Karya Ilmiah Versi Jawa

17
Karya Ilmiah Potensi Enceng Gondok ( Eichhornia crassipes ) dumadi Briket Bioarang Dening : Jeneng : Ibnu Ade Surya Pratama No. Absen : 5626 Kelas : XI IPA 1 DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAHRAGA SMA NEGERI 1 KUTOWINANGUN 2012

Transcript of Karya Ilmiah Versi Jawa

Page 1: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah

Potensi Enceng Gondok ( Eichhornia crassipes ) dumadi

Briket Bioarang

Dening :

Jeneng : Ibnu Ade Surya Pratama

No. Absen : 5626

Kelas : XI IPA 1

DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAHRAGA

SMA NEGERI 1 KUTOWINANGUN

2012

Page 2: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok ii

Atur Sapala

Penulis ngaturake puji syukur ing ngarsa dalem Gusti Alloh ingkang sampun

maringi rahmat, taufik, saha karunia, satemah penulis saged nyekapake karya ilmiah

ingkang irah-irahanipun Potensi Enceng Gondok (Eichhornia crassipes) dumadi Briket

Bioarang kanthi sae.

Karya ilmiah punika salah setunggalipun tugas semester IV basa Jawi ing taun

ajaran 2011/2012 ingkang dipunlaksanakake kanthi piyambak-piyambak. Penulis damel

karya ilmiah punika kanthi nggunakake sumber-sumber ingkang wonten kaitanipun kalian

woh kakao.

Karya ilmiah punika saged dipuncekapake kanthi sae amargi wontenipun dorongan

lan partisipasi saking kathahing pihak. Mula, penulis ngaturake panuwun kangge :

1. Pangarsa Pawiyatan (Dra. Nurhidayati) ingkang sampun nyaosi ijin kangge

nyekapake karya ilmiah punika

2. Ibu Muchriana ingkang dados guru basa Jawi ingkang sampun maringi

panggulawentah bab karya ilmiah

3. Sedaya pihak ingkang boten saged panulis sebutake setunggal mawa setunggal.

Panulis mangerteni minangka karya ilmiah punika taksih kirang sempurna. Mula,

kritik uga saran ingkang konstruktif sanget kula wantu-wantu. Wasana, mugi-mugi

karya ilmiah punika saged dados manfangat kangge masyarakat Indonesia umumipun

lan masyarakat khususipun.

Kutowinangun, 27 April 2012

Panulis

Page 3: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok iii

Daftar Isi

kacha

Atur Sapala .................................................................................................................. ii

Daftar Isi ...................................................................................................................... iii

Abstrak ......................................................................................................................... iv

BAB 1. PURWAKA .................................................................................................... 1

1.1 Dasar Panaliten ......................................................................................................... 1

1.2 Rumusan Masalah .................................................................................................... 2

1.3 Ancase Panaliten ...................................................................................................... 2

1.4 Kagunaan Panaliten .................................................................................................. 2

BAB 2. DASAR TEORI .............................................................................................. 3

2.1 Tanduran Enceng Gondok ....................................................................................... 3

2.2 Morfologi lan klasifikasi tanduran enceng gondok ................................................. 3

2.3 Komposisi kimia tanduran enceng gondok ............................................................. 4

2.4 Prospek bioarang enceng gondok ............................................................................ 4

2.5 Pangerten Briket Bioareng ...................................................................................... 5

2.6 Bahan Perekat (lem) ................................................................................................ 5

2.7 Proses Utama (Pengarengan) .................................................................................. 6

BAB 3. METODOLOGI ........................................................................................ 7

3.1 Nggon lan wektu panaliten ...................................................................................... 7

3.2 Alat laan bahan ........................................................................................................ 7

3.3 Metode nggawe briket ............................................................................................. 8

3.4 Pengujian ................................................................................................................. 9

BAB 4. ASIL PANALITEN ........................................................................................ 10

4.1 Kadar awu sing diasilaken ...................................................................................... 10

4.2 Wektu briket labuh kobong ..................................................................................... 10

4.3 Derajat panas sing diasilaken .................................................................................. 11

4.4 Kaunggulan lan kakirangan ..................................................................................... 11

BAB 5. PANUTUP ....................................................................................................... 12

5.1 Dudutan ................................................................................................................... 12

5.2 Saran ........................................................................................................................ 12

Kapustakan .................................................................................................................. 13

Page 4: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok iv

Abstrak

Anane minyak bumi sing sansaya sitik meksa kabeh pihak supaya nggoleki

tobosan kang luwih anyar kanggo ngganti bahan obong fosil ( BOF ). Kabetahan

masyarakat dening bahan obong ing rupa liya sing iso mengganteni bahan obong fosil (

BOF ) isih banget cilike. Nyatane, akeh banget tanduran neng cedak kito sing iso

dimanfaataken dumadi bahan obong alternatif liane. Nanging isih durung okeh masyarakat

sing ngerti lan manfaataken SDA sing ono kanggo diolah dumadi energi anyar sing luwih

optimal, efisien, murah lan ramah lingkungan. Cara anggo bahan obong fosil ( BOF ) sing

terus-terusan menehi dampak elek nang lingkungan.

