Post on 24-Feb-2020
58
BAB IV
STUDI KRITIK SANAD DAN MATAN HADIS-HADIS GERAKAN DAN
BACAAN SALAT
Upaya dalam menemukan kaidah-kaidah kesahihan hadis dari segi sanadnya,
terlebih dahulu perlu mengemukakan rumusan-rumusan hadis sahih itu sendiri
menurut pandangan para ulama-ulama yang mengalami perkembangan dari waktu ke
waktu sesuai dengan tingkat kematangan analisis yang dilakukan. Hal ini diperlukan
karena rumusan-rumusan hadis sahih merupakan konstruksi awal bagi sebuah kaidah
kesahihan yang efektif dan permanen untuk dijadikan sebagai tolak ukur dalam usaha
penelitian kualitas hadis.
Imam Syafi‟I adalah salah satu di antara ulama yang memberikan beberapa
standar minimal kriteria riwayat yang dapat diterima sekaligus dapat dijadikan
sebagai hujjah, yaitu:1
1. Periwayat harus siqah dalam menjalankan agama
2. Diakui (Ma’ruf) kejujurannya dalam penyampaian hadis
3. Mengetahui perubahan lafaz yang dapat mengakibatkan perubahan
dalam makna hadisnya
4. Hafalannya terjaga dengan baik ketika menyampaikan sebuah hadis
5. Terperihala catatannya jika meriwayatkan sebuah hadis dengan
kitabnya
6. Terhindar dari tadlis
Begitu juga Imam Muslim dalam Muqaddimah Sahihnya dengan
menyebutkan beberapa kriteria riwayat yang ditakhrijnya. Secara umum dari
pemaparan di atas dapat disimpulkan bahwa ada lima cirri-ciri hadis sahih, di antara
yang lima tersebut terbagi kepada dua kategori, kategori yang pertama yaitu berkaitan
dengan kesahihan sanad hadis secara khusus, sedangkan kategori yang kedua yaitu
berkaitan dengan sanad dan matan hadis.
1 Abu Bakar Ahmad bin „Ali bin Sabit al-Baghdadi, Kitab al-Kifayah fi ‘Ilm al-Riwayah,
(Beirut: Dār al-Kutub al-„Ilmiyah, 1998), h. 23-24
59
1. Sanadnya bersambung
2. Semua perawinya bersifat ‘adil
3. Semua perawinya bersifat dabit
4. Hadisnya tidak mengandung syaz
5. Hadisnya tidak mengandung ‘illat
Demikianlah gambaran secara umum dasar studi kritik sanad hadis yang
menjadi landasan penulis dalam penelitian ini, dimana dalam penelitian ini
difokuskan pada penelitian hadis-hadis mengenai bacaan dan tatacara shalat.
A. Identifikasi dan Takhrij Hadis-Hadis Bacaan dan Gerakan Shalat
1. Bacaan Doa Iftitah اهلل أكبر كبيرا Pada pembahasan ini, yaitu takhrij bacaan doa iftitah اهلل أكرب كبتا takhrij yang
digunakan adalah takhrij melalui salah satu lafaz yang terdapat pada matan hadis.
Dan dalam hal ini, kata atau lafaz yang diambil adalah kata bukratan ( بكةن ) dengan
kata dasar bakara (بك ). Sehingga diperoleh hasil sebagai berikut:2
a. Sahih Muslim, kitab al-masjid, bab ma yuqalu ba’da takbirah al-ihram wa al-
qiraah
عوف ن حدثنا زيىىت ن حكب حدثنا إمساعيل ن عيلىية أخربين احلجاج ن أيب عثماف عن أيب الز ت عنعبد اهلل ن عتبة عن ا ن عمك قاؿ ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم إذ قاؿ رجل من القـو اهلل أكرب كبتا ك احلمد هلل كثتا كسبحاف اهلل بكة كأصيال فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم
من القائل كلمة كذا ككذا قاؿ رجل من القـو أنا يا رسوؿ اهلل قاؿ عجبتي ذلا فتحت ذلا أ واب السماء 3قاؿ ا ن عمك فما تككتهن منذ مسعت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يقوؿ ذلك
2 A. J. Wensinck dan Muhammad Fu‟ad „Abd al-Baqi, Al-Mu’jam Al-Mufahras Li Al-Faz Al-
Hadis An-Nabawi (Leiden: E. J. Brill, 1963), Juz 1, h. 210. 3 Al-Imam Abi Al-Husain Muslim bin Al-Hajjaj An-Naisaburi, Al-Jami’ As-Sahih Al-Juz Al-
Awwal (tt.: At-Tab‟ah At-Turkiyah, tth.), h. 99.
60
b. Sunan Abi Daud, Kitab as-Shalah:
أف رجال جاء إىل الصالة : حدثنا موسى ن إمساعيل نا محاد عن قتادة كثا ت كمحيىيد عن أنس ن مالكفلما قضى رسوؿ اهلل صلى اهلل . اهلل أكرب احلمد هلل محدا كثتا طيبا مباركا فيو: كقد حىفىزىه النػفىسي فقاؿ, أنا يا رسوؿ اهلل: فقاؿ الكجل". ايبم ادلتبلم البلمات فإنو مل يقل أسا: "عليو كسلم صالتو قاؿ
ك زاد ". أيهم يكفعها, لقد رأيت اثت عشك ملبا يبتدركهنا: "فقاؿ, فقلتها, جئت كقد حفزين النفس 4".كإذا جاء أحدكم فليمش حنو ما كاف ميشي فليصل ما أدركو كليقض ما سبقو: "محيىيد فيو
حدثنا عمكك ن مكزكؽ أخربنا شعبة عن عمكك ن مكة عن عاصم العنزم عن ا ن جيبت ن مطعم عن أ يو أنو رأل رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يصلي الصالة قاؿ عمكك ال أدرم أم صالة ىي فقاؿ اهلل
احلمد هلل كثتا ك (ك)احلمد هلل كثتا (ك)احلمد هلل كثتا (ك)أكرب كبتا اهلل أكرب كبتا اهلل أكرب كبتا : كنفخو, الشعك: نفثو: سبحاف اهلل بكة كأصيال ثالثا أعوذ اهلل من الشيطاف من نػىفخو كنػىفثو كهىزه قاؿ
يوتىة: البرب كهزه 5.ادل
c. Sunan At-Tirmizi, Kitab Ad-Da’awat, Bab Du’a Ummi Salamah:
حدثنا أمحد ن إ كاىيم الدكرقي قاؿ حدثنا إمساعيل ن إ كاىيم قاؿ حدثنا احلجاج ن أيب عثماف عن ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى : أيب الز ت عن عوف ن عبد اهلل عن ا ن عمك رضي اهلل عنهما قاؿ
, اهلل أكرب كبتا ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيال: اهلل عليو كسلم إذ قاؿ رجل من القـو, أنا يا رسوؿ اهلل: فقاؿ رجل من القـو" ؟ من القائل كذا ككذا: "فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم
ماتككتهن منذ مسعت من رسوؿ اهلل صلى : قاؿ ا ن عمك". عجبت ذلا فتحت ذلا ا واب السماء: "قاؿ
4 Abi Daud Sulaiman bin Al-Asy‟as As-Sijistani, Sunan Abi Daud (Riyad: Maktabah Al-
Ma‟arif, 1424), h.135. 5 Abi Daud, Sunan Abi Daud, h. 136.
61
حجاج : كحجاج ن أيب عثماف ىو. ىذا حديث حسن صحيح غكيب من ىذا الوجو. اهلل عليو كسلم 6 ن ميسكة الصواؼ كييبت أ ا الصلت كىو ثقة عند أىل احلديث
d. Sunan An-Nasa‟I, Kitab Al-Iftitah Bab Al-Qaul allazi Yuftatahu bihi As-
Shalah:
أخربين زلمد ن كىب قاؿ حدثنا زلمد ن سلمة عن أيب عبد الكحيم قاؿ حدثت زيد ىو ا ن أيب أينىيسة قاـ رجل خلف نيب اهلل صلى اهلل : عن عمكك ن مكة عن عوف ن عبد اهلل عن عبد اهلل ن عمك قاؿ
من : "فقاؿ نيب اهلل, اهلل أكرب كبتا ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيال: عليو كسلم فقاؿ 7".لقد ا تدرىا اثنا عشك ملبا: "فقاؿ رجل أنا يا نيب اهلل فقاؿ" صاحب البلمة؟
عن حجاج عن أيب الز ت عن عوف ن عبد اهلل : أخربين زلمد ن شجاع ادلككذم قاؿ حدثنا إمساعيلاهلل أكرب : ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم فقاؿ رجل من القـو: عن ا ن عمك قاؿ
من القائل : "فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم, كبتا ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيال: كذكك كلمة معناىا" عجبت ذلا"فقاؿ ! أنا يا رسوؿ اهلل: فقاؿ رجل من القـو" كلمة كذا ككذا؟
8.قاؿ ا ن عمك ماتككتو منذ مسعت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يقولو" فتحت ذلا أ واب السماء"e. Sunan Ibnu Majah, Kitab Iqamah As-Salawat wa As-Sunnah fiha, Bab Al-
Isti’azah fi As-Shalah:
حدثنا شعبة عن عمكك ن مكة عن عاصم : حدثنا زلمد ن جعفك قاؿ: قاؿ, حدثنا زلمد ن شاررأيت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم حت دخل يف : العنزم عن ا ن جيبت ن ميطعم عن أ يو قاؿ
سبحاف اهلل بكة , احلمد هلل كثتا احلمد هلل كثتا ثالثا, اهلل أكرب كبتا اهلل أكرب كبتا ثالثا: "الصالة قاؿ
6 Al-Imam Al-Hafiz Muhammad bin „Isa bin Saurah At-Tirmizi, Sunan At-Tirmizi (Riyad:
Maktabah Al-Ma‟arif, 1417 H), h. 816. 7 Abi „Abd Ar-Rahman Ahmad bin Syu‟aib bin „Ali, Sunan An-Nasa’I (Riyad: Maktabah Al-
Ma‟arif, 1417 H), h. 146. 8 Sunan An-Nasa’I, h. 146-147.
62
: قاؿ عمكك هزه. اللهم إين أعوذ ك من الشيطاف الكجيم من هزه ك نفخو ك نفثو, كأصيال ثالث مكاتوتة كنفثو
ي 9.البرب: الشعك كنفخو: ادل
f. Musnad Ahmad bin Hanbal, Musnad ‘Abd Allah bin ‘Umar:
حدثنا إمساعيل ن إ كاىيم حدثنا احلجاج ن أيب عثماف عن أيب الز ت عن عوف ن عبد اهلل ن عتبة عن اهلل أكرب كبتا : ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم إذ قاؿ رجل يف القـو: ا ن عمك قاؿ
من القائل كذا : "فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم, ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيالقاؿ ا ن ". عجبت ذلا فتحت ذلا أ واب السماء: "أنا يا رسوؿ اهلل قاؿ: فقاؿ رجل من القـو" ككذا؟ 10.فما تككتهن منذ مسعت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يقوؿ ذلك: عمك
2. Bacaan Doa Iftitah اللهم باعد
Berdasarkan penulusuran hadis pada kalimat Ba’id dalam kitab al-Mu’jam al-
Mufahras Li al-Faz al-Hadis an-Nabawi karya A.J. Wensink dengan menggunakan
metode takhrij al-hadis bi al-lafz (takhrij hadis berdasarkan kosa kata pada matn
hadis), maka ditemukan 18 hadis mengenai bacaan doa tersebut,11
namun tidak
semuanya mengenai doa iftitah, adapun hadis-hadis yang berhubungan dengan doa
iftitah adalah:
a. Riwayat Imam Bukhari didalam Sahih Bukhari dalam Bab Ma Yaqulu Ba’da
at-Takbir hadis no. 744,12
teksnya berbunyi:
ثػىنىا عيمىارىةي ني القىعقىاع ثػىنىا عىبدي الوىاحد ني زيىادو قىاؿى حىد ثػىنىا ميوسىى ني إمسىاعيلى قىاؿى حىد ثػىنىا أى يو حىد قىاؿى حىدثػىنىا أى يو ىيكىيػكىةى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم يىسبيتي ػىتى التببت كى ػىتى القكىاءىة زيرعىةى قىاؿى حىدإسبىاتىةن قىاؿى أىحسبيوي قىاؿى ىينػىيةن فػىقيلتي أىب كىأيمى يىا رىسيوؿى اللو إسبىاتيكى ػىتى التببت كىالقكىاءىة مىا تػىقيوؿي قىاؿى
9 Ibn Majah, Sunan Ibn Majah (Riyad: Maktabah Al-Ma‟arif, 1417 H), h. 152.
10 Al-Imam Ahmad bin Hanbal, Al-Musnad (Kairo: Dar Al-Hadis, 1995 M/1416 H), h. 335.
11 A. J. Wensinck dan Muhammad Fu‟ad, Al-Mu’jam Al-Mufahras, Juz 1, h. 156.
12 Muhammad ibn Ismail al-Bukhari, Sahih Al-Bukhari (Jordan: Bait al-Afkar al-Dauliyah,
2008), h.91.
63
غكب اللهيم نػىقت منى اخلىطىايىا كىمىا أىقيوؿي اللهيم ىاعد ػىيت كى ػىتى خىطىايىالى كىمىا ىاعىدتى ػىتى المىشكؽ كىالمىنىس اللهيم اغسل خىطىايىالى المىاء كىالثػلج كىالبػىكىد يػينػىقى الثػوبي األى ػيىضي منى الد
b. Riwayat Imam Muslim dalam Sahih Muslim Bab Ma Yuqalu Baina Takbirah
al-Ihram wa al-Qiraah, hadis no. 147,13
teksnya berbunyi:
كاف رسوؿ : حدثت زىت ن حكب حدثنا جكيك عن عمارة ن القعقاع عن أيب زرعة عن أيب ىكيكة قاؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا كرب يف الصالة سبت ىنية قبل أف يقكأ فقلت يا رسوؿ اهلل أيب أنت كأمي أرأيت سبوتك ت التببت كالقكاءة ما تقوؿ ؟ قاؿ أقوؿ اللهم اعد يت ك ت خطايام كما
اعدت ت ادلشكؽ كادلغكب اللهم نقت من خطايام كما ينقى الثوب األ يض من الدنس اللهم اغسلت من خطايام الثلج كادلاء كالربد
c. Riwayat Imam Abu Daud dalam kitab Sunan Abu Daud dalam Bab as-Saktah
‘inda al-Iftitah, hadis no. 781,14
teksnya berbunyi:
ثػىنىا عىبدي الوىاحد ثػىنىا أى يو كىاملو حىد ثػىنىا زليىمدي ني فيضىيلو عىن عيمىارىةى ح كىحىد ثػىنىا أىمحىدي ني أىب شيعىيبو حىد حىدبػكى ف عىن عيمىارىةى المىعتى عىن أىب زيرعىةى عىن أىب ىيكىيػكىةى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا كى
الصالىة سىبىتى ػىتى التببت كىالقكىاءىة فػىقيلتي لىوي أىب أىنتى كىأيمى أىرىأىيتى سيبيوتىكى ػىتى التببت كىالقكىاءىة أىخربن غكب اللهيم أىنقت من مىا تػىقيوؿي قىاؿى اللهيم ىاعد ػىيت كى ػىتى خىطىايىالى كىمىا ىاعىدتى ػىتى المىشكؽ كىالمى
نىس اللهيم اغسلت الثػلج كىالمىاء كىالبػىكىد الثػوب األى ػيىض منى الد .خىطىايىالى كىd. Riwayat Nasai dalam kitab Sunan Nasai pada Bab al-Wudhu’ bi ats-Tsalj
hadis no. 60,15
teksnya berbunyi:
أخربنا علي ن حجك قاؿ حدثنا جكيك عن عمارة ن القعقاع عن أيب زرعة ن عمكك ن جكيك عن أيب كاف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا استفتح الصالة سبت ىنيهة فقلت أيب أنت : ىكيكة قاؿ
كأمي يا رسوؿ اهلل ما تقوؿ يف سبوتك ت التببت كالقكاءة قاؿ أقوؿ اللهم اعد يت ك ت خطايام
13 Muslim ibn al-Hajjaj, Sahih Muslim (Beirut: Dar al-Kitab al-„Arabi, 2004), h. 238.
14 Sunan Abu Daud, h.133.
15 Abd Al-Rahman Ibn Syu‟aib Al-Nasai, Sunan Al-Nasai (Beirut: Dar Al-Ihya Al-Turats Al-
„Arabi, tt), h. 14.
64
كما اعدت ت ادلشكؽ كادلغكب اللهم نقت من خطايام كما ينقى الثوب األ يض من الدنس اللهم اغسلت من خطايام الثلج كادلاء كالربد
Juga terdapat pada Bab ad-Du’a Baina at-Takbirah Wa al-Qiraah hadis no.
894,16
teksnya berbunyi:
عمكك ن جكيك عن أيب أخربنا علي ن حجك قاؿ أنبأنا جكيك عن عمارة ن القعقاع عن أيب زرعة نكاف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا افتتح الصالة سبت ىنيهة فقلت أيب أنت كأمي : ىكيكة قاؿ
يا رسوؿ اهلل ما تقوؿ يف سبوتك ت التببت كالقكاءة قاؿ أقوؿ اللهم اعد يت ك ت خطايام كما اعدت ت ادلشكؽ كادلغكب اللهم نقت من خطايام كما ينقى الثوب األ يض من الدنس اللهم اغسلت
من خطايام ادلاء كالثلج كالربد
e. Riwayat ibn Majah dalam kitab Sunan ibn Majah Bab Iftitah as-Shalah hadis
no. 805,17
teksnya berbunyi:
ثػىنىا زليىمدي ني فيضىيلو عىن عيمىارىةى ن القىعقىاع عىن أىب يبىةى كىعىلى ني زليىمدو قىاالى حىد ثػىنىا أى يو ىبك ني أىب شى حىدبػكى سىبىتى ػىتى التببت كىالقكىاءىة زيرعىةى عىن أىب ىيكىيػكىةى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو قىاؿى . صلى اهلل عليو كسلم إذىا كى
فػىقيلتي أىب أىنتى كىأيمى أىرىأىيتى سيبيوتىكى ػىتى التببت كىالقكىاءىة فىأىخربن مىا تػىقيوؿي قىاؿى أىقيوؿي اللهيم ىاعد ػىيت نىس الثػوب األى ػيىض منى الد غكب اللهيم نػىقت من خىطىايىالى كى كى ػىتى خىطىايىالى كىمىا ىاعىدتى ػىتى المىشكؽ كىالمى
.اللهيم اغسلت من خىطىايىالى المىاء كىالثػلج كىالبػىكىد 3. Bacaan Doa Iftitah وجهت وجهي
a. Hadis riwayat Imam Muslim, dalam kitab Sholah al-Musafirin, bab ad-Du`a
fi Shalah al-Lail wa Qiyamih.18
حدثنا زلمد ن أيب بك ادلقدمي حدثنا يوسف ادلاجشوف حدثت أيب عن عبد الكمحن األعكج عن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي ن أيب طالب عن رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم أنو كاف إذا اقاـ إىل الصالة
16
Sunan Al-Nasai, h.155. 17
Sunan Ibn Majah , h. 97. 18
Muslim, Shahih Muslim (Istanbul : Dar Sahnun, 1992), Juz 2, h. 185-186.
