BAB IV STUDI KRITIK SANAD DAN MATAN HADIS-HADIS …repository.uinsu.ac.id/1664/6/BAB IV.pdf58 BAB IV...

67
58 BAB IV STUDI KRITIK SANAD DAN MATAN HADIS-HADIS GERAKAN DAN BACAAN SALAT Upaya dalam menemukan kaidah-kaidah kesahihan hadis dari segi sanadnya, terlebih dahulu perlu mengemukakan rumusan-rumusan hadis sahih itu sendiri menurut pandangan para ulama-ulama yang mengalami perkembangan dari waktu ke waktu sesuai dengan tingkat kematangan analisis yang dilakukan. Hal ini diperlukan karena rumusan-rumusan hadis sahih merupakan konstruksi awal bagi sebuah kaidah kesahihan yang efektif dan permanen untuk dijadikan sebagai tolak ukur dalam usaha penelitian kualitas hadis. Imam Syafi‟I adalah salah satu di antara ulama yang memberikan beberapa standar minimal kriteria riwayat yang dapat diterima sekaligus dapat dijadikan sebagai hujjah, yaitu: 1 1. Periwayat harus siqah dalam menjalankan agama 2. Diakui (Ma’ruf) kejujurannya dalam penyampaian hadis 3. Mengetahui perubahan lafaz yang dapat mengakibatkan perubahan dalam makna hadisnya 4. Hafalannya terjaga dengan baik ketika menyampaikan sebuah hadis 5. Terperihala catatannya jika meriwayatkan sebuah hadis dengan kitabnya 6. Terhindar dari tadlis Begitu juga Imam Muslim dalam Muqaddimah Sahihnya dengan menyebutkan beberapa kriteria riwayat yang ditakhrijnya. Secara umum dari pemaparan di atas dapat disimpulkan bahwa ada lima cirri-ciri hadis sahih, di antara yang lima tersebut terbagi kepada dua kategori, kategori yang pertama yaitu berkaitan dengan kesahihan sanad hadis secara khusus, sedangkan kategori yang kedua yaitu berkaitan dengan sanad dan matan hadis. 1 Abu Bakar Ahmad bin „Ali bin Sabit al-Baghdadi, Kitab al-Kifayah fi ‘Ilm al-Riwayah, (Beirut: Dār al-Kutub al-„Ilmiyah, 1998), h. 23-24

Transcript of BAB IV STUDI KRITIK SANAD DAN MATAN HADIS-HADIS …repository.uinsu.ac.id/1664/6/BAB IV.pdf58 BAB IV...

58

BAB IV

STUDI KRITIK SANAD DAN MATAN HADIS-HADIS GERAKAN DAN

BACAAN SALAT

Upaya dalam menemukan kaidah-kaidah kesahihan hadis dari segi sanadnya,

terlebih dahulu perlu mengemukakan rumusan-rumusan hadis sahih itu sendiri

menurut pandangan para ulama-ulama yang mengalami perkembangan dari waktu ke

waktu sesuai dengan tingkat kematangan analisis yang dilakukan. Hal ini diperlukan

karena rumusan-rumusan hadis sahih merupakan konstruksi awal bagi sebuah kaidah

kesahihan yang efektif dan permanen untuk dijadikan sebagai tolak ukur dalam usaha

penelitian kualitas hadis.

Imam Syafi‟I adalah salah satu di antara ulama yang memberikan beberapa

standar minimal kriteria riwayat yang dapat diterima sekaligus dapat dijadikan

sebagai hujjah, yaitu:1

1. Periwayat harus siqah dalam menjalankan agama

2. Diakui (Ma’ruf) kejujurannya dalam penyampaian hadis

3. Mengetahui perubahan lafaz yang dapat mengakibatkan perubahan

dalam makna hadisnya

4. Hafalannya terjaga dengan baik ketika menyampaikan sebuah hadis

5. Terperihala catatannya jika meriwayatkan sebuah hadis dengan

kitabnya

6. Terhindar dari tadlis

Begitu juga Imam Muslim dalam Muqaddimah Sahihnya dengan

menyebutkan beberapa kriteria riwayat yang ditakhrijnya. Secara umum dari

pemaparan di atas dapat disimpulkan bahwa ada lima cirri-ciri hadis sahih, di antara

yang lima tersebut terbagi kepada dua kategori, kategori yang pertama yaitu berkaitan

dengan kesahihan sanad hadis secara khusus, sedangkan kategori yang kedua yaitu

berkaitan dengan sanad dan matan hadis.

1 Abu Bakar Ahmad bin „Ali bin Sabit al-Baghdadi, Kitab al-Kifayah fi ‘Ilm al-Riwayah,

(Beirut: Dār al-Kutub al-„Ilmiyah, 1998), h. 23-24

59

1. Sanadnya bersambung

2. Semua perawinya bersifat ‘adil

3. Semua perawinya bersifat dabit

4. Hadisnya tidak mengandung syaz

5. Hadisnya tidak mengandung ‘illat

Demikianlah gambaran secara umum dasar studi kritik sanad hadis yang

menjadi landasan penulis dalam penelitian ini, dimana dalam penelitian ini

difokuskan pada penelitian hadis-hadis mengenai bacaan dan tatacara shalat.

