บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

2.1 วสดทใชในการทอผา

รตนะ อทยผล (2523) กลาวถงวสดทใชในการทอวา สงทน ามาใชในงานถกทอตองเปน

วสดจ าพวกทมลกษณะเปนเสนใยซงอาจจะไดจากสตวและมนษยบางเปนบางโอกาส เชน

เสนขน และเสนผมเปนตน แตสวนมากแลวจะไดมาจากเสนใยของพชซงกจะไดมาจาก

สวนประกอบตาง ๆ ของพชแลวแตประเภทของพชวาจะสามารถน าสวนใดมาใชไดอยาง

เหมาะสม พชบางชนดอาจใหดอก ตน เปลอก หรอสวนตางๆ ทสามารถจะใหเสนใยได

อยางไรกตามวสดหลกทนยมใชในกระบวนการผลตผลตภณฑผาทวไปแยกออกไดเปน 2 ชนด

คอไหมและฝาย

2.1.1 เสนใยไหม

เสนไหม คอ เสนใยโปรตนธรรมชาต เสนไหมประกอบดวยโปรตน 2 ชนดคอไฟโบรอน

(Fibroin, C15H26N6O6) ซ งใช ในการทอเปนผนผาและกาวไหมเรยกวา เซรซน (Sericin,

C15H23N5O8) ทท าหนาทเปนกาวเคลอบเสนไฟโบรอน ซงเปนเสนใยตอเนองจ านวน 2 เสนใหยด

ตดกน นอกจากนนคอสวนประกอบอยางอน ไดแก ไขมน น ามน แรธาตตางๆและสทปรากฏ

ตามธรรมชาต เปนตน องคประกอบหลกของเสนไหม มดงน คอ

ไฟโบรอน (Fibroin) 70 - 80%

เซรซน (Sericin) 20 - 30%

ไขมนแวกซ (Cere) 0.4 - 0.8%

สารไฮโดรคารบอน (Hydrocarbon) 1.2 - 1.6%

สารส (Pigment) 0.2%

ปรมาณเถา (Ash) 0.7% (ศนยสงเสรมอตสาหกรรมภาคท 6 กรมสงเสรม

อตสาหกรรมรวมกบภาควชาวทยาการสงทอ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2553)

ห น า | 9

ซงกอนการยอมสเสนใยไหม ตองท าการก าจดกาวและสารประกอบอนๆออกเสยกอน

มฉะนนจะท าใหการตดสไมด เสนใยไหมมความแขงแรงสงสดในบรรดาเสนใยธรรมชาต มสตร

โครงสรางดงภาพท 2.1 และมลกษณะทางกายภาพดงภาพท 2.2 จะยอมตดสไดดแตมปญหา

เรองความคงทนของสตอการซกลางและแสงแดด (B.P. Corbman. 1983)

C C N C C NR2

C COR3R1

HNH O OH HH H

ภาพท 2.1 สตรโครงสรางของเสนใยไหม

ทมา : นนทล ชนวงศอมร, 2543.

ภาพท 2.2 ลกษณะทางกายภาพของเสนใยไหม

ทมา : บรษทจนแลบบอราทอรสจ ากด.เดอรมาโซลชน.

การใชประโยชน

ไหมใชประโยชนไดมากเมอน าไปทอหรอถกเปนผนผาหนาหรอบางไดตามความ

ตองการ เชน ผาชนดบางเหมาะส าหรบใชท าเสอผา เนอละเอยดบางเบา ผาพนคอ ผาคลมผม

เนคไท โบลไท ผาชนดหนาเหมาะใชตดเสอกางเกงหรอ เสอผาเมองหนาว ผาทมเนอหนาหยาบ

เหมาะจะใชท าผามานเครองประดบบาน เฟอรนเจอรผาคลมเตยง เปนตน

ห น า | 10

2.1.2 เสนดายฝาย

ฝายเปนใยเกาแกชนดหนงซงรจกและใชกนมาตงแตสมยโบราณจนกระทงถงปจจบน

แมจะมเสนใยชนดใหมๆ เกดขนมากแตฝายกยงคงเปนทนยมใชกนมากทสด เราจะพบผาฝาย

หรอผาผสมใยฝายอยทวไปรอบๆตวเรา เชนเสอกระโปรง ผาปทนอน ผาหมผา เชดตว

ผาเชดหนา หรอผามาน ฝายจดเปนเสนใยธรรมชาตทไดจากพชเปนเสนใยของเซลลโลสซงเปน

พอลเมอรของกลโคส (C6H12O6) มสตรโครงสรางดงภาพท 2.3 และมลกษณะทางกายภาพดง

ภาพท 2.4

ภาพท 2.3 สตรโครงสรางพอลเมอรของกลโคส

ทมา : ชนตาพงษ ลมานนท, 2547.

ภาพท 2.4 ลกษณะทางกายภาพของเสนใยฝาย

ทมา : ดรรชน พทธวรากรม, 2555

ฝายมชอทางวทยาศาสตรวา Gossypium spp มทงหมด 20 ชนด แตทน ามาปลกเพอ

การค าคอ G. HerbaceumL. G. Arboreum. G. HirsutumL. และ G. BarbadenesL. ปจจบ น

ประเทศทผลตฝายทส าคญคอ สหรฐอเมรกา สหภาพโซเวยต สาธารณรฐประชาชนจน

อน เด ย ต รก ป าก สถาน บราซ ล ในประเทศไทยปล กฝ ายก นมากทางภาค เหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง จงหวดทมการปลกฝายมากคอ จงหวดเลย นครสวรรค

ลพบร เพชรบรณ ปราจนบร สโขทย จนทบร อทยธาน

ห น า | 11

การใชประโยชน

ฝายมความเหมาะสมทจะใชประโยชนหลายดานทงการท าเปนเสอผา เครองใชในบาน

งานอตสาหกรรมส าหรบการใชท าเสอผามความเหมาะสมอยางยง เนองจากผาฝายใหความ

สบายในการสวมใสหลายประการ เชน เปนตวน าความรอนทดจงไมสะสมความรอน ดดความ

เปยกชนไดด และระเหยไปไดเรวผาจงดดซบความเปยกชนไดอยเรอยๆคลายไสตะเกยงดดซบ

น ามนคณสมบตนเรยกวา Wickability ฝายไมสะสมประจไฟฟาสถตจงเหมาะจะสวมใสใน

ขณะทอากาศเยนและมความชนต า (ดรรชน พทธวรากรม, 2555)

2.2 วสดทใชในการใหสยอม

2.2.1 กระทอน (Santol)

ภาพท 2.5 ตนกระทอน

ทมา : นดดา หงสววฒน และทวทอง หงสววฒน, 2550

ชอ : กระทอน

ชอพนเมอง : เตยนสะทอน (ภาคใต) มะตอง (ภาคเหนอ,อดรธาน) มะตน

(ภาคเหนอ) สตยาสะต (มลาย-นาราธวาส) สะโต (มาเลย - ปตตาน)

ชอสามญ : Santol

ชอวทยาศาสตร : Sandoricumkoetjape(Burm.f.) Merr.

วงศ : MELIACEAE

ห น า | 12

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : กระทอนจดเปนไมผลยนตนเจรญเตบโตไดดในเขต

รอนหรอในสภาพภมอากาศแบบรอนชนสามารถทนตอลมและความแหงแลงเปนพชบกอย

กลางแจงเจรญแตกกงกานสาขาออกเปนพมเปนไมขนาดกลางถงใหญสง 15-30 เมตรม

ลกษณะทรงพมรปไข ใบประกอบใบยอย 3 ใบเรยงเวยน ใบออนสเขยวออน ใบแกสเขยวเขม

ดอกชอแยกแขนงยาว 4-16 เซนตเมตร ออกตามซอกใบ ใกลๆปลายกงดอกยอยมสเขยวอม

เหลอง ผลกลมแปน ฉ าน า เวลาสกผวสเหลองนวล มกลนหอม มเมลด มเนอหนาเปนปยสขาว

มรสเปรยวและรสหวาน มจ านวน 3-5 เมลดตอผล การขยายพนธท าไดโดยการเพาะเมลดหรอ

การตอนกง

กระทอน สามารถแบงออกเปน 2 สายพนธทมความแตกตางกนคอกระทอนเปรยว

และกระทอนหวาน หมายถง กระทอนหอทชาวสวนนยมปลกกนมากในปจจบน เนองจากเปนท

นยม ท าใหมราคาสง พนธทนยมปลกกนมากคอพนธปยฝาย สวนกระทอนเปรยวหมายถง

กระทอนพนธพนเมองทมอยทวไปในทกภาคของประเทศไทย ลกษณะมล าตนสงใหญ เปนทรง

พมหนาแนน ชอวทยาศาสตรของกระทอนคอ Sandoricumkoetjape Burm.f. Mer. จดอยใน

วงศ MELIACEAE มถนก าเนดอยในบรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใต ผลกระทอนมสสะดดตา

