Rpp ix wayang

24
RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan : SMP N 2 PATUK Kelas/Semester : IX/2 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Cerita Wayang Bharatayuda Alokasi Waktu : 8 x 40 A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya 2. Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (toleransi, gotong royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya 3. Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait fenomena dan kejadian tampak mata 4. Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret menggunakan, mengurai, merangkai, modifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca, menghitung, menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori B. Kompetensi Dasar – Indikator Pencapaian Kompetensi Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi 1 . 1.3 Menghargai dan mensukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan Yang Maha Esa sebagai sarana menyampaikan informasi lisan dan tulis. 1. Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan yang Maha Esa sebagai sarana memahami informasi lisan dan tulis 2. Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan yang Maha Esa untuk mengajarkan pendidikan karakter, adat, sopan santun berbahasa serta bertingkah laku yang menjalin sistem tat

Transcript of Rpp ix wayang

Page 1: Rpp ix wayang

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN(RPP)

Satuan Pendidikan : SMP N 2 PATUKKelas/Semester : IX/2Mata Pelajaran : Bahasa JawaMateri Pokok : Cerita Wayang BharatayudaAlokasi Waktu : 8 x 40

A. Kompetensi Inti1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya2. Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab,

peduli (toleransi, gotong royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya

3. Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait fenomena dan kejadian tampak mata

4. Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret menggunakan, mengurai, merangkai, modifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca, menghitung, menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori

B. Kompetensi Dasar – Indikator Pencapaian Kompetensi

Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi

1. 1.3 Menghargai dan mensukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan Yang Maha Esa sebagai sarana menyampaikan informasi lisan dan tulis.

1. Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan yang Maha Esa sebagai sarana memahami informasi lisan dan tulis

2. Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan yang Maha Esa untuk mengajarkan pendidikan karakter, adat, sopan santun berbahasa serta bertingkah laku yang menjalin sistem tat hubungan masyarakat Jawa

2. 3.5 Memiliki perilaku kreatif dan bertanggung jawab dan santun sebagai ciri khas keistimewaan Daerah Istimewa Yogyakarta

1. Memiliki perilaku kreatif dan bertanggung jawab dan santun sebagai ciri khas keistimewaan Daerah Istimewa Yogyakarta

3. 4.5 Memahami cerita wayang Mahabarata yang mengandung

1. Mendemonstrasikan antawecana wayang

2. Mengartikan kata penting

Page 2: Rpp ix wayang

ajaran moral 3. Menjawab pertanyaan isi bacaan

4. Menyebutkan perlengkapan pertunjukan wayang kulit

4. 4.5 Menganalisa ajaran moral dalam cerita wayang Mahabarata

1. Meringkas cerita wayang2. Menyebutkan nama tokoh,

nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian, dalam cerita wayang

3. Menyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang

C. Materi Pembelajaran1) Coba antawecana utawa ginem antarane : Buyut Ijraka – Dewi Kunthi ing

ngisor iki praktekna kayadene patrape dhalang yen pinuju nindakake kuwajiban!

Sumilake Pedhut Ekacakra

Ilustrasi Gambar : indonesiawayang.com

Buyut Ijraka ketiban urak kudu pasok pajeg marang Prabu Bakasura ing Ekacakra.

Tegese wong saomah iku salah siji kudu lila mati dadi pangane Prabu Bakasura. Tangise Buyut

Ijraka sakulawarga kapireng Dewi Kunthi. Dewi Kunthi sigra tumuju omah ngarep sawise

nggugah Bratasena.

Dwi Kunthi : “Kula nuwun, Ki Buyut. Daksawang kowe sakulawarga semune lagi padha

nandhang susah. Satemene apa ta sing njalari susahing atimu?”

Buyut Ijraka : “ O, Sang Dewi, prayoganipun jengandika boten sisah menggalih menapa-

menapa ingkang kedah kula sandhang.”

Dewi Kunthi : “Ki Buyut, yen ana wong wis nampani pitulungan liyan, ing mangka sing

nulungi lagi nandhang susah, lamun wong mau ora gelem melu ngrasakake,

ateges wong mau klebu golongane wong wuta ing budi. Mula saka iku

pratelaa, apa ta kang dadi susahing atimu?”

Buyut Ijraka : “Ndadosna kawuningana Sang dewi. Dusun Kakregan utawi Manahilan mriki,

kalebet wewengkon negari Ekacakra. Ingkang ngasta pusaraning praja, ratu

denawa, jejulukipun Prabu Bakasura. Prabu Bakasura menika karem mundhut

Page 3: Rpp ix wayang

punjungan sekul gurih setunggal grobag, dalah tiyang setunggal ingkang

lumados saben dinten minangka dhaharanipun. Dene ingkang kajibah pasok

punjunganipun, inggih sedaya kawula ing laladan Ekacakra sajajahanipun

sarana giliran. Dhuh, Sang Dewi, dinten enjang menika kula kadhawahan urak

kedah pasok pajeg dhateng Prabu Bakasura. Giliging tekad, kula sabrayat

nedya pasrah jiwa raga dhateng Prabu Bakasura supados dipunmangsa

sesarengan.”

