน เมอแยกออกมาแลวประกอบดวยอะไรบาง เมอแยกออกมาจนหมดแลวตวเราของเรากไมม นอกจากน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) สรปการมางกายวา เชน พจารณาอาการ 32 วตถประสงคของการมางกายคอใหเหนภาพ ภาพนนกเปนตวกรรมฐาน เพงถงอปปนาสมาธกไดเปนมางกายของวดปาทวไป สวนของทปฏบตนเพอให สต สมาธ ปญญารวมไดเรว โดยใชลมหายใจเปนกรรมฐาน

117

สรป การมางกายเปนวธการปฏบตของพระกรรมฐานโดยเฉพาะพระปา คอ พจารณาใหเหนวารางกายเปนของปฏกลเนาเหมน โดยกรรมฐานกองส าคญทชวยท าใหการพจารณากายประสบกบความส าเรจ คอ กายคตานสตกรรมฐาน ซงเปนสมถกรรมฐานทเจอดวยวปสสนา เพราะมอารมณใครครวญเปนลกษณะแหงวปสสนาญาณ จะเหนไดวา การมางกาย (การพจารณากายโดยแยกออกมาเปนสวน ๆ ถอเปน กายานปสนาสตปฏฐาน) ชวยท าใหเขาใจสภาพความเปนจรง ทวากายนไมใชตวตน ไมเทยง ไมใชของของเราทควรยดถอ ส าหรบการมางกายนนท าได 2 ลกษณะส าคญ ไดแก 1) การมางกายโดยใชสญญาเปนพนฐานในการพจารณากอน เปนการมางกายภายนอกใหเหนวาสงนไมเทยง อาจมางจนจตสงบขนมา เชน เปนอปจารสมาธ กเปนการเจรญปญญาของปญญาวมตต 2) การมางกายภายในโดยท าสมาธจากอปปนาสมาธแลวถอยลงมาระดบอปจารสมาธ (เนนวธน) จะมนมตเกดขน นอมเพงพจารณาในกายน อยาตามแสงเพงออกไปขางนอกจะเปนการสงจตออกนอก กายจะแตกออกไปเรอย ๆ นถอวาเปนการมางกายโดยแท ท าใหจตเหนเลยวากายนเสอมสลายไปจรง ๆ สอดคลองกบ พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา เมอจตถอยออกจากอปปนาสมาธ แลวจะออกมาเรอย ๆ เพราะอยในฌานจะพจารณาไมได ตอนพจารณา เชน ใหอยในระดบอปจารสมาธดวยเปนฐานะทเหมาะทจะท างาน (บางรปทานเขาฌานไมได ไมใชสามารถเขาฌานไดทกรป) โดยมากทานจะผาน ๆ เขาไปถงอปปนาสมาธและสงบนงเลย คอ ไมมความช านาญทจะอยในฌานใดฌานหนง อยางไรกตาม จะเหนไดวาความจรงแลววปสสนากรรมฐาน สามารถปฏบตไดทง 3 ระดบ ไดแก 1) ระดบขณกสมาธ เปนผทอาจใชสญญาปฏบตในชวงเรมแรก เมอจตสงบเปน อปจารสมาธขนไปกพจารณาเหนตามความเปนจรงยงขน ไมตองใชสญญาตอไป นอกจากน พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา “วปสสนาจรง ๆ เปนขณกสมาธ เพราะเหนการเกดดบขณะหนง ๆ” ซงสามารถท าไดหากมจตสงบ แตถาผปฏบตโดยอาศยขณก สมาธไปเรอย ๆ ไมพยายามท าใหจตสงบขนไป ระดบ อปจารสมาธ ถงอปปนาสมาธเลย คงมแตเพยงความฟงซาน เทานน โดยอาจพจารณาไดจาก พระอาจารยมน ภรทตโต ((พระอาจารยอนทรถวาย สนตสโก) (2560, หนา 63-64)) ใหทศนะวา วธสงเกตอาการ ทสนไปของขนธ ไมใชการหมายเอาทเปนสญญา และไมใชการคดเอาเพราะเปนเจตนา แตเปน การเหนความจรงเฉพาะหนา เพราะฉะนน ถาจะดความเสอมไปของขนธ 5 ส าหรบคนทยงไมเคยเหนความจรง ตองท าใจใหเปนสมาธไปทกคราว แตถาเคยเหนความจรงมาแลวไมตองตงพธท าใจ

118

เปนสมาธทกคราวกได แตพอมสตขนความจรงกปรากฏ เพราะเคยเหน เมอมสตรตวขนมาเวลาใด กเปนสมถวปสสนาก ากบกนไปทกคราว 2) อปจารสมาธ เปนการถอยลงมาจากระดบอปปนาสมาธ ในขนนจะมนมตตาง ๆ ใหพจารณาสภาวธรรม ท าใหผปฏบตเกดความเบอหนายในสงขารของตน โดยใชวธการเพงแสงเขามาในกายใหแตกละเอยด ไมเพงออกไปขางนอก ซงกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต นยมปฏบตแบบน 3) ปฐมฌาน (บางทานวาเปนบาทของวปสสนาญานเชนกน) เปนการถอยลงมาจาก จตตถฌานโดยล าดบจนถงปฐมฌานนนเอง โดยยงมวตก วจารอย ไมเหมอนฌานขนอน ๆ คอ ทตยฌาน ตตยฌาน และจตตถฌาน ทไมมวตก วจารแลว จงไมสามารถใชอารมณในการใครครวญสภาวธรรมใหเกดขนได ในชนนไมมนมตแลว แตอารมณนงมาก ก าลงมาก เพราะเปนอารมณระดบฌาน ดงเชน กรณของ พระอาจารยมน ภรทตโต (พระวมลศลาจาร (อ านวย ภรสนทโร), 2556, หนา 39-40) อธบายวา การพจารณาวปสสนาญาณเปรยบดวยการท างานแลวพกผอน กลาวคอ พอจตพกอยในจตตถฌานมก าลงแลวจงถอนออกมาโดยล าดบกระทงถงปฐมฌาน จงเกดวปสสนาญาณเหนภพเหนชาต ธาตขนธของสตวโลก และเมอจตออกสปฐมฌานอนเปนบาทแหงวปสสนาญาณ จตกพจารณาปจยการ คอ ฐตภตง (ซงหมายถงสภาวะจตเดมทยงไมไดขดเกลา ศล สมาธ และปญญา) จะเหนไดวา ปฐมฌานกเปนบาทของวปสสนาไดเชนกน เพราะยงมวตก วจารอยนนเอง ทงน การพจารณาในขนนของ พระอาจารยมน ภรทตโต ใชปฏจจสมปปบาทเปนกรรมฐานเปนตวปญญา ในสวนของแบบท 3 นไมมนมตแลว ในขนนเปนการเจรญวปสสนาญาณเฉพาะผทสามารถทรงฌานได โดยสามารถท าจตใหเปนอปปนาฌาน กลาวคอ จตเปนสมาธเรอย ๆ ตามล าดบขององคฌาน จากปฐมฌาน กระทงถง จตตถฌาน แลวถอยลงมาระดบปฐมฌาน กสามารถท าวปสสนาได ผทปฏบตเชนน อาท พระอาจารยมน ภรทตโต สวนผทไมสามารถท าจตใหเปน อปปนาฌาน จะไดเปนอปปนาสมาธ กลาวคอ เขาฌานขามขนขององคฌานไมเปนล าดบบางครงเปนการบอกโดยยากวาอยในฌานระดบใด กอาจถอนจากอปปนาสมาธลงมาสอปจารสมาธแทนในการเจรญวปสสนา อนเปนแบบแผนในขนท 2 ซงเปนทปฏบตกนอยางแพรหลาย โดย พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา “ในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน การปฏบตไมไดค านงถงวาจะเปนอะไรไมไดค านงถง คอ พอจตสงบจงพจารณา” ฉะนนหากจตสงบเมอใดกพจารณาความสงบตามนน กลาวโดยสรป หากจตพอสงบจากนวรณกสามารถทจะเจรญปญญาได โดยหากเปน พระสกขวปสสโก อาจเจรญปญญาและควบคมสมาธไปเรอย ๆ ตงแตขณกสมาธ เมอถงอปปนาสมาธ

119

กเรมมก าลงในการตดกเลส สวนพระเจโตวมตตนนเนนการท าสมาธเพอใหจตสงบกอนเปนบาทของวปสสนา เมอจตสงบดแลวการเจรญปญญายอมไมยากโดยเฉพาะการถอยก าลงจากระดบอปปนาสมาธมาทระดบอปจารสมาธจะท าใหมก าลงในการพจารณามาก อยางไรกตามในเวลาปกตอยในระดบขณกสมาธกสามารถพจารณาเหนความจรงไดตลอด คอ อาการเกดดบของขนธ ซงผจะพจารณาแบบนไดจตตองสงบจากนวรณเชนกน ตวอยางของการเจรญวปสสนากรรมฐาน จากการศกษาพบวามตวอยางของวธการเจรญวปสสนากรรมฐาน ดงน พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การภาวนาของปญญาวมตต เรมตงแตการเจรญอาปานสตพจารณาลงสงบจนเปนสมาธ (อปปนาสมาธ) และเมอจะพจารณาปญญาจงถอยลงมาอยทระดบอปจารสมาธ พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา ในการเจรญวปสสนากรรมฐานนน เชน สมมต ฌาน 1-4 ไมตองกลาวถง เมอจตสงบแลวจะถอยมาเอง ปกตจตจะถอยเองในระดบอปจารสมาธ พจารณาตรงนตดกเลสตรงนน แตวาสงบละเอยดพจารณาไมได จตไมคดไมนกจะนงเหมอนนอนหลบ ยงจตทเขาฌานสมาธ จตพกผอน จะท างานจตถอนมาเองในระดบอปจารสมาธ พระราชวรคณ (สมศกด ปณฑโต) (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา วปสสนาคอเหนอยางแจมแจงชดเจน ไมขนกบเจตจ านงของทานผใด สงใดเกดขนตงอยสลายไป เมอยอมรบตรงนกเปนวปสสนาอะไรกแลวแตเมอพจารณาใหลกอยางนเปนวปสสนา พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) อธบาย วธการเจรญปญญา ใชก าลงของอปจารสมาธแลวพจารณา (ถอยก าลงจากระดบฌานมาทระดบอปจารสมาธ เพราะไมสามารถพจารณาธรรมได) พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล) (สมภาษณ, 6 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “ในการเจรญปญญาใชการพจารณาจนจตสงบจนเหนความเปนจรง” พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา ในเรองของเจโตวมตนนเราเรมเขาอปปนาสมาธตงแตปฐมฌานขนไป ผลของสมาธจะท าใหบรรลเปนขน ๆ ไป อยางเชนวา เขาถงระดบปฐมฌานสมารถบรรลในระดบของพระโสดาบน หรอสกทาคามได แตถาหากตองการสงกวานนตองเขาถงจตตถฌาน สวนเรองของอรปฌานนนเปน การใชก าลงของจตตถฌานเปนพนฐาน แลวไปจบกสณกองใดกองหนงทไมใชอากาสกสณขนมา เมอถงเวลาท าจนระดบปฏภาคนมตอธษฐานใชผลไดแลว กตงภาพกสณขนมาแลวพจารณาเปน

120

อรป ส าหรบพระสกขวปสสโกจะมาเลนเรองกสณยอมไมใชวสย ทานจะอยกบลมหายใจเขาออกพจารณาในสวนของวปสสนาญาณเทานน กลาวโดยสรป พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วปสสนากรรมฐาน พจารณากายมาก ๆ เพอใหจตเหนความเปนจรง จตจะไดไมหลง ไมปรง ถาปรงจะเปนสงขาร เชน วาสวย วางาม ทจรงธรรมมะเปน “อพยากฤต” คอ เปนกลาง ๆ ไมดไมชว แตจตเปนผใหความส าคญมนหมาย และไปหลง โดยสงขารไมรเรองดวยตงอยแลวกดบไป โดยเวลาปฏบตจะรวมไปเลย ไมแยกเปนขอ ๆ นอกจากน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) สรปวา “หลวงปทกองคบอกเหมอนกนไมไดอปปนาสมาธไมไดอะไรเลย” (ในสวนของผปฏบตแบบสกขวปสสโก แมจตยงไมเปนสมาธระดบอปปนาสมาธ กเจรญไปเรอย ๆ จากขณกสมาธ มาทระดบอปจารสมาธกสามารถเจรญวปสสนากรรมฐานได พอจตเปนอปปนาสมาธกมความแนวแนของจตมากยงขนอาจไดมรรคผลเลย หรอเมอถอยออกจากอปปนาสมาธสระดบอปจารสมาธบอย ๆ เขา ทงสมาธและปญญากไดรบการบมเพาะไปพรอมกนจนในทสดกไดมรรคผล) ทงนอารมณของการเจรญวปสสนากรรมฐานเนนทการใครครวญ โดยเฉพาะ การไตรตรองอนเปนสมมาสงกปโปในมหาสตปฏฐาน หมายถงการใชอารมณในการใครครวญขนธ 5 ซงเปนอารมณของวปสสนาญาณ เนองจากพอจตเขาสมาธไดรบการขดเกลาบอย ๆ แลวนวรณ 5 กเรมสงบไปดวย ท าใหจตสามารถใครครวญถงสภาวธรรมได ตรงนจตอาจจะทราบเองเหมอนอตโนมต ไมใชจนตามยปญญา หรอปญญาทมาจากคด แตเปนภาวนามยปญญา คอ ปญญาจากการภาวนา คอจตรเองไมตองใชสงขาร หรอสญญามาปรงแตง สาเหตทตองพจารณากาย จะเหนไดวา ในการเจรญวปสสนากรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโตเนนการพจารณากายเปนสวนใหญ โดยจากการศกษาพบวา สาเหตทตองพจารณากายในการเจรญกรรมฐาน มดงน พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การพจารณากายจะเขาใหละเอยดแจมแจงไดตองอาศยวปสสนากรรมฐาน เชน การพจารณาเกศา เรองของผม บางทานพจารณาตางกนออกไป อาท ขน เลบ ฟน หนง เรองใดเรองหนง พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายวา ในการพจารณากายในกาย ถาอนทรย บารมแกกลา รในเรองการพจารณากาย ปลอยวางความยดมนไดละกเลสไดสวนหนงจะเปน พระโสดาบน ถาพจารณากาย ละไดสองสวนจะเปนพระสกทาคาม เปนสมมต ถาพจารณากายในกายละเอยดสวนสดทายจะเปนพระอนาคามผล จตไมตดในกาย จตเหนวารางกาย

121

ไมใชจตนจตนไมใชรางกาย แยกจากกน ทนจตกบกายตดกนเสมอนน าผสมน ามนตดกน วธการแยกโดยใชสมาธแลวพจารณากายในกาย พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) อธบายวา คนเรามกายกบใจ ขนธ 5 เทาน อยาไปภาวนาอยางอนนอกกาย ทานวารอะไรขางนอกไมใชรธรรมะ รกายรใจตนเองคอรธรรมะ เหนตวเราเอง เหน กาย เวทนา จต ธรรม พจารณากายใหเหนวาเปนธาต โดยแยกออก คอ แยกรปกบนาม สวนหนงเรยกวาเปนกายเปนรป สวนหนงเปนนามคอใจ เชน ตาเหนรปเปนทางผาน ใจเปนผรตางหาก ถาหลงคอหลงกาย ถารคอรกายเปนแคธาตไมใชตวสตวบคคลเราเขา ทงนวธท าลายอตตา เชน แยกผมออก อาการ 32 เปนตน ตดมา หวใจ ออกสงใดเปนคน พระญาณวศาลเถร (หา สภโร) (สมภาษณ, 14 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “กายนเปนสงส าคญ มทงคณและโทษ ตองพจารณากาย ถาไมพจารณากายไมเหนธรรมเปนกรรมฐานลอย ถาขาดกายแลวพจารณาไมไดเลย” พระอาจารยเสน ปญญาธโร (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “ตนเหตมนอยทกายทใจ ไมไดอยทอน หลวงปบว สรปณโณ ทานพดพระนพพานอยใตคาง ๆ ทานยงพด ไมไดอยทอนเลย ยนมาเหลอแคพทโธตวเดยว” พระอาจารยวนชย วจตโต (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา การพจารณาตองพจารณากาย เพราะไมรจกกาย พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา การพจารณากายหางายไมตองหาทอน อยางเกศา ของไมเทยงเหมอนกนหมด อยกบกายไมตองหาทอน โดยคนมกตดอย เกศา โลมา เปนตนวาเปนของสวยงาม พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 14 พฤศจกายน 2560) ใหทศนะวา “สงทยดตดอยกคอกาย ตดอยตรงนเลยพจารณาตรงน” พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา “คนเราปญหาทงปวงเกดจากกายทงสน… พอแมครบาอาจารยตาง ๆ เนนใหมาดกาย พจารณากายในกาย” กลาวโดยสรป มนษยจ านวนไมนอยของอยในวฏสงสารกดวยยงหลงอยในรปกบนาม โดยไมเหนวาสงนเปนทกข จงจ าเปนทจะตองมวธพจารณา ผานสมถเพอใหจตนงและวปสสนากรรมฐานใหรแจงเหนจรงวาสงนเปนโทษ ตามหลกไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา โดยทกขจากรปและนาม ซง พระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา แมแตเสยง กเปนรป เรยก สททารป กลนกเปนรป คนธารป สมผสกเปนรป เรยก โผฏฐพพะรป เปนตน รปเหลานไมวาดหรอวาไมด หยาบหรอระเอยด โดยรวมเรยกรปขนธ สวนเวทนารสกทาง ตา ห ลน จมก กาย ใจ สญญาคอจ าอารมณ สงขารคอ เอาอารมณทผานมาแลวมานกคด สวนวญญาณ

122

ม 2 ประเภท คอ วญญาณทเกดจากอายตนะ ตา ห จมก ลน กาย เชน ตาเหนรปเรยก จกขวญญาณ อารมณเกดทใจ คอ มโนวญญาณ เปนตน วญญาณอกประเภทคอ อารมณถาผานไปแลวเอามานกคดภายหลง คอ สงขาร พระพทธเจาทรงสรปวา สงนไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ตาสมผสเหนรป จะเขาใจทนทเลยกเลสนผหญง นผชาย นหลอนสวย ราคะตณหากเกดทนท ความอยากไดอยากมเตมไปหมด ถาเราแยกแยะรปไดกเลสไมเกดขน สกแตวาเราเหนผหญงเปนสมมต ผชายเปนสมมตทกอยางเมอสลายไปแลว รปรางเปนดน น าลม ไฟ รปมอยแตสกแตวามแตหาตวตนบคคลเรากอนไมได พระสมมาสมพทธเจา ตรสวา รปนประกอบดวยอนจจงความไมเทยงแทแนนอน เปนทกขง (เปนทกข) อนตตา (ไมใชตวตนไมใชบคคล) ผทท าสมาธแลวเจรญวปสสนาจะแยกแยะธาตขนธใหจตเขาใจความยดมนถอมน เชน ความเปนหญงเปนชายกคลายไปได สกแตวาเหน สกแตวาร จตชนนเปนจตชนสง จะวาเปนพระอนาคามกได แตยงไมหมดจบกเลสตองพจารณาเรองจตตอ นอกจากน ในพทธศาสนายงปฏเสธแมกระทงวญญาณ ดวยวาไมใชตวไมตนทควรยดถอ โดยพระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา “วญญาณคอตวรแตรแบบหยาบ ยงมตวรทอยขางหลง ทานจงวารแลวใหทงรไป” ดงนนจงตองท าลายขนธ 5 ทงเสยโดยพจารณาใหเหนวาเปนโทษ เปนทกข เพอไมใหเกดความยดมนถอมน ซงพระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) สรปวา “กายนสกแตวากาย ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา ไมควรยดมนถอมนเหมอนหมอดนแตกงาย” ปฏจจสมปบาท ภายหลงจากการเจรญวปสสนากรรมฐานในเบองตนแลว จะพบวามหลกธรรม คอ ปฏจจสมปบาท ซงเกยวของกบการเจรญวปสสนากรรมฐาน ดงน พระญาณวศาลเถร (หา สภโร) (สมภาษณ, 14 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ผจะเขาสนพพาน ปฏจจสมปปบาทนเปนสงขวางกน เปนอวชชา เปนนวรณธรรมอนกนจตไมใหบรรลความด พระครโอภาสวฒกร (โสภณ โอภาโส) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) อธบายวา เมอตาเหนรป จะเกดขนทนท อาท ชอบไมชอบ รกไมรก เมอเกด 1, 2 จงม 3 และ 4 ตามมาเรอย ๆ เพราะเหตนเปนปจจยเหตนจงเกดขนมา กเปนทกขเทานนเอง อยางคนนสวยจงไปมาหาสกน ผลสดทายเปน คสามภรรยากนตอไปกมบตรเปนลกษณะของปฏจจสมปบาท พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 14 พฤศจกายน 2560) ใหทศนะวา “ปฏจจสมปบาทเปนเรองของอวชชาดลใจใหเกด ธาต ขนธ วญญาณเปนเหตใหเกดทกขอนหนง ใหเราละอวชชาได เปนวชชากเปนการเดนมรรค กละความทกขได กอยในอรยสจ 4”

123

สวน พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) ใหทศนะวา ปฏจสมปปบาทจรง ๆ แลวจะวาไปเปนหลกธรรมขนสงมาก เพราะความเกยวเนอง ทกสงทกอยางคอ ความเกด ดบนนเอง ปฏจจสมปบาทมทงสายเกดและสายดบ กคอตงแตอวชชาเกดขนมาท าใหเกดอะไรไลมาจนถงความเกด ความแก ความเจบ ความตาย และไปสายดบคอยอนกลบหลงไป ส าหรบ พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา ปฏจจสมปบาท คอ การใหพจารณายอนไปยอนมา เชน อวชชาปจจยาสงขารา สงขาราปจจยาวญญาณง วญญาณงปจจยานามะรปง… คอ มสงน สงนจงเกดขน และยอนจะดบดวยการไลทวนกระแสดบมากมาจบทอวชชา ทงนคนเราเกดจากความไมร (อวชชา) พกเอกปน (ไมทราบนามสกล) อธบายวา รากเหงาใหญ ๆ 3 ตว คอ ราคะ โทสะ และโมหะจากนนสามตวน กแยกออกไปเรอย โมหะคออวชชาตนความหลง ซงเมอเกดวชชาความรแจงแลวจะดบทงหมด โดยในสวนของความหลงน พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล) (สมภาษณ, 6 กนยายน 2560) ใหทศนะวา คนหลง รป รส กลน เสยง สมผส ธรรมอารมณ หลงกาย เชน หนงหมนดเดยวแตมองไมเหนวาเปนของสกปรกโสโครก จงเกดความหลงขน สอดคลองกบ พระครอดมญาณโสภณ (หลอ นาถกโร) (สมภาษณ, 17 กนยายน 2560) ใหทศนะวา เมอเขาใจกไมหลง เมอไมเขาใจจงหลง ทกสงทกอยางเกดความสกปรกโสมม ไมรความจรงจงหลง โลกจงหลงอยกบสงทงหลายเหลานไปไหนไมได หลงอยกบรป นาม, รป รส กลน เสยง สมผส ธรรมอารมณ ถาเบอตรงนไปสวรรค ไปนพพานได ทงน พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) สรปวา “ปฏจจสมปปบาทรวมแลวอยใน ศล สมาธ ปญญา ถาได ศล สมาธ ปญญาแลว ปฏจจสมปปบาท จะอยในนน…การดบอวชชาอยในปญญา คอ อวชชาเปนความไมรเทาสงขารทงหลาย ถามปญญาจะดบอวชชาออกจากใจความไมรเทา” จะเหนไดวา ปจจยทจะท าใหปฏจจสมปปบาทดบลงไปไมใหเหลอการเกดขนอกนน ตองอาศย วชชาในการดบ ซงพระญาณวศาลเถร (หา สภโร) (สมภาษณ, 14 กนยายน 2560) ใหทศนะวา พระพทธเจาทรงได บพเพนวาสานสตญาณ ญาณนไดกอนอยางอน ในวนเพญเดอน 6 (บเพนวาสานสตญาณเปนตวก าจดนวรณ) รจกอวชชา อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป ไลไปและไลกลบ (อนโลมปฏโลม) จากนนจตของพระพทธเจาเหนอธรรมะอนเศราหมอง โดยสรป “วชชาก าจดอวชชา”