Babagan kasebat nang nduwur, dumadi dasar ngapa panulis kapikut kanggo biyak

"manfaat enceng gondok (eichhornia crassipes ) dumadi briket bioarang". Andasar data

sing panulis jelasaken nang nduwur iso dirumusake masalah antara liya : apa enceng

gondok iso diolah dumadi bahan obong briket bioarang sing iso ngganteni batubara lan

iso ndadeaken sumber energi alternatif sing barukan. Ancase seko penelitian iki yoiku:

nemoaken kandungan eceng gondok supaya iso digawe briket bioarang, nemoaken

kaunggulan briket bioarang enceng gondok dibandnangke karo batubara, serta nemoaken

fakta yen briket bioarang enceng gondok neng kebumen iso dumadi sumber energi

alternatif snang berkelanjutan utawa terus-terusan, sekalian ngenalaken marang

masyarakat babagan briket bioarang enceng gondok sing cekap nguntungake neng masa

sing arep teko.

tembung kuncen: briket bioarang, enceng gondok, biomassa, areng.

Page 5: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 1

BAB 1

Purwaka

1.1 Dasar Panaliten

Perkara sing banget kontroversial neng Indonesia kala iki yaitu krisis energi amarga

kacekapan bahan obong sing sansaya suda. Didukung maneh karo anane pamarentah sing

ndudut duit subsidi BBM, saengga ndadeaken mundake rego BBM. Amarga kui, secara ora

langsung masyarakat dipeksa mikirake alternatif liya kanggo ngatasi krisis energi. Indonesia

sing sadurunge dumadi salah sawijine negara OPEC (organisasi penghasil minyak donyo).

Nanging Indonesia wis owah dumadi negara pengimpor lenga wiwit tahun 2003. Kabetahan

nasional marang lenga mentah kurang luwih 1,1 yuto barel per dinane, naging jumlah

produksi mung 1 yuto barel per dinane. Babagan iki berarti, ndadeaken kakirangan lenga

mentah 100 sewu barel per dinane.

Kurange jumlah kilang lenga nang jero negeri nambah nemene kakirangan jumlah

pasokan BBM sing disaluaken kanggo kaperluan energi nasional (Suryo lan Armando, 2005).

Miturut Suryo lan Armando (2005), pangiriman BBM kanggo masok kaperluan masyarakat

neng daerah pelosok, khusus lenga patra isih durung jelas. Seliane iku, fluktuasi rego lenga

patra amarga ora onone patokan rego sing jelas antarane sawijining nggon karo nggon liyan

sansaya ngangelaken konsumen. Mundake rego BBM nyebabaken sumber energi kasebat ora

murah maneh. Seliyane BBM, sumber energi sing mundak regone yoiku gas elpiji. Amarga

kui, perlu nyiptaken sumber energi liya sing iso digunaaken kanggo ngganti BBM lan gas,

misale manfaataken enceng gondok dadi briket.

Enceng gondok ( eichornia crassipes (mart. ) solm. ) pisanan dijlentrekaken secara

taksonomis dening naturalis saka Brazil, Karl FP Martius. Tanduran iki melbu kelas

monocotylodenae lan keluarga pontederiaceae. Tanduran iki ditekana seko manca, dadi udu

tanduran asli (native) Indonesia. Miturut sejarahe tanduran iki digowo neng Indonesia pas

jamane Raffless dadi gubernur jenderal, ditandur neng kolam Kebun Raya Bogor kanggo

hiasan amarga werna kembange sing apik. Banjur kasebar neng kali cedak Kebun Raya

Bogor lan teruse nyebar neng kabeh perairan Indonesia, sing banget cetha seko tanduran iki

yoiku perkembangbiakan sing saking cepete. Tanduran iki iso thukul anggo cara vegetatif

(stolon) utawa anggo cara generatif (wiji). Gangstad (1978) nang bukune Weed Control in

River Basin Management kacatet yen tanduran banyu iki iso kalipat loro kur jangka waktu

sepuluh dina, Amarga kui mongko menawa satus tanduran dijoraken neng perairan, ing

jangka wektu wolung wulan deke isa menutupi wilayah perairan seamba 1 km2.