Dewi Kunthi : “Ki Buyut, tumindakmu kang kaya mangkono mau, padha karo kowe sabrayat

mati nglalu. Ing mangka mati nglalu iku dadi sirikaning agama, lan suksmane

ora tinampa ing Gusti sing gawe urip. Wis, Ki Buyut, kowe aja susahatimu.

Kowe tetepa ngayomi bojo lan anak-anakmu. Rilakna perkara iki

daksangkule.”

Buyut Ijraka : “Dhuh, Sang Dewi. Jengandika menika tamu kula ingkang kedah kula

mulyakaken. Mendah gujengipun jagad menawi kula ngantos ngurbanaken

tamu kangge kawilujenganipun kula sakulawarga. Awoning awon menawi

tiyang ngantos ngurbanaken tamu. Sampun temtu ing akhiratipun boten badhe

pikantuk pangapunten ing Gusti, lan salaminipun badhe dumunung ing naraka

jahanam.

Dewi Kunthi : “Ki Buyut, aku duwe anak lima lanang kabeh. Sing dakkanthi iki jenenge

Bratasena. Bratasena iki kajaba sentosa dhadha bahune, uga digdaya. Mula

yen Prabu Bakasura sing angkara murka iku tandhing yuda karo anakku, ora

bakal nganti suruping surya Prabu Bakasura bakal sirna saka lumahing jagad.

Mung wae piwelingku, samangsa Prabu Bakasura tekaning pati, kowe aja

wara-wara marang sapa wae!”

“Sena, wakilana Buyut Ijraka saanak bojone. Tuntasna perkara iki. Padhangna

jagad Ekacakra sarana kasantosanmu.”

Gancaring carita, ing dina candhake, Raden Bratasena budhal makili kulawargane Buyut

Ijraka marang negara Ekacakra. Grobag isi sega gurih lan ingkung pitik lima, digeret Bratasena.

Buyut Ijraka lumaku ing ngarep, dadi pituduh dalan. Pungkasane, Raden Bratasena gelut rame

karo Prabu Bakasura. Jumbuh karo unine sesanti “Sura dira jayaningrat lebur dening pangastuti”, Bratasena kasil nyirnakake Prabu Bakasura.

Ing sapatine Prabu Bakasura, kahanan negara Ekacakra padhang sumilak, tata titi

tentrem. Dina patine Prabu Bakasura dianggep dina agung, dina suci tumuruning kanugrahan

uwal saka rasa giris lan miris, mula dina mau dimulyakake wong akeh ing laladan Ekacakra.

(Djaka Lodang. No. 15, 8 September 2001; kaowahi sawetara)

2) Negesi tembungTembung kang katulis miring kandel ing ngisor iki golekana tegese ana ing bausastra utawa rembugen karo bapak-ibu guru!

1. Urak = giliran2. Sigra = tumuli, enggal-enggal, age-age3. Pratelaa = kandhaa, omonga4. Kawuningana = sumurupa, weruha, ngertia

Wewengkon = laladan, rangkah, kukuban, wilayah, daerah

Page 4: Rpp ix wayang

5. Ngasta pusaraning praja = nyekel paprentahanDenawa = yaksa, raseksa, wil, diyu, danuja, buta, gandarwaJejulukipun = jenenge, araneKatrangan : ana ing basa pedhalangan kanggo “nyebut jeneng” iku beda-beda trap-trapane.Satriya = kekasih, wewangi (Kekasihku Raden Janaka = Jenengku raden Janaka)Dewa = bebisik (Bebisik Sang Hyang Narada = Jenenge sang Hyang Narada)Pandhita = peparapButa = pracekaRatu = jejuluk

6. Kajibah = kawajibanPunjungan = paweweh panganan saka reh-rehan

7. Giliging tekad = bundering tekad, gemblenging tekad, wis mateng rembuge/tekade8. Sangkul = pikul9. Wara-wara = kandha-kandha10. Jumbuh = rujuk, nunggal karep

Sesanti = semboyan = ukara kang isine pepuji utawa donga, tekad kang kuwat, pangarep-arep utawa pituduh kanggo tuntunan urip ing bebrayan. Kadhangkala sesanti iku tinemu ing paribasan, nanging ora mesthi sesanti awujud paribasan.

Materi Pertemuan 3 & 4

Ing ngisor iki ana crita wayang cacahe loro kanthi ngrembug : Adipati Karna lan Raden Abimanyu pilihen salah siji bae, wacanen batin tokoh wayang kasebut, sawise rampung anggonmu maca nuli garapen :

1. Ngringkes carita 2. Nulisake jeneng-jeneng tokoh wayang kang ana ing crita3. Nulisake jeneng negara/Kasatriyan, garwa, putra, pusaka, ajian, lan liya-liyane

kang ana sambung rapete karo crita4. Nulisake piwulang becik kang pantes ditiru5. Nulisake tumindak kang ora pantes ditiru

Adipati Karna

Adipati Karna utawa Basukarna iku ratu ing Ngawangga (Awangga), negara cilik kebawah negara Astina. Dasanamané : Basukarna, Basusena, Bismanthaka, iya Suryatmaja utawa Suryaputra kang mengku teges putrané Bathara Surya.Garwané asma Dèwi Surtikanti, putriné Prabu Salya ratu ing Mandaraka. Dèwi Surtikanthi iku mbakyuné Dèwi Banowati (garwané Prabu Duryudana), mula ing padhalangan Prabu Duryudana yèn ngaturi Prabu Karna, "Kaka Prabu Karna" utawa "Kaka Adipati Karna".

