آسیبشناسی آموزش تاریخ اجتماعی در نظام آموزش عالی ایران

پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، تحقيقات تاريخ اجتماعي 27 - 1، صص 1393، شمارة اول، بهار و تابستان مچهارسال

يرانا عالي آموزش نظام در اجتماعي تاريخ آموزش شناسي آسيب

*صفورا برومند

چكيدههاي جنبه هاي تاريخي مبتني بر مطالعة تاريخي اي از پژوهش تاريخ اجتماعي شاخه

گوناگون زندگي اجتماعي عامة مردم است كه مطالعات مستمر آن، از حـدود نـود رغم مطالعات گسـترده در اروپـا و به. گيري مكتب آنال آغاز شد سال پيش با شكل

اياالت متحده، در ايران كمتر به مباحث نظري و علمي تـاريخ اجتمـاعي پرداختـه اريخ اجتماعي از مباحث واحـدهاي درسـي اين امر در حالي است كه ت. است شده

از اين رو، . رود شمارمي شناسي به هاي تاريخ، علوم اجتماعي، كتابداري و ايران رشتههـاي در پژوهش حاضر، با اتخاذ روش تحقيق اكتشافي بـر مبنـاي گـردآوري داده

هــا مبتنــي بــر اي، ميــداني و تجزيــه و تحليــل داده مبتنــي بــر مطالعــات كتابخانــههاي كمي و كيفي، ضمن بازشناسـي آمـوزش تـاريخ اجتمـاعي در نظـام شاخص

هـا، فرصـت نقاط ضـعف، قـوت، SWOTآموزش عالي ايران، با استفاده از روش تهديدها معرفي و در نهايت روند آتي، راهكارها و تحليل راهبردي بـراي نيـل بـه

ائـه وضعيت مطلوب آمـوزش تـاريخ اجتمـاعي در نظـام آمـوزش عـالي ايـران ار نتايج اين پژوهش، مبين ضعف موجـود در مطالعـات نظـري و علمـي . است شده

اما، توجه روزافـزون مجـامع علمـي . تاريخ اجتماعي در سطح آموزش عالي استتاريخ اجتماعي ايران در نظام رشتة تاريخ به اهميت اين حوزه، ايجاد نخستين گروههاي پـيش نقاط قوت و فرصت آموزش عالي و پرداختن به مباحث نظري بومي از

.ريزي شود رو است كه بايد براي تقويت آن برنامه .شناسي، آموزش عالي تاريخ ايران، آموزش، آسيب تاريخ اجتماعي، :ها كليدواژه

[email protected]استاديار پژوهشكدة تاريخ، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي * 30/7/1392: ، تاريخ پذيرش1/5/1392: تاريخ دريافت

يرانا عالي آموزش نظام در اجتماعي تاريخ آموزش شناسي آسيب 2

مقدمه .1

رود و ارائـة تعريفـي از شمارمي هاي دانش تاريخ به تاريخ اجتماعي از جديدترين شاخهتوانـد در ، مـي »تـاريخ اجتمـاعي «و تعريـف عمليـاتي از » اجتمـاعي «، »تـاريخ «واژگان

واژة تـاريخ در معـادل يونـاني آن، هيسـتوريا . بازشناسي اين حوزة دانشي مـؤثر باشـد )ἱστορία; Historia(، شود به معناي پژوهش يا معرفتي است كه به واسطة بررسي كسب مي )Joseph and Richard, 2008: 163.( تعريـف كلـي، بـه معنـاي دانـشِ كشـف، تـاريخ در

دهي و ارائة اطالعات دربارة رخدادهاي گذشته و رشتة پژوهشـي اسـت گردآوري، سازمانپردازد؛ در صدد كشف كه با تكيه بر روايت به بررسي، تجزيه و تحليل سلسلة رخدادها مي

ـ بهآن خان به مطالعة اصول رالگوهاي رابطة علت و معلولي و تأثير رخدادهاست و مو ة منزلواژة اجتماعي برگرفتـه از ).Tosh, 2006: 52( نگرند دورنمايي براي حل مشكالت آينده مي

هاي انگليسي و فرانسـوي بـه صـورت ه معناي متحد است كه در زبانب Sociioواژة التين Social و به معناي وابسته يا مرتبط به اجتماع، مرتبط با زندگي، وابسـته بـه نهـاد جامعـه و

).Simpson and Weiner, 1989: 905-908( است كالت آن تعريف شدهمش است نيز تاريخ رفتار اجتماعي جامعه توصيف شده )Social History( عبارت تاريخ اجتماعي

)ibid: 507.( تاريخ اجتماعي كه اغلب تاريخ اجتماعي جديد )New Social History( ناميدهشود، مبتني بر مطالعة تاريخ عامة مردم است كه راهكارهاي آنها را بـراي ادامـة زنـدگي مي

نگاري مبتني بـر ثبـت به ديگر سخن، تاريخ اجتماعي برخالف شيوة سنتي تاريخ. دربرداردهاي گوناگون رانان، به بررسي تاريخي جنبه نگاري زندگي حكم رخدادهاي سياسي و وقايع

اي مطالعه در خصـوص تـاريخ اجتمـاعي بـه گونـه . پردازد جتماعي عامة مردم ميزندگي اپـردازان توان به نظريـه مستمر از حدود نود سال پيش آغاز شد و از پيشروان اين انديشه مي

ان علوم محققان و مورخاز حدود چهار دهة گذشته، توجه . اشاره كرد )Annals( مكتب آنالو اياالت متحده بيش از پيش به تاريخ اجتماعي جلـب شـد و اجتماعي و سياسي در اروپا

از . اي چشـمگير افـزايش يافـت ميالدي به گونـه 1970ها در اين خصوص، از دهة بررسيهـاي طلبانـه، دگرگـوني هاي اسـتقالل جمله علل گرايش به تاريخ اجتماعي به رشد جنبش

شناسي، ي، پيشرفت رشتة جامعه، ورود مفاهيم تاريخي به علوم اجتماع1960اجتماعي دهة ).Samuel, 1985( توان اشاره كرد هاي اقتصادي مي ها و نظريه رشد سريع تحليل

اين مطالعات، در خصوص توصيف تاريخ اجتمـاعي تعـاريف تحولگيري و طي شكلتـاريخ اجتمـاعي نـه يـك روش بلكـه ند كـه برخي بر اين نظر. است مختلفي به عمل آمده

3 صفورا برومند

نگاري سياسي در قرن تاريخ تحولكه به طور طبيعي در سير ي است ان وسيععبارت از جري كنند كه اي تاريخ تركيبي قلمداد مي را گونهاريخ اجتماعي ت برخي، اما. است بيستم پديدآمده

هاي تاريخ اكتفا نكرده و در مقايسه بـا رويكردهـاي پيشـين، در پـي دادهبه بيان و گزارش ان، تـاريخ اجتمـاعي را از علـل محققـ گروهـي از .مندتر اسـت ظاماي ن به شيوهتحليل آنها

از تـاريخ را تاريخ اجتمـاعي كنند و برخي ديگر هاي سياسي تلقي مي گيري دگرگوني شكل مردمعامة زندگي عاملي براي معرفي اريخ اجتماعي بدين معنا كه ت ؛سازند مي سياسي متمايز

اي، نمـاي ديگـري از تـاريخ را مطـرح رشـته بينتكيه بر مطالعات با است و بدين ترتيب، و شناسـي جغرافياي فرهنگي، جمعيـت بر اين اساس، دانش و مطالعات فرهنگي، 1.كنند مي

تـاريخ اقتصـادي، فرهنگ عامـه، شناخت شناسي، شناسي، قوم ، انسانمناسبات خويشاونديتـاريخ طبقـات و تـاريخ شهرنشـيني، تـاريخ روسـتايي، سـاالري، تاريخ ديـوان تاريخ كار،

هاي اجتمـاعي، بـه ابـزاري بـراي ت و جنبشتحوالتاريخ تاريخ زنان،هاي اجتماعي، گروههـاي اي از سـبك مجموعه«از آنجا كه تاريخ اجتماعي . شوند مي تبيين تاريخ اجتماعي تبديل

، تعـاريف )142: 1386پـور، موسـي (» تحليلي است تا نتيجـة يـك روش شـناخت واحـد بندي معمول براي تاريخ اما، تقسيم. است شده از تاريخ اجتماعي جديد ارائه كمابيش مختلفي

اجتماعي در سه زيرشاخة روابط مردم با مردم، روابط مردم با حكومـت و روابـط مـردم بـا ).148 - 147: همان(گيرد مي شان صورت جهان مادي و معنوي زيست

دهندة مجموعة اجزا و عناصر تشكيلحوزة نخست يعني روابط مردم با مردم دربردارندة هاي تاريخي مورد پژوهش يا سـير آن در ادوار تـاريخ اسـت؛ زندگي روزانة مردم در دوره

هـا و تشـكيالت حوزة دوم يعني روابط مردم با دولت و حكومت، شامل بررسـي سـازمان پلـيس و ساالري و نيز تشكيالت نظامي و انتظامي همچون نظام قضايي، اداري، مالي، ديوان

ها و ديگر مباحث مرتبط است؛ حوزة سوم يعني روابط مردم با امنيت شهري، حسبه، زندانشان جهان مادي يكم، روابط مردم با زيست: شود جهان، به دو بخش عمده تقسيم مي زيست

هـاي زنـدگي اسـت؛ و روابـط مـردم بـا ها و سبك ها، اسلوب كه شامل اجزاي مادي شيوههـا، باورهـا و آداب و رسـوم نـاظر بـه آنهـا و معتقـدات و كه آيـين جهان غيرمادي زيست

رفتارهاي ديني مردم و نيز مسائل راجع بـه فرهنـگ و آمـوزش و پـرورش، انتقـال علـوم، هاي ديگر تاريخ اجتماعي با حوزه). همان(هاي گوناگون را دربردارد معارف و سنن به شيوه

هـاي علـوم اساس الگوهايي كـه در ديگـر شـاخه علوم انساني پيوند تنگاتنگي دارد، اما برهـاي پژوهشـي گيـري از روش تاريخ اجتماعي بـا بهـره . شود نمي دارد، نوشته انساني وجود


)Interview-in-Depth( هاي علوم انساني از جمله آمار، مصاحبة ژرفـايي مرتبط با ديگر شاخه ).4: 1382اتابكي، (پردازد به بررسي تاريخ مي ،)Psychoanalytic( كاوانه هاي روان و روش

