Post on 25-Jan-2023
T A S L A K
SEL, SEL AFETİ SORUNLARI, ÇÖZÜM STRATEJİLERİ VE
EYLEMLERİ
Prof.Dr. Mikdat KADIOĞLUİstanbul Teknik Üniversitesi
Meteoroloji Mühendisliği Bölümü veAfet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi
Maslak, İstanbul
Lütfen bu taslak hakkındaki her türlü eleştiri, görüş veönerinizi aşağıdaki e-posta adresine gönderiniz:
kadioglu@itu.edu.tr
Doğu Karadeniz BölgesiHeyelan ve Taşkınları
Sempozyumu10-11 Şubat, 2011 Trabzon
Sel: Suların bulunduğu yerde yükselerek veya başka bir yerden gelipgenellikle kuru olan yüzeyleri kaplamasına denir.
Sel Afeti: Sel sularının fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara nedenolup, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiyeuğratarak, olumsuz bir şekilde etkileyen ve yerel imkanlar ile başedilemeyen durumlardır.
Oluşma süreleri bakımından seller:1. Yavaş Gelişen Seller, bir hafta veya daha uzun bir süre içinde
oluşabilir, 2. Hızlı Gelişen Seller, bir-iki günde içinde oluşabilir,3. Ani Seller, 6 saat içinde oluşabilir.
Oluşma yerleri bakımından seller:1. Akarsu (Dere ve Nehir) Selleri (taşkınlar), 2. Vadi (Kuru Dere) Selleri3. Şehir Selleri 4. Kıyı Selleri5. Baraj/Gölet Selleri
Yönetimlerin Sel Zararlarını Azaltma Önlemleri:1. Yapısal ve Mühendislik Yaklaşımı
akarsu yatağını düzeltme ve düzenleme sel kontrol setleri ve barajları, duvarları ve derivasyon
kanalları, yağmur suyu drenaj sistemi binaların taşınması, yükseltilmesi, ...
2. Yapısal Olmayan Yaklaşım selyatağı zonları/kamulaştırma/yasalar rölekasyon, özel kullanım ve yapı izinleri nehirlere ait sulak alanların geri verilmesi
2
sigorta
Sırasıyla Kısa ve Uzun Vadede Alınması Gereken Önlemler:
Halk, uyarıları algılayıp doğru önlem alabilmesi ve tedbirliolabilmesi için eğitilmeli.
Sel yatakları belirlenmeli ve varsa eski haritalar yenilenmeli.
“Yerleşime Uyguluk Haritaları” tüm afetler dikkate alınarakdisiplinler arası çalışmalarla hazırlanmalı.
Şehir ve kırsal alanlarda yapı ruhsatları verilirken sel, heyelan,vb alanlar dikkate alınmalı.
Sel yataklarına müdahale engellenmeli. Bu konudaki mevzuatınuygulanmasındaki aksaklıklar giderilmeli.
Sel yataklarındaki mevcut tüm bina ve alt yapı tesisleribelirlenmeli.
Sel yatakları islah edilmeli ve mevcut yerleşimler kaldırılmalıveya varsa kritik tesisler sele karşı güçlendirilmeli.
Sel tehlikesindeki binaların taşınması, yükseltilmesi gibi yapısalyaklaşımlar değerlendirilip uygun yerlerde uygulanmalı.
Zorunlu olarak sel tehlike bölgesinde yapılması gereken binalariçin yönetmelik hazırlanmalı.
Mevzuatta “Su Basman Seviyesi” yeniden tanımlanıp imar, iskan,ruhsat, vb. işlemlerde önemle dikkate alınmalı.
Üzerleri kapatılmış olan akarsular açık mecralara dönüştürülmeli.
Akarsuların, periyodik bakım-onarım işleri yapılmalı.
Dere yataklarından kontrolsüz malzeme alımı sonucu dereyatağındaki su akımının değişmesi ve dere taban kotunundüşürülmesi sonucu köprü, vb. koruyucu yapıların yıkılmasıengellenmeli.
Köprü ayakları arasında biriken malzemeye ilgili kurumlarperiyodik olarak ve gerektiğinde müdahale etmeli.
3
Hafriyat, kanalizasyon, çöp, vb. maddelerin dere yataklarınaatılması engellenmeli
Liman, otoyol, vb. nedeniyle menfezler ile gelen taşkın suyu,hızla ve en kısa yoldan denize ulaştırılmasını engelleyenuygulamalar terk edilmeli.
Köprülerin çok ayaklı ve alçak inşası ile birlikte yanaçıklıklarının kapatılarak dere kesitlerinin daraltılması, vb gibiuygulamaları önlemek için “Köprü Yönetmeliği”, vb şekildestandartlar geliştirilip uygulanmalı.
Dereler, yolları en az 100 yıllık fırtına verisine göreboyutlandırılıp inşa edilmiş kutu menfezlerle geçmeli.
Yollardaki yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısıartırılmış mazgallar ile birlikte boyutları artırılıpkanalizasyondan ayrılmış drenaj sistemiyle geliştirilmeli
Yollardaki yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısıartırılmış mazgallar ile birlikte boyutları artırılıpkanalizasyondan ayrılmış drenaj sistemiyle, geliştirilmeli
Sel tehlikesi olan il ve ilçelerin Afet Acil Yardım Planlarındasele özel tahliye, toplu bakım ve barınma konuları da elealınmalı.
Mevzuat ve kurumsal reformlarla Türkiye’nin sel tahmin ve erkenuyarı kapasitesi güçlendirilmeli
Sel tehlikesi de “Afet Sigortası” kapsamına açık bir şekildealınmalı ve sigorta birimleri “binanın su basman seviyesi ile selsu seviyesi farkına” göre belirlenmeli.
Halkın riski doğru algılayabilmesi için afet öncesi yapılan selrisk haritası, vb çalışmalara katılması sağlanmalı.
Sel tehlikesini ve geçmişte yaşanmış olan selleri hatırlatanişaretler uygun yerlere konulmalı.
Disiplinler arası bir çalışmayla “Sel Master Planı” hazırlanmalı.Kısa ve uzun vadeli çalışmalar bu plan kapsamında bir bütünhalinde ele alınmalı.
4
SORUNLAR, ÇÖZÜM STRATEJİLERİ VE EYLEMLERİ
ANA SORUN ALANLARI STRATEJİLER EYLEMLER GÖSTERGELERNO SORUN NO STRATEJİLER NO EYLEM SAHİBİ ORTAKLARI SÜRE BÜTÇE GÖSTERGE
1
Ülkemizdesel,
taşkın,heyelan,
kayadüşmesi, vbafetlerkonusundafikir, dil
1.1
En üst seviye afet yönetimi ileilgilenen yöneticiler ve karar vericiler fikir birliğine varmalı
1.1.
1
Söz konusu kişilerin ve konu ile ilgiliakademisyenlerin çalıştay, eğitim seminerivb. düzenlemesi
ÇOB AFADÜniversiteDMİDSİEİEİ
1.Düzenlenen seminer ve çalıştaysayısı.2.Seminer ve çalıştaya katılan sayısı.
1.1.2
Tüm sellere taşkın denilmeyerek, şehir, kuru vadi ve kıyı sellerinin tanımları yapılarak bu çerçevede sorumlu kuruluşların belirlenmesi
ÇOB BİBAFAD DSİDMİEİEİÜniversite
Konuya ilişkin yayın sayısı ve dağıtımı.
1.1.
3.
“Ulusal Afet Yönetimi Terminoloji Sözlüğü” hazırlanması
AFAD AFAD, BİBÜniversiteSTK
Sözlüğün basılıp dağıtımının yapılması.
5
ve eğitimbirliğininolmaması
1.1
1.1.4.
Kaymakam adayları başta olmak üzere yerel yöneticilerin hizmetiçi eğitimlerine Afet Yönetimi Derslerinin konulması
İB AFADÜniversite
Konulan ve yapılan derslerin sayısı
1.2
Afetlerle ilgili merkezi bir kütüphane oluşturulmalı
1.2.1
Dünya literatürü taranarak Afet Yönetimi konusundaki tümyayınların temin edilmesi
AFAD BakanlıklarÜniversite
Konuya ilişkin bir kütüphanenin açılması.
1.3
Afet Yönetimi Meslek Odasıkurulmalı 1.
3.1
Alt yapısı güçlü üniversitlerde lisans programlarının açılması
YÖKÜniversite
AFADÜniversite
Lisans programı açılan ve akredite olan program sayısı.
1.4
1.4.1
Yöneticilere yönelik yüksek lisans, doktorave sertifika programlarının arttırılması
YÖKÜniversite
AFADÜniversite
Sertifika programlarının sayısal artışı.
6
Eğitimli Afet YönetimUzmanı sayısının arttırılmalı
1.4.2
Uzaktan eğitim,lisans, yüksek lisans ve sertifika programlarının yaygınlaştırılması
YÖKÜniversite
AFADÜniversite
E-Sertifika programlarının sayısal artışı.
1.4.3
Kamu kurum ve kuruluşlarına ilgili konularda yüksek lisans ve doktoralı elemanların öncelikle alınması
Devlet PersonelBaşkanlığı
BaşbakanlıkAFADYÖK
KPSS, vb ile kamu kurumlarına alınan YL ve Doktoralı memur sayısı
1.5
Uygulayıcıların bu konuda bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi (Polis, itfaiye, sağlıkçılar,sivil savunmacılar, vb.)
1.5.
1 İlgili eğitim müfredatının gözden geçirilmesi
Üniversite
AFADYÖK
Yenilenmiş müfredat.
.1.5.2
Hizmet içi eğitimlerde bu konulara yer verilmesi
AFAD AFADÜniversite
Bu konuları yeterince içeren eğitim sayısı
7
2
Ülkemizde sel risk
yönetimindendaha çok krizyönetimineağırlık ve
2.1. Mevzuatta, kurum ve kuruluşlardareformlara gidilmeli
2. 1.
Avrupa Parlementosununve Konseyinin Sel RisklerininDeğerlendirilmesine ve Yönetimine Ilişkin Yönergesi’nin dikkate alınması
ÇOB BakanlıklarAFADSTKÜniversite
2.1.2
Mevzuatta “Su Basman Seviyesi”nin, sel su seviyesiile ilişkilendirilip yeniden tanımlanarak imar, iskan, ruhsat, vb. işlemlerde dikkate alınması
BİB AFADBelediyeler
8
öncelikveriliyorolması
2.1.
3
Afet riskini azaltmayı amaçlayan önlemlerin; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması, yoksulluğun azaltılması ve etkilenebilirliği yüksek olanların korunması için sistemli bir şekilde politikalara, planlara ve programlara aktarılması, uygulanması ve denetlenmesi
Bakanlıklar
AFADKalkınma Ajansları
Ulusal, Bölgesel ve Yerel Sel Risk Yönetimi Stratejileri vePlanları hazırlanması veuygulanması
AFADÜniversite
AFADSTKÜniversitelerDMİ
9
2.2. Ulusal ve yerel kapasite ve mekanizmalargüçlendirilip geliştirilmeli
2.2.1.
AFAD bünyesindeve ilgili kurum/kuruluş temsilcilerininkatılımıyla “Hidro-Meteoroloji Danışma Kurulu”oluşturulması
AFADDMİDSİEİEİÜniversite
AFADSTKÜniversite
2.2.
2.
Tek ve bütünleşik bir “Hidro-Meteoroloji Servisi”nin oluşturulabilmesi için hidro-meteorolojik çalışmalarının ortak bir çatı altında toplanması içinmevcut kurum vemevzuatta düzenlemelere gidilmesi
ÇOB AFADDMİ DSİEİEİ
10
2.2.3.
Ülke ve mahalliidareler bazında yerel, kurumsal ve idari kapasitelerin güçlendirilmesive desteklenmesi yoluyla, ikiz/benzer/aynı mekanizmaların oluşturulması
İB AFAD
2.2.4
Uygulamaya esasolarak etkin bir denetim mekanizmasının geliştirilmesi ve bu yapı içinde özel sektör ve siviltoplum kuruluşlarının da yer alması
BİB AFADTMMOB
11
2.2.5.
İl afet ve acildurum yönetim müdürlüklerininmevcut (insan ve teknik) kapasitesi acilen geliştirilmesi
2.3. Türkiye’nin
sel tahmin, erken uyarı ve müdahale kapasitesi geliştirilmeli
2.3.
1.
İşlevsel ve çoklu tehlike yaklaşımıyla çalışan bir erken uyarı sisteminin kurulması
AFAD ÇOKSanayi Bak.Sağlık Bak.Valilik
2.3.2.
Erken uyarı sistemlerinin yerel seviyede yönetim ve halkla ilişkilendirilmesi
Valilik AFAD112DMİDSİ
2.3.3.
Afet erken uyarı sisteminin 112 sistemiyle birlikte iki yönlü işlerliğinin sağlanması
Sağlık Bak.
AFAD112
12
2.3.4.
Sel Müdahale veİyileştirme Planları’nın valilikler düzeyinde koordine edilerek uluslararası normlarda hazırlanması
Valilik AFAD
2.3.
5.
Türkiye’de acildurum müdahalesi ve hazırlık eğitiminin bir parçası olarak afet senaryolarına yönelik haberli/habersiz tatbikatlar yapılması
13
2.3.6.
Afetlerde kullanılacak olan kentsel-sosyal donatıların belirlenmesi, eksiklerin tamamlanıp geliştirilmesi ve mekansal planlamalarda dikkate alınması
2.4.
Sel tehlikesi deaçık bir şekilde “Afet Sigortası” kapsamına alınıp ödüllendirici ve caydırıcı sigortacılıkdüzenlemelerine gidilmesi
2.4.
1.
Sel sigorta ücretlerinin “binanın su basman seviyesiile gerçek su basman seviyesiarasındaki farka” göre belirlenmesi
2.4.
2.
Şu an Meclis’tebekleyen afet sigorta kanununun uzmankişilerce gözden geçirilmesi.
14
3
Halk; selvb. afetbilinci,koruma ve
3.1.
Özellikle ilköğretimdeafet konularının müfredata doğru ve gerektiği bir şekilde alınması
3.1.
1
Öğretmenlere bukonu hakkında eğitim verilmesi
MEBAFAD
MEB, Eğitici kurumAFAD
Verilen eğitim sayısı.
3.1.2
Konu hakkında ailenin de katılımı olan ödevlerin hazırlatılması
MEBAFAD
MEBAFADAfet Acil Durum İl Md.
Katılan aile sayısı.
3.1.
3
Yılsonu gösterilerine bu konunun dahil edilmesi
MEB MEBAFADAfet Acil Durum İl Md.
Yapılan etkinlik sayısı.
3.1.
4
Okullarda daha etkin ve bilinçli tatbikatlar yaptırılarak, öğrencilerin deilk yardım, yangın söndürmevb konularında bilinçlendirilmesi
MEBAFAD
İl Afet Acil DurumMd.İtfaiye, İl Sağlık Md? MEB, STK (AKUT vb)AFAD
Yapılan tatbikat sayısı ile yaygınlığı.
15
afetkültüründen
yoksun
3.2.
Yönetimlerin, yerel STK’larla bukonuda işbirliği halinde yerel afet gönüllülüğünü geliştirilmesi
3.2.1
STK’larla birlikte bu konuda çalışma yapılması
AFADValilikSTK
Yerel Yönetimler, itfaiye,mahalle dernekleriAfet Acil Durum İl Md.
3.3.
Toplum tabanlı halkeğitimine ağırlık verilmeli, halk, STK veyerel yönetimler arasında
3.3.1
Toplum tabanlı ortak çalışma, eğitim ve tatbikatların düzenli olarak yapılması
AFADAFADBakanlıklarSTKYerel Yönetimler
Yapılan tatbikat sayısı ve yaygınlığı.
3.3.2
Afet parkları (afet sonrası geçici barınma için kullanılabilecek özellikte) oluşturulması ve bu parklarıntatbikatlarda kullanılması
AFADValilikler
AFADBakanlıklarSTKValiliklerYerel Yönetimler
16
karşılıklı güven ve işbirliği geliştirilmeli
3.3.3.
Kadınların afetlere hazırlık çalışmalarına ve karar verme mekanizmalarınaaktif olarak katılmasının sağlanması.
KadındanSorumlu Devlet Bakanlığı
AFADSTK
3.3.
4.
Medyanın afet riskini azaltmak ve afetlere hazırlık konusundaki farkındalığınınartırılması
RTÜK AFADÜniversite
3.3.
5.
Halkın erken uyarı ve alarmları algılayıp doğruönlemler alabilmesi içineğitilmesi
MEB AFAD
3.4.
İlgili kurumve
3.4.1
Temel bilgilerin internette yayınlanması, indirilebilir ve basılır olması
AFAD AFADValilikler
AFAD ve ilgili tüm kurumların web sitelerinde bu yayını başlatması.
17
kuruluşlar konu ile ilgili doğrumateryale kolay erişimsağlanmalı
3.4.2
Internet üzerinden temeleğitimlerin olması (herkesin alabileceği)
AFAD AFAD İnternet üzerinden uzaktan öğretimin başlaması.
3.4.3
Afet zararlarını azaltma ve afetlere hazırlıkla ilgili tüm kurum ve kuruluşların eğitim kampanyasına katılması
DASK, 112, 110, AFADBakanlıklarSTK
AFADBakanlıklarValiliklerYerel YönetimlerMeslek Kuruluşları
3.5. En şiddetli
afetlere maruz kalan illerde yaşanan afetlerin tekrarlanmam
3.5.1
Müzeler aracılığıyla sellerde yaşananların tekrar hatırlatılması,Sel tehlikesinihatırlatan ve geçmişte yaşanmış olan selleri hatırlatan işaretlerin uygun yerlere konulması.
AFADValiliklerYerel Yönetimler
AFADValiliklerYerel Yönetimler
18
ası için afetlerin yıkıcı etkisinin neler olabileceğini gelecek kuşaklara aktaracak faaliyetlerin düzenlenmesi
3.5.2
Konunun bilimsel, sosyo-psikolojik açıklaması
AFAD AFADÜniversiteSTK
3.5.3
Halka gerekli olabilecek basılı yayınların bulundurulması
AFAD AFADValiliklerYerel YönetimlerSTK
3.5.
4
Okulların bellibir dönemde (afet eğitimi hazırlık günü, sivil savunma günü, itfaiye haftası, vb.) buraları ziyaret etmesinin mecburi olması
MEB AFADMEBValiliklerİl Afet Acil DurumMd.
4.1.1.
Tehlike analizleri yapılarak tüm sel yataklarının veheyelan bölgelerinin belirlenmesi
ÇOBBİB
AFAD
19
4
Ülkemizdesel
risklerindeve risklereneden olanfaktörlerdeartışlar
engellenemiyor
4.1. Sel yataklarına yapılan tüm müdahaleler durdurulmalıve Suyun akışı hiç bir şekilde engellenmemeli
4.1.2.
“Yerleşime Uyguluk Haritalarının”,erozyon dahil tüm afetleri dikkate alarak disiplinler arası çalışmalarla hazırlanması
BİB
4.1.
3.
Şehir ve kırsalalanlarda yapı ruhsatı verirken sel, heyelan, vb tehliklerin de dikkate alınması; sadece binanın metre karesine,yüksekliğine bakılmaması.
BİB AFADValilikBelediyeSTK
4.1.
4.
Hafriyat, kanalizasyon, çöp, vb. maddelerin dereyataklarına atılmasının engellenmesi
ÇOB ValiliklerBelediyelerSTK
20
4.1.5.
Sel yataklarındaki mevcut tüm binave alt yapı tesislerinin belirlenerek sayılarının azaltılması
AFAD AFADBakanlıklarÜniversiteSTK
4.1.
6.
Akarsuların, periyodik bakım-onarım işlerinin ilgili kurumlarca düzenli olarak yapılması.
ÇOB Bakanlıklar
4.1.7.
Dere yataklarından kontrolsüz malzeme alımının engellenmesi.
21
4.1.8.
Köprü ayakları arasında biriken malzemeyle ilgili kurumların periyodik olarak ve gerektiğinde müdahale etmesi.
TCK AFADÜniversiteSTK
4.2. Sanat yapıları evrensel standartlarauygun inşaa edilmeli
4.2.
1.
Liman, otoyol, vb. nedeniyle menfezler ile gelen sel sularının, en kısa yoldan denize ulaşmasının sağlanması
Ulaştırma Bakanlığı
DenizcilikMüsteşarlığı
4.2.
2.Yanlış köprü inşası ile derekesitlerinin daraltılması, vb gibi uygulamaları önlemek için “Köprü Yönetmeliği” ile ilgili standartların geliştirilerek uygulanması.
AFADÜniversite
AFADBakanlıklarÜniversiteSTK
22
4.2.3.
Kuru dereler, yolları en az 100 yıllık fırtına verisine göre boyutlandırılıpinşa edilmiş kutu menfezlerle geçilmesi.
BİB TCKValliklilerBelediyeler
4.2.
4.
Büzlerle “köprücükler” yapılmamalı!
TCKBİBBelediyeler
AFADValilik
5.1.
5.1.1.
Sel yataklarındaki mevcut yerleşimleri uygun yerlere taşınmalı
BİB AFADValiliklerBelediyeler
23
5Mevcut sel
afetrisklerihızlı birşekilde
azaltılamıyor
Sel yatakları islah edilmeli ve/veya alt yapı güçlendirilmeli.
5.1.2.
Yerleşimlerin taşınabileçeği başka bir yer olmadığında binaların zemine göre inşaa edilmesi,olduğu yerde sel su seviyeninin üzerine yükseltilmesi gibi yapısal yaklaşımların değerlendirilipuygulanması.
BİB AFAD
5.1.
3.
Zorunlu olarak sel tehlike bölgesinde yapılması gereken binalariçin yönetmeliklerinhazırlanması.
BİB AFAD
24
5.1.4.
Yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısı artırılmış mazgallar ile birlikte kesitlerinin artırılıp kanalizasyondanayrılmış drenajsistemiyle geliştirilmesi
BİBBelediye
Lütfen bu taslak hakkındaki her türlü eleştiri, görüş ve önerinizi aşağıdaki e-postaadresine gönderiniz:kadioglu@itu.edu.tr
25