Adipati Karna iku sedulur Janaka kang tunggal ibu nanging séjé rama. Ramané Adipati Karna iku aran Bethara Surya, déné yèn ramané Janaka iku Pandhu Déwanata, ibuné padha-padha Dèwi Kunthi.Patuladhan saka dhèwèké nalika ana perang Baratayuda Adipati Karna iki ora mbéla marang prajurit Pandhawa, nanging sabiyantu marang prajurit Ngastina, jalaran dhèwèké kepéngin males budi kabecikan marang raja ing Ngastina iya Sang Prabu Duryudana.

Duk rikala semana Adipati Karna lunga saka praja disiya-siya déning ibuné, malah kelakon dilarung ing Bengawan Swilu gangga, sawusé ngancik diwasa arep mèlu mupu sayembara panah waé ora olèh, dupèh dudu putrané raja, rikala iku banget lingsemé lan lara atiné adhipati Karna, ing wektu iku uga Duryudana banjur maringi tanah perdikan ing Angga lan ngiras pantes diepèk dadi putra angkaté raja ing Ngastina mau. Ing sajroné ati adhipati Karna aprasetya, "Iya seksènana bumi langit saisiné mbésuk kapan kelakoné aku bakal mbéla marang wong kang bisa paring dalaning kamulyan uripku iki".

Karna pancèn putrané Bathara Surya lan Dèwi Kunthi, mula Karna iku klebu drajating Wasu, yakuwi manungsa setengah déwa. Mula ora mokal yèn Karna kasinungan kadigdayan kang linuwih. Prigel ulah warastra (jemparing) prasasat timbang karo keprigelané Arjuna. Kejaba panah Kuntawijayadanu (Kunta Druwasa), pusakané Karna wujud keris aran Kiai Kaladete (yèn ing padhalangan gagrak Sala sinebut Kiai Jalak). Aji-ajiné Karna yaiku aji

Page 5: Rpp ix wayang

Kalalupa (bisa ngetokaké buta akèh banget), lan Naracabala (bisa ngetokaké gegaman manéka warna).

Tembung Karna kuwi dhéwé sejatiné nduwéni teges kuping, amarga lairé seka kuping. Critané mangkéné: nalika Dèwi Kunthi isih kenya naté meguru marang resi Druwasa kang sekti. Karo sang resi Druwasa, Dèwi Kunthi diparingi mantra panggendhaming déwa aran Adityahredaya iya Punta Wekasing Rasa Tunggal Sabda Tanpa Lawanan, kang dayané yèn diwateg bakal nekakaké déwa sing lagi sela. Welingé sang resi, Dèwi Kunthi ora éntuk ngrapal mantra kuwi sembarangan, yèn perlu temenan waé. Amarga péngén ngerti kasiaté mantra kuwi sawijining dina Dèwi Kunthi ngrapal mantra saka sang resi. Kabeneran Déwa sing lagi sela yaiku Bhatara Surya kang nguwasani srengéngé. Kocap kacarita Bhatara Surya seneng karo Kunthi. Nalika ngerti yèn Dèwi Kunthi anggarbini banjur Bhatara Surya mbudidaya supaya jabang bayi bisa lahir tanpa liwat guwa garba. Kanthi kasektenané Bhatara Surya, si jabang bayi bisa dilairké saka kuping utawa karna. Mula banjur diparingi asma Karna. (Basukarna).

Bayi Karna nuli diwadhahi kendhaga, banjur dikelekaké ing bengawan Gangga. Ing tembé bayi Karna ditemu déning kusir Adhirata.Nanging miturut crita padhalangan jabang bayi Karna dadi putra angkaté Prabu Radeya ratu ing Pethapralaya. Sawisé diwasa Karna bisa jumeneng ratu ing Awangga, amarga bisa ngalahaké Prabu Karnamandra (Kala Karna), ratu ing negara iki. Patihé Karna asmané Patih Adimanggala (Surahadimanggala).Ana ing ngastina, Karna dadi senapatine perang. Dadi bebetenge negara ngastina. Ya Karna iki kang tansah dadi urub-urub dumadine prang Bharatayuda. Amarga yen ora diojok-ojoki Prabu Duryudana ora bakal wani perang mungsuh Pandhawa.