مسئله بيان 1.1رغم مطالعات گسترده در عرصة تاريخ اجتماعي در اروپا و اياالت متحده، در ايران كمتـر به

در واقـع، بخـش درخـور تـوجهي از . است شده به اين گرايش از مطالعات تاريخي پرداختهاسـت و ريخ سياسي و تاريخ عمومي متمركـز شـده منابع و مĤخذ تاريخ ايران بر توصيف تا

اي هدفمنـد در تبيـين تـاريخ اجتمـاعي و مطالعات جسته و گريختة امروز نيز از فقر شـيوه كنـد، در حـالي كـه مجموعـة مباحث مرتبط با آن در مطالعات تـاريخ ايـران حكايـت مـي

اسبي براي بررسـي در ها و اسناد نيز منابع و مĤخذ مكمل من حال ها، خاطرات، شرح سفرنامهها را از گـرايش نخستين نشانه. شوند عرصة مطالعات تاريخ اجتماعي در ايران محسوب مي

ــار محققــان و مورخــ ــاريخ اجتمــاعي، در آث ــه مطالعــات در حــوزة دانشــي ت ان ايرانــي بشـاه قاجـار، ، وزير انطباعـات ناصـرالدين )ق 1313 - 1258(خان اعتمادالسلطنه محمدحسن

نگـاري تـأثير تـاريخ ان اروپايي و تحـت مورخزمان با او تقريباً هم. وجو كرد جستتوان ميپـس از او، 2.قـرارداد مـدنظر بار موضوعات اجتماعي را در تـدوين تـاريخ جديد، نخستين

شد كه در شيوة نگارش، تجزيه و تحليـل آثاري با موضوع مرتبط با تاريخ اجتماعي تدويندر ايـن بـين، . نگاري اجتمـاعي اسـت ها و به شيوة تاريخ ويژگيمطالب فاقد ويژگي آثار با

آثاري نيز با رويكردي كمابيش منطبق بر مطالعات تاريخ اجتمـاعي و تـاريخ اقتصـادي بـه اما تأليف آثـاري از ايـن دسـت بـه 3اي از تاريخ اجتماعي تدوين شدند، عنوان زيرمجموعه

بـا رونـد رو بـه . اجتماعي در ايران نيسـت نگاري معناي توجه به رويكردي مبتني بر تاريخنگاري اجتمـاعي در رشد مطالعات تاريخ اجتماعي در مراكز پژوهشي خارج از ايران، تاريخ

هـاي تـاريخ اجتمـاعي مـورد توجـه دو دهة گذشته در ايران نيز كمابيش با تكيه بر نظريـه شـود، امـا يكرد تـأليف مـي هايي با اين رو نامه بدين ترتيب، مقاالت و پايان. است قرارگرفته

مند و مبتني بر مطالعات بومي همچنان در مراحل آغازين نگاري اجتماعي به شيوة نظام تاريخهاي اين امر در حالي است كه تاريخ اجتماعي از مباحث واحدهاي درسي رشته. برد سرمي به

شـرايط موجـود بنـابراين، . رود شـمارمي شناسي بـه تاريخ، علوم اجتماعي، كتابداري و ايرانروي آن مبحثـي اسـت كـه در آموزش تاريخ اجتماعي در آموزش عالي ايران و آينده پيش

.پردازيم اين مقاله به آن مي


پژوهش نيا يها داده ليتحل و هيتجز و يگردآور روش 2.1ايـن موضـوع در . اي منسـجم اسـت تاريخ اجتماعي در ايران موضوعي نو و فاقـد پيشـينه

اي از مباحـث تـاريخي يـا علـوم اجتمـاعي تاريخي به عنوان زيرمجموعه ساختار مطالعاتبا توجـه . است نشده شود و در ساختار آموزش عالي نيز تعريف مستقلي از آن ارائه مي مطرح

پـردازي و پـرورش به اهميت آموزش عالي در ايجاد زمينة مناسب بـراي آمـوزش، نظريـه در اين پـژوهش بـا اسـتفاده از روش تحقيـق ان در عرصة مطالعات تاريخ اجتماعي، محقق

اي و ميـداني، و تجزيـه و هاي مبتني بر مطالعات كتابخانـه اكتشافي بر مبناي گردآوري دادههاي كمي و كيفي، ضمن بازشناسي وضعيت مطالعات تاريخ ها بر مبناي شاخص تحليل داده

هـا، تهديـدها و رصـت ف نقاط ضعف، قوت، SWOTاجتماعي در ايران، با استفاده از روش ت آتي، راهكارها و تحليل راهبردي بـراي تـرويج و ارتقـاي مطالعـات تـاريخ تحوالروند

. شود اجتماعي در ايران معرفي ميهاي كيفي كه تبيين كمي آنها دشوار يا غيرممكن است، با توجـه بـه در بررسي شاخص

رويكـرد نظـري و منسـجم در گستردگي حوزة مطالعات تاريخ اجتماعي و فقدان شـيوه و نگاهي به با نيم )Homogeneous( برداري همگون ساختار اين مطالعات در ايران، شيوة نمونه

هـا از طريـق مصـاحبة حضـوري و مبتني بر اخذ داده )Grounded Theory( اي روش زمينهبيش قرارگرفت كه مستمر يا كمـا مدنظرانديشي با استاداني وگو و هم برگزاري جلسة گفت

و مكـرر ريـزي، تمـاس رغـم برنامـه به. با مطالعات تاريخ اجتماعي در ايران ارتباط داشتندهاي مـرتبط از جملـه تـاريخ، دعوت از استادان مرتبط با مطالعات تاريخ اجتماعي در رشته

شناسي، معدودي از استادان در جلسه شـركت كردنـد كـه علوم اجتماعي، كتابداري و ايرانشناسايي نقـاط قـوت و هاي آنها در تكميل مطالعات كيفي، و ارائة ديدگاهحاصل مباحثات

ها و تهديدهاي مرتبط با مطالعات تاريخ اجتماعي در ايران مؤثر ضعف و بازشناسي فرصتهاي موجود، از استادان و دانشـجوياني در ادامة اين بررسي و براي تكميل نواقص داده. بود

حدهاي درسي رشتة تحصيليِ آنها، مباحث مرتبط با تـاريخ نظرسنجي به عمل آمد كه در واحجم نمونه براي بررسي موضوع مورد نظر اين پژوهش . شد اجتماعي در ايران تدريس مي

ن نمونة همگون در جامعة بر اين اساس، متغير معي. نيز بر اساس نمونة همگون انتخاب شدترتيب، تدريس واحد درسي بدين. بود »تاريخ اجتماعي در ايران«استادان، تعامل با موضوع

، گرايش بيشتر بر مطالعات حـوزة دانشـي تـاريخ اجتمـاعي و »مباني تاريخ اجتماعي ايران«به علت عدم انسجام . قرارگرفت مدنظرن تمركز در امور پژوهشي مرتبط به عنوان متغير معي


ايـران، عـالوه بـر روش در جامعة نمونة استادان مرتبط با حوزة دانشي تاريخ اجتماعي در بـر . استفاده شـد )Snowball( برفي اي يا گلوله برداري نمونة همگون، از روش زنجيره نمونه

و روزآمد از استادان رشتة موثقاين اساس، به علت پراكندگي و نبود آمار و بانك اطالعات ان كنندگان در نظرسنجي درخواست شد در صورت اطالع، ديگر متخصص تاريخ، از شركت

براي انتخـاب معينمتغير . حوزة تاريخ اجتماعي را براي شركت در نظرسنجي معرفي كننددر مقاطعي بود كـه ايـن » مباني تاريخ اجتماعي ايران«دانشجويان نيز گذراندن واحد درسي

شده بـر مبنـاي هاي ارائه پرسشنامه). مقطع كارشناسي و دكترا(شد واحد درسي تدريس ميهـاي آمـاري مـورد نظـر در قالـب و در قالـب ابـزار مكمـل شـاخص هاي كيفي شاخصبـراي بازشناسـي جديـدترين . هاي باز و بسته، طراحي، ارائه و تجزيه و تحليل شد پرسشها در حوزة مطالعات نظري تـاريخ اجتمـاعي در ايـران نيـز دو جلسـه سـخنراني و ديدگاه

ش و پژوهشگران گروه تاريخ نشست علمي با حضور جناب آقاي دكتر ابوالحسن فياض انوتـاريخ اجتمـاعي و «بـا موضـوع 9/8/1390 مـورخ اجتماعي پژوهشگاه علـوم انسـاني در

بـا 3/7/1391 مـورخ و در » شناسي مطالعات تاريخي شناسي تاريخي؛ تأملي بر روش جامعهدر سـالن انديشـة پژوهشـگاه علـوم » منطق پژوهش در مطالعات تاريخ اجتماعي«موضوع .مطالعات فرهنگي برگزار شدانساني و

ـ ا يدر آموزش عـال ياجتماع خيموجود آموزش تار تيوضع حيتشر. 2 بـر راني

يفيو ك يكم يها شاخصاساس در توصيف و تحليل وضعيت موجود آموزش تاريخ اجتماعي در نظام آموزش عالي ايـران،

: اهميت است حائزتوجه به اين موارد اختصاص » تاريخ اجتماعي ايران«يا » تاريخ اجتماعي«اي خاص به حوزة دانشي رشتهـ .نداردهـاي تـاريخ، علـوم اجتمـاعي و هاي دانشي، در رشته موضوعات مرتبط با اين حوزهـ

.شود شناسي تدريس مي ، كتابداري و ايران)هاي زيرمجموعة آن و گرايش(ارتباطات مختلـف تـدريس موضوع تاريخ اجتماعي ايران در واحدهاي درسي و در مقـاطع ـ .شود مي

مبـاني تـاريخ اجتمـاعي «ازجمله واحدهاي مرتبط با اين حوزة دانشي، واحـد درسـي ـ .شود شناسي تدريس مي هاي تاريخ، علوم اجتماعي، كتابداري و ايران است كه در رشته» ايران


را » مباني تـاريخ اجتمـاعي ايـران «استادان مختلف به ويژه استادان رشتة تاريخ درس ـ .كنند تدريس مي

بـه صـورت مسـتمر بـا يـك اسـتاد مشـخص » مباني تاريخ اجتمـاعي ايـران «درس ـ .شود نمي ارائه

هاي كمي و كيفي بر اساس موضوعاتي چون سـرماية با تكيه بر موارد يادشده، شاخصجايگاه حوزة دانشي (، وضعيت آموزشي )شامل استادان، پژوهشگران و دانشجويان(انساني

و ) هـاي درسـي جايگـاه پـژوهش در برنامـه هاي علوم انساني، ماعي در سرفصلتاريخ اجت) متون درسي، ميزان كارآمدي آنها و كتـب علمـي (توليدات علمي در عرصة آموزش عالي

.قرارگرفت مدنظر يانسان يةسرما 1.2

در اين بخش سرماية انساني آموزش عالي در زمينة مباحث مرتبط با آموزش تاريخ اجتماعي .شود هايي چون استادان، پژوهشگران و نسبت جمعيتي دانشجويان بررسي مي با شاخص

استادان 1.1.2هـاي تـاريخ، علـوم در رشـته » مباني تاريخ اجتمـاعي ايـران «با توجه به اينكه واحد درسي

شود و اكثريت استادان تاريخ در تـدريس آن شناسي تدريس مي اجتماعي، كتابداري و ايرانبـر اسـاس آمـار . قرارگرفت مدنظرمشاركت دارند، اين واحد درسي به عنوان حجم نمونه

در سال تحصيلي ) 1391شهريور (ريزي آموزش عالي وهش و برنامهشده از مؤسسة پژ ارائهمربـي بـه عنـوان اعضـاي 165استاديار و 283دانشيار، 41 استاد، 14، تعداد 1390 - 1389

توان چنين فرض كـرد بنابراين، مي. وقت رشتة تاريخ مشغول به كار بودند هيئت علمي تمام . وجود دارد» مباني تاريخ اجتماعي ايران«رسي كه احتمال مشاركت آنها در تدريس واحد د

پژوهشگران 2.1.2

هاي پروفسور دانشگاه منچستر انگلستان و مشاور طرح ،)Denis Loveridge( دنيس الوريج )Professional Researcher( نگري سازمان ملل متحد، در توصيف پژوهشگر متخصص آينده

كنـد مبنـي بـر اينكـه پژوهشـگر سه ويژگـي اصـلي را تعيـين مـي )Expert( يا كارشناسواجد دانش بنيـادين در حـوزة مـورد عالقـة خـود باشـد؛ . 1 متخصص يا كارشناس بايد


بـا . 3باشـد؛ حوزة مطالعاتي خـود را در آينـده داشـته تحولتوانايي ارزيابي چگونگي .2العاتي خود را ارائه و ارزيابي خالقيت، راهكارهاي چگونگي توسعة دانش بنيادين حوزة مط

آمده از پژوهشگرِ عمل بر اساس اين تعريف و ديگر تعاريف به). Loveridge, 2001: 3( كندبه علت فقدان نظام آموزشي منسجم و نبود رشتة متمركز بر حوزة دانشي تاريخ 4متخصص،

پردازي در حوزة مطالعـات اجتماعي در ايران، از يكسو و نيز نبود پيشينه و ضعف در نظريهپژوهشـگران تـاريخ تنـوع تاريخ اجتماعي در ايران، بازشناسـي و تعيـين تعـداد، درصـد و

ين امر از درصد پايين و نامحسوس تعداد پژوهشگران عرصـة ا. پذير نيست اجتماعي امكان .كند مي تاريخ اجتماعي در ايران حكايت

ييدانشجو يتيجمع يها نسبت 3.1.2

تـاريخ اجتمـاعي «يـا » تاريخ اجتماعي«از آنجا كه در ساختار آموزش عالي ايران، موضوع هـاي تعيـين نسـبت اسـت، تعريـف نشـده )Discipline( به صورت رشتة تحصيلي» ايران

اما، برخي موضـوعات مـرتبط بـا . پذير نيست جمعيتي دانشجويي براي اين موضوع امكانكـه در زيرمجموعـة » تاريخ اجتماعي ايـران «يا » تاريخ اجتماعي«مطالعات )Field( حوزة

هاي زيرمجموعة و گرايش(هاي تاريخ، علوم اجتماعي و ارتباطات واحدهاي درسي رشته. شوند، با مطالعات تاريخ اجتماعي ارتبـاط دارنـد شناسي تدريس مي ي و ايران، كتابدار)آن

شـود، منـد و علمـي معرفـي بنابراين، با فرضِ اينكـه تـاريخ اجتمـاعي بـه صـورت نظـام شوند، امـا دانشجويان با گذراندن اين واحدهاي درسي با موضوع تاريخ اجتماعي آشنا مي

پذير است و اين امر از فقـدان سختي امكان شجويان نيز بهتعيين آمار دقيق از تعداد اين داناينكه واحدهاي . گيرد مي نشئتو مستند و وضعيت ارائة اين واحدهاي درسي مدونآمار

مورد نظر و مرتبط با حوزة دانشي تاريخ اجتماعي يا تاريخ اجتماعي ايران به عنـوان درس شوند، موجب تزلزل در پايـايي و روايـي مي الزامي، پايه، اصلي، تخصصي يا اختياري ارائه

از . شـود هاي جمعيتي دانشجويي مـي هاي مرتبط با تعيين نسبت نتايج تجزيه و تحليل دادهتنها واحد درسي است كه بـه صـورت » مباني تاريخ اجتماعي ايران«آنجا كه واحد درسي

معيـار بررسـي پردازد، مقطـع تحصـيلي بـه عنـوان متمركز به مطالعة اين حوزة دانشي ميجمعيت دانشجويان مرتبط با اين موضوع در رشتة تاريخ انتخاب شد كه اين واحد درسي

بنابراين، آمار مورد نظر به دانشجويان مقاطع كارشناسي و دكتـري . شود در آن تدريس مي .رشتة تاريخ اختصاص دارد


دكترا و يكارشناس مقطع خيتار ةرشت و يانسان علوم انيدانشجو كل تيجمع ةسيمقا. 1جدول 51390 - 1389ي ردولتيغ و يدولت يها دانشگاه در

مقطع دو دانشجويان جمع دكترا كارشناسي گروه تحصيلي شرح 116/341/1 651/8 86/2212 انسانيعلوم كل جمع 1689 48 1641 تاريخ كل جمع

دوران مورد آمار فوق مبين اين امر است كه واحد درسي مباني تاريخ اجتماعي ايران دريا بـه ديگـر سـخن، 6دانشجو در مقطع كارشناسي و دكتراي رشتة تاريخ، 1689بررسي، به

درصد از دانشجويان گروه علوم انساني با گرايش مطالعات تاريخي در دوران تحصـيل 9/7اما، شواهد موجود از نقص و نارسايي در چگـونگي تفسـير، بيـان نظـري و . است شده ارائه

7.كند اجتماعي در اين واحد درسي حكايت ميعلمي تاريخ آموزشي وضعيت 2.2

براي بررسي وضعيت آموزشي، دو شاخص يعني جايگاه حوزة دانشي تاريخ اجتمـاعي در .شود هاي درسي آن، بررسي مي هاي علوم انساني و جايگاه پژوهش در برنامه سرفصل

يعلوم انسان يها در سرفصل ياجتماع يختار يدانش حوزة جايگاه 1.2.2تنها سرفصلي اسـت كـه » مباني تاريخ اجتماعي ايران«گونه كه در مباحث پيشين آمد، همان

هاي علوم انساني به صورت متمركز به حوزة دانشي تاريخ اجتمـاعي در ايـران در سرفصلهـاي تـاريخ، علـوم اجتمـاعي و اين سرفصل به عنوان درس پايه در رشته. اختصاص دارد

ريـزي اجتمـاعي، پژوهشـگري علـوم ارتباطات اجتماعي، برنامه(رمجموعة آن هاي زي رشتهشناسـي ايران ،)اجتماعي، تعاون و رفاه اجتماعي، خدمات اجتماعي و دبيري علوم اجتماعي

8.شود و كتابداري تدريس مي، هدف از تدريس )گرايش دبيري و آزاد(در سرفصل پيشين اين درس براي رشتة تاريخ

» ت تاريخي ايـران تحوالتحليل و بررسي عمقي و علمي مباني «خ اجتماعي ايران مباني تاري گرايـي، هاي اولية تـاريخ، مشـروعيت تشكلمباحثي چون منشأ ابتدايي . است توصيف شده

پذيري تاريخي ملت گرايي، بررسي عوامل اثرگذار در شكل گرايي، جهت گرايي، ريشه تطابقانساني، شرح مختصـري از تـاريخ عوامل يك،استراتژ يتموقع خارجي،ايران، نفوذ عوامل

در مدنظرسياسي ايران، مباني اساسي زندگي معنوي و مباني اصلي زندگي مادي، از مباحث


اثـر دكتـر ايـران اجتماعي تاريخ مبانيبيشتر مواقع در اين واحد، كتاب . اين سرفصل است. شود است، تدريس مي تدوين شده به همين منظور نيز 1368رضا شعباني كه از حدود سال

آمده توسط دبيرخانة بازنگري سرفصل دروس و منابع علوم انسـاني، عمل طبق نظرسنجي بهدرصد و ضرورت بازنگري منابع درسي آن 75ميزان رأي به ضرورت بازبيني اين سرفصل

مبـاني «اسـت و بـازنگري شـده 1390اين واحد درسي در آبان سـال . است درصد بوده 85بـه عنـوان » آن تحـول گيري و حيات اجتماعي و هويت مردم ايران و عوامل مؤثر در شكل

درك مفهوم تاريخ اجتماعي و تمـايز . است شده موارد مورد نظر براي آشنايي دانشجو تعيينهاي تاريخي و توان گردآوري اطالعات در حوزة تاريخ اجتماعي ايـران از آن با ديگر گونهسرفصـل . است كه دانشجو پس از گذراندن اين درس بايد كسـب كنـد هايي جمله توانايي

درس، از كليات شامل تعريف و اصطالحات تاريخ اجتماعي مثل هويت، قوميت و وحدت ملي، معرفي منابع و مطالعات براي آشنايي بـا روش پـژوهش در تـاريخ اجتمـاعي ايـران،

عي ايران، بررسي عوامـل مـؤثر بررسي رويكردها و مكاتب اصلي در مطالعات تاريخ اجتماهـا، جغرافيا و سرزمين، جمعيت و نژاد، مهـاجرت بر حيات اجتماعي ايرانيان از جمله دين،

هاي تاريخ اجتمـاعي مـردم ها، حوداث طبيعي و غيرطبيعي، بررسي مباني و مؤلفه حكومتنـگ هـاي معيشـت، فره ايران از جمله تركيب جمعيتـي و پراكنـدگي آن، اقتصـاد و شـيوه

شناسي اجتماعي و خلقيات ايرانيان، نظام خانواده و نقش اجتماعي روان باوري ايرانيان، دين عشـايري، :زنان، نهادهاي سياسي و اجتماعي، طبقـات و اقشـار، اشـكال زنـدگي ايرانيـان

ــاريخ سياســي ــر مقــاطع ت ــاريخ اجتمــاعي مبتنــي ب روســتايي و شــهري، بررســي ادوار تبلخـي، ابـن فارسـنامة ، بيهقـي تـاريخ ، شـاهنامه اصـلي ايـن درس منـابع . شـود مـي تشكيلبـر تأكيـد شود و منابع مطالعاتي بـا اثر مقدسي را شامل مي االقاليم فةمعر يف التقاسيم احسن تاريخاثر دكتر رضا شعباني، ايران اجتماعي تاريخ: اند از ـ اسالمي عبارت هاي ايراني ديدگاه

ن نوشـتة باستا عهد در ايران تاريخاهللا نوذري، اثر عزت مشروطيت تا آغاز از ايران اجتماعياثر محمد منـاظر احسـن عباسيان حكومت در اجتماعي زندگيدكتر محمدجواد مشكور و

.است نشده منابع كمك درسي براي اين درس معرفيهاي مناسب براي ارائة درس، روش كارگاهي مبتني بر شـيوة فعـال و روش براي شيوه

وگـوي طرفينـي، مشـاركت دانشـجو در بحـث، كنفـرانس، تحقيـق ميـداني و گفـت مانندافزارهـاي آموزشي مثل فيلم و عكس و نـرم گيري از ابزارهاي نوين كمك اي و بهره كتابخانه

تدوين كتاب درسـي بـا رويكـرد و نگـاه بـه . است قرارگرفته مدنظرمرتبط و گردش علمي


تناسب اين درس با نگـرش اسـالمي و تـدريس بـه مباني اسالمي از جملة راهكارها براي روش كارگاهي و پژوهش محوري، تحقيقات كاربردي متناسب با منطقة آموزشـي، بازديـد

رسـاني مـنظم در خصـوص مطالعـات محور، رصد و اطالع از مناطق و آثار تاريخي هويتبـراي جديد پژوهشگران غيرايرانـي دربـارة تـاريخ اجتمـاعي ايـران بـه عنـوان راهكارهـا

شدن اين درس با درنظرگرفتن دانش جهاني، پرهيز از تلفيق آن بـا تـاريخ سياسـي، از بوميايـن . اسـت بوده مدنظرپيشنهادهاي مطرح براي اصالح اين درس است كه در بازنگري آن

آمـده از عمـل بـه 9شـود، امـا نظرسـنجي سرفصل در مقطع كارشناسي و دكترا تدريس مـي بين اين است كه شـيوة تـدريس و ارائـه در ايـن دو مقطـع چنـدان استادان و دانشجويان م

هـاي درسـي در مقطـع در برخي موارد، استادان مسلط به موضوع، از جزوه. متفاوت نيست .كنند دكترا استفاده مي

به عنوان درس پايه در مقطـع كارشناسـي حـوزة » مباني تاريخ اجتماعي ايران«سرفصل ضـرورت . است ريزي اجتماعي نيز بازنگري شده ي برنامهعلوم اجتماعي و مجموعة آموزش

درصـد 75/92درصـد و ضـرورت بـازنگري منـابع درسـي آن 25/81بازنگري سرفصل، سرفصل پيشين اين درس به سرفصل اولية درسِ مشابه آن در رشتة تـاريخ . است شده تعيينذكـر جزئيـات بيشـتر تر بـا شدة پيشنهادي، سرفصل دقيق اما، در سرفصل بازنگري. ماند مي

تحليل و بررسي عملي و علمـي «هدف از اين درس در سرفصل جديد . است طراحي شدهآشنايي با مفاهيم كليدي تاريخ اجتماعي ايران، آشـنايي . است» ت تاريخي ايرانتحوالمباني

تاريخ اجتمـاعي ايـران و سـير تكـوين تحولسير ةمطالعهاي عملي و علمي براي با روشهـاي مختلـف و هـاي اجتمـاعي در دوره جتماعي، آشنايي با روند تكامـل پديـده نهادهاي ا

گيري تـاريخ اجتمـاعي ايـران، از آشنايي با عوامل محيطي، طبيعي و فيزيكي مؤثر در شكلتبيين مختصري از مفاهيم تـاريخ . است شده هايي اين درس براي دانشجويان تعيين ضرورت

پـذيري تـاريخي ملـت ايـران و ديگـر مـوارد شـكل اجتماعي، بررسي عوامل اثرگـذار در تنهـا تفـاوت در منـابع . شده، به سرفصل درس در رشتة تـاريخ شـباهت كامـل دارد تعيين

اثـر گيـوم كمبريج ايران تاريخ: اند از پيشنهادي است؛ مانند منابع التين اين درس كه عبارت ايـران تـاريخ سن به فرانسه، ناثر آرتور كريست ياندر زمان ساسان ايراندوشسن به انگليسي،

فيشر به انگليسي كه همگي بـين شصـت تـا چهـل سـال پـيش تـدوين . ب. اثر و كمبريجايران از دكتر اجتماعي تاريخ مبانياثر اسميت دنيس، تاريخي شناسي جامعه برآمدناند، شده

از پس يها سال تا صفويه از ايران اجتماعي تتحوال تاريخ: شكننده مقاومترضا شعباني،


تتحـوال تـاريخ شـده؛ و اثر جان فوران به عنوان منابع متداول فارسـي و ترجمـه انقالباثر دكتر موسي نجفي و دكتر موسي فقيه حقاني، يرانا يمل يتهو گسترة در ايران سياسي ايـران معاصر سياسي هاي جنبشاثر دكتر مرتضي مطهري و و ايران اسالم متقابل خدمات

دو . رونـد شمارمي هاي اسالمي ـ ايراني به بر ديدگاه تأكيداثر سعيد زاهد از منابع فارسي با ايـران ياسـالم جامعـة در گرايـي قبيلهاثر ايليا گرشويچ و كمبريج ايران تاريخمنبع التين

شـده بـراي ايـن سرفصـل و درسي التين معرفي اثر جيمز ريد از منابع كمك 1629 - 1500اثر صـادق زيبـاكالم، ايران در ماندگي عقب علل يابي ريشه شديم؟ ما چگونه ما آثاري چون

اثـر احمـد ايـران در داري سـرمايه رشـد تاريخي موانعاثر حسن پيرنيا، باستان ايران تاريخبـراي شـيوة . شـوند براي اين سرفصل پيشنهادشده محسوب مي مدنظراشرف از ديگر آثار

. است تدريس مؤثر نيز استفاده از تصوير و امكان سفرهاي علمي مورد توجه قرارگرفتهآمده از برخي استادان مبين اين امر اسـت كـه در بيشـتر مـوارد بـراي عمل نظرسنجي به

يخ، علـوم اجتمـاعي، كتابـداري و در رشـتة تـار » مباني تاريخ اجتماعي ايران«واحد درسي اثر دكتر رضا شعباني به عنـوان منبـع اصـلي ايران اجتماعي تاريخ مبانيشناسي، كتاب ايران

اثر ديگر . است روز نشده ، بازبيني و به1368شود كه از چاپ نخستين آن در سال پيشنهاد ميغالمرضا سليم اسـت كـه كه براي دانشگاه پيام نور تدوين شده، نوشتة دكترن اعنوبا همين

. مباحث مطرح در آن كمابيش به شيوة سنتي و مشابه كتاب پيشين استدر مقطـع كارشناسـي رشـتة »مباني تاريخ اجتماعي ايـران «گذشته از واحد درسي پاية

هـاي گونـاگون مباحـث مـرتبط بـا تـاريخ اجتمـاعي ايـران در سرفصـل تاريخ، مجموعـه تـوان از شود، مي هاي مورد نظر ارائه اين مبحث در سرفصل به فرض اينكه. است شده تعيين

اجتمـاعي، اقتصـادي و ت سياسي،تحوالدروس الزامي از جمله تاريخ : اين دروس نام برد ت سياسـي، تحـوال فرهنگي ايران از ورود اسالم تا پايان حكومت علويان طبرستان، تـاريخ

ت تحـوال اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورة سامانيان، ديلميان، غزنويـان، تـاريخ ت سياسـي، تحـوال اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورة سلجوقيان، تاريخ سياسي،

ت تحـوال اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورة غوريـان و خوارزمشـاهيان، تـاريخ ت تحـوال جتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورة مغوالن و ايلخانـان، تـاريخ ا سياسي،اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران از زوال ايلخانان تا آغـاز حكومـت صـفويان، سياسي،اجتمـاعي، اقتصـادي و فرهنگـي ايـران در دورة صـفويان، تـاريخ ت سياسي،تحوالتاريخ و فرهنگي ايران در دورة افشـاريان و زنـديان، تـاريخ اجتماعي، اقتصادي ت سياسي،تحوال


اجتماعي، اقتصـادي و فرهنگـي ايـران از آغـاز دورة قاجـار تـا انقـالب ت سياسي،تحوالت سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايـران تـا تحوالمشروطيت، انقالب مشروطيت و ادي و فرهنگي ايـران از اجتماعي، اقتص ت سياسي،تحوالانقراض حكومت قاجاريه، تاريخ

هـاي تـاريخي ؛ دروس اختيـاري شـامل ريشـه 1332مرداد 28انقراض قاجاريه تا كودتاي شناسي تاريخي ايـران، تـاريخ نفـت در ايـران و شناسي و مردم نيافتگي در ايران، قوم توسعه

اريخ در مقطع كارشناسي ارشد ت. خاورميانه، تاريخ احزاب و مطبوعات ايران در دورة قاجارهاي مردمي يكصد سال اخير ايـران بـه عنـوان درس هايي چون بررسي جنبش نيز سرفصل

اصلي، در گرايش ايران باستان دروس تاريخ ايران بر اساس روايات ملي، بررسي و مطالعـة هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگـي ايـران انتقادي اديان ايران باستان، شناخت نظام

هـايي در مقطـع كارشناسـي ارشـد و دكتـراي چنـين سرفصـل . شـود باستان تـدريس مـي .اند شده هاي تاريخ ايران اسالمي و تاريخ ايران باستان رشتة تاريخ نيز تعيين گرايش

ي از واحـدهاي درسـي در حـوزة تنـوع شناسي، مجموعـة م در گرايش كارشناسي ايرانشامل (شناسي ناسي ارشد ايراندر سه گرايش مقطع كارش. شود مي تاريخ اجتماعي ايران ارائه

) شناسي فرهنگ مردم، آداب و رسوم و ميراث فرهنگي و تـاريخ شناسي عمومي، ايران ايرانهـاي دروس جبراني ويژة دانشجوياني كه از رشـته . مادة امتحاني اين رشته است 9يكي از

تـاريخ اند نيز مـرتبط بـا موضـوعات حـوزة دانشـي شناسي شده نامتجانس وارد دورة ايرانشناسي و فرهنگ مردم، تاريخ اقتصادي در ايران، فرآيند مردم: اجتماعي ايران است؛ از جمله

) اختيـاري (شدن ايران، ايالت و عشاير ايران و مجموعه دروس تخصصـي انتخـابي صنعتينويسـي و هاي ايراني، مسائل و مباحث اجتماعي ايـران، سـفرنامه شامل شناخت مباني قصه

. ي ايران، تاريخ ايران بر اساس روايات مليتاريخ اجتماعدر مقطع كارشناسي علوم اسالمي رشتة تاريخ اسالم نيـز برخـي دروس تخصصـي بـا

ت ايران از ورود اسـالم تحوالتاريخ : شوند از جمله مي ماية مرتبط با تاريخ اجتماعي ارائه بن، 1320 - 1228) 1( يرانت سياسي و اجتماعي اتحوالتا پايان حكومت علويان در طبرستان،

برخــي دروس تخصصــي مقطــع . 1357 - 1320) 2( ت سياســي و اجتمــاعي ايــرانتحــوالانـد شده كارشناسي ارشد تاريخ انقالب اسالمي نيز بر مبناي مطالعات تاريخ اجتماعي تعيين

، 1320ت سياسي و اجتماعي ايران از مشروطيت تـا شـهريور تحوالتاريخ : اند از كه عبارتت تحـوال ، 1342خـرداد 15تـا 1320ت سياسي و اجتماعي ايران از شهريور حوالتتاريخ

.تا پيروزي انقالب اسالمي 1342د خردا 15سياسي و اجتماعي جامعة ايران از


هاي مرتبط با حوزة دانشي تاريخ اجتماعي آمده از سرفصل عمل بدين ترتيب، بررسي بهها و مقاطع مختلف هاي رشته تدوين سرفصلايران، از گستردگي اين موضوع و نقش آن در

مايـة هـويتي، رغم اهميت اين موضوع در بازشناسي بن اما، به. كند علوم انساني حكايت مياختصار به اهميت ها به اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي جامعة ايران، در تدريس اين سرفصل

.شود تاريخ اجتماعي اشاره مي

درسي هاي برنامه در پژوهش جايگاه 2.2.2ها از فقر واحدهاي درسي و متون آموزشي در حوزة تاريخ اجتماعي در ايران گردآوري دادهنبودن مطالعات هدفمند در اين حـوزه حكايـت پردازي و منسجم هاي نظريه و فقدان كرسي

در . براي واحدهاي پژوهشي را به دنبال دارد مدوناين امر فقدان برنامة مشخص و . كند ميواقع، براي موضوع تاريخ اجتماعي ايران، واحدهاي پژوهشي منسجم با سرفصل مشـخص

در مقطـع » مباني تـاريخ اجتمـاعي ايـران «است، خاصه آنكه واحد درسي نشده درنظرگرفتهــه ــد ارائ ــي كارشناســي ارش ــرا نم ــع دكت ــد در مقط ــب دو واح ــن درس در قال ــود و اي ش

ده در اين خصوص نيز به صورت مقاالت ترمي، ش هاي انجام پژوهش. است شده درنظرگرفتهراهكار يا تبيين جديدي از تاريخ اجتماعي ايـران در اند و نظريه، فاقد ايدة نو در اين عرصه

.خورد اين آثار به چشم نمي علمي توليدات 3.2

در بررسي توليدات علمي آموزش تاريخ اجتماعي در نظام آموزش عالي ايران، سه شاخص .هاي علمي انتخاب شد درسي و كتاب، ميزان كارآمدي متون متون درسي

درسي متون 1.3.2هاي علمـي مـرتبط بـا ايـن حـوزة دانشـي، كتـب براي بررسي وضعيت توليد علمي كتاب

انتشـارات . 1: حوزة انتشارات دانشگاهي بررسي شد كه عبـارت بودنـد از 3منتشرشده در 1560دانشگاهي در زمينة علوم انساني با بـيش از كنندة منابع درسي و سمت به عنوان تهيه

؛ )عنـوان كتـاب 390بـا بـيش از (حوزة علوم انساني مركز نشر دانشگاهي . 2عنوان كتاب؛ هـا و واحـدهاي ديگر متون انتشارات دانشگاهي؛ سپس، ضمن بررسي متـون، سرفصـل .3

نتـايج . ين آثار بررسي شـد درسي مرتبط با آنها، ميزان پرداختن به تاريخ اجتماعي ايران در ا


آمده از كمبود متون درسـيِ دست نتايج به. است شده ارائه 2 حاصل از اين بررسي در جدولآمارهـاي موجـود مبـين فقـدان . كند مرتبط با موضوع تاريخ اجتماعي در ايران حكايت مي

.است تمركز مطالعات بر موضوع تاريخ اجتماعي ايران در تدوين متون تخصصي دانشگاهي

درسي متون كارآمدي ميزان 2.3.2سازمان مطالعه و تـدوين كتـب براي بررسي اين شاخص، از بين جامعة ناشران دانشگاهي،

ةمسـئوليت تهيـ ايـن سـازمان . به عنوان نمونه انتخاب شد) سمت(ها علوم انساني دانشگاه 1560بـيش از ،ونتـاكن . علوم انساني بـر عهـده دارد ةمنابع درسي و دانشگاهي را در زمين

. گيرند اثر آن در زيرمجموعة تاريخ قرارمي 37است كه در اين مركز منتشر شدهعنوان كتاب اثر كه بيشتر با رويكرد تاريخ سياسـي تـدوين 19در اثر منتشرشده با موضوع تاريخ، 37از

توجـه بـه كمبـود بـا 10.اسـت شـده اختصار اشـاره اند، به مباحث تاريخ اجتماعي نيز به شدهگروه تاريخ سازمان سمت با رويكرد جديد، اطالعات مرتبط با تاريخ اجتماعي در اين آثار،

بر پرداختن بـه تـاريخ اجتمـاعي و تأكيدجديد را با مصوبطرح 20تدوين آثار و حدود مـدنظر هـاي جديـد عدم تمركز بر تاريخ سياسي به عنوان اصول اساسـي، در تأييـد طـرح

شناسي تاريخ طرح مرتبط با تاريخ اجتماعي شامل روش 3در خصوص ارائة . است هقرارداداجتماعي، مباني تاريخ اجتماعي و يك طرح مشترك با موضوع رشتة تاريخ اجتماعي بـراي

. است شده مذاكراتي انجام پژوهش نيزبررسي آثار موجود از فقر متون درسي تخصصي دانشگاهي در تبيين نظري و توصـيفي

تـرين سـهم اطالعـات بـه در تمام اين آثـار، كـم . كند اريخ اجتماعي در ايران حكايت ميتشده نيـز بـه صـورت است؛ اطالعات ارائه يافته هاي مرتبط با تاريخ اجتماعي اختصاص دادهاين امر در حالي است كه بيشتر اين آثار حداقل . اند شده ترين حجم ارائه گويي و در كم كلي

انـد و هاي اخير ارزيـابي و بازنويسـي نشـده ه تدوين شده و طي سالطي شش سال گذشت .است اطالعات مندرج در آنها با مطالعات روز، همگون نشده

علمي هاي كتاب 3.3.2هاي علمـي، پايگـاه هاي تفصيلي مرتبط با شاخص كتاب براي گردآوري و ارزيابي شاخص

در ايـن . شد به عنوان مرجع بازشناسي آثار تعيين )Nosa Books(اينترنتي آرشيو كتاب نوسا ةتـرين شـبك مهـم حـال حاضـر بزرگتـرين و افزار سـيمرغ، كـه در پايگاه با استفاده از نرم

ميزبان با موجودي بيش 80 ، با كمك بيش از اي در ايران است جوي منابع كتابخانهو جست


هـاي مـورد نظـر جـوي كتـاب و ، جسـت اي ميليون جلد كتاب و ساير منابع كتابخانـه 10از يـر بـراي ز كليـدواژة 11بر اين اساس، با تكيه بـر گسـتردگي موضـوع، از . پذير بود امكان : از اند عبارتها كليدواژ .وجوي آثار استفاده شد جست

تاريخ ايران، تاريخ اجتماعي، تاريخ اجتماعي ايران، مباني تاريخ اجتماعي ايـران، تـاريخ تاريخ اجتماعي و اقتصادي ايران، تاريخ اجتمـاعي و سياسـي، تـاريخ اجتماعي و اقتصادي،

اقتصادي، تاريخ اجتماعي و سياسي ايران، تاريخ سياسـي و اجتمـاعي، تـاريخ اجتمـاعي و .فرهنگي ايرانرساني ها در پايگاه اطالع هاي مرتبط با اين كليدواژه بر اساس داده 5و 4هاي آمار جدول

آمارهاي موجـود نيـز از فقـر مطالعـات . اند دآوري و محاسبه شدهگر )1(آرشيو كتاب نوسا .كند و علمي در اين حوزه حكايت مي نظري

گيري نتيجه. 3 )SWOT( هاو تهديد ها فرصت ضعف، قوت، نقاط شناسايي 1.3

با تكيه بر مطالعة وضع موجود و مبتني بر نظرسنجي از استادان، پژوهشگران و دانشـجويان هاي تاريخ و علوم اجتمـاعي، نقـاط قـوت، ضـعف، كارشناسي ارشد و دكتراي رشتهمقطع توان ها و تهديدهاي حوزة دانشي تاريخ اجتماعي در نظام آموزش عالي ايران را مي فرصت

:كرد بر اين اساس تعيين

قوت 1.1.3 توجه روزافزون مجامع علمي رشتة تاريخ به اهميت اين حوزه؛. 1

به عنوان نخسـتين 1385ريخ اجتماعي دانشنامة جهان اسالم در سال تأسيس گروه تا. 2در مراكـز آموزشـي و پژوهشـي ايـران و ) و ايـران (گروه تخصصي تاريخ اجتماعي اسالم

مدخل تخصصي؛ 700انتخاب ايجاد بخش و سپس گروه تاريخ اجتماعي ايران در مقطع كارشناسي ارشد و دكترا در . 3

؛ )1391(ه علوم انساني و مطالعات فرهنگي پژوهشكدة تاريخ پژوهشگابه همت گروه تاريخ اجتماعي ايـران، » نگاري تاريخ اجتماعي ايران پايگاه داده«ايجاد . 4

11پژوهشكدة تاريخ پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي و تكميل تارنماي آن؛


ةدوفصلنامو 121390از ياجتماع خيتار قاتيتحقـ پژوهشي انتشار دوفصلنامة علمي. 5 1391از پـاييز تاريخ ايران ةدر زمين يو اقتصاد ياجتماع خيتار ةپژوهشنام ترويجيـ علمي

در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي؛هاي پژوهشي مبتني بر تـاريخ اجتمـاعي در بخـش و گـروه تـاريخ اختصاص طرح. 6

.م انساني و مطالعات فرهنگياجتماعي ايران در پژوهشكدة تاريخ پژوهشگاه علو

ضعف 2.1.3 توجهي به آموزش تاريخ اجتماعي در ساختار آموزش و پرورش؛ بي. 1

توجهي به آموزش تاريخ اجتماعي در ساختار آموزش عالي؛ بي. 2 ؛»مباني تاريخ اجتماعي ايران«فقدان متون مناسب درسي براي واحد درسي . 3 و تمركز بر تاريخ سياسي در تدوين متون درسي رشتة تاريخ و آموزش آن؛ تأكيد. 4توجهي در تدوين مباحث تاريخ اجتماعي در متون درسـي رشـتة تـاريخ و ديگـر بي. 5 هاي مرتبط؛ رشتهتوجهي به پژوهش در حوزة دانشي تاريخ و تاريخ اجتمـاعي و عـدم حمايـت در بي. 6

عرصة مديريتي؛ اسان و هيئت علمي متخصص اين حوزه؛ فقدان كارشن. 7فقدان تعامل استادان و پژوهشگران رشتة تاريخ و رشتة علوم اجتماعي بـراي ايجـاد . 8 هاي نو در عرصة مطالعات تاريخ اجتماعي؛ ديدگاه الگوبرداري از مباحث نظري غيربومي؛. 9

پردازي در اين حوزه؛ هاي نظريه فقدان كرسي. 10 اي براي تبيين مباحث نظري در اين حوزه؛ رشته يننبود مطالعات ب. 11 ؛ندادن رشتة خاص به تاريخ اجتماعي ايران تخصيص. 12 .عدم اقبال دانشجويان به مطالعات تاريخ اجتماعي ايران به واسطة پيچيدگي موضوع. 13

ها فرصت 3.1.3 امكان نقد پارادايم مسلط پوزيتيويستي در مطالعات تاريخ ايران؛. 1

اي؛ رشته ويت مطالعات بينتق. 2 وجود عرصة گسترده براي مطالعات نو؛. 3


پردازي و ارائة الگوي بومي در اين حوزه؛ فرصت مناسب براي نظريه. 4پردازي مطالعـات تـاريخ اجتمـاعي مبتنـي بـر المللي نظريه ايفاي نقش در عرصة بين. 5

دستاوردهاي تاريخ اجتماعي ايران؛ به ايجاد اعتبار براي موضوعات مرتبط با اين حوزه؛ توجه اسناد باالدستي. 6 بازفهمي نقش نيروهاي اجتماعي در تاريخ ايران؛. 7ايجاد فرصت براي پرداختن به مطالعات تاريخي مرتبط با نهادهاي اجتماعي از جمله . 8

؛...خانواده، اقشار و طبقات اجتماعي، اصناف و نة تاريخي؛شناسي اجتماعي با تكيه بر پيشي آسيب. 9

هاي خـرد بهنجارها و نابهنجارهاي اجتماعي و كمك به رفع آسيب ةپيشينشناسايي . 10 و كالن اجتماعي؛

.ـ اجتماعي هاي كالن سياسي كاهش آسيب. 11

تهديدها 4.1.3 استمرار نقاط ضعف مذكور؛. 1

ركود علمي در مطالعات تاريخي؛. 2 اجتماعي؛ ـ گرفتن بخشي از واقعيات تاريخي ناديده. 3هـاي مانـدن ايـن بخـش از پـژوهش نپرداختن به نيازهاي كاربردي جامعه و مغفـول . 4

محوري و بنيادي مرتبط با كيان مناسبات اجتماعي و فرهنگي؛ عدم امكان شناخت هنجارها و نابهنجارها بر اساس الگوهاي بومي؛. 4 اجتماعي و فرهنگي؛امكان غلبة الگوهاي بيگانه بر ساختار و عملكرد نهادهاي . 5 هويتي در نسل جوان؛ تشديد روحية بي. 6 .درك نادرست از توان و كارآيي نيروهاي اجتماعي. 7 1404 افق در) مطلوبوضعيت ( انداز چشم ترسيم 2.3

قرارگرفـت، مدنظررو در آموزش تاريخ اجتماعي در ايران هاي پيش آنچه به عنوان فرصت 1404انداز جمهوري اسالمي ايـران در افـق سند چشم«با بخش درخور توجهي از اهداف

: انـد از هاي جامعة ايراني در اين سند عبارت برخي از ويژگي. مطابقت دارد» شمسي هجري


يافته متناسب با مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي و تاريخي، برخوردار از دانش كشوري توسعهتوانا در توليد علم، متكي بر سهم برتر منابع انساني و سـرماية اجتمـاعي در توليـد پيشرفته،

تأكيدغربي با يافته به جايگاه اول علمي و فنّاوري در سطح منطقة آسياي جنوب ملي، دستبخش، فعال و مؤثر در جهان اسالم با تحكيم الگوي افزاري و توليد علم، الهام بر جنبش نرم

.ني، نوانديشي و پويايي فكرساالري دي مردمدر صورت توجـه بـه مطالعـات تـاريخ اجتمـاعي در عرصـة آمـوزش و بدين ترتيب،

پردازي مستمر در عرصة مباحث تاريخي و تـاريخ پرورش، آموزش عالي، پژوهش و نظريهاجتماعي در ايران، تخصيص رشتة مستقل به اين حوزه، تشويق و ترغيب دانشجويان مقطع

اي و كـاربردي در عرصـة مطالعـات تـاريخ توسـعه هـاي بنيـادين، انجام پـژوهش دكترا به اجتماعي، تخصيص اعتبارات متناسب با نياز جامعـة علمـي تـاريخ، حـوزة دانشـي تـاريخ

انداز جمهوري اسـالمي تواند نقش فعالي در نيل به اهداف سند چشم اجتماعي در ايران مي .ايفا كند 1404ايران در افق اين اهـداف تحققهاي اسناد باالدستي ديگر نيز در ر موارد فوق، توجه به برنامهعالوه ب

شـده در برنامـة پـنجم توسـعة جمهـوري بدين منظور، موضوعات ارائـه . مؤثر خواهندبود، نقشة جامع علمي كشور و سند دانشگاه اسـالمي بـه عنـوان )1395 - 1390(اسالمي ايران

فرهنـگ (فصـل اول - 1مادة . اهميت است حائزشي الگوي وضعيت مطلوب اين حوزة دانارائة الگوي توسـعة اسـالمي «در برنامة پنجم توسعه با تكيه بر مشاركت در ) اسالمي ايران

باورهاي دينـي، تقويـت هنجارهـاي هاي اسالمي، فصل اول تعميق ارزش - 3، مادة »ايراني ز فرهنگـي و گردشـگري، فصـل اول، ايجـاد مراكـ - 11فرهنگي و اجتماعي، ابتكار؛ مـادة

ايجاد مراكز حفظ آثار و فرهنگ سنتي عشايري و روسـتايي، هاي تخصصي، اندازي موزه راهتاريخي، حمايت از آثار فرهنگي تاريخي ياشياصيانت و كاربرد مناسب بناها، آثار و حفظ،

ن در بنيـادي تحـول فصـل دوم، - 15و ميراث معنوي حوزة فرهنگي ايران در منطقـه؛ مـادة افزاري بـا هـدف ارتقـاي كيفـي در حـوزة جنبش نرم تحققهاي علوم انساني، عرصة رشته

هاي آموزشي و درسي دانشـگاهي، دانش و تربيت اسالمي، بازنگري متون و محتواي برنامهافزايش سـهم تحقيـق و پـژوهش از توليـد - 16هاي تحصيالت تكميلي؛ مادة تقويت دوره

ي و كيفـي )درصد 3تا پايان برنامه (يزان نيم درصد ناخالص داخلي ساالنه به م ارتقاي كمـ ،هـاي سـند ها و مؤسسات آموزش عـالي بـر اسـاس عـدالت آموزشـي و اولويـت دانشگاهانداز، گسترش ارتباطـات علمـي بـا مراكـز و نهادهـاي آموزشـي و تحقيقـاتي معتبـر چشم


ها، حمايت از نخبگان و توجه به نامه المللي، تبادل استاد و دانشجو، حمايت مالي از پايان بين تحـول آن، در تحقـق مفاد مشابه در سند دانشگاه اسالمي، از مواردي است كه در صـورت

در سـاختار نظـام تحـول وضعيت حال حوزة دانشي تاريخ اجتمـاعي و رونـد مثبـت ايـن .آموزش عالي نقش مهمي ايفا خواهدكرد

حـوزة آمـوزش تـاريخ اجتمـاعي در نظـام بر اين اساس، براي رفع نواقص موجود در ريـزي، گذاري مديريتي، اجرايي، برنامـه توان از راهكارهايي چون سياست آموزش عالي، مي

:هاي زير سازماندهي شود تخصيص اعتبارات مالي استفاده كرد تا برنامة راهبردي و فعاليت كمك به ارتقاي آموزش و پژوهش تاريخ اجتماعي در ايران؛. 1به ارتقاي فرهنگ عمومي جامعه در عرصة تاريخ، تقويت مباني هويت ملـي و كمك. 2

هاي اجتماعي؛ پيشگيري از آسيب تقويت روحية پژوهشگري در سطوح مختلف علمي رشتة تاريخ؛. 3 پردازي و توسعة دانش بومي در حوزة تاريخ و تاريخ اجتماعي؛ نظريه. 4اي، كاربردي با موضوع تـاريخ يادي، توسعههاي بن هاي پژوهشي در زمينه انجام طرح. 5

اجتماعي؛بـراي تـأمين نيـاز پژوهشـگران حـوزة تـاريخ ... اي، كتاب، نشريه و توليد متون پايه. 6

اجتماعي؛ .هاي علمي در سراسر جهان ها و انجمن توسعة روابط علمي و پژوهشي، دانشگاه. 7

تواند ئة راهكارهايي بدين شرح ميها و ارا براي نيل به اين اهداف، اعمال برخي سياست :مفيد باشد

گذاري در حوزة مباحـث ها و نهادهاي درگير در امر سياست سنجي سازمان وضعيت. 1مربوط به تاريخ اجتماعي و هدايت آنها در جهت اتخاذ ديدگاه پژوهشي نسبت به مباحـث

اين عرصه؛هـا و فنّـاوري، دانشـگاه گذاران و مجريان وزارت علوم، تحقيقات و تشويق سياست. 2

مراكز آموزش عالي به امر اهتمام به آموزش و پژوهش در عرصة تاريخ اجتماعي؛نظر در عرصة مطالعات تـاريخ اجتمـاعي بـا استفاده از تجارب ديگر جوامع صاحب. 3

توجه به مقتضيات بومي؛داختن در متون درسي در مقاطع مختلف تحصيلي با توجه به اهميت پـر تحولايجاد . 4

به تاريخ اجتماعي؛


راهكار در آموزش آن با تكيـه ةارائشناسي آموزش تاريخ در مقاطع تحصيلي، آسيب. 5آموزان، دانشجويان و پژوهشـگران دانشبر جمعيت مخاطب هر دوره و بسترسازي جذب

فرهنـگ [فصـل اول 4 ةمـاد سـاله و 20انداز چشم 10 ةمادمنطبق بر (مستعد به اين رشته ؛)پنجم ةسال پنج ةبرناماز بخش دوم ] اسالمي ـ ايرانيريزي جهت پرورش نيروهاي نخبه به منظور ورود به عرصة مباحث نظـري و برنامه. 6

عملي تاريخ اجتماعي؛ها و راهكارهـا در انديشي به منظور بررسي مباني نظري، آسيب برگزاري جلسات هم. 7

حوزة دانشي تاريخ اجتماعي؛منطبق بـر فصـل (پردازي و نقد در حوزة تاريخ اجتماعي هاي نظريه كرسي برگزاري. 8، قـانون برنامـة 15مـادة ] علم و فنّاوري[و فصل دوم 8مادة ] ـ اسالمي فرهنگ ايراني[اول .پردازي بومي و رشد آن به منظور توجه به نظريه) سالة پنجم پنج

اي پژوهشـگران و هـاي حرفـه هاي آموزشي بـراي ارتقـاي مهـارت برگزاري كارگاه. 9 . ان اين حوزهمورخ

هاي مرتبط با موضوعات زيرمجموعة تـاريخ اجتمـاعي ايـران در برگزاري همايش. 10افكـار و اسـتفاده از تعـاطي شـرايط آوردن المللي جهـت فـراهم اي و بين منطقه سطح ملي،

تجارب داخلي و خارجي؛هاي مناسب براي پرداختن به مباحث تاريخ اجتماعي از قبيل ارتقا و توسعة تريبون. 11

ـ پژوهشـي ويژه چاپ و انتشار مجالت علمي افزارهاي آموزشي و پژوهشي به مجالت، نرم ـ ترويجي؛ و علميبه منظـور ارتقـاي فرهنـگ توجـه بـه بزرگداشت پيشكسوتان و استادان اين حوزه. 12

مطالعات تاريخ اجتماعي؛آوردن شرايط مناسب جهت شناسايي موضوعات پژوهشي در عرصـة تـاريخ فراهم. 13

هاي تحقيقاتي مرتبط با اين حوزه؛ اجتماعي و تمركز بر طراحي و اجراي طرح هاي پژوهشي ملي در حوزة تاريخ اجتماعي در ايران؛ انجام طرح. 14 هاي جمعي؛ استفادة مطلوب و بهينه از رسانه .15 ايجاد رشتة تاريخ اجتماعي به عنوان گرايش رشتة تاريخ؛. 16 ربط؛ ايجاد قطب علمي تاريخ اجتماعي با همكاري مؤسسات نهادهاي ذي. 17


گسـترش ارتباطـات 1404انداز افق چشمتأسيس انجمن علمي تاريخ اجتماعي در .18بر كشورهاي تأكيد، با المللي بينملي و وزشي و تحقيقاتي معتبر آم راكز، مها انجمنعلمي با

فصل 3و 16و مادة 15ساله و مادة 20 انداز چشم 32 ةمادمنطبق بر (منطقه و جهان اسالم پنجم، و با تكيه بر اهداف كالن نظام علم ةسال پنج ةبرناماز بخش دوم ] يفنّاورعلم و [دوم

).جامع علمي كشوري در نقشة فنّاورو

يرانا ياجتماع يختار يدانش حوزةانتشار كتب مرتبط با يزانو م يدانشگاه ناشران. 2 جدول

ناشر رديفنشرفراواني

حوزةدر يعلوم انسان

نشرفراواني حوزةدر

يخدانش تار

نشر در فراواني يمبان حوزة

ياجتماعيختار

بخشي كه متونينشر فراواني اجتماعي تاريخ به آن از

دارد اختصاص ايران 16 0 37 1560 سمتانتشارات 1

نشر مركز 2 390 دانشگاهي

موضوعبا37 تاريخ مشترك

شناسيباستانو

علوم حوزة1كامالً ياجتماع

مرتبط

18

15 0 82 656 تهراندانشگاه 3

شهيددانشگاه 4 1 1 4 24 بهشتي

5 علومپژوهشگاه و انساني فرهنگيمطالعات

308 63 1 9

59 3 223 2938 جمع 6

13آثار اين در ايران اجتماعي تاريخ به توجه فراواني توزيع سمت، آثار. 3 جدول

آن درسي واحد و كتاب عنوان رديف پرداختن فراوانيتوزيع اجتماعي تاريخ به

23/19 هخامنشيانتاايالمازايرانتاريخدرسيواحد؛)1(باستانايرانتاريخ 1

2 يدرس واحديان؛هخامنشيانتا پاهايايياز ورود آر؛)2(باستانايرانتاريخ

ها تا پايان هخامنشي ها و آريايي تاريخ ايران از ايالمي7/23

12 ساسانيانتاريخدرسيواحديان؛ساسانياسيستاريخ 3

4 تاريخ ايران از ورود يدرسواحداز آغاز تا انجام؛يانحكومت طاهرتاريخ

مسلمانان تا پايان طاهريان20٪



تاريخ ايران از يواحد درس؛تاريخ ايران از ورود مسلمانان تا پايان طاهريان 5 ٪68 ورود مسلمانان تا پايان طاهريان

6 صفاريان و ةت سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورتحوالتاريخ

سامانيان و ةت سياسي و اجتماعي در دورتحوالتاريخ يواحد درس ؛علويان ديلميان و غزنويان

13٪

واحد ؛)بويه زيار، آل هاي محلي، آل حكومت(تاريخ ايرانةديلميان در گستر 7 ٪29 سامانيان و ديلميان و غزنويانةت سياسي و اجتماعي در دورتحوالتاريخدرسي

8 ؛سامانيان ةاقتصادي و فرهنگي ايران در دورت سياسي، اجتماعي،تحوالتاريخ

در » اقتصادي و فرهنگي ايران ،اجتماعي ،ت سياسيتحوالتاريخ يواحد درس سامانيان، غزنويان و ديلميانةدور

16٪

ت سياسي، اجتماعي، اقتصادي و تحوالتاريخيواحد درس؛بويه تاريخ آل 9 ٪32 ويهب سامانيان، غزنويان و آلةفرهنگي ايران در دور

ت سياسي، اجتماعي ايران تحواليواحد درس؛از پيدايش تا فروپاشي:غزنويان 10 ٪10 نبويه و غزنويا سامانيان، آلةدر دور

٪1 غوريانوخوارزمشاهيانتاريخدرسيواحدغوريان؛تاريخ 11

12 ؛)آسياي ميانه(ترك مسلمان در فرارودةگذاران نخستين سلسل بنيان:قراخانيانغوريان و ةت سياسي، اجتماعي ايران در دورتحوالتاريخ درسي واحد

سلجوقيان ةت سياسي، اجتماعي ايران در دورتحوالخوارزمشاهيان و تاريخ3٪

13 ت سياسي، اجتماعي و تحوالاريختدرسيواحد؛)ق 590-431(سلجوقيان

سلجوقيان ةفرهنگي دور9٪

14 ةت سياسي، اجتماعي دورتحوالتاريخيواحد درس؛تاريخ خوارزمشاهيان

خوارزمشاهيان3٪

15 ت سياسي و تحوالتاريخيدرسواحد؛مغوالن و حكومت ايلخاني در ايران

مغول و ايلخانان ةحمل ةاجتماعي و فرهنگي ايران در دور20٪

16 تيموريان و ةت سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورتحوالتاريخ

ت سياسي ايران از زوال ايلخانان تا آغاز تحوالتاريخ يواحد درس ؛تركمانان حكومت صفويان

31٪

17 تاريخ يواحد درس؛قويونلو در ايران قآحكومت تركمانان قراقويونلو و

صفويه ةت سياسي و اجتماعي ايران از زمان ايلخانان تا دورتحوال16٪



؛صفويه ةاجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورت سياسي،تحوالتاريخ 18 ٪27 صفويه ةت سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران در دورتحوالتاريخيواحد درس

ت تحوالتاريخ يواحد درسيه؛صفودورةدرايراناقتصاديسياسي،روابط 19 ٪33 صفويهةسياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران در دور

20 واحد ؛هاي افشاريه و زنديه اجتماعي ايران در دورهـسياسيتتحوالتاريخ

هاي ت سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دورهتحوالتاريخ يدرس افشاريه و زنديه

20٪

14)1(نوسا اطالعات بانك در شده تعيين هاي كليدواژه فراواني توزيع .4جدول معتبر درصد فراواني كليدواژه

100 777 ايرانتاريخ 0 0 اجتماعيتاريخ 31/2 18 ايراناجتماعيتاريخ

8/0 6 ايراناجتماعيتاريخمباني 6/0 5 اقتصاديواجتماعيتاريخ 0 0 ايراناقتصاديواجتماعيتاريخ

8/0 6 سياسيواجتماعيتاريخ 4/4 34 اقتصاديتاريخ

100 1 ايرانسياسيواجتماعيتاريخ 6/0 5 اجتماعيوسياسيتاريخ

0 0 ايرانفرهنگيواجتماعيتاريخ

خارجي ناشر و داخلي ناشر ترجمه، تأليفي، آثار در ها كليدواژه فراواني توزيع. 5 جدول

معتبردرصد فراواني كليدواژه )تأليف(

معتبردرصد )ترجمه(

معتبر درصد )داخلي ناشر(

معتبر درصد )ناشر خارجي(

0 100 1/11 9/88 18 ايراناجتماعي تاريخ 0 100 0 100 6 ايراناجتماعي تاريخ مباني 0 100 0 100 5 اقتصاديواجتماعي تاريخ 0 100 0 100 6 سياسيواجتماعي تاريخ

0 100 5/37 5/62 8 ايراناقتصادي تاريخ 0 100 20 80 5 اجتماعيو سياسي تاريخ


نوشت پي ← ها ديدگاه اين از بيشتر آگاهي براي. ١

Fairburn, Miles (1999). Social History, Problems, Strategies, and Methods, New York: Macmillan Press.

Lloyd, Christopher (1985). Explanation in Social History, New York: B. Blackwell.

Skocpol, Theda (1984). Historical Sociology, New York and Cambridge: Cambridge University Press.

آثـار و زندگي پيرامون پژوهشي). 1381( يوسف حقيقي، متولّي ←از آثار او يشترب يآگاه براي. 2 آزاد دانشـگاه پژوهشـي معاونـت : بجنـورد ،اعتمادالسلطنه خان حسنمحمد نگاري يختار شيوة و

.محقق انتشارات بجنورد، واحد اسالمي .4 جدول ← يشترب يآگاه يبرا. 3 ،»كيسـت پژوهشـگر و چيسـت پژوهش«). 1375( حميدي، منصورعلي ← يشترب يآگاه يبرا. 4

. 84ش ،)پرورش وآموزش ( تربيت و تعليمو گزارش و )75: 1391( 1389 سال فنّاوري و تحقيقات عالي، آموزش ملّي گزارش از فوق آمار. 5

. است استخراج شده 1391 يورشهر يآموزش عال يزير پژوهش و برنامه ؤسسةم يآمارهاكـه در يآمـوزش عـال يـزي ر پـژوهش و برنامـه مؤسسة آمار از شده استخراج آمارهاي استناد به. 6

در سـال يختـار ةرشت دكتراي و كارشناسي التحصيالن فارغ تعداد است، شده يهته 1391 يورشهر . درصد است 5/22 يت،نفر جمع يليونم يكدر ،90 - 89 يليتحص

يخنـاقص و نارسـا از تـار يفتعر ينمب درسي، واحد اين سرفصل در شده تعيين منابع و مطالب. 7 هـاي سرفصـل در اجتمـاعي تـاريخ دانشي حوزة جايگاه ← يشترب يآگاه يبرا. است ياجتماع .انساني علوم

: انسـاني علـوم كتـب و متـون بررسـي شـوراي تارنمـاي ←هـا از سرفصل يشترب يآگاه براي. 8http://www.shmoton.ir

يختار يمبان ياستادان مدرس واحد درس يبا برخ يشياند هم جلسة برگزاري طي نظرسنجي. 9 شده يينتع يها بر شاخص يپرسشنامه مبتن ارائة نيز و سخنراني جلسه دو يران،در ا ياجتماع

در ياجتمـاع يختار يمبان يواحد درس نظر، مورد هاي رشته در كه شد انجام دانشجوياني به .اند را گذرانده يرانا .3 جدول ← بيشتر يآگاه براي. 1011 .www.socialhistory.ir .شد منتشر 1389 سال در آن تخصصيـ يعلم شمارة نخستين. 12


در اجتمـاعي تـاريخ به پرداختن ميزان و آثار اين بررسي و مطالعه اساس بر شده ارائه اطالعات. 13 . است شده گردآوري آنها

.است شده گردآوري 1390 پاييز در آمار. 14

منابع . سمت: تهران ،انجام تا آغاز از طاهريان حكومت تاريخ). 1390( يرام اكبري، ).1390 - 1388( ايران اسالمي جمهوري توسعة پنجم برنامة ).1395 - 1390( ايران اسالمي جمهوري توسعة پنجم برنامة .سمت: تهران ،ايران در ايلخاني حكومت و مغوالن). 1389( يرينش بياني، .سمت: تهران ،هخامنشيان پايان تا ها آريايي ورود از): 2( باستان ايران تاريخ). 1390( يرينش بياني،

: ، تهـران )بويـه آل زيـار، آل ي،محلـ يهـا حكومت( ايران تاريخ گسترة در ديلميان). 1390( ينپرو آذر، تركمني .سمتدر يرانا يو فرهنگ ياقتصاد ي،اجتماع ياسي،تحوالت س تاريخ). 1390( يو صالح پرگار ينپرو آذر، تركمني .سمت: تهران ،يانو علو يانصفار ةدور .شمسي هجري 1404 افق در ايران اسالمي جمهوري انداز چشم

.سمت : تهران، )1( باستان يرانا تاريخ). 1390(محمود و همكاران حريريان، .سمت: تهران ،ايران در قويونلو آق و قراقويونلو تركمانان حكومت). 1389( يلاسماع زاده، حسن

،)پـرورش وآموزش ( تربيت و تعليم ،»يست؟و پژوهشگر ك يستپژوهش چ«). 1375( يمنصورعل حميدي، .48 ش

.سمت: تهران ،يانخوارزمشاه تاريخ). 1390( يو محبوبه شرف يارالله خلعتبري، .سمت: تهران ،يانساسان ياسيس تاريخ). 1379( كوب ينو روزبه زر ينعبدالحس كوب، زرين

.سمت: تهران، )ق 590 - 431( سلجوقيان). 1390( يحهمل ستارزاده، .اسالمي دانشگاه سند .كشور علمي جامع نقشة سند

علـوم مـاه كتـاب ،»ييننگـاه از پـا ي؛اجتمـاع يختـار : يبا دكتر تورج اتابك گوو گفت« .)1382(شباني، مريم .72 و 71 ش ،اجتماعي

.سمت: تهران ،يهو زند يهافشار ةدر دور يرانا ياجتماع ـ ياسيتحوالت س تاريخ). 1390(رضا شعباني،، )يانـه م يايآسـ (ترك مسلمان در فـرارود ةسلسل يننخست گذاران يانبن: قراخانيان). 1389(ابوالقاسم فروزاني، .سمت: تهران دورة در ايـران فرهنگـي و اقتصـادي اجتمـاعي، سياسـي، تحـوالت تاريخ). الف 1390( ابوالقاسم فروزاني،

.سمت: تهران ،سامانيان


.سمت: تهران ،فروپاشي تا پيدايش از غزنويان). ب 1390( ابوالقاسم فروزاني، . سمت: تهران ،غوريان تاريخ). 1390(اصغر ي،ابر فروغي .سمت: تهران ،بويه آل تاريخ). 1390( اصغر علي فقيهي، .يآموزش عال يزير پژوهش و برنامه ةمؤسس: تهران). 1389( عالي آموزش ملي گزارش ).1391 يورشهر( عالي آموزش ريزي برنامه و پژوهش مؤسسة آمار و گزارش خـان محمدحسـن نگـاري تـاريخ شـيوة و آثـار و زنـدگي پيرامون پژوهشي). 1381( يوسف يقي،حق متولّي

.محقق انتشارات بجنورد، واحد اسالمي آزاد دانشگاه پژوهشي معاونت: بجنورد ،اعتمادالسلطنه .سمت: تهران ،يانطاهر ياناز ورود مسلمانان تا پا يرانا تاريخ). 1390( يزمان ينو حس ينحس مفتخري، ،اسـالمي تمـدن و تاريخ ،»يخيبه مطالعات تار يننو يكرديرو: ياجتماع يختار«). 1386( يمابراه پور، موسي

. 6، ش 3س و تيموريان دورة در ايران فرهنگي و اقتصادي اجتماعي، سياسي، تحوالت تاريخ). 1390( ينحس ميرجعفري،

.سمت: تهران ،تركمانان ،يهصـفو ةدر دور يـران ا يو فرهنگـ ياقتصاد ي،اجتماع ياسي،تحوالت س تاريخ). 1389( ينعبدالحس نوائي،

.سمت: تهران: تهـران ،يهصـفو ةدر دور يـران ا ياقتصـاد ياسي،روابط س). 1390( فرد غفاري عباسقلي و عبدالحسين نوائي،

.سمت

Fairburn, Miles (1999). Social History, Problems, Strategies, and Methods, New York: Macmillan Press.

Joseph, Brian and Richard Janda (Ed.) (2008). The Handbook of Historical Linguistics, UK: Blackwell Publishing.

Lloyd, Christopher (1985). Explanation in Social History, New York: B. Blackwell. Loveridge, Denis (2001). “Who is an Expert?”, Ideas in Progress, No. 22, University of

Manchester. Samuel, Raphael (1985). “What is Social History?”, History Today, Vol. 35, Issue. 3,

http://www.historytoday.com/raphael-samuel/what-social-history. Simpson, J. A. and E.S.C Weiner (1989). The Oxford English Dictionary, Vol. XV, Oxford:

Clarendon Press. Skocpol, Theda (1984). Historical Sociology, New York and Cambridge: Cambridge University

Press. Tosh, J. (2006). The Pursuit of History, 4th Editoin, Pearson Education Limited. www.nosabooks.ir. www.shmoton.ir.

آسیبشناسی آموزش تاریخ اجتماعی در نظام آموزش عالی ایران

Documents

Transcript of آسیبشناسی آموزش تاریخ اجتماعی در نظام آموزش عالی ایران