A. Identifikasi dan Takhrij Hadis-Hadis Bacaan dan Gerakan Shalat

1. Bacaan Doa Iftitah اهلل أكبر كبيرا Pada pembahasan ini, yaitu takhrij bacaan doa iftitah اهلل أكرب كبتا takhrij yang

digunakan adalah takhrij melalui salah satu lafaz yang terdapat pada matan hadis.

Dan dalam hal ini, kata atau lafaz yang diambil adalah kata bukratan ( بكةن ) dengan

kata dasar bakara (بك ). Sehingga diperoleh hasil sebagai berikut:2

a. Sahih Muslim, kitab al-masjid, bab ma yuqalu ba’da takbirah al-ihram wa al-

qiraah

عوف ن حدثنا زيىىت ن حكب حدثنا إمساعيل ن عيلىية أخربين احلجاج ن أيب عثماف عن أيب الز ت عنعبد اهلل ن عتبة عن ا ن عمك قاؿ ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم إذ قاؿ رجل من القـو اهلل أكرب كبتا ك احلمد هلل كثتا كسبحاف اهلل بكة كأصيال فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم

من القائل كلمة كذا ككذا قاؿ رجل من القـو أنا يا رسوؿ اهلل قاؿ عجبتي ذلا فتحت ذلا أ واب السماء 3قاؿ ا ن عمك فما تككتهن منذ مسعت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يقوؿ ذلك

2 A. J. Wensinck dan Muhammad Fu‟ad „Abd al-Baqi, Al-Mu’jam Al-Mufahras Li Al-Faz Al-

Hadis An-Nabawi (Leiden: E. J. Brill, 1963), Juz 1, h. 210. 3 Al-Imam Abi Al-Husain Muslim bin Al-Hajjaj An-Naisaburi, Al-Jami’ As-Sahih Al-Juz Al-

Awwal (tt.: At-Tab‟ah At-Turkiyah, tth.), h. 99.

60

b. Sunan Abi Daud, Kitab as-Shalah:

أف رجال جاء إىل الصالة : حدثنا موسى ن إمساعيل نا محاد عن قتادة كثا ت كمحيىيد عن أنس ن مالكفلما قضى رسوؿ اهلل صلى اهلل . اهلل أكرب احلمد هلل محدا كثتا طيبا مباركا فيو: كقد حىفىزىه النػفىسي فقاؿ, أنا يا رسوؿ اهلل: فقاؿ الكجل". ايبم ادلتبلم البلمات فإنو مل يقل أسا: "عليو كسلم صالتو قاؿ

ك زاد ". أيهم يكفعها, لقد رأيت اثت عشك ملبا يبتدركهنا: "فقاؿ, فقلتها, جئت كقد حفزين النفس 4".كإذا جاء أحدكم فليمش حنو ما كاف ميشي فليصل ما أدركو كليقض ما سبقو: "محيىيد فيو

حدثنا عمكك ن مكزكؽ أخربنا شعبة عن عمكك ن مكة عن عاصم العنزم عن ا ن جيبت ن مطعم عن أ يو أنو رأل رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يصلي الصالة قاؿ عمكك ال أدرم أم صالة ىي فقاؿ اهلل

احلمد هلل كثتا ك (ك)احلمد هلل كثتا (ك)احلمد هلل كثتا (ك)أكرب كبتا اهلل أكرب كبتا اهلل أكرب كبتا : كنفخو, الشعك: نفثو: سبحاف اهلل بكة كأصيال ثالثا أعوذ اهلل من الشيطاف من نػىفخو كنػىفثو كهىزه قاؿ

يوتىة: البرب كهزه 5.ادل

c. Sunan At-Tirmizi, Kitab Ad-Da’awat, Bab Du’a Ummi Salamah:

حدثنا أمحد ن إ كاىيم الدكرقي قاؿ حدثنا إمساعيل ن إ كاىيم قاؿ حدثنا احلجاج ن أيب عثماف عن ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى : أيب الز ت عن عوف ن عبد اهلل عن ا ن عمك رضي اهلل عنهما قاؿ

, اهلل أكرب كبتا ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيال: اهلل عليو كسلم إذ قاؿ رجل من القـو, أنا يا رسوؿ اهلل: فقاؿ رجل من القـو" ؟ من القائل كذا ككذا: "فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم

ماتككتهن منذ مسعت من رسوؿ اهلل صلى : قاؿ ا ن عمك". عجبت ذلا فتحت ذلا ا واب السماء: "قاؿ

4 Abi Daud Sulaiman bin Al-Asy‟as As-Sijistani, Sunan Abi Daud (Riyad: Maktabah Al-

Ma‟arif, 1424), h.135. 5 Abi Daud, Sunan Abi Daud, h. 136.