65
كجهت كجهي للذم فطك السماكات كاألرض حنيفا كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي : قاؿكزليام كشلايت هلل رب العادلت الشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا من ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال
أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت لبيك كسعديك كاخلت كلو يف يديك كالشك ليس إليك أنا ك كإليك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب
إليك
النضك قاال حدثنا زىت ن حكب حدثنا عبد الكمحن ن مهدم ح كحدثنا إسحاؽ ن إ كاىيم أخربنا أ وحدثنا عبد العزيز ن عبد اهلل ن أيب سلمة عن عمو ادلاجشوف ن أيب سلمة عن األعكاج هبذ اإلسناد كقاؿ كاف رسوؿ اهلل صلى الو عليو كسلم إذا استفتح الصالة كرب مث قاؿ كجهت كجهي كقاؿ كأنا أكؿ
ادلسلمت
b. Hadis riwayat Imam at-Tirmidzi, Kitab ad-Da`awat, Bab Minh.19
حدثت أيب عن عبد : قاؿ حدثنا يوسف ادلاجشوف: حدثنا زلمد ن عبد ادللك ن أيب الشوارب قاؿرضي اهلل عنو أف رسوؿ اهلل صلى اهلل الكمحن األعكج عن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي ن أيب طالب
كجهت كجهي للذم فطك السماكات كاألرض حنيفا كما أنا : عليو كسلم كاف إذا اقاـ ف الصالة قاؿالشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا من , من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت
ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ
عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت أمنت ك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب إليك
19
At-Tirmidzi, Sunan at-Tirmidzi ( Istanbul : Dar Sahnun, 1992), Juz 1, h. 777.
66
c. Hadis riwayat Imam an-Nasa'i, Kitab Iftitah, Bab Nau` Akhar min adz-Dzikr
wa ad-Du`a baina at-Takbir wa al-Qira`at20
حدثت : حدثنا عبد الكمحن ن مهدم حدثنا عبد العزيز ن أيب سلمة قاؿ: أخربنا عموك ن علي قاؿعن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي رضي اهلل , عمي ادلاجشوف ن أيب سلمة عن عبد الكمحن األعكج
كجهت كجهي للذم فطك : أف رسو اهلل صلى اهلل عليو كسلم كاف إذا استفتح الصالة كرب مث قاؿ: عنوالسماكات كاألرض حنيفا كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت
الشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا من ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ
اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت لبيك كسعديك كاخلت كلو .يف يديك كالشك ليس إليك أنا ك كإليك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب إليك
d. Hadis riwayat Imam Abu Daud, Kitab ash-Sholah Bab ma Yustaftah bih ash-
Shalah min ad-Du`a.21
عن عبيد اهلل ن معاذ نا أيب نا عبد العزيز ن أيب سلمة عن عمو ادلاجشوف ن أيب سلمة عن عبد كاف رسو اهلل : عن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي ن أيب طالب رضي اهلل عنو قاؿ, الكمحن األعكج
كجهت كجهي للذم فطك السماكات كاألرض :صلى اهلل عليو كسلم إذا قاـ إىل الصالة كرب مث قاؿحنيفا كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت الشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا أكؿ ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت لبيك كسعديك كاخلت كلو يف يديك كالشك ليس
إليك أنا ك كإليك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب إليك
20
An-Nasa'i, Sunan an-Nasa'i (Riyad : Maktabah al-Ma`arif, ttp), h. 467-468. 21
Abu Daud, Sunan Abi Daud (Riyad : Maktabah al-Ma`arif, ttp), Juz I, h.134-135.
67
e. Hadis yang diriwayatkan Abi Daud dalam Sunan Abi Daud pada, Kitab
Adlha22
ثنا زلمد ن إسحاؽ، عن يزيد ن أيب حبيب : ثنا عيسى، قاؿ: حدثنا إ كاىيم ن موسى الكازم قاؿذ ح النيب صلى اللو عليو كسلم يـو الذ ح كبشت أقكنت :عن أيب عياش عن جا ك ن عبد اللو قاؿ
إين كجهت كجهي للذم فطك السموات كاألرض على ملة إ كاىيم : "أملحت موجئت فلما كجههما قاؿحنيفان كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت للو رب العادلت الشكيك لو ك ذلك أمكت
.مث ذ ح" كأنا من ادلسلمت، اللهم منك كلك عن زلمدو كأمتو اسم اللو كاللو أكرب
f. Hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Majah dalam Sunannya pada Kitab
Adla’ih.23
حدثنا ىشاـ ن عمار حدثنا إمساعيل ن عياش حدثنا زلمد ن إسحاؽ عن يزيد ا ن أيب حبيب عن ببشت عيد ضحى رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يـو: أيب عياش الزرقي عن جا ك ن عبد اهلل؛ قاؿ
إف . إين كجهت كجهي للذم فطك السموات كاألرض حنيفا كما أنا من ادلشككت) فقاؿ حت كجههما! اللهم. الشكيك لو ك ذلك أمكت كأنا أكؿ ادلسلمت. صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت
(كلك عن زلمد كأمتو
4. Bacaan Tahiyat
Adapun lafaz yang di pilih ialah at-thayyibātu (الطيبات) yang memiliki kata
dasar thayyibu (طيب). Maka akan diperoleh keterangan sebagai berikut:24
a. Sahīh Muslim kitab as-Ṣhalāh bab at-Tasyahhud fi as-Ṣhalāh no. 62
كاللفظ أليب )حدثنا سعيد ن منصور كقتيبة ن سعيد كأ و كامل اجلحدرم كزلمد ن عبدادللك األموم صليت : قالوا حدثنا أ و عوانة عن قتادة عن يونس ن جبت عن حطاف ن عبداهلل الكقاشي قاؿ (كامل
22
Abu Daud, Sunan Abi Daud . . . , Juz I, h.150. 23
Ibn Majah, Sunan Ibn Majah (Riyad: Maktabah Al-Ma‟arif, 1417 H), h. 24
A. J. Weinsink, Mu’jam al-MufahrasJuz IV, h. 68-69
68
مع أيب موسى األشعكم صالة فلما كاف عند القعدة قاؿ رجل من القـو أقكأت الصالة الرب كالزكاة ؟ قاؿ فلما قضى أ و موسى الصالة كسلم انصكؼ فقاؿ أيبم القائل كلمة كذا ككذا ؟ قاؿ فأـر القـو مث قاؿ أيبم القائل كلمة كذا ككذا ؟ فأـر القـو فقاؿ لعلك يا حطاف قلتها ؟ قاؿ ما قلتها كلقد رىبت أف تببعت هبا فقاؿ رجل من القـو أنا قلتها كمل أرد هبا إال اخلت فقاؿ أ و موسى أما تعلموف كيف تقولوف
يف صالتبم ؟ إف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم خطبنا فبت لنا سنتنا كعلمنا صالتنا فقاؿ إذا صليتم فأقيموا صفوفبم مث ليؤمبم أحدكم فإذا كرب فبربكا كإذا قاؿ غت ادلغضوب عليهم كال الضالت فقولوا آمت جيببم اهلل فإذا كرب كركع فبربكا كاركعوا فإف اإلماـ يككع قبلبم كيكفع قبلبم فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم فتلك تلك كإذا قاؿ مسع اهلل دلن محد فقولوا اللهم ر نا لك احلمد يسمع اهلل لبم فإف اهلل تبارؾ كتعاىل قاؿ على لساف نبيو صلى اهلل عليو ك سلم مسع اهلل دلن محده إذا كرب كسجد فبربكا
كاسجدكا فإف اإلماـ يسجد قبلبم كيكفع قبلبم فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم فتلك تلك كإذا كاف عند القعدة فليبن من أكؿ قوؿ أحدكم التحيات الطيبات الصلوات هلل السالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو السالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال إلو إال اهلل كأشهد أف زلمدا عبده
25كرسولو
b. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab Kaifa at-Tasyahhud al-Awwal no. 101
يػىعقيوبي ني إ ػكىاىيمى الدكرىقى عىن األىشجىعى عىن سيفيىافى عىن أىب إسحىاؽى عىن األىسوىد عىن عىبد اللبػىكىنىا أىخ نىا رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم أىف نػىقيوؿى إذىا جىلىسنىا ف الككعىتػىت التحياتي للو كىالصلىوىاتي ق قىاؿى عىلمى
نىا كىعىلىى عبىاد اللو الصاحلتى أىشهىدي أىف الى كىالطيبىاتي السالىـي عىلىيكى أىيػهىا النب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػا عىبديهي كىرىسيوليوي إلىوى إال اللوي كىأىشهىدي أىف زليىمدن
26
25
Imam Muslim, Sahīh Muslim, (Istanbul: Dār Sahnūn, 1992), Juz I, h. 303 26
An-Nasai, Sunan an-Nasai,(Istanbul: Dār Sahnūn, 1992), Juz IV, h. 405
69
c. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab an-Nau‟ Akrara min at-Tasyahhud no. 102
ثىت ـه قىاؿى حىد ثػىنىا ىشىا ثػىنىا يىتى ني سىعيدو قىاؿى حىد امىةى السكخىسى قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا عيبػىيدي اللو ني سىعيدو أى يو قيدىقػىتىادىةي عىن ييونيسى ن جيبػىتو عىن حطافى ن عىبد اللو أىف األىشعىكل قىاؿى إف رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلم بػكيكا كىإذىا بػكى فىبى ى لىنىا صىالىتػىنىا فػىقىاؿى أىقيميوا صيفيوفىبيم مثي ليػىؤيمبيم أىحىديكيم فىإذىا كى نىا سينتػىنىا كى ػىت خىطىبػىنىا فػىعىلمى
لىبيم (كىالى الضالتى )قىاؿى ـى يػىككىعي قػىبػ بػكيكا كىاركىعيوا فىإف اإلمىا ـي كىرىكىعى فىبى بػكى اإلمىا ببيمي اللوي كىإذىا كى فػىقيوليوا آمتى جييهي فػىقيوليوا رى ػنىا لىكى دى عى اللوي لمىن محى لىبيم قىاؿى نىب اللو صلى اهلل عليو كسلم فىتلكى تلكى كىإذىا قىاؿى مسى كىيػىكفىعي قػىبػدىهي عى اللوي لمىن محى احلىمدي يىسمىع اللوي لىبيم فىإف اللوى عىز كىجىل قىاؿى عىلىى لسىاف نىبيو صلى اهلل عليو كسلم مسى
لىبيم كىيػىكفىعي قػىبػلىبيم ـى يىسجيدي قػىبػ بػكيكا كىاسجيديكا فىإف اإلمىا ـي كىسىجىدى فىبى بػكى اإلمىا قىاؿى نىب اللو صلى . مثي إذىا كىة فػىليىبين من أىكؿ قػىوؿ أىحىدكيم أىف يػىقيوؿى التحياتي اهلل عليو كسلم فىتلكى تلكى فىإذىا كىافى عندى القىعدى
نىا كىعىلىى عبىاد اللو الصاحلتى الطيبىاتي الصلىوىاتي للو السالىـي عىلىيكى أىيػهىا النب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػا عىبديهي كىرىسيوليوي أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىأىشهىدي أىف زليىمدن
27 d. Sunan an-Nasai kitab as-Sahwi bab an-Nau‟ Akhara min at-Tasyahhud no. 44:
أخربنا زلمد ن شار قاؿ حدثنا يت ن سعيد عن ىشاـ عن قتادة ح كأنبأنا زلمد ن ادلثت قاؿ حدثنا يت قاؿ حدثنا ىشاـ قاؿ حدثنا قتادة عن يونس ن جبت عن حطاف ن عبد اهلل أف األشعكم
كإذا كاف . . . . . فعلمنا سنتنا ك ت لنا صالتنا فقاؿ : قاؿ أف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم خطبنا عند القعدة فليبن من قوؿ أحدكم أف يقوؿ التحيات الطيبات الصلوات هلل السالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو السالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال إلو إال اهلل كأشهد أف زلمدا عبده
28كرسولو
27
Sunan An-Nasai, Juz IV, h. 416 28
Sunan An-Nasai, Juz III, h. 41
70
e. Sunan an-Nasaī kitab as-Sahwi bab an-Nau‟ Akhara min az-Zikri ba‟da at-Tasyahhud
no. 65
ثػىنىا يىتى عىن جىعفىك ن زليىمدو عىن أى يو عىن جىا كو أىف رىسيوؿى اللو صلى اهلل أىخبػىكىنىا عىمكيك ني عىلى قىاؿى حىدـي اللو كىأىحسىني اذلىدل ىىدلي زليىمدو صلى عليو كسلم كىافى يػىقيوؿي ف صىالىتو ػىعدى التشىهد أىحسىني البىالىـ كىالى
29اهلل عليو كسلم
f. Muwattha‟ Mālik kitab an-Nida‟ li as-Ṣhalahbab at-Tasyahhud fi as-Ṣalah no. 55
ثىت عىن مىالك عىن عىبد الكمحىن ن القىاسم عىن أى يو عىن عىائشىةى زىكج النيب صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى أىنػهىا ك حىد التحياتي الطيبىاتي الصلىوىاتي الزاكيىاتي للو أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىحدىهي الى :كىانىت تػىقيوؿي إذىا تىشىهدىت
نىا كىعىلىى عبىاد ـي عىلىيػ ـي عىلىيكى أىيػهىا النيب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالى ا عىبديهي كىرىسيوليوي السالى شىكيكى لىوي كىأىف زليىمدنـي عىلىيبيم اللو الصاحلتى السالى
30
g. Sahih Muslim kitab as-Ṣhalahbab at-Tasyahhud fi as-Ṣhalah no. 60
حدثنا قتيبة ن سعيد حدثنا ليث ح كحدثنا زلمد ن رمح ن ادلهاجك أخربنا الليث عن أيب الز ت عن كاف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم يعلمنا : سعيد ا ن جبت كعن طاكس عن ا ن عباس أنو قاؿ
التشهد كما يعلمنا السورة من القكآف فباف يقوؿ التحيات ادلباركات الصلوات الطيبات هلل السالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو السالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال إلو إال اهلل كأشهد
أف زلمدا رسوؿ اهللh. Sunan at-Tirmizī kitab Mawāqīt bab ma zaa fi at-Tasyahhud no. 100
كاف رسوؿ : حدثنا قتيبة حدثنا الليث عن أيب الز ت عن سعيد ن جبت ك طاكس عن ا ن عباس قاؿاهلل صلى اهلل عليو ك سلم يعلمنا التشهد كما يعلمنا القكآف فباف يقوؿ التحيات ادلباركات الصلوات
29
Sunan An-Nasai, Juz V, h. 126 30
Malik bin Anas, Muatta’ mālik, (Tunisia: Dār as-Sahnūn, t.t) Juz I, h. 91
71
الطيبات هلل سالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو سالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال 31إلو إال اهلل كأشهد أف زلمدا رسوؿ اهلل
i. Sunan an-Nasaī kitab Tatbiq bab an-Nau‟ Akhara min at-Tasyahhud no. 103
عتي أىب ييىدثي عىن ثػىنىا الميعتىمكي قىاؿى مسى اـ العجلى البىصكل قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا أى يو األىشعىث أىمحىدي ني المقدىقػىتىادىةى عىن أىب غىالبو كىىيوى ييونيسي ني جيبػىتو عىن حطافى ن عىبد اللو أىنػهيم صىلوا مىعى أىب ميوسىى فػىقىاؿى إف ة فػىليىبين من أىكؿ قػىوؿ أىحىدكيمي التحياتي للو رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلمقىاؿى إذىا كىافى عندى القىعدى
نىا كىعىلىى عبىاد اللو الصاحلتى الطيبىاتي الصلىوىاتي للو السالىـي عىلىيكى أىيػهىا النب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػا عىبديهي كىرىسيوليوي أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىحدىهي الى شىكيكى لىوي كىأىشهىدي أىف زليىمدن
32 j. Musnad Ahmad bin Hanbal Juz I, h. 459
ثىت عىن تىشىهد رىسيوؿ اهلل : حدثنا عبد اهلل حدثت أب ثنا يعقوب قاؿ حدثت أ بعىن ا ن إسحى ى قىاؿى حىدصىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى يف كىسىط الصالىة كىيف آخكىىا عىبدي الكمحىن ني األىسوىد ن يىزيدى النخىعي عىن أى يو عىن
عىلمىت رىسيوؿي اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى التشىهدى يف كىسىط الصالىة كىيف آخكىىا : عىبد اهلل ن مىسعيودو قىاؿى : فىبىافى يػىقيوؿي : فىبينا حنىفىظي عىن عىبد اهلل حتى أىخبػىكىنىا أىف رىسيوؿى اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى عىلمىوي إياهي قىاؿى
التحياتي للو كىالصلىوىاتي كىالطيبىاتي السالىـي : إذىا جىلىسى يف كىسىط الصالىة كىيف آخكىىا عىلىى كىركو الييسكىلنىا كىعىلىى عبىاد اهلل الصاحلتى أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىأىشهىدي عىلىيكى أىيػهىا النيب كىرىمحىةي اهلل كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػ
ا عىبديهي كىرىسيوليوي قىاؿى مثي إف كىافى يف كىسىط الصالىة نػىهىضى حتى يػىفكيغي من تىشىهده كىإف كىافى يف : أىف زليىمدن 33.آخكىىا دىعىا ػىعدى تىشىهده مىا شىاءى اللوي أىف يىدعيوى مثي ييسىلمى
31
Imam at-Tirmizi,Sunan at-Tirmizi,(Istanbul: Dār Sahnūn, 1992), Juz II, h. 83 32
Sunan an-nasai, Juz IV, h. 418 33
Ahmad bin hanbal, Musnad Ahmad bin Hanbal, (t.tp: Dar al-Fikr, 1978), Juz 1, h. 459
72
5. Bacaan Salawat
a. Hadis Riwayat Imam Bukhari, Bab Salat ‘ala an-Nabiyyi
لقيت كعب ن عجكة : شعبة حدثنا احلبم قاؿ مسعت عبد الكمحن ن أيب ليلى قاؿ حدثنا آدـ حدثناأال أىدم لك ىدية ؟ إف النيب صلى اهلل عليو ك سلم خكج علينا فقلنا يا رسوؿ اهلل قد علمنا فقاؿ
قولوا اللهم صل على زلمد كعلى آؿ زلمد كما صليت كيف نسلم عليك فبيف نصلي عليك ؟ قاؿعلى آؿ إ كاىيم إنك محيد رليد اللهم ارؾ على زلمد كعلى آؿ زلمد كما اركت على آؿ إ كاىيم إنك
34محيد رليدb. Sunan Abi Daud Aṣ-Ṣalah ba’da at-Tasyahhud
ثػىنىا شيعبىةي عىن احلىبىم عىن ا ن أىيب لىيػلىى عىن كىعب ن عيجكىةى قىاؿى قػيلنىا أىك ثػىنىا حىف ي ني عيمىكى حىد قىاليوا حىدـي فػىقىد عىكىفػنىاهي فىبىيفى نيصىلي عىلىيكى قىاؿى يىا رىسيوؿى اللو أىمىكتػىنىا أىف نيصىليى عىلىيكى كىأىف نيسىلمى عىلىيكى فىأىما السالى قيوليوا اللهيم صىل عىلىى زليىمدو كىآؿ زليىمدو كىمىا صىليتى عىلىى إ ػكىاىيمى كى ىارؾ عىلىى زليىمدو كىآؿ زليىمدو كىمىا ىارىكتى
يده يده رلى عىلىى آؿ إ ػكىاىيمى إنكى محى35
c. Hadis Riwayat Ibn Khuzaimah Bab Salawat atas Nabi saw
أنا أ و طاىك نا أ و بك نا أ و األزىك ككتبتو من أصلو نا يعقوب نا أيب عن ا ن إسحاؽ قاؿ كحدثت يف الصالة على رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا ادلكء ادلسلم صلى عليو يف صالتو زلمد ن إ كاىيم عن
أقبل رجل حىت جلس ت : زلمد ن عبد اهلل ن زيد ن عبد ر و عن أيب مسعود عقبة ن عمكك قاؿيا رسوؿ اهلل أما السالـ فقد عكفناه فبيف : يدم رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم كحنن عنده فقاؿ
فصمت حىت أحببنا أف الكجل مل يسألو : نصلي عليك إذا حنن صلينا يف صالتنا صلى اهلل عليك ؟ قاؿصليت اللهم صلي على زلمد النيب األمي كعلى آؿ زلمد كما: إذا أنتم صليتم علي فقولوا: مث قاؿ
34
Sahih Bukhari jilid 19, h. 9. 35
Abi Daud Sulaiman bin al-Asy‟ab, Sunan Abi Daud, Jilid I,(Riyad: Maktab al-Ma‟arif,
1992/1413), h. 978.