รสชาตอรอยและมคณคาทางอาหารสง โดยทวไปการปลกกระทอนในประเทศไทยม

วตถประสงคเพอการบรโภคผลเปนหลก นอกจากนยงน าผลไปแปรรปเปนผลตภณฑได

หลากหลายชนด

การขยายพนธ : ใชการเพาะเมลดหรอตอนกง

การใชประโยชน : ผลสกใชแกงและรบประทานเปนผลไม กระทอนใชท าอาหารคาว

หวานไดหลายชนด ทงอาหารคาว เชน แกงฮงเล แกงคว ผด ต ากระทอน และอาหารหวาน เชน

กระทอนทรงเครอง กระทอนลอยแกว กระทอนดอง แยม กระทอนกวนและเยลล หรอกนเปน

ผลไมสด กระทอนเปนผลไมทมสารตานอนมลอสระสง ในบโกล ประเทศฟลปปนส น า

กระทอนไปแกงกบกะท

สรรพคณ : กระทอนมสรรพคณทางยาหลายประการ ใบสด ใชขบเหงอ ตมอาบแก

ไข เปลอกตน ตมน าดมแกทองเสย รกษาโรคผวหนง กลากเกลอน รากดบพษรอนภายในชวย

ใหกลามเนอคลายตว ขบลม เปลอกแกทองเสย แกบวม ใบแกไขดอกหรอผลขบพยาธ หลาย

สวนของกระทอนมฤทธแกอกเสบ และสารสกดจากกงกระทอนบางชนดมผลยบยงมะเรงใน

หลอดทดลอง สารสกดจากเมลดกระทอนมฤทธเปนยาฆาแมลง

ห น า | 13

ตนกระทอน จดเปนพชบกอยกลางแจงไมขนาดกลางถงใหญสง 15-30 เมตรทรงพมรปไข

ใบกระทอน ประกอบดวยใบยอย 3 ใบ ใบออนสเขยวออน ใบแกสเขยวเขมเหลอง-สม

ผลกระทอน มลกษณะกลมแปนฉ าน าเวลาสกผวสเหลองนวลมกลนหอม

2.3 สยอม (Dye)

การเกดสของวตถใดๆ เปนผลมาจากการทแสงทมองเหนได (visible light) มสตางๆ

ตามความยาวคลนของแสง ในทางกลบกนเมอแสงไปกระทบกบสารเคม สารเคมจะดดกลน

แสงทความยาวคลนชวงตางๆ ตามชนดของสารนน และคายแสงสออกมาอกสหนง เรยกวา ส

เตมเตม (complementary color) เปนสทสายตามนษยมองเหนบนสารนน สยอมจงเปนสารเคม

ทมสมบตดดกลนแสงในชวงแสงทมองเหนได คออยในชวงความยาวคลน 400 – 750 นาโน

เมตร สทปรากฏจะเปนสเตมเตมของสทถกดดกลน ดงน

ห น า | 14

ตารางท 1 สของการดดกลนแสงทความยาวคลนตาง ๆ ทสายตามองเหนได

ความยาวคลน (nm) สของแสงทถกดดกลน สทสายตามองเหน

400 -435 มวง เขยวแกมเหลอง

435 - 480 น าเงน เหลอง

480 - 490 น าเงนแกมเขยว สม

490 - 500 เขยว แดง

500 - 560 เขยวแกมเหลอง มวง

560 - 580 เหลอง น าเงน

580 - 605 สม น าเงนแกมเขยว

605 - 750 แดง เขยว

ทมา : กลธวช ศรจรรยาและกลรญญา พรหมเมองยอง, 2542.

สตาง ๆ ทมนษยสามารถมองเหนไดนน เกดจากการทสารประกอบเหลานนดดกลน

คลนแสงในชวงคลนทตาสามารถมองเหนได (visible light) คอในชวงความยาวคลน 400-800

นาโนเมตร

การจ าแนกสยอมทางวชาการ มการจ าแนกได 2 แบบคอการจ าแนกตามลกษณะ

โครงสรางของสารสและจ าแนกตามวธการใชงาน นอกจากนยงสามารถจ าแนกสยอมไดเปน 2

ชนดใหญๆ ตามแหลงทมา คอ สสงเคราะหหรอสเคม และสจากธรรมชาต คณลกษณะของส

ยอมทงสองชนดมรายละเอยด ดงน

2.3.1 สสงเคราะหหรอสเคม

เปนสทไดจากการทนกวทยาศาสตรน าเอาสารเคมตางๆ มาท าปฏกรยากนหรอเกด

จากการสงเคราะหขนในหองปฏบตการ สเคมหรอสสงเคราะหเปนสทมเนอสอยในปรมาณท

เขมขนมาก ท าใหไดสทเขมเมอน าไปใชยอมและสามารถใชในปรมาณทนอยๆได ท าใหสะดวก

ในการใชงาน สสงเคราะหอาจมสารเคมทปองกนการตกสผสมอยดวย การใชสสงเคราะหม

ผลเสยหลายประการ เชน ท าใหเกดมลพษสงในกระบวนการผลตน าทงทเกดจากการยอมสเคม

ท าใหดนและน าเสยสงผลกระทบตอสงแวดลอม สเคมหลายชนดเมอสลายตวจะมพษตอ

ผวหนงและสเคมสวนใหญเปนสทตองซอมาเพราะไมมการผลตภายในประเทศ สเคมมมากมาย

ห น า | 15

ทงเฉดสและคณภาพของส มราคาแตกตางกนตามคณภาพของส ปจจบน พบวา สเคมบาง

ชนดเปนอนตรายตอทงผยอมและผใชผลตภณฑ ดงนน จงมการหามใชและในบางประเทศ

แถบยโรป มกฎหมายเกยวกบการน าผลตภณฑบางชนดและ หรอทกชนดทยอมสดงกลาวเขา

ประเทศ สวนในประเทศไทยยงคงมการใชสเคมในงานยอมระดบอตสาหกรรมขนาดเลกใน

ครวเรอน ทงนเนองจากตนทนของราคาของสต าและยงไมมกฎหมายทเกยวของบงคบใช

ตลอดจนการขาดความรความเขาใจของผประกอบการท าใหมการใชทไมเหมาะสมซงหาก

ปลอยทงไวและไมมการจดการทไมดพออาจจะสงผลกระทบตอธรกจสงทอพนบานตอไปได

2.3.2 สจากธรรมชาต

เปนสทไดจากแหลงในธรรมชาต ไดแกพช สตวและแรธาต สชนดนเกดขนมาโดย

กระบวนการตามธรรมชาต ซงเชอกนวาไมกอใหเกดภาวะมลพษใดๆ เมอน าไปใชยอม น าทงท

ไดกประกอบดวยสารธรรมชาตทสลายตวไดงายและสารทเกดจากการสลายตวยงมความเปน

พษต าหรอไมมความเปนพษตอสภาวะแวดลอม มความเปนพษต าตอผวหนงหรอสขภาพของ

ผใชงาน ขอดอยทส าคญของสธรรมชาต ไดแก ปรมาณของตวสในวสดใหสมนอยสงผลให

ยอมสไดไมเขม เมอยอมสงทอไปแลวสซดงาย โดยเฉพาะเมอโดนแสง การยอมกลบมาใหเปนส

เดมท าไดยากและในกรณทแหลงตามธรรมชาตทใหสหมดไปท าใหขาดแคลนวสดใหส

ในประเทศไทย สวนใหญแหลงของสจากธรรมชาตทมการน ามาใชประโยชนมากทสด

คอพช สวนตางๆของพชทใหส ไดแก เปลอก ราก ล าตน เปลอกตน แกนไม ใบ ดอก ผล

และเมลด สจากสตวเปนสทไดจากแมลง เชน ครง เปนแหลงของกลมทใหสแดงซงขบออกมา

จากตวแมลง Lacciferalacca นยมใชยอมไหมและขนสตวและใชเปนสผสมอาหาร สจาก

จลนทรย พบมากในรา ยสตและแบคทเรย ความรและขอมลเกยวกบการใชสยอมธรรมชาตท

ไดจากพชและสตวไดถกบนทกไวในเอกสารตางๆ รวมทงถายทอดดวยปากเปลาสบมาจนถง

ปจจบนเชน บนทกของพพธภณฑแหงชาตเกยวกบสทใชยอมผาดงแสดงในตารางท 2

ห น า | 16

ตารางท 2 สยอมทไดจากวสดธรรมชาต

วสดธรรมชาต สทปรากฏ

ขมนชน ใบสกและเปลอกไม สกาก

แกนขนน สเหลองแก

ใบสมอปา แกนขนน เปลอกเพกา สกากแกมเขยว หรอเขยวแก

ใบแค สเขยวออน

เปลอกสมอกบใบสมอ สเขยวแก

ใบสบปะรดออนกบน ามะนาวหรอน ามะกรด สเขยวตองออน

ขมน แกนไมแกแล แกนขนน ลกมะกาย สเหลอง

แกนแกแล รากยอปากบผวมะกรด สเหลองออน

ดอกค าแสด สจ าปา

แกนยอปา สไพร

รากยอปา สนวล

ผลและใบแสด สแสด

เปลอกสมอ สแดงยอ

รากยอปา ดางไมเหมอด ผลค าแสด สแดง

ใบครามและใบฮอม สน าเงน

สมอมะเกลอ สด า

ตนมหากาฬ และตนฝาง สชมพ

เปลอกนน สน าตาลแก-ด า

ใบขเหลก สเขยวแก

ห น า | 17

ตารางท 2 สยอมทไดจากวสดธรรมชาต (ตอ)

วสดธรรมชาต สทปรากฏ

ลกหวา สมวงออน

มงคด,ดอกอญชน สมวง

ลกตะต สสม(แดงเลอดนก)

เปลอกมะพราวออน,ใบมะมวงหรอใบยคา สเขยวออน

แหลงทมา : http://phathai.tripod.com/html/Phathai2_1_4.html

นอกจากการใชพชชนดเดยวมาสกดเอาสยอมแลว ยงมการน าพชหลายชนดมาผสมกน

เพอใหเกดเฉดสเพมขน เชน แกนแกแลกบตนครามใหสเขยว ใบแคสดกบขมนผงใหสตองออน

ผลหมากสกกบแกนแกแลใหสกากแกมเหลอง ใบสมปอยกบขมนใหสเขยว เปนตน

รงควตถหรอสารสทไดจากสงมชวตจะพบอยในเซลลหรอภายนอกเซลลของสงมชวต

รงควตถทพบในพชโดยทวไปจะเปนสารในกลมเบตาเมลานน แอนทราควโนนและแนพทรา

ควโนน รงควตถทพบไดในพชบางสกล เชน คาโรทนอยด แซนโธฟลล และฟลาโวนอยด สวน

แอนทราควโนนเปนสารสทพชจะสงเคราะหในบางสภาวะเทานน เชน ในผลไมสก เปนตน

2.3.1 องคประกอบทางเคม

สยอมทพบในโครงสรางสวนตาง ๆ ของพช สามารถแบงองคประกอบทางเคมออก

ไดเปน 4 กลม (ภาควชาเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล, 2539.) ดงน

2.3.1.1 คลอโรฟลล (Chlorophyll) เปนสารสเขยว พบทวไปในโครงสรางสวน

ตางๆ ของพชมการใชสเขยวจากใบพชเปนสผสมอาหารและเครองดม เชน ใบเตยหอม

(PandanusamarylliforiusRoxb.) สเขยวจากใบหกวางใชในการยอมผา

ห น า | 18

N N

NN

COOPhytyl

Mg

O

H3C

C

H3C

CH3

CH3

OOCH3

ภาพท 2.6 คลอโรฟลลมโครงสรางเปนวงโพรไพรน (prophyrin) ประกอบดวยวงแหวนไพรโรล

(pyrrole) 4 วง เรยงตดกน ม Mg2+อยตรงกลาง

2.3.1.2 แคโรทนอยด (Carotenoids) เปนสารสทมโมเลกลตอกนเปนโซยาว

ประกอบดวยหนวยของไอโซพรนหลาย ๆ หนวยมาเชอมตอกน ไดแก สเหลอง สม แดง และ

มวงแดง ตวอยางเชน สารไบซน (bixin) สสม-มวงแดง ไดจากเมลดของตนค าแสด

(Bixaorellana L.) สารโครซน (crocin) ซงมสเหลอง-แดง ไดจากเนอผลของพดจน (Gardenia

jasminoides Ellis)

ห น า | 19

O

3/

4/

5/

6/

1/1

2

3

45

6

7

8

A

B

C

HO

HO

OH

HO

OH

ภาพท 2.7 โครงสรางสารแคโรทนอยด (Carotenoids)

2.3.1.3 ฟลาโวนอยด (Flavonoids) ประกอบดวยกลมของสารชนดตางๆ ดงน

คอ ชาลโคน (chalcones) ฟลาวาโนน (flavanones) ฟลาโวน (flavones) ฟลาโวนอล (flavonols)

แอนโทไซยานน (anthocyanins) และไอโซฟลาโวนอยด (isoflavonoids) ตวอยางของสารสใน

กลมฟลาโวนอยด ไดแก มอรน (morin) ซงใหสเหลองพบในพชวงศขนน คอ MORACEAE และร

ทน (rutin) ซงใหสเหลอง พบในดอกของ Japanese pagoda tree หรอแปลเปนภาษาไทยวา ตน

เจดยญปน นอกจากนสารอนพนธของฟลาโวนอยดแทนนน (flavonoid tannins) ยงถกน าไปใช

ในอตสาหกรรมฟอกและยอมหนงสตว

ภาพท 2.8 โครงสรางพนฐานของฟลาโวนอยด (Flavonoids)

α - Carotene

β - Carotene

β - Cryptoxanthin

Lutein

Zeaxanthin

ห น า | 20

2.3.1.4 ควโนน (Quinones) เปนสารสทใหสเหลองถงสแดง แบงออกเปน 3

กลมยอย ไดแก เบนโซควโนน (benzoquinones) แนพโทควโนน (naphthoquinones) และแอน

ทราควโนน (anthraquinones) สารสในกลมเบนโซควโนน ไดแก ลอวโซน (lawsone) ใหสเหลอง

พบใน ใบของเทยนขาว (Henna, Lawsoniainermis L.) และสในกลมแอนทราควโนน ไดแก อะล

ซารน (alizarin) ใหสสม-แดง พบในพชวงศกาแฟหรอ RUBIACEAE

O

O

ภาพท 2.9 โครงสรางสารแอนทราควโนน

2.4 สารชวยยอม

พชแตละชนดทน ามายอมใชเสนใยธรรมชาตมการตดสและคงทนตอการขดถหรอแสง

ไมเทากน ขนอยกบองคประกอบภายในของพชและเสนใยทน ามาใชยอม จงมการใช

สารประกอบตางๆ มาเปนตวชวยในการท าใหเสนใยดดซบสใหสเกาะเสนใยไดแนนขน มความ

ทนทานตอแสง และการขดถเพมขน ซงเรยกวา สารชวยยอมและสารชวยใหสตด สารเหลาน

นอกจากจะเปนตวจบยดสและเพมการตดสในเสนใยแลว ยงชวยเปลยนเฉดสใหเขมจาง หรอ

สดใส สวางขน มรายละเอยดดงน

2.4.1 สารชวยยอม หรอ สารกระตนส เปนสารทชวยใหสตดกบเสนดายดขน

และเปลยนเฉดสธรรมชาตใหเปลยนแปลงไปจากสเดม ในสมยโบราณจะใชการเตมมลหรอ

ปสสาวะสตวลงไปในถงยอม ปจจบนมการใชสารทไดจากทงสารเคมและสารธรรมชาตดงน

2.4.1.1 สารชวยยอมเคม (มอรแดนท) หมายถง วตถธาตทใชผสมสเพอให

สตดแนนกบผาทยอม สวนใหญเปนเกลอของโลหะพวกอลมเนยม เหลก ทองแดง ดบก

โครเมยม ส าหรบมอรแดนททแนะน าใหใชส าหรบการยอมระดบอตสาหกรรมในครวเรอนเปน

สารเคมเกรดการคาซงมราคาถก คณภาพเหมาะสมกบงาน มวธการใชงานทสะดวกโดยการชง

ตวง วดพนฐาน แลวน าไปละลายน าตามอตราสวนทตองการและหาซอไดงายจากรานคา

สารเคมทางวทยาศาสตรหรอทางการแพทยทวไป สารมอรแดนททใชกนทวไปคอ

ห น า | 21

1. สารสม (มอรแดนทอลมเนยม) จะชวยจบยดสกบเสนดายและ ชวยใหสสด

สวางขน มกใชกบการยอมส น าตาล-เหลอง-เขยว

2. จนส (มอรแดนททองแดง) ชวยใหสตดและเขมขน ใชกบการยอม สเขยว-

น าตาลขอแนะน าส าหรบการใชมอรแดนททองแดง คอไมควรใชในปรมาณทมากเกนไปเพราะ

จะท าใหเกดการตกคางของทองแดงในน าทงหลงการยอมได

3. เฟอรสซลเฟต (มอรแดนทเหลก) เหลกจะชวยใหสตดเสนดายและชวย

เปลยนเฉดสธรรมชาตเดมจากพชเปนสโทน เทา–ด า ซงมอรแดนเหลกมขอด คอ สามารถ

ควบคมปรมาณการใชไดแตมขอควรระวง คอไมควรใชในปรมาณทมากเกนไปเพราะเหลกจะ

ท าใหเสนดายเปอย

2.4.1.2 สารชวยยอมธรรมชาต (มอรแดนทธรรมชาต ) หมายถ ง

สารประกอบน าหมกธรรมชาต ทชวยในการยดสและบางครงท าใหเฉดสเปลยน เชน น าปนใส

น าดาง น าโคลน และน าบาดาล

1. น าปนใส ไดจากปนขาวทใชกนกบหมาก หรอท าจากปนจากการเผา

เปลอกหอยโดยละลายปนขาวในน าสะอาด ทงไวใหตกตะกอนจะไดน าปนใสมาใชเปนสารชวย

ยอมตอไป

2. น าดาง หรอน าขเถา ไดจากขเถาพช เชน จากสวนตางๆ ของกลวย

ตนผกขม เปลอกของผลนน กากมะพราว เปนตน เลอกพชชนดใดชนดหนงทยงสดๆน ามาผง

แดดใหหมาด จากนนเผาใหเปนขเถาสขาว น าขเถาไปใสในอางทมน าอย กวนใหทวทงไว 4 – 5

ชวโมง ขเถาจะตกตะกอนน าน าทไดไปกรองใหสะอาดแลวจงน าไปใชงาน เรยกวา “น าดางหรอ

น าขเถา” อกวธหนงน าขเถาทไดไปใสในกระปองทเจาะรเลกๆ รองกนดวยปยฝายหรอใย

มะพราวใสขเถาจนเกอบเตม กดใหแนนเตมน าใหทวมขเถาแขวนกระปองทงไว รองเอาแตน า

ดางไปใชงาน

3. กรด ไดจากพชทมรสเปรยว เชน น ามะนาว น าใบหรอฝกสมปอยน า

มะขามเปยก

4. น าบาดาล หรอ น าสนมเหลก จะใชน าบอบาดาลทเปนสนมหรอน าเหลก

ไปเผาไฟใหแดงแลวน าไปแชในน า ทงไว 3 วน จงน าน าสนมมาใชไดน าสนมจะชวยใหสเขมขน

ใหเฉดสเทา-ด า เหมอนมอรแดนทเหลก แตถาสนมมากเกนไปจะท าใหเสนใยเปอยไดเชนกน

ห น า | 22

5. น าโคลน เตรยมจากโคลนใตสระ หรอบอทมน าขงตลอดปใชดนโคลนมา

ละลายในน าเปลาสดสวนน า 1 สวนตอดนโคลน 1 สวนจะชวยใหไดโทนสเขมขน หรอโทนสเทา-

ด า เชนเดยวกบน าสนม

การใชสารชวยยอมในการยอมผาม 3 วธ คอ

1. การใชกอนการยอมสซงตองน าเสนดายไปชบสารชวยยอมกอนน าไปยอม

สธรรมชาต

2. การใชพรอมกบการยอมสเปนการใสสารชวยยอมไปในน าสแลวจงน า

เสนดายลงยอม

3. การใชหลงยอมสน าเสนดายไปยอมสกอนแลวจงน าไปยอมกบสารชวย

ยอมภายหลง

2.4.2 สารชวยใหสตด ในการยอมสธรรมชาตมการใชสารชวยใหสตดเสนดาย

โดยสารดงกลาวจะใชยอมเสนดายกอนการยอมส หรอใชผสมในน าสยอม

2.4.2.1 สารฝาด หรอแทนนน สารแทนนนจะมอยในสวนตางๆ ของพชทม

รสฝาดและขม เชน ลกหมาก เปลอกเพกา เปลอกสเสยด เปลอกผลทบทม เปลอกประด ใบย

คาลปตส ใบเหมอดแอ เปนตน ซงสารดงกลาวมคณสมบตชวยใหสตดกบเสนดายไดดขน โดย

การตมสกดน าฝาด หรอแทนนนจากพชดงกลาว แลวน าเสนดายตมยอมกบน าฝาดกอนจากนน

จงน าเสนดายไปยอมกบน าสยอมอกครง

2.4.2.2 โปรตนจากน าถวเหลองใชตมกบเสนดายกอนการยอมสเพอชวย

ในการเพมโปรตนบนเสนดายท าใหสามารถยอมสตดไดดมากขนทางญปนจะชบฝายไหมดวย

น าถวเหลองกอนเสมอ โดยแชไว 1 คนยงท าใหสตดมากในญปนการสธรรมชาตทงหมดแชเสน

ใยดวยน าถวเหลองเสมอ

2.42.3 เกลอแกงจะใชผสมกบน าสยอมเพอชวยใหสตดเสนดายไดงายขน

(แหลงทมา : http://www.ist.cmu.ac.th/cotton/naturalColor_Assistance.php?subnav=3

สบคนเมอ 2 กมภาพนธ 2559)

ห น า | 23

2.5 คาส

ในการมองเหนสของสายตามนษยเรา จะพบวา บางครงเราไมสามารถจ าแนกความ

แตกตางระหวางส 2 ส ทมเฉดสใกลเคยงกน จงมการตงระบบส าหรบวดคาสขน ในปจจบนท

นยมใชม 2 ระบบคอ

ระบบ Munsell เปนระบบคาสพนฐาน อาศยสมบตการมองเหน 3 ประการ คอ

1. ความสวาง (lightness หรอ value) เปนความสวางของส

2. ความเขม (saturation หรอ chroma)

3. เฉดส (hue) คอ สทมนษยเรามองเหน 10 ส คอ แดง (R) แดงเหลอง (RY)

เหลอง (Y) เหลองเขยว (YG) เขยว (G) เขยวน าเงน (GB) น าเงน (B) น าเงนมวง (BP) มวง (P)

และ มวงแดง (PR) สมบตทง 3 จะปรากฏเปนแกนตงฉากซงกนและกน

คาสทวดไดในระบบ Munsellจะมทงตวอกษรและตวเลขของ เฉดส ความสวาง และ

ความเขม เชน 7.5 R 9/2 หมายถง สน เฉดสมคา 7.5 (สแดงออกเหลอง) ความสวางเปน 9

(มสออน) และ ความเขมเปน 2 (ยงไมอมตว) สนจงมองเหนเปนสชมพซด

ระบบ CIELAB เปนระบบคาส มองคประกอบ 3 ประการ คอ

1. แหลงก าเนดแสงมาตรฐาน

2. วตถมสทตองการวดคาส ซงเมอแสงตกกระทบจะเกดการกระจายแสง

ออกมายงตวตรวจหา

3. ผท าการวด

ความสวาง

เฉดส

ความเขม

ห น า | 24

คาทวดไดในระบบ CIELAB คอ

1. ความสวาง (L*) มคา 0 – 100

สทมความสวาง L*= 0 เปนสด า (มด)

L*= 100 เปนสขาว (สวาง)

2. คา a*เปนคาบอกส แดง – เขยว

โดย สแดง มคา a* เปนบวก

สเขยว มคา a* เปนลบ

3. คา b*เปนคาบอกส เหลอง – น าเงน

โดย สเหลอง มคา b* เปนบวก

สน าเงน มคา b* เปนลบ

ดงน

นอกจากน ระบบ CIELAB คา a*และ b*ยงสมพนธกบคาเฉดสและความเขมของสในระบบ

Munsellท าใหไดคาอก 2 คา คอ มมเฉดส (hue angle, h*) และความเขม (chroma, C*)

คามมเฉดส, h*มหนวยเปนองศา บอกต าแหนงของปรภมส ดงน

h* = 0 องศา แสดงวา เปน สแดง

h* = 90 องศา แสดงวา เปน สเหลอง

เขยว

ด ำ

ขาว

น าเงน

เหลอง

แดง

ความสวาง, L*

a*

b*

ห น า | 25

h* = 180 องศา แสดงวา เปน สเขยว

h* = 270 องศา แสดงวา เปน สน าเงน

คาความเขม, C*บอก ความสดใสของสทความสวางหนง ๆ หาไดจาก

2*2** ba C

2.6 อทธพลของสงแวดลอมตอการยอม

2.6.1 อทธพลของความรอนตอการยอม

การเพมอณหภมจะเพมอตราการเกดปฏกรยาเคม เชน ถาเพมอณหภมขน 10

องศาเซลเซยส จะท าใหอตราการเกดปฏกรยาเคมเพมขนเปน 2 เทา ผลของการเพม

อณหภมจะท าใหเกดผลดงน 1. อตราการยอมเพมขน และ 2. สทจะซมเขาไปในเสนใยชวง

ทายของสมดลจะลดลง

ภาพท 2.10 การดดซบสทอณหภมตางกน

จากภาพท 2.10 จะเหนวาในชวงเวลาการยอมทเทากน การยอมทอณหภมต าจะ

ตดสดกวา แตการยอมทอณหภมสงจะตดสไดเรวกวา แตอยางไรกตามการยอมทอณหภมต า

จะชาและประสทธภาพการดดซบสกขนกบการเพมอณหภม สวนมากมกจะใชอณหภมจด

เดอดหรอใกลเคยงกบจดเดอด

Exha

ustio

n, %

0 20 40 60 80 100

20

40

60

80

100

45๐C

85๐C

Times,min

ห น า | 26

2.6.2 อทธพลของสารชวยยอม

เนองจากน ายอมสามารถซมเขาไปภายในเสนใยไดแตคอนขางชา ใชเวลานาน

ดงนน จงจ าเปนตองใชสารเคมเพมลงไปในน ายอมเพอเรงปฏกรยาใหเรวขนและท าใหสตด

ทนทานสม าเสมอ สารจ าพวกนเรยกวา สารชวยยอม (dye auxiliaries) สารชวยยอมทส าคญ

และนยมใชกนมากกบน ายอมสธรรมชาต ไดแก เกลอ ซงหาไดงาย มราคาถกและโซเดยมอ

ออน ของเกลอจะท าหนาทลดประจลบของเสนใยท าใหแอนอออนของสสามารถซมเขาไปใกล

เสนใยจนกระทงเกดแรงแวนเดอวาลสมประสทธภาพท าใหเกดการตดสบนเสนใยได

2.6.3 อทธพลของความเปนกรด-เบส

สสวนใหญมกท าการยอมในสภาวะทเปนกลาง การยอมในสภาวะทเปนกรดไมท า

ใหเกดผลดตอการยอมและอาจท าใหเฉดสเปลยนไปการยอมในสภาวะทเปนดางออนอาจท าได

เชนกนแตจะมผลของการหนวง (retarding effect) ตออตราการดดซมส (rate of absorption)

การเตมโซดาแอชอาจเตมไดมากถง 3 เปอรเซนตเพอลดความกระดางของน าหรอมฉะนนก

เปนการชวยละลายสเชน การยอมสไดเรกทซงสไดเรกทมสมบตเปนเกลอโซเดยมของกรด

ซลโฟนค ในการเตรยมสไดเรกทนน ปฏกรยาอาจเกดไมสมบรณกรดซลโฟนคอาจเปลยนแปลง

ไปเปนเกลอโซเดยมไมหมด ท าใหสนเปลองสในขณะท าการยอมดงนน จงนยมใสโซดาแอชลง

ในปรมาณเลกนอยเพอเปลยนซลโฟนคทเหลอใหเปนเกลอโซเดยมของกรด

2.6.4 อทธพลของวธการยอม

2.6.4.1 วธการยอมโดยไมใชมอรแดนท

โดยน าเสนดายฝายทจะยอมทผานการท าความสะอาดแลวไปใสในภาชนะท

บรรจน ายอมทสกดไดแลวท าใหรอนทอณหภม 70 – 80 องศาเซลเซยส นาน 1 ชวโมง จากนน

น าเสนดายฝายทยอมออกหมกไว 1 คน บดใหหมาดแลวน าออกมาตากใหแหงในทรม จากนน

จงลางท าความสะอาดดวยน าสะอาดจนน าทลางใสและกระตกเสนดายฝาย แลวตากในทรมให

แหงอกครง

ห น า | 27

2.6.4.2 วธการยอมดวยมอรแดนท

ค าวา Mordant มาจากภาษาฝรงเศสโบราณ Mordreซงหมายถง การกด

หรอการกรอนซงน ามาใชโดยหมายถงการกระท าของมอรแดนททชวยกดกรอนเสนใยใหเกดร

เลก ๆ เพอใหอนภาคของสยอมเขาไปตดไดงาย ท าใหการตดสของสยอมบนเสนใยดขน

มอแดนทม 3 ชนดคอ

1 . Metallic mordant เ ช น chrome, alum, bluestone, coppers, tin salt ,

titanium salt

2. Tannin mordant เชน cutch, sumac , tannin acid

3. Oil mordantเชน turkey – red oil , gallipoli oil , fatty acid

การยอมแบบนการตดสจะเกดเปน 3 ขนตอนคอ

ขนท 1 สยอมจะซมเขาสภายในเสนใย

ขนท 2 มอรแดนทจะดดซมเขาเสนใย

ขนท 3 สและมอรแดนทจะท าปฏกรยากนภายในเสนใย กลายเปน

สารประกอบสตวใหม (อาจเกดในน ายอมกได) ซงเปนสารประกอบสมบรณหรอละอองส

(Lake) แลวซมผานชองวางของเสนใยเขาไปภายใน

การยอมทตองใชมอรแดนทเปนการยอมสพวกสารประกอบทมลกษณะเฉพาะคอ

ท าใหเกดสเมอท าปฏกรยากบเกลอไฮดรอกไซดของโลหะ โดยหมไฮดรอกซลจะเกาะอยท

ต าแหนง ortho ในโมเลกลของ chromophor การใชมอรแดนทตางๆกน ท าใหไดสตางๆกน

ขนอยกบชนดของโลหะ เชน สยอมทชอ haemaein ซงไดจากตนไมชนดหนงซงมชอสามญวา

Logwood และมชอพฤกษศาสตรวา Haematoxyloncompechianum เมอยอมโดยใชเกลอ

ของอลมเนยมเปนมอรแดนทจะไดสน าเงน ถาใชเกลอของโครเมยมจะใหสด าอมน าเงน สยอม

ทมชอวา Alizalin เมอยอมโดยใชเกลออลมเนยมเปนมอรแดนทจะไดสแดง ถาใชเกลอของ

เหลกจะใหสมวง มอรแดนทสมยโบราณมกใชเกลอของเหลก ดบก อลมเนยม สวนมอร

แดนทสมยใหมใชเกลอของโครเมยมในรปเกลอของโครเมท (chromate) และไบโครเมท

(bichromate) ซงใชไดงาย

การจ าแนกประเภทมอรแดนทไมมขอก าหนดชดเจน บางก าหนดมอรแดนทไววา

หมายความถงเกลอของโลหะเทานน นอกจากนในการยอมสบางอยาง อาจมการใชสารอน

เพมเตมหลงจากการยอมสแลว เพอชวยใหสตดทนยงขน สารประเภทหลงน เรยกวาสารฟกซง

ห น า | 28

หรอสารชวยตรงส (Fixing agents) ตวอยางสารเหลาน ไดแก แทนนน หรอกรดแทนนก

กรดแลคตก กรดอะซตก น ามะขาม เปนตน กระบวนการยอมมอรแดนท มดวยกน 3 วธดงน

1. การยอมมอรแดนทกอนการยอมส (Pre-mordanting) วธนเปนวธทนยมใช

กนทวไปโดยน าสงทจะยอมทผานการท าความสะอาดแลว ไปใสในภาชนะทบรรจสารละลาย

มอรแดนทสวนมากจะท าใหรอนนาน 15 นาทกอนปลอยแชทงไวในสารละลายตออก 15 นาท

ถง 1/2 ชวโมง จากนนน าสงทจะยอมออกไปยอมน ายอมสตออก 1 ชวโมง แลวน าออกมาหมก

ไว 1 คน และท าใหแหงจากนนจงลางท าความสะอาดดวยน าสะอาดและท าใหแหงอกครง

2. การยอมมอรแดนทพรอมการยอมส (Simultaneous mordanting) การ

ยอมสวธการนสารละลายของมอรแดนทจะเตมลงไปโดยตรงในการยอมการยอมใชอณหภม

เดยวกนกบการยอมส ทงนการเตมมอรแดนทมทงทเตมในน ายอมกอนยอมเตมหลงการยอม

ผานไประยะเวลาหนง เตมเปนชวงๆระหวางการยอมและการเตมกอนการยอมสใกลสนสด

การยอมแบบนมขอเดนทลดขนตอนของกระบวนการลง แตสทไดมกไมคงทนเทาการยอมแบบ

แรกหลงการยอมแลวสงทยอมอาจถกปลอยแชไวในน ายอมจนเยนตวลง หรออาจถกน าออก

จากน ายอมทนทสวนมากจะลางดวยน าทอณหภมลดลงเรอยๆหรอลางในน าสบออนๆจนกวาส

ยอมไมตกอกตอไป จากนนจงน าไปท าใหแหงการยอมแบบนมขอดอยทน ายอมทใชแลวอาจไม

สามารถน ากลบมาใชใหมซงนอกจากจะท าใหเกดการสญเสยสงทมคณคาในน ายอมแลวยง

กอใหเกดปญหาในการบ าบดน าเสยตามมาอกดวย

3. การยอมมอรแดนทหลงการยอมส (Post-mordanting) มอรแดนท

บางอยางสามารถยอมหลงการยอมสได เชน เกลอของดบก เกลอของเหลก แทนนนหรอกรด

แทนนก การยอมมอรแดนทแบบนอาจใชวธยอมแยกอสระหรอในบางกรณ มอรแดนทจะถก

เตมลงไปในน ายอมในชวง 5 ถง 10 นาทสดทายกอนน าวสดทแชในน ายอมออกบางกรณผยอม

จะแชวสดในสารละลายเกลอดบกหรอเกลอของเหลกหลงการยอมส เพอชวยในการ

เปลยนแปลงเฉดส

2.7 ขอด – ขอจ ากดของสธรรมชาต

2.7.1 ขอดของสธรรมชาต

1.1 ไมเปนอนตรายตอสขภาพของผผลตและผบรโภค

1.2 น าทงจากกระบวนการผลตไมเปนอนตรายตอสงแวดลอม

1.3 วตถดบหาไดงายในชมชนไมตองใชสเคมทน าเขาจากตางประเทศ

ห น า | 29

1.4 การยอมสธรรมชาตสามารถเรยนรไดดวยตนเองเปนความรทเพมพนขนตาม

ประสบการณ สามารถถายทอดใหแกคนรนหลงเปนภมปญญาของทองถน

1.5 สธรรมชาตมความหลากหลาย ตามชนด อายและ สวนของพชทใชตลอดจน

ชนดของสารกระตนหรอขน ตอนการยอม

1.6 การยอมสธรรมชาตท าใหเหนคณคาและรจกใชประโยชนของทรพยากร

ธรรมชาต

1.7 ความสมพนธระหวางคนยอมสกบตนไม ยอมกอใหเกดความรก ความหวง

แหนและเรยนรทจะอนรกษ และปลกทดแทนเพอการผลตทยงยน

2.7.2 ขอจ ากดของสธรรมชาต

1.1 ปรมาณสารสในวตถดบยอมสมนอย ท าใหยอมไดสไมเขมหรอท าใหตองใช

วตถดบ ในปรมาณมาก

1.2 ปญหาดานการผลตคอไมสามารถผลตไดในปรมาณมากและไมสามารถผลต

สตามทตลาดตองการ

1.3 สซดจางและมความคงทนตอแสงต า

1.4 คณภาพการยอมสธรรมชาตขนอยกบปจจยหลายประการ ซงควบคมไดยาก

การยอมสใหเหมอนเดมจงท าไดยาก

1.5 ในการยอมสธรรมชาตถาไมมวธการและจตส านกในการใชทรพยากรอยาง

ยงยนยอมจะกลายเปนการท าลายสงแวดลอมได

( ขอด – ขอจ ากดของสธรรมชาต อางองจาก

ขอมลจากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยเชยงใหม

http://www.ist.cmu.ac.th/cotton/naturalColor_AdvRestrict.php?subnav=3 )

ห น า | 30

2.8 งานวจยทเกยวของ

2.8.1 งานวจยในประเทศไทย

เนองจากไดมการยอมสธรรมชาตในประเทศไทยมาเปนเวลานาน จงมการวจยใน

รปแบบตางๆ เกยวกบการยอมสธรรมชาต ทหลากหลาย ผวจยไดท าการรวบรวม ม

รายละเอยดดงน

ศนศนย ค าบญช (2541) ท าการยอมสเสนดายฝายดวยสธรรมชาตจากแกนขนนและ

เปลอกมะพราวโดยใชสารชวยตดคอ แบเรยมคลอไรดไดไฮเดรต พบวา ภาวะทเหมาะสมทสด

ในการยอมสจากแกนขนน คอ อณหภม 65 องศาเซลเซยส นาน 80 นาท และปรมาณแบเรยม

คลอไรด10% ของน าหนกเสนดาย และการยอมสารชวยตดกอนการยอมจะใหการดดซบดทสด

กลธวช ศรจรรยา และกลรญญา พรหมเมองยอง (2542) ศกษาสมบตของสยอม

ธรรมชาตทสกดจากเปลอกประด ยอดสก ดอกทองกวาวและสเสยด โดยการปรบอณหภมใน

การยอมท 60 oC กบ 100 oC พบวา ท 100 oC สยอมจะตดไดเรวกวา

อนนต เสวก เหวซ งเจรญ และคณะ (2543) ไดศกษาเพ อพฒนาและปรบปรง

กระบวนการยอมสธรรมชาตส าหรบอตสาหกรรมครอบครว โดยท าการศกษาทางเคมของพช

ใหส 6 ชนด คอ สะเดา ยคาลปตส หกวาง มะพราว สาบเสอ และสมอไทย ท าการวเคราะห

หาแทนนนฟลาโวนอยด แอนทราควโนน และสารฟนลก ศกษาเฉดสทไดจากการยอมโดยใช

และไมใชสารชวยยอม ซงไดแก กรดแทนนก โดยม Al2(SO4)3 FeSO4 Na2Cr2O7 Co(NO3)2และ

CuSO4เปน มอรแดนท และยงศกษาวตถดบอนทน ามาใชเปนสยอมพบวา ใบหญาหวาน ใบตว

แดง ใบสาบเสอ ใบจามจร ใบขเหลกฝรง ใหสเขยวโดยใชจนสเปนมอรแดนท ใบสะเดา ใบและ

เปลอกตนหกวาง เปลอกตนยคาลปตส เปลอกตนรกฟา เปลอกตนสมอไทย เปลอกตนกระโดน

และผลตะแบกใหสน าตาลและสด า กาบมะพราวแหง เปลอกผลมงคดใหสน าตาล การท า

ความสะอาดเสนใยฝายดวยสบและโซดาแอชในอตราสวน ดาย : สบ : โซดาแอช: น า เปน 100

: 10 : 1-16 : 1000 ศกษาการดดซบสพบวา สวนมากดดซบไดไมเกน 40%

ศรนนท หอสมบต (2543) ศกษาสภาวะทเหมาะสมในการยอมผาฝายดวยคราม โดย

ใช NaHSเปน mordant พบวา สทยอมไดเปนสฟาออน ภายหลงการซก ผามความสวาง

ความเปนสแดงและสน าเงนและความสดใส สงขน มคาการเปลยนแปลงสคอนขางสง มความ

คงทนต า สภาวะทเหมาะสม คอการใชสคราม 100 % ของน าหนกผา ระยะเวลายอม 60

นาท

ห น า | 31

ก าจร แซเจยง (2544) ไดท าการศกษาสกดผงสยอมจากดอกดาวเรอง โดยศกษาถง

ผลของสภาวะในการสกดตอลกษณะและสมบตของน าสและผงส พบวา อตราสวนในการสกด

มผลตอคาปรมาณของแขงทละลายได คารอยละการสองผาน (%T) คาการดดกลนแสง (A)

ปรมาณแคโรทนอยด อณหภมในการสกดมผลตอ ปรมาณของแขงทละลายได คา pH %TA

และคาปรมาณแคโรทนอยด ระยะเวลาในการสกดมผลตอปรมาณของแขงทละลายไดเพยง

อยางเดยว

สภาพ รการ (2544) ศกษาการยอมไหมดวยใบกลวย โดยใชมอรแดนท 4 ชนด คอ

สารสม กรดน าสม เหลก และขเถา ทความเขมขน 2, 4, 6, 8 % พบวา ความคงทนตอการซก

ผาทใชขเถาเปนสารชวยตดมความคงทนตอการซกมากทสด ความคงทนตอแสงพบวา เหลก

เปนมอรแดนททใหความคงทนมากทสด ความคงทนตอการขดส พบวา กรดน าสมเปนมอร

แดนททใหความคงทนมากทสด

สรย ฟตระกล และคณะ (2545) ไดท าการศกษาพฒนาสารยอมสธรรมชาตในเขต

ภาคเหนอตอนบน โดยเนนหนกสหลก 3 ส คอ สแดงจากรากยอปาและครง สเหลองจากขมน

และสน าเงนจากครามและฮอมและท าการศกษาองคประกอบทเปนผลตภณฑธรรมชาต พบวา

สารสแดงในรากยอปาและครงเปนสารในกลมแอนทราควโนนมโครงสรางของมอรนโดนกบ

กรดแลคตก มคาดดกลนแสงมากทสด (max) ท 446 nm และ 518 nm. สารสเหลองในขมน

คอ เคอรคมน มคาดดกลนแสงมากทสดท 423 nm. สารทใหสน าเงนในครามและฮอม คอ

อนดโก มคาดดกลนแสงมากทสด ท 611 nm. ส าหรบสภาวะทเหมาะสมในการยอมพบวา การ

เตรยมเสนดายฝายดวยการท าความสะอาดเสนใยฝายดวยดวยสบ หรอผงซกฟอก และตมกบ

น าถวเหลอง นาน 30 นาท จะชวยใหไดสทเขมและตดทนกวาปกต

อนนต เสวก เหวซ งเจรญ และคณะ (2546) ไดศกษาเพอพฒนาและปรบปรง

กระบวนการยอมสธรรมชาตแบบพหส าหรบอตสาหกรรมครอบครว ศกษาทางเคมของพชใหส

อณหภมและเวลาทเหมาะสมในการยอมผลของมอรแดนทตอสและความคงทนของสตอการ

ซกและแสง พบวา พชทใหสน าเงนไดแก หอม คราม พชทใหสเหลองและเขยวไดแก แกนขนน

ขมนชน ดอกค าฝอย ใบตวแดง ใบหกวาง ใบขเหลกฝรง และใบสาบเสอ พชใหสน าตาลไดแก

เปลอกตนรกฟา ใบสะเดา เปลอกตนกระโดน เปลอกตะเคยนหน มอรแดนททใชศกษา คอ

อลมเนยม ทองแดง และเหลก และอณหภมทเหมาะสม พบวา อณหภมการยอมทเหมาะสม

คอ 60 – 80 องศาเซลเซยส ส าหรบการยอมแบบพหใชอตราสวนดายตอน าตอวตถใหสเปน 1

: 10 : 0.1 ถง 1 : 10 : 0.2 และทดสอบความคงทนของสในระบบ CIELAB โดยการทดสอบ

ห น า | 32

ความคงทนตอการซกทอณหภม 40 และ 60 องศาเซลเซยสตามวธการมาตรฐาน ISO 105-

C01 : 1989 และทดสอบความคงทนตอแสง ตามวธการมาตรฐาน ISO 105-B02 : 1994

มณฑล นาคปฐม และ พสมย ลขตบรรณกร (2548)ไดท าการศกษาพฒนา

กระบวนการยอมผาฝายและไหมดวยสธรรมชาต โดยการใชสารจากธรรมชาต เชน ไคโตซาน

กรดแทนนก และกรดทารทารก แทนมอรแดนท รวมกบกระบวนการยอมแบบ จมอด–หมก,

จมอด–หมกแหง และ จมอด–อบแหง–ผนก พบวา ผาฝายและผาไหมทไดจากการยอมทก

กระบวนการ มความนม และคงทนตอแสงและการซก

บณฑสนต ขวญขาว (2549) ไดท าการศกษาการเปลยนสและสมบตทางกายภาพของ

ผาฝายหลงการตกแตงเพอปองกนรงส อลตราไวโอเลต โดยใชสยอมทเปน reactive color และ

dispersive color 3 เฉดส คอ แดง น าเงน และเหลอง ดวยความเขมขนของส 0.5 – 4.0 % ของ

น าหนกผา และใชสารดดซบรงสอลตราไวโอเลตเปนสารตกแตง 2 ชนด คอ ชนดทใชกบเสนใย

ฝายและชนดทใชกบเสนใยพอลเมอร โดยใชพรอมกบการยอมและหลงการยอม แลวท าการ

ทดสอบ การเปลยนแปลงสผา การดดซบน า ความแขงแรงของผา ความแขงกระดางของผา

ความคงทนตอการซก และแสง การปองกนรงสอลตราไวโอเลต พบวา ผาฝายทยอมดวยส

reactive พรอมกบสารดดซบรงส ใหสทแตกตางจากผาทยอมโดยไมใชสารดดซบรงส แตถาใช

สารดดซบภายหลงการยอมจะใหสไมแตกตางกบการไมใชสารดดซบ ผาทใชสารดดซบรงสม

ความแขงแรงลดลง 4% แตความแขงกระดางเพมขน 2 % ใหความคงทนของสตอการซกและ

แสงดมาก สามารถปองกนรงสอลตราไวโอเลตไดดกวาผาทไมใชสารดดซบรงส

เจรญศร เบญจมาลา (2550) ไดศกษาผลของการตดสทมตอการยอมผาไหมดวย

เปลอกมะพราวออนตอสความคงทนของสตอการซกและความคงทนของสตอแสง โดยน า

เปลอกมะพราวออนมาสกดเปนน าสโดยวธการตม หลงจากนนน าน าสทไดไปยอมผาไหม ใช

สารชวยตดยอมทบหลงจากการยอม 2 ชนด ไดแก สารสม และกรดน าสมทมระดบความ

เขมขนตางกน 5 ระดบคอ 2, 4, 6, 8 และ 10 % ของน าหนกผาไหม วดคาสและทดสอบความ

คงทนของสตอการซกและความคงทนของสตอแสง วดคาสในระบบ CIELAB L* a* b* ในการ

เปรยบเทยบ สผาไหมทยอมใชคา L* a* b* H* และ C* ตามแผนการทดลองแบบ Factorial

แบบ R C B โดยมปจจย 2 ปจจย คอ ชนดของสารชวยตดกบความเขมขนของสารชวยตด

เปรยบเทยบความแตกตางของสผาตวอยางกบผาควบคม พบวา การใชสารชวยตดใหผลท

แตกตางกนมผลตอคา E* และ H* และผาทใชสารสมเปนสารชวยตดหลงยอมมลกษณะ

ของสแตกตางจากผาควบคมนอยกวาผาทใชกรดน าสมเปนสารชวยตดหลงการยอม ระดบ

ห น า | 33

ความเขมขนของสารชวยตดมผลไมแตกตางกนส าหรบความคงทนของสตอการซก พบวา ชนด

ของสารชวยตดมผลตอคา E* และมผลตอคา H* โดยผาทใชกรดน าสมเปนสารชวยตดม

ความคงทนของสตอการชกสงกวาผาท ใชสารสมเปนสารชวยตด นอกจากนยงพบวา

ปฏสมพนธระหวางชนดของสารชวยตดและระดบความเขมขนของสารชวยตดมผลตอคา E*

การวเคราะหความคงทนของสตอแสง พบวาชนดของสารชวยตดมผลตอคา C* และ H*

และระดบความเขมขนของสารชวยตดมผลตอคา H* ผาทใชสารสมเปนสารชวยตดมความ

คงทนของสตอแสงสงกวาผาทใชกรดน าสมเปนสารชวยตด ผาทใชสารชวยตดทมระดบความ

เขมขนมากขนมคา H* ต ากวาผาทใชสารชวยตดทมระดบความเขมขนนอย

รชฎา อ าไพพนธ (2548) ศกษา การยอมเสนใยฝายดวยสทสกดจากเปลอกมงคด โดย

หามอรแดนททท าใหสยอมตดดทสดทนตอการซกมากทสด โดยใช NiSO4, FeSO4, CuSO4,

CaSO4และ CaCl2พบวา CaSO4 เปน มอรแดนท ทดทสด

ลดดาวลย นอยก าบง ศรพร สอนบญเกด และสมจตร เสงเอยม (2546) ท าการ

วจยการยอมสเสนใยดวยสธรรมชาตจากใบหกวาง โดยใชมอรแดนทประกอบดวย FeSO4,

CuSO4 , K2Cr2O7, NaCl และ สารสม พบวา สทไดมความคงทนตอการซก ทนตอแดด มอร

แดนททดทสดส าหรบใบหกวางคอ CuSO4

สรวรรณ กตตเนาวรตน (2548) ไดท าการศกษาการยอมและตกแตงกนยบแบบ

ขนตอนเดยวบนผาฝายทยอมดวยสทสกดจากเปลอกมงคดและสารกนยบไกลออกซอลโดยใช

รวมกบตวเรงแมกนเซยมคลอไรด หรอ สารสม แทนมอรแดนท พบวา โลหะในตวเรงเหลานท า

ใหเกดรางแหพนธะโคเวเลนต สามารถคงทนตอการยบของผาและเพมความคงทนของสไดดวย

เปนการชวยลดขนตอนการตกแตงกนยบของผาฝาย

จนทน จนทรศร (2550) ไดศกษาผลของการใช มอรแดนทและความคงทนของสตอ

แสงตอการซกและตอการขดถของผาไหมทยอมดวยสจากเปลอกมะพราวแกโดยใชสารชวยตด

2 ชนด คอ สารสมและกรดน าสมทความเขมขน .75 , 2 และ 20 %ของน าหนกผา ยอมหลง

การยอมสวดคาความสวาง (L*) ความเปนสแดง-เขยว (a*) ความเปนสเหลอง-น าเงน (b*)

ความสดใส (C*) และส (h*) ของผาตามระบบ CIELAB กอนและหลงการทดสอบความคงทน

ของสตอแสงการซกและการขดถ หาคาเปล ยนแปลงของส dL*,da*,db*,dh* และคา

เปลยนแปลงของสโดยรวม (dE*) ผลการวจยพบวา ความเขมขนของสารชวยตดมผลตอคา L*

อยางมนยส าคญทระดบ .01 เมอใชความเขมขนสงขนสผาจะมคา L* สงขนชนดและความ

ห น า | 34

เขมขนของสารชวยตดมผลตอคา a* ผาทใชกรดน าสมเปนสารชวยตดมคา a* สงเมอใชความ

เขมขนสงขน สผาจะมคา a* ลดลงชนดและความเขมขนของสารชวยตดมผลตอคา b* ผาทใช

สารสมเปนสารชวยตดมคา b* สง เมอใชความเขมขนสงขน สผาจะมคา b* สงขนชนดและ

ความเขมขนของสารชวยตดมผลตอคา b* ผาทใชสารสมเปนสารชวยตดมคา b* สง เมอใช

ความเขมขนสงขนสผาจะมคา b* สงขน ส าหรบความคงทนของสตอแสงจากคา dE* พบวา

ชนดและความเขมขนของสารชวยตดไมมผลตอคา dE* ความคงทนของสทประเมนโดยใช Blue

wool อยในระดบแยถงพอใช (ระดบ 2-3) ความคงทนของสตอการซกพบวา ชนดและความ

เขมขนของสารชวยตดไมมผลตอคาdE* ความคงทนของสทประเมนโดยใช Gray Scale for

Color Change อยในระดบดพอใช (ระดบ 2-3) ความคงทนของสตอการขดถในสภาวะแหงโดย

ใชคา dE* พบวา ชนดและความเขมขนของสารชวยตดไมมผลตอคา dE* ความคงทนของสท

ประเมนโดยใช Gray Scale for Stainningอยในระดบดเลศ (ระดบ 4-5) ความคงทนของสตอ

การขดถในสภาวะเปยกโดยใชคา dE* พบวาปฏสมพนธระหวางชนดและความเขมขนของสาร

ชวยตดมผลตอคา dE* ในกรณใชสารสมคา dE* จะลดลงเมอความเขมขนของสารชวยตด

สงขน แตในกรณทใชกรดน าสมคา dE* จะสงขนเมอเพมความเขมขนจาก .75 % เปน 2 % แต

ลดลงเมอเพมความเขมขนจาก 2 % เปน 20% ความคงทนของสทประเมนโดยใช Gray Scale

for Staining อยในระดบดเลศ(ระดบ4-5)

2.8.2 งานวจยในตางประเทศ

Morais, L.C., Freitas, O.M., Gonc,anves, E.P., Vasconcelos, L.T. แ ล ะ Gonzalez

Beca, G. (1998) ไดศกษาการก าจดสทตกคางในน าทงโดยใชเปลอกยคาลปตสซงมสมบตเปน

ตวดดซบ ภายใตสภาวะตาง ๆ ของ อณหภม pH เรมตน ความเขมขนของ sodium chloride

และปรมาณของเปลอกยคาลปตส แตผลการทดลองในชวงแรกพบวา ปรมาณของเปลอกยคา

ลปตส ไมมผลตอการดดซบส สวนอณหภม pH เรมตน ความเขมขนของ sodium chloride มผล

ตอการดดซบ ในขนตอมา จงใช อณหภม pH เรมตน ความเขมขนของ sodium chloride และ

ความเขมขนของส และปรมาณเปลอกยคาลปตส เปนตวแปรในการศกษา โดยการแปรคาตว

แปรเหลานไดการทดลองถง 25 การทดลอง พบวา ตวแปรตางๆ ดงกลาวมผลตอการดดซบ

เรยงล าดบไดดงน ความเขมขนเรมตนของส >ปรมาณเปลอกยคาลปตส >คา pH >ความ

เขมขนของ sodium chloride >อณหภม และจากการทดลองขนานกบการดดซบดวย ถานกม

มนต พบวา เปลอกยคปตสสามารถดดซบสในน าทงเปนครงหนงของถานกมมนต

ห น า | 35

Ali, S.,Nisar, N. และ Hussain,T. (2007) ไดท าการสกดสธรรมชาตจากยคาลปตสแลว

น าไปยอมเสนดายฝายโดยการยอมตรง พบวา ความสามารถในการตดสขนอยกบวธการยอม

Gorensek, M., Urbas, R., Strnad, S. แ ล ะ Parac-Osman, D. (2007) ได ท า ก า ร

ประเมนการดดกลนรงสอลตราไวโอเลตของเมดสธรรมชาต โดยการหาคา ปจจยปองกน

รงสอลตราไวโอเลต (ultraviolet protection factor, UPF) และโทนสขาวจะเปนตวบอกถงการม

อยของเมดสธรรมชาตของสารตวอยางทยงดบ สารตวอยางทใชศกษาไดแก เสนใยฝายทบาง

เบาถกฟอกส แลวท าการยอมส วดหาเฉดสในระบบ CIE แลวค านวณหาปจจยการปกคลม

(cover factor) พบวา ผาททอจากฝายดบให UPF 2.5 เทาของผาทไดจากฝายทฟอกสแมวาทง

2 ตวอยางจะมปจจยปกคลมเกอบเทากน

Guinot, Pauline, Gargadennec, Annick, Valette, Gilles, Fruchier, Alain และ Andary,

Claude.(2007) ไดท าการสกดฟลาโวนอยดปฐมภมจากดอกดาวเรอง และท าการแยก

patulitrin(1) กบ patuletin(2) ซงเปนองคประกอบหลกของฟลาโวนอยดแลวศกษาโครงสราง

ดวย NMR กบ HPLC – MS แลวน าไปเปนยอมสของเสนดายขนสตว พบวา สวนทเปน aglycone

(2) ในฟลาโวนอยดสามารถตดกบเสนดายดกวาสวนทเปน glucoside (1) นอกจากนยงพบวา

อทธพลของภมอากาศกมผลตอชวสงเคราะหสารเหลาน โดยเฉพาะภมอากาศแบบเมดเตอเร

เนยน สามารถชวยเพมกระบวนการชวสงเคราะหสารทงสอง สดทายไดมการศกษาหาตว

ละลายท เหมาะสมส าหรบการสกดแยกสารท งสองพบวา สารผสม น า-เอทานอลม

ประสทธภาพในการสกดแยกสารทงสองออกจากดอกดาวเรองไดดทสด

Bechtold, T., Mahmud Ali, A แล ะ Mussak, R. (2 0 07 ) ได ท าก ารส ก ด แ ย ก ส

anthocyanin จากกากองนเพอน ามายอมเสนใย พบวา ปรมาณ anthocyanin ในกากองนม

ความเขมขนถง 24.5 – 126 mg /litreขนอยกบชนดขององน แลวน าสทสกดไดไปยอมเสนใย

ดวยวธการยอมมอรแดนทกอน (premordant dyeing)ไดสมวงแดงทตดกบเสนใยไดด จากการ

วดคาในระบบ CIE และ Kubelka – Munkพบวา ความเขมขนของ anthocyanin ทสกดไดม

ความสมพนธโดยตรงกบความเขมของส

Chairat, M., Bremner, J.B. และ Chantrapromma, K. (2007) ไดท าการศกษาการยอม

สเสนดายฝายและไหมดวยสยอมธรรมชาตจากเปลอกมงคดแหง พบวา สภาวะทเหมาะสมใน

การสกดสจากเปลอกมงคด คอใชสารลาย 15% w/v ของกรด citric ในอตราสวนผงเปลอก

มงคด : ตวท าละลาย 1 : 4 ทอณหภม 80 oCเปนเวลา 1 ชวโมง ส าหรบการยอมเสนฝายดวย

น ายอมดงกลาว ใชอตราสวนเสนดาย : น ายอม 1 : 25 ทอณหภม 60 oCเปนเวลา 1 ชวโมง

ห น า | 36

ส าหรบวธการยอมพบวา การยอมมอรแดนทภายหลงโดยใช iron(II) sulphateกบ calcium

hydroxide ไมเพยงแตชวยใหสเขมแตยงชวยใหสมความคงทนตอการซกและแสงแดดอกดวย

เมอเปรยบเทยบกบการยอมโดยใชมอรแดนทชนดอน ๆ เชนสารสม zinc tetrafluoroborateหรอ

ไมใชมอรแดนท