61

حجاج : كحجاج ن أيب عثماف ىو. ىذا حديث حسن صحيح غكيب من ىذا الوجو. اهلل عليو كسلم 6 ن ميسكة الصواؼ كييبت أ ا الصلت كىو ثقة عند أىل احلديث

d. Sunan An-Nasa‟I, Kitab Al-Iftitah Bab Al-Qaul allazi Yuftatahu bihi As-

Shalah:

أخربين زلمد ن كىب قاؿ حدثنا زلمد ن سلمة عن أيب عبد الكحيم قاؿ حدثت زيد ىو ا ن أيب أينىيسة قاـ رجل خلف نيب اهلل صلى اهلل : عن عمكك ن مكة عن عوف ن عبد اهلل عن عبد اهلل ن عمك قاؿ

من : "فقاؿ نيب اهلل, اهلل أكرب كبتا ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيال: عليو كسلم فقاؿ 7".لقد ا تدرىا اثنا عشك ملبا: "فقاؿ رجل أنا يا نيب اهلل فقاؿ" صاحب البلمة؟

عن حجاج عن أيب الز ت عن عوف ن عبد اهلل : أخربين زلمد ن شجاع ادلككذم قاؿ حدثنا إمساعيلاهلل أكرب : ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم فقاؿ رجل من القـو: عن ا ن عمك قاؿ

من القائل : "فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم, كبتا ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيال: كذكك كلمة معناىا" عجبت ذلا"فقاؿ ! أنا يا رسوؿ اهلل: فقاؿ رجل من القـو" كلمة كذا ككذا؟

8.قاؿ ا ن عمك ماتككتو منذ مسعت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يقولو" فتحت ذلا أ واب السماء"e. Sunan Ibnu Majah, Kitab Iqamah As-Salawat wa As-Sunnah fiha, Bab Al-

Isti’azah fi As-Shalah:

حدثنا شعبة عن عمكك ن مكة عن عاصم : حدثنا زلمد ن جعفك قاؿ: قاؿ, حدثنا زلمد ن شاررأيت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم حت دخل يف : العنزم عن ا ن جيبت ن ميطعم عن أ يو قاؿ

سبحاف اهلل بكة , احلمد هلل كثتا احلمد هلل كثتا ثالثا, اهلل أكرب كبتا اهلل أكرب كبتا ثالثا: "الصالة قاؿ

6 Al-Imam Al-Hafiz Muhammad bin „Isa bin Saurah At-Tirmizi, Sunan At-Tirmizi (Riyad:

Maktabah Al-Ma‟arif, 1417 H), h. 816. 7 Abi „Abd Ar-Rahman Ahmad bin Syu‟aib bin „Ali, Sunan An-Nasa’I (Riyad: Maktabah Al-

Ma‟arif, 1417 H), h. 146. 8 Sunan An-Nasa’I, h. 146-147.

62

: قاؿ عمكك هزه. اللهم إين أعوذ ك من الشيطاف الكجيم من هزه ك نفخو ك نفثو, كأصيال ثالث مكاتوتة كنفثو

ي 9.البرب: الشعك كنفخو: ادل

f. Musnad Ahmad bin Hanbal, Musnad ‘Abd Allah bin ‘Umar:

حدثنا إمساعيل ن إ كاىيم حدثنا احلجاج ن أيب عثماف عن أيب الز ت عن عوف ن عبد اهلل ن عتبة عن اهلل أكرب كبتا : ينما حنن نصلي مع رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم إذ قاؿ رجل يف القـو: ا ن عمك قاؿ

من القائل كذا : "فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم, ك احلمد هلل كثتا ك سبحاف اهلل بكة كأصيالقاؿ ا ن ". عجبت ذلا فتحت ذلا أ واب السماء: "أنا يا رسوؿ اهلل قاؿ: فقاؿ رجل من القـو" ككذا؟ 10.فما تككتهن منذ مسعت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يقوؿ ذلك: عمك

2. Bacaan Doa Iftitah اللهم باعد

Berdasarkan penulusuran hadis pada kalimat Ba’id dalam kitab al-Mu’jam al-

Mufahras Li al-Faz al-Hadis an-Nabawi karya A.J. Wensink dengan menggunakan

metode takhrij al-hadis bi al-lafz (takhrij hadis berdasarkan kosa kata pada matn

hadis), maka ditemukan 18 hadis mengenai bacaan doa tersebut,11

namun tidak

semuanya mengenai doa iftitah, adapun hadis-hadis yang berhubungan dengan doa

iftitah adalah:

a. Riwayat Imam Bukhari didalam Sahih Bukhari dalam Bab Ma Yaqulu Ba’da

at-Takbir hadis no. 744,12

teksnya berbunyi:

ثػىنىا عيمىارىةي ني القىعقىاع ثػىنىا عىبدي الوىاحد ني زيىادو قىاؿى حىد ثػىنىا ميوسىى ني إمسىاعيلى قىاؿى حىد ثػىنىا أى يو حىد قىاؿى حىدثػىنىا أى يو ىيكىيػكىةى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم يىسبيتي ػىتى التببت كى ػىتى القكىاءىة زيرعىةى قىاؿى حىدإسبىاتىةن قىاؿى أىحسبيوي قىاؿى ىينػىيةن فػىقيلتي أىب كىأيمى يىا رىسيوؿى اللو إسبىاتيكى ػىتى التببت كىالقكىاءىة مىا تػىقيوؿي قىاؿى

9 Ibn Majah, Sunan Ibn Majah (Riyad: Maktabah Al-Ma‟arif, 1417 H), h. 152.

10 Al-Imam Ahmad bin Hanbal, Al-Musnad (Kairo: Dar Al-Hadis, 1995 M/1416 H), h. 335.

11 A. J. Wensinck dan Muhammad Fu‟ad, Al-Mu’jam Al-Mufahras, Juz 1, h. 156.

12 Muhammad ibn Ismail al-Bukhari, Sahih Al-Bukhari (Jordan: Bait al-Afkar al-Dauliyah,

2008), h.91.