Ing perang Bharatayudha, Karna mbélani Kurawa. Satria iki ngerti yèn sejatiné Kurawa kang salah. Nanging dhèwèké ngugemi jejer ing satriya kudu mbela sapa wong sing mbiyèn mbela dhèwèké. Ing perang kuwi, Karna bisa maténi Gathotkaca nganggo pusaka Kuntawijayandanu. Dhèwèké uga méh maténi Arjuna. Nanging panahé luput amarga Prabu Salya nyendhal jarané. Salya nalika iku dadi kusiré Karna, kang sejatiné mantuné dhéwé. Déné Arjuna dikusiri déning Kresna. Lakon iki kondhang kanthi irah-irahan Karna Tandhing amarga Arjuna uga macak kaya Karna. Ing kéné, Karna mati kena panahé Arjuna, kyai Pasopati. Patine Karna ing perang Bharatayuda dadi jalaran sirnane ambeg angkara budi candhala kang sinandhang Prabu Duryudana sakadang. Dadi ora ketang sakuku ireng bebasane, Karna melu andhil sirnane angkara murka ing jagad raya.

Adipati Karna iku salah sijining tokoh wayang sing kalebu antagonis ning bisa diarani simpatik. Dhèwèké bisa kaanggep anti hero. Kaya déné Kumbakarna, Adipati Karna asring dadi panutan ing perkara nasionalisme. Watake karna kang netepi janjine, ingalem dening KGPAA Sri Mangkunagara IV ing Serat Tripama pada 5 lan 6 mangkene :5. Wonten malih kinarya palupi,

Suryaputra narpati Ngawangga, lan Pandhawa tur kadange, len yayah tunggil ibu, suwita mring Sri Kurupati, aneng nagri Ngastina, kinarya gul agul,manggala golonganing prang,Bratayuda ingadegken senapati, ngalaga ing Kurawa.

6. Den mungsuhken kadange pribadi,aprang tandhing lan Sang Dananjaya, Sri Karna suka manahe,dene sira pikantuk, marga denya arsa males sih,ira Sang Duryudana,marmanta kalangkung,denya ngetok kasudiran, aprang rame Karna mati jinemparing, sumbaga wirotama.

D. Kegiatan PembelajaranPertemuan Pertamaa. Kegiatan Pendahuluan (10 menit)

Page 6: Rpp ix wayang

1) Guru memberi salam,` Siswa merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu siswa memimpin doa.3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, siswa menerima

informasi dari guru4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian

pembelajaran materi hari ini.5) Guru menampilkan dan memperkenalkan tokoh-tokoh wayang Mahabarata,

peserta didik memperhatikan

b. Kegiatan Inti (60 menit)

Kegiatan Guru Siswa

Mengamati Menayangkan gambar tokoh wayang Bharatayuda Lakon .

“Sumilake Pedhut Ekacakra”

Siswa membangun konteks pembelajaran dengan sikap peduli dan santun, siswa mengamati gambar tokoh wayang lakon “Sumilake Pedhut Ekacakra” (Kunthi, Buyut Ijraka, Bratasena, Prabu Bhaka, dsb)

Menanya Guru memberi kesempatan kepada siswa yang lain untuk menjawab pertanyaan arti kata sukar yang ditanyakan .

Guru memberikan penjelasan terhadap kata sukar yang belum dapat terjawab oleh siswa

Siswa bertanya tentang nama gambar tokoh wayang yang ditayangkan.

Siswa bertanya arti kata-kata sukar dalam teks cerita “Sumilake Pedhut Ekacakra”

Mengumpulkan informasi

Guru memberi kesempatan kepada siswa untuk membuka kamus/ bau sastra jawa

Siswa berdiskusi mencari makna kata

Siswa menuliskan arti kata sukar di buku tulis

Mengasosiasi Guru memberi kesempatan kepada kelompok siswa untuk berlatih antawecana .

Kelompok siswa berlatih membaca antawecana teks wayang “Sumilake Pedhut Ekacakra” sesuai dengan karakter masing-masing tokoh wayang

Mengkomunikasikan Guru menunjuk kelompok siswa untuk maju di depan kelas mendemonstrasikan antawecana yang dipelajarinya

Kelompok Siswa mendemonstrasikan antawecana didepan kelas

Kelompok siswa lain menanggapi performent temannya.

c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat

memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran

berikutnya dengan tanggung jawab.

Pertemuan Keduaa. Kegiatan Pendahuluan (10 menit)

1) Guru memberi salam, Siswa merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu Siswa memimpin doa, salah satu Siswa memimpin doa

Page 7: Rpp ix wayang

3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, Siswa menerima informasi dari guru

4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian pembelajaran materi hari ini, Siswa menerima informasi yang disampaikan guru

5) Guru mengingatkan kembali materi sebelumnya

b. Kegiatan Inti (60 menit)Kegiatan Guru Siswa

Mengamati.

Guru menayangkan teks cerita wayang lakon melalui LCD

Guru memperhatikan proses kegiatan membaca siswa (penilaian sikap)

Siswa mengamati teks cerita wayang

Siswa membaca teks cerita wayang

Menanya: Guru memberikan kesempatan siswa untuk menjawab pertanyaan bacaan

Siswa bertanya jawab tentang isi teks cerita wayang Bharatayuda

Mengumpulkan informasi

Mengamati dan membimbing proses diskusi tentang isi teks Bharatayuda

Berdiskusi membahas isi teks cerita wayang Bharatayuda

Mengasosiasi Memberi umpan (pancingan) untuk menemukan pokok-pokok pikiran pada tiap-tiap alenia pada wacana cerita Bhratayuda

Membimbing penyusunan kalimat para peserta didik dalam menulis cerita

Berlatih menulis pokok-pokok isi cerita wayang Bharatayuda.