Keluwihan perkembangbiakan sing duwur lan kacocokan tanduran sing apik nang

manika macem iklim nggawe tanduran iki wis nyebar neng donyo, Sing utomo neng negara

kang nduweni iklim tropis lan sub-tropis. Ngatasi tanduran iki banget angele sehingga terus-

terusan ndadeake masalah sing ana hubungane karo navigasi, kontrol banjir, agrikultur,

irigasi lan drainase, rega lemah, konservasisatwa liar, perikanan, sumber banyu, kesehatan

Page 6: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 2

lingkungan lan sanesipun sehingga pantes menawa tanduran iki dikei gelar " gulma (tanduran

pengganggu) paling elek neng donyo" lan " gulma sing biaya pengelolaane jutaan dollar".

Saka asil katrangan neng nduwur fakta - fakta sing ndasari panaliten, antaran liya:

1. Sumadya minyak bumi sing sansaya sitik meksa kabeh pihak kanggo nggoleki

trobosan anyar kanggo nganti bahan obong fosil ( BOF ).

2. Kabutuhan masyarakat marang bahan obong ing bentuk liya kanggo ngganti bahan

obong fosil ( BOF ).

3. Durung maksimale pemanfaatan SDA sing ono kanggo diolah dadi energi anyar sing

luwih efisien lan ramah lnangkungan.

4. Cara nganggo bahan obong fosil ( BOF ) sing terus-terusan menehi dampak elek neng

lingkungan.

Babagan kasebat neng nduwur, ndadeaken dasar ngapa panulis kapikut kanggo

mengungkap" manfaat tanduran enceng gondok ( eichhornia crassipes ) dumadi bahan obong

bioarang" .

1.2 Rumusan Masalah

Andasar saka data - data sing panulis jlenterekaken neng nduwur iso dirumusake dadi pirang-

pirang perkara, antara liya :

1. Enceng gondok saiki nung dianggep dadi tanduran pengganggu (gulma) neng wilayah

perairan, Apa iso dimanfaataken kanggo nggawe briket bioarang?

2. Apa bioarang enceng gondok iso ngganti kagunaan batubara dumadi bahan obong?

3. Apa kualitas briket bioarang enceng gondok iso dumadi sumber energi alternatif sing

terbarukan?

1.3 Ancas Panaliten

Neliti kandungan seko tanaman enceng gondok sing bisa kanggo nggawe briket

bioarang.

Nemuaken kaunggulan briket bioarang enceng gondok dibandnangke karo batubara.

Nemuaken fakta sing tumuju yen briket bioarang enceng gondok neng kebumen iso

dadi sumber energi alternatif sing berkelanjutan.

1.4 Kagunaan Panaliten

Menehi rujukan marang instansi kait kanggo nglakoaken panalitien luwih lanjut

marang potensi sing ana neng njero tanduran enceng gondok minangka bahan obong

alternatif sing terusan.

Menehi pratikel / saran marang pemerintah kanggo ndadeaken enceng gondok dadi

energi pengganti (bioarang sing ramah lingkungan).

Menahi informasi lan pratikel marang masyarakat, khususe masyarakat kebumen,

kanggo iso ngolah utawi nggawe dewek bahan obong sing ramah lingkungan seko

bahan-bahan neng sekitar.

Page 7: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 3

BAB 2

Dasar Teori

2.1 Tanduran Enceng Gondok

Enceng gondok (Eichhornia crassipes) yoiku tanduran banyu sing banget gampange

proses thukule. Tanduran iki uga gulma banyu sing kerep nggawe para petani ngeluh kerono

thukul neng sawah lan rebutan unsur hara utawa pakan karo tanduran budidaya (pari).

Nanging ana uga manfaate seko tanaman enceng gondok iki, kayata :

Dadi bahan dasar nggawe pupuk organik enceng gondok.

Dadi bahan nggawe kertas seni seko enceng gondok.

Dinggo kanggo nggawe biogas seko enceng gondok.

Dadi campuran kanggo pakan ternak.

Iso menrtralisir banyu seko logm-logam abot sing dikandut neng njero banyu.

Nyerep turahan residu pestisida.

Nyepetaken thukule oyot-oyot ing tanduran liya.

Dadi bahan baku kanggo nggawe kerajinan tangan (sandal, tas, pigura, lsp) sing

ndueni nilai ekonomi cekap prospektif.

2.2 Morfologi lan klasifikasi tanduran enceng

gondok

Enceng gondok (Eichhornia crassipes)

yoiku sawijining jenis tanduran banyu sing

kemambang. Enceng gondok pisanan ditemoaken

ora sengaja nang ilmuwan jenenge Carl Friedrich

Philipp Von Martius, deweke ahli botani saka

negara Jerman, ing tahun 1824 nalika lagi

nglakoake ekspedisi neng kali Amazon Brasil.