63

غكب اللهيم نػىقت منى اخلىطىايىا كىمىا أىقيوؿي اللهيم ىاعد ػىيت كى ػىتى خىطىايىالى كىمىا ىاعىدتى ػىتى المىشكؽ كىالمىنىس اللهيم اغسل خىطىايىالى المىاء كىالثػلج كىالبػىكىد يػينػىقى الثػوبي األى ػيىضي منى الد

b. Riwayat Imam Muslim dalam Sahih Muslim Bab Ma Yuqalu Baina Takbirah

al-Ihram wa al-Qiraah, hadis no. 147,13

teksnya berbunyi:

كاف رسوؿ : حدثت زىت ن حكب حدثنا جكيك عن عمارة ن القعقاع عن أيب زرعة عن أيب ىكيكة قاؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا كرب يف الصالة سبت ىنية قبل أف يقكأ فقلت يا رسوؿ اهلل أيب أنت كأمي أرأيت سبوتك ت التببت كالقكاءة ما تقوؿ ؟ قاؿ أقوؿ اللهم اعد يت ك ت خطايام كما

اعدت ت ادلشكؽ كادلغكب اللهم نقت من خطايام كما ينقى الثوب األ يض من الدنس اللهم اغسلت من خطايام الثلج كادلاء كالربد

c. Riwayat Imam Abu Daud dalam kitab Sunan Abu Daud dalam Bab as-Saktah

‘inda al-Iftitah, hadis no. 781,14

teksnya berbunyi:

ثػىنىا عىبدي الوىاحد ثػىنىا أى يو كىاملو حىد ثػىنىا زليىمدي ني فيضىيلو عىن عيمىارىةى ح كىحىد ثػىنىا أىمحىدي ني أىب شيعىيبو حىد حىدبػكى ف عىن عيمىارىةى المىعتى عىن أىب زيرعىةى عىن أىب ىيكىيػكىةى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا كى

الصالىة سىبىتى ػىتى التببت كىالقكىاءىة فػىقيلتي لىوي أىب أىنتى كىأيمى أىرىأىيتى سيبيوتىكى ػىتى التببت كىالقكىاءىة أىخربن غكب اللهيم أىنقت من مىا تػىقيوؿي قىاؿى اللهيم ىاعد ػىيت كى ػىتى خىطىايىالى كىمىا ىاعىدتى ػىتى المىشكؽ كىالمى

نىس اللهيم اغسلت الثػلج كىالمىاء كىالبػىكىد الثػوب األى ػيىض منى الد .خىطىايىالى كىd. Riwayat Nasai dalam kitab Sunan Nasai pada Bab al-Wudhu’ bi ats-Tsalj

hadis no. 60,15

teksnya berbunyi:

أخربنا علي ن حجك قاؿ حدثنا جكيك عن عمارة ن القعقاع عن أيب زرعة ن عمكك ن جكيك عن أيب كاف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا استفتح الصالة سبت ىنيهة فقلت أيب أنت : ىكيكة قاؿ

كأمي يا رسوؿ اهلل ما تقوؿ يف سبوتك ت التببت كالقكاءة قاؿ أقوؿ اللهم اعد يت ك ت خطايام

13 Muslim ibn al-Hajjaj, Sahih Muslim (Beirut: Dar al-Kitab al-„Arabi, 2004), h. 238.

14 Sunan Abu Daud, h.133.

15 Abd Al-Rahman Ibn Syu‟aib Al-Nasai, Sunan Al-Nasai (Beirut: Dar Al-Ihya Al-Turats Al-

„Arabi, tt), h. 14.

64

كما اعدت ت ادلشكؽ كادلغكب اللهم نقت من خطايام كما ينقى الثوب األ يض من الدنس اللهم اغسلت من خطايام الثلج كادلاء كالربد

Juga terdapat pada Bab ad-Du’a Baina at-Takbirah Wa al-Qiraah hadis no.