Berlatih menyusun pokok-pokok isi cerita menjadi rangkaian cerita Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.

Mengkomunikasikan Guru menunjuk siswa untuk maju menuliskan pokok-pokok pikiran pada tiap-tiap alenia pada wacana cerita Bharatayuda.

Siswa menuliskan pokok-pokok pikiran pada tiap-tiap alenia pada wacana cerita Bharatayuda ke depan kelas.

Siswa menanggapi hasil pekerjaan temannya.

c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat

memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran

berikutnya dengan tanggung jawab. Pertemuan Ketiga. a Kegiatan Pendahuluan (10 menit)

1) Guru memberi salam, Peserta didik merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu peserta didik memimpin doa, salah satu peserta didik

memimpin doa3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, Peserta didik

menerima informasi dari guru4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian pembelajaran

materi hari ini, peserta didk menerima informasi yang disampaikan guru5) Guru mengingatkan kembali materi sebelumnya

Page 8: Rpp ix wayang

6) Guru menayangkan gambar tokoh wayang bharatayuda (misal: Adipati Karno)

b. Kegiatan Inti (60 menit)Kegiatan Guru Siswa

Mengamati . Guru menayangkan teks cerita wayang lakon melalui LCD

Guru memperhatikan proses kegiatan membaca siswa (penilaian sikap)

Siswa mengamati teks cerita wayang

Siswa membaca teks cerita wayang

Menanya Guru memberi kesempatan siswa untuk menanyakan hal-hal yang berhubungan dengan tokoh wayang yang dibahas

Siswa menanyakan hal-hal yang berhubungan dengan tokoh wayang yang disajikan dalam tayangan LCD

Mengumpulkan Informasi

Guru mengarahkan siswa untuk berdiskusi menemukan kalimat

Siswa berdiskusi mencari kalimat inti dalam pokok cerita Bharatayuda

Mengasosiasi Membimbing peyusunan kalimat menjadi ringkasan cerita lakon Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.

Berlatih menyusun kalimat menjadi ringkasan cerita wayang Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.

Mengkomunikasikan Mengarahkan siswa dalam mengungkapkan ringkasan cerita wayang Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.

Salah satu kelompok mengungkapkan ringkasan cerita wayang lakon Bharatayuda secara tulis dengan menggunakan bahasanya sendiri.

c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat

memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran

berikutnya dengan tanggung jawab.

Pertemuan Keempata. Kegiatan Pendahuluan (10 menit)

1) Guru memberi salam, Peserta didik merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu peserta didik memimpin doa, salah satu peserta didik

memimpin doa

Page 9: Rpp ix wayang

3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, Peserta didik menerima informasi dari guru

4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian pembelajaran materi hari ini, peserta didk menerima informasi yang disampaikan guru

5) Guru mengingatkan kembali materi sebelumnya

b. Kegiatan Inti (60 menit)Kegiatan Guru Siswa

Mengamati Mengamati isi cerita wayang Bharatayuda yang dibuat pada pertemuan sebelumnya.

Menyimak isi teks cerita wayang Bharatayuda pada pertemuan sebelumnya.

Menanya Guru memberi kesempatan siswa untuk bertanya tentang unsur cerita (nama dasanama tokoh, kasatriyan, nama pusaka, nama aji-aji, dsb)

Siswa menanyakan unsur cerita

Mengumpulkan Informasi

Guru memberi contoh amanat cerita

Siswa menemukan amanat cerita wayang Bharatayuda

Mengasosiasi Membimbing untuk menganalisi dan menemukan amanat (piwulang becik) dan perbuatan buruk (yang tidak pantas untuk ditiru) dalam cerita wayang Bharatayuda

Menganalisis dan menemukan amanat (piwulang becik) dan perbuatan buruk (yang tidak pantas untuk ditiru) dalam cerita wayang Bharatayuda

Mengkomunikasikan Mengarahkan siswa dalam mengungkapkan dan menanggapi amanat (piwulang becik) dalam cerita Bharatayuda.

Sebagai penengah atau penyimpul materi.

Siswa mengungkapkan dan menanggapi amanat (piwulang becik) dalam cerita Bharatayuda

c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat

memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran

berikutnya dengan tanggung jawab.