73
على إ كاىيم كعلى آؿ إ كاىيم ك ارؾ على زلمد النيب األمي كعلى آؿ زلمد كما اركت على إ كاىيم 36كعلى آؿ إ كاىيم إنك محيد رليد
d. Hadsis Riwayat Imam Ad-Darimi, Bab Salat „Ala An-Nabiy
لقيت كعب ن عجكة : أخربنا الوليد الطيالس ثنا شعبة قاؿ احلبم اىربين قاؿ مسعت ن أيب ليلى يقوؿقاؿ أال اىدم إليك ىدية اف رسوؿ اهلل صلى هلل عليو كسلم خكج علينا فقلنا قد علمنا فقلنا قد علمنا كيف السالـ عليك فبيف نصلى عليك قاؿ قوؿ اللهم صل على زلمد كعلى اؿ زلمد كما صليت
37على إ كاىيم إنك محيد رليد ك ارؾ على زلمد كعلى زلمد كما اركت على إ كىيم إنك محيد رليد
6. Gerakan Takbiratul Ihram
Berdasarkan penelusuran pada Mu’jam al-Mufahras melalui kata نبب maka
diperoleh keterang sebagai berikut.38
a. Sunan Abi Dāud Bab Iftitah as-Shalat nomor hadis 730 dan 738
ا حىديثي ثػىنىا يىتى كىىىذى ثػىنىا ميسىدده حىد ثػىنىا أى يو عىاصمو الضحاؾي ني سلىلىدو ح كىحىد نبىلو حىد ثػىنىا أىمحىدي ني حى حىدعتي أى ىا محيىيدو أىمحىدى قىاؿى أىخبػىكىنىا عىبدي احلىميد يػىعت ا نى جىعفىكو أىخبػىكىن زليىمدي ني عىمكك ن عىطىاءو قىاؿى مسى
منػهيم أى يو قػىتىادىةى قىاؿى أى يو محيىيدو أىنىا الساعدل ف عىشكىةو من أىصحىاب رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلمأىعلىميبيم صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم قىاليوا فىلمى فػىوىاللو مىا كينتى أىكثىكنىا لىوي تػىبػىعنا كىالى أىقدىمىنىا لىوي
يو . قىاؿى ػىلىى. صيحبىةن ـى إىلى الصالىة يػىكفىعي يىدى قىاليوا فىاعكض قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا قىايو حىىت بػكي فػىيػىكفىعي يىدى بػكي حىىت يىقك كيل عىظمو ف مىوضعو ميعتىدالن مثي يػىقكىأي مثي ييبى حىىت ييىاذلى هبمىا مىنببػىيو مثي ييبىتػىيو عىلىى ريكبىتػىيو مثي يػىعتىدؿي فىالى يىصيب رىأسىوي كىالى يػيقنعي مثي يػىكفىعي رىأسىوي ييىاذلى هبمىا مىنببػىيو مثي يػىككىعي كىيىضىعي رىاحى
دىهي عى اللوي لمىن محى يو حىىت ييىاذلى هبمىا مىنببػىيو ميعتىدالن مثي يػىقيوؿي اللوي أىكبػىكي . فػىيػىقيوؿي مسى مثي يػىهول . مثي يػىكفىعي يىدىنبػىيو مثي يػىكفىعي رىأسىوي كىيػىثت رجلىوي الييسكىل فػىيػىقعيدي عىلىيػهىا كىيػىفتىحي أىصىا عى رجلىيو يو عىن جى إىلى األىرض فػىييجىاف يىدى
36
Sahih Ibn Khuzaimah, h.351 37
Abd Allah bin „Abd ar-Rahman, Sunan ad-Darimi, ( Beirut: Dar al-Kutub al-„Arabi,), Juz
1, h. 356 38
A.J. Wensink al-Mu’jam al-Mufahras Li . . . , Juz VI, h. 547
74
كىيػىكفىعي رىأسىوي كىيػىثت رجلىوي الييسكىل فػىيػىقعيدي عىلىيػهىا حىىت يػىكجعى كيل عىظمو . إذىا سىجىدى كىيىسجيدي مثي يػىقيوؿي اللوي أىكبػىكي يو حىىت ييىاذلى هبمىا بػكى كىرىفىعى يىدى ـى منى الككعىتػىت كى إىلى مىوضعو مثي يىصنىعي ف األيخكىل مثلى ذىلكى مثي إذىا قىا
ةي الىت فيهىا بػكى عندى افتتىاح الصالىة مثي يىصنىعي ذىلكى ف ىقية صىالىتو حىىت إذىا كىانىت السجدى مىنببػىيو كىمىا كىا كىافى ييصىلى . التسليمي أىخكى رجلىوي الييسكىل كىقػىعىدى ميتػىوىركنا عىلىى شقو األىيسىك صلى اهلل -قىاليوا صىدىقتى ىىبىذى
.39عليو كسلملك ن ثىت أىب عىن جىدل عىن يىتى ن أىيوبى عىن عىبد المى لك ني شيعىيب ن الليث حىد ثػىنىا عىبدي المى حىد
عىبد العىزيز ن جيكىيجو عىن ا ن شهىابو عىن أىب ىبك ن عىبد الكمحىن ن احلىارث ن ىشىاـو عىن أىب ىيكىيػكىةى أىنوي يو حىذكى مىنببػىيو كىإذىا رىكىعى فػىعىلى مثلى بػكى للصالىة جىعىلى يىدى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا كى
ـى منى الككعىتػىت فػىعىلى مثلى ذىلكى 40.ذىلكى كىإذىا رىفىعى للسجيود فػىعىلى مثلى ذىلكى كىإذىا قىا
b. Sunan an-Nasai bab al-„amalu fi iftitah as-Shalah nomor hadis 884
ثىت سىامله ح ثػىنىا شيعىيبه عىن الزىكل قىاؿى حىد ثػىنىا عىلى ني عىياشو قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا عىمكيك ني مىنصيورو قىاؿى حىدثػىنىا عيثمىافي ىيوى ا ني سىعيدو عىن شيعىيبو عىن زليىمدو كىىيوى الزىكل كىأىخبػىكىن أىمحىدي ني زليىمد ن الميغتىة قىاؿى حىد
قىاؿى أىخبػىكىن سىاملي ني عىبد اللو ن عيمىكى عىن ا ن عيمىكى قىاؿى رىأىيتي رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا افػتىتىحى بػكى للككيوع فػىعىلى مثلى ذىلكى مثي إذىا بػكي حىىت جيىعىلىهيمىا حىذكى مىنببػىيو كىإذىا كى يو حتى ييبى التببتى ف الصالىة رىفىعى يىدى
دىهي » قىاؿى عى اللوي لمىن محى كىالى يػىفعىلي ذىلكى حتى يىسجيدي كىالى فػىعىلى مثلى ذىلكى كىقىاؿى رى ػنىا كىلىكى احلىمدي . «مسىحتى يػىكفىعي رىأسىوي منى السجيود
41
39
Sunan abi daud, juz II, h. 495 40
Sunan abi daud, juz III, h. 4 41
Sunan An-nasai, Juz III, h. 429
75
c. Sunan Ibnu Majah Bab Raf‟ul Yadaini Izā Raka‟a nomor hadis 858
حدثنا علي ن زلمد كىشاـ ن عمار كأ و عمك الضكيك قالوا حدثنا سفياف ن عيينة عن الزىكم عن سامل عن ا ن عمك قاؿ رأيت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا افتتح الصالة رفع يديو حىت ياذم
42.هبما منببيو كإذا ركع كإذا رفع رأسو من الككوع كال يكفع ت السجدتتd. Sunan ad-Darimi Bab fi Raf‟I al-Yadaini fi ar-Ruku‟ wa as-Sujud no
hadis 1297
أىخبػىكىنىا عيثمىافي ني عيمىكى أىخبػىكىنىا مىالكه عىن الزىكل عىن سىاملو عىن أى يو أىف رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلم يو ، كىإذىا رىفىعى رىأسىوي منى الككيوع بػكى كىرىفىعى يىدى يو حىذكى مىنببػىيو كىإذىا رىكىعى كى بػكى كىرىفىعى يىدى كىافى إذىا دىخىلى الصالىةى كى
تػىت أىك ف السجيود فػىعىلى مثلى ذىلكى كىالى يػىكفىعي ػىتى السجدى43
e. Musnad Ahmad bin Hanbal nomor hadis 4674
ثىت الزىكم عىن سىاملو عىن أى يو قىاؿى كىافى رىسيوؿي اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى إذىا ثػىنىا مىالكه حىد ثػىنىا يىتى حىد حىديو حىذكى مىنببػىيو كىإذىا رىكىعى صىنىعى مثلى ذىلكى كىإذىا رىفىعى رىأسىوي منى الككيوع صىنىعى مثلى ذىلكى افػتىتىحى الصالىةى رىفىعى يىدى
دىهي قىاؿى عى اللوي لمىن محى 44.رى ػنىا كىلىكى احلىمدي كىالى يىصنىعي مثلى ذىلكى يف السجيود : كىإذىا قىاؿى مسىf. Sahih Bukhari Bab Raf‟ul Yadaini fi Takbir al-Ūla ma‟a iftitah nomor
hadis 735
ثػىنىا عىبدي اللو ني مىسلىمىةى عىن مىالكو عىن ا ن شهىابو عىن سىامل ن عىبد اللو عىن أى يو أىف رىسيوؿى اللو حىدبػكى للككيوع كىإذىا رىفىعى رىأسىوي منى يو حىذكى مىنببػىيو إذىا افػتىتىحى الصالىةى كىإذىا كى صلى اهلل عليو كسلم كىافى يػىكفىعي يىدى
دىهي ، رى ػنىا كىلىكى احلىمدي كىكىافى الى يػىفعىلي ذىلكى ف عى اللوي لمىن محى الككيوع رىفػىعىهيمىا كىذىلكى أىيضنا كىقىاؿى مسىالسجيود
45
42
Sunan Ibnu Majah, Juz I, h. 279 43
Sunan Ad-darimi, juz IV, h. 17 44
Musnad ahmad, juz II, h. 18 45
Sahih Bukhari, Juz III, H. 242
76
g. Sahih Muslim Bab Istihbāb Raf‟ul Yadaini Hazwa Mankibaini ma‟a
Takbiratul Ihram wa ar-Ruku‟ nomor hadis 390
حدثنا يت ن يت التميمي كسعيد ن منصور كأ و بك ن أيب شيبة كعمكك الناقد كزىت ن حكب قاؿ أخربنا سفياف ن عيينة عن الزىكم عن سامل (كاللفظ ليحت)كا ن منت كلهم عن سفياف ن عيينة
رأيت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا افتتح الصالة رفع يديو حىت ياذم منببيو : عن أ يو قاؿ 46كقبل أف يككع كإذا رفع من الككوع كال يكفعهما ت السجدتت
7. Cara Duduk Tasyahhud
a. Sunan an-Nasa‟I Bab Mauḍi‟ az-Zirāin Nomor Hadis 1272
ثػىنىا سيفيىافي عىن ثػىنىا زليىمده كىىيوى ا ني ييوسيفى الفكيىاب قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا زليىمدي ني عىلى ن مىيميوفو الكقى قىاؿى حىدجىلىسى ف الصالىة عىاصم ن كيلىيبو عىن أى يو عىن كىائل ن حيجكو أىنوي رىأىل النب صلى اهلل عليو كسلم
يو كىأىشىارى السبا ىة يىدعيو هبىا 47.فىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى ذرىاعىيو عىلىى فىخذى Juga dalam bab maudi‟ mirfaqain nomor hadis 1273
ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو عىن أى يو عىن كىائل أىخبػىكىنىا إمسىاعيلي ني مىسعيودو قىاؿى أىنػبىأىنىا شكي ني الميفىضل قىاؿى حىدـى رىسيوؿي اللو ن حيجكو قىاؿى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم كىيفى ييصىلى فػىقىا
يو حىىت حىاذىتىا أيذينػىيو مثي أىخىذى شىالىوي يىمينو فػىلىما أىرىادى أىف يػىككىعى صلى اهلل عليو كسلم لىةى فػىكىفىعى يىدى فىاستػىقبىلى القبػيو عىلىى ريكبىتػىيو فػىلىما رىفىعى رىأسىوي منى الككيوع رىفػىعىهيمىا مثلى ذىلكى فػىلىما سىجىدى كىضىعى رىفػىعىهيمىا مثلى ذىلكى كىكىضىعى يىدىهي الييسكىل عىلىى فىخذه الييسكىل كىحىد يو مثي جىلىسى فىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى يىدى نزؿ من يىدى رىأسىوي ذىلكى المىا كىأىشىارى شكه السبا ىة منى الييمتى مكفػىقىوي األىميىنى عىلىى فىخذه الييمتى كىقػىبىضى ثنتػىت كىحىل ى كىرىأىيػتيوي يػىقيوؿي ىىبىذى
ـى كىالويسطىى 48.كىحىل ى اإل ػهىا
46
Sahih Muslim, Juz I, h. 292 47
Sunan An-Nasa’I, Juz V, h, 44 48
Sunan Nasa’I, Juz V, h 46
77
Juga dalam bab maudi‟ al-yamīn min as-syimāl fi as-shalah nomor hadis
897:
ثىت ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا سيوىيدي ني نىصكو قىاؿى أىنػبىأىنىا عىبدي اللو ني الميبىارىؾ عىن زىائدىةى قىاؿى حىدأىب أىف كىائلى نى حيجكو أىخبػىكىهي قىاؿى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم كىيفى ييصىلى
هي الييمتى عىلىى كىفو الييسكىل كىالكسغ يو حىىت حىاذىتىا أيذينػىيو مثي كىضىعى يىدى بػكى كىرىفىعى يىدى ـى فىبى فػىنىظىكتي إلىيو فػىقىايو مثػلىهىا يو عىلىى ريكبىتػىيو مثي لىما رىفىعى رىأسىوي رىفىعى يىدى يو مثػلىهىا قىاؿى كىكىضىعى يىدى كىالساعد فػىلىما أىرىادى أىف يػىككىعى رىفىعى يىدىاء أيذينػىيو مثي قػىعىدى كىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى كىفوي الييسكىل عىلىى فىخذه كىريكبىتو مثي سىجىدى فىجىعىلى كىفيو بذى
لقىةن مثي رىفىعى إصبػىعىوي الييسكىل كىجىعىلى حىد مكفىقو األىميىن عىلىى فىخذه الييمتى مثي قػىبىضى اثػنىتػىت من أىصىا عو كىحىل ى حىفػىكىأىيػتيوي ييىككيهىا يىدعيو هبىا
49. Juga dalam bab Qabḍi as-sintaini min aṡābi‟ al-yad al-yumna nomor hadis
1276:
ثىت ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا سيوىيدي ني نىصكو قىاؿى أىنػبىأىنىا عىبدي اللو ني الميبىارىؾ عىن زىائدىةى قىاؿى حىدأىب أىف كىائلى نى حيجكو قىاؿى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم كىيفى ييصىلى فػىنىظىكتي إلىيو فػىوىصىفى قىاؿى مثي قػىعىدى كىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى كىفوي الييسكىل عىلىى فىخذه كىريكبىتو الييسكىل كىجىعىلى حىد لقىةن مثي رىفىعى أيصبػيعىوي فػىكىأىيػتيوي ييىككيهىا يىدعيو مكفىقو األىميىن عىلىى فىخذه الييمتى مثي قػىبىضى اثػنىتػىت من أىصىا عو كىحىل ى حى
سليتىصىكه . هبىا50
b. Sunan at-Tirmizi Bab mā jāa Kaifa al-Julus fi at-Tasyahhud nomor
293
ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو اجلىكمى عىن أى يو عىن كىائل ن حيجكو ثػىنىا عىبدي اللو ني إدريسى حىد ثػىنىا أى يو كيكىيبو حىد حىدقىاؿى قىدمتي المىدينىةى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم فػىلىما جىلىسى يػىعت للتشىهد
هي الييسكىل يػىعت عىلىى فىخذه الييسكىل كىنىصىبى رجلىوي الييمتى قىاؿى أى يو عيسىى . افػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى يىدى
49 An-nasai, juz III, h. 452
50 Nasa‟I, Juz V, h. 52
78
ا حىديثه حىسىنه صىحيحه كىالعىمىلي عىلىيو عندى أىكثىك أىىل العلم كىىيوى قػىوؿي سيفيىافى الثػورل كىأىىل البيوفىة . ىىذى 51.كىا ن الميبىارىؾ
c. Musnad Ahmad bin Hanbal
ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو أىخبػىكىين أىيب أىف كىائلى نى حيجكو احلىضكىمي أخبػىكىهي ثػىنىا زىائدىةي حىد ثػىنىا عىبدي الصمىد حىد حىدبػكى كىرىفىعى : ألىنظيكىف إىلى رىسيوؿ اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى كىيفى ييصىلي ؟ قىاؿى : قػيلتي : قىاؿى ـى فىبى فػىنىظىكتي إلىيو قىا
هي الييمتى عىلىى ظىهك كىفو الييسكىل كىالكسغ كىالساعد مثي قىاؿى يو حىىت حىاذىتىا أيذينػىيو مثي كىضىعى يىدى لىما أىرىادى أىف : يىدىاء يو مثػلىهىا مثي سىجىدى فىجىعىلى كىفيو بذى يو عىلىى ريكبىتػىيو مثي رىفىعى رىأسىوي فػىكىفىعى يىدى يو مثػلىهىا كىكىضىعى يىدى يػىككىعى رىفىعى يىدىأيذينػىيو مثي قػىعىدى فىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل فػىوىضىعى كىفوي الييسكىل عىلىى فىخذه كىريكبىتو الييسكىل كىجىعىلى حىد مكفىقو
لقىةن مثي رىفىعى إصبػىعىوي فػىكىأىيػتيوي ييىككيهىا يىدعيو هبىا 52.األىميىن عىلىى فىخذه الييمتى مثي قػىبىضى ػىتى أىصىا عو فىحىل ى حى
d. Sunan Abi Dāud Bab min Zikri at-Tawarruk
حدثنا أمحد ن حنبل حدثنا أ و عاصم الضحاؾ ن سللد أخربنا عبد احلميد يعت ا ن جعفك ح كثنا : مسدد قاؿ ثنا يت ثنا عبد احلميد يعت ا ن جعفك حدثت زلمد ن عمكك عن أيب محيد الساعدم قاؿ
مسعتو يف عشكة من أصحاب رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم كقاؿ أمحد قاؿ أخربين زلمد ن عمكك ن عطاء قاؿ مسعت أ ا محيد الساعدم يف عشكة من أصحاب رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم منهم أ و قتادة قاؿ أ و محيد أنا أعلمبم صالة رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم قالوا فاعكض فذكك احلديث قاؿ
" أصا ع رجليو إذا سجد مث يقوؿ (أم نصبها كغمز موضع ادلفاصل منها كثناىا إىل طن الكجل)كيفتخ كيكفع كيثت رجلو اليسكل فيقعد عليها مث يصنع يف األخكل مثل ذلك فذكك احلديث قاؿ " اهلل أكرب
حىت إذا كانت السجدة اليت فيها التسليم أخك رجلو اليسكل كقعد متوركا على شقو األيسك زاد أمحد قالوا صدقت ىبذا كاف يصلي كمل يذككا يف حديثهما اجللوس يف الثنتت كيف جل
51
Sunan Tirmizi, Juz II, h, 13 52
Musnad ahmad, Juz IV, 318
79
B. I’tibar al-Sanad atau skema
Adapun yang dimaksud dengan al-I’tibar dalam dalam sebuah ilmu hadis
adalah menyertakan atau menampilkan sanad-sanad yang lain pada suatu hadis
tertentu, sedangkan pada hadis tersebut dengan melihat terhadap sanadnya hanya
mempunyai seorang periwayat saja dan dengan menampilkan sanad-sanad yang lain
akan diketahui apakah masihn ada periwayat lain atau hanya terdapat satu jalur saja
yang meriwayatkan hadis tersebut. Dengan melakukan I’tibar al-sanad juga akan
memberikan pengetahuan lebih mendalam terhadap penelitian apakah di dalam sanad
hadis tersebut terdapat unsur muttabi’ (perawi yang berstatus pendukung pada
tingkatan perawi yang tidak termasuk golongn sahabat) dan juga syahid (perawi yang
berstatus pendukung pada tingkatan sebagai dan untuk sahabat Nabi saw.)53
Untuk
mempermudah dalam suatu penelitian terhadap hadis yang menyandarkan kepada
Nabi saw.