Enceng gondok nduweni kecepatan thukul sing

duwur sahingga tanduran iki sering banget

dianggep dadi tanduran gulma sing iso ngerusak

lingkungan perairan. Enceng gondok iso menyebar

liwat saluran banyu lan liyane.

Enceng gondok uripe kemambang neng

banyu lan kadang nduweni oyot ing njero lemah.

Duwure sekitar 0,4 - 0,8 meter. Ora nduweni

gagang. Godonge tunggal lan bentuke lonjong.

Pucuk lan bongkote lancip, bongkot gagang godong

melembung. Godonge lunyu lan warnane ijo.

Kembange melebu golongan kembang majemuk,

Page 8: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 4

bentuke wose, kelopak ndueni bentuk tabung. Wijine bentuke bunder lan wernane ireng.

Wohe kotak kamar telu lan warnane ijo. Oyote yaiku oyot serabut.

2.3 Komposisi Kimia Tanduran Enceng Gondok

Komposisi kimia enceng gondok gumantung ana ing kandungan unsur hara nggone

thukul, lan sifat daya serap tanduran kasebat. Enceng gondok nduweni sifat sing apik

antarane iso menyerap logam abot, senyawa sulfida, seliane kuwi mengandung protein luwih

seko 11,5 % lan ngandut selulosa sing luwih duwur seko nonselulosa koyo lignin awu, lemak

lan zat lain. Ing tabel neng ngisor iki, Anonymous (1952) ing panalitene marang enceng

gondok seko banjarmasin njlentrekake kandungan kimia gagang godong enceng gondok tua

sing seger lan garing.

Enceng Gondok Seger Enceng Gondok Garing

Senyawa Kimia Persentase (%) Senyawa Kimia Persentase (%)

Air 92.6 Selulosa 64.51

Abu 0.44 Pentosa 15.61

Serat kasar 2.09 Ligin 7.69

Karbohidrat 0.17 Silika 5.56

Lemak 0.35 Abu 12

Protein 0.16

Fospor sebagai

P2O5

0.52

Kalium sebagai

K2O

0.42

Klorida 0.26

Alkanoid 0.22

2.4 Prospek bioarang enceng gondok

Saksuwene iki, tanduran enceng gondok jarang banget dienggo. Akeh wong sing

nganggep yen tanduran enceng gondok kur dadi tanduran hama nang lahan pertainan

(persawahan), lan dadi sabab bumpete saluran irigasi kanggo ngalirake banyu. Lumrahe

tanduran enceng gondok iso ditemoni neng kali, sawah, rawa, kolam, lan daerah perairan

sanesipun.

Durung okeh masyarakat sing ngerti yen tanduran enceng gondok ndueni manfaat

sing cekap okeh. Salah sijine yoiku dadi bahan kanggo nggawe briket bioarang. Kabeh

bagean seko tanduran iki koyo oyot lan godong iso memanfaataken kanggo nggawe briket

bioarang sing bisa dadi energi pengganti areng.

Bayangke wae, yen kanggo sejenis tanduran bioenergi ( semisal enceng gondok ) iso

nyubtitusi 5 % wae seko kaperluan BBM, mongko isa ngirit sekitar 2 yuto kiloliter utawa

setara karo Rp 9 triliun. Aspek positif liyane yoiku iso mbuka lapangan kerja lan lapangan

usaha kanggo masyarakat ngembangake tanduran sing ndueni potensi dadi penggantine

BBM.

Page 9: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 5

2.5 Pangerten briket bioarang

Briket bioarang yoiku punthukan utawi batangan areng sing digawe saka bioarang

(bahan lemes). Bioarang sing sakbenere masuk bahan lemes sing diproses anggo cara

katemtu diolah dadi bahan areng atos karo bahan tentu. Kualitas seko bioarang ora kalah karo

batubara utawi bahan obong jenis liyane. (joseph lan hislop, 1981)

Hasil panaliten sing dilakoake marang hartoya, menyimpulake yen briket areng sing

ngasilaken pada karo briket areng gaweane Inggris lan ngebeki persyaratan nang Jepang

kerono ngasilaken kadar awu lan zat sing gampang menguap (volatile mailer) sing rendah

serta kadar karbon ikat (fixed carbon) lan nilai kalor sing duwur. Kualitas briket bioarang yo

ditentoake nang bahan dasare, sehningga mengaruhi nilai kalor, kadar banyu, kadar awu,

kadar bahan menguap, lan kadar karbon ikat ing briket kasebat (hartoyo, 1983).