E. Penilaian Pembelajaran, Remedial dan PengayaanMetode dan Bentuk Instrumen

Metode Bentuk PenilaianSikap Spritual Lembar angketSikap Sosial Lembar observasiTest unjuk kerja Lembar penilaian Unjuk kerja

Page 10: Rpp ix wayang

Tes tertulis Uraian

1. Penilaian Sikap Spiritual a. Teknik Penilaian : Penilaian Dirib. Bentuk Instrumen : Lembar Penilaian Diric. Kisi-Kisi :

No Sikap / Nilai Butir instrument1. Selalu menjalankan ibadah tepat

waktuLampiran 1

2. Bersyukur atas nikmat dan karunia Tuhan Yang Maha Esa

Penilaian Sikap Spiritual (Penilaian diri)

Instrumen Observasi:

Digunakan untuk menilai sikap spiritual peserta didik, pada indikator: Mengagumi keanekaragaman makhluk hidup sebagai kesempurnaan makhluk ciptaan Tuhan.

Petunjuk:1. Isilah lembar angket di bawah ini berdasarkan sikap yang Kalian dapatkan.2. Berikan tanda check list pada alternative jawaban

Lembar Angket Penilaian Sikap Spiritual

No PernyataanAlternative

jawabanSS S KS TS

1. Belajar tentang cerita wayang dapat menambah keyakinan saya akan kebesaran Tuhan Yang Maha Esa sehingga saya akan selalu beribadah tepat waktu

2 Saya merasa bersyukur kepada Tuhan Yang Maha Esa bahwa ternyata manusia diciptakan sebagai makhluk yang paling sempurna dari pada makhluk yang lain

3 Saya dapat merasakan manfaat mempelajari cerita sehingga dapat meningkatkan keimanan saya terhadapNYA

4 Saya menyadari akan kebesaran Tuhan Yang Maha Esa dalam menciptakan makhluk hidup yang beranekaragam

5 Saya menjadi lebih taqwa kepada Tuhan Yang Maha Esa setelah belajar cerita wayang ternyata manusia sangat membutuhkan bantuan orang

Page 11: Rpp ix wayang

lain

Kriteria Penskoran 1. Sangat setuju (SS) : 4 2. Setuju (S) 3 3. Kurang setuju (KS) 2 4. Tidak setuju (TS) 1

PEDOMAN PENILAIAN

SKOR NILAI

SKOR NILAI

SKOR NILAI SKOR NILAI

1 0,2 6 1,2 11 2,2 16 3,2

2 0,4 7 1,4 12 2,4 17 3,4

3 0,6 8 1,5 13 2,6 18 3,6

4 0,8 9 1,8 14 2,8 19 3,8

5 1 10 2 15 3 20 4

2. Penilaian Sikap Sosiala. Teknik Penilaian : Observasib. Bentuk Instrumen : Lembar Observasic. Kisi-kisi

No. Nilai / Sikap Butir instrument

1. Rasa ingin tahu Lampiran 22. Teliti3. Hati-hati4. Tanggung jawab

3. Penilaian Sikap Saat diskusia. Teknik Penilaian : Kinerjab. Bentuk Instrumen : Lembar Observasic. Kisi-kisi

No

Aspek yang

dinilaiIndikator Skor dan Kriteria

1 Sikap selama kegiatan diskusi

Perilaku yang ditunjukkan pada saat berlangsung kegiatan diskusi kelas

1. Tidak tekun dan kurang antusias

2. Kurang tekun dan kurang antusias

3. Cukup tekun tetapi kurang antusias

4. Cukup tekun dan Antusias mengikuti diskusi

Page 12: Rpp ix wayang

5. Tekun dan antusias mengikuti diskusi

2 Mengajukan pertanyaan

Dapat mengajukan pendapat dengan baik

1. Pasip2. Kurang aktif3. Cukup aktif4. Aktif5. Sangat aktif

3 Menjawab pertanyaan

Dapat menjawab pertanyaan dengan benar

1. Pasip2. Kurang aktip3. Cukup aktif4. Aktif5. Sangat aktif

4 Menerima pendapat orang lain

Menerima pendapat orang lain (tidak mau menang sendiri)

1. Tidak toleran dan melecehkan

2. Tidak toleran3. Cukup toleran4. Toleran5. Sangat toleran

PEDOMAN PENILAIANSkor total : 20Nilai maksium : 100

TABEL SKOR

SKOR NILAI

SKOR NILAI

SKOR NILAI

SKOR NILAI

1 5 6 30 11 55 16 80

2 10 7 35 12 60 17 85

3 15 8 40 13 65 18 90

4 20 9 45 14 70 19 95

5 25 10 50 15 75 20 100

4. Penilaian Keterampilana. Teknik Penilaian : Unjuk kerja/Performent praktik

antawecanab. Bentuk Instrumen : Penugasanc. Kisi-kisi :

Kisi-kisi unjuk kerja:No

Aspek yang dinilai

Indikator Skor dan Kriteria

1 Wicara/ vocal/pengucapan

Menerapkan aspek wicara dalam membaca

1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik

Page 13: Rpp ix wayang

No

Aspek yang dinilai

Indikator Skor dan Kriteria

2 Wirama/ Naik turunnya suara/ tinggi rendahnya suara

Menerapkan aspek wirama dalam membaca

1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik

3 Wirasa/ekspresi/penjiwaan

Menerapkan aspek wirasa dalam membaca

1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik

4 Wiraga/gerak/obah mosiking perangane awak

Menerapkan aspek wiraga dalam membaca

1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik

5 Busana Memakai atau mengenakan pakaiaan yang sopan sesuai dengan unggah-ungguh

1. Sangat kurang rapi

2. Kurang rapi3. Cukup rapi4. Rapi5. Sangat rapi

Skor maksimal 20

Lembar Penilaian Praktik analisis gambar tokoh wayang

Nama/ Kelompok : .......................................Kelas : .......................................Materi Pokok : Cerita wayang Bharatayuda