124

การทจะรวชชาไดนน กตองอาศยการเจรญสมถกรรมฐานเพอท าใหจตสงบ และเจรญวปสสนากรรมฐานใหเหนอรยสจนนเอง จงจะทราบไดวาขนธ 5 นเปนทกข โดยเมอท าการเจรญวปสสนาอยางเตมทแลวจะเหนอรยสจ 4 นอกจากน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “พระอนาคาม พระอรหนตตองใชปฏจจสมปปบาทเปนกรรมฐานใหเปนตวปญญา เปนสดยอด ของปญญา ครงสดทายจงจะเปนพระอรหนตได…ในสตปฏฐาน…กายนเรมตนกอน ธรรมะคอ ปฏจจสมปบาท” กลาวโดยสรป คอ จตดวงเดมทไมได บมเพาะ ศล สมาธ ปญญา หรอฐตภตง จงเกดเปนอวชชาหอหมในทสดกเขาลกษณะของปฏจสมปบาท คอ มการเกดขนเรอย ๆ จากสงนจงมสงนเกดขน ดงนน ผทจะเปนพระอรหนตจงตองใชปฏจจสมปปบาทใหเปนตวปญญา คอเมอรจกอวชชา กรจกวธการดบอวชชา ดวยวชชา ในทนกคอ อาสวกขยญาณซงมเฉพาะพระอรหนต อนหมายถง การสลดไมเหลอซงกเลส รวธการท ากเลสใหหมดสนไป ตวอยางการบรรลธรรม จากการศกษาเอกสาร จะพบวา ตวอยางการบรรลธรรมนนเปนกรณศกษาใหทราบวา เมอเจรญสมาธและวปสสนาไปถงระดบหนงแลวมปฏเวธหรอผลอนเกดจากการปฏบตกรรมฐานอยางไรบาง โดยในทนจะท าการอธบายเฉพาะใสวนของพระโสดาบนเนองจากเปนขนแรก หากไดในขนนแลว ขนพระสกทาคาม และอนาคามจะไดเปนอยางแนนอนขนทยากจงอยทพระโสดาบน สวนอกขนทจะท าการยกตวอยางคอ พระอรหนตเพราะมลกษณะเปนขนสงสด มรายละเอยด ดงน พระอาจารยมน ภรทตโต (2552, หนา 12) ใหทศนะวา ทานวา โคตรภญาณนน คอ การกาวพนจากความเปนปถชนไปสการเปนพระอรยะหนวงเอาพระนพพานเปนอารมณ ไมมทนเสอม เปนคตเทยงแทนบแตชนโสดาปตตผลเปนตนไป จะเหนไดวาโคตรภญาณ คอ การพนจาก ความเปนปถชน เขาสการเปนพระอรยเจา มลกษณะของไมเสอม ซงอาจสามารยกกรณศกษา การบรรลธรรมได ดงน พระอาจารยขาว อนาลโย (คณะศษยยานศษย, 2532, หนา 70) อธบายวา ขณะภาวนาปรากฏมเสยงดงพดวา เถรเฒาไดบรรลโสดา จงลองจ าวนเวลาทได และไปตรวจสอบซงเถรเฒาเปนเณรทมอายมากกวา 20 ป อยวดปาบานหนองบวโพนสวาง เณรจงเลาวา กฏรวฝนตกตลอดตวเปยกหมด แตจตไมเคยมความสขอยางนนเลย น าตาไหลออกมาผมไมตกนรกแลว โดยรไดทใจตวเอง มสตประจ าใจ มพระพทธ พระธรรม พระสงฆเตอนอยเสมอ ไมปกปดความชวเหมอนเมอกอน (เปนการบรรลธรรมขนโสดาบน คอ เปนผไมปกปด)

125

สวน พระอาจารยจนทา ถาวโร (วดปาเขานอย, 2555, หนา 88) อธบายวา พระอาจารยขาว อนาลโย พดถงการบรรลธรรมของ เจาคณมหาไข อ าเภอหนองบวล าภเมอป 2501 วา เมอจตรวมใหญลงถงอปจารสมาธ จงเดนวปสสนาคนควาในกาย คอ เกด แก เจบ ตาย เมอเพงแลว ศพอด พพองจนตดสงโยชน 3 เปนโสดาบนเอกพซภกข โดยเปนปจจตตง พระอาจารยหลา เขมปตโต และพระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต (2560, 13 พฤศจกายน) ใหทศนะวา สงโยชน 3 ไดแก สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพตปรามาส ถาขาด 3 อนแลวสงโยชน อนอน ๆ จะขาดไปเอง ถาขาด 3 อนแลว พทโธ ธมโม สงโฆ นพพานไมมสงสย (สกกายทฏฐ คอ การเหนวายกายนเปนของเรา วจกจฉา คอ ความลงเลสงสยในพระรตนตรย และสลพตปรามาส คอ การยดมนในพรตของตนเองอยางงมงาย เปนตนวา อตตกลมถานโยค คอ ทรมานกาย และ กามสขลลกานโยค คออยเสพสข ตดสข ไมด าเนนตามมชฌมาปฏปทา หรอทางสายกลางภายใต มรรค 8) ดงนนยงไมตองตดสงโยชนทเดยว 10 ตว แคตดใหไดเพยง 3 ตวกอนทเหลอจะขาดไปเอง (อยางไรกตามไมไดหมายความวาตองเปนพระโสดาบนกอน จงคอย ๆ เปนพระสกทาคาม จนถงพระอรหนต ในการปฏบตอาจไมเปนเชนนน ดงกรณของพระพาหยะฟงธรรมจากพระพทธเจา จบเดยวกเปนพระอรหนตได อยางนเปนตน) พระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหสรปวา “เหนขนธ 5 ตามความเปนจรง วาไมเทยง เปนทกข อยางพระโสดาบน รวาไมเทยงแตยงละความยดมนไมได มบตรมภรรยาได แตไมผดศล 5”

ดงนน จงทราบไดวาคณลกษณะของพระโสดาบน คอ เปนผไมปกปด เหนทกข ตามความเปนจรง ภายใตไตรลกษณ แตยงคลายความยดมนถอมนไมได สวนการบรรลธรรมของ พระอรยบคคลขนอรหนต มดงน พระอาจารยมน ภรทตโต ((พระธรรมวสทธมงคล) (มหาบว ญาณสมปนโน) (ม.ป.ป. 115-119)) ใหทศนะวา ขณะนนโลกธาตหวนไหว เทวบตรเทวธดาสาธการทวพภพ เกดความแปลกประหลาดอศจรรยตวเองมากมาย จนไมสามารถจะบอกกบใครได ร าพงถงคณของพระพทธเจาทรงรแจงเหนจรง จตทเปนวมตตพนพวพนในขนธ ตลอดคนปลงความสงเวชน าตาไหลตลอดคน (ทานไมไดหลงน าตาเพราะเปนทกข แตถง พทธะ ธรรมมะ สงฆะ ประจกษกบค าวา “ผใดเหนธรรม ผนนเหนเราตถาคต”) พระอาจารยขาว อนาลโย (คณะศษยยานศษย, 2532, หนา 57-58) อธบายวา วนหนงขณะลงไปสรงน าเหนนาสวยงามจงตงปญหากบตนเอง ปรากฏวาอารมณกบจตขาดออกจากกนบงเกดเปนแสงสวางจา ปญญาหลงไหลเหมอนน าตกเปนปญญาทเกดจากสมาธ ซงไมสามารถรเหนไดนอกจากพระอรยเจาเทานน อวชชาขาดกระเดนจากใจ โดยการพจารณาขาวกมายตกนทขาวสก

126

มนหมดการงอกการเจรญอกตอไป จตทพจารณายตทอวชชากเลสตณหาดบสน กลายเปนจตสก สงทเหลอ คอ ความบรสทธของจตลวน ๆ (บรรลเปนพระอรหนต เพราะอวชชาขาดกระเดนไปแลว) พระอาจารยจนทา ถาวโร (วดปาเขานอย, 2555, หนา 89) อธบายวา พระอาจารยขาว อนาลโย อธบายเรอง การบรรลพระอรหนตของเจาคณมหาไขวา เมอจะสนลมปญญาเกดขนเหนพรอมวา เรามาอยกบกองทกข ดบขนธไปกทกข ไปโลกหนากทกข มาแตกอนกทกข จงปลอยวางสงโยชน 10 เมอสนกเลสกพอดกบสนลม (เปนพระอรหนตและดบขนธเขาสนพพานเลย) ทงน การบรรลธรรมของแตละองคนนไมเหมอนกน เพราะฉะนนไมควรยดเปนแบบยดถอโดยปรยายวาจะตองเปนเชนน อยางกรณของพระสกขวปสสโกนน เมอบรรลพระอรหนต จตทานกวางจากกเลส แตจะไมสามารถอธบายสงทอยนอกเหนอจากนนได เพราะทานไดเพยง อาสวกขยญาณ คอ สามารถท าใหกเลสสนไปเทานน สวนใหญไมไดญาณอน ๆ ในสวนของวชชา 8 อาท จตปาตญาณ ท าใหไมสามารถบอกการจตของการก าเนดสตวตาง ๆ ได เปนตน อยางไรกตามอาจสามารถอธบายคณลกษณะของพระอรหนต ได ดงน พระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา “โดยมากพระอรหนตทานมพลงอเบกขาญาณ วางเฉยในอารมณ ทง 6 ไมยนด ไมยนราย อารมณทไมพอใจกไมยนราย อารมณทพอใจกไมยนด พระอรหนตมสตทกเมอ (สตชาคโร มสตเทาทนอารมณ)” พระอาจารยเสน ปญญาธโร (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา พระอรยะเจาทานไมมความประมาท โดยพระอรหนตแลวแตนสย เชน พระอาจารยเจยะ จนโท ทานตขวาน คอนสยไมเหมอนกน พระอาจารยหลา เขมปตโต (2560, 13 พฤศจกายน) สรปวา พระอรหนตเปนผมสตเตมท เพอจะไมใหใครโกรธทานดวยอาบต ดวยสตวนย สตในไตรโลกธาตไมเทาสตพระอรหนต สต พระอรหนตจะมญาณสมปยตอยดวยความเคยชน ไมตองล าบากรกษาสต แตกสอนใหรกษาสต เหมอนกน เชน อธกรบางอยางกบอกวา สตวนย พระอรหนตท าผดไมม พระอรหนตไมไดท าผด เพราะไมมเจตนา พระอรหนตลมสตไหม ลมเปนบางครงบางคราว เชน ลมเกบเภสชไวเจดวน เปนตน หรอลมอธษฐาน หรอปราศจากจวร เปนตน แตไมมเจตนาในองคทาน สรปไดวา พระอรหนตจะมญาณสมปยตอยดวยความเคยชน โดยมากทานจะมอเบกขาญาณ คอวางเฉยทงสวนทพอใจ และไมพอใจ อยางไรกตามจรตของพระอรหนตแตละรปไมเหมอนกน ดวยวาวาสนานนตางกน เชน กรณของพระอาจารยเจยะ จนโท ทยงตขวานอย (มผพดถงทานวาการตขวานไมใชกจของสงฆ ทานจงกลาววาทานเปนสงฆจะไมใชกจของสงฆไดอยางไร ค าวาสงฆในทนคอ ทานจบกจพรหมจรรยเปนพระอรยบคคลแลวทานจงกลาววาทานเปนสงฆ)

127

ทงนการยกตวอยางนใหทราบกเพยงแตพอใหรโดยสงเขปเทานน ผทจะทราบวาใครเปน พระอรหนตแลวไมเปนอนมแตพระสมมาสมพทธเจา ซงถงพรอมดวยทศพลญาณเทานน วธการแสวงหาความรภายใตมรรคมองค 8 จากการศกษาพบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สามารถสรปตาม พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) วา “กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวนใหญจะปฏบตแบบสมถยานก โดยท าสมาธ ระดบอปจารสมาธ ถงอปปนาสมาธ แลวจงเจรญปญญา ขอดตองเจรญไดอปปนาสมาธกอน เมอจะเจรญปญญาแลวไมยาก (อาจจะหมดกเลสเลย) สวนทยากทสด คอ การท าใหเปนอปปนาสมาธ” สอดคลองกบผลการศกษาของ พระวงศแกว วราโภ (เกษร) (2556) ไดท าการศกษา เรอง การศกษาเปรยบเทยบการปฏบตกรรมฐานของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) กบ พระธรรมวสทธมงคล (บว ญาณสมปนโน) พบวา ทง 2 ทานใชการปฏบตแบบสมถยานก จงจะเนนการปฏบตแบบสมถยานก มรายละเอยด ดงน พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต (2560, 13 พฤศจกายน) อธบายวา “พระพทธเจาเทศกมรรคกอน ถงเทศกอรยสจ 4 ทหลง กเหมอนวามาทางนถกถงจะมาพบทานอาจารย (พระอาจารยหลา เขมปตโต)…ตวทส าคญทสดคอตวมรรค” (ทรงแสดงแนวทางในการปฏบตกอนจงแสดงสจธรรมในภายหลง ดงนนการจะเขาใจในอรยสจ 4 ตองเดนตามมรรคมองค 8) สวน พระอาจารยอนนต อกญจโน (สมภาษณ, 27 มกราคม 2560) อธบายวา “การปฏบตกรรมฐาน ถาปฏบตตามสตปฏฐาน มรรคมองค 8 กจะไมผดเพยนอยางใด ในกรรมฐานบทใดกตามตองมสตอยท กาย เวทนา จต ธรรมเปนหลก” ซงวธการปฏบตตามมรรคมองค 8 อาจปฏบต ดงน จากการศกษาเอกสารจากพระไตรปฏก พบวา มรรคองค 8 มรายละเอยด ดงน (พระอภธรรมปฏก วภงคปกรณ, อภธรรมภาชนย, 2539, หนา 373-374) 1. สมมาทฐ หมายถง เจรญฌานทเปนโลกตระเปนเหตใหออกจากวฏฏทกข ละทฏฐ สงดจากกาม บรรลปฐมฌาน ทเปนทกขาปฏปทาทนทาภญญา ชอวา สมมาทฐ ฯลฯ สมมาสมาธ กเกดขน สมมาทฐเปนปญญารชด ความไมหลงงมงาย เลอกเฟนธรรมอนเปนองคมรรค เปนตน 2. สมมาสงกปโป หมายถง ความตรก ความตรองในอาการตาง ๆ ความด าร จตแนบแนนในอารมณ ความยกจตขนสอารมณ 3. สมมาวาจา หมายถง เวนขาดจากวจทจรต โดย ไมท า เลกท า ไมลวงละเมด ไมล าเขต การก าจดตนเหตวจทจรต 4 (ไมพดเทจ ค าหยาบ สอเสยดและเพอเจอ) 4. สมมากมมนโต หมายถง เวนขาดจากกายทจรต คอ โดย ไมท า เลกท า ไมลวงละเมด ไมล าเขต การก าจดตนเหตกายทจรต 3 (ไมฆาสตว ลกทรพย และประพฤตผดในกาม)

128

5. สมมาอาชโว หมายถง เวนขาดจากการเปนมจฉาอาชพ โดย ไมท า เลกท า ไมลวงละเมด ไมล าเขต การก าจดตนเหตแหงมจฉาอาชวะ (ขายอาวธ ขายมนษย ขายสตวโดยเฉพาะเพอฆา ขายน าเมา และยาพษ ในทนหมายความรวมถงสารเสพตดใหโทษตาง ๆ ดวย) 6. สมมาวายาโม หมายถง การปรารถความเพยรทางใจ (วรยสมโพชฌงค) เปนตนวา เพยรยบย งอกศลทยงไมเกดขน เพยรละอกศลทเกดแลว เพยรท ากศลทยงไมเกดใหม และเพยรรกษากศลทเกดแลวใหไพบลยยงขน อนเปนหลกธรรม คอ สมมปปธาน 4 7. สมมาสต หมายถง สตสมโภชฌงค หรอธรรมทสงเสรมการตรสร (โดยเฉพาะ การเจรญในสตปฏฐาน 4 คอ กาย เวทนา จต และธรรม) 8. สมมาสมาธ หมายถง ความตงมนอยแหงจต (ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน) ซงเมอท าการจ าแนกแลวจะพบวา สมมาทฐ และสมมาสงกปโป จดอยในปญญา สวน สมมาวาจา กมมากมมนโต สมมาอาชโว จดอยในศล ล าดบสดทาย คอ สมมาวายาโม สมมาสตและสมมาสมาธ จดอยในสมาธ ส าหรบวธการปฏบตนน พระอาจารยวนชย วจตโต (สมภาษณ, 15 กนยายน 2560) ใหทศนะวา สมมาทฐมดวยตลอด เปนแกนน าของมรรค ในเวลาปฏบตจดเรยงใหมเปน ศล สมาธ ปญญา โดยเรมจากการรกษาศลใหบรสทธ อนสมฐานะของตน ในสวนของฆราวาส เชน ศล 5 ส าหรบบรรพชต เชน ศล 8 ศล 10 และศล พระปาฏโมกขซงเปนศลของพระภกษ เมอรกษาไวไดเปนอยางด เรยบรอยไมดางไมพรอมแลว กถอไดวา เปนการรกษา กายกบวาจา พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา เรองสมาธเปนพนฐานของปญญา ถาพนฐานไมม ปญญากไมรชด ไมรแจงเหนจรง โดย ศล สมาธ ปญญา ศลเปนพนฐาน อยางต าตองมศล 5 ศลเปนเครองช าระกเลสอยางหยาบออกจากใจ สวนสมาธเปนเครองช าระกเลสอยางกลางออกจากใจ ปญญาเปนเครองช าระกเลสอยางละเอยดออกจากใจ เมอศลบรสทธดแลวกผองใส มความปราโมทย (ถอไดวา เจรญมรรค คอ สมมาวาจา, สมมากนมนโต และสมมาอาชโว) สอดคลองกบทศนะของ พทธทาสภกข (2501, หนา 65-67) อธบายวา วปสสนาธระตองกนความรวมหมดทงสมถภาวนาและวปสสนาภาวนา คอหมายถงทงสมาธ และปญญานนเอง ยงไปกวานนยงรวมเอาศลซงไมใชตวภาวนาเขาไปดวยในฐานะบรวารเปนบาทของสมาธ เพอจะใหเขาใจวปสสนา ดงนน ศลกบสมาธเปนทตงอาศยของวปสสนา เพราะวปสสนาหมายถงการรแจงเหนจรงซงจะเกดไดเมอมจตทปราโมทย ไมเศราหมอง กลาวคอ เมอศลบรสทธจะมความปราโมทย ดงนนจงตองมศลเปนบาทกอน

129

ดงนน เมอส ารวมในศลดแลว ขนตอไปเปนดานของสมาธ ตวส าคญในสวนน ไดแก สมมาวายาโม (ความเพยรชอบ) สมมาสต (ระลกชอบ) สมมาสมาธ (สมาธชอบ) ตวปจจยส าคญ ใน 3 สวนน คอ สมมาสต เพราะเปนการระลกถงสตปฏฐาน 4 อนไดแก กาย เวทนา จต และธรรม ซงถอวาเปนวธการเจรญวปสสนากรรมฐานนนเองจงจะเหนอรยสจ 4 ได ประเดนตอไปคอ ท าอยางไรจงเรยกวาการเจรญสตปฏฐาน 4 ส าหรบในกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต ใชวธการปฏบตตามแบบฉบบของ “กายานปสนาสตปฏฐาน” เนนการพจารณากายเปนหลกในการพจารณาขนธ 5 ตามหลกไตรลกษณ โดยใชวธทเรยกวา “มางกาย” อยางไรกตามไมใชวาจะสามารถมางกายไดเลย ตองเจรญสมมาสมาธดวย จงจะเหนการมางกายไดชดเจน โดย พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “จตเปนฌานเปนสมมาสมาธ” โดยมแนวทางปฏบต ดงน ในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการปฏบตแบบอานาปานสตกรรมฐานเปนกองหลก โดยมพทธานสตกรรมฐานและมรณานสตกรรมฐานในฐานะบรวารรวมดวย ส าหรบกรรมฐานกองอน ๆ ทนยมเจรญรวมดวยไดแก กายคตานสตกรรมฐาน และอสภกรรมฐาน ในบางทานอาจเจรญกสณดวย อนนเปนกรรมฐานกองหลก ส าหรบสมถกรรมฐานทจะสงผลถง อปปนาสมาธอนเปนสมมาสมาธตามความมงหมายในทางการปฏบต ไดแก อานาปานสตกรรมฐาน อสภกรรมฐาน กายคตานสสตกรรมฐาน และกสณ แตกองหลก ไดแก อานาปานสตกรรมฐาน ความส าคญของ อานาปานสต อาจจะพจารณาไดจาก พระสตรอานาปานสสตสตร โดยมใจความวา ภกษทงหลาย ในภกษสงฆน มภกษผบ าเพญความเพยรในการเจรญอานาปานสตอย อานาปานสตทภกษเจรญ ท าใหมากแลว ยอมมผลมากมอานสงสมาก อานาปานสตทภกษเจรญ ท าใหมากแลว ยอมท าสตปฏฐาน 4 ใหบรบรณ สตปฏฐาน 4 ทภกษเจรญ ท าใหมากแลว ยอมท าโพชฌงค 7 ใหบรบรณ โพชฌงค 7 ทภกษเจรญ ท าใหมากแลว ยอมท าวชชา และวมตตใหบรบรณ (พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก, อานาปานสสตสตร, 2539, หนา 187) ในสวนของการเจรญอานาปานสตกรรมฐานนน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) ใหทศนะวา มการแปลผดท าใหผเจรญกรรมฐานดวยอานาปานสตกรรมฐาน ไมสามารถปฏบตได ในสตปฏฐานของอานาปานสตกรรมฐาน เรองกายานปสนา ขอ ท 1 หายใจยาวกรวาหายใจยาว หายใจสนกรวาหายใจสน เขาออกร ขอ 2 สนเขาออกร ขอ 3 แปลผดโดยให รลม ดลมอยางเดยว ขาดกายทจรงตองใชกายผสม โดยดลมซกพกจะเปนภวงค รแลวแตไมไปไหนถาจะใหลกลงไปอกตอง “เอากายซอนแนบไปกบลม ไมเอากายซอนไมไดเลย” ถงจะลงลกไปไดอก (นอกจากนพระอาจารยทวา อาภากโร ยงตงขอสงเกตวา ฤาษทใชจกระเอาจตไลไปตามกาย ท าสมาธ อานาปานสตไปไดไกลกวานกปฏบตในไทยทไมเอากายแนบไปกบลม)