Skema sanad allahumma ba’id:
53
Nawir Yuslem, Metodologi Penelitian Hadis . . . , h. 95
رسول
ابو هريرة
ابو زرعة
عمارة
على
عبد الواحد محمد
ابو داود
احمد ابو كامل جرير
مسلم النسائ
عبد الواحد
موس
البخارى
زهير
86
C. Tarjamah ar-Ruwat dan Kritik Sanad Hadis
Melakukan kritik sanad terhadap sanad hadis yang sedang diteliti, ialah hadis-
hadis tentang gerakan dan bacaan shalat, dengan demikian bentuk yang dijadikan
sebagai acuan adalah mengkombinasikan antara sanad yang satu dengan yang lain,
sehingga kelihatan jelas seluruh jalur sanad, para parawi dan metode periwayatan.
Kemudian melihat apakah ada terkandung pada hadisnya unsur muttabi’ atau syahid
dan lain-lain.
1. Bacaan Doa Iftitah اهلل أكبر كبيرا a. Sahih Muslim, kitab al-masjid, bab ma yuqalu ba’da takbirah al-ihram
wa al-qiraah
1. Zuhair bin Harb
Nama lengkap beliau adalah Zuhair bin Harb bin Syadād al-Harsyī, lahir
pada tahun 160 H54
dan wafat di Baghdad pada tahun 234 H, beliau termasuk dalam
tingkatan tabi’ al-Atbā’.
Guru-gurunya adalah Ismāīl bin ‘Ūlayyah, Ahmad bin Ishāq al-Haḍramī,
Ishāq bin „Isa, Jarīr bin Abd al-Hamīd, al-Hasan bin Musa, al-Hasan bin Muhammad.
Murid-muridnya adalah Muslim, Abū Dāud, Abu Bakar Ahmad bin Abi
Raisamah, Abu Ya‟la Ahmad bin „Ali, Ja‟far bin Abi „Usman aṭ-Ṭayalisī.
Penilaian ulama terhadap beliau antara lain; Mu‟āwiyah bin Ṣaliḥ berkata
dari Yahya bin Ma‟īn, siqah. Abu Hātim berkata, Ṣadūq. Ja‟far bin Muhammad al-
Faryābī berkata: aku bertanya kepada Muhammad bin „Abdillāh bin Numair mana
yang lebih engkau sukai Abu Khaisamah atau Abū Bakar bin Abī Syaibah ? maka
dia menjawab: Abu Khaisamah. An-Nasa‟ī berkata beliau siqah ma’mūn, Husain bin
Fahmi berkata, siqah sabit. Abu Bakar al-Khaṭīb berkata, adalah dia siqah, sabit,
hafiz. Ibnu Qāni‟ berkata, siqah, sabit. Ibnu Abi Hatim berkata dalam “al-jarh wa at-
ta’dīl” aku menanyakan kepada ayah ku tentang beliau, maka di jawab siqah sadūq.
54
Az-Zahabi, Siyar A’lam an-Nubala’, Juz XI, h. 489.
87
Ibnu Hibbān berkata dalam ”aṣ-Ṣiqat” termasuk yang kuat hafalannya dan ḍabit pada
masa Ahmad dan Yahya bin Ma‟īn.55
2. Ismāīl bin ‘Ūlaiyah
Nama lengkapnya adalah Ismāīl bin Ibrāhīm bin Miqsam al-Asadī yang
lebih dikenal dengan sebutan Ibnu „Ulaiyah. Beliau lahir pada tahun 110 H dan wafat
di Baghdad pada tahun 193 H dan dia tergolong dalam tingkatan pertengahan dari
atba’ at-Tābi’īn.
Guru-gurunya adalah Ayyūb bin Abi Tamimah, Bahaz bin Hakīm, Habīb
bin as-Syahīd, Hujjāj bin Abi U’smān, Dāud bin an-Naṣīr.
Murid-Muridnya adalah Ahmad bin Ibrāhīm, Ahmad bin Harb, Ishāq bin
Rahawaih, Hammād bin Ismā‟īl (anaknya), Zuhair bin Harb, Hammād bin Zaid.
Penilaian ulama terhadap beliau: Ibnu Hajar berkata, siqah hafiz. Az-
Zahabī berkata imam hujjah. Yūnus bin Bakīr berkata, dari Syu‟bah: ibnu „ulaiyah
sayyid al-muhaddiṣīn. Ahmad bin Sunān al-Qaṭṭān berkata yang bersumber dari
„Abdirrahman al-Mahdī: ibnu „Ulaiyah asbat dari Hasyīm. „Ali ibnu al-Madinī
berkata yang bersumber dari Yahya bin Saīd: ibnu „Ulaiyah asbat dari Wahīb.
„Abdullāh bin Ahmad bin Hanbal berkata yang bersumber dari ayahnya: orang yang
terakhir sabit di Basrah. Qutaibah berkata, para ulama mengatakan: al-Hāfiz ada
empat orang yaitu Ismāīl bin „Ulaiyah, Abdul Waris, Yazīd bin Zarī‟ dan Wahīb. Abu
Dāud as-Sijistānī berkata: tidak ada seorang ahli hadis yang pernah tidak salah
melainkan Ismāīl bin „Ulaiyah. Ibnu al-Madīnī berkata: aku tidak mengatakan salah
seorang yang lebih sabit dalam hadis dari pada ibnu „Ulaiyah.56
55
Ahmad bin „Ali bin Hajar Abu al-Faḍal al-„Asqalānī as-Syafi‟I, Tahzīb at-Tahzīb, (Beirut:
Dār al-Fikri: 1984/ 1404 H.), Juz III, h. 343 56
Tahzīb at-Tahzīb, Juz I, h. 277
88
3. Hujjāj bin Abi U‟smān
Nama lengkapnya adalah Hujjāj bin Abi U‟smān dan dikenal juga dengan
sebutan Sālim, Abu aṣ-Ṣalat dan Abu „Usmān wafat pada tahun 143 H,57
beliau hidup
pada masa sigār at-Tābi’īn.
Guru-gurunya antara lain: Hamīd bin Hilāl, Hannān al-Asadī, Yahya bin
Abi Kasīr, Abi az-Zubair al-Makkī, al-Hasan al-Basyrī.
Murid-murid beliau antara lain: Basyar bin al-Mifḍal, Sufyān bin Habīb,
Rūh bin „Ubādah Ismāīl bin ‘Ūlayyah, Abu „Āṣim aḍ-Ḍahhāk.
Penilaian ulama terhadap beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah hafiz. Berkata
„Abdullāh bin Ahmad dari ayahnya, Ishāq bin Manṣūr dari Yahya bin Ma‟īn, Abu
Zur‟ah, Abu Hātim, at-Tirmizī dan an-Nasa‟i: siqah. Ibnu Khuzaimah berkata
bahwasanya dia siqah hāfiz.58
4. Abi az-Zubair
Nama lengkap beliau adalah Muhammad bin Muslim bin Tadris al-Qurasyī,
Abu az-Zubair al-Makkī. Wafat pada tahun 126 H
Guru-gurunya adalah Sa‟īd bin Zubair, Zābir bin „Abdillah,„Abdullah bin
Salamah, „Abdullah bin Zubair, ‘Aūn bin ‘Abdillah, Nāfi‟ bin Zubair.59
Murid-muridnya antara lain Zābir bin Yazīd, Hammād bin Salamah, Khālid
bin Yazīd, Hujjāj bin Abi U’smān, „Abdullah bin „Aun, „Umar bin Zaid.
Komentar ulama tentang beliau adalah Abu Hātim berkata la yuhtaju bihi,
Abu Bakar bin Abi Khaisamah berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. „Abdurrahman
bin Abi Hātim berkata, Aku menanya ayahku tentang Abi azZubair, maka dijawab:
hadisnya ditulis namun tidak bolehdipakai berhujjah. Muhammad bin „Usmān bin
Abi Syaibah berkata: aku menanya ibnu al-Madīnī, maka dia menjawab: siqah
sabit.60
57
Taqrīb at-Tahzīb, Juz I, h. 189 58
Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 203 59
Jamāl ad-Dīn Abi al-Hujjāj Yūsuf al-Mizzī, Tahzib al-Kamāl, Juz 26, h. 402 60
Tahzīb at-Tahzīb, Juz IX, h. 442
89
5. „Aūn bin „Abdillah
Nama lengkapnya adalah „Aūn bin „Abdillah bin „Utbah bin Mas‟ūd al-Hizlī.
Wafat pada tahun 120 H.
Guru-gurunya antara lain „Abdullah bin „Abbās, Asma‟ binti Abi Bakar,
‘Abdullah bin ‘Umar, „Abdullah bin Mas‟ūd, „Āisyah binti Abi Bakar.61
Murid-Muridnya adalah Yahya bin Zābir, Ya‟qūb bin „Abdillah, Naufal bin
al-Farrāt, „Abdullah bin al-Walīd, Abi az-Zubair, „Īsa bin „Amar,
Komentar ulama tentang beliau adalah: Ibnu Hajar berkata: siqah. Berkata
Hanbal bin Ishāq dari Ahmad bin Hanbal dan Ishāq bin Manṣūr dari Yahya bin
Ma‟īn: siqah. Ibnu Hibbān berkata dalam “siqat at-Tabi’īn” dia ‘ābid penduduk
Kufah.62
6. Ibnu „Umar
Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin „Umar bin al-Khaṭṭāb al-Qurasyī al-
„Adwī. Wafat pada tahun 73/74 H dan beliau adalah salah seorang sahabat Nabi saw.
b. Sunan Abi Daud, Kitab aṣ-Ṣalah:
1. Musa bin Ismāīl
Nama lengkapnya adalah Musa bin Ismāīl al-Munqarī, beliau adalah sigār
atbā’ at-Tabi’īn dan wafat pada tahun 223 H di Baṣrah.
Guru-gurunya antara lain Ibrāhīm bin Sa‟di, Jarīr bin Hāzim, Habbān bin
Yasār, Hammād bin Salamah, ar-Rabī‟ bin Muslim, Ṭālib bin Hujair.63
Murid-Muridnya adalah al-Bukhāri, Abu Dāud, Ahmad bin Manṣūr,
Muhammad bin Ayyūb, Yahya bin Ma‟īn.
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata siqah sabit.
Al-Husain bin al-Hasan ar-Razī berkata: aku menanyakan kepada Yahya bin Ma‟īn
61
„Abdurrahman bin Abi Hātim Muhammad bin Idrīs Abu Muhammad ar-Rāzī, al-Jarh wa
at-Ta’dīl, (Beirut: Dār Ihya‟ al-Turas: 1952/1271 H) Juz VI, h. 384 62
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 173 63
Tahzīb al-Kamāl, Juz XXIX, h. 22
90
tentangnya, maka di jawab dia siqah Ma’mūn. Muhammad bin Sa‟di berkata, dia
siqah. Ibnu Kharās berkata: orang-orang membincangkannya dan dia sadūq.64
2. Hammād
Nama lengkap beliau adalah Hammād bin Salamah bin Dīnār al-Baṣrī.
Beliau dalam tingkatan al-Wasṭi min Atba’ at-Tābi’īn dan wafat pada tahun 167 H.
Guru-gurunya adalah Azraq bin Qais, Anas bin Sīrīn, Taubah al-„Anbarī,
Sābit al-Banānī, Hamīd bin Hilāl, Khālid bin Zakwān, Qatādah.
Murid-muridnya antara lain Aswad bin „Āmir, Rūh bin Aslam, Sufyān as-
Sauri, „Abdullah bin Mu‟āwiyah, Musa bin Ismāīl, Wakī‟ bin al-Jarāh.
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata siqah. Ibnu
Sa‟di berkata: siqah. Al-„Izlī berkata: Siqah seorang lelaki yang ṣalih.65
Ibnu Ma‟īn
berkata: siapa yang berlainan pendapat dengan Hammād, maka yang dipakai adalah
pendapat Hammād.66
3. Qatādah
Nama lengkapnya adalah Qatādah bin Da‟āmah bin Qatādah, juga ada yang
mengatakan Qatādah bin Da‟āmah bin „Ūkābah.67
Lahir pada tahun 60 H dan wafat
pada tahun 100 H.
Guru-Gurunya adalah Hisān bin Bilāl, Hamīd bin ‘Abdirrahman, Khālid
bin Darīk, Dāud as-Sirāj, Sa‟īd bin al-Musayyab, Sa‟īd bin Yazīd
Murid-muridnya adalah Abān bin Yazīd, Hujjāj bin Arṭāh, Hammād bin
Ja‟di, Hammād bin Salamah, Harb bin Syadād.
Komentar ulama tentang beliau anatara lain: Az-Zahabi berkata: al-Hāfiz.
Ishāq bin Manṣūr berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah.
4. Sābit
Nama lengkapnya adalah Sābit bin Aslam al-Banānī, Abu Muhammad al-
Baṣri. Beliau wafat pada tahun 100 H.
64
Tahzīb at-Tahzīb, Juz 10, h. 335 65
Tahzīb at-Tahzīb, Juz III, h. 13 66
As-Syuyutī, Tabaqāt al-Huffāz, Juz I, h. 16 67
Ibnu Hibbān, as-Siqāt ibnu Hibbān, Juz V, h. 321
91
Guru-gurunya antara lain: Anas bin Mālik, „Amrū bin Syu‟aib, „Abdullah
bin „Umar, Hamīd bin Hilāl.
Murid-muridnya adalah Sābit bin „Azlān, Hammād bin Salamah, Ja‟far
bin Sulaiman, Hātim bin Maimun.
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar siqah. An-Nasai
berkata: siqah. Ibnu Sa‟di berkata: siqah Ma’mūn.68
5. Hamīd
Nama lengkapnya adalah Hamīd bin Hilāl bin Hubairah dan ada juga yang
mengatakan ibnu Sawaid bin Hubairah al-„Adwī. Beliau wafat pada tahun.
Guru-gurunya antara lain adalah Khālid bin „Umair, Zuhair bi Hayyān,
Anas bin Mālik, Masyrūq bin „Aus.
Murid-muridnya antara lain Hammād bin Salamah, Sulaiman bin
Mughirah, Qatādah bin Da’āmah.
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. Ibnu
Sa‟di berkata: siqah. Al-„Izli berkata: siqah.69
c. Sunan At-Tirmizi, Kitab Ad-Da’awat, Bab Du’a Ummi Salamah:
1. Ahmad bin Ibrāhīm
Nama lengkapnya adalah Ahmad bin Ibrāhīm bin Kasīr bin Zaid bin Aflāh
bin Manṣūr bin Muzāhim al-„Abdi, Abu „Abdillah ad-Daurāqi. Beliau wafat pada
tahun 246 H.