894,16

teksnya berbunyi:

عمكك ن جكيك عن أيب أخربنا علي ن حجك قاؿ أنبأنا جكيك عن عمارة ن القعقاع عن أيب زرعة نكاف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا افتتح الصالة سبت ىنيهة فقلت أيب أنت كأمي : ىكيكة قاؿ

يا رسوؿ اهلل ما تقوؿ يف سبوتك ت التببت كالقكاءة قاؿ أقوؿ اللهم اعد يت ك ت خطايام كما اعدت ت ادلشكؽ كادلغكب اللهم نقت من خطايام كما ينقى الثوب األ يض من الدنس اللهم اغسلت

من خطايام ادلاء كالثلج كالربد

e. Riwayat ibn Majah dalam kitab Sunan ibn Majah Bab Iftitah as-Shalah hadis

no. 805,17

teksnya berbunyi:

ثػىنىا زليىمدي ني فيضىيلو عىن عيمىارىةى ن القىعقىاع عىن أىب يبىةى كىعىلى ني زليىمدو قىاالى حىد ثػىنىا أى يو ىبك ني أىب شى حىدبػكى سىبىتى ػىتى التببت كىالقكىاءىة زيرعىةى عىن أىب ىيكىيػكىةى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو قىاؿى . صلى اهلل عليو كسلم إذىا كى

فػىقيلتي أىب أىنتى كىأيمى أىرىأىيتى سيبيوتىكى ػىتى التببت كىالقكىاءىة فىأىخربن مىا تػىقيوؿي قىاؿى أىقيوؿي اللهيم ىاعد ػىيت نىس الثػوب األى ػيىض منى الد غكب اللهيم نػىقت من خىطىايىالى كى كى ػىتى خىطىايىالى كىمىا ىاعىدتى ػىتى المىشكؽ كىالمى

.اللهيم اغسلت من خىطىايىالى المىاء كىالثػلج كىالبػىكىد 3. Bacaan Doa Iftitah وجهت وجهي

a. Hadis riwayat Imam Muslim, dalam kitab Sholah al-Musafirin, bab ad-Du`a

fi Shalah al-Lail wa Qiyamih.18

حدثنا زلمد ن أيب بك ادلقدمي حدثنا يوسف ادلاجشوف حدثت أيب عن عبد الكمحن األعكج عن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي ن أيب طالب عن رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم أنو كاف إذا اقاـ إىل الصالة

16

Sunan Al-Nasai, h.155. 17

Sunan Ibn Majah , h. 97. 18

Muslim, Shahih Muslim (Istanbul : Dar Sahnun, 1992), Juz 2, h. 185-186.

65

كجهت كجهي للذم فطك السماكات كاألرض حنيفا كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي : قاؿكزليام كشلايت هلل رب العادلت الشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا من ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال

أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت لبيك كسعديك كاخلت كلو يف يديك كالشك ليس إليك أنا ك كإليك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب

إليك

النضك قاال حدثنا زىت ن حكب حدثنا عبد الكمحن ن مهدم ح كحدثنا إسحاؽ ن إ كاىيم أخربنا أ وحدثنا عبد العزيز ن عبد اهلل ن أيب سلمة عن عمو ادلاجشوف ن أيب سلمة عن األعكاج هبذ اإلسناد كقاؿ كاف رسوؿ اهلل صلى الو عليو كسلم إذا استفتح الصالة كرب مث قاؿ كجهت كجهي كقاؿ كأنا أكؿ

ادلسلمت

b. Hadis riwayat Imam at-Tirmidzi, Kitab ad-Da`awat, Bab Minh.19

حدثت أيب عن عبد : قاؿ حدثنا يوسف ادلاجشوف: حدثنا زلمد ن عبد ادللك ن أيب الشوارب قاؿرضي اهلل عنو أف رسوؿ اهلل صلى اهلل الكمحن األعكج عن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي ن أيب طالب

كجهت كجهي للذم فطك السماكات كاألرض حنيفا كما أنا : عليو كسلم كاف إذا اقاـ ف الصالة قاؿالشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا من , من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت

ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ

عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت أمنت ك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب إليك

19

At-Tirmidzi, Sunan at-Tirmidzi ( Istanbul : Dar Sahnun, 1992), Juz 1, h. 777.

66

c. Hadis riwayat Imam an-Nasa'i, Kitab Iftitah, Bab Nau` Akhar min adz-Dzikr

wa ad-Du`a baina at-Takbir wa al-Qira`at20

حدثت : حدثنا عبد الكمحن ن مهدم حدثنا عبد العزيز ن أيب سلمة قاؿ: أخربنا عموك ن علي قاؿعن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي رضي اهلل , عمي ادلاجشوف ن أيب سلمة عن عبد الكمحن األعكج

كجهت كجهي للذم فطك : أف رسو اهلل صلى اهلل عليو كسلم كاف إذا استفتح الصالة كرب مث قاؿ: عنوالسماكات كاألرض حنيفا كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت

الشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا من ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ

اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت لبيك كسعديك كاخلت كلو .يف يديك كالشك ليس إليك أنا ك كإليك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب إليك

d. Hadis riwayat Imam Abu Daud, Kitab ash-Sholah Bab ma Yustaftah bih ash-

Shalah min ad-Du`a.21

عن عبيد اهلل ن معاذ نا أيب نا عبد العزيز ن أيب سلمة عن عمو ادلاجشوف ن أيب سلمة عن عبد كاف رسو اهلل : عن عبيد اهلل ن أيب رافع عن علي ن أيب طالب رضي اهلل عنو قاؿ, الكمحن األعكج