2.6 Bahan perekat

Perekat yoiku suatu zat utawi bahan sing nduweni kemampuan kanggo ngiket rong

jenis barang anggo ikatan permukaan. Pirang-pirang istilah liya seko perekat sing memiliki

kekhususan antarane glue, mucilage, paste, lan cement. Glue yaiku perekat sing digawe seko

protein hewani, koyo kulit, aku, urat, orot, lan balung sing biasane dinggo nang industri

kayu. Mucilage yoiku perekat sing disiapaken seko pulut lan banyu lan biasane kanggo

perekat kertas. Paste yoiku perekat saka pati (starch) sing digawe anggo cara manasake

campuran pati lan banyu lan didadeake bentuk pasta. Cement yoiku istilah sing biasane

kanggo perekat sing bahan dasar karet lan cara atose liwat ilange pelarut (ruhendi, dkk, 2007.

bahan perekat dibedaake dadi 3 jenis yaiku:

1. Perekat anorganik

Mlebu ing jenis iki yoiku sodium silikat, magnesium, cement, lan sulphite. Kerugian

seko ngango bahan prerekat iki yoiku sifate sing okeh menimbulake awu sekam pas

waktu ngobong.

2. Perekat tanduran

Jumlah bahan perekat sing dibutuhaken kanggo jenis iki luwih sitik dibandnangke

karo bahan perekat hydrokarbon. Kerugian nyebabake areng cetak sing dikasilake

kirang tahan marang panggonan sing lembab.

3. Hydrocarbon lan abote molekul gede

Bahan pelekat jenis iki kerep dinggo dadi bahan perekat kanggo nggawe areng cetak

utawa batubara cetak.

Page 10: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 6

2.7 Proses utama (pengarangan)

Proses karbonisasi yaiku salahsijine proses bahan-bahan utawa tanduran enceng

gondok (garing) dipanasake nang njero nggon sing ora nggatuk langsung karo hawa pas

proses ngobong saengga mbentuk areng. Proses karbonisasi yaiku tahapan sing paling utama

pas nggawe briket bioarang. Umume proses iki dilakonkoake nang temperatur 500 - 800° c.

Kandungan zat sing gampang menguap ilang sehingga dadi bentuk struktur pori awal.

(widowati, 2003).

Proses karbonisasi uga salahsijine proses ngobong sing ora sempurna seko bahan-

bahan organik anggo jumlah oksigen sing sitik banget, saengga ngasilaken areng serta

nyebabake penguraian senyawa organik sing nyusun struktur bahan mbentuk uap banyu,

methanol, uap asem asetat lan hidrokarbon (hasani, 1996.

Nang proses pengarangan metode konveksi pirolisa perlu digatekaken kebul sing

dikasilake saka proses kasebat :

Yen kukus kandel lan putih, berarti bahan lagi digaringake. Disaranake supaya

digaringake disit tanduran sing arep dikarbonasi supoyo ora ngetokake kukus sing

okeh.

Yen kukus kandel lan kuning, berarti pengkarbonan lagi berlangsung. nang fase iki

apike tungku ditutup rapet, maksude supoyo oksigen sinng ana nang ruang

pengarangan menjadi endep/ sitik.

Yen kukus sansaya nipis lan warnane biru berarti pengarangan meh srampung, banjur

drum dibalik lan proses pembakaran dilanjutake. (hartoyo lan roliandi, 1978)

Kanggo memperjelas proses nggawe briket enceng gondok iso menggambarkan pada

skema berikut iki:

Tanduran

Eceng Gondok Di pepe

Karbonisasi (5 – 7 jam) 500 - 600˚C

Panggilingan

Disaring Pencampuran perekat kanji ( 8gr tapioka : 140 ml air )

Pencetakan lan press

Digaringaken Pengepakan

Uji coba

Page 11: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 7

BAB 3

Metodologi

3.1 Nggon lan wektu panalitien

Proses nggawe briket bioarang enceng gondok lan uji kualitas briket bioarang enceng

gondok dilaksanaake neng laboratorium pribadi (omah). Wektu panaliten dilaksanaake nang

bulan Februari 2012.

3.2 Bahan lan alat

Bahan

Bahan sing digunaake nang panalitien iki antara liya :

tanduran enceng gondok (eichhornia crassipes)

perekat

banyu

batubara

Alat

Alat sing dinggo ing panalitien iki diporo dadi loro :

1. Alat sing nggo nggawe briket bioarang enceng gondok

tungku obong

lumpang lan alu

embar lan baskom

gelas ukur

kayu kanggo ngudek

timbangan

cetakan briket (paralon)

oven

saringan

korek geni

lenga patra

lem (glepung kanji)

2. Alat sing dinggo uji kualitas briket bioarang enceng gondok

gelas ukur

korek geni

lenga patra

termometer

stopwatch

tabung reaksi

tungku

microwave

cangkir porselen

Page 12: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 8

3.3 Metode nggawe briket bioarang

Metode nggawe bioarang sing panulis laksanaaken yoiku anggo cara sederhana.