130

ดงนน ในการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน ตองเอากายซอนแนบไปกบลมท าเชนนบอยครงแลวจนจตเปนสมาธ คอ อปปนาสมาธ ตงมนด ถอวาท าสมมาสมาธใหเกดขนแลว จากนนจงถงขนพจารณาสภาวธรรมดวยวธการทเรยกวา “มางกาย” ซงมแนวทางในการปฏบต ดงน พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การแยกธาตแยกขนธ โดย กายเปนรป สวนจตเปนนาม ทงนธาตคอ มหาภต 4 (ดน น า ลม ไฟ รวมเปนรปขนธ) สวนขนธ (เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ)คอ องคสมมต เปนนาม สวนธาตยงเปนรป มรปกบนามเทานน ส าหรบวธมางกายบางอาจารยใชวธการสมมตขนมา เชน สมมตใชมดกรดดจะเปนแผลไหม เมอเหนขางนอกใหดขางใน พจารณาโดยนอมเขามา สงนเปนปจจตตง เปนกศโลบายอนหนงเทานน พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา มางกาย คอ การพจารณากาย วธพจารณาโดยดกาย อาการ 32 เชน เกศา คอ ผมทงหลาย ใหพจารณาเสนผม เปนของปฏกล ไมเทยง มการเปลยนแปลง เบองตนเปนสด า แกมาเปนสขาว ไมสระผม จะเหมนสาบเหมนสาง หรอหนงในกายทกสวนเปนของปฏกลทงหมด คนจะหลงอยในผม ในหนง ภายนอกเปนของดแลไดงาย เหนผมสวยงามแตตามกรรมฐานจะไมสวยไมงาม เมอดขางนอกชดเจนแลวมางเขาไปขางใน โดยถาจตเปนสมาธเกดนมตเหนกายจรง ๆ อาท เนอ หนง กระดก เสนเอน ทกสวนภายในกาย เรยกวามางกาย นอกจากน พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) สรปการมางกายเชน พจารณาอาการ 32 วตถประสงคของการมางกายคอใหเหนภาพ ภาพนนกเปนตวกรรมฐาน เพงถงอปปนาสมาธกไดเปนมางกายของวดปาทวไป สวนของทปฏบตนเพอให สต สมาธ ปญญารวมไดเรว โดยใชลมหายใจเปนกรรมฐาน สรป การมางกายเปนวธการปฏบตของพระกรรมฐานโดยเฉพาะพระปา คอ พจารณาใหเหนวารางกายเปนของปฏกลเนาเหมน โดยกรรมฐานกองส าคญทชวยท าใหการพจารณากายประสบกบความส าเรจ คอ กายคตานสตสตกรรมฐาน ซงเปนสมถกรรมฐานทเจอดวยวปสสนา จะเหนไดวา การมางกาย (การพจารณากายโดยแยกออกมาเปนสวน ๆ ถอเปนกายานปสนาสตปฏฐาน) ชวยท าใหเขาใจสภาพความเปนจรง ทวากายนไมใชตวตน ไมเทยง ไมใชของของเราทควรยดถอ ส าหรบการมางกายนนท าได 2 ลกษณะ ไดแก 1) การมางกายโดยใชสญญาเปนพนฐานในการพจารณากอน เปนการมางกายภายนอกใหเหนวาสงนไมเทยง อาจมางจนจตสงบขนมา เชน เปนอปจารสมาธ (ในบางครงอาจเปนอปปนาสมาธ และถอยก าลงมาทระดบอปจารสมาธเอง) กเปนการเจรญปญญาของปญญาวมตต 2) การมางกายภายในโดยท าสมาธจากอปปนาสมาธแลวถอยลงมาระดบอปจารสมาธ (เนนวธน) จะมนมตเกดขนนอมเพงพจารณาในกายน อยาตามแสงเพง

131

ออกไปขางนอกจะเปนการสงจตออกนอก กายจะแตกออกไปเรอย ๆ นถอวาเปนการมางกายโดยแท ท าใหจตเหนเลยวากายนเสอมสลายไปจรง ๆ สอดคลองกบ พระอาจารยเฉลม ธมมธโร (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา เมอจตถอยออกจากอปปนาสมาธ แลวจะออกมาเรอย ๆ เพราะอยในฌานจะพจารณาไมได ตอนพจารณา เชน ใหอยในระดบอปจารสมาธดวยเปนฐานะทเหมาะทจะท างาน (บางรปทานเขาฌานไมได ไมใชสามารถเขาฌานไดทกรป) โดยมากทานจะผาน ๆ เขาไปถงอปปนาสมาธและสงบนงเลย คอ ไมมความช านาญทจะอยในฌานใดฌานหนง โดยสรป ส าหรบผปฏบตกรรมฐานแบบสมถยานก ใหท าก าลงฌานเขาไปถงระดบ อปปนาสมาธ อนเปนสมมาสมาธ จากนนจงถอยก าลงมาอยทระดบอปจารสมาธนอมจตเขาเพง ทรางกายอยาสงจตออกนอก จะสามารถพจารณากายไดเหนวาเปนปฏกล เนาเหมนไมควรยดถอ เมอเปนดงนแลวกใหมสมมาวายาโม คอ เพยรท าอยอยางนน ซงตวมรรคส าหรบ การปฏบตสมาธจะม 3 สวน ไดแก สมมาวายาโม สมมาสต และสมมาสมาธ เมอไดดงนพรอมแลว ในสวนตอไปเปนสวนของปญญา คอ สมมาสงกปโป ใหไตรตรองภายใตหลกมหาสตปฏฐานอนเปนอารมณแหงวปสสนาญาณ โดยเมอปฏบตตามมรรคมองค 8 ดแลวจะทราบในอรยสจ 4 (ครบทงสน 8 ประการ) ทงน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2551, หนา 1127) ใหทศนะวา อรยสจ 4 แปลวาความจรงอนประเสรฐ ม 4 อยาง ไดแก 1) ทกข คอ ความไมสบายกายไมสบายใจ 2) สมทย คอ คอ สาเหตทท าใหเกดทกข 3) นโรธ คอ การดบทกข และ4) มรรค คอ หนทางดบทกข จะเหนไดวามรรคเปรยบเสมอนแผนท เมอปฏบตแลวจะพบอรยสจ 4 โดยเมอพจารณา ทกข ซงเปนผลมาจากการพจารณาวปสสนาญาณ ดวยวธการแยกธาตแยกขนธ ท าใหเหนวาขนธ 5 นมสภาพเปนทกข เชน พระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา แมแตเสยงกเปนรป เรยก สททารป กลนกเปนรป คนธารป สมผสกเปนรป เรยก โผฏฐพพะรป เปนตน รปเหลานไมวาดหรอวาไมด หยาบหรอระเอยด โดยรวมเรยก รปขนธ สวนเวทนารสกทาง ตา ห ลน จมก กาย ใจ สญญาคอจ าอารมณ สงขารคอ เอาอารมณทผานมาแลวมานกคด สวนวญญาณ ม 2 ประเภท คอ วญญาณทเกดจากอายตนะ ตา ห จมก ลน กาย เชน ตาเหนรปเรยก จกขวญญาณ อารมณเกดทใจ คอ มโนวญญาณ เปนตน วญญาณอกประเภท คอ อารมณถาผานไปแลวเอามานกคดภายหลง คอ สงขาร พระพทธเจาทรงสรปวา สงนไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เมอรจกทกขแลวสมทยและตณหายอมเบาบางลงไป สมทยนนจดเปนสาเหตแหงทกขเปนตนวา ตณหา 3 ม กามตณหา เปนตน ซงเปนความอยากในกามคณ 5 อนไดแก รป รส กลน

132

เสยง สมผส ในสวนของปฏจสมปบาทกถอเปนรากเหงาแหงอวชชา เชนกน โดยมความหลงเปนสาเหตโดย พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา ปฏจสมปปบาท คอ การใหพจารณายอนไปยอนมา เชน อวชชาปจจยาสงขารา สงขาราปจจยาวญญาณง วญญาณงปจจยานามะรปง… คอ มสงน สงนจงเกดขน และยอนจะดบดวยการไลทวนกระแสดบมากมาจบทอวชชา ทงนคนเราเกดจากความไมร (อวชชา) พกเอกปน (ไมทราบนามสกล) อธบายวา รากเหงาใหญ ๆ 3 ตว คอ ราคะ โทสะ และโมหะ จากนนสามตวนกแยกออกไปเรอย โมหะคออวชชาตนความหลง ซงเมอเกดวชชาความรแจงแลวจะดบทงหมด สอดคลองกบ พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) ใหทศนะวา “ปฏจจสมปปบาทรวมแลวอยใน ศล สมาธ ปญญา ถาได ศล สมาธ ปญญาแลว ปฏจจสมปปบาทจะอยในนน…การดบอวชชาอยในปญญา คอ อวชชาเปนความไมรเทาสงขารทงหลาย ถามปญญาจะดบอวชชาออกจากใจความไมรเทา” ดงนน เมอรวาสงนเปนปจจยใหเกดทกข มอวชชาเปนมลเหต กจ าเปนตองหามาตรการ เพอดบทกขนนเสย ผานการเจรญมรรคมองค 8 ซงพระอาจารยออง ถาวโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา วปสสนาคอเหนแจงตามความเปนจรง คอ อารมณทเกดปจจบน อยางทพระพทธเจาทรงสอนพระพาหยะ “ดกอนพาหยะ ถาทานเหนสกแตวาเหน ไดยนสกแตวาไดยน รกสกวาร ทราบกสกวาทราบถาท าแบบนแลวจะไมเกดในโลก…พระพาหยะไดฟงเทานนส าเรจอรหนต คออารมณถาคนเราไมสนใจมนมนกไมเกด ถาเราไปสนใจมนกเกด” กลาวโดยสรป ทกขเปนผลสบเนองจากสมทย โดยสมทยเปนเหตแหงทกขนน สวนมรรคเปนหนทางทจะไปสนโรธ นโรธจงเปนผลของมรรค โดยเมอพจารณาทกขลงไปแลวจะพบวา สาเหตแทจรงมาจากสมทย ในทน คอ อวชชาอนเปนรากเหงาแหงอกศลธรรมทงปวงนนเอง เมอรวาสงนเปนทกข สมทยและตณหายอมคลายลงไป ท าใหมรรคเจรญไปในตว และนโรธกเจรญไปในตวดวย เชนกน สงสดทายทจะได คอ นโรธ หรอการดบทกข ทงน ตามความมงหมายในพทธศาสนา คอ อาการสลดไมเหลอซงกเลสนน ไดแก วมตต การหลดพนทง 2 สวน คอทงจต และปญญาอนเปนคณสมบตของพระอรหนต หรอนพพานตามความมงหมายในพทธศาสนานนเอง ส าหรบ พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) (สมภาษณ, 1 ตลาคม 2560) อธบายวา “นพพานคอกเลสตายจากเรา” พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (วดโอ, 2542, 23 กมภาพนธ) วนจฉยปญหาทถามวาพระนพพานเปนอตตาหรออนตตาวา นพพานคอนพพาน โดยทานแสดงไวในมรรค 4 ผล 4 นพพาน 1 นพพานคอพนจาก 8 ภมนไปแลว อตตา อนตตาเปนทางเดนเพอพระนพพานลวน ๆ ผทจะไปถงนพพานไดตองเดนบนไตรลกษณ พจารณาไปกบเรอง ทกขง อนจจง อนตตา และอตตา

133

ซงเปนกองแหงกเลส นพพานจงเปนนพพานเทานน เชน เราเดนกาวผานบนไดไปสบาน บานคอบาน จะใหบานเปนบนไดอยางเดยวกนไมได นพพานกเหมอนบานของเราหมดปญหากบบนได โดยอาจะเหนไดชดวานพพานไมสญ แตทสญคอกเลส ทงหมดทงมวลในการปฏบตกรรมฐานตามมรรคมองค 8 นสรปโดยยอ ตามพระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา “ส าคญทสดคอสต ถามสตกเกดปญญา ถาไมมสตกไมเกดปญญา” จะเหนไดวาสตส าคญทสด ซงเปนไปเพอหลกธรรมส าคญประการเดยวเทานน คอ “ความไมยดมนถอมน” โดยพระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตตปาโล) (สมภาษณ, 6 มถนายน 2560) อธบายวา อปาทาน คอ ความยดมนถอมน เชน ตนเองคดพดวาเปนของจรง คนอนพดผดเพยน เพราะวาอปาทานตวนวางไมได วางอปาทานไดกไมมอะไร อยางทฆากนกเพราะความถอมน สอดคลองกบบาล สพเพ ธมมา นาล อภนเวสาย “ธรรมทงปวงไมควรยดมน ถอมน” (จฬตณหาสงขยสตร, 2560, 16 พฤศจกายน) (ธรรมในทน หมายถง ขนธ 5 อายตนะ 12 ธาต 18 ไมไดหมายความวา ธรรมทกอยางของพระพทธเจาเอามาเปนสรณะไมได) กลาวโดยสรป ญาณวทยาแนวพทธเปนการแสวงหาความร เพอสลดซงกเลสไมใหเหลอ โดยมวธการปฏบตภายใตมรรคมองค 8 ผใดปฏบตภายใตมรรคองค 8 ผนนกชอวาใกลเขาส พระนพพาน โดยสวนทส าคญทสดในการจะเปน ศล สมาธ ปญญา คอ ตองมสต เพอจะน าไปสความไมยดมนถอมน การจะรสงเหลานเปนวสยเฉพาะบคคล เปนปจจตตงอนหมายความวา จะรไดเฉพาะคนผปฏบตเทานน อยากไดตองท าเอง เสมอนการทานอาหาร เราอยากอม เราไมสามารถแบงความอมใหแกกนได ตองทานดวยตนเองฉนนน ทงน จะเหนไดวาวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนาของพระกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต จะเนนการปฏบตแบบสมถยานก ซงจากการสมภาษณและการรวบรวมขอมลตาง ๆ สามารถสรปผลการวจยวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนาพอสงเขป ดวยโมเดล ดงน

134

ภาพท 5 โมเดลการแสวงหาความรภายใตการภาวนาทปฏบตในกรรมฐานสายพระอาจารยมน

ภรทตโต แบบสมถยานก

วมตต

(ไมวาจะเปนเจโตวมตต หรอ

ปญญาวมตต เมอถงอรหตถผล

แลวยอมตองหลดพน ทง 2 สวน)

*หมายเหต - ในการเจรญกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการเจรญอานาปานสต

กรรมฐานเปนกองหลกเสมอ รวมกบกายคตาสตกรรมฐาน เปนตน และใชวธมางกาย คอ ท าจต

ถงอปปนาสมาธ และลดก าลงมาทระดบอปจารสมาธ เพงแสงเขามาทกายเพอท าการแยกธาต

แยกขนธออกจากกนจะเปนการเจรญปญญาน าไปสวมตต (ทงนเปนเพยงการยกตวอยางรปแบบ

หนงใหงายตอการปฏบต เทานน ยงสามารถปฏบตแบบอนได แตหลกส าคญตองไดอปปนาสมาธ

ไมอยางนนจะไมเกดมรรคผลเลยแมกระทงพระสกขวปสสโกกตาม

สมถยานก

เจรญสมถกรรมฐาน โดยใชอานาปานสตกรรมฐานเปนกรรมฐานกองหลก ในทานทมความช านาญเพมขนอาจมกรรมฐานอนรวมดวย เชน อสภ และกายคตานสตกรรมฐาน โดยเจรญสมาธถงระดบอปปนาสมาธในกอง อานาปานสตกรรมฐาน และถอยก าลงมาทระดบอปจารสมาธเพอพจารณาสภาวธรรม ซงเปนแบบทนยมปฏบตใน สายพระอาจารยมน ภรทตโต และน าไปสการตดกเลสได ส าหรบผทตองการอภญญา อาจใชวธการพจารณากสณในกาย (ตองเชยวชาญอานาปานสตกรรมฐานแลว)โดยท าใหถงระดบสงสดแหงอปปนาสมาธของกายคตานสตกรรมฐาน และเปลยนอารมณเปนกสณแทน เชน กระดก เสมอน โอทากสณ (เปน 1 ใน 3 กองทท าใหเกดทพจกษโดยตรง อก 2 กอง คอ กสณไฟ แลกสณแสงสวาง เหมาะส าหรบ ผปรารถนาพระเตวชโช) ใหเพงกระดกในกาย เปนตน อยางนกจะส าเรจกรรมฐานในกองกสณอยางไมยาก และหากมความตองการจะส าเรจกรรมฐานอนอกจนครบ 40 กองกไมยากแลว เพราะอารมณกสณไดถงระดบ จตตถฌาน เมอท ากองอนทอารมณระดบเดยวกนหรอ ต ากวาจงไมใชเรองยาก

135

ปกณกธรรม จากการศกษาพบวา สามารถจดปกณกธรรม หรอธรรมเลก ๆ นอย ๆ ระคนกนออกเปนหมวด ได 4 ประการ ไดแก 1) การเปลยนอรยาบถ 2) ความแตกตางระหวางจตตกภวงคกบจตเปนฌาน 3) ความแตกตางระหวางเจวมตตกบปญญาวมต และ4) การสมาทานธดงควตร มรายละเอยด ดงน การเปลยนอรยาบถ จากการศกษา พบวา การเปลยนอรยาบถมความส าคญ ดงน การเปลยนอรยาบถมความส าคญในการภาวนา เชนกน เพราะผปฏบตจะไมสามารถท าสมาธโดยทาใดทาหนงไดตลอดไปจงจ าเปนตองไปอยในอรยาบถอนบาง เพอเปนการผอนคลายในการปฏบตภาวนา โดยมรายละเอยด ดงน พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา เคยปฏบตกรรมฐานแลวปรากฏวามปญหาเกยวกบเรองสขภาพ บางวนท าไดด แตบางวนท าไมได แกปญหาสขภาพโดยการเปลยนอรยาบถจากการนงเปนการเดนจงกรม การเดนจงกรมท าใหเดนไดนานมากขน โดยวางอารมณอานาปานสตกรรมฐานท าไดอยางดกวานง ประมาณ 2 ชวโมง ไมปวดเมอย พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การเปลยนอรยาบถ หมายถงวา คนทจะฝกภาวนาจะอยในอรยาบถเดยวไปตลอดไมได เชน บางทนงสมาธนานจะเมอย จงเปลยนอรยาบถไปเดนจงกรม เมอเดนกรมเมอมานงสมาธสลบกน เพอทจะท าสต ท าสมาธตอเทานน พระครโอภาสวฒกร (โสภณ โอภาโส) (สมภาษณ, 11 ตลาคม 2560) อธบายวา คนตองเปลยนอรยาบถ แตตองมสต สตดกเกดมาจากสมาธ สวนสมาธดกเกดมาจากสต สตดกเกดมาจากตวรทเกดขนใหม (สรปพระไตรปฎก 84,000 พระธรรมขนธเหลอทกายกบใจ) การฝกใหมสต คอ การยน การเดน เปนตน ผปฏบตทงหลายจงตองส ารวมในตนเอง พระราชวรคณ (สมศกด ปณฑโต) (สมภาษณ, 24 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การเปลยนอรยาบถมความส าคญ คอ เปนการเปลยนเพอทรงตวอย คนเราจะอยในอรยาบถเดยวนนไมได โดยอรยาบถ ม 4 อยาง คอ ยน เดน นง นอน เปนอรยาบถส าคญในชวตของแตละคน แตวาอรยาบถละเอยดมถง 8 อยาง คอ ยน เดน นง นอน กน ตน พด คด เปนอรยาบถทางกายดวย ทางใจดวย ในอรยาบถใหญทนกปฏบตน ามาปฏบต คอ การนงภาวนาเมอนงภาวนานานไปจงเปลยนเปนยนบาง (ยนพจารณากรรมฐาน) และเดนจงกรม เดนภาวนา นงกเหมอนกน สวนนอนใหนอนแบบ มสตสมปชญญะเมอตนขนใหภาวนาตอไมใชนอนหลบใหล (นอนแตกายแตจตใจนนรอย)

136

พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “เปนผปฏบตใหมตองเปลยนอรยาบถ ถาคนภาวนาเปนแลวจะสามารถแยกกายกบจตออกจากกนไดถาจตสงบ ท าได ถาจตไมสงบตองเปลยนอรยาบถ เหมอนกบนกวงใหวงทเดยวไมไหว เพราะไมเคยวง ตองคอย ๆ ฝกไปเรอย ๆ ตองพก ตอไปจงไมตองพกแลว” พระครสมห (สชน ปรปณโณ) (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2560) อธบายวา คนทเขาเปลยนอรยาบถ หมายถงวา นงสมาธภาวนาแลวปวดเมอยมากกคอนงอยางนนตอไปจตอยกบเวทนาตลอด ไมมโอกาสเกดสมาธ เพราะเวทนาแรง และคนทท าอยางนนยงไมรวธแกกจะกลายเปนทกขมากกวาสข ถาเราเปนส าหรบคนทมปญญากดเวทนาไปเลย ใชปญญาดเวทนาเขาไป การนงมาก ๆ กใหเดน ส าหรบผปฏบตใหมใหเปลยนอรยาบถ เดนใหมสตกบการเดน พอเราเหนเวทนาเปนอนจจง ทกขง อนตตากเปนปญญาขน ซงพระอาจารยจนทรเรยน คณวโร ใหนงสมาธไมต ากวา 6 ชวโมง ส าหรบการนอนใหนอนดวยทาสหไสยาสน (นอนตะแคงขวา) ทานนอนเพอไมใหสบาย พอรสกตวลกขนมาท าความเพยรเลย กลาวโดยสรป อรยาบถส าคญคอ การอยในอรยาบถ 4 หมายถง การยน เดน นง และนอน โดยพระกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต จะเนนการปฏบตใหอยในอรยาบถ 3 คอ ยน เดน นงเปนหลก การเปลยนอรยาบถมความส าคญ คอ สามารถแกปญหาสขภาพได ท าใหเกดสมาธไดงายขน และเปนการผอนคลายจากการปฏบตในทาใดทาหนงอยางยาวนานเปนทาอนบาง เพราะคนเราไมสามารถอยในทาใดทาหนงไดตลอดไป โดยในการปฏบตนน เนนอรยาบถนงมากซงจะตองสกบเวทนาหรอความเจบปวด เชน อาการเหนบชา ท าใหหลายรายเลกปฏบต เพราะทนไมไหว ในผทปฏบตช านาญแลวอาจใชปญญาพจารณาเวทนาได ซงเปนสตปฏฐาน 4 คอ การพจารณาเวทนา แตส าหรบผปฏบตใหมตองเปลยนอรยาบถเพราะไมเปนสมาธแลว สวนผทจะสกบเวทนานน พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา “การตอสกบเวทนาใหใชวธการตงสจจะ เชน ถานงไมไดจะไมยอมกนขาว 4 วน เปนตน” ส าหรบ การนอนใหนอนอยางมสต เชน การนอนดวยทาสหไสยยาสน หรอการนอนตะแคงขวานนเอง ทงน การนอนดวยทานมปรากฏโดยทวไป เชน พระพทธรปประจ าวนองคาร อนเปนปางการดบขนธปรนพพานของพระสมมาสมพทธเจา เปนตน ส าหรบผปฏบตกรรมฐานนน เนนทานงกจรงอยแตไมควรละเลยการเจรญสตในอรยาบถอน ๆ