كجهت كجهي للذم فطك السماكات كاألرض :صلى اهلل عليو كسلم إذا قاـ إىل الصالة كرب مث قاؿحنيفا كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت الشكيك لو ك ذالك أمكت كأنا أكؿ ادلسلمت اللهم أنت ادللك الإلو إال أنت أنت ريب كأنا عبدؾ ظلمت نفسي كاعتفت ذنيب فاغفكيل ذنويب مجيعا إنو اليغفك الذنوب إال أنت كىدين ألحسن األخالؽ اليهدم ألحسنها إال أنت كاصكؼ عت سيئها ال يصكؼ عت سيئها إال أنت لبيك كسعديك كاخلت كلو يف يديك كالشك ليس

إليك أنا ك كإليك تباركت كتعاليت أستغفكؾ كأتوب إليك

20

An-Nasa'i, Sunan an-Nasa'i (Riyad : Maktabah al-Ma`arif, ttp), h. 467-468. 21

Abu Daud, Sunan Abi Daud (Riyad : Maktabah al-Ma`arif, ttp), Juz I, h.134-135.

67

e. Hadis yang diriwayatkan Abi Daud dalam Sunan Abi Daud pada, Kitab

Adlha22

ثنا زلمد ن إسحاؽ، عن يزيد ن أيب حبيب : ثنا عيسى، قاؿ: حدثنا إ كاىيم ن موسى الكازم قاؿذ ح النيب صلى اللو عليو كسلم يـو الذ ح كبشت أقكنت :عن أيب عياش عن جا ك ن عبد اللو قاؿ

إين كجهت كجهي للذم فطك السموات كاألرض على ملة إ كاىيم : "أملحت موجئت فلما كجههما قاؿحنيفان كما أنا من ادلشككت إف صاليت كنسبي كزليام كشلايت للو رب العادلت الشكيك لو ك ذلك أمكت

.مث ذ ح" كأنا من ادلسلمت، اللهم منك كلك عن زلمدو كأمتو اسم اللو كاللو أكرب

f. Hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Majah dalam Sunannya pada Kitab

Adla’ih.23

حدثنا ىشاـ ن عمار حدثنا إمساعيل ن عياش حدثنا زلمد ن إسحاؽ عن يزيد ا ن أيب حبيب عن ببشت عيد ضحى رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو كسلم يـو: أيب عياش الزرقي عن جا ك ن عبد اهلل؛ قاؿ

إف . إين كجهت كجهي للذم فطك السموات كاألرض حنيفا كما أنا من ادلشككت) فقاؿ حت كجههما! اللهم. الشكيك لو ك ذلك أمكت كأنا أكؿ ادلسلمت. صاليت كنسبي كزليام كشلايت هلل رب العادلت

(كلك عن زلمد كأمتو

4. Bacaan Tahiyat

Adapun lafaz yang di pilih ialah at-thayyibātu (الطيبات) yang memiliki kata

dasar thayyibu (طيب). Maka akan diperoleh keterangan sebagai berikut:24

a. Sahīh Muslim kitab as-Ṣhalāh bab at-Tasyahhud fi as-Ṣhalāh no. 62

كاللفظ أليب )حدثنا سعيد ن منصور كقتيبة ن سعيد كأ و كامل اجلحدرم كزلمد ن عبدادللك األموم صليت : قالوا حدثنا أ و عوانة عن قتادة عن يونس ن جبت عن حطاف ن عبداهلل الكقاشي قاؿ (كامل

22

Abu Daud, Sunan Abi Daud . . . , Juz I, h.150. 23

Ibn Majah, Sunan Ibn Majah (Riyad: Maktabah Al-Ma‟arif, 1417 H), h. 24

A. J. Weinsink, Mu’jam al-MufahrasJuz IV, h. 68-69

68

مع أيب موسى األشعكم صالة فلما كاف عند القعدة قاؿ رجل من القـو أقكأت الصالة الرب كالزكاة ؟ قاؿ فلما قضى أ و موسى الصالة كسلم انصكؼ فقاؿ أيبم القائل كلمة كذا ككذا ؟ قاؿ فأـر القـو مث قاؿ أيبم القائل كلمة كذا ككذا ؟ فأـر القـو فقاؿ لعلك يا حطاف قلتها ؟ قاؿ ما قلتها كلقد رىبت أف تببعت هبا فقاؿ رجل من القـو أنا قلتها كمل أرد هبا إال اخلت فقاؿ أ و موسى أما تعلموف كيف تقولوف

يف صالتبم ؟ إف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم خطبنا فبت لنا سنتنا كعلمنا صالتنا فقاؿ إذا صليتم فأقيموا صفوفبم مث ليؤمبم أحدكم فإذا كرب فبربكا كإذا قاؿ غت ادلغضوب عليهم كال الضالت فقولوا آمت جيببم اهلل فإذا كرب كركع فبربكا كاركعوا فإف اإلماـ يككع قبلبم كيكفع قبلبم فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم فتلك تلك كإذا قاؿ مسع اهلل دلن محد فقولوا اللهم ر نا لك احلمد يسمع اهلل لبم فإف اهلل تبارؾ كتعاىل قاؿ على لساف نبيو صلى اهلل عليو ك سلم مسع اهلل دلن محده إذا كرب كسجد فبربكا