Ancase supoyo cara iki iso gampang ditiru marang masyarakat sing pengen nggawe briket

bioarang enceng gondok dewek.

Langkah utawa tahap nggawe briket bioarang enceng gondok yoiku :

1. Ngumpulake tanduran

Tanduran dikeumpulake seko wilayah sekitar (kali utawa sawah) sing okeh

tanduran enceng gondok.

2. Nggaringaken

Bahan kang uwis dioleh banjur dipepe neng ngisor srengenge nganti rada

garing (kadar banyune sekitar 15-20%), Ancase supoyo bahan gampang dibakar lan

ora ngasilaken akeh kukus.

3. Karbonasi (pengarengan)

Bahan teruse dilebokake nang njero tungku pengarengan sitik-sitik lan alon-

alon. Banjur bahan diobong anggo geni. Nalika bahan wis murub banjur ditutup

tungkune. Sakwise dadi areng, bahan ditokake seko tungku pengarengan.

4. Pengalusan utawi ndeplok lan penyaringan

Bioarang asil pengarengan mau dideplok nganti alus utawa dadi tepung areng.

Tepung areng sing uwis dideplok mau disaring kanggo ngasilaken ukuran material

sing pada gedene. Ing panaliten iki ukuran sing diidinaken yoiku = 40 mesh (satuan

saringan, 1 inch saringan isine 40 bolongan).

5. Nyampuri lem

Sedurunge siapaken disit campuran lem (tepung tapioka sing dicampuri banyu

anggo perbandingan 1:4, banjur dipanasaken). Adonan lem sing uwis dadi banjur

dicampuraken karo tepung areng asil saka penyaringan mau, sehingga dadi adona sing

kraket, adonan diudek tekan rata kabeh.

6. Nyetak lan press

Asil saka adonan mau medilebokaken nang njero ceta sing digawe seko pipa

paralon sing ukurane 3,5 inch/ luwih cilik banjur dipress. Proses press dilakoake

anggo cara temtu nang briket sehingga briket isa padet lan atos. Luwih apik yen

nggunaaken alat yaiku press hidrolik.

7. Ngaringaken

Briket mau banjur ditokaken seko cetakan lan garingaken anggo oven ing suhu

600°c ± 24 jam utawa dipepe nang ngisor srengenge ± 3 dina.

Page 13: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 9

3.4 Pengujian

Uji kualitas dilakonake anggo 2 jenis bahan yaiku, briket enceng gondok lan briket

batubara. uji kualitas sing dilakonake antara liyane : nguji kadar awu, suwe murub lan derajat

panas sing diasilaken.

1. Kadar awu sing diasilaken

Pengujian kadar awu dilakonake anggo cara nglebokaken sampel (cuilan

briket) meng njero cawan porselen, banjur cawan mau dileboake nang njero oven sing

suhune ± 1000°c suwene 30 menit, banjur ditokaken lan diademaken. Terus sampel

ditimbang 10 gram nang njero cawan porselen banjur catat abote. Terus cawan kang

isine campuran awu dilebokake nang njero tanur listrik (microwave) utawi tungku

pengabuan sing panase 6000°c suwene 30 menit. Terus timbang cawan lan isine

banjur catat abote.

Kanggo ngolehi kadar awu, mongko iso diitung nggunaaken rumus ing ngisor

iki:

Kadar awu (%) = (B/A) x 100%

Katrangan :

A = abot bahan sedurunge pengawuan (gr)

B = abot bahan sakwise proses pengawuan/ residu (gr)

2. Waktu briket labuh kobong

Pengujian suwe wektu briket labuh kobong diitung anggo cara nyumet bahan

sing arep diuji. Anggo cara menetesi lenga patra nang briket ecneng gondok lan briket

batubara, ancase kanggo mancing supoyo briket iso murub. Banjur briket-briket mau

dibakar nganti beriket dadi mawa. Pengujian iki dilakonake anggo cara netesi 3 ml

lenga patra nang saben briket. Catet wektu sing dinggo, seko ngurubna geni tekan

briket ngasilaken mawa.

3. Derajat panas sing diasilaken

Pengukuran derajat panas dilakonake anggo cara kualitatif yaiku ngukur

wektu lan derajat panas sing diasilaken. Anggo briket enceng gondok lan briket

batubara, cacahe siji-siji. Ing pengukuran iki ngukur waktu sing diperloake kanggo

manasake 30 ml banyu nang gelas kimia lan diukur panase seko wektu neng wektu.

Proses pemanasan dilakonake langsung neng nduwur geni /tungku sing wis diiseni

bahan sing arep diuji. Pengukuran derajat panas kasebat dilakoakei anggo cara

periodik.