Guru-gurunya antara lain: Ahmad bin Naṣr, Ishāq bin Yūsuf, Ismāīl bin
Ibrāhīm, Jarīr bin „Abd al-Hamīd, Ṣofwān bin „Īsa.70
Murid-muridnya antara lain: Muslim, Abu Dāud, Ibnu Mājah, at-Tirmizī,
Ahmad bin Maṣūr, „Abdullah bin Muhammad.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Al-„Aqilī
berkata: siqah. Al-Khalilī berkata: siqah.71
68
Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 3 69
Tahzīb at-Tahzīb, Juz III, h. 52 70
Tahzīb at-Kamāl, Juz I, h. 249
92
d. Sunan An-Nasa‟I, Kitab Al-Iftitah Bab Al-Qaul allazi Yuftatahu bihi As-
Shalah:
1. Muhammad bin Wahab
Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Wahab bin „Umar bin Abi
Karīmah, Abu al-Mu‟āfī al-Hurāni. Beliau wafat pada tahun 243 H.
Guru-gurunya antara lain: „Īsa bin Yūnus, „Utbah bin Basyīr, Muhammad
bin Salamah, Miskīn bin Bakīr.
Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Muhammad, an-Nasaī, Ahmad
bin Gamar, Muhammad bin Yahya.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: ṣadūq. An-Nasai
berkata: la ba’sa bihi. Maslamah berkata: ṣadūq.72
2. Muhammad bin Salamah
Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Salamah bin „Abdillah al-Bāhilī.
Beliau wafat pada tahun 191 H.73
Guru-gurunya antara lain: Sulaimān bin Arqam, Muhammad bin „Abdillah,
Abi ‘Abdirrahīm Khālid bin Abi Yazīd, Hisyām bin Hasān.
Murid-murid beliau antara lain: Ahmadbin Hanbal, Ahmad bin „Umar,
„Abdullah bin Muhammad, Muhammad bin Wahab, Hārūn bin Ma‟rūf.
Komentara ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. An-
Nasai berkata: siqah. Al-„Izli berkata: siqah.74
3. Abi „Abdirrahīm
Nama lengkapnya adalah Khālid bin Abi Yazīd, Abu „Abdirrahīm al-
Hurānī. Beliau wafat pada tahun 144 H.
Guru-gurunya antara lain: „Abdul Wahāb bin Bukhti, „Ali bin Yazīd, al-
„Allaī, Zaid bin Abi Anisah, Makhūl as-Syamī
71
Tahzīb at-Tahzīb, Juz I, h. 10 72
Tahzīb at-Tahzīb, Juz IX, h. 507 73
Ahmad bin „Ali bin Hajar Abu al-Fadal al-„Asqalānī, Taqrīb at-Tahzīb, (Suriah: Dār ar-
Rasīd, 1986/ 1406 H) Juz I, h. 481 74
Tahzīb at-Tahzīb, Juz IX, h. 194
93
Murid-muridnya antara lain: „Īsa bin Yūnus, Musa bin A‟yun,
Muhammad bin Salamah, Hujjāj bin Muhammad, Wakī‟ bin al-Jarrāh.
4. Zaid
Nama lengkapnya adalah Zaid bin Anisah, Zaid al-Jazarī, Abu Usamah ar-
Rahāwī. Beliau wafat pada tahun 119 H.
Guru-gurunya antara lain: Bakīr bin Akhnas, Zābir bin Yazīd, al-Hakim bin
„Utaibah, ‘Amrū bin Murrah, Muhammad bin „Azlān.
Murid-muridnya antara lain: „Abdullah bin „Amrū, Mālik bin Anas, Abi
‘Abdrrahīm, Muhammad bin „Abdillah.
Komentar ulama tentang beliau, az-Zahabī berkata: Hafīz, siqah. Abu
Bakar bin Abi Khaisamah berkata, dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Al-„Izlī berkata:
siqah. Ya‟qūb bin Sufyān berkata: siqah.75
5. „Amrū bin Murrah
Nama lengkapnya adalah „Amrū bin Murrah bin „Abdillah bin Ṭāriq bin al-
Hāris al-Jamalī al-Murādī, Abu „Abdullah dan ada juga yang mengatakan Abu
„Abdirrahman al-Kūfi al-A‟ma.76
Beliau wafat pada tahun 118 H.
Guru-guru beliau antara lain: Sālim bin Abi al-Ja‟di, Sa‟di bin „Ubaidah,
Sa‟īd bin Zubair, „Aun bin ‘Abdillah, Mus‟āb bin Sa‟di, Murrah aṭ-Ṭayyīb.
Murid-murid beliau antara lain: Ibrāhīm bin Muhammad, Ibrāhīm bin
Yūsuf, Ahmad bin Yahya, Zaid bin Anisah, al-Husain bin Ahmad.77
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata; siqah.
Ishāq bin Maṣūr berkata, dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Ibnu Numair, Ya‟qūb dan
Sufān Berkata: siqah.78
75
Tahzīb at-Tahzīb, Juz III, h. 398 76
Ibnu Hajar al-„Asqalānī, Lisan al-Mizān, Juz III, h. 232 77
Tahzīb at-Kamāl, Juz XXVI, h. 602 78
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 103
94
2. Bacaan Doa Iftitah اللهم باعد a. Riwayat Imam Abu Daud dalam kitab Sunan Abu Daud dalam Bab as-Saktah
‘inda al-Iftitah, hadis no. 781.
1. Abu Kāmil
Nama lengkapnya adalah Fuḍail bin Husain bin Ṭalhah al-Baṣrī, Abu Kāmil
al-Jahdarī. Beliau lahir pada tahun 145 H dan wafat pada tahun 237 H.
Guru-gurunya antara lain: Basyar bin Manṣūr, Ja‟far bin Sulaiman, Hammād
bin Zaid, ‘Abdul Wāhid bin Ziyād, Nūh bin Qais, Yahya bin Sa‟īd.79
Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukharī, Abu Dāud, Abu „Ubaidah
Ahmad bin Ibrāhīm, Zakaria bin Yahya, Musa bin Hārūn.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah hāfiz, Ibnu Abi
Hātim berkata dari ayahnya dari „Ali ibn al-Madīnī: siqah.80
2. „Abdul Wāhid
Nama lengkapnya adalah „Abdul Wāhid bin Ziyād al-„Abdi, ada juga yang
mengatakan Abu „Ubaidah al-Baṣri. Beliau wafat pada tahun 176 H.
Guru-gurunya antara lain: Ismā‟īl bin Sālim, Habīb bin Abi „Umarah, Sa‟īd
bin Iyyās, ‘Umārah bin al-Qa’qā’, „Uṡmān bin Hakīm, Wāil bin Dāud.
Murid-muridnya antara lain: Ishāq bin „Umar, Basyar bin Mu‟āz, Siyār bin
Hātim, Abu Kāmil, Qutaibah bin Sa‟īd.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Al-„Izlī berkata:
siqah,81
Abu Zur‟ah dan Abu Hātim berkata: siqah. Ibnu Qaṭṭān al-Fasī berkata:
siqah..82
79
Tahzīb al-Kamāl, Juz XXIII, h. 269 80
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 291 81
Ahmad bin‟Abdillah bin Ṣalih Abu al-Hasan al-„Izlī al-Kūfī, Ma’rifah as-Siqāt, (Madinah:
Maktabah ad-Dār, 1985), Juz II, h. 107 82
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VI, h. 435
95
3. ‘Umārah
Nama lengkapnya adalah bin al-Qa‟qā‟ bin Syubramah aḍ-ḍabī al-Kūfī.
Beliau wafat pada tahun.
Guru-gurunya antara lain: Akhnas bin Khulaifah, „Abdurrahman bin Abi
Na‟im al-Bajlī, Abi Zur’ah bin ‘Amrū, Abi Ṣālih as-Samān.83
Murid-muridnya antara lain: Jarīr bin „Abdil Hamīd, Sufyān bin „Uyainah,
„Uṡmān bin Zāidah, ‘Abdul Wāhid, Fuḍail bin Gazwān.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Manṣūr
berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Abu Hātim berkata: ṣālih al-Hadīs. Ya‟qūb bin
Sufyān dan Ibnu Sa‟di berkata: siqah.84
4. Abu Zur‟ah
Nama lengkapnya adalah Abu Zur‟ah bin „Amrū bin Jarīr bin „Abdillah al-
Bajlī al-Kūfī, ada yang mengatakan namanya Haram, ada yang mengatatakan „Amrū,
ada yang mengatakan „Abdullah, ada yang mengatakan „Abdurrahman dan ada yang
mengatakan Jarīr.85
Guru-gurunya antara lain: Jarīr bin „Abdillah (kakeknya), Mu‟āwiyah bin Abi
Sufyān, Abi Hurairah, Sābit bin Qais, „Abdullah bin „Amrū bin al-„Āṣ.
Murid-muridnya antara lain: Jarīr bin Ayyūb, Salam bin „Abdirrahman, Ṭaliq
bin Mu‟āwiyah, ‘Umārah bin al-Qa’qā’, „Amrū bin Sa‟īd, „Umarah bin „Umair.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ibnu Hibbān
menyebutkannya dalam “as-siqāt”.86
b. Riwayat Nasai dalam kitab Sunan Nasai pada Bab al-Wudhu’ bi ats-Tsalj
hadis no. 60.
1. „Alī bin Hajar
Nama lengkapnya adalah „Alī bin Hajar bin Iyas as-Sa‟dī, Abū al-Hasan al-
Marwazī. Beliau wafat pada tahun 244 H.
83
Tahzīb al-Kamāl, Juz XXI, h. 262 84
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 424 85
Taqzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 401 86
Tahzīb at-Tahzīb, Juz XII, h. 100
96
Guru-gurunya antara lain: Ishāq bin Najīh, Hajar bin Iyās, Sa‟īd bin
„Abdirrahman, Jarīr bin ‘Abdil Hamīd, Ṣalih bin „Umar, Qirān bin Tamām.
Murid-muridnya antara lain: Muslim, an-Nasaī, at-Tirmizī, Ahmad bin „Alī,
„Abdān bin Muhammad bin „Īsa, Mahmūd bin Muhammad al-Marwazī.87
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. An-Nasaī berkata:
siqah. Al-Hākim berkata: siqah.88
2. Jarīr
Nama lengkapnya adalah Jarīr bin „Abdil Hamīd bin Qiraṭ aḍ-Ḍabī, Abū
„Abdillah ar-Rāzī al-Kūfī al-Qāḍī. Beliau lahir pada tahun 110 H dan wafat pada
tahun 188 H.89
Guru-gurunya antara lain: „Aṭā‟ bin as-Sāib, „Āṣim bin Sulaimān, Sulaimān
at-Taimī, ‘Imāran bin al-Qa’qā’, Hisyām bin „Urwah, Yazīd bin Abi Ziyād.
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Muhammad bin Mūsa, Ishāq bin
Rahawaih, Sa‟īd bin Manṣūr, ‘Alī bin Hajar, Yahya bin Ma‟īn.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnun Hajar berkata: siqah. An-Nasaī
berkata: siqah. Abū Ahmad al-Hākam berkata: siqah. Al-Khalīlī berkata: siqah.90
c. Riwayat ibn Majah dalam kitab Sunan ibn Majah Bab Iftitah as-Shalah hadis
no. 805.
1. Abū Bakar
Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin Muhammad bin Ibrāhīm bin „Usmān
bin Khawāsitī al-„Abbasī, Abu Bakar bin Abi Syaibah al-Kūfī. Beliau lahir pada
tahun 159 H dan wafat pada tahun 235 H.91
Guru-gurunya antara lain: Marwān bin Mu‟āwiyah, Muhammad bin Faḍīl,
Dāud bin „Abdillah, Wakī‟ bin al-Jarāh, Yahya bin „Īsa, Hasyīm bin Basyīr.
87
As-Syuyuṭī, Tabaqāt al-Huffāz, Juz I, h. 37 88
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 294 89
As-Syuyuṭī, Tabaqāt al-Huffāz, Juz I, h. 21 90
Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 76 91
Ahmad bin „Alī Abū Bakar al-Khaṭīb al-Baghdādī, Tārīkh Baghdād, (Beirut: Dār Kutub al-
„Ilmiyah, t.t.), Juz X, h. 66
97
Murid-muridnya antara lain: Muslim, Abū Dāud, Ibnu Mājah, Ibrāhīm bin
Ishāq, Hāmid bin Muhammad bin Syu‟aib, „Abdān bin Ahmad.92
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Abū Hātim, al-„Izlī
dan ibnu Kharās berkata: siqah. Ibnu Qāni‟ berkata: siqah.93
2. Muhammad bin Faḍīl
Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Faḍīl bin Gazwān bin Jarīr aḍ-Ḍabī,
Abu „Abdirrahman al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 195 H.
Guru-gurunya antara lain: Basyīr bin Muhājir, al-Hajjāj bin Arṭāh, Dāud bin
Yazīd, ‘Imārah bin al-Qa’qā’, Wāil bin Dāud, Hisyām bin „Urwah.
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin „Umar al-Waki‟ī, „Abdullah bin
„Āmir, Abu Bakar bin Abi Syaibah, ‘Alī bin Muhammad, Qutaibah bin Sa‟īd
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: saḍūq. Az-Zahabī
berkata: siqah si’ī. „usmān bin Sa‟īd ad-Darāmī berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah.
Abū Zur‟ah berkata: sadūq. Abu Dāud berkata: si’iyyān mutaharrifān. Al-„Izlī
berkata: siqah si’ī. Ibnu Sa‟di berkata: siqah sadūq tidak berhujjah dengannya.94
3. Bacaan Doa Iftitah وجهت وجهي
a. Hadis yang diriwayatkan Abi Daud dalam Sunan Abi Daud pada, Kitab Adlha
1. Ibrāhīm bin Mūsa
Nama lengkap beliau adalah Ibrāhīm bin Mūsa bin Yazīd bin Zājān at-
Tamīmī. Beliau wafat pada tahun 220 H.
Guru-gurunya adalah Hātim bin Ismā‟īl, „Ubbād bin al-„Awwām, ‘Īsa bin
Yūnus, Yahya bin Zakariyā.
Murid-Muridnya antara lain Ahmad bin „Ali bin Ismā‟īl, Abu Dāud, „Amrū
bin Manṣūr, Hārūn bin Hayyān.
92
Ibnu Hajar al-„Asqalānī, Lisān al-Mīzān, Juz III, h. 216 93
Tahzīb at-Tahzīb, Juz IV, h. 6 94
Tahzīb al-Kamāl, Juz IX, h. 359
98
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah Hafiz, az-Zahabi
berkata: Hāfiz, Abu Hatim berkata: beliau termasuk golongan orang-orang yang
siqah,al-Khalīlī berkata: Huffaz, beliau termasuk pembesar para ulama.95
2. „Īsa bin Yūnus
Namanya adalah „Īsa bin Yūnus bin Abi Ishāq as-Sabī‟ī, Abu „Amrū dan ada
yang mengatakan Abu Muhammad. Beliau wafat pada tahun 187 H dan ada yang
mengatakan 191 H di Syam.
Guru-guru beliau antara lain, Usamah bin Zaid, Ja‟far bin Maimūn, Sa‟īd bin
„Usmān, Muhammad bin Ishāq, Hisyām bin „Urwah.
Murid-muridnya adalah Ahmad bin Dāud, Dāud bin „Amrū, „Amrū bin „Īsa,
Ibrāhīm bin Mūsa, Hisyam bin „Ammār.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: siqah, Al-„Izlī: siqah, Ibnun
Hibban menyebut beliau dalam kitab “as-Siqāt”96
3. Muhammad bin Ishāq
Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Ishāq bin Yasār al-Madinī, Abu
Bakar, dan ada yang mengatakan Abu „Abdillah. Beliau wafat pada tahun 150 H.
Guru-gurunya antara lain Ibrāhīm bin „Uqbah, Ja‟far bin Muhammad, Rūh bin
al-Qāsim, Yazīd bin Abi Habīb, Sa‟di bin Ibrāhīm, „Utbah bin Muslim.
Murid-murid beliau adalah Hammād bin Zaid, Sufyān aṣ-Ṣaurī, „Ubadah bin
Sulaimān, Īsa bin Yūnus, Su‟bah bin al-Hujjāj.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: saduq yudallis, „Ali bin al-
Madīni: siqah, Ibnun Hibban: tidaka ada satu orang di Madinah yang mendekati
Muhammad bin Ishāq dalam hal ilmu, Abu Zur‟ah: saduq, Abu Hatim ar-Rāzī:
hadisnya ditulis.97
95
Tahzīb at- Tahzīb, Juz I, h. 171 96
Tahzīb at- Tahzīb, Juz VIII, h. 240 97
Tahzīb at- Tahzīb, Juz IX, h. 45
99
4. Yazīd bin Abi Habīb
Nama lengkap beliau adalah Yazīd bin Abi Habīb: Sawaid al-Azdī Abun
Rajā‟ al-Miṣrī. Beliau wafat pada tahun 128 H.
Guru-gurunya antara lain, Ja‟far bin Rabī‟ah, Khair bin Na‟īm, Dāud bin
„Āmir, Abi ‘Ayyaṡ al-Miṣrī, Ya‟qūb bin „Abdillah.
Murid-murid beliau antara lain, Mu‟āwiyah bin Sa‟īd, Yazīd bin Yūsuf,
Muhammad bin Ishāq,‟Amraū bin al-Hāriṡ.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: siqah, az-Zahabi, siqah, Ibnu
Hibban menyebutnya dalam kitab “as-siqāt”, al-„Izlī: siqah, Abu Zur‟ah:siqah.98
5. Abi „Ayyāṡ al-Miṣrī
Nama lengkap beliau adalah Abi „Ayyās bin an-Nu‟mān al-Mu‟āfirī, al-Miṣrī.
Beliau wafat pada tahun
Guru-gurunya antara lain, „Ali bin Abi Ṭālib, Zābir bin ‘Abdillah, Abi
Hurairah, Sahal bin Sa‟di as-Sā‟idī.
Murid-murid beliau adalah Khālid bin Abi „Imrān dan Yazīd bin Abi Habīb.
Komentar ulama tentang beliau antara lain, Ibnu Hajar: Maqbul,
4. Bacaan Tahiyat
Adapun lafaz yang di pilih ialah at-thayyibātu (الطيبات) yang memiliki kata
dasar thayyibu (طيب). Maka akan diperoleh keterangan sebagai berikut:
a. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab Kaifa at-Tasyahhud al-Awwal no. 101
1. Ya‟qūb bin Ibrāhīm
Nama lengkapnya adalah Ya‟qūb bin Ibrāhīm bin Kasīr bin Zaid bin Aflah al-
„Abdi al-Qīsi, Abu Yūsuf ad-Dūraqī. Beliau lahir pada tahun 166 H dan wafat pada
tahun 252 H.99
Guru-gurunya antara lain: Ahmad bin Naṣr, Rūh bin „Ubādah, „Ubaidillah
bin ‘Ubaidirrahman, „Affān bin Muslim, Muhammad bin Marwān.
98
Tahzīb at- Tahzīb, Juz XI, h. 319 99
Taqrīb at-Tahzīb, Juz I, h. 607
100
Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, Abu Dāud, at-Tirmizī,
Ahmad bin Ibrāhīm, an-Nasaī, Muhammad bin Hārūn.