137

ความแตกตางระหวางจตตกภวงคกบจตเปนฌาน จากการศกษา พบวา จตตกภวงคกบจตเปนฌานมความแตกตางกน ดงน พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา จตตกภวงค เมอจตละเอยดเราตามความละเอยดของจต (บางทถอนออกมาแลวกท าไปอก) โดยเมอจตนงแนว อยกบสงใดกจะวบเหมอนตกมาจากทสง ถาสตดประครองไวไมใหตนเตน ถดถอยนงกจะร ความลอยขนมา ปญญาจะเกดขน เกดขนโดยธรรมชาตเองไมตองคดจะปรากฏสงใดทจตยงอยากร แฉลบไปนดเดยวจะปรากฏขนมาทนท ความสงสยในสงตาง ๆ จะหายไปความหลงลมจะไมม เพราะไมไดใชสญญาจ าใชปญญาทเกดจากการปฏบต พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายวา จตตกภวงคกบจตเปนฌานตางกน คอ จตตกภวงค คอ ไมมสต สตขาด สวนจตเปนฌานมสตอยในนน จตสงบกร มความสขกร มอเบกขากร รทกขณะ พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา จตทตกหรอขาดไปแลวคอจตตกภวงค สวนจตทเปนฌาน คอ เพงอยเปนอารมณเดยว พระอาจารยบญสง โชตปญโญ (สมภาษณ, 3 กนยายน 2560) ใหทศนะวา ความแตกตางระหวางจตตกภวงค กบจตเปนฌาน ดงน จตตภวงคคอจตทขาดสต เมอสบกวาปกอนมเดกนอยจตตกภวงคนงแขงทอ ออกจากสมาธไมได เขยากออกไมได สวนจตเปนฌานเปนสมมาสมาธ ครบาอาจารยทานหามเรองจตตกภวงค เหมอนคนนอนหลบ แตจตภวงคมอานสงคอยครบาอาจารยเลาใหฟงวา จตตกภวงคถาเปนเณรเปนพระ จดธปเปนก าเอาไปจตวของคนนงทตกภวงคไมพอง ลกษณะเหมอนจตหลบในไมมประโยชนอะไร แตถาจตเปนสมาธ เชน ปฐมฌานเมออกมาแลวจตจะมก าลงวงชา มสตปญญาเฉยบแหลม พระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา จตตกภวงค คอ ดบวบลงไปเฉย ๆ ไมมสต พระอาจารยทวา อาภากโร (สมภาษณ, 13 กนยายน 2560) สรปวา “จตกภวงค คอจตไมท างาน…จตเปนฌาน ฌานคอสดยอดของภวงค แปลวาเปนอปปนาสมาธ” กลาวโดยสรป ภวงคจะม 2 ลกษณะ ภวงคตามความหมายอยางแรก คอ ไมใชสมาธ กลาวโดยยอคอเปนชองวางระหวางวถจตกบสมาธ อยางทสอง คอ ดบวบลงไปเฉย ๆ ไมมสต ซงมกอยในความหมายน สวนจตเปนฌาน คอ เปนอปปนาสมาธและสมมาสมาธ เปนตนวา จตสงบ เปนเอกคตารมณ เปนตน (โดยอาจพฒนาจากเมอตกภวงคแลวจตมสตดแลวเขาสสมาธ) ส าหรบ การออกจากสมาธ เชน ปฐมฌานจตจะมก าลง ในสวนนเมอถอยมาทระดบอปจารสมาธ โดยปกตจตจะถอยเองขนตอนน คอ ใหพจารณาวปสสนากรรมฐาน อาท การมางกาย จะเหนไดวา

138

ตามความมงหมายเอาก าลงคอสมาธในการพจารณาปญญานน เนนการพจารณาปญญาทออกจากสมาธระดบฌาน ความแตกตางระหวางเจโตวมตตกบปญญาวมต จากการศกษาพบวา ความแตกตางระหวางเจโตวมตตกบปญญาวมตต ม ดงน พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา เจโตวมตต หมายถงวา หย งรจตผอน ถารไดตองเกดปญญา ถาปญญาไมมเจโตจะไมคอยปรากฏ สวนปญญา คอ ก าหนดใจ จะวาแตกตางกนกไมได จะวาอนเดยวกนกไมไดท าหนาทคนละอยางกน พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายความแตกตางระหวาง พระเจโตวมตต กบ พระปญญาวมตต คอ พระเจโตวมตตจะเรมปฏบตสมาธกอนเพอใหจตสงบ ไดรปฌาน อรปฌานกแลวแต เมอจตสงบแลวจงเจรญวปสสนากรรมฐาน สวนปญญาวมตตพจารณาไปกอน พจารณาเพอใหจตสงบ อยางไรกตาม เจโตวมตตกบปญญาวมตตตองใชทง 2 อยาง แลวแตคนชอบพจารณากอนแลวจตสงบ บางคนท าสมาธกอนคอยพจารณา แตสดทายแลวตองมปญญาในการปลอยวาง พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม) (สมภาษณ, 1 กนยายน 2560) อธบาย ทจรงสมถวปสสนาจะคกนไป จะไมทงกน จะมากนอยตองมสมถเปนพน บางคนท าสมถเปนพนใหใจสงบกอนแลวจงพจารณา ยกขนสวปสสนากรรมฐาน (สายพระอาจารยมน ภรทตโตเนนวธน คอ สมถยานก) บางคนเจรญวปสสนาพจารณารปพจารณานามไปเลย ในทสดวปสสนากเขามาหา ความสงบอก (เขาใจแลว แกปญหาไดหมด เปนวปสสนายานก) สงบกบวปสสนาไปดวยกน เหมอนนกรบ คอ รบกบตวเอง โดยสมถคอหลบ สวนวปสสนาคอยง พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ) (สมภาษณ, 5 ธนวาคม 2560) สรปวา ในเรองของ เจโตวมตนนเราเรมเขาอปปนาสมาธตงแตปฐมฌานขนไป ผลของสมาธจะท าใหบรรลเปนขน ๆ ไป อยางเชนวา เขาถงระดบปฐมฌานสามารถบรรลในระดบของพระโสดาบน หรอสกทาคามได แตถาหากตองการสงกวานนตองเขาถงจตตถฌาน สวนเรองของอรปฌานนน (เจโตวมตต) เปนการใชก าลงของจตตถฌานเปนพนฐาน แลวไปจบกสณกองใดกองหนงทไมใช อากาสกสณขนมา เมอถงเวลาท าจนระดบปฏภาคนมตอธษฐานใชผลไดแลว กตงภาพกสณ ขนมาแลวพจารณาเปนอรป ส าหรบพระสกขวปสสโกจะมาเลนเรองกสณยอมไมใชวสย ทานจะอยกบลมหายใจเขาออกพจารณาในสวนของวปสสนาญาณเทานน ขอแตกตางทเหนชด เชน วธการแยกกายแยกจตนน พระอาจารยตน ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) สรปวา วธการแยกกายแยกจตระหวางฝายเจโตวมตต (สมาธน า) กบฝายปญญาวมตต (ปญญาน า) วามวธปฏบตตางกน ดงน โดยฝายสมาธ ท าจตใหสงบ เมอจตสงบ

139

กวางกาย สวนฝายปญญาแยกดวยปญญา เมอจตสงบแลวพจารณารางกาย จะพจารณาอาการ 32 กได อสภกรรมฐานใหเหนความเสอม ธาตกรรมฐาน โดยแยกธาตดน ธาตอะไรกแลวแต เปนตน ใหเหนวารางกายไมเทยง ไมใชตวตน เมอจตสงบเปนสมาธคอยยกกายมาพจารณา โดยใหเหนเปนปฏกล ความไมเทยง จะปลอยวางความยดมนถอมน เมอพจารณากายในกายเหนชดจะปลอยวางไปเรอย อยางไรกตาม พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา “ทสดของพรหมจรรยเราตถาคตกลาววา คอ เจโตวมตและปญญาวมต…เมอไมมสมมตแลวถงเปนวมตต” กลาวโดยสรป ทสดแหงพรหมจรรย ยอมตองบรบรณดวย สมาธและปญญา จงเปนวมตตพระอรหนตยอมบรบรณทงสมาธ (ตามความมงหมาย หมายถง อปปนาสมาธ) และปญญา โดยเฉพาะในสวนของปฏสมภทาญาณนนมในทกระดบ ดงจะเหนไดจาก “อนธรรมดาวา การเรยนพระพทธพจนแมมากมาย แลวบรรลปฏสมภทายอมไมมแก ปถชน แตพระอรยสาวกทจะไดชอวาไมบรรลปฏสมภทานนยอมไมมเลย” (พระสตตนตปฏก ขนทกนกาย ปฏสมภทามรรค, 2527, หนา 20) การสมาทานธดงควตร จากการศกษา พบวา การสมาทานธดงควตรมสวนชวยในการเจรญกรรมฐาน ดงน พระอาจารยบญสง ฐตสาโร (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การสมาทานธดงควตรชวยสกดความมกมาก เปนผมกนอยสนโดษ งายตอการอยและงายตอการกน งายตอ การพกอาศย หมายถงเราไมเลอกจจ เชน ตองอยกฏอยอะไรโคนไมกสามารถอยได การสมาทานธดงควตรตองมสจจะทใชงาย อาท ฉนครงเดยวเปนวตร (สมยกอนพระอาจารยบญสง ฐตสาโร สมาทานเกอบทกขอ) พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร) (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การสมาทานธดงควตรมสวนชวยในการเจรญกรรมฐาน ท าใหมกนอยสนโดษ พระอาจารยมนส มนตชาโต (สมภาษณ, 20 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา การสมาทานธดงควตรสงผลใหจตตดนวรณไดงายขน พระอาจารยอครเดช ถรจตโต (สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การสมาทานธดงควตรมสวนชวยในการเจรญกรรมฐานทงสมถกรรมฐาน และวปสสนากรรมฐาน เพราะธดงควตรเปนเครองขดเกลากเลส พระภกษโดยมากบรรลธรรมจากการปฏบตธดงควตร เชน ตงแตสมยพระพทธเจา พระมหากสปะเปนผเลศทางธดงควตร สวนองคอนไมใชไมถอ อาท อยปาเปนวตร อยโคนไมเปนวตร ปาชาเปนวตร ทโลงแจงเปนวตร ธดงควตรม 13 ขอเปนเครองขดเกลา พระปฏบตกรรมฐานจะอยปาอยเขา อยถ า ถาพระรปใดปฏบตธดงควตรเปนเครองขดเกลากเลส จะท าใหจตสงบเปนสมาธ ท าใหมปญญาทจะพจารณาปลอยวางความยดมนถอมนในสงทงหลายทงปวง

140

พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) อธบายวา การสมาทานธดงควตรเพอช าระ ราคะโทสะ โมหะ ใหเบาบางใหท าเรอย ๆ อยาถอย โดยธดงค ขางนอกคอสะพายบาตรสะพายกลด จะถออยางใดขนอยกบจรตของเรา สวนธดงคขางใน คอ เดนขางใน ตงแตเกศาจนถงฝาเทา ธดงคขางในดกวาจะเหนหมด พระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร) (สมภาษณ, 23 กรกฎาคม 2560) ใหทศนะวา ธดงควตรมสวนในการเจรญกรรมฐาน อาท แสวงหาทอนสงบ ปลกวเวกออกไปปฏบตผเดยว เพราะถาอยกบคณะกตองพดตองคยกน พระมหาสามเรอน ปญเญสโก (สมภาษณ, 27 กนยายน 2560) ใหทศนะวา การสมาทานธดงควตรมสวนชวยในการภาวนา เชน การฉนมอเดยว การอยในปาชา (ครบาอาจารยบางทานกลวผ เมอภาวนาปรากฏจตสงบ) พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร) (สมภาษณ, 30 กนยายน 2560) อธบายวา “ไปปาไปดงถากลวผกลวสางทไหนเขาวามคนตายทาน (พระอาจารยมน ภรทตโต) บอกให… จะภะกะสะแคนน หวใจกรณ” พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตตธมโม) (สมภาษณ, 21 ตลาคม 2560) อธบายวา ในการภาวนาถาทไหนกลวจตจะรวมเรวหมด เพราะวาใจไมออกไปไหนอยกบตวอยางเดยว เชน กลวผ กลวโนน กลวน เพราะฉะนนปาเปนสงส าคญส าหรบนกภาวนา ดงนน สรปไดวา หากมผอยากปฏบตเพอหลดพนควรอาศยธดงควตรเปนสวนชวยในการช าระกเลสออกจากใจอยางหยาบ โดยเฉพาะการภาวนาในปาท าใหจตมนสยรกสนโดษไมของแวะดวยหมคณะ บางทานมอาการกลวผ เปนตน ปรากฏวาภาวนาแลวมอาการจตรวม อยางไรกตามธดงควตรนน ม 13 ขอ แตไมตองถอมากถอมายหมดทกขอกได สมควรถอขอทเปนจรตของเรา

141

บทท 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

จากวตถประสงค คอ 1) เพอศกษาสภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต และ 2) เพอศกษาวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา กรณศกษา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ดงน

สรปผล ผลการวจยสรปได ดงน 1. สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ทพบจากปรากฏการณทศกษาประกอบไปดวย 3 ประการ มรายละเอยด ดงน สวนแรก คอ การเจรญกรรมฐานไมถกจรต ซงเปนผลสบเนองจากการปฏบตกรรมฐาน ไมเหมาะกบจรตของตนท าใหเกดความลาชา หรอไมประสบกบความส าเรจในการปฏบตกรรมฐาน ซงตองพจารณาจาก จรต 6 ดวยการพจารณาของตนเองจากการคาดเดาอกศลทเกดขนเปนครงคราว สวนทสอง คอ การเจรญกรรมฐานไมถกวธ ซงพบสภาพปญหาดงกลาวจากการลงพนทในการศกษาปรากฏการณทเกดขนในภาคสนาม พบวา การปฏบตผดวธน พบในผปฏบตกรรมฐานแบบวปสสนายานก กลาวคอ ปฏบตกรรมฐานดวยวธวปสสนากรรมฐานเลย (ขาดการปฏบตสมาธ) ไมปฏบตสมถกรรมฐานใหจตเกดความสงบจากนวรณกอน สวนทสาม คอ หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน พบวา สมาธเสอม และวปสสนปกเลส สงผลใหการปฏบตกรรมฐานประสบกบสภาพปญหา โดยสมาธเสอม สงผลใหความรทเคยไดจากการปฏบตสญหายไป สวนวปสสนปกเลส สงผลใหผปฏบตตดนมตนน โดยเฉพาะแสง ส ทเกดขนจากการปฏบตเมออยในระดบอปจารสมาธ และไมปลอยวางจนอาจท าใหเปนบาได 2. วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา ของกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต พบวา มวธการปฏบตตามมรรคมองค 8 เนนการปฏบตแบบสมถยานก กลาวคอ ใชกรรมฐานทส าคญ ไดแก อานาปานสตกรรมฐานเปนกองหลก ปฏบตจนถงระดบฌาน จากนนจงคอยเจรญวปสสนากรรมฐาน โดยขอคนพบส าคญ อาท วธเจรญกสณในกาย ซงผฝกตองมความช านาญใน อานาปานสตกรรมฐานมากอน วธการนสงผลใหสามารถดดแปลง อานาปานสตกรรมฐาน สกรรมฐานกองอน ๆ ไดรวดเรว

142

อภปรายผล จากการศกษาสามารถอภปรายผลตามวตถประสงคการวจยได 2 ประเดน ดงน 1. สภาพปญหาในการแสวงหาความรภายใตการภาวนา สภาพปญหา ประกอบไปดวย 3 สวน ไดแก 1) การเจรญกรรมฐานไมถกจรต 2) การเจรญกรรมฐานไมถกวธ 3) หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน ซงมรายละเอยด ดงน 1) การเจรญกรรมฐานไมถกจรต เปนผลสบเนองมาจากผปฏบตเจรญกรรมฐานทไมเหมาะกบจรตของตน ท าใหไดรบผลชาในการปฏบตหรอไมประสบกบความส าเรจในการปฏบต ซงจากการศกษา พบวา ในอกศลมล 3 ซงเปนรากเหงาของอกศลธรรมทงปวง จะมอย 3 ประการไดแก โลภะ โทสะ โมหะ ในสวนของราคะนนจดอยในสวนหนงของโลภะ เพราะมลกษณะอาการเอาของภายนอกไปสตน ส าหรบวธการขจดกเลสใหญ ๆ 3 ตวน คอ โลภ ใหใชวธเจรญจาคานสตกรรมฐาน หรอการใหทาน สวนราคะใหใชวธการพจารณากาย โดยเฉพาะอยางยงอสภกรรมฐาน สวนกายคตานสตกรรมฐานกนบเนองในกรรมฐานทปราบราคะโดยตรง เพราะเปนกรรมฐานทพจารณาความไมสวย ไมงามของรางกายเพอใหเกดความเบอหนาย สวนโทสะใหใชวธการเจรญพรหมวหาร 4 มเมตตาเปนตน จะท าใหความโกรธระงบไปได และจากการศกษากรณของบตรนายชางทอง ท าใหทราบวา พระพทธเจาทรงแนะใหบตรนายชางทอง เจรญกสณสแดง ซงเปนวรรณกสณดวย การเจรญวรรณกสณจงอาจเหมาะแกผมอารมณโทสจรตดวย เชนกน สอดคลองกบผลการศกษาของ อรทย ทาวสน (2531) ไดท าการศกษาวธปฏบตกรรมฐานของวดอโศการาม พบวา หากเจรญอานาปานสตแลวเสอม เพราะโทสจรต ควรเจรญพรหมวหาร 4 ใหมาก หรอการเจรญอสภซงก าจดราคะโดยตรง ส าหรบโมหะนน จากการศกษาพระไตรปฎกท าใหทราบวา ทรงแนะใหเจรญ โยนโสมนสการ หรอการพจารณาอยางแยบคาย โดยเฉพาะการเจรญมรรค ใหสมมาทฐ และสมมาสมาธเกดขน ตวโมหะนนถามองใหดแลวกคอรากเหงาของอวชชาทงปวง เปนความหลง โดยเฉพาะความหลงทไมรจกอรยสจ 4 ท าใหไมรจกทกข และวธการดบทกข ตวโมหะนนคลายยากกวากเลสตวอนจงตองมการพจารณากรรมฐานทเหมาะอยางแยบคาย วธการพจารณากรรมฐานใหเหมาะกบแตละบคคลนน อาจพจารณาไดจากการคาดเดาอกศลทเกดขนเปนครงคราว หรอเมอพระอาจารยมอบกรรมฐานใหปฏบตแลวไมเหมาะกบตนสงเกตไดวาไมสงบ ไมเกดผลในการปฏบตเลย ใหเปลยนกรรมฐานทเหมาะกบจรตของตนไปเรอย ๆ แตไมทงอานาปานสตกรรมฐาน เพราะกรรมฐานนเปนกรรมฐานกองหลก กรรมฐานตาง ๆ มความเกยวเนองกบอานาปานสตกรรมฐานทงสน

143

2) การเจรญกรรมฐานไมถกวธ เปนผลสบเนองมาจากประเดนทวา พระสกขวปสสโกสามารถเจรญวปสสนาลวนโดยไมมสมาธ ไดหรอไม ซงจากการศกษา พบวา แมจะเจรญกรรมฐานแบบพระสกขวปสสโกแตมสามารถเจรญปญญาลวนได เพราะจะปรากฏแตความฟงซาน จตไมมก าลงในการตดกเลส โดยเมอพจารณาตามขอสงเกตของ เสฐยรพงษ วรรณปก (2547, หนา 23) อธบายวา ไมมการตรสรใด หรอการบรรลใดทไมไดผานสมถ ตองมสมาธอยางนอย “ขณกสมาธ” จงเขาสวปสสนาได วปสสนาลวนไมม โดยในทางหลกวชานนพระอรหนตประเภทสกขวปสสก หรอพระอรหนตผบรรลธรรมโดยผานวปสสนา เทานน ความจรงไมเทานน เพราะวากอนจะถงวปสสนาตองผานสมถกอนอยแลว จะเหนไดวา เสฐยรพงษ วรรณปก เหนวาสมถทจะเปนบาทของวปสสนานนใชเพยงขณกสมาธ เทานน ซงขดแยงกบพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 333) ใหทศนะวา ไดสมาธระดบฌานตอเมอขณะแหงมรรค จะเหนไดวา สมาธตามความมงหมายในการปฏบตหาหมายเอาขณกสมาธไม แตหมายถงอปจารสมาธ(อปจารสมาธแมยงไมใชสมมาสมาธ แตถอเปนบาทของอปปนาสมาธ) กบอปปนาสมาธตางหาก โดยเฉพาะอปปนาสมาธซงเปนสมาธระดบฌาน มความส าคญตอการเจรญวปสสนากรรมฐานเปนอนมาก เพราะหากเจรญวปสสนาลวน โดยไมท าสมาธใหมการพฒนาขนระดบอปปนาสมาธสงทเจรญวปสสนามแตความฟงซาน และเปนปจจยไมใหไดมรรคผลอกดวย ผปฏบตใหมจงควรเจรญสมาธในเบองตนกอนคอยเจรญวปสสนาในภายหลง พจารณาไดจากขอสงเกตในพระอภธรรมปฏก วภงคปกรณ (อภธรรมภาชนย) (2539, หนา 373-374) ทอธบายวา “สมมาทฐ หมายถง เจรญฌานทเปนโลกตระเปนเหตใหออกจาก วฏฏทกข ละทฏฐ สงดจากกาม บรรลปฐมฌาน ทเปนทกขาปฏปทาทนทาภญญา ชอวา สมมาทฐ ฯลฯ สมมาสมาธกเกดขน สมมาทฐเปนปญญารชด ความไมหลงงมงาย เลอกเฟนธรรมอนเปนองคมรรค” สอดคลองกบผลการศกษาของ พระวงศแกว วราโภ (เกษร) (2556) ศกษา เรอง การศกษาเปรยบเทยบการปฏบตกรรมฐานของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) กบ พระธรรมวสทธมงคล (บว ญาณสมปนโน) ผลการศกษาพบวา กรรมฐานของทง 2 ทานลวนปฏบตตามแบบกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต โดย เนนการเจรญอาปานสตกรรมฐานเปนหลก ส าหรบวธปฏบตกรรมฐานมความคลายคลงกน นอกจากนผลการศกษาบงชวา กรรมฐานทง 2 ฝายนมกปฏบตในอรยาบถ 3 คอ ยน เดน นง เวนนอน และสวนใหญนยมปฏบตแบบสมถยานก (เจรญสมาธกอน คอยเจรญวปสสนากรรมฐานในภายหลง) วธการปฏบตโดยยดสมาธเปนฐานของการภาวนาน ยงสอดคลองกบผลของการศกษา ของ พระพรศกด ฐานวโร (วจตรธรรมรส) (2558) ศกษาเรอง ศกษาวเคราะหปฏบตกรรมฐานของ