Page 14: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 10

BAB 4

Asil Panaliten

4.1 Kadar awu sing diasilaken

Pengamatan marang kadar awu sing diasilaken dilakoake anggo cara mengukur abot

sedurung lan sakwise proses pengawunan. Iso dideleng yen bedane bahan baku briket

menehi pengaruh sing banget nyoto neng kadar awu sing diasilake. Asil pengujian kadar awu

iso dideleng ing ngisor iki :

Seko tabel nang nduwur iso dideleng yen briket enceng gondok duweni kadar awu

luwih setitik tinimbang karo briket batubara. Babagan iki njunjuake yen briket enceng

gondok nduweni kualitas obong lebih apik dibandingke karo briket batubara.

4.2 Wektu briket labuh kobong

Pengamatan marang wektu briket labuh kobong dilakoni karo menguji rong jenis

briket yaiku briket enceng gondok lan briket batubara. Pengujian dilakoake anggo cara netesi

3 ml lenga patra banjur diobong anggo korek geni. Itung suwe wektu sing dibutuhake sebuah

briket saka labuh diobong tekan briket ngasilake mawa geni lan mencatet wektune. Seko

pengamatan kasebat dioleh data ing ngisor iki:

Percobaan

Kadar awu sing diasilaken

Briket Enceng Gondok Briket Batubara

Sedurunge

(gr)

Seuwise

(gr)

Kadar Abu

(%)

Sedurunge

(gr)

Seuwise

(gr)

Kadar Abu

(%)

Uji 1 10 1.25 12.2 10 4.25 42.5

Uji 2 10 2.95 29.5 10 3.40 34.0

Uji 3 10 3.84 38.4 10 3.99 39.9

Kadar Awu Rata2 26.7 Kadar Awu Rata2 38.8

Percobaan

Wektu briket labuh kobong

Briket Enceng

Gondok Briket Batubara

Uji 1 4 menit 10 detik 3 menit 10 detik

Uji 2 4 menit 1 detik 3 menit 40 detik

Uji 3 4 menit 7 detik 4 menit 6 detik

Page 15: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 11

Saka kotak neng nduwur proses kobong briket enceng gondok luwih suwe

dibandnangke briket batubara sing krasa lebih cepet. Namun, akhire proses kobong ing briket

batubara lebih lebih boros lan nimbulake akeh polusi. Wektu briket labuh kobong dadi mawa

ing briket enceng gondok kebukti luwih suwe, kuwi mbok menawa proses njemure sing

kurang maksimal. Nanging tilas saka obongan briket enceng gondok geseng menjadi awu

kabeh.

4.3 Derajat panas sing diasilaken

Pengujian derajat panas dilakonake anggo cara ngitung wektu lan derajat panas ( 0c )

sing diasilake saka proses manasake 20 ml banyu nang tabung reaksi. Sansaya cepet wektu

sing mdiperloake kanggo manasake banyu dianggep yen murube geni nduweni derajat panas

sing luwih duwur. Kewalikane, yen wektu sing diperloake luwih suwe mongko derajat panas

luwih endek.

No Bahan Uji

Uji 1 Uji 2 Uji 3

Waktu Derajat

Panas Waktu

Derajat

Panas Waktu

Derajat

Panas

1 B. Eceng Gongok 5 menit 540 C 8 menit 63

0 C 12 menit 75

0 C

2 B. Batubara 5 menit 570 C 8 menit 60

0 C 12 menit 71

0 C

Sakwise pengujian rampung dilakoni, banjur gedene briket dideleng. Briket enceng

gondok isih turah 7/10 lan briket batubara isih turah 5/10. Saka data ing nduwur rata-rata

briket enceng gondok luwih pandas tinimbang briket batubara lan briket enceng gondok lebih

ngirit sanajan nduweni setitik kekirangan.

4.3 Keunggulan lan kakirangan

briket enceng gondok

Tingkat panas sing diasilake luwih

panas.

Lebih ngirit.

Wektu ngurubake suwe.

Kebul sing diasilake setitik.

Murub geni lebih suwe lan geni cilik,

berwarna merah. setitik tilar obongan.

Limbah luwih ramah lingkungan (

biodegradable ).

Gampang pecah

Ora beracun lan bebas seko logam

abot koyo merkuri, sulfur lan

senyawa aromatik

briket batubara

Tingkat panas sing diasilake luwih

cilik.

Setitik rada boros.

Wektu ngurubake luwih cepet.

Kebul sing diasilake yaiku kebul

ireng lan kraos pedih neng mata.

Murub geni cepet lan geni gede,

berwarna merah. okeh tilar obongan.

Limbah angel memanfaatkan.

Ora gampang pecah

Beracun lan mengandung logam abot

koyo senyawa aromatik lsp.