كاسجدكا فإف اإلماـ يسجد قبلبم كيكفع قبلبم فقاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم فتلك تلك كإذا كاف عند القعدة فليبن من أكؿ قوؿ أحدكم التحيات الطيبات الصلوات هلل السالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو السالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال إلو إال اهلل كأشهد أف زلمدا عبده

25كرسولو

b. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab Kaifa at-Tasyahhud al-Awwal no. 101

يػىعقيوبي ني إ ػكىاىيمى الدكرىقى عىن األىشجىعى عىن سيفيىافى عىن أىب إسحىاؽى عىن األىسوىد عىن عىبد اللبػىكىنىا أىخ نىا رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم أىف نػىقيوؿى إذىا جىلىسنىا ف الككعىتػىت التحياتي للو كىالصلىوىاتي ق قىاؿى عىلمى

نىا كىعىلىى عبىاد اللو الصاحلتى أىشهىدي أىف الى كىالطيبىاتي السالىـي عىلىيكى أىيػهىا النب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػا عىبديهي كىرىسيوليوي إلىوى إال اللوي كىأىشهىدي أىف زليىمدن

26

25

Imam Muslim, Sahīh Muslim, (Istanbul: Dār Sahnūn, 1992), Juz I, h. 303 26

An-Nasai, Sunan an-Nasai,(Istanbul: Dār Sahnūn, 1992), Juz IV, h. 405

69

c. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab an-Nau‟ Akrara min at-Tasyahhud no. 102

ثىت ـه قىاؿى حىد ثػىنىا ىشىا ثػىنىا يىتى ني سىعيدو قىاؿى حىد امىةى السكخىسى قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا عيبػىيدي اللو ني سىعيدو أى يو قيدىقػىتىادىةي عىن ييونيسى ن جيبػىتو عىن حطافى ن عىبد اللو أىف األىشعىكل قىاؿى إف رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلم بػكيكا كىإذىا بػكى فىبى ى لىنىا صىالىتػىنىا فػىقىاؿى أىقيميوا صيفيوفىبيم مثي ليػىؤيمبيم أىحىديكيم فىإذىا كى نىا سينتػىنىا كى ػىت خىطىبػىنىا فػىعىلمى

لىبيم (كىالى الضالتى )قىاؿى ـى يػىككىعي قػىبػ بػكيكا كىاركىعيوا فىإف اإلمىا ـي كىرىكىعى فىبى بػكى اإلمىا ببيمي اللوي كىإذىا كى فػىقيوليوا آمتى جييهي فػىقيوليوا رى ػنىا لىكى دى عى اللوي لمىن محى لىبيم قىاؿى نىب اللو صلى اهلل عليو كسلم فىتلكى تلكى كىإذىا قىاؿى مسى كىيػىكفىعي قػىبػدىهي عى اللوي لمىن محى احلىمدي يىسمىع اللوي لىبيم فىإف اللوى عىز كىجىل قىاؿى عىلىى لسىاف نىبيو صلى اهلل عليو كسلم مسى

لىبيم كىيػىكفىعي قػىبػلىبيم ـى يىسجيدي قػىبػ بػكيكا كىاسجيديكا فىإف اإلمىا ـي كىسىجىدى فىبى بػكى اإلمىا قىاؿى نىب اللو صلى . مثي إذىا كىة فػىليىبين من أىكؿ قػىوؿ أىحىدكيم أىف يػىقيوؿى التحياتي اهلل عليو كسلم فىتلكى تلكى فىإذىا كىافى عندى القىعدى

نىا كىعىلىى عبىاد اللو الصاحلتى الطيبىاتي الصلىوىاتي للو السالىـي عىلىيكى أىيػهىا النب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػا عىبديهي كىرىسيوليوي أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىأىشهىدي أىف زليىمدن

27 d. Sunan an-Nasai kitab as-Sahwi bab an-Nau‟ Akhara min at-Tasyahhud no. 44:

أخربنا زلمد ن شار قاؿ حدثنا يت ن سعيد عن ىشاـ عن قتادة ح كأنبأنا زلمد ن ادلثت قاؿ حدثنا يت قاؿ حدثنا ىشاـ قاؿ حدثنا قتادة عن يونس ن جبت عن حطاف ن عبد اهلل أف األشعكم

كإذا كاف . . . . . فعلمنا سنتنا ك ت لنا صالتنا فقاؿ : قاؿ أف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم خطبنا عند القعدة فليبن من قوؿ أحدكم أف يقوؿ التحيات الطيبات الصلوات هلل السالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو السالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال إلو إال اهلل كأشهد أف زلمدا عبده

28كرسولو

27

Sunan An-Nasai, Juz IV, h. 416 28

Sunan An-Nasai, Juz III, h. 41

70

e. Sunan an-Nasaī kitab as-Sahwi bab an-Nau‟ Akhara min az-Zikri ba‟da at-Tasyahhud

no. 65

ثػىنىا يىتى عىن جىعفىك ن زليىمدو عىن أى يو عىن جىا كو أىف رىسيوؿى اللو صلى اهلل أىخبػىكىنىا عىمكيك ني عىلى قىاؿى حىدـي اللو كىأىحسىني اذلىدل ىىدلي زليىمدو صلى عليو كسلم كىافى يػىقيوؿي ف صىالىتو ػىعدى التشىهد أىحسىني البىالىـ كىالى