144

สมเดจพระอรยวงษญาณ สมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวโร) ตามแนวทางพระพทธศาสนาเถรวาท ซงเปนผลสบเนองจากการปฏรปกรรมฐานในสมยรชกาลท 2 พบวา วธปฏบตกรรมฐานตามคมภรของพระพทธศาสนาเถรวาทนน มวธการปฏบตแบบล าดบ คอ ศล สมาธและปญญา เนนการส ารวมในศลและอนทรย รจกประมาณในการบรโภคอาหาร เปนตน จากนนจงเพยรฝกจต ดวยการเดนจงกรมและการท าสมาธ โดยวธการปฏบต คอ หลงจากขนพระกรรมฐาน และขอขมาพระรตนตรยแลวจงนงกรรมฐาน ก าหนดจตไวทใตสะดอประมาณ 2 นว ภาวนา “พทโธ” ประมาณ 15-20 นาท โดยนงจนปตทง 5 เกดขนแลวจงเจรญอานาปานสต ก าหนดลมหายใจ 9 จด จากนนเจรญสมถกรรมฐานกองอน ๆ คอ กายคตาสต กสณ 10 อสภ 10 เปนตน จนครบ 40 กอง จงเจรญวปสสนากรรมฐานตอ บรรลเปนพระเจโตวมตต โดยจะมอาจารยคอยสอบอารมณเสมอ สรปไดวา การเจรญกรรมฐานทดส าหรบผปฏบตใหมตองเรมจากสมถกรรมฐานกอนเสมอ จงคอยเจรญวปสสนาในภายหลง ส าหรบความแตกตางระหวาง กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต กบกรรมฐานมชฌมาแบบล าดบตามแบบอยางของสมเดจพระอรยวงษญาณ สมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวโร) นนจดทแตกตางกน คอ กรรมฐานมชฌมาแบบล าดบม การฝกอยางเปนขนตอน และตองฝกสมถกรรมฐานครบถวน 40 ประเภทแลวจงเจรญวปสสนากรรมฐานในภายหลงเปนพระอรหนตประเภทฉฬภญโญ และปฏสมภทาญาณอนเปนพระอรหนต ผทรงคณวเศษขนสงสด สวนกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ยดอานาปานสตกรรมฐานเปนกองหลก หากไมปฏบตสมถกรรมฐานกองอน ๆ รวมดวย เดนวปสสนากรรมฐานโดยตรง จะส าเรจเปนพระสกขวปสสโกเปนสวนใหญ คอ เปนพระอรหนตเหมอนกนแตไมสามารถแสดงคณวเศษเหมอนอยางพระอรหนตทเปนพระฉฬภญโญ และปฏสมภทาญาณได อาท ไมมจตปาตญาณ ท าใหไมสามารถทราบถงทเกดของสตวตาง ๆ ได เปนตน ดงนนความแตกตาง ในดานโลกยอภยญาอาจมบาง แตดานวมตตไมตางกน การเจรญกรรมฐานตองท าใหครบทง 3 ประการ คอ ศล สมาธ และปญญา สอดคลองกบทศนะของ ประภาศร สหอ าไพ (2526) ศกษา เรอง การใชภาษาในธรรมกถาของพระกรรมฐาน สายพระอาจารยมน ภรทตโต พบวา ประเดนส าคญของ ธรรมกถา คอ การหมนพจารณาธรรมเพอใหจตรวมลงในแหงเดยวกน ซงอาจเรยกวา ฐตภตงกได เปนลกษณะจตดงเดมของสงสารวฏ อบรมใหรเทาทนความเปนจรง โดยเฉพาะการอบรมใน ไตรสกขา คอ ศล สมาธและปญญา โดยใชค าบรกรรม “พทโธ” ในการเจรญอานาปานสตเพอน าไปสการหลดพนดวยวปสสนาภาวนา ศล สมาธ และปญญาจงควรปฏบตใหครบทง 3 ประการ โดยเฉพาะฌานซงเปนเปาหมายของสมาธนน เปนบาทส าหรบการเจรญปญญา ไมวาจะไดฌานมากอนแลวคอยเจรญปญญา หรอการเจรญปญญาลวนแลวฌานเกดขนรวมดวยตอเมอขณะแหงมรรคกตาม เปนการยนยนวากอนจะได

145

ญาณตองไดฌานมากอน ดงนน การเจรญปญญาลวนโดยไมมสมาธ ปรากฏแตความฟงซาน โดยสมาธทเปนสมาธจรง ๆ นน คอ ฌาน หรออปปนาสมาธ ส าหรบผปฏบตตามแนวทางของ พระสกขวปสสโก หากเรมพจารณาโดยใชปญญาแลวจตสงบกควรอย แตตองพฒนาระดบสมาธของตนเองขนยง ๆ ไปดวย จนเมอเปนอปปนาสมาธแลว จงมก าลงในการตดกเลสได ซงมขอสงเกตส าหรบพระวปสสนายานกวา วปสสนาก ากบสมถคกนไปตลอด กลาวโดยสรป พระสกขวปสสโก กเหมอนกบพระเจโตวมตต ซงตองปฏบตศล สมาธและปญญาใหครบ 3 อยาง โดยเฉพาะในสวนของสมาธตองไดระดบอปปนาสมาธ จงเปนปจจยทท าใหไดมรรคผลและมก าลงในการตดกเลส ตางกนแตเพยงวาพระสกขวปสสโกทานพจารณาดวยปญญาแลวจตสงบ จากนนปญญากเรมเขาหาความสงบเชนกน สวนพระเจโตวมตตเนนท าสมาธ ถงระดบฌานกอนคอยเจรญปญญา แตผลลพธของทง 2 ประเภท คอ วมตตไมตางกน 3) หลกธรรมทไมเออหนนการเจรญกรรมฐาน พบวา ประกอบไปดวย 2 สวน สวนแรก คอ อาการสมาธเสอม สวนทสองไดแก วปสสนปกเลส เนนอาการตดนมต ซงจากการศกษาพบวา อาการสมาธเสอมเปนผลจากการปฏบตไมตอเนองมความยอหยอนในการปฏบต ท าใหสงทมอย เชน ญาณ หรอฌานเสอมไปชวขณะหนง ซงมวธแกคอ ใหปฏบตโดยเรงความเพยรบอย ๆ สงทเคยปฏบตมาจะกลบมาได หรออาจไดรบผลลพธทดขนกวาเดมกได สวนวปสสนปกเลสนน ตางจากสมาธเสอมตรงท สมาธเสอมนนจตไมเปนสมาธ องคความรทเคยมหายไป แตวปสสนปกเลสเกดจากการเขาสมาธ และไปหลงในองคความร ทเกดขน เชน โอภาส (แสงสวาง) หรอนมตตาง ๆ ทเกดขน และมความปกใจเชออยางรนแรง สงเหลานท าใหในบางรายผปฏบตอาจมอาการคลายเปนคนบา เพราะหลงในนมตนน มวธแก คอ อยาไปสนใจนมตนนเปนวธการอยางงาย สวนการปฏบตระยะยาว ไดแก อยาสงจตออกนอก คอ อยาสงจตไปดไปรเรองราวขางนอก เชน ตามแสงสวางทเกดขนแลวไปยงขางนอกท าใหเกดความรตาง ๆขนมาซงไมเปนประโยชนในการปฏบต บางรายกเปนทกข เพราะอยากเหนอก ส าหรบความหมายทแทจรงของการอยาสงจตออกนอกนน ถาจะสงจตออกนอกกสงได แตเมอรแลว จตไมกระเพอมไปตามนน กลาวโดยยอ คอ วางอเบกขา ไมเอาไปปรงแตงอกเพราะจะท าใหเกดสภาพปญหาตาง ๆ ได อาท ความเครยด สอดคลองกบผลการศกษาของ Denninger et al. (2016, pp. 6-8) ศกษาเรอง Now and Zen: How mindfulness can change your brain and improve your health อธบายวา ในการภาวนาควรใชวธการเจรญสตอยางนอยวนละ 10-15 นาท ตอวน โดยอาจมวธปฏบต เชน เมอเรมวนใหม ใหท าโยคะแบบงาย ๆ จากนนชวงเวลาตอไป คอ ในชวงกลางวนพกทานอาหารวางพรอมกบส ารวจลมหายใจ เมอถงชวงเยนใหท าการพกผอนและท าสมาธ จากนนจงเรมท าการส ารวจความตงเครยด

146

ของตนเอง โดยความเครยดสงผลตอการปฏบตกรรมฐานเปนอยางมาก การหาวธการตาง ๆ ดวยการผอนคลายความเครยด และความฟงซานตาง ๆ เชน การสงเกตลมหายใจตนเอง (ใหกลบมาอยกบ พทโธ ไมฟงซาน) อนเปนการปฏบตอานาปานสตกรรมฐานยอมมสวนชวยใหแกไขสภาพปญหาบางสวนทมาจากสมาธเสอม และวปสสนปกเลสได 2. วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา จากการศกษาพบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต มวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา สามารถจ าแนก ได 3 สวน ไดแก 1) สมถกรรมฐาน 2) วปสสนากรรมฐาน และ 3) ปกณกธรรม มรายละเอยด ดงน 1) สมถกรรมฐาน จากการศกษาพบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการเจรญกรรมฐาน คอ อานาปานสตกรรมฐานเปนกรรมฐานกองหลก โดยนยมก าหนดฐานของลมไวทปลายจมก และบรเวณหนาอก อยางไรกตามขนอยกบจรตของผปฏบตตองปฏบตเอง จงทราบไดวา ตนเหมาะทจะก าหนดฐานของลมไวสวนใด เพราะอาการหายใจของแตละคนไมเหมอนกน อาท บางคนหายใจเขาสนออกยาว บางคนหายใจยาวออกสน เปนตน โดยใชค าบรกรรม คอ พทโธ ซงเปนการเจรญพทธานสตกรรมฐาน คอ ระลกถงคณของพระพทธเจาดวย ยงไปกวานนในบางทาน ทช านาญแลว กจะก าหนดมรณานสตกรรมฐานรวมดวย เพราะความตายอยปลายจมก เมอหมดลมกตายเมอนน กลายเปนวา สามารถเจรญกรรมฐานทเดยว 3 กองพรอมกนได นอกจากนพบวา กรรมฐานกองอน ๆ ทกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโตนยมเจรญดวย คอ อสภกรรมฐานกบกายคตานสตกรรมฐาน โดยในสวนของกรรมฐาน 2 กองนมความเกยวเนองกนอย บางทานอาจพจารณาอสภกรรมฐานจากซากศพกอน เมอพจารณาชดแลว จงนอมเขามาพจารณาในกายตนวาเปนซากศพเชนกนโดยใชการเทยบเคยง ส าหรบผทมสมาธกจะเปนการเจรญกายคตานสตกรรมฐาน คอ เกศา โลมา นขา ทน ตโจ เจรญไปเรอย ๆ จนรางกายเหนเขาไป คอเหนรางกายภายในของตนเองชดเจน อาท กระดก เปนตน ในบางทานทสามารเจรญสมาธถงระดบปฏภาคนมตได สามารถยอขยายไดท าใหระเอยดมากยงขน จะเหนไดวา แทจรงแลวอสภกรรมฐานกบกายคตานสตกรรมฐานมความเกยวพนกนมาก เพราะแมจะพจารณากายตนดวยกายคตานสตกรรมฐานทายทสดแลวกเปนการพจารณาอสภกรรมฐานดวยนนเอง สวนทเหมอนกน คอ กรรมฐานสองกองนลวนมก าลงถงระดบอปปนาสมาธทงค สวนตางกตางแตเพยงวา กายนอกกบกายกายใน กลาวคอ อสภกรรมฐาน เรมพจารณาจากซากศพภาพนอก ทายทสดกนอมเขามาเทยบกบตนเอง สวนกายคตานสตกรรมฐาน เปนการพจารณารางกายของตน อาท อาการ 32 ปญตจกรรมฐาน เปนตน แตทายทสด 2 อยางนกเปนการพจารณากายทงสน ใหเปนปฏกล ผลลพธจงไมตางกน

147

ขณะเดยวกนพบวา มการฝกกสณในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโตดวย ท าใหเหนไดวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ไมไดมแตพระสกขวปสสโก เทานน แตยงม พระเจโตวมตตอนดวย เชน พระเตวชโช เปนตน แตจากการศกษาพบวามผปฏบตนอยมาก จะพบแตระดบพระอาจารยมน ภรทตโต และเพยงในบางรป เทานน เนองจากการเจรญกสณสวนใหญตองเคยมของเกาจากอดตชาต และหากฝกไมถกวธกมอนตรายตอผปฏบต เชน การมองไฟ ถามองไมถกตองกเสยงกบการตาบอดได นอกจากน สวนใหญปฏบตอานาปานสตกรรมฐานเปนหลกอยแลว เมอไดอปปนาสมาธ กพจารณาวปสสนาญาณทนท หลายทานมงปฏบตเพอดบกเลสไปเลย จงไมไดท าสมาธในสวนกองกสณเพมเตม ส าหรบกสณ เทาทปรากฏจากการศกษา พบวา กสณแสงสวาง ผทปฏบตน ไดแก พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต ใชวธการเพงพระจนทรในคนวนเพญ เปนตน การปฏบตแบบนเปนการปฏบตโดยการมองกสณจากภายนอก อาจเรยกวากสณภายนอกกได ปฏบตกนแพรหลายอยแลว แตพระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต ดดแปลงจากการทจะตองไปเพงแสงสวาง ซงตองหาอปกรณท าไดยาก ในบางครงเพงไฟ หรอเตโชกสณกอาจท าใหตาบอดได เปนเพงพระจนทรดกวา เพราะท าใหแสงไมเปนอนตรายตอนยนตานก สวนวธปฏบตกสณในกายนน ผปฏบตเชนน อาท พระอาจารยมน ภรทตโต คอ แทนทจะเพงวสดภายนอก กเพงมาในกายนแทน จากการศกษา พบวา มวธการปฏบต คอ ใหเจรญกรรมฐานในสวนของกายคตานสตกรรมฐาน จนไดระดบปฏภาคนมต และอปปนาสมาธอนสงสด คอ ปฐมฌาน และเมอจะท าเปนกสณกไมยากแลวเพยงแตวาเปลยนอารมณมาเปนกสณแทน โดยเพงภายในรางกาย อาท กระดก เปนโอทาตกสณ อยางนเปนตน วธการเพงกสณในกายประหยดเวลา คอ ไมตองเสยเวลาไปคนหาหรอเตรยมอปกรณในการปฏบตแตอยางใดอก แตผทจะท าแบบนไดตองมความเชยวชาญในอานาปานสตกรรมฐานแลว ขอดของการเพงกสณแบบน คอ สามารถท าใหเปนพระเตวชโชไดไมยาก เพราะกสณ 3 กองทท าใหเกดทพยจกษโดยตรง ไดแก กสณไฟ กสณแสงสวาง และกสณสขาว กสณเหลานเปนบาทแหงอภญญาโดยตรง ท าใหไดรบวชชา 3 ส าหรบผทมความเพยรมากกวาน อาจฝกกสณจบครบ 10 ประเภทกได เพราะอารมณกสณนน เปนอารมณระดบจตตถฌาน คอสงสดของรปฌานแลว หากจะพฒนาไปสอรปฌานกไมยาก มวธการคอ ตงภาพกสณขนมากองหนงทไมใชอากาสกสณ จากนน จงพจารณาเปนอรป ซงตองไมลมวา แทจรงอรปฌานกคอจตตถฌานทประณตยงขน เพราะมเพยงอเบกขา เหมอนจตตถฌาน หากปฏบตจนไดสมาบต 8 แลวกจะกลายเปนพระฉฬภญโญ ทมความรยงขนไปอก คอ อภญญา 6 ท าใหไดรบความรแมแตพระเตวชโชไมม เชน แสดงฤทธได เปนตน

148

นอกจากนการฝกกสณยงเหมาะแกผมโทสะจรตโดยตรง โดยเฉพาะวรรณกสณ คอ กสณสตาง อาท สขาว สแดง สเหลอง สเขยว ใน 4 ส เฉพาะสขาวถอเปนบาทโดยตรงทท าใหเกดทพยจกษ กลาวโดยสรป กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการปฏบตแบบสมถยานก หรอทเรยกวา สมถปพพงคมวปสสนานนเอง กลาวคอ การท าสมาธถงระดบอปปาสมาธกอน คอยเจรญปญญาในภายหลง วธการนขอดคอ เมอพจารณาปญญาแลวไมยาก เพราะมฐานคอสมาธท าใหสามารถตดกเลสได ทยากคอการท าใหเปนอปปนาสมาธ ผทตองการดบกเลสจรง ๆ ตองฝกเพยรมาก โดยเฉพาะการท าสมาธกอน โดยกรรมฐานทสนบสนนใหถงระดบอปปนาสมาธ คอ อานาปานสตกรรมฐาน โดยมพทธานสตกรรมฐาน และมรณานสตกรรมฐานในฐานะบรวารแหง อานาปานสตกรรมฐานรวมดวย โดยจะเจรญกรรมฐานอน ๆ อก ทส าคญ คอ อสภกรรมฐานกบ กายคตานสตกรรมฐาน และในบางทานอาจมกสณรวมดวย สอดคลองกบผลศกษาของ พระวงศแกว วราโภ (เกษร) (2556) ไดท าการศกษา เรอง การศกษาเปรยบเทยบการปฏบตกรรมฐานของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) กบ พระธรรมวสทธมงคล (บว ญาณสมปนโน) พบวา ทง 2 ทานปฏบตตามแนวพระอาจารยมน ภรทตโต สรปไดวา ทงสองทานใชวธแบบสมถยานก อยางไรกตามบรรดากรรมฐานทงหลาย นอกจากกสณทตองระวงแลว เชน สายตาใน การเพง อสภกรรมฐานจดเปนกรรมฐานทคอนขางอารมณรนแรงกวากรรมฐานกองอน บางครงอาจมเสยงกรดรอง เปนตน ผปฏบตจงตองตงสตใหดไมวอกแวก และถาเปนไปไดควรพจารณาศพทก าลงเนาเหมน อาจคลายความก าหนดไดเรวมาก เพราะเหนสภาพเปลยนแปลงชดเจน ถาพจารณาเปนกระดก อาจยงคลายไดไมเรวนก เพราะยงขาดกลนของซากศพ และยงไมสะอดสะเอยน เทาก าลงเนาหรอหนอนก าลงขน นอกจากนบางทานปรงแตงกระดก ท าใหเกดราคะขนกม จงควรปรกษากบพระอาจารยผสอนกรรมฐานอยางใกลชดหากเจรญกรรมฐานกองน 2) วปสสนากรรมฐาน ในสวนของวปสสนากรรมฐานนนจะมอารมณในการพจารณาตางจากการท าสมถกรรมฐานทเนนเพงเปนอารมณเดยว แตวปสสนากรรมฐานเนนการใครครวญ การไตรตรอง โดยเฉพาะในการพจารณาขนธ 5 จากการศกษาพบวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต มวธการปฏบตวปสสนาญานดวยวธมางกาย ส าหรบวธมางกาย หรอการแยกกายออกเปนสวน ๆ นนแบงเปน 2 สวนส าคญไดแก สวนแรกส าหรบผทปฏบตแนวสกขวปสสโก โดยเรมพจารณาดวยขณกสมาธใชปญญาแลวจตสงบ ใหใชการเทยบเคยงโดยใชสญญา หรอความจ าเปนพนฐานกอน (จตเรมเชอมนวาจรงจนเกด ความสงบ)จากนนเมอท าสมาธกาวหนาไปเรอย ๆ คอ อปจารสมาธ และอปปนาสมาธ จตจะเรมเหนความจรงมากขน (จตสงบจากนวรณเมอใดพจารณาไดตลอดเวลา) สวนทสองส าหรบ

149

พระสกขวปสสโก เชนกน และพระเจโตวมตต คอ ใหท าสมาธถงระดบอปปนาสมาธ แลวคอยถอยก าลงลงมา ทระดบอปจารสมาธจงพจารณาภายใตไตรลกษณ สงเกตไดวาการเจรญวปสสนาญาณรายระเอยดไมมากนก เพราะตวทท าใหการปฏบตยากจรง ๆ อยทฐานของสมถกรรมฐาน หรอ ตวสมาธมากกวา เพราะถาก าลงสมาธไมพอกไมมก าลงในการตดกเลสได จะเหนไดวาพระสขวปสสโกสามารถปฏบตไดทง 2 แบบ สวนพระเจโตวมตตปฏบตแบบเฉพาะท 2 เทานน คอตองท าสมาธใหจตสงบกอนคอยเจรญวปสสนาญาณ สวนทตางกน คอ พระสกขวปสสโกไดบ าเพญวปสสนาโดยใชก าลงสมถไมเกนจตตถฌาน ส าหรบพระเจโตวมตตเปนการเรยกโดยปรยายของพระอภโตภาควมตต คอ เปนผไดอรปฌานขนใดขนหนง (พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2538, หนา 293-297)) ดงนน เมอพจารณาดงนพระเจโตวมตตคอ ไดอรปฌาน อยางนอย 1 ขนแลวเจรญวปสสนาญาณ สวนพระปญญาวมตตไดเพยงรปฌานแลวเจรญวปสสนาญาณทนท ถงตางกนในการท าสมาธ แตไมตางกนในปฏบตวปสสนาญาณ สวนในการปฏบตวปสสนากรรมฐานขนสงแลว อาจใชปฏจจสมปปบาทเปนตวปญญา เพราะจะสามารถดบอวชชาโดยการทวนกระแสกลบมาได โดยเฉพาะพระอรหนตใชปฏจจสมปปบาทเปนตวกรรมฐานเปนตวปญญา อวชชาจงขาด อวชชาในทนกคอ โมหะหรอตวหลง ซงไมรจกอรยสจ 4 นนเอง จะเหนไดวา กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการปฏบตวปสสนากรรมฐาน โดยวธแบบ กายานปสสนาสตปฏฐานนนเอง คอ การพจารณากาย เพราะกายเปนตนเหตของ ความทกข ในการพจารณาแยกธาตแยกขนธกใชกายเปนตวพจารณามความเชอมโยงอยางมากกบ สมถกรรมฐาน อาท กายคตานสตกรรมฐาน เพราะกรรมฐานกองนเปนสมถกรรมฐานทเจอดวยวปสสนา เพราะมอารมณใครครวญเหมอนวปสสนาญาณนนเอง ดงนนเมอปฏบตในสวนของกาย คตานสตกรรมฐานได เชน อปปนาสมาธแลว หากเจรญวปสสนากรรมฐานตอไปจงท าไดไมยาก สวนอานาปานสตกรรมฐานนน ลมกถอวาเปนสวนหนงของกาย การพจารณาลมกถอวาเปน การพจารณากาย เชนกน ส าหรบวธการเจรญมรรคมองค 8 จากการศกษาพระอภธรรมปฎก (พระอภธรรมปฏก วภงคปกรณ, อภธรรมภาชนย, 2539, หนา 373-374) สามารถจด มรรคมองค 8 เขาเปนหมวดของไตรสกขาได 3 กลมคอ สมมาทฐ และสมมาสงกปโป เปนปญญา ส าหรบ สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว เปน ศล และสมมาวายาโม สมมาสต และสมมาสมาธ เปนสมาธ โดยพบวา การจะท าใหสมมาทฐเกดขนได ตองเจรญฌาน เชน บรรลปฐมฌาน ท าใหสมมาสมาธเกดขน สมมาทฐเปนปญญากรชด ส าหรบสมาธ หมายถง ฌาน