No Aspek PenilaianSkor

1 2 3 4A. Penyajian1 Menanya/Menjawab2 Argumentasi3 Bahan Tayang/DisplayB Laporan1 Isi Laporan2 Penggunaan Bahasa3 Estetika

Jumlah skor

Pedoman Penskoran (rubrik) :

No Aspek Penskoran1 Menanya/

MenjawabSkor 4, apabila selalu menjawab/menanyaSkor 3, apabila sering menjawab/menanya

Page 14: Rpp ix wayang

No Aspek PenskoranSkor 2, apabila kadang-kadang menjawab/menanyaSkor 1, apabila tidak pernah menjawab/menanya.

2 Argumentasi Skor 4, apabila materi/jawaban benar, rasional, dan jelas.Skor 3, apabila materi/jawaban benar, rasional, dan tidak jelasSkor 2, apabila materi/jawaban benar, tidak rasional, dan tidak jelasSkor 1, apabila materi/jawaban tidak benar, tidak rasional, dan tidak jelas

3 Bahan tayang

Skor 4, apabila sistematis, kreatif, menarik, mudah dibacaSkor 3, apabila sistematis, kreatif, tidak menarik, mudaah dibacaSkor 2, apabila sistematis, tidak kreatif, tidak menarik, mudah dibacaSkor 1, apabila tidak sistematis, tidak kreatif, tidak menarik, tidak mudah dibaca

4 Isi laporan Skor 4, apabila isi laporan benar, rasional, dan sistematika lengkapSkor 3, apabila isi laporan benar, rasional, dan sistematika tidak lengkapSkor 2, apabila isi laporan benar, tidak rasional, dan sistematika tidak lengkapSkor 1, apabila isi laporan tidak benar, tidak rasional, dan sistematika tidak lengkap

5 Penggunaan bahasa

Skor 4, apabila menggunakan bahasa dan penulisan sesuai EYD, serta mudah dipahamiSkor 3, apabila menggunakan bahasa dan penulisan sesuai EYD, namun tidak mudah dipahamiSkor 2, apabila menggunakan bahasa seuai EYD, namun penulisan tidak sesuai EYD dan tidak mudah dipahamiSkor 1, apabila menggunakan bahasa dan penulisan tidak sesuai EYD dan tidak mudah dipahami

6 Estetika Skor 4, apabila kreatif, rapi, dan menarikSkor 3, apabila kreatif, rapi, dan kurang menarikSkor 2, apabila kreatif, kurang rapi, dan kurang menarikSkor 1, apabila kurang kreatif, kurang rapi, dan kurang menarik

PEDOMAN PENILAIANSkor total : 20Nilai maksium : 100

PEDOMAN PENILAIANTABEL SKOR

SKOR

NILAI

SKOR

NILAI

SKOR

NILAI

SKOR

NILAI

1 5 6 30 11 55 16 80

2 10 7 35 12 60 17 85

3 15 8 40 13 65 18 90

4 20 9 45 14 70 19 95

5 25 10 50 15 75 20 100

5. Penil aian Pengetahuan a. Teknik Penilaian : Tertulis

Page 15: Rpp ix wayang

b. Bentuk Instrumen : Uraian c. Kisi-kisi :

No Indicator Butir Instrumen

123

4

5

Mengartikan kata pentingMenjawab pertanyaan isi bacaanMenyebutkan perlengkapan pertunjukan wayang kulitMenyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian, dalam cerita wayangMenyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang

Soal pilihan ganda

Instrumen soal1. Buyut Ijraka ketiban urak kudu pasok pajeg marang Prabu Bakasura. Urak,

tegesipun ....a. Pajeg c. Giliranb. Cadhong d. Gaweyan

2. Sinten ingkang ngasta pusaraning praja negari Ekacakra ......Prabu Bhakaa. Jejuluk c. Bebisikb. Peparab d. Nama

3. Dewi Kunthi : “Ki Buyut, yen ana wong wis nampani pitulungan liyan, ing mangka sing nulungi lagi nandhang susah, lamun wong mau ora gelem melu ngrasakake, ateges wong mau klebu golongane wong wuta ing budi. Mula saka iku pratelaa, apa ta kang dadi susahing atimu?”Ngendikane Dewi Kunthi iki ngemu piwulang......a. Kudu seneng tetulungb. Nduweni sipat welas asih marang sapadha-padhac. Melu ngrasakake susahing wong liyad. Melu bela rasa luwih-luwih marang wong kang wis tau nulungi awake dhewe

4. Sinten ingkang sagah nggentosi Buyut Ijraka dados mangsanipun Prabu Bhaka?a. Dewi Kunthi c. Arjunab. Bratasena d. Puntadewa

5. Buyut Ijraka : Dhuh, Sang Dewi. Jengandika menika tamu kula ingkang kedah kula mulyakaken. Mendah gujengipun jagad menawi kula ngantos ngurbanaken tamu kangge kawilujenganipun kula sakulawarga. Awoning awon menawi tiyang ngantos ngurbanaken tamu. Sampun temtu ing akhiratipun boten badhe pikantuk pangapunten ing Gusti, lan salaminipun badhe dumunung ing naraka jahanam.Pratelan ingkang boten trep kaliyan aturipun Buyut Ijraka, inggih menika .....