Page 16: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 12

BAB V

Panutup Dudutan

1. Kualitas sing diasilake briket enceng gondok luwih apik dibandnangke karo briket

batubara. Nanging pas proses ngurubake, wektu sing mdibutuhake lebih suwe yen

dibandnangke karo briket batubara. Seliane kuwi, briket enceng gondok yo ora

ngetokake kukus kandel ( polusi ) sing isa ngrusak lingkungan.

2. Briket enceng gondok lebih unggul saka briket batubara. Derajat panas sing diasilake

yo lebih gede, seliane kuwi briket batubara okeh ndadeake polusi. Briket enceng

gondok luwih ngirit, apamaneh limbahe ramah lnangkungan ( biodegradable ) lan

briket enceng gondok ora beracun kerono ora mengandung senyawa sing bebayani.

3. Prospek briket enceng gondok neng luwih njanjeni lan cekap potensial kanggo

didadeake bahan obong alternatif neng masa ngarep, supoyo mbesuk anak cucu kito

iso menikmati babagan sing pada. Prospek neng ngarep ditunjang karo saking

gampange perkembangbiakan tanduran enceng gondok neng wilayah perairan

indonesia.

Saran

1. Perlu dianaake panalitien luwih lanjut kanggo iso luwih mundaake kualitas saka

briket enceng gondok sdadi bahan obong alternatif pengantis bahan obong fosil.

2. Wigati ditrepake ngunaaken bahan obong nabati wiwit saiki sing lebih ramah

lingkungan kanggo nghindari efek pemanasan global ( global warmnang ) sing bisa

ngincim uripe menungsa neng bumi.

3. Pemerintah lan instansi kait, diarepake iso ngembangake bahan obong alternatif saka

tanduran enceng gondok ngelingi potensi sing diduweni cekap gede karo manfaatake

SDA sing ono.

Page 17: Karya Ilmiah Versi Jawa

Karya Ilmiah | Briket Bioareng Enceng Gondok 13

Kapustakan

Departemen Penerangan R.I. 2001. Organisasi Negara-Negara Peng-ekspor Minyak

“OPEC”. Jakarta : Departemen Penerangan R.I.

Abdullah, 1980. Energi dan Tingkat Kemajuan Teknologi. Penerbit : Sinar Harapan

Adan, I. U., 1998. Teknologi Tepat Guna : Membuat Briket Bioarang. Yogyakarta : Kanisus.

Andry, H. U., 2000. Aneka Tungku Sederhana Penebar Swadaya. Yogyakarta : Panca

Anonimous, 1989. Penelitian Pemanfaatan Sagu sebagai Bahan Perekat. Medan : Hasil

Penelitian Industri DEPERWUAG

Hartoyo, 1983. Pembuatan Arang dari Briket Secara Sederhana dari Serbuk Gergaji dan

Limbah Industri Pertanian. Bogor : Puslitbang Hasil Hutan.

Hendra dan Darmawan, 2000. Pengaruh Bahan Baku, Jenis Perekat, Tekanan Kempa

Terhadap Kualitas Briket Arang. Bogor : Pusat Penelitian dan Pengembangan Hasil

Hutan.

Hartoyo dan Nurhayati, 1976. Pengaruh Berat Jenis Kayu Daun Lebar Terhadap Sifat

Arang. Bogor : Lembaga Penelitian Hasil Hutan.

Hendra, D. AAK, 1999a. Teknologi Pembuatan Arang dan Tungku Yang Digunakan. Bogor :

Pusat Litbang Hasil Hutan dan Sosial Ekonomi Kehutanan. Departemen Kehutanan dan

Perkebunan.

Silalahi, 2000. Penelitian Pembuatan Briket Kayu Dari Serbuk Gergaji Kayu. Bogor : Hasil

Penelitian Industri DEPERINDAG.

Sudibyo, K., 1980. Konservasi Energi : Mencari Kemungkinan untuk Konservasi Energi

pada Industri Kecil Pedesaan. Jakarta : Hasil-hasil Lokakarya Konservasi Energi,

Departemen Pertambangan dan Energi Republik Indonesia.

Alamat Website :

http://ariffadholi.blogspot.com/2009/10/briket-eceng-gondok-sebagai-bahan.html

http://brades.multiply.com/journal/item/1/Pembuatan_Briket_Arang_Dari_Enceng_Gondok_

Eichornia_Crasipess_Solm_Dengan_Sagu_Sebagai_Pengikat_

http://prolingkungan.blogspot.com/2011/03/menyulap-tanaman-eceng-gondok-menjadi.html

http://pustekolah.org/data_content/attachment/8._Djeni_Hendra_.pdf

http://www.duniaotomotif.net/briket-eceng-gondok-sebagai-bahan-alternatif-pengganti-

minyak-tanah.html