29اهلل عليو كسلم

f. Muwattha‟ Mālik kitab an-Nida‟ li as-Ṣhalahbab at-Tasyahhud fi as-Ṣalah no. 55

ثىت عىن مىالك عىن عىبد الكمحىن ن القىاسم عىن أى يو عىن عىائشىةى زىكج النيب صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى أىنػهىا ك حىد التحياتي الطيبىاتي الصلىوىاتي الزاكيىاتي للو أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىحدىهي الى :كىانىت تػىقيوؿي إذىا تىشىهدىت

نىا كىعىلىى عبىاد ـي عىلىيػ ـي عىلىيكى أىيػهىا النيب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالى ا عىبديهي كىرىسيوليوي السالى شىكيكى لىوي كىأىف زليىمدنـي عىلىيبيم اللو الصاحلتى السالى

30

g. Sahih Muslim kitab as-Ṣhalahbab at-Tasyahhud fi as-Ṣhalah no. 60

حدثنا قتيبة ن سعيد حدثنا ليث ح كحدثنا زلمد ن رمح ن ادلهاجك أخربنا الليث عن أيب الز ت عن كاف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم يعلمنا : سعيد ا ن جبت كعن طاكس عن ا ن عباس أنو قاؿ

التشهد كما يعلمنا السورة من القكآف فباف يقوؿ التحيات ادلباركات الصلوات الطيبات هلل السالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو السالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال إلو إال اهلل كأشهد

أف زلمدا رسوؿ اهللh. Sunan at-Tirmizī kitab Mawāqīt bab ma zaa fi at-Tasyahhud no. 100

كاف رسوؿ : حدثنا قتيبة حدثنا الليث عن أيب الز ت عن سعيد ن جبت ك طاكس عن ا ن عباس قاؿاهلل صلى اهلل عليو ك سلم يعلمنا التشهد كما يعلمنا القكآف فباف يقوؿ التحيات ادلباركات الصلوات

29

Sunan An-Nasai, Juz V, h. 126 30

Malik bin Anas, Muatta’ mālik, (Tunisia: Dār as-Sahnūn, t.t) Juz I, h. 91

71

الطيبات هلل سالـ عليك أيها النيب كرمحة اهلل ك ككاتو سالـ علينا كعلى عباد اهلل الصاحلت أشهد أف ال 31إلو إال اهلل كأشهد أف زلمدا رسوؿ اهلل

i. Sunan an-Nasaī kitab Tatbiq bab an-Nau‟ Akhara min at-Tasyahhud no. 103

عتي أىب ييىدثي عىن ثػىنىا الميعتىمكي قىاؿى مسى اـ العجلى البىصكل قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا أى يو األىشعىث أىمحىدي ني المقدىقػىتىادىةى عىن أىب غىالبو كىىيوى ييونيسي ني جيبػىتو عىن حطافى ن عىبد اللو أىنػهيم صىلوا مىعى أىب ميوسىى فػىقىاؿى إف ة فػىليىبين من أىكؿ قػىوؿ أىحىدكيمي التحياتي للو رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلمقىاؿى إذىا كىافى عندى القىعدى

نىا كىعىلىى عبىاد اللو الصاحلتى الطيبىاتي الصلىوىاتي للو السالىـي عىلىيكى أىيػهىا النب كىرىمحىةي اللو كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػا عىبديهي كىرىسيوليوي أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىحدىهي الى شىكيكى لىوي كىأىشهىدي أىف زليىمدن

32 j. Musnad Ahmad bin Hanbal Juz I, h. 459

ثىت عىن تىشىهد رىسيوؿ اهلل : حدثنا عبد اهلل حدثت أب ثنا يعقوب قاؿ حدثت أ بعىن ا ن إسحى ى قىاؿى حىدصىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى يف كىسىط الصالىة كىيف آخكىىا عىبدي الكمحىن ني األىسوىد ن يىزيدى النخىعي عىن أى يو عىن

عىلمىت رىسيوؿي اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى التشىهدى يف كىسىط الصالىة كىيف آخكىىا : عىبد اهلل ن مىسعيودو قىاؿى : فىبىافى يػىقيوؿي : فىبينا حنىفىظي عىن عىبد اهلل حتى أىخبػىكىنىا أىف رىسيوؿى اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى عىلمىوي إياهي قىاؿى

التحياتي للو كىالصلىوىاتي كىالطيبىاتي السالىـي : إذىا جىلىسى يف كىسىط الصالىة كىيف آخكىىا عىلىى كىركو الييسكىلنىا كىعىلىى عبىاد اهلل الصاحلتى أىشهىدي أىف الى إلىوى إال اللوي كىأىشهىدي عىلىيكى أىيػهىا النيب كىرىمحىةي اهلل كى ػىكىكىاتيوي السالىـي عىلىيػ

ا عىبديهي كىرىسيوليوي قىاؿى مثي إف كىافى يف كىسىط الصالىة نػىهىضى حتى يػىفكيغي من تىشىