Yes, Materi 6 Februari 2013

27
Inkompatibilitas Obat Lily Rundjan Satgas Farmasi Pediatrik IDAI

description

Yes, Materi 6 Februari 2013

Transcript of Yes, Materi 6 Februari 2013

Page 1: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat

Lily Rundjan

Satgas Farmasi Pediatrik IDAI

Page 2: Yes, Materi 6 Februari 2013

Latar Belakang • Kejadian Interaksi obat dengan obat/ cairan cukup sering

ditemukan terutama selama perawatan pasien di rumah sakit pasien memperoleh terapi lebih dari 1 jenis obat/ cairan.

• Interaksi obat dapat menjadi salah satu bentuk efek terapi yang merugikan terkait lama dan biaya perawatan yang bertambah serta risiko kematian yang meningkat (Classen et al, 1997).

Dapat dihindari

Page 3: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Obat

Farmaseutik/ Inkompatibilitas

Perubahan efek suatu obat akibat adanya obat lain, dengan akibat peningkatan

toksisitas atau penurunan efikasi terapeutik

Farmakokinetik Farmakodinamik

Page 4: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmaseutik/ Inkompatibilitas

• Interaksi terjadi di luar tubuh (sebelum obat diberikan) terbentuk endapan, perubahan warna, kekeruhan, dll namun dapat juga tidak terlihat perubahan.

• Umumnya berakibat inaktivasi obat.

• Penting interaksi antar obat suntik dan interaksi antara obat suntik dengan cairan infus.

Page 5: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Asiklovir Dobutamin, Dopamin, Morfin, TPN

Adrenalin • Cepat terurai dalam kondisi basa

NaHCO3

Amikasin • Mengalami inaktivasi oleh cairan yang mengandung penisilin & sefalosporin berikan terpisah serta flush dengan NaCl 0,9% sebelum dan sesudahnya

Amfoterisin B, Heparin, Fenitoin, Tikarsilin/ Klavulanat, Piperasilin, Intralipid

Aminofilin Amiodaron, Dobutamine, Fenitoin, Insulin, Isoprenaline, MgSO4, Midazolam, Morfine, Salbutamol, Sefotaksim, Vankomisin , TPN, Lipid

Page 6: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Amiodaron • Inkompatibel dengan banyak obat, TPN, dan Lipid • Tidak boleh diencerkan dengan NaCl 0,9%

Amfoterisin B Adrenalin, Amikasin, Dobutamin, Dopamin, Esmolol, Furosemid, Garam Kalsium, Gentamisin, Heparin (konsentrasi tinggi), Insulin, Isoprenalin, Lignokain, Metaraminol, Midazolam, Noradrenalin, Penisilin G, Potasium Klorida, Simetidin, Sodium Nitroprusida, Vasopresin, NaCl 0,9%, NaHCO3, TPN, Lipid

Atropin Sulfat NaHCO3, Adrenalin, Ampisilin, Heparin Sodium

Page 7: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Deksametason Diazepam, Klorpromazin, Vankomisin

Diazepam • mengalami presipitasi apabila digunakan bersamaan dengan hampir seluruh obat.

Hampir seluruh obat

Digoksin Berikan pada jalur sendiri

Dobutamin Aminofilin, Furosemid, Insulin, Midazolam, NaHCO3

Dopamin Asiklovir, Ampisilin, Gentamisin, Amfoterisin B, Furosemid, Indometasin, Insulin, NaHCO3/ cairan alkali

Eritromisin Furosemid, Fluconazole, Heparin Sodium, Phenytoin Sodium

Page 8: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Fentanyl Pentobarbital, Thiopental, Penghambat MAO

Flukonazol Amfotericin B, Diazepam, Digoksin, Eritromisin, Furosemid, Imipenem-Cilastin, Kalsium Glukonat, Klindamisin, Kloramfenikol, Morfin, Piperasilin, Sefotaksim, Seftazidim, Seftriakson, Tikarsilin

Furosemid Amfoterisin (dalam saline), Amiodaron, Ampisilin, Amrinone, Atracurium, Diazepam, Dobutamin, Dopamin, Esmolol, Fenitoin, Fentanyl, Flukonazol, Gentamisin (dalam dekstrosa), Isoprenalin, Klorpromazin, Magnesium, Metaraminol

Page 9: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Fenitoin Midazolam, Noradrenaline, Ondansetron, Phentolamine, Prochloperazine, Promethazin, Protamin, Simetidin, Vankomisin, Verapamil

Gentamisin Amfotericin, Aminofilin, Eritromisin, Furosemid, Heparin (konsentrasi tinggi), Indometasin, Sefotaksim • Mengalami inaktivasi oleh cairan yang mengandung Penisilin& Sefalosporin berikan terpisah serta flush dengan NaCl 0,9% sebelum dan sesudahnya

Page 10: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Hidrokortison Diazepam, Fenitoin, Fenobarbital, Hidralazine, Midazolam, Vankomisin

Indometasin NaHCO3, Dobutamin & Dopamin, Gentamisin, Kalsium (konsentrasi tinggi), TPN, Dekstrosa 7,5%, 10%

Insulin Adrenalin, Aminofilin, Amiodaron, Benzil Penisilin, Digoksin, Dobutamin, Fenitoin, NaHCO3, Isoprenaline, Metaraminol, Midazolam, Noradrenaline, Phentolamine, Thiopental, Vasopresin

Meropenem Asiklovir, Amfoterisin B, Diazepam, Metronidazole, Kalsium Glukonat

Metronidazole TPN & cairan dekstrosa

Page 11: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Midazolam Aminofilin, Amfoterisin B, Ampisilin, Dobutamin, Furosemid, Hidrokortison, Insulin, Thiopental, NaHCO3, Potasium Klorida, TPN, Lipid

Morfin Amfoterisin B, Aminofilin, Fenitoin, Fenobarbital Sodium, Flukonazol, Furosemid, Heparin, Sodium (konsentrasi tinggi), Thiopentone Sodium

Netilmisin Furosemid, Heparin, Piperasilin, Tikarsilin/ Klavulanat

Fenobarbital Kebanyakan antibiotik, Fenitoin Sodium, Morfin, Noradrenalin

Piperasilin Aminoglikosida (Gentamisin, Amikasin), Flukonazol, NaHCO3, Sefalosporin, Vankomisin

Page 12: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Ranitidin Amfoterisin B, Fenitoin, Fenobarbital, Vitamin K

Sefazolin Aminoglikosida (Gentamisin & Amikasin), Amiodaron, Lignokain, Ranitidin, Manitol 20%

Sefotaksim Aminoglikosida (Gentamisin, Amikasin, Tobramisin), Diazepam,Flukonazol

Seftazidim NaHCO3, Amikasin, Flukonazol, Gentamisin, Kanamisin, Tobramisin, Vankomisin

Suksamethonium Aminofilin, Barbiturat,Heparin Sodium (konsentrasi tinggi), Kloramfenikol, Potasium Klorida

Page 13: Yes, Materi 6 Februari 2013

Inkompatibilitas Obat/ Cairan Intravena OBAT INKOMPATIBEL DENGAN

Thiopental Terhadap banyak obat dan harus diberikan tersendiri

Tikarsilin/ Klavulanat Gentamisin, Tobramisin, dan Aminoglikosida lain, NaHCO3

Vankomisin Aminofilin, Deksametason, Fenitoin , Fenobarbital, Sodium, Heparin Sodium (pada konsentrasi > 1 U/mL), Kloramfenikol, Sefotaksim, NaHCO3

Page 14: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

Interaksi obat

Absorbsi

Distribusi

Metabolisme

Ekskresi

Page 15: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

• Interaksi langsung

Contoh:

Tetrasiklin + kation multivalen (Ca2+, Mg2+, Al3+ dalam antasida, Ca2+

dalam susu, Fe2+ dalam besi) pembentukan chelate yang tidak diabsorbsi absorbsi tetrasiklin .

• Perubahan pH dalam saluran cerna Cairan saluran cerna yang alkalis meningkatkan kelarutan obat yang

bersifat asam dan sebaliknya

Contoh:

NaHCO3 + Aspirin kecepatan disolusi Aspirin kecepatan absorbsi Aspirin .

Interaksi obat dalam absorbsi saluran cerna

Page 16: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

• Perubahan motilitas saluran cerna

Obat yang mempercepat pengosongan lambung dapat mempercepat absorbsi obat lain dan sebaliknya

Contoh:

Metoklopramid (obat A) + Parasetamol/ Diazepam/ Propranolol (obat B) obat A memperpendek waktu pengosongan lambung mempercepat absorbsi obat B.

Catatan: kecepatan pengosongan lambung biasanya hanya mempengaruhi kecepatan absorbsi tanpa mempengaruhi jumlah yang diabsorbsi.

Interaksi obat dalam saluran cerna Interaksi obat dalam absorbsi saluran cerna

Page 17: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

• Perubahan flora usus

Contoh:

Antibakteri spektrum luas (cth: Tetrasiklin, Kloramfenikol, Ampisilin) akan mensupresi flora normal usus meningkatkan aktivitas antikoagulan oral (antagonis vitamin K).

• Efek toksik pada saluran cerna

Terapi kronik dengan Asam Mefenamat, Neomisin, dan Kolkisin menimbulkan sindroma malabsorbsi mengganggu absorbsi obat lain.

Interaksi obat dalam saluran cerna

Page 18: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

• Suatu obat dapat digeser ikatannya dari protein oleh obat lain

peningkatan kadar obat bebas dan efek farmakologiknya,

diikuti peningkatan eliminasi (mekanisme kompensasi)

• Dipengaruhi kadar obat dan afinitas obat terhadap protein.

Contoh:

Valproat (ikatan protein sangat kuat) menggeser Fenitoin (ikatan protein kurang kuat) dari ikatan dengan protein plasma toksisitas Fenitoin .

Interaksi obat dalam distribusi

Page 19: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

• Metabolisme dipercepat

Obat A menginduksi sintesis enzim metabolisme obat B metabolisme obat B kadar obat B & metabolitnya

Contoh:

Fenitoin meningkatkan metabolisme Kortikosteroid.

• Metabolisme diperlambat

Obat A menghambat metabolisme obat B efek/ toksisitas obat B

Contoh:

Kloramfenikol menghambat metabolisme Fenitoin.

Interaksi obat dalam metabolisme

Page 20: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakokinetik

• Sekresi tubuli ginjal

Contoh:

Indometasin menghambat sekresi Penisilin ke dalam tubuli ginjal

bersihan ginjal Penisilin efek/ toksisitasi Penisilin .

• Perubahan pH urin

Contoh:

NaHCO3 membasakan urin bersihan ginjal Fenobarbital (asam) efek Fenobarbital .

Interaksi obat dalam ekskresi

Page 21: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakodinamik

Merupakan interaksi obat pada sistem reseptor/ tempat kerja, atau sistem fisiologik yang sama

Sinergis Aditif Antagonis

1 + 1 = 3 1 + 1 = 2 1 + 1 = 0/ 0,5

Page 22: Yes, Materi 6 Februari 2013

Interaksi Farmakodinamik • Interaksi pada reseptor

• Interaksi fisiologik

Reseptor Agonis Antagonis

Opioid Morfin, Nalorfin, Metadon, Petidin

Nalokson, Nalorfin

Adrenergik 1 Epinefrin, Norepinefrin, Dobutamin

Beta bloker nonselektif (Propranolol, Oksprenolol, dll) dan selektif 1 (atenolol)

Obat A Obat B Efek

Hipnotik/ sedatif Analgesik narkotik, antihistamin, antikonvulsi, dll

Depresi SSP

Aminoglikosida Furosemid, Vankomisin, Sisplatin

Ototoksisitas

Page 23: Yes, Materi 6 Februari 2013

Perhatian khusus Hindari pemberian bersamaan antara:

Obat A Obat B Efek

Warfarin NSAID Risiko perdarahan

Fluorokuinolon Kation divalen (Ca2+, Mg2+) atau kation trivalen (Al3+, Ferrous Sulphate)

Pembentukan kompleks absorbsi fluorokuinolon hingga 60-75%

Cisapride Antibiotika Makrolid, anti jamur (Flukonazol, Ketokonazol), Nefazodone, Ritonavir

Toksisitas Cisapride

Selective Serotonin Reuptake Inhibitor

Penghambat MAO nonselektif

Dapat menimbulkan sindroma serotonin

Penghambat MAO Fenilefrin, Fenilpropanolamin, Efedrin, Pseudoefedrin, Amfetamin, Tiramin

Dapat menimbulkan krisis hipertensi dan terkadang perdarahan intrakranial

Page 24: Yes, Materi 6 Februari 2013

Kesimpulan

Pemberian lebih dari 1 macam obat menimbulkan risiko terjadinya interaksi

Semakin banyak obat yang digunakan, semakin tinggi risiko terjadinya interaksi

Page 25: Yes, Materi 6 Februari 2013

Saran

• Dianjurkan tidak mencampur obat suntik dalam satu semprit atau dengan cairan infus (kecuali diketahui tidak ada interaksi).

• Hindari pemberian obat jika terjadi endapan, kekeruhan, perubahan warna, dll.

• Hindari polifarmasi.

Page 26: Yes, Materi 6 Februari 2013
Page 27: Yes, Materi 6 Februari 2013

Sumber

• Pediatric & Neonatal Dosage Handbook, 18th Edition. Lexicomp.

• Guidelines For Administration of IV Drugs by Infusion on The Neonatal Unit. Royal Children’s Hospital.

• Farmakologi dan Terapi . Edisi ke-4. FKUI.