Page 16: Rpp ix wayang

a. Kita kedah mulyakaken tamub. Kita boten pareng ngorbanaken tamu c. Sasae-saenipun tiyang menawi tiyang wau ngurbanaken tamud. Tiyang ingkang ngurbanaken tamu badhe langgeng mlebet naraka jahanam

6. Grobag isi sega gurih lan ingkung pitik lima, digeret Bratasena. Grobag menika tetumpakan tradhisional ingkang dipungeret ....a. Menda utawi lembu c. Lembu utawi maesab. Maesa utawi kuda d. Kuda utawi gajah

7. Ki dhalang lenggah sila tumpang, jempol sukunipun njepit ...... astanipun nyepengi cempurit ringgit.a. Blencong c. Keprakb. Cempala d. eblek

8. .......menika pinangka pralambanging jagad gumelara. Kelir c. Blencongb. Ringgit d. keprak

9. Wau dalu kula ningali ringgit wacucal wonten ing Sasana Hinggil Dwi Abad ......Kresna Duta.a. Judulipun c. Irah-irahanipunb. Criyosipun d. Lampahanipun

10. Lagu kedaling swara siji-sijine wayang diarani .....a. Sabetan c. Antawecanab. Janturan d. Suluk

11. Asmanipun dhalang saking tlatah Ngayogjakarta inggih menika....a. Ki Manteb Sudarsana c. Ki Anom Surotob. Ki Seno Nugroho d. Ki Enthus Suksmana

12. Perangipun Raden Arjuna mengsah buta cakil wonten ing pagelaran ringgit kawastanan.....a. Perang Kembang c. Perang gagalb. Kapalan d. Goro-goro

13. “Bumi gonjang-ganjing, langit kelap-kelap, katon lir kincanging alis, lsp......”Ukara menika wonten ing pagelaran ringgit kawastanan ....a. Sabetan c. Janturanb. Antawecana d. Suluk

14. Adipati karna menika sejatosipun putranipun .....a. Dewi Kunthi c. Dewi Srikandhib. Dewi Banuwati d. Dewi Surtikanthi

15. Adipati Karna nggadhahi pusaka ampuh nama ....a. Pasopati c. Cakra Baskarab. Kunta Wijayadanu d. Gada Rujak Polo

16. Adipati Karna menika nata ing negari ....a. Awangga c. Astinab. Mandaraka d. Mandura

17. Watak saenipun Prabu Karna ingkang pantes dipuntulad inggih menika .....a. Mbelani Prabu Duryudanab. Nedya males kasaenanipun Prabu Duryudana ingkang sampun maringi kamuktenc. Tresna asih dhateng para kadang Pandhawad. Tansah mituhu dhateng ibu Kunthi

18. Ing perang Bharatayuda Adipati Karna mengsah Arjuna, wonten ing cariyos ringgit purwa menika dados lampahan .....a. Karna Tandhing c. Karna Mbalelab. Ranjapan d. Karna Duta

19. Kaprawiranipun Adipati Karno dipunalem dening Sri Mangkunagara wonten ing Serat ....a. Wedhatama c. Wulangrehb. Tripama d. Bharatayuda

20. ................dados kusiripun Adipati Karno ing perang Bharatayuda.a. Prabu Kresna c. Prabu Duryudanab. Prabu Salya d. Prabu Baladewa

PEDOMAN PENILAIANTABEL SKOR

Page 17: Rpp ix wayang

SKOR

NILAI

SKOR

NILAI

SKOR

NILAI

SKOR

NILAI

1 5 6 30 11 55 16 80

2 10 7 35 12 60 17 85

3 15 8 40 13 65 18 90

4 20 9 45 14 70 19 95

5 25 10 50 15 75 20 100

F. Media, Alat, bahan dan Sumber Belajar Media :

o Lembar kerja siswao Lembar penilaian

Alat/Bahan:o Spidol, papan tuliso Laptop & infocus

Sumber Belajar Assartini , Sujarno. 2015. LKS Handayani IX.Yogyakarta: Radhita Bhuana. Yuwono. 2007. Pepak Basa Jawa. Semarang: Aneka Ilmu Majalah bahasa Jawa Djaka Lodhang, Mekar Sari Pengalaman peserta didik dan guru

---------------------------------------------------

Mengetahui, Patuk, 4 Januari 2016Kepala Sekolah Guru Mata Pelajaran

HERI MISWANTO, M.Pd. Drs. SujarnoNIP. 196107041983021003 NIP. 196601201994021007