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-
Zahabī berkata: al-Hāfiz. Abu Hātim berkata: sadūq. Maslamah berkata:siqah.100
2. Al-Asyza‟ī
Nama lengkapnya adalah Ubaidillah bin „Ubaidirrahman, ada juga yang
mengatakan Ibnu „Abdirrahman al-Asyza‟ī. Beliau wafat pada tahun 182 H di
Baghdad.
Guru-gurunya antara lain: „Utbah bin Hamīd, Mālik bin Magūl, Sufyān as-
Saurī, Muhammad bin „Amrū, Hisyām bin „Urwah, Wāil bin Dāud.
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Jawās, Muhammad bin Adam,
Ya’qūb bin Ibrāhīm, Muhammad bin „Īsa, Yahya bin Adam.
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. Ahmad
bin Muhammad bin al-Qāsim bin Muhraz berkata, dari Yahya bin Ma‟īn: tidak ada
salah seorang pun di Kufah lebih ‘ālim dari pada Sufyān. Al-Izlī berkata: siqah.101
3. Sufyān
Nama lengkapnya adalah Sufyān bin Sa‟īd bin Masrūq as-Saurī, Abu
„Abdillah al-Kufī. Beliau lahir pada tahun 97H dan wafat pada tahun 161 H.
Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Usamah bin Zaid, Barīd bin
„Abdillah, ‘Amrū bin ‘Abdullah, Ja‟far bin Muhammad, Zubaid al-Yāmī
Murid-muridnya antara lain: Umayyah bin Khālid, Sābit bin Muhammad,
Ubaidillah bin ‘Ubaidirrahman, Khalaf bin Tamim, Sulaimān bin Dāud.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Berkata Syu‟bah,
Sufyān bin „Uyainah, Abu „Āṣim an-Nabīl, Yahya bin Ma‟īn: Sufyān amir al-
Mu’minīn fi al-Hadis. An-Nasaī berkata: siqah.102
100
Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 382 101
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 35 102
Tahzīb at-Tahzīb, Juz IV, h. 114
101
4. Abu Ishāq
Nama lengkapnya adalah „Amrū bin „Abdullah bin‟Ubaid atau ibnu Abi
Sya‟īrah al-Hamdānī, Abu Ishāq as-Syabī‟ī al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 129 H di
Kufah.
Guru-gurunya antara lain: Arqam bin Syarhabīl, Aswad bin Yazīd, Anas
bin Mālik, al-Barra‟ bin „Āzib, Hubairah bin Yaryam,
Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Ṭahmān, Sufyān bin Sa’īd bin
Masrūq as-Saurī, Jarīr bin Hāzim, Hujjāj bin Arṭāh, Zāidah bin Qudamah.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: siqah. Ishāq bin Manṣūr berkata
dari Yahya bin Ma‟īn: siqah, begitu juga pendapat an-Nasaī. Ibnu Hibbān berkata
dalam “ as-Siqāt” dia seorang mudallis. Ma‟īn berkata: Hadis yang jelek dari ahli
Kufah ialah al-A‟mas dan Abu Ishāq karena tadlis.103
5. Aswad bin Yazīd
Nama lengkapnya adalah Aswad bin Yazīd bin Qais an-Nakhā‟ī, ada juga
yang mengatakan Abu „Abdirrahman al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 74 H di
Kufah.
Guru-gurunya antara lain: Salmān al-Fārisī, ‘Abdullah bin Mas’ūd, Mu‟āz
bin Zabal, „Ali bin Abi Ṭālib, „Umar bin Khaṭṭāb.
Murid-muridnya antara lain: Riyāh bin al-Hāris, „Abdurrahman bin Yazīd,
Abu Ishāq, „Imārah bin „Umair, al-Musayyab bin Rāfi‟, Abu Hasān al-A‟raj.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq berkata
dari Yahya: siqah. Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah. Al-Izlī berkata: siqah.104
b. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab an-Nau‟ Akrara min at-Tasyahhud no. 102
1. „Ubaidullah bin Sa‟īd
Nama lengkapnya adalah „Ubaidullah bin Sa‟īd bin Yahya bin Barad al-
Yaskarī, Abu Qudamah as-Sarkhasī. Beliau wafat pada tahun 241 H.
103
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 65 104
Tahzīb at-Tahzīb, Juz I, h. 343
102
Guru-gurunya antara lain adalah Ibrāhīm bin „Uyainah, Hibbān bin Hilāl,
Hammād bin Zaid, Rūh bin „Ubādah, Yahya bin Sa’īd, „Affān bin Muslim.
Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, an-Nasaī, Ahmad bin
Manṣūr, Ja‟far bin Muhammad, Zakaria bin Yahya, „Amrū bin Manṣūr.105
Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah
ma’mūn. Abu Hātim berkata: siqah. An-Nasaī berkata: siqah ma’mūn. Maslamah
berkata: siqah ma’mūn.106
2. Yahya bin Sa‟īd
Nama lengkapnya adalah Yahya bin Sa‟īd bin Furūkh al-Qaṭṭān at-Tamīmī.
Beliau lahir pada tahun 120 H dan wafat pada tahun 198 H.
Guru-gurunya antara lain: Abān bin Ṣam‟ah, Usāmah bin Zaid, Saur bin
Yazīd, Ja‟far bin Maimūn, Hisyām, Hammād bin Salamah, Dāud bin Qais.107
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Sābit, Basyar bin Hilāl, Hafaṣ bin
„Amrū, Sufyān bin „Uyainah, ‘Ubaidullah bin Sa’īd, „Affān bin Muslim.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Ibrāhīm
bin Habīb bin as-Syahīd berkata: „Alī bin al-Madīnī berkata kepada ku, aku tidak
melihat ada orang yang lebih ‘alim dari Yahya bin Sa‟īd. Al-Khalīlī berkata: imām.108
3. Hisyām
Nama lengkapnya adalah Hisyām bin Abi „Abdillah ad-Dastawāī, Abu Bakar
al-Baṣrī, ada juga yang menyebutkan al-Jahdarī.
Guru-gurunya antara lain: Badīl bin Maisarah, Qatādah, Hammād bin Abi
Sulaimān, „Amru bin Mālik, al-Qāsim bin „Auf, Ma‟mar.
Murid-muridnya antara lain: Azhar bin Sa‟di, Hammād bin Musa‟adah,
Syu‟bah bin al-Hujjāj, „Abdullah bin ar-Rajā‟, Yahya bin Sa’īd, Yazīd bin Hārūn.
105
As-Syuyuṭī, Tabaqah al-Huffāz, Juz I, h. 42 106
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 17 107
Ibnu Hibbān, as-Siqāt, Juz VII, h. 611 108
Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 220
103
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Al-„Izlī berkata:
Hisyām siqah sabit.109
Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah. Abu Ishāq berkata: dia
adalah asbat an-Nās.110
4. Yūnus bin Zubair
Nama lengkapnya adalah Yūnus bin Zubair al-Bāhilī, Abu Gallāb al-Baṣrī.
Beliau wafat pada tahun 91 H.
Guru-gurunya antara lain: al-Barrā‟ bin „Āzib, Zundub bin „Abdullah, Hiṭṭān
bin ‘Abdullah, „Abdullah bin „Umar bin al-Khaṭṭāb, Muhammad bin Sa‟di.111
Murid-muridnya antara lain: Hamīd bin Hilāl, „Abdullah bin „Aun, Qatādah
bin Da’āmah, Muhammad bin Sīrīn.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Manṣūr
berkata dari Yahya bin Ma‟ī: siqah. An-Nasaī berkata: siqah sabit. Al-„Izlī dan ibnu
Sa‟di berkata: siqah.112
5. Hiṭṭān
Nama lengkapnya adalah Hiṭṭān bin „Abdillah ar-Raqqāsyī al-Baṣri. Beliau
wafat pada tahun 71 H.
Guru-gurunya antara lain: „Ubādah bin aṣ-Ṣāmit, „Ali bi Abi Ṭālib, Abī Musa
al-‘Asy’arī, Abī Darda‟.113
Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin al-„Allaī, al-Hasan al-Baṣrī, Yūnus
bin Zubair, Abu Majlaz Lāhiq bin Hamīd.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-Zahabī
berkata: siqah. Abu al-Hasan bin al-Barrā‟ berkata dari „Ali bin al-Madīnī: sabit. Al-
„Izlī berkata: siqah.114
109
Ahmad bin „Abdillah bin Ṣālih Abu al-Hasan al-„Izlī al-Kūfī, Ma’rifah as-Siqāt, (Madinah:
Maktabah ad-Dār, 1985/1405 H), Juz. II h. 330 110
Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 45 111
Yūsuf bin az-Zakī „Abdirrahman Abū al-Hujjāj al-Mizzī, Tahzīb at-Kamāl (Beirut:
Muassasah ar-Risalah: 1980/ 1400 H), Juz XXXII, h. 498 112
Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 436 113
Tahzīb at-Kamāl, Juz VI, h. 561 114
Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 396
104
c. Muwattha‟ Mālik kitab an-Nida‟ li as-Ṣhalah bab at-Tasyahhud fi as-Ṣalah no.
55
1. Mālik
Nama lengkapnya adalah Mālik bin Anas bin Mālik bin Abī „Āmir bin „Amrū
al-aṣbahī al-Humairī, Abu „Abdullah al-Madanī al-Faqīh. Beliau lahir pada tahun 93
H dan wafat pada tahun 179 H.115
Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Hamīd bin Qais, Ziyād bin
Sa‟di, Sa‟īd bin „Amrū, ‘Abdurrahman bin al-Qāsim, Ṣofwān bin Salīm, „Āmir bin
„Abdullah, „Abdullah bin Yazīd.
Komentar ulama tentang beliau, Ishāq bin Manṣūr berkata dari Yahya bin
Ma‟īn: siqah.
2. „Abdirrahman bin al-Qāsim
Nama lengkapnya adalah „Abdirrahman bin al-Qāsim Bin Muhammad bin
Abi Bakar aṣ-Ṣadīq al-Qurasyi at-Taimi Abu Muhammad al-Madinī al-Faqīh. Beliau
wafat di Madinah dan ada yang mengatakan di syam pada tahun 126 H.116
Guru-gurunya antara lain: Sālim bin „Abdillah, Sa‟īd bin al-Musayyab,
„Abdullah bin „Āmir, al-Qāsim Bin Muhammad, Muhammad bin Ja‟far bi az-
Zubair.
Murid-muridnya antara lain: Ja‟far bin Najīh, Hammād bin Salamah, Bakīr
bin „Abdillah, „Umar bin Sa‟īd bin Abi Husain,Mālik bin Anas, Muhammad bin
Ishāq, Lais bin Abi Salīm, „Imranbin Zaid.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Abu Ṭālib berkata
dari Ahmad bin Hanbal: „Abdirrahman bin al-Qāsim siqah. Berkata Ahmad bin
„Abdillah al-„Izlī, Abu Hātim dan an-Nasaī: siqah. Ibnu Hibbān berkata: faqīh
‘ālim.117
115
Taqrīb at-Tahzīb, Juz II, h. 151 116
Muhammad bin Hibbān bin Ahmad Abu Hātim at-Tamīmī al-Bustī, as-Siqāt, (t.t: Dār: al-
Fikri, 1975/1395 H), Juz VII, h. 62 117
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VI, h. 255
105
3. Al- Qāsim
Nama lengkapnya adalah al-Qāsim Bin Muhammad bin Abi Bakar aṣ-Ṣadīq
al-Qurasyi at-Taimi Abu Muhammad al-Madinī, ada juga yang mengatakan Abu
„Abdirrahman. Beliau wafat pada tahun 106 H.
Guru-gurunya antara lain: „Abdullah bin Ja‟far bin Abi Ṭālib, „Abdullah bin
„Abbās, „Abdullah bin az-Zubair bin al-„Awwām, ‘Āisyah, „Abdullah bin Mas‟ūd.118
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Khālid bin Nazār
berkata dari Sufyān bin „Uyainah: orang yang paling „alim terhadap hadis „Āisyah
ada tiga yaitu, al-Qāsim Bin Muhammad, „Urwah bin az-Zubair dan „Umrah binti
„Abdirrahman. Ibnu Sa‟di berkata: siqah.119
d. Sunan at-Tirmizī kitab Mawāqīt bab ma zaa fi at-Tasyahhud no. 100
1. Qutaibah
Nama lengkapnya adalah Qutaibah bin Sa‟īd bin Jamīl bin Ṭarīf as-Saqafī,
Abu Rajā‟ al-Balkhī al-Baghillānī, ada yang mengatakan Yahya dan ada juga yang
mengatakan „Ali. Beliau lahir pada tahun 149 H120
dan wafat pada tahun 240 H.
Guru-gurunya antara lain: Ismā‟īl bin Ja‟far, Ayyūb bin Jābir, Jarīr bin „Abdil
Hamīd, Hammad bin Yahya, al-Lais bin Sa’di, Nūh bin Qais.
Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, Abū Dāud, at-Tirmizī,
Ibrāhīm bin Ishāq, an-Nasaī, Ahmad bin Sa‟īd, „Abdullah bin Ahmad.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ahmad bin Abi
Khaisamah berkata dari Yahya bin Ma‟īn, Abu Hātim dan an-Nasaī: siqah. Ibnu
Kharrās berkata: ṣadūq. Muslim bin Qāsim berkata: siqah.121
2. Al-Lais
Nama lengkapnya adalah al-Lais bin Sa‟di bin „Abdirrahman al-Fahmī, Abu
al-Hāris al-Miṣrī. Beliau lahir pada tahun 94 H dan wafat pada tahun 175 H.
118
Tahzīb at-Kamāl, Juz XXIII, h. 427 119
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 335 120
Siyar A’lam an-Nubala’, Juz 11, h. 14 121
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 360
106
Guru-gurunya antara lain: Ayyūb bin Musa, Khālid bin Yazīd, Ziyādah bin
Muhammad, Abī az-Zubair al-Makkī, Yūnus bin Yazīd.
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin „Abdullah, Basyar bin as-Sariī, Dāud
bin Manṣūr, Qutaibah bin Sa’īd, Kāmil bin Ṭalhah, Hisyām bin Sa‟di.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: imam „ālim.122
Ahmad
bin Sa‟di bin Ibrāhīm az-Zuhrī berkata, aku mendengar Ahmad bin Hanbal ditanya
tentang al-Lais bin Sa‟di, maka dia menjawab:siqah. Ya‟qūb bin Syaibah berkata: al-
Lais bin Sa‟di siqah. Al-Azdī berkata: saduq.123
3. Sa‟īd bin Jubair
Nama lengkapnya adalah Sa‟īd bin Jubair bin Hisyām al-Asadī al-Wālabi,
Abu Muhammad dan ada juga yang mengatatakan Abu „Abdillah al-Kūfī.124
Beliau
wafat pada tahun 95 H.
Guru-gurunya antara lain: „Abdullah bin Zubair, „Abdullah bin Mughaffal,
„Adī bin Hātim, Abī Sa‟īd al-Khudrī, „Abdullah bin „Abbās.
Murid-muridnya antara lain: Aslam al-Munqarī, Bakir bin Syihāb, Sabit bin
„Azlān, Abu az-Zubair al-Makkī, Ya‟la bin Hakīm.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. Ibnu hibbān
berkata dalam “as-siqāt” dia faqih dan warā’.125
4. Ṭāūs
Nama lengkapnya adalah adalah Ṭāūs bin Kaisān al-Yamānī, Abū
„Abdirrahman al-Humairī, ada yang mengatakan namanya Zakwān.
Guru-gurunya antara lain: Jābir bin „Abdillah, Zaid bin Sabit, „Abdullah bin
az-Zubair, ‘Abdullah bin ‘Abbās, Mu‟āz bin Jabal, Abi Hurairah.
Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Maisarah, al-Hasan bin Muslim,
Sa‟īd bin Sunān, Sulaiman bin Abi Muslim, „Āmar bin Mus‟ab.
122
Ahmad bin „Ali bin Hajar Abu al-Faḍal al-„Asqalānī as-Syafi‟I, Lisān al Mīzān, (Beirut:
Muassasah al-A‟malī, 1986/ 1406 H.) Juz VII, h. 347 123
Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 464 124
Tahzīb al-Kamāl, Juz X, h. 358 125
Tahzīb at-Tahzīb, Juz IV, h. 13
107
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Manṣūr
berkata dari Yahya bin Ma‟īn dan Abu Zur‟ah: siqah.126
5. Bacaan Salawat
a. Bab يب عد التشهدفالصالة على اؿ
1. Hafaṣ bin „Umar
Nama lengkapnya adalah Hafaṣ bin „Umar bin al-ῌaris bin sukhbarah al-Azdī
an-Namrī, Abu „Umar al-ῌauḍi al-Baṣrī. Beliau wafat pada tahun 225 H.
Guru-guru beliau antara lain, Ibrāhīm bin Sa‟di, Hammād bin Zaid, Hamām
bin Yahya, Su’bah bin al-ῌujjāj, Sawāb bin „Utbah.
Murid-murid beliau adalah Ibrāhīm bin „Abdillah, „Ubaidullah bin Jarīr,
„Amrū bin „Ali, Abū Dāud, Ya‟qūb bin Saibah.
Komentar ulama tentang beliau antara lain, Ibnu Hajar: siqah sabit, Az-
Zahabi: siqah hujjah, Ad-Dāruquṭnī: siqah, An-Nasa‟i: siqah127
2. Su‟bah
Nama lengkapnya adalah Su‟bah bin al-Hujjaj bin al-Warad al‟utkī. Beliau
wafat pada tahun 160 H di Baṣrah.
Guru-guru beliau antara lain, Bakīr bin „Aṭa‟, Sābit bin Aslam, Jābir al-Ja‟fī,
Habīb bin az-Zubair, al-Hakam bin ‘Utaibah, Hamīd bin Nāfi‟.
Murid murid beliau antara lain Basyar bin „Umar, Hujjāj bin Naṣīr, Rūḥ bin
„Ubadah, Hafaṣ bin ‘Umar, Sa‟id bin Su‟bah.
Komentar ulama tentang beliau antara lain; Ibnu Hajar: siqah ḥāfiz, az-
Zahabi: amīr al-Mu‟minīn fi al-Hadīs, Yahya bin Ma‟īn: Su‟bah imam al-Muttaqīn,
al-Hākam: Imam al-Aimmah.128
126
Tahzīb al-Kamāl, Juz XIII, h. 357 127
Tahzīb al-Kamāl, Juz II, h. 406 128
Tahzīb al-Kamāl, Juz IV, h. 345
108
3. Al-Hakam
Nama lengkap beliau adalah Al-Hakam bin „Utaibah al-Kindī, abu
Muhammad, ada yang mengatakan Abu A‟bdillah, ada yang mengatakan Abu Umar
al- Kufī. Beliau wafat pada tahun 113 H.
Guru-guru beliau antara lain, Sa‟id bin Zubair, „Āmir as-Sa‟bi, Muhammad
bin Ka‟ab, ‘Abdurrahman bin Abi Lailī, Mujāhid bin Jabir.
Murid-murid beliau antara lain, Hujjāj bin Arṭā, Hamzah bin Habīb, Sufyān
bin Husain, Su’bah bin al-Hujjāj, „Amrū bin Qais.
Komentar ulama tentang beliau; Ibnu Hajar: siqah sabit, az-Zahabi: siqah,
Ibnu Said: siqah.129
4. Ibnu Abi Lailī
Nama lengkap beliau adalah „Abdurrahman bin Abi Lailī al-Anṣȏrī al-Ausī,
Abu „Īsa al-Madanī al-Kufī. Beliau wafat pada tahun 83 H.
Guru-gurunya antara lain: Sabit bin Qais, Huzaifah bin al-Yamān, Zaid bin
Arqam, Ka’ab bin ‘Ujrah, Mu‟āz bin Jabāl.
Murid-murid beliau antara lain: Zabīd al-Yāmi, „Amrū bin Maimūn, Qais bin
Muslim, Al-Hakam bin ‘Utaibah, Hilāl al-Wazān.
Komentar ulama tentang beliau; Ibnu Hajar: siqah, Yahya bin Ma‟īn: siqah,
al-„Izli: siqah.130
6. Gerakan Takbir
a. Sunan Ibnu Majah Bab Raf‟ul Yadaini Izā Raka‟a nomor hadis 858
1. „Ali bin Muhammad
Nama lengkapnya adalah „Ali bin Muhammad bin Abi al-Khaṣib al-Qurasyī
al-Hāsyimī, al-Kūfī al-Wasyāi. Beliau wafat pada tahun 258 H.
Guru-gurunya antara lain: Abi Usāmah Hammād bin Usāmah, Sufyān bin
‘Uyainah, „Amrū bin Muhammad, Yahya bin „Īsa ar-Ramlī.
129
Tahzīb al-Kamāl, Juz II, h. 434 130
Tahzīb al-Kamāl, Juz VI, h. 261
109
Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Muhammad bin al-Hasan, Ahmad
bin Hārūn, Ibnu Mājah, Abu Bakar „Abdullah bin Abi Dāud.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sadūq terkadang salah.
„Abdurrahmān bin Abi Hātim berkata: sadūq.131
2. Sufyān bin „Uyainah
Nama lengkapnya adalah Sufyān bin „Uyainah bin Abi „Imrān: Maimūn al-
Hilālī, Abu Muhammad al-Kūfī, al-Makkī. Beliau lahir pada tahun 107 H dan wafat
pada tahun 198 H di Makkah.132
Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Ismā‟īl bin Umayyah, Basyar
bin „Āṣim, az-Zuhrī, Ja‟far bin Maimūn.
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Sābit, Jamīl bin al-Hasan, Sulaimān
bin Manṣūr, ‘Ali bin Muhammad, „Abdullah bin Wahab, „Amrū bin Hārūn.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah hāfiz. Ibnu Kharrās
berkata: siqah. Ibnu Hibbān berkata:Huffāz.133
3. Az-Zuhrī
Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Muslim bin „Ubaidillah bin
„Abdillah bin Syihāb bin „Abdillah bin al-Hāris bin Zuhrah al-Qurasyī az-Zuhrī, Abu
Bakar al-Madinī. .beliau wafat pada tahun 125 H.
Guru-gurunya antara lain: Abān bin „Usmān, Ja‟far bin „Amrū, Sābit bin Qais,
Hamīd bin „Abdirrahman, Sālim bin ‘Abdillah, Sulaimān bin Arqam.
Murid-muridnya antara lain: Usāmah bin Zaid, Ayyūb bin Mūsa, Bakar bin
Wāil, Sufyān bin ‘Uyainah, Qatādah bin Da‟āmah.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: al-Hāfiz. Muhaddis dan
Fuqahā’.134
131
Tahzīb al-Kamāl, Juz XXI, h. 123 132
Taqrīb at- Tahzīb, Juz I, h. 245 133
Tahzīb at- Tahzīb, Juz XI, h. 120 134
Abu al-„Abbās Syamsuddīn Ahmad bin Muhammad bin Abi Bakar bin Khalkān, Wifayāt
al-A’yān, (Beirut: Dār Ṣādar, 1971), Juz IV, h. 177
110
4. Sālim bin „Abdillah
Nama lengkapnya adalah Sālim bin „Abdillah bin „Umar bin al-Khaṭṭāb al-
Qurasyī al-„Adwī, Abū „Umar dan ada yang mengatakan Abu „Abdillah, ada juga
yang mengatakan Abū „Ubaidillah, al-Madinī al-Faqīh. Beliau wafat pada tahun 106
H.135
Guru-gurunya antara lain: ‘Abdullah bin ‘Umar, Abī Hurairah, „Āisyah,
Sa‟īd bin al-Musayyab.
Muridmuridnya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Jābir al-Ja‟fī, „Āṣim bin
„Ubaidillah, az-Zuhrī, „Amrū bin Dīnār.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sabit. Ibnu Hibbān
berkata dalam “as-siqāt” dia seperti ayahnya.136
b. Sunan ad-Darimi Bab fi Raf‟I al-Yadaini fi ar-Ruku‟ wa as-Sujud no hadis
1297
1. „Usmān bin „Umar
Nama lengkapnya adalah „Usmān bin „Umar bin Fāris bin Laqīt al-„Abdī, Abu
Muhammad, ada yang mengatakan Abu „Ādī, ada juga yang mengatakan
Abū‟Abdillah al-Baṣrī. Beliau wafat pada tahun 209 H.
Guru-gurunya antara lain: Usāmah bin Zaid, Hammād bin Najīh, Ismā‟īl bin
Muslim, Mālik bin Anas, Yūnus bin Yazīd.
Murid-muridnya antara lain: Amhmad bin Hanbal, „Abdullah bin Rūh,
Ahmad bin Sa’īd ad-Dārimī, Muhammad bin Ishāq.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Muhammad bin
Sa‟di dan Ahmad bin „Abdillah al-„Izlī berkata: sabit. Ibnu Qāni‟ berkata: Ṣālih.137
135
Taqrīb at- Tahzīb, Juz I, h. 226 136
Tahzīb at- Tahzīb, Juz III, h. 438 137
Tahzīb at- Tahzīb, Juz VII, h. 143
111
2. Mālik bin Anas
Nama lengkapnya adalah Mālik bin Anas bin Mālik bin Abī „Āmir bin „Amrū
al-Aṣbahī al-Humairī, Abu „Abdullah al-Madinī al-Faqīh. Beliau lahir pada tahun 93
H dan wafat pada tahun 179 H.
Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, az-Zuhrī, Wahab bin Kaisān,
Yazīd bin „Abdillah, Yūnus bin Yūsūf.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: Imām. Harmalah berkata
dari as-Syafi‟I berkata: hujjah.138
c. Sunan an-Nasai bab al-„amalu fi iftitah as-Shalah nomor hadis 884
i. „Amrū bin Manṣūr
Nama loengkapnya adalah „Amrū bin Manṣūr an-Nasa‟I, Abu Sa‟īd. Beliau
wafat pada tahun 265 H.
Guru-gurunya antara lain: Ahmad bin Hanbal, Hujjāj bin Minhāl, Khalaf
bin Mūsa, ‘Ali bin ‘Ayyās, Muhammad bin Mahbūb.
Murid-muridnya antara lain: „Abdullah bin Muhammad bin Sayyār, an-
Nasa’I, al-Qāsim bin Zakariyā.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-Zahabī
berkata: hafiz. An-Nasa‟I berkata: siqah.139
ii. „Ali bin „Ayyās
Nama lengkapnya adalah „Ali bin „Ayyās al-Hānī, Abu al- Hasan al-Hamṣī
al-Bukā‟i. Beliau lahir pada tahun 143 H dan wafat pada tahun 219 H.
Guru-gurunya antara lain: Hasān bin Nūh, Sa‟īd bin „Umārah, „Īsa bin
Yūnus, Su’aib bin Abi Hamzah, Hafaṣ bin Sulaimān.
Murid-muridnya antara lain: Ismā‟īl bin „Abdullah, ‘Amrū bin Manṣūr,
Ibrāhīm bin Ya‟qūb, „Imrān bin Bakār.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. an-Nasa‟I
berkata: siqah. Ad-Dāruqutnī berkata: hujjah. Al-„Izlī berkata: siqah.140
138
Tahzīb at- Tahzīb, Juz X, h. 8 139
Taqrīb at- Tahzīb, Juz I, h. 747
112
iii. Su‟aib bin Abi Hamzah
Nama lengkapnya adalah Su‟aib bin Abi Hamzah al-Qurasyī al-Umawī.
Beliau wafat pada tahun 162 H.
Guru-gurunya antara lain: Zaid bin Aslam, Muhammad bin al-Wālid,
Muhammad bin Muslim az-Zuhrī, „Abdul Wahab bin Bukhti.
Murid-muridnya antara lain: Abu Qatādah „Abdullah bin Wāqid, „Abdullah
bin Yazīd, ‘Ali bin ‘Ayyās, „Usmān bin Sa‟īd.
Komentara ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. „Abdullah al-
„Izlī, Ya‟qūb bin Syaibah, Abu Hātim dan an-Nasa‟I berkata: siqah. Al-Khalīlī
berkata: siqah.141
7. Cara Duduk Tasyahud
a. Sunan an-Nasa‟I dalam bab maudi‟ mirfaqain nomor hadis 1273
1. Ismāīl bin Mas‟ūd
Nama lengkapnya adalah Ismāīl bin Mas‟ūd al-Jahdarī, Abu Masūd al-Baṣrī.
Beliau wafat pada tahun 248 H.
Guru-gurunya antara lain: Hātim bin Wardān, Hammād Abi Bakar al-Barrā,
„Āṣim bin Hilāl, Basyar bin al-Mufaḍḍal, Fuḍail bin Sulaimān.
Murid-muridnya antara lain: Abu Bakar Ahmad bin „Abdillah, an-Nasa’I,
Ja‟far bin Muhammad, Zakaria bin Yahya.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. An-Nasa‟I berkata:
siqah. Abu Hātim berkata: ṣadūq.
2. Basyar bin al-Mufaḍḍal
Nama lengkapnya adalah Basyar bin al-Mufaḍḍal bin Lāhiq ar-Raqqāsyī, Abu
Ismāīl al-Baṣrī. Beliau wafat pada tahun 187 H.
Guru-gurunya antara lain: Basyīr bin Maimūn, Dāud bin Abi Hindun, Sa‟di
bin Ishāq, ‘Āṣim bin Kulaib, Muhammad bin „Ajlān.
140
Al-„izlī, Ma’rifah as-Siqāt, Juz II, h. 156 141
Tahzīb at- Tahzīb, Juz IV, h. 352
113
Murid-muridnya antara lain: Hāmid bin „Umar, Ismāīl bin Mas’ūd, Sarīj bin
Yūnus, „Ubaidillah bin „Umar.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Abu Zur‟ah dan
Abu Hātim berkata: siqah. Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah. Al-Bazzār berkata:
siqah.142
3. „Āṣim bin Kulaib
Nama lengkapnya adalah „Āṣim bin Kulaib bin Syihāb bin al-Majnūn al-
Jarmī, al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 100 H.
Guru-gurunya antara lain: „Abdurrahman bin al-Aswad, „Alqamah bin Wāil,
Muhammad bin Ka‟ab, Kulaib bin Syihāb, Abi Burdah bin Abi Mūsa.
Murid-muridnya antara lain: Sufyān as-Saurī, Muhammad bi Fuḍail, „Ali bin
Āṣim, Basyar bin al-Mufaḍḍal, Abu Mi‟dān „Abdullah bin Mi‟dān.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sadūq. Ahmad bin Sa‟di
berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Ibnu al-Madīnī berkata: tidak bisa dijadikan
hujjah kalau dia sendiri.143
4. Kulaib bin Syihāb
Nama lengkapnya adalah Kulaib bin Syihāb bin al-Majnūn al-Jarmī al-Kūfī.
Beliau wafat pada tahun
Guru-gurunya antara lain: „Abdullah bin „Abbās, Wāil bin Hajar, „Umar bin
al-Khaṭṭāb, Abi Hurairah.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sadūq. Abu Zur‟ah
berkata: siqah. Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah.
5. Sunan at-Tirmizi Bab mā jāa Kaifa al-Julus fi at-Tasyahhud nomor 293
1. Abu Kuraib
Nama lengkapnya adalah Muhammad bin „Alla‟ bin Kuraib al-Hamdanī, Abu
Kuraib al-Kūfī (lebih dikenal dengan kuniyahnya). Beliau lahir pada tahun 160 H dan
wafat pada tahun 247 H
142
Tahzīb at- Tahzīb, Juz I, h. 459 143
Tahzīb at- Tahzīb, Juz V, h. 56
114
Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin Ismā‟īl, Bakar bin Yūnus, Ja‟far bin
„Aun, ‘Abdullah bin Idrīs, „Usmān bin Sa‟īd.
Murid-murid nya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, Abu Dāud, at-Tirmizī,
Abu Bakar Ahmad bin „Alī, Ja‟far bin Ahmad bin Sunān.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. An-Nasa‟I berkata:
tidak apa-apa (la ba’sa bih). Maslamah bin Qāsim berkata: siqah.144
2. „Abdullah bin Idrīs
Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin Idrīs bin Yazīd bin „Abdirrahman bin
al-Aswad bin Hujjiah bin al-Aṣhabbin Yazīd bin Halāwah, al-Audī, Abu Ahmad al-
Kūfī. Beliau wafat pada tahun 192 H.
Guru-gurunya antara lain: Rabi‟ah bin „Usmān, Sulaimān as-Syaibānī, Su‟bah
bin al-Hujjāj, Āṣim bin Kulaib, Hisyām bin „Urwah.
Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Mahdī, „Abdullah bin Barād,
Qutaibah bin Sa‟īd, Abu Kuraib, Yahya bin Adam.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: Siqah. Ibnu Kharrās
berkata: siqah. Al-Khalīlī berkata: siqah.145
6. Sunan an-Nasa‟I bab maudi‟ al-yamīn min as-syimāl fi as-shalah
nomor hadis 897
1. Suaid bin Naṣr
Nama lengkapnya adalah Suaid bin Naṣr bin Suaid al-Marūzī, Abu al-Faḍal,
aṭ-Ṭūsānī. Beliau lahir pada tahun 150 H dan wafat pada tahun 240 H.
Guru-gurunya antara lain: „Abdul Kabīr bin Dīnār, ‘Abdullah bin al-
Mubārak, „Ali bin al-Husain bin Wāqid.
Murid-muridnya antara lain: At-Tirmizī, An-Nasa’I, Ahmad bin Ja‟far, Abu
Bakar Ahmad bin Muhammad, Muhammad bin Hātim.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-Zahabī
berkata: siqah. Maslamah berkata: siqah.146
144
Tahzīb at- Tahzīb, Juz IX, h. 386 145
Tahzīb at- Tahzīb, Juz V, h. 145
115
2. „Abdullah bin al-Mubārak
Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin al-Mubārak bin Wāḍih al-Hanẓalī at-
Tamīmī. Beliau lahir pada tahun 118 H dan wafat pada tahun 181 H.
Guru-gurunya antara lain: Abān bin „Abdillah, Ibrāhīm bin Sa‟di, Zakariyā
bin Ishāq, Zāidah bin Qudāmah, Rabī‟ah bin „Usmān.
Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Jamīl, Suaid bin Naṣr, Sa‟īd bin
„Amrū, Sahal bin Ziyād.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. Yahya bin
Ma‟īn berkata: siqah. Al-„Izlī berkata: siqah sabit.147
3. Zāidah
Nama lengkapnya adalah Zāidah bin Qudāmah as-Saqafī, Abu aṣ-Ṣalat al-
Kūfī. Beliau wafat pada tahun 160 H.
Guru-gurunya antara lain: Bayān bin Basyar, Hakīm bin Zubair, Sufyān bin
Sa‟īd, ‘Āṣim bin Kulaib, Yazīd bin Abi Ziyād.
Murid-Muridnya antara lain: Ahmad bin „Abdullah, Sufyān bin „Uyainah,
Yahya bin Abi Bakīr, ‘Abdullah bin al-Mubārak, al-Walīd bin „Uqbah.
Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. Az-Zahabī
berkata: al-Hāfiz. Al-„Izlī berkata: siqah. Ibnu Hibbān berkata: al-Huffāz.148
D. Perbandingan dengan Alquran dan Hadis
Penelitian terhadap matan sebuah hadis sangat penting dalam menentukan
eksistensi kesahihannya disamping keterkaitannya pada sanad hadis, juga didapati
dalam matan hadis tersebut berbagai kesamaan dalam bentuk makna, walaupun dalam
lafaznya ada sedikit perbedaan dalam mengemukakannya. Dalam kritik matan ini
para ulama hadis juga akan memberikan penilaian positif dan negatif terhadap
seorang periwayat hadis.
146
Tahzīb at- Tahzīb, Juz IV, h. 280 147
Tahzīb at- Tahzīb, Juz V, h. 386 148
Tahzīb at- Tahzīb, Juz III, h. 307
116
Penelitian sebuah hadis terhadap kandungan atau matannya memerlukan
pendekatan yang harus disesuaikan dari segi rasio, sejarah dan prinsip-prinsip pokok
ajaran agama Islam, disamping harus menguasai dari segi bahasa dengan baik. Secara
umum penelitian tersebut dapat dilakukan dengan menghimpun hadis-hadis yang
akan diteliti melalui langkah-langkah berikut:
a. Membandingkan sebuah hadis dengan Alquran
b. Membandingkan hadis dengan hadis
c. Membandingkan hadis dengan peristiwa atau kenyataan sejarah, nalar atau
rasio dan juga dengan yang lainnya.
1. Bacaan Doa Iftitah اهلل أكبر كبيرا Dilihat dari perbandingan dengan Alquran pada dasarnya tidak ada
pertentangan hadis bacaan doa iftitah diatas bahkan sejalan dengan ayat Alquran yang
menyuruh kita untuk senantiasa berdoa kepada Allah, Tuhan semesta alam. Banyak
ayat Alquran yang memerintahkan manusia untuk selalu berdoa dan ingat kepada
Allah swt. di antaranya;
Surah al-„Araf ayat 55
“Berdoalah kepada Tuhanmu dengan berendah diri dan suara yang lembut.
Sesungguhnya Allah tidak menyukai orang-orang yang melampaui batas”.
Surah al-Mukmin ayat 60
“Dan Tuhanmu berfirman: "Berdoalah kepada-Ku, niscaya akan
Kuperkenankan bagimu. Sesungguhnya orang-orang yang menyombongkan
diri dari menyembah-Ku akan masuk neraka Jahannam dalam Keadaan hina
dina".
117
“Dan apabila hamba-hamba-Ku bertanya kepadamu tentang Aku, Maka
(jawablah), bahwasanya aku adalah dekat. aku mengabulkan permohonan
orang yang berdoa apabila ia memohon kepada-Ku, Maka hendaklah mereka
itu memenuhi (segala perintah-Ku) dan hendaklah mereka beriman kepada-
Ku, agar mereka selalu berada dalam kebenaran”.
Kemudian ditinjau dengan hadis-hadis Rasulullah saw. yang lain maka yang
bisa dijadikan sebagai hujjah ialah hadis yang diriwayatkan oleh At-Tirmizi, An-
Nasa‟I dan didukung oleh hadis riwayat Muslim. Sedangkan hadis riwayat Abu Daud
memiliki kualitas yang lebih rendah karena salah satu perawinya yaitu Musa bin
Ismā‟īl dinilai saduq oleh Ibnu Kharas. Adapun hadis yang diriwayatkan melalui jalur
Ibnu Mājah juga memiliki kelemahan karena salah satu perawinya yaitu „Amrū bin
Murrah adalah salah seorang murji’ah.
2. Bacaan Doa Iftitah اللهم باعد Dilihat dari perbandingan dengan Alquran pada dasarnya tidak ada
pertentangan dengan hadis bacaan doa iftitah diatas bahkan sejalan dengan ayat
Alquran. Selanjutnya jika ditinjau dengan Hadis-hadis Rasulullah saw. yang lain
tidak ada juga pertentangan Hadis ini. Bahkan dari secara logika akal sehat Hadis ini
tidak bertentangan sebab secara derajat kita sebagai hamba Allah sangat dianjurkan
untuk berdoa sebagai manifestasi dari rasa penghambaan dan penyesalan atas
berbagai kesalahan yang telah kita lakukan. Meskipun hadis riwayat Ibu Mājah
memiliki kelemahan karena salah satu perawinya yaitu Muhammad bin Faḍīl dinilai
sadūq oleh Ibnu Hajar dan az-Zahabi mengatakan bahwa beliau adalah seorang si’I,
namun hadis tersebut memiliki sanad yang banyak dengan redaksi matan yang sama
bahkan didukung oleh hadis yang diriwayatkan oleh Bukhāri dan Muslim.
118
3. Bacaan Doa Iftitah وجهت وجهي
Sejauh penelitian penulis, hadis yang diriwayatkan Abu Daud tersebut
menjelaskan mengenai penyembelihan hewan kurban dan tidak ada pertentangan
dengan Alquran maupun hadis, bahkan didapati ayat Alquran yang berbicara
mengenai perintah menyembelih hewan kurban sebagaimana firman Allah swt. antara
lain:
فصل لك ك كاحنك -إنا أعطيناؾ البوثك
“Sesungguhnya kami telah memberikan kepadamu nikmat yang banyak-Maka
salatlah untuk tuhanmu dan sembelihlah kurban (QS. Al-Kausar:1-2)”
لن يناؿ اهلل حلومها كال دما ؤىا كلبن ينالو التقول منبم Daging-daging kurbandan darahnya itusekali-kali tidak dapat mencapai
(keridhaan) Allah, tetapi ketakwaan dari kamulah yang akan sampai (QS. Al-
Hajj:37)
4. Bacaan Tahiyat
Dalam Alquran tidak ada ayat yang menjelaskan tentang bacaan tahiyat,
sehingga tidak didapati hadis tentang tahiyat yang bertentangan dengan ayat Alquran
Adapun melalui hadis Nabi saw. maka banyak versi yang menjelaskan tentang bacaan
tahiyat. Adapun yang bisa dijadikan sebagai hujjah dalam pengamalan beribadah
sehari-hari ialah riwayat an-Nasa‟I nomor 102 karena seluruh perawinya dinilai
siqah, bahkan jalur hadis tersebut juga didukung oleh hadis an-Nasa‟I nomor 44.
Adapun hadis riwayat at-Tirmizi nomor 100 juga bisa dijadikan hujjah sebagai
landasan kita dalam beribadah, bahkan hadis tersebut juga didukung oleh jalur sanad
yang lain yaitu hadis riwayat Muslim nomor 60. Adapun hadisn riwayat an-Nasa‟I
nomor 101 tidak bisa dijadikan hujjah karena salah seorang perawi dalam sanad hadis
tersebut yaitu Abu Ishāq adalah seorang yang mudallis/tadlis menurut Ibnu Ma‟īn
dan Ibnu Hibbān.
119
5. Bacaan Salawat
Mengenai bacaan salawat, hadis tersebut juga sejalan dengan Alquran karena
Alquran sendiri membahas dan memerintahkan kita untuk bersalawat kepada nabi
saw. sebagaimana firman Allah swt
إف اهلل كمالئبتو يصلوف على النب يا أيها الذين امنوا صلوا عليو كسلموا تسليما
“Sesungguhnya Allah dan malaikat-malaikat-Nya bersalawat untuk nabi,
wahai orang yang beriman bersalawatlah kamu untuk nabi dan ucapkanlah
salam penghormatan kepadanya. (QS. Al-Ahzab:56)
6. Cara Takbiratu Ihram
Banyak hadis-hadis nabi mengenai cara takbiratul ihram dengan berbagai
macam redaksi, namun secara keseluruhun memiliki makna yang sama. Meskipun
hadis melalui riwayat Ibnu Majah nomor 858 dinilai lemah karena salah seorang
perawinya yaitu „Ali bin Muhammad adalah seorang yang sadūq oleh Ibnu Hajar dan
Abi Hātim, namun redaksi hadis tersebut didukung oleh sanad-sanad lain yang sahih.
Bahkan oleh riwayat Bukhārī dan Muslim.
7. Cara Duduk Tasyahhud
Adapun hadis-hadis yang menjelaskan mengenai cara duduk tasyahhud
seluruhnya melalui jalui perawi „Āṣim bin Kulaib yang dinilai sadūq oleh Ibnu Hajar,
Ibnu „Ali al-Madīnī juga mengomentari bahwa hadisnya tidak bisa dijadikan hujjah.
Begitu juga dengan jalur perawi Kulaib bin Syihāb dinyatakan saduq oleh Ibnu Hajar.
Namun hadis mengenai cara duduk tasyahhud tersebut diriwayatkan dengan jalur
sanad yang banyak dan dengan kandungan matan yang semakna sehingga derajatnya
menjadi hadis hasan li ghairih dan bisa dijadikan sebagai hujjah.
E. Fikih al-Hadis
1. Bacaan Doa Iftitah dan Cara Takbiratul Ihram
Hadis yang diriwayatkan Abu Hurairah diatas adalah salah satu dari bacaan
doa iftitah dalam salat baik salat sunat atau salat wajib. Syaikh Nasiruddin al-Albani
telah mengumpulkan lebih dari sepuluh lafal bacaan doa iftitah yang sanadnya
120
bersambung kepada Nabi Muhammad saw.149
Adanya berbagai Hadis tentang bacaan
doa iftitah hendaknya janganlah menjadi sebab perpecahan di kalangan kaum
muslimin sehingga Hadis Rasulullah saw. menjadi tertuduh sebagai penyebab
terjadinya perpecahan dan pertikaian umat Islam.
Imam Abu Daud meriwayatkan hadis tersebut pada bab as-saktah ‘inda iftitah
(diam ketika membaca doa iftitah).150
Dilihat dari pencantuman Imam Abu Daud
terhadap hadis di atas dalam bab tersebut, kita dapat menilai bahwa diam setelah
takbirah al-ihram juga merupakan sunnah dalam salat sebagai tuma’ ninah, dan kita
membaca doa iftitah tersebut didalam hati.
Adapun Imam Nasai meriwayatkan hadis di atas pada bab al-wudhu’ bi al-
salaj (berwudhu‟ dengan menggunakan es/salju),151
berdasarkan pembaban yang
dilakukan oleh Imam nasai tersebut dapat kita ambil kesimpulan pula bahwa bahwa
hadis ini juga merupakan dalil dibolehkannya berwudhu‟ dengan air es/salju. Dengan
kata lain bahwa air es/ salju adalah suci lagi mensucikan.152
Susunan kalimat dalam matan hadis di atas menggunakan majas hiperbola
dengan ungkapan agar dijauhi dari segala dosa seperti jarak antara langit dan bumi,
dan agar dibersihkan dari segala dosa seperti baju yang dicuci walau dengan
menggunakan air dingin dan es. padahal pada kenyataannya jika kita ingin
menghilangkan kotoran yang sulit dihilangkan pada pakaian maka lebih mudah jika
menggunakan air panas bukan dengan menggunakan air dingin. Maksud dari hadis di
atas adalah doa dan harapan pengampunan atas dosa.153
Hadis ini juga merupakan doa yang bisa dibaca pada berbagai kondisi sebagai
ta’awuz (perlindungan kepada Allah swt) hal ini berdasarkan bahwa hadis ini juga
diriwayatkan didalam riwayat-riwayat yang lainnya dengan redaksi bahwa nabi
149
Ramli Abdul Wahid, Tanawwu’ Al-‘Ibadat: Solusi Sunnah Terhadap Khilafiyah ,(Medan:
Pidato Pengukuhan Guru Besar IAIN SU,2009), h.28. 150
Lihat pada bagian identifikasi Hadis 151
Lihat pada bagian identifikasi Hadis.
153 Abd al-Rahman ibn Syu‟aib an-Nasai, Sunan al-Nasai Bi Syarah Suyuti (Beirut: Dar Al-
Ma‟rifah, 1995) Juz I, h. 54.
121
menyampaikan doa tersebut kepada para sahabat selain sebagai bacaan dalam
takbirah al-ihram
Adapun mengenai cara ketika takbiratul ihram, terjadi perbedaan pendapat
dikalangan ulama dan menurut riwayat ada tiga cara saat mengangkat tangan ketika
takbiratul ihram, yaitu:
a. Mengangkat kedua tangan ketika bertakbir
Ulama-ulama syafi‟iyyah berpegang pada pendapat ini berdasarkan hadis nabi
saw. riwayat al-Bukhārī melalui jalur „Abdullah bin „Umar yaitu:
رىأىيتي النيب صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى افػتىتىحى التببتى يف أىف عىبدى اللو نى عيمىكى رىضيى اللوي عىنػهيمىا قىاؿى
بػكي حىىت جيىعىلىهيمىا حىذكى مىنببػىيو يو حتى ييبى ة فػىكىفىعى يىدى الصالى· Abdullah bin 'Umar radliallahu 'anhuma berkata, Aku melihat Nabi
shallallahu 'alaihi wasallam memulai salat dengan bertakbir. Beliau
mengangkat kedua tangannya ketika bertakbir hingga meletakkan kedua
tangannya sejajar dengan pundaknya.
b. Mengangkat Tangan Terlebih Dahulu, Kemudian Mengucapkan
Takbir
Cara ini menurut ulama Hanafiah adalah yang paling baik. Alasannya ialah
mengangkat kedua tangan itu merupakan simbol untuk meniadakan sifat-sifat
kebesaran kepada selain Allah. Sedangkan takbir itu sendiri merupakan pengukuhan
akan kebesaran Allah. Peniadaan harus didahulukan daripada pengukuhan seperti
dalam kalimat “syahadat”.154
Adapun landasan pendapat mereka adalah hadis Nabi
saw. riwayat Muslim melalui jalur „Abdullah bin „Umar, yaitu:
يو حىىت تىبيونىا حىذكى أىف ا نى عيمىكى قىاؿى ة رىفىعى يىدى ـى للصالى كىافى رىسيوؿي اللو صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى إذىا قىابػكى مىنببػىيو مثي كى
Ibnu Umar berkata, "Rasululllah apabila mendirikan shalat maka beliau
mengangkat kedua tangannya hingga menjadi sejajar dengan kedua
pundaknya, kemudian bertakbir.
154
Ibnu Hajar al-„Asqalani, Fathu al-Bāri, (Beirut: Dār al-Ma‟rifah, 1379 H), juz II, h. 218
122
c. Mengucapkan Takbir Terlebih Dahulu, Kemudian Mengangkat Kedua
Tangan
Pendapat ini berdasarkan pada hadis Nabi saw. riwayat Muslim melalui jalur
Mālik al-Huwairis, yaitu:
يو عىن خىالدو عىن أىيب قالى ىةى أىنوي رىأىل مىالكى نى احليوىيكث يو كىإذىا أىرىادى أىف يػىككىعى رىفىعى يىدى بػكى مثي رىفىعى يىدى إذىا صىلى كىا يو كىحىدثى أىف رىسيوؿى اللو صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى كىافى يػىفعىلي ىىبىذى كىإذىا رىفىعى رىأسىوي من الككيوع رىفىعى يىدىDari Khalid dari Abu Qilabah bahwa dia melihat Malik bin al-Huwairits
apabila shalat maka dia bertakbir kemudian mengangkat kedua tangannya,
dan apabila berkehendak untuk rukuk maka dia mengangkat kedua tangannya,
dan apabila mengangkat kepalanya dari rukuk maka dia mengangkat kedua
tangannya, dan dia menceritakan bahwa Rasulullah shallallahu 'alaihi
wasallam dahulu melakukan hal tersebut.
Tentang cara yang ketiga ini, Imam Ibnu Hajar al-„Asqalāni berkata, “Saya
tidak pernah menjumpai ulama yang berpendapat bahwa takbir itu didahulukan
daripada mengangkat tangan”.155
2. Bacaan dan Cara Duduk Tasyahhud
Berdasarkan uraian teks hadis di atas, kita temukan sumber hadis dari lima
orang sahabat yaitu: „Abdullāh bin „Abbās, Abu Musa al-Asy‟arī, „Ȃisyah, Jabir bin
„Abdillāh dan „Abdullah bin Mas‟ūd dan di riwayatkan oleh lima orang mukharrij
hadis.
Adapun tata cara duduk tasyahud awal ialah sebagaimana hadis sahih yang di
riwayatkan Muslim bahwa Nabi apabila duduk tasyahhud meletakkan telapak tangan
kanannya di atas paha kanannya dan meletakkan tangan kirinya di atas paha kirinya.
Nabi Menggenggam semua jari tangan kanannya dan mengacungkan telunjuknya ke
arah kiblat dan mengarahkan pandangan ke arah telunjuknya.
Imam Asy Syafi‟i dan pengikutnya berkata, “Hadits Abu Humaid dan para
sahabatnya secata tegas membedakan antara duduk tasyahud awal dan akhir. Sedangkan
hadis-hadis yang lainnya adalah hadis yang sifatnya mutlak. Sehingga wajib untuk dipahami
dengan hadis yang cocok dengannya. Hadis yang meriwayatkan duduk tawarruk, yang
155
Ibnu Hajar, Fathu al-Bāri. . . , juz II, h. 218
123
dimaksud adalah duduk pada tasyahud akhir. Sedangkan hadis yang meriwayatkan duduk
iftirosy, yang dimaksud adalah tasyahud awal. Inilah cara yang tepat dilakukan untuk
menggabungkan hadis-hadis yang sahih. Terlebih lagi hadis Abu Humaid telah disetujui oleh
sepuluh orang dari para pembesar sahabat.156
Al-Mubarakfuri juga berkata:
ة األىختىة نصىاؼي أىنوي ملى ييوجىد حىديثه يىديؿ صىكينا عىلىى استنىاف اجليليوس عىلىى الكجل الييسكىل يف القىعدى كىاإل . كىحىديثي أىيب محيىيدو ميفىصله فػىلييحمىل الميبػهىمي عىلىى الميفىصل انػتػىهىى
“Pendapat yang lebih tepat, tidak didapatkan satu pun hadis yang
menunjukkan secara gamblang tentang disunnahkannya duduk di atas kaki
kiri (duduk iftirasy) pada duduk tasyahud terakhir. Hadis Abu Humaid jelas
sudah terperinci. Sehingga hadis yang bersifat global dibawa maknanya
kepada yang terperinci.157
Adapun mengenai masalah diam atau menggerak-gerakkan telunjuk
Nashiruddin al-Albani dalam Kitab Tata Cara Shalat Nabi berpendapat bahwa hadis
yang mengatakan menggerak-gerakkan jarinya diriwayatkan Nasa‟i, Ibnu Hibban,
Ibnu Khuzaimah terdapat sebuah dalil untuk terus menggerak-gerakan sampai salam.
Mungkin al-Albani berkesimpulan perkataan mengerak-gerakannya dan berdoa
menunjukkan sampai salam.158
Menurut penulis hadis yang mengatakan aku (Wa’il bin Hujr) melihat beliau
mengerak-gerakannya dan berdoa dengannya tidak bisa dimutlakkan untuk
menjelaskan hadis-hadis lainnya yang sangat banyak yang tidak menjelaskan sama
sekali soal menggerak-gerakkan jari. Memang hadis ini hadits shahih juga, sehingga
tidak bisa mengalahkan atau membuang salah satu hadis yang sama-sama sahih.
Maka agar semua hadis dalam masalah isyarat ini bisa terpakai diambillah sikap
bahwa semua hadis-hadis yang tidak menyebutkan sama sekali soal menggerak-
gerakkan jari itu sebenarna bukan berarti Nabi saw. tidak menggerakkan-gerakkan
jarinya, melainkan semua hadis itu bersifat umum lalu dijelaskan lebih detail dengan
156
Yahya bin Syarf An Nawawi, al Majmu’, Juz III, h. 451 157
Muhammad „Abdurrahman bin „Abdirrahīm al-Mubārakfūrī, Tuhfah al-Ahwazī, (Beirut:
Dār al-Kutub al-„Ilmiyah, t.t.) Juz II, h. 156 158
Muhammad Nasiruddin al-Bani, Sifat Salat Nabi, Penj. Muhammad Thalib, (Yogyakarta:
Media Hidayah, 2000. H. 196
124
hadis yang menjelaskan bahwa yang dimaksud mengangkat jari telunjuk adalah Nabi
saw. menggerakkan-gerakkan jarinya selama berdoa.
Namun penjelasan seperti di atas tidak bisa dimutlakkan sebagai satu-satunya
kebenaran. Karena masih ada cara lain agar tidak membuang salah satu hadis yang
saling berbeda keterangannya namun sama-sama sahih, yaitu bahwa bisa jadi suatu
ketika Rasulullah saw. melakukan begini dan suatu ketika yang lain Rasulullah saw.
melakukan yang lain. Hal ini bukan karena Rasulullah saw. plin plan melainkan
sebagai bentuk fleksibilitas dan keluwesan serta keluasan syari‟at Islam.
Sebagaimana hal ini banyak terjadi pada masalah-masalah lainnya seperti Rasulullah
saw. pernah qunut dan pernah juga tidak, Rasulullah saw. pernah mengharamkan
daging keledai namun juga pernah memakannya, Rasulullah saw. pernah berbuka
puasa ramadhan ketika safar, juga pernah tidak berbuka, namun di saat lain bahkan
mewajibkan sahabat untuk berbuka puasa ramadhan agar tidak lemah ketika
berkecamuk peperangan. Serta masih banyak sekali contoh-contoh lainnya. Hal-hal
semacam ini merupakan kelaziman dalam ranah fikih dimana seringkali Rasulullah
saw. memberikan berbagai pilihan cara teknis beribadah dan manusia dipersilahkan
mengikuti mana yang termudah bagi dirinya.159
159
Lihat Q.S. al-Baqarah: 185