150

สวนวธการปฏบตเปนผลจากการสมภาษณและการรวบรวมขอมลตาง ๆ มพระอภธรรมปฏก เปนตน ท าใหทราบวา การเจรญมรรคมองค 8 เรมจากสมมาทฐในฐานะแกนน าของมรรคทงมวล เพราะตองมความเหนถกตองกอน นบวาปญญาเปนแกนน าของมรรคตวอน ๆ สวนทสองเปนของศล คอ การรกษาศล เปนตนวาศล 5 โดยเวนจาก กายทจรต วจทจรต และเวนขาดจากการเปนมจฉาชพ ซงเปนการเจรญมรรค ไดแก สมมาวาจา คอ ไมพดเทจ ค าหยาบสอเสยด เพอเจอ สมมากนมนโต คอ ไมฆาสตว ไมลกทรพยและประพฤตผดในกาม และสมมาอาชโว คอ เวนจากการขายอาวธ ขายมนษย ขายสตวโดยเฉพาะเพอฆา ขายน าเมา และยาพษ ในทนหมายความรวมถงสารเสพตดใหโทษตาง ๆ ดวย หากท าครบถวน 3 ประการถอวาเจรญมรรคใน สวนศลครบแลว สวนทสามเปนของสมาธ คอ สมมาวายาโม สมมาสต และสมมาสมาธ ในสวนน ตวส าคญ คอ สมมาสต เพราะเปนการเจรญสตปฏฐาน 4 ในกรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการปฏบตหมวดกายานปสนาสตปฏฐาน คอ พจารณากายเปนหลก ส าหรบการปฏบตแบบสมถยานกกอนจะพจารณากายนน ตองท าสมาธถงระดบฌานกอน ดงนนตองเจรญสมมาสมาธกอน คอ ฌาน โดยมกองกรรมฐาน อาท อานาปานสตกรรมฐาน จากนนจงพจารณากายดวยวธมางกาย คอ นอมเพงแสงเขามาเพงทกาย หลงจากการออกจากอปปนาสมาธ สระดบอปจารสมาธ หรอทเรยกวา สมาธขาออกนนเอง เพราะการออกจากฌานจตมก าลงดใน การพจารณาดวยปญญา จากนนกมสมมาวาโย คอ เพยรท าอยอยางนน มรรคตวสดทาย คอ สมมาสงกปโป เปนตวปญญา ปกตจะใชรวมกบการพจารณา สตปฏฐาน 4 คอ การใครครวญอนเปนแนวทางการพจารณาของวปสสนาญาณนนเอง ไมใชวปสสนก หรอนกคดเองจากสญญา เพราะเปนแนวทางของจนตามยปญญา ไมใชภาวนามยปญญา เมอท าไดดงนแลวกจะรจกอรยสจ 4 ในทสด 3) ปกณกธรรม อนหมายถง เรองเลก ๆ นอยระคนกนท าใหทราบไดวา มประเดนทเกยวของกบวธการแสวงหาความรภายใตการภาวนาใน 4 ประเดนไดแก 1) การเปลยนอรยาบถ 2) ความแตกตางระหวางจตตกภวงคกบจตเปนฌาน 3) ความแตกตางระหวางเจโตวมตตกบปญญาวมตต และ 4) การสมาทานธดงควตร มรายละเอยด ดงน 1. การเปลยนอรยาบถมความส าคญในการปฏบต เพราะเราไมสามารถทจะอยในอรยาบถเดยวโดยตลอด จงจ าเปนตองเปลยนอรยาบถ โดยเฉพาะ การ ยน เดน นง ส าหรบการนอนพงละเวน แตถาใหนอนกนอนอยางมสต อาท ใหหลบดวยการนอนตะแคงขวา หรอสหไสยยาสน ส าหรบการนงถอเปนอรยาบถใหญในการปฏบต ในผทเชยวชาญแลวหากมเวทนาเกดขน ใหใชปญญาพจารณาเวทนาจะเปนเวทนานสตปฏฐาน ในผปฏบตใหมใหเปลยนอรยาบถเพราะจตไมรวม

151

เปนสมาธ เกดแตผลเสยในการปฏบต ส าหรบผทปฏบตดแลวและตองการตอสกบเวทนาทเกดขน อาจใชการตงสจจะกได เชน ถาหากท าสมาธระยะเวลาเทานไมไดจะไมรบประทานอาหาร เปนตน ถอเปนการฝกจตรปแบบหนง 2. ความแตกตางระหวางจตตกภวงคกบจตเปนฌาน จตตกภวงคจะมอยใน 2 ลกษณะ โดยลกษณะตามความหมายทวไปของแบบแรก คอ เปนจตทยงไมใชสมาธ เสมอนเปนรอยตอของจต ถาจตไมเปนสมาธ หากตกภวงคกคอดบไปเฉย ๆ ขาดสตนนเอง สวนภวงคในความหมายทสอง คอ คลายกบแบบแรกเปนรอยตอทจะเขาสมาธ คอ เมอมสตในภวงคดกจะเขาสมาธเปนล าดบตอไปนนเอง ทตองแยกใหออกเพราะในบางรายมการปฏบตแลวเหมอนตกจากทสง คอ ตกภวงคคมสตไมได และเลกการปฏบตไปเสยกมาก จงตองวางอเบกขาเสย ตงสตมนเมอตงสตดแลวตอไปกจะเปนสมาธนนเอง 3. ส าหรบความแตกตางระหวางเจโตวมตตกบปญญาวมตต ในเบองแรกอาจเปนผลมาจากแบบแผนในการปฏบตแตโบราณทเปนนยมสมยกอน จงกลายเปนแบบแผนการปฏบต ระหวางสมถยานก กบวปสสนายานก คอ สมถยานกเนนท าสมาธระดบอปปนาสมาธกอน ในทานทตองการเปนพระเจโตวมตตอาจท าถงระดบอรปฌานขนใดขนหนง เปนตน สวนวปสสนายานก คอ พจารณาโดยใชปญญาแตแรกใชขณกสมาธเปนเบองตน เพราะใชปญญาพจารณาแลวปรากฏวา จตสงบรวมด แตไมไดหมายความวาทานจะปฏบตวปสสนาลวนอยอยางนน โดยไมท าระดบสมาธของทานใหสงขนเปน อปจารสมาธ จนถงอปปนาสมาธซงเปนสมมาสมาธดวย ส าหรบความแตกตางทส าคญ อาท พระเจโตวมตตใชการพจารณาปญญาหลงจากอบรมสมาธมาอยางเตมทท าใหเมอออกจากอปปนาสมาธและเขาอปจารสมาธแลว มรปซงสามารถท าปฏภาคนมตได ท าใหเกดนพพทาญาณไดงาย เพราะเหนของจรงกไมตางจากของขางนอก สวนพระสกขวปสสโกจะใชสญญาเปนเบองตน และพจารณาในการเทยบเคยงไปเรอย ๆ ใชอาการใครครวญในขนธจนจตสงบ เปนตน ในบางครงอาจเปนอปปนาสมาธ และจะถอยสอปจารสมาธทานกสามารถมางกายไดเหนชดเหมอนพระเจโตวมตตเหมอนกน ในขนนหากทานบมเพาะปญญามาดแลวกมก าลงในการตดกเลส เพราะไดสมาธระดบอปปนาสมาธมาแลว จะเหนไดวาม ความแตกตางกนบางอนเปนจรตและวาสนาของแตละทาน อยางไรกตามความแตกตางของทง 2 ฝายคงตางกนเฉพาะอภญญา เทานน ในสวนทเปนวมตต คอ อาสวกขยญาณยอมไดเหมอนกนไมมความแตกตางกนแตอยางใด ขนอยกบจรตของ ผปฏบตวาปฏบตแบบใด แตทงนหลกส าคญไมวาจะเจโตวมตตหรอปญญาวมตตตองไดอปปนาสมาธทงสน มฉะนนจะไมสามารถบรรลมรรคผลไดเลย

152

4. การสมาทานธดงควตร เปนปจจยส าคญทท าใหพระปาไดรบการขดเกลาจากการเจรญกรรมฐานท าใหกรรมฐานกาวหนา เพราะเปนตวก าจดนวรณโดยตรง โดยธดงควตรม 13 ขอใหเลอกปฏบตเหมาะกบจรตของตน ไมตองถอมากมายเสยทเดยวกได อาท มความอยากในการฉนมาก กใหใชธดงควตรทอยในหมวดการฉน เชน ฉนครงเดยว ฉนในบาตร ฉนแลวไมรบเพม เปนตน สอดคลองกบผลศกษาของ ชกาจ วรรณไพบลย (2557) ไดท าการศกษา เรอง งานดานวปสสนาธระของพระสงฆสายพระอาจารยมน ภรทตโต พบวา พระสงฆสายพระอาจารยมน ภรทตโต ซงเปนพระสงฆฝายวปสสนาธระ หรอ ทนยมเรยกวาพระปาจะมงปลกวเวกหาความสงบ มงการแกกเลสเพอความส าเรจในมรรคและผล โดยปฏบตวปสสนากรรมฐานภายใตหลกไตรสกขาอยางเครงครด เคารพหลกอาวโสภนเต สนใจในการท าวตร อาจรยวตร อปชฌายวตร ถอสนโดษ และมกนอย เปนตน พทธศาสนกชนทวไปจงใหความเคารพและศรทธาในพระปาเปนอยางมาก กลาวโดยสรป วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนา เปนการศกษาทเนนการประจกษดวยตนเอง เสมอนหวอาหาร จะหายหวไดตองรบประทานดวยตนเอง การภาวนากเชนกนจะประสบกบผลส าเรจไดตองปฏบตดวยตนเอง การภาวนาตามความมงหมายของพทธศาสนานน เพอหยดการเกด เพราะเกดคราใดเปนทกขร าไป (มองวาโลกนเปนทกข แมกายนกเปนทตงแหงทกข เชน โรคภยไขเจบ ไมสามารถบงคบใหไมเจบ ไมปวยไดตามประสงคของเรา จงเปนทตงแหงทกขอยางแทจรง) วธทจะท าใหพนจากทกขนไดมแตการภาวนา ซงประกอบไปดวย 2 สวนส าคญ เทานน คอ การเจรญสมถกรรมฐาน (สมาธ) และวปสสนากรรมฐาน (การไตรตรองในขนธ 5) มปกณกธรรมคอยขยายความใหมความชดแจง และทราบถงแนวทางในการปฏบตใหไดรบมรรคผลมากยงขน สงเกตไดวา ญาณวทยาแนวพทธ เนนการประจกษดวยตนเอง ไมสามารถท าแทนกนได ทงน การศกษาตามแนวทางของปรยตธรรม อาจมความแตกตางกบการปฏบตอยบางจงควรเลอกใหเหมาะสมกบตนเอง การประจกษดวยตนเอง (Intuition) ของพทธศาสนา มความแตกตางกบญาณวทยาของ Bergson กลาวคอ Bergeson ยงมขอจ ากดในการใหเหตผลเพยงการใชเหตผลทางตรรกะ ดวยวธคดซงเปนขอจ ากดในการทจะแสวงหาค าตอบสงทอยเหนอกายภาพขนไป ซงพทธศาสนามวธการแบบเฉพาะอนเปนเอกลกษณของญาณวทยาตะวนออกซงใหความส าคญเกยวกบเรองของ จตวญญาณ และการหาความหมายของการมชวต การรวาสงใดเปนทกขและวธการขจดทกขนนออกไปเสย ซงญาณวทยาตะวนตกสวนใหญอยภายใตปรชญาแบบวตถนยม จงเนนการตรวจสอบ หรอเขาใจความจรงเฉพาะหนา เพยงสงทสมผสไดทางกายภาพ เทานน ซงเปนสงทไมถกตอง เพราะยงมสงทไมสามารถพสจนไดเชงประจกษอกมาก เชน เรองของจต การภาวนาจงเปนความรเฉพาะตนการจะเขาใจสงนนตองปฏบตดวยตนเอง ใหแกกนไมได เปรยบดงความอมแบงกนไมได

153

ตองรบประทานดวยตนเอง พทธศาสนาจงไมใชเรองของปรชญาทมงตอบวธการแสวงหาชวตทด แตเปนสงทปฏบตได คอปฏบตแลวไมมขอสงสย ญาณวทยาแนวพทธยงสงเสรมใหเกดสนตภาพและท าใหสงคมสงบสขดวย โดยการศกษาของ Rahi (2002); Hsieh (2010) อธบายวา การปฏบตสมาธชวยท าใหชวตดขน อาการสมาธสนลดลง มแนวโนมไมใชความรนแรงในการแกไขปญหามากขน และยงชวยสรางผลงานตาง ๆใหมความคดสรางสรรคมากยงขน เพราะมสวนในการชวยขจดความเครยดได สอดคลองกบผลการศกษาของ Charoensukmongkol (2013); Charoensukmongkol (2014) ทอธบายวา การท าสมาธท าใหเกดความฉลาดทางอารมณ ท าใหเกดความสงบ ปฏบตกรรมฐานสามารถจดการกบสภาพปญหาทเขามาในชวตได ผดกบกลมทขาดประสบการณมกเลอกทจะหนปญหามากกวาเลย โดยการปฏบตสมาธจะสงผลทางออมตอความฉลาดทางอารมณ โดยความฉลาดทางอารมณจะสะทอนออกมาจากศกยภาพในการรบรของตนเอง โดยการฝกกรรมฐานชวยพฒนาความฉลาดทางอารมณ เชน การทจตเรายดกบความโกรธเมอเราก าแกวน า ทรอนไวในมอ ในทางตรงกนขามการเจรญสตปฏฐาน คอ การเฝาดไมเอาจตไปปรงแตง ทายทสดอารมณนนกจะดบไป จงสรปไดวา ญาณวทยาแนวพทธมหวใจส าคญอยทการปฏบตกรรมฐานนนเอง ซงจะเปนทางออกของสนตภาพ และการสรางความสงบสขของสงคมใหเกดขนไดโดยตรง ซงญาณวทยารปแบบอน ๆ ไมมเหมอนญาณวทยาแนวพทธ ญาณวทยารปแบบอน ๆ คงมแตเพยงความสนใจทางโลกอยเทานน แตไมไดตอบสภาพปญหาวธการพนทกขอยางย งยนวาควรท าอยางไร การภาวนาเปนการตอบโจทยท าใหสงคมประสบกบความสงบสข เปนการเขาหาธรรมะ เพอการหลดพนสงสารวฏ (ภมตาง ๆ ทมการหมนเวยน เมอเกดการตายเปนสภาพอน ๆ ภพอน) ญาณวทยาแนวพทธจงไมใชเรองการแสวงหาความรอะไรเลย นอกจากการแสวงหาวธการพนทกข ใหพนจากสภาพทเปนอยโดยเฉพาะทกขทางกาย เพราะรางกายนเปรยบเสมอนเปนทตงแหงโรค รวมไปถงทกขทางใจตาง ๆ อาท ความพลดพรากในสงทรก เปนตน ดงนน การแสวงหาความรชนนนบเปนการพฒนาสงคมขนสงสด เพราะแกทตนเหต คอ ทกขของมนษย จงเปนทางออกของสงคมในการสรางสนตภาพอยางถาวร

154

ขอเสนเอแนะ ขอเสนอแนะตอการน าไปปฏบต ในการปฏบตกรรมฐาน ควรเจรญสมถกรรมฐาน (สมาธ) ใหจตมความสงบนง สงบจากนวรณอนเปนอกศลธรรมทงหลายกอน เมอจตมความสงบนงดแลวจากการท าสมาธ จนถงระดบ อปปนาสมาธ (จตมความแนวแนมาก นงมาก ไมมนมตปรากฏอก) จงเจรญวปสสนากรรมฐานจะประสบกบผลส าเรจในการปฏบตไดไมยาก นอกจากนอาจท าการศกษาเปรยบเทยบวธการปฏบตกรรมฐาน ระหวางพระอาจารยผบอกกรรมฐานดวยจะท าใหทราบวา พระอาจารยแตระรปมวธการปฏบตกรรมฐานตางกนอยางไร และการสอนกรรมฐานกองใดทเหมาะกบจรตของผปฏบตกรรมฐาน หากพบพระอาจารยทบอกกรมฐานเหมาะสมกบจรตของตน และท าใหกรรมฐานของตนมความกาวหนาแลว เชน เกดความสงบเปนอปจารสมาธขนมา กใหยดแนวทางการปฏบตกรรมฐานของพระอาจารยรปนนเปนแนวทางส าคญในการปฏบตตอไป ขอแสนอแนะเพอการวจยครงตอไป การแสวงหาความรภายใตการภาวนานน เนนการศกษาของสายพระอาจารยมน ภรทตโต เปนหลก นยมการปฏบตดวยวธแบบสมถยานก คอ เจรญสมาธถงระดบอปปนาสมาธกอนจงเจรญวปสสนาในภายหลง โดยพบวา ขอมลดานสมถยานกคอนขางมาก แตมบางสวนในสายพระอาจารยมน ภรทตโตทเจรญแบบวปสสนายานก ซงยงพบวามขอมลเปนสวนนอยอยมาก หากผทจะท าการศกษาจากงานวจยนเพมเตม ควรลงลกในสวนของวปสสนายานกใหมากขน อาท แบบแผนการปฏบต ประสบการณของผปฏบต โดยอาจลงลกแบบการวจยเชงชวประวตเลยกได (Biography research) จะสามารถเหนปรากฏการณรอบดานของการปฏบตกรรมฐานดวย

155

บรรณานกรม กรมการศาสนา. (2514). พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค. พระไตรปฎก เลมท 10

พระสตตนตปฎก เลมท 2. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา. กระจาง นนทโพธ. (2528). มหานกาย-ธรรมยต ความขดแยงภายในของคณะสงฆไทย กบการสอเสพอ านาจปกครองระหวางอาณาจกรและศาสนจกร. กรงเทพฯ: สนตธรรม. กฤษมนต วฒนาณรงค. (2549). เทคโนโลยการศกษาวชาชพ. กรงเทพฯ: สนทวการพมพ. เขมรงสภกข. (2557). ปรยต ปฏบต ปฏเวธ. กรงเทพฯ: บญศรการพมพ. เขมรงสภกข. (2559). กรอบวปสสนา. กรงเทพฯ: บญศรการพมพ. คณะศษยยานศษย. (2532). ใตจตส านก หลวงปขาว อนาลโย. ชมรมพทธศาสนการไฟฟาฝายผลต แหงประเทศไทย. คณะศษยยานศษย. (2552). วรลาโภผใหธรรมเปนพรอนประเสรฐ. ม.ป.ท. คณ โทขนธ. (2548). การพฒนาจต. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. จารกกลยาณ. (2468). กรงเทพฯ: หอพระสมดวชรญาณ. จฬตณหาสงขยสตร. (2560). เขาถงไดจาก http://84000.org/tipitaka//attha/attha.php?b=12&i=433 ชกาจ วรรณไพบลย. (2557). งานดานวปสสนาธระของ พระสงฆสายพระอาจารยมน ภรทตโต. ปรญญานพนธการศกษาดษฎบณฑต, สาขาวชาวฒนธรรมศาสตร, คณะวฒนธรรมศาสตร, มหาวทยาลยมหาสารคาม. ดงตฤณ (นามแฝง). (2555). มหาสตปฏฐานสตร. กรงเทพฯ: ส านกพมพฮาวฟาร. เธยรนนท. (2552). วนาทบรรลธรรม พระอรหนตมจรง 3 (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกพมพ กรน-ปญญาชน. บญมาก พรหมพวย. (เรยบเรยง). (2534). พระอาจารยฝน อาจาโร. กรงเทพฯ: ส านกพมพ มณฑนา สถาปตย. ปฐม นคมานนท และภทรา นคมานนท. (2552). หลวงปมน ภรทตโต ประวต ขอวตรและปฏปทา โครงการหนงสอบรพาจารยเลม 1 (พมพครงท 8). กรงเทพฯ: พ. เอ.ลฟวง จ ากด. ปฐม นคมานนท และคณะ. (รวบรวมและเรยบเรยง). (2539). อตโลไมมใดเทยม ประวต ปฏปทา และค าสอน พระราชวฒาจารย (ดลย อตโล). อมรนทรพรนตงแอนดพบพลชชง. ประภาศร สหอ าไพ. (2526). การใชภาษาในธรรมกถาของพระกรรมฐานสาย พระอาจารยมน

ภรทตโต. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

156

ประภาศร สหอ าไพ. (2535). พนฐานการศกษา ทางศาสนาและจรยธรรม. กรงเทพฯ: ส านกพมพ แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ปวเรศวรยาลงกรณ, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา. (2440). เรองอภนหารการประจกษ. ม.ป.ท. ปยะด ประเสรฐสม, ยศชนน วงศสวสด, พระราชสทธมน (ว), พงศกด หมนศกดา, ฐตพร สวนทา ,

เบญจวรรณ นลคง. (2559). การประชมเพอเสนอผลการวจย เรอง “วเคราะหผลการศกษาและปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานดวยสญญาณคลนสมองระบบวทยาศาสตร”. ณ หองประชมน าทอง วทยาลยศาสนศกษา มหาวทยาลยมหดล. วนท 13 พฤษภาคม 2559.

พระเกรยงไกร สทธมโน. (2553). การศกษาวเคราะหปญจอนตรธานในพระพทธศาสนาเถรวา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระครกนตสลสมปน (สมบรณ กนตสโล). (2560, 6 กนยายน). เจาอาวาสวดปาสมบรณธรรม. สมภาษณ. พระครกตตปญญาคณ (สวาท ปญญาธโร). (2560, 23 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดปาโปงจนทร. สมภาษณ. พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย). (2560, 1 ตลาคม). เจาอาวาสวดถ าผาจม. สมภาษณ. พระครจตตภาวนานสฐ (สมหมาย จตปาโล). (2560, 6 มถนายน). เจาอาวาสวดปาอนาลโย. สมภาษณ. พระครธรรมกตตคณ (สวาท ถาวโร). (2560, 20 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดอาวหม. สมภาษณ. พระครธรรมธรครรณชต คณวโร. (2556). จตภาวนากบการเปลยนแปลงในพระพทธศาสนา. วารสารศกษาศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, 15(2), 143-152. พระครพนธสมณวฒน (ทองสข ฐตปญโญ). (2560, 30 กนยายน). เจาอาวาสวดปาวฒาราม. สมภาษณ. พระครวลาศกาญจนธรรม (เลก สธมมปญโญ). (2560, 5 ธนวาคม). เจาอาวาสวดทาขนน.

สมภาษณ. พระครสมห (สชน ปรปณโณ). (2560, 29 มนาคม, 17 ธนวาคม). เจาอาวาสวดธรรมสถตย. สมภาษณ. พระครสงฆรกษ (วระ ฐานวโร). (2550). คมอ สมถะ-วปสสนากรรมฐาน มชฌมา แบบล าดบ ของสมเดจพระสงราชญาณสงวรมหาเถรเจา (สก ไกเถอน) (พมพครงท 3). ม.ป.พ. พระครสมนสารคณ (ประสาร สมโน). (2560, 1 กนยายน). เจาอาวาสวดปาหนองไผ. สมภาษณ.

157

พระครสวรรณโพธเขต (คณ อคคธมโม). (2560, 1 ตลาคม). เจาอาวาสวดวดปาโพธสวรรณ. สมภาษณ. พระครสวมลบญญากร (บญพน กตปญโญ). (2560, 11 ตลาคม). สมภาษณ. พระครโสภตธรรมานศาสก (มหาอ านาจ อนทสาโร). (2560, 30 กนยายน). ผชวยเจาอาวาส วดมหาธาตยวราชรงสฤษด. สมภาษณ. พระครอดมญาณโสภณ (หลอ นาถกโร). (2560, 17 กนยายน). เจาอาวาสวดถ าพวง. สมภาษณ. พระครโอภาสวฒกร (โสภณ โอภาโส). (2560, 11 ตลาคม). เจาอาวาสวดบงลฏฐวน. สมภาษณ. พระจลนายก (สชาต อภชาโต). (2546). ก าลงใจ 8. กรงเทพฯ: สทธกราฟฟค. พระจลนายก (สชาต อภชาโต). (2550). ก าลงใจ 16. สทธกลสวสด การพมพ. พระญาณวศาลเถร (หา สภโร). (2560, 14 กนยายน). เจาอาวาสวดสกกะวน. สมภาษณ. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). (2551). พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2538). พทธรรมฉบบปรบปรงและขยายความ (พมพครงท 6). กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2546). ภมธรรมชาวพทธ (พมพครงท 3). กรงเทพฯ:

มลนธพทธธรรม. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2556). ความส าคญของพระพทธศาสนาในฐานะเปนศาสนา ประจ าชาต (พมพครงท 19). กรงเทพฯ: สหธรรมก. พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). (2540). พทธรรมกบการพฒนาชวต. กรงเทพฯ: ธรรมสภา. พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน) (ผบรรยาย). (2542). ตอบปญหาธรรม.

[วดทศน]. กรงเทพฯ: ธวชยนต. พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน). (2548). จตเสอมเพราะขาดสต. เทศก อบรม

ณ วดปาบานตาด. วนท 6 กมภาพนธ 2548. พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน). (2551). ปฏปทาของ พระธดงคกรรมฐานสาย

พระอาจารยมน ภรทตโต. กรงเทพฯ: ส านกพมพสภา. พระธรรมวสทธมงคล (มหาบว ญาณสมปนโน). ม.ป.ป. ประวตทานพระอาจารยมน ภรททตะเถระ. กรงเทพฯ: ชนวพมพ 50. พระธรรมสงหบราจารย. (2548). กรรมฐานแกกรรมล าดบท 6. กรงเทพฯ: เพชรประกาย.

158

พระพรศกด ฐานวโร. (2558). ศกษาวเคราะหวธปฏบตกมมฏฐานของสมเดจพระอรยวงศาญาณ สมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวโร) ตามแนวทางพระพทธศาสนาเถรวาท.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2554). ถงเวลามารอปรบระบบพฒนาคนกนใหม (พมพครงท 8). นครปฐม: ทนพมพหนงสอวดญานเวศกวน. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2559). พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลธรรม

(พมพครงท 34). กรงเทพฯ: มลนธการศกษาเพอสนตภาพ. พระภาวนาปญญาวสทธ (มหาเขม จตธมโม). (2560, 21 ตลาคม). สมภาษณ. พระมหาโชตปญโญ (ใจ ยโสธรรตน) (ผรวบรวม). (2475). หนงสอพทธรงษธฤษฎญาณ

วาดวยสมถแลวปสสนากมมฏฐาน 4 ยค. ม.ป.พ. พระมหาวระ ถาวโร. (ม.ป.ป.). คมอปฏบตพระกรรมฐาน. ม.ป.พ. พระมหาวฒชย วชรเมธ. (2546). บทบาทในการรกษาพระธรรมวนยของพระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต)

ศกษาเฉพาะกรรณธรรมกาย. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระมหาสามเรอน ปญเญสโก. (2560, 27 กนยายน). เจาอาวาสวดอโศการาม. สมภาษณ. พระเมธธรรมมาภรณ (ประยร ธมมจตโต). (2532). ชดปรชญาตะวนตกตอนท 1-2: ปรชญากรกโบราณ.

กรงเทพฯ: อมรนทร พรนตง กรฟ. พระราชพรหมยาน (มหาวระ ถาวโร). (2553). ธรรมปฏบต 22. กรงเทพฯ: สปดเพลส. พระราชพรหมยาน (วระ ถาวโร). (2559). โปรดอานอกครง….พระดงวพากษ “เจาคณธมม”

หลวงพอฤาษ ลงด า-ป.อ.ปยตโต-ว.วชรเมธ.-พระไพศาล. ผจดการรายวน. เขาถงไดจาก http,//www.manager.co.th/AstvWeekend/ViewNews.aspx?NewsID=9590000058414.

พระราชวรคณ (สมศกด อปสโม). (2560, 24 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดบรพาราม. สมภาษณ. พระราชสงวรญาณ (พธ ฐานโย). (2538). ธรรมปฏบตและตอบปญหาการปฏบตธรรม. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. พระราชสงวรญาณ (พธ ฐานโย). (2560). อปปนาสมาธกบอปปนาฌานตางกนอยางไร. เขาถงไดจาก

http://group.wunjun.com/truthoflife/topic/173703-

159

พระวงศแกว วราโภ (เกษร). (2556). การศกษาเปรยบเทยบการปฏบตกรรมฐานของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) กบ พระธรรมวสทธมงคล (บว ญาณสมปนโน). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระวมลศลาจารย (อ านวย ภรสนทโร). (2560, 23 กรกฎาคม). ผชวยเจาอาวาสวดบรมนวาส. สมภาษณ. พระวลมศลาจาร. (2556). ร าลกวนวาน เกลดประวตปกณกธรรม และพระธรรมเทศนา

ทานพระอาจารยมน ภรทตตเถร. กรงเทพฯ: ศนยอบรมภาวนา สรจนโท วดบรมนวาสราชวรวหาร.

พระวสทธวราภรณ (ธรรมรตน กตตภทโท). (เรยบเรยง). (2556). คมอการปฏบตสมถวปสสนา กรรมฐาน. ม.ป.พ. พระอาจารยจรวฒน อตตรกโข. (2560, 24 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดปาไชยชมพล. สมภาษณ. พระอาจารยเฉลม ธมมธโร. (2560, 23 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดปาภแปก. สมภาษณ. พระอาจารยทวา อาภากโร. (2560, 13 กนยายน). สมภาษณ. พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต. (2546). เสยงจากปากเกรด (พมพครงท 7). กรงเทพฯ: ศลปสยาม

บรรจภณฑและการพมพ. พระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต. (2560). เสยงธรรมจากหลวงปบญฤทธ ปณฑโต (จนทรสมบรณ) (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: พลมา พบบลชชง. พระอาจารยบญสง โชตปญโญ. (2560, 3 กนยายน). เจาอาวาสวดปาหนองเกาะแกว สมภาษณ. พระอาจารยบญสง ฐตสาโร. (2560, 20 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดสนตวนาราม. สมภาษณ. พระอาจารยพธ ฐานโย. (2544). ฐานยปชา 2544 80 ปหลวงพอพธ (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:

โรงพมพชวนพมพ. พระอาจารยมนส มนตชาโต. (2560, 20 กรกฎาคม). เจาอาวาสส านกสงฆฟนฟจตเขาแหลม. สมภาษณ. พระอาจารยมน ภรทตโต. (2552). โอวาทหลวงปมน ภรทตโต อบรม ธดงควตร ปฏบต คตธรรมค าสอน. กรงเทพฯ: รงเรองวรยะพฒนาโรงพมพ. พระอาจารยวนชย วจตโต. (2560, 15 กนยายน). เจาอาวาสวดปาภสงโฆ. สมภาษณ. พระอาจารยวชย กมมสทโธ. (2553). ปรยต ปฏบต ปฏเวธ. เทศก ณ สถานปฏบตธรรม

ปาวเวกสกขาราม อ าเภอพล จงหวดขอนแกน วนท 12 เมษายน 2553.

160

พระอาจารยสงบ มนสสนโต. (2551). สมถกรรมฐาน-วปสสนากรรมฐาน. เทศกบนศาลา ณ วดสนตธรรมมาราม. 9 มถนายน 2551.

พระอาจารยเสน ปญญาธโร. (2560, 15 กนยายน). เจาอาวาสวดปาหนองแซง. สมภาษณ. พระอาจารยหลา เขมปตโต และพระอาจารยบญฤทธ ปณฑโต. (2560). หลวงปหลาสนทนาธรรมกบหลวงปฤทธ. เขาถงไดจาก http://www.trueplookpanya.com/true/ethic_detail.php?cms_id= 17577 . พระอาจารยอนนต อกญจโน. (2560, 27 มกราคม, 14 พฤศจกายน). เจาอาวาสวดมาบจนทร. สมภาษณ. พระอาจารยออง ถาวโร. (2560, 20 กรกฎาคม). เจาอาวาสส านกสงฆถ าเขาวงกต. สมภาษณ. พระอาจารยอครเดช (ตน) ถรจตโต. (2560, 22 กรกฎาคม). เจาอาวาสวดบญญาวาส. สมภาษณ. พระอาจารยอนทรถวาย สนตสโก (รวบรวม). (2559). รวมธรรมเลศก าเนดมรรคผล วสทธธรรมาจารย อนสรณ. กรงเทพฯ: ศลปสยามการพมพและบรรจภณฑ. พระอาจารยอนทรถวาย สนตสโก (รวบรวม). (2560). ทางแหงปญญาจากปญหาธรรม วสทธธรรมาจารย อนสรณ. กรงเทพฯ: ศลปสยามการพมพและบรรจภณฑ. พศฎฐ โคตรสโพธ. (2543). ทฤษฎความร. เชยงใหม. โครงการสนบสนนการวจย

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. พทธทาสภกข. (2501). คมอมนษย. กรงเทพฯ: ธรรมสภา. พทธทาสภกข. (2517). การศกษาคออะไร. กรงเทพฯ: สมชายการพมพ. พทธทาสภกข. (2533). อานาปานสตภาวนา (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. (2534 ก). ตามรอยพระอรหนต (พมพครงท 6). กรงเทพฯ: ส านกพมพสขภาพใจ. พทธทาสภกข. (2534 ข). ศกษาธรรมะอยางถกวธ (พมพครงท 6). กรงเทพฯ: ส านกพมพสขภาพใจ. พทธทาสภกข. (ม.ป.ป.). ตวก-ของกฉบบยอ, ปน จงประเสรฐ (ผยอ), เรยงเรยงจาก ค าบรรยาย เรอง ตวก-ของก (ฉบบสมบรณ), ม.ป.พ. มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระสตตนตปฎก ขนทกนกาย สตตนบาต. พระไตรปฎก

เลมท 25 พระสตตนตปฏก เลมท 17. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค. พระไตรปฎก

เลมท 10 พระสตตนตปฏก เลมท 12. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค. พระไตรปฎก

เลมท 10 พระสตตนตปฏก เลมท 12. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

161

มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก. พระไตรปฎก เลมท 14 พระสตตนตปฏก เลมท 6. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค. พระไตรปฎก เลมท 19 พระสตตนตปฏก เลมท 11. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระสตตนตปฎก องคตรนกาย เอก-ทก-ตกนบาต. พระไตรปฎก เลมท 20 พระสตตนตปฏก เลมท 22. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2539). พระอภธรรมปฎก วภงคปกรณ. พระไตรปฎก เลมท 35 พระอภธรรมปฎก เลมท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มหามกฏราชวทยาลย. (2527). พระสตตนตปฎก ขนทกนกาย ปฏสมภทามรรค. เลมท 7. กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, 2527.

เรวต แสงสรยงค. (2552). ไตรภมวธวจยทางสงคมศาสตร. วารสารวชาการ มนษยศาสตรและ สงคมศาสตร, 17(27), 5-28. เรอง อตเปรมานนท, พระยาพจนสนทร. (ผแปล). (2468). จารกกลยาณ เรองพงศาวดารสมณวงศ

นกายฝายใต ค าจารกภาษามคธ ทงค าแปลเปนภาษาไทยและภาษาองกฤษ. พระนคร: โสภณพพฒนากร. ลกษณวต ปาละรตน. (2558). ญาณวทยา Epistemology: PHI 2304 (PY 234) (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง. วศน อนทสระ. (2534). การชวยเหลอตนเอง (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: สภาการศกษา

มหามกฎราชวทยาลย มหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงประเทศไทย. วศน อนทสระ. (2550). 108 ค าถามกบอาจารย วศน อนทสระ. กรงเทพฯ: ส านกพมพธรรมธาดา. วศน อนทสระ. (2558). ความเขาใจเกยวกบชวต (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกพมพปญญา. วดปาเขานอย. (2555). ชวประวต หลวงปจนทา ถาวโร. กรงเทพฯ: ส านกพมพเลยงเชยง

เพยรเพอพทธศาสน. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน). (2546). วธสรางบญบารม. กรงเทพฯ: รงเรองวรยะพฒนาโรงพมพ. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฒโน). (2543). พทธศาสนวงศ (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก. (2536). หวใจพทธศาสนา. กรงเทพฯ: โรงพมพชวนพมพ.

162

สมศกด สามคคธรรม. (2553). การแสวงหาความรทางสงคมศาสตร: การเปรยบเทยบระหวาง แนวปฏฐานนยม แนวปรากฎการณนยม และแนวสจนยม. วารสารการเมอง การบรหาร และกฎหมาย, 2, 1-70. ส านกงานคณะธรรมยต วดบวรนเวศวหาร. (2560). ประวตคณะธรรมยต. เขาถงไดจาก http://www.thammayut.com. สเชาว พลอยชม. (2549). ส านกวปสสนาสายพระอาจารยมน ภรทตโต. กรงเทพฯ: ศนยพทธศาสน

ศกษาจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สภางค จนทวานช. (2553). วธการวจยเชงคณภาพ (พมพครงท 18). กรงเทพฯ: ส านกพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สรพล ไกรสราวฒ. (2554). สตปฏฐาน 4 ฉบบวเคราะห-สงเคราะห. กรงเทพฯ: ธรรมสถาน จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สวฒน นยมคา. (2531). ทฤษฎและทางปฏบตในการสอนวทยาศาสตรแบบสบเสาะหาความร. กรงเทพฯ: เจเนอรลบคเซนเตอร. เสฐยรพงษ วรรณปก. (2547). มชฌมาปฏปทา สายกลางสองมต สปปรสธรรม 7 นยทสอง . กรงเทพฯ: โรงพมพ พ.อาร. คลเลอรพรนท. โสภตร แกวบญช. (2557). ดร. อาจอง ชมสาย ณ อยธยา อจฉรยะผหยงรจากภายใน.

ขอมล สนบสนนการประชาสมพนธ โครงการมายไอดอลคนตนแบบของจงหวดชายแดนภาคใต 57. ส านกแผนงานและพฒนาประชาสมพนธ ส านกประชาสมพนธ เขต 5 กรมประชาสมพนธ ส านกนายกรฐมนตร.

อ.อทธเวธ (นามแฝง). (2554). อรหนตแหงทราบสง หลวงปมน ภรทตโต. กรงเทพฯ: ไพลนบคเนต. อรทย ทาวสน. (2531). การศกษาเปรยบเทยบวธปฏบตกรรมฐานแบบวดอโศการามกบวด

พระธรรมกาย. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

Aristotelis, S. (1995). The consequences of hume’s epistemology. International Journal of Applied Philosophy, 10, 1-9.

Ashley, R. (2016). How meditation went mainstream. time. Retrieved from http,//time.com/4246928/meditation-history-buddhism/. Berkeley, G. (1710). A treatise concerning the principles of human knowledge. Project Gutenberg.

163

Bhattacharyya, N. C. (1968). John Dewy’ instrumentalism, democratic ideal, education. Education Theory, 18, 60-72. Bleick, C. R. & Abrams, A. I. (1987). The transcendental meditation program and criminal

recidivism in California. Journal of Criminal Justice, 15(3), 211-230. Borchert, D. M. (Ed.). (1967). Epistemology. Encyclopedia of Philosophy Supplement. Macmillan.

Chappel, V. (Ed.). (1994). The Cambridge companion to locke. Cambridge University Press. Charoensukmongkol, P. (2013). The contributions of mindfulness meditation on burnout, coping strategy, and job satisfaction: evidence from Thailand, Journal of Management and Organization, 19(5), 544-558. Charoensukmongkol, P. (2014). Benefits of mindfulness meditation on emotional intelligence, general self-efficacy, and perceived stress: evidence from Thailand. Journal of Spirituality in Mental Health, 16(3), 171-192. Chisholm, H. (Ed.). (1911). Ferrier, James Frederick. Encyclopaedia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press. Coleman, R. (2008). A method of intuition: becoming, rationality, ethics. Research Papers. Department of Media, Film and Cultural Studies. Lancaster University. Corcoran, J. (2009). Aristotle’s Demonstrative Logic. History and philosophy of logic, 30, 1-18. Denninger, et al. (2016). Now and Zen: How mindfulness can change your brain and

improve your health. Harvard Medical School. Descartes, R. (1988). Discourse. On Method. Cress, A. Donald. (trans) 1998. Hackett Publishing Company, Inc. (3 rd ed.). Dicker, et al. (2013). Berkley’s Idealism. Berkley Studies. No. 24. Farington, B. (1962). Impact of science on society. Paris. Berger-Levrault. XII(1). Foucault, M. (1990). The history of sexuality volume I: An introduction. Hurley, Robert (trans.)

Harmondsworth: Penguin Books. Grosz, E. (2005). Bergson, Deleuze and the Becoming of Unbecoming. Parallax, 11(2), 4-13. Hermanowize, H. J. (1961). Problem solving as teaching method. Education Digest, 26(9), 25-30.

164

Hsieh, S. (2010). Buddhist meditation as art practice: Art practice as Buddhist meditation. Thesis. University of Northumbria at Newcastle.

Hume, D. (1777). Philosophical essays concerning understanding by the author of the essays moral and political. London: A. Millar. MDCCXLVIII. (Ed.). Jaja, J. M. & Badey, P. B. (2013). John Locke’s Epistemology and Teachings. African

Research Review, 7(1), 2-10. Johnson, D. P., Penn, D. L., Fredrickson, B. L., Kring, A. M., Meyer, P. S., Catalino, L. I.,

Brantley, M. (2011). A pilot study of loving-kindness meditation for the negative symptoms of schizophrenia. Schizophrenia Research, 129, 137-140.

Johnson, L. P. N. (1999). Deductive reasoning. Annu. Rev. Psychol, 50, 109-135. Jones, S. (2015). Yoga program brings peace and healing to afghanistan. Retrieved from

http://www.sonima.com/yoga/amanuddinfoundation/. Kleingeld, P. (1999). Kant, History, and the idea of moral development. History of Philosopher

Quarterly, 16, 59-80. Krygier, J. R., Heathers, J. A. J., Shahrestani, S. A. M., Gross, J. J. & Kemp, A. H. (2013).

Mindfulness meditation, well-being, and heart rate variability, A preliminary investigation into the impact of intensive Vipassana meditation. International Journal of Psychophysiology, 89, 305-313.

Lyotard, Jean-François. (1984). The Postmodern condition: A report on knowledge. Geoff Bennington & Brian Massumi (trans.) Minneapolis: The University of Minnesota Press, xxiv, 79-81.

Macintosh, D. (2012). Plato: A Theory of forms. Philosophy Now, 90, 6-7. Maryam, A. & Leinder, D. E. (2001). Knowledge management and knowledge management

systems: conceptual foundations and research issues. MIS Quarterly, 25, 107-136. Meslar, S. (2011). Plato’s Epistemology as empiricism. Journal of Philosophy, 3, 13-18. Miettinen, R. (2000). The concepts of experiential learning and John Dewey’s theory of reflective thought and action. International Journal of LifeLong Education, 19, 54-72. Mile, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. An Expanded Sourcebook.

(2nd ed.). Thousand Oakes: Sage. Misak, C. (Ed.). (2004). The Cambridge companion to pierce. USA: Cambridge University Press.

165

Muhit, A. (2011). Leibniz on necessary and contingent truths. The Arts Faculty Journal, 117-135.

Nietzsche, F. (2010). Thus spoke zarathustra. (Ed.), Nietzsche existentialism buddhism. Chapko, bill Zen philosophy.

Nietzsche, F. (1966). Beyond good and evil. Walter Kaufmann (trans.). New York: Random House. Norman, S. (1918). A Commentary to Kant’s ‘Critique of Pure Reason’. London: Mcmillan and co. Oliver, J. A. (1991). Hume’s ‘True’ Skepticism. PPQ, 72, 403-410. Omar, M. (2017). Meanwhile In Canada, Pell regional officers meditate In a temple. Retrieved

from http://www.huffingtonpost. ca/2016/04/13/peel-police-meditation_n_9684274.html. Pascal, B. (2008). Pensees and other writings. Honor Levi (Trans). Oxford University Press. Plato. (1963). The Allegory of the cave. Shory, Paul. (trans). From Plato: Collected dialogues, ed. Hamilton & Cairns. Random House. Porter, N. (Ed.) (1913). Epistemology. Webster's revised unabridged dictionary. G & C. Merriam Co. Rahi, R. (2002). A study of vipassana meditation on adolescent behavior pattern. Thesis. University of Madras. Ranker. 60+ Famous People Who Meditate. (2016). Retrieved from https://www.ranker.com/list/celebrities-who-meditate/celebrity-lists. Rasinski, L. (2011). The Idea of discourse in poststructuralism: Derrida, Lacan, and Foucault.

Terazniejszosc-Czlowiek– Edukacja, 1: A quarterly of social and educational ideas,7-22. Reese, W. L. (1980). Dictionary of philosophy and religion. New Jersey: Humanities Press. Rescher, N. (2010). On the Epistemology of Plato’s Divided Line. Logos & Episteme I, 1, 133-164. Rescher, N. (1991). G. W. Leibinze monadology an edition for student. University of

Pittsburgh Press. Sharrat, M., & Usoro, A. (2003). Understanding knowledge-sharing in online communications of practice. European Journal of Knowledge Management, 1, 187-196. Slembrouck, S. (2003). What is meant by “Discourse analysis”. Papers. department of english. University of Gent.

166

Spinoza, B. (1955). The chief works of benedict de spinoza. (Ewles, R.H.M.) (trans), 1(II). New York: Dover.

Sternberg, R. J. (2009). Cognitive psychology. Belmont, CA: Wadsworth. Steup, Ms. & Zalta, E. N., (Ed.). (2014). Epistemology. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stumpf, S. E. (1975). Socrates to sartre: A history of philosophy. New York: McGrill-Hill. Svenevig, J. (1997). Abduction as a methodological approach to the study of spoken interaction.

Originally Presented at University of Oslo in October 1997. Taritmoy, G. (1998). Berkley’s Idealism-Internal realism and the incommensurability Thesis. Indian Philosophical, 241-252. Taylor, S. (2002). Right reasoning: S.I. Hayakawa, Charles sanders pierce and the scientific

method. A Review of General Semantics, 141-147. Tmhome. (2017). Famous People who meditate, from A to Z. Retrieved from https://tmhome.com/experiences/famous-people-who-meditate/. William, J. (1964). Essays in pragmatism. New York: A Division of Macmillan Publishing.

167

ภาคผนวก

168

ดชนอธบายค าศพท (เฉพาะผลการศกษาในงานวจยเลมน)

1. ความร หมายถง รในเรองหนทางทจะพนทกข มวธการคอ ปฏบตตามมรรคมองค 8

2. ความจรงขนสงสด หมายถง นพพาน (ภาวะทกเลสสญ) ซงเปนสภาวะทไมใชทงอนตตา (ไมมตวตน) และไมใชอตตา (มตวตน) นพพาน คอ นพพาน ไมเปนทง 2 อยาง สาเหตทนพพานไมใชทงอนตตา และอตตานน เพราะ 2 อยางนใชในโลกสมมต เมอพนสมมตทง 2 อยางแลวจงเขาใจในสภาวะนพพานได

3. ญาณวทยา หมายถง วธการแสวงหาความรภายใตการภาวนาของพระพทธศาสนา โดยใช การภาวนา ซงม 2 วธ ไดแก สมถกรรมฐาน อนเปนอบายในการท าจตใจใหสงบ เชน อานาปานสตกรรมฐาน อสภ กสณ กายคตานสตกรรมฐาน อาหาเรปฏกลสญญา อกวธ คอ วปสสนากรรมฐาน หายถง การใครครวญในอารมณโดยการพจารณาขนธ 5 ซงมความแตกตางกบสมถกรรมฐานทเนนการท าใหจตสงบ แตวปสสนากรรมฐานมงพจารณาโดยใหเหนความเปนจรงวาขนธ 5 โดยยอ คอ รป (รางกาย) กบ นาม เชน สญญา หมายถงความจ าได สงเหลานลวนอยภายใตไตรลกษณ คอ อนจจจง (ไมเทยง) ทกขง (เปนทกข) อนตตา (ไมใชตว ไมใชตน ไมใชของของเรา)

4. มางกาย หมายถง การพจารณารางกาย กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต ใชวธการพจารณารางกายจนทายทสดกระท าใหเปนการเจรญวปสสนาญาณ วธทนยม คอ ท าสมถกรรมฐานใน กองอานาปานสตกรรมฐานจนถงอปปนาสมาธ (นยมพจารณารวมกบกายคตานสตกรรมฐาน) และเมอถอยก าลงลงมาสอปจารสมาธ จงท าการพจารณาวปสสนาญาณ เพราะไมสามารถพจารณาในฌานได เนองจากมแตความนงจงไมสามารถใครครวญดวยปญญาได

5. อานาปานสตกรรมฐาน หมายถง การพจารณาลมหายใจ กรรมฐานสายพระอาจารยมน ภรทตโต เนนการเจรญกรรมฐานกองน เพราะสงผลถงจตตถฌาน และสามารถดดแปลงสกรรมฐานกองอน ๆได อาท กสณ เปนตน โดยในการก าหนดลมหายใจมกใชค าภาวนา คอ พทโธ เพอเจรญพทธานสต กรรมฐาน และเมอระลกถงความตายทกลมหายใจเขาออกยอมเปนการเจรญมรณานสตกรรมฐานดวย นนหมายความวาสามารถเจรญกรรมฐานทเดยว 3 กองพรอมกนได โดยเมอไดฌานจากกรรมฐานกองนแลว หากจะเจรญวปสสนาญาณ ใหพจารณาลม เพราะลมถอวาเปนสวนหนงของกายเชนกน จดอยในหมวดกายานปสสนาสตปฏฐาน (มสตระลกรกาย) นนเอง

6. ขณกสมาธ หมายถง สมาธชวขณะหนง ในบางทานใชขณกสมาธเปนบาทแหงวปสสนาญาณ ดวยวา ขณกสมาธเหนการเกดดบขณะหนง ๆโดยตลอด

169

7. อปจารสมาธ หมายถง สมาธจวนจะแนบแนน ในชนนอาจม ส แสง นมตตางๆ คอยปรากฏ ผ ปฏบตใหมควรระวงใหด เพราะอาจตดความรใหมและเชอเปนจรงเปนจงได อาจไมใชความจรงแตอยางใดเปนแตเพยงจตปรงแตง ดงนนนมตไมใชสงควรยดถอ ในชนนหากสามารถท าภาพทปรากฏในนมต ยอหรอขยายได แสดงวาสามารถท า ปฏภาคนมตได อนเปนขนสงสดของอปจารสมาธ และพรอมทจะเลอนชนเขาสอปปนาสมาธ นอกจากนสมาธในชนนยงเหมาะแกการพจารณาในวปสสนาญาณโดยการถอยก าลงจากอปปนาสมาธอกดวย

8. อปปนาสมาธ หมายถง สมาธทตงมนแนบแนน ในทนกคอ ฌาน นนเอง อปปนาสมาธ เปนค าเรยกแบบรวมๆของ รปฌาน ไดแก ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ขนอยกบวาผเรยกจะใหจดมงหมายเปนแบบใด สาเหตทเรยก อปปนาสมาธ แทนทจะเรยกฌานขนใดขนหนงโดยตรง เพราะ แมแตผปฏบตเองกยากทจะทราบวาตนอยในฌานขนใดขนหนง เพราะโดยมากเมอเขาฌานแลวจะนงเลย จงยากเปนการทจะบอกโดยตรงวาอยในฌานขนใด

9. อปปนาฌาน หมายถง การเขาฌานตามล าดบขน คอ ตงแตปฐมฌาน จนถงจตตถฌาน เปนไปตามล าดบ และมกถอยไปตามล าดบดวย ซงผทปฏบตแบบนได อาท พระอาจารยมน ภรทตโต ซงพจารณาวปสสนาญาณ ใน ปฐมฌาน ได สาเหตทสามารถใชปฐมฌานพจารณาวปสสนาญาณไดนนเนองมาจากวา ปฐมฌาน ยงมอารมณฌาน คอ วตก กบวจารอยนนเอง หากเลยถงขนทตยฌานขนไปแลวจะไมสามารถพจารณาไดอก ทงนเมอพจารณาโดยละเอยดแลว พบวา อปปนาสมาธกบอปปนาฌานมความคลายกน เพยงแตวา อปปนาสมาธเขาฌานยงไมเปนระบบ คอ อาจจะเปน ขนใดขนหนงในรปฌานเลย สวนอปปนาฌานนน จะเรมเปนล าดบขององคฌานไปเรอยๆจนถง จตตถฌาน ซงจะมเพยงอเบกขา (ความวางเฉย) กบเอกคตารมย (จตมอารมณเดยว อมในอารมณ) เทานน

10. สมถยานก หมายถง การเจรญสมถกรรมฐานใหถงระดบฌานกอน จากนนจงเจรญวปสสนาญาณในภายหลง ขอด คอ จตสงบจงพจารณา เมอเจรญวปสสนาแลวท าไมยาก เปรยบดงมฐานทมนอนแขงแกรง เมอขนสยอดยอมไมเปนปญหา

11. วปสสนายานก หมายถง การเจรญวปสสนาน า ในบางต ารานยมแปลวาเจรญวปสสนาลวน ในความเปนจรงไมไดลวนโดยไมมสมถเจอปนเลย นบเปนความเขาใจผด และหากจะบอกวาใชแตเพยงขณกสมาธอยางเดยวกเปนการกลาวทไมถกตองนก ส าหรบวปสสนายานก เรมเจรญวปสสนาญาณโดยใชการพจารณาไปเรอยๆจนจตสงบ ในสวนทพจารณาเรมแรกเปนขณกสมาธ และเมอพจารณาไปเรอยๆ ความสงบเรมเกดขนดวย เปนอปจารสมาธบาง เปนอปปนาสมาธบาง เมอได

170

ฌาน และประกอบกบปญญาทบมเพาะมาอมตวแลว กจะไดมรรคผลเมอนน หากยงไมไดฌานกไมมประโยชนเลย สาเหตเพราะการจะไดวมตตนน จ าเปนตองบรบรณดวย ศล สมาธ และปญญา จงจะเรยกวา ครบมรรคมองค 8 หากไมไดฌาน แสดงวาขาดสมมาสมาธ ซงท าใหสมมาทฐขาดความรชดซงพจารณาไดจากพระอภธรรมปฎก และการสมภาษณขอมลผใหส าคญซงสวนใหญใหทศนะวากอนจะไดญาณ (ความรในวชชา 3 วชาชา 8) ตองไดฌานมากอน หรอแมแตการเขาส มรรคผล เชน พระโสดาบนอยางนอยทสดตองไดปฐมฌาน เปนตน นอกจากนการพจารณาโดยจตยงไมสงบคงมแตเพยงความฟงซานเทานน ไมเปนประโยชนตอการปฏบตแตอยางใดเลย ดงนนส าหรบผปฏบตใหมควรท าสมาธใหถงฌานกอนจงคอยเจรญวปสสนาญาณ ในบางทานทใชปญญาแลวจตสงบแสดงวาเหมาะกบวปสสนายานก ใหพจารณาไปเรอยๆจนจตรวมลงไปถงอปปนาสมาธ เมอถอยก าลงลงมากพจารณาวปสสนาญาณดวยการมางกาย และเมออกจากอปจารสมาธ สขณกสมาธกอาจสามารถพจารณาวปสสนาญาณไดตลอดเชนกน จงนบเปนแบบแผนการปฏบตทถกตอง

12. เจโตวมตต หมายถง ผปฏบตแบบสมถยานก เปนค าเรยกโดยปรยายของ พระอภโตภาควมตต (ในความหมายอยางพสดาร หมายถง ผปฏบตจนไดอรปฌานขนใดขนหนง) ซงเปนพระอรหนตทมคณวเศษ ในวชชา 3 วชชา 8 เชนพระเตวชโช ผเปนเลศในวชชา 3 หรอพระฉฬภญโญ ผเปนเลศในอภญญา 6 หากเปนทงพระฉฬภญโญ และ ปฏสมภทาญาณ นบเปนพระอรหนตขนสงสดทสามารถเขานโรธสมาบตได

13. ปญญาวมตต หมายถง ผปฏบตแบบวปสสนายานก ในทนคอ พระสกขวปสสโกนนเองเปน ผมฌานแหงแลง แตเขาถงความบรสทธแหงอาสวกขยญาณ (การท ากเลสสนไป)

14. นโรธสมาบต หมายถง การดบเชน ดบสญญา ดบเวทนา เปนตน ตามจ านวนวนทอธษฐาน

15. ผลสมาบต หมายถง การเขาฌานของพระอรยบคคล

171

แบบสมภาษณ

1. พระอาจารยเคยประสบปญหาจากสงใดบางในการเจรญสมถกรรมฐาน (นวรณ 5 เปนตน) และพระอาจารยแกปญหาจากอปสรรคทเปนปญหานนอยางไร 2. พระอาจารยเคยประสบปญหาจากสงใดบางในการเจรญวปสสนากรรมฐาน และพระอาจารยแกปญหาจากอปสรรคทเปนปญหานนอยางไร 3. พระอาจารยเจรญอาปานสตกรรมฐานอยางไร 4. พระอาจารยเจรญสมถกรรมฐานกองอนหรอไม อยางไร 5. ความแตกตางระหวางเจโตวมตตกบปญญาวมตตคออะไร (ปญญาวมตตสามารถเจรญวปสสนาลวน โดยไมตองมสมาธไดหรอไม) 6. จตตกภวงคกบจตเปนฌานตางกนอยางไร 7. พระอาจารยมวธการทรงฌาน หรอประคองฌานใหอยนานไดอยางไร 8. ลกษณะของอปจารสมาธมลกษณะอยางไร 9. ลกษณะของอปนาสมาธมลกษณะอยางไร 10. เหตใดจงตองพจารณากาย และการแบงกายออกเปนสวนๆ (มางกาย) ปฏบตอยางไร 11. การสมาทานธดงควตรมสวนชวยในการเจรญกรรมฐานหรอไม อยางไร 12. ปฏจจสมปบาทเกยวของกบการภาวนาอยางไร *หมายเหต ผวจยจะปรบบรบทค าถามใหเหมาะสมแกสถานการณนนๆ และอาจถามนอกเหนอจากประเดนทอยในแบบสมภาษณ แตยงคงเปนประเดนทเกยวของกบงานวจย

172

รายชอครบาอาจารยทรบนมนตไปฉนภตตาหารและเจรญพทธมนต ในงานครบรอบ 60 ป ธนาคารแหงประเทศไทย 10 ธนวาคม 2545

(จดเรยงล าดบตามอายพรรษา) 1. พระธรรมวสทธมงคล (หลวงตามหาบว ญาณสมปนโน) วดเกษรศลคณ (วดปาบานตาด) ต.บานตาด อ. เมอง จ.อดรธาน 2. สมเดจพระมหาธราจารย วดชนะสงคราม เขตพระนคร กรงเทพฯ 3. พระพทธพจนวราภรณ วดเจดยหลวงวรวหาร อ.เมอง จ.เชยงใหม 4. พระเทพวสทธมงคล (หลวงปศร มหาวโร) วดปาประชาคมวนาราม(ปากง) ต.ศรสมเดจ อ.ศรสมเดจ จ.รอยเอด 5. พระอาจารย บญม ปรปณโณ วดปาบานนาคณ อ.บานผอ จ.อดรธาน 6. พระอาจารย เพยร วรโย วดปาหนองกอง ต.บานคอ อ.บานผอ จ.อดรธาน 7. พระอาจารย บญเพง เขมาภรโต วดถ ากลองเพล ต.โนนทน อ.เมอง จ.หนองบวล าภ 8. พระอาจารย ล กสลธโร วดภผาแดง อ.หนองววซอ จ.อดรธาน 9. พระครการณยธรรมนวาส (หลวงปหลวง กตปญโญ) วดปาส าราญนวาส ต.ศาลา อ.เกาะคา จ.ล าปาง 10. พระญาณวศษฏ (ทอง จนทสร) วดอโศการาม ต.ทายบาน อ.เมอง จ.สมทรปราการ 11. พระเทพเมธาภรณ (เออม ชตนธโร) วดสนามพราหมณ อ.เมอง จ.เพชรบร 12. พระอาจารย ปรดา(ทย) ฉนทกโร วดปาดานวเวก อ.ปากคาด จ.หนองคาย 13. พระอาจารย บวเกต ปทมสโล วดแมปาง ต.สนตคร อ.แมลานอย จ.แมฮองสอน 14. พระอาจารย เผย วรโย วดถ าผาป ต.นาออ อ.เมอง จ.เลย 15. พระอาจารย อทย สรธโร วดถ าพระภวว ต.โสกกาม อ.เซกา จ.หนองคาย 16. พระอาจารย ฟก สนตธมโม วดเขานอยสามผาน ต.สองพนอง อ.ทาใหม จ.จนทบร 17. พระอาจารย อม สขกาโม วดปาภผาผง ต.กกตม อ.ดงหลวง จ.มกดาหาร 18. พระอาจารย อนหลา ฐตธมโม วดปาแกวชมพล ต.คอใต อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร 19. พระอาจารย ทองอนทร กตปญโญ วดผาน าทพย ต.ผาน ายอย อ.หนองพอก จ.รอยเอด 20. พระอาจารย บญก อนวฑฒโน วดพระศรมหาธาต เขตบางเขน กรงเทพฯ 21. พระครถาวรธรรมโกศล (พระอาจารยดวง) วดโยธานมตร อ.เมอง จ.อดรธาน 22. พระครวทตศาสนกจ(ไพโรจน วโรจโน) วดดอยปย ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหม 23. พระวสทธสงวรเถร (เลยม ฐตธมโม) วดหนองปาพง ต.บงหวาย อ.วารนฯ จ.อบลราชธาน

173

24. พระอาจารย ประสทธ ปญญมากโร วดปาหมใหม ต.แมแตง อ.แมแตง จ.เชยงใหม 25. พระอาจารย สนอง กตปญโญ วดสงฆทาน ต.บางไผ อ.เมอง จ.นนทบร 26. พระอาจารย อนทรถวาย สนตสสโก วดปานาค านอย ต.บานกอง อ.นายง จ.อดรธาน 27. พระครสมณกจจาทร (สวาง โอภาโส) วดปาศรอดมรตนาราม อ.โนนสะอาด จ.อดรธาน 28. พระครเกษมวรกจ (วชย เขมโย) วดถ าผาจม อ.แมสาย จ.เชยงราย 29. พระอาจารย คณ สเมโธ วดปาภทอง บ.ภดน อ.บานผอ จ.อดรธาน 30. พระอาจารย เมอง พลวฑโฒ วดปามชฌมวาส ต.ล าพาน อ.เมอง จ.กาฬสนธ 31. พระอาจารย อ า ธมมกาโม วดปาเขาเขยว ต.วงโพรง อ.เนนมะปราง จ.พษณโลก 32. พระอาจารย ส ารวม สรภทโท วดไกลกงวล ต.บานเชยน อ.หนคา จ.ชยนาท 33. พระอาจารย คลาด ครธมโม วดบางเตย ต.บางเตย อ.เมอง จ.พงงา 34. พระอาจารย สธรรม สธมโม วดปาหนองไผ ต.ดงมะไฟ อ.เมอง จ.สกลนคร 35. พระอาจารย บญทน ฐตสโล วดเขาเจรญธรรม อ.บงสามพน จ.เพชรบรณ 36. พระอาจารย กณหา สขกาโม วดแพรธรรมาราม ต.เดนชย อ.เดนชย จ.แพร 37. พระอาจารย ณรงค อาจาโร วดปากกสะทอน ต.บานตาด อ.เมอง จ.อดรธาน 38. พระอาจารย สมหมาย อตตมโน วดปาสนตกาวาส อ.ไชยวาน จ.อดรธาน 39. พระอาจารย สชน ปรปณโณ วดธรรมสถต ต.ส านกทอง อ.เมอง จ.ระยอง 40. พระครสมห พชต(โอ) ฐตวโร วดจนทาราม(ทาซง) ต.น าซม อ.เมอง จ.อทยธาน 41. พระอาจารย อทย(ตก) ฌานตตโม วดปาบานหวยลาด ต.สานตม อ.ภเรอ จ.เลย 42. พระอาจารย จรวฒน อตตรกโข วดปาไชยชมพล ต.สะเดาะพง อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ 43. พระอาจารย บญชวย ปญญวนโต วดปาภรทตตปฏปทาราม อ.สามโคก จ.ปทมธาน 44. พระอาจารย บญม ธมมรโต วดปาศรทธาถวาย อ.หนองววซอ จ.อดรธาน 45. พระอาจารย อนนต อกญจโน วดมาบจนทร ต.แกลง อ.เมอง จ.ระยอง 46. พระอาจารย นพนธ อภปสนโน วดปาบานใหมเมองพาน อ.บานผอ จ.อดรธาน 47. พระอาจารย วสทธ(ลาย) สนตงกโร วดปาภสงฆารามฯ อ.หนองววซอ จ.อดรธาน 48. พระอาจารย สวสด ปยธมโม วดปาคขาด ต.นาเชอก อ.นาเชอก จ.มหาสารคาม 49. พระอาจารย เฉลม ธมมธโร วดปาภแปก ต.หนองงว อ.วงสะพง จ.เลย 50. พระอาจารย สงบ มนสสนโต วดปาสนตธรรม ต.คลองตาคต อ.โพธาราม จ.ราชบร 51. พระอาจารย ชต ฐตจตโต วดปาดงคลอ ต.วงกวาง อ.น าหนาว จ.เพชรบรณ 52. พระอาจารย อครเดช(ตน) ฐรจตโต ส านกสงฆบญญาวาส ต.บอทอง อ.บอทอง จ.ชลบร 53. พระอาจารย นพดล นนทโน วดปาดอยลบงา อ.เมอง จ.ก าแพงเพชร

174

54. พระอาจารย ถาวร ฐานวโร วดปาเหวไฮ ต.หวนาค า อ.ศรธาต จ.อดรธาน 55. พระอาจารย ภสต(จนทร) ขนตธโร วดปาหลวงตาบว อ.ไทรโยค จ.กาญจนบร 56. พระอาจารย สมเดช สรจนโท วดเขาถ าโบสถ ต.สองพนอง อ.ทาใหม จ.จนทบร 57. พระอาจารย มานะ(หม) ฉนทสาโร วดปาเทอดพระเกยรตสรธร อ.นาแหว จ.เลย 58. พระอาจารย สนทร ฐตโก วดปาหลวงตามหาบวธรรมเจดย (รอยกอน) อ.หนองแสง จ.อดรธาน 59. พระอาจารย ทวศกด(เลก) สจตโต วดถ าดอยลาน ต.สามเงา อ.สามเงา จ.ตาก 60. พระอาจารย กศล ฐตกสโล วดหนองบว อ.เมอง จ.ประจวบครขนธ 61. พระอาจารย พฤกษ สทธญาโณ วดปาเขาเขยว ต.บางพระ อ.ศรราชา จ.ชลบร ************************ หมายเหต: ครบาอาจารยทนมนตแลว ตดปญหาเรองสขภาพธาตขนธไมอ านวย จงไมสามารถไปรวมงานได 1. ทานพระอาจารยแบน ธนากโร วดดอยธรรมเจดย อ.โคกศรสพรรณ จ.สกลนคร 2. ทานพระอาจารยจนทา ถาวโร วดปาเขานอย อ.วงทรายพน จ.พจตร 3. ทานพระอาจารยสงวาลย เขมโก วดทงสามคคธรรม อ.สามชก จ.สพรรณบร 4. ทานพระอาจารยจนทรเรยน คณวโร วดถ าสหายธรรมนมตร อ.หนองววซอ จ.อดรธาน 5. ทานพระอาจารยวนชย วจตโต วดภสงฆาราม(ภสงโฆ) อ.หนองววซอ จ.อดรธาน ทมา: http://www.luangta.com/thamma_forum/forum_detail.php?cgiForumID=122

(รายชอทมตวหนา คอ ผใหขอมลส าคญ)

175

176

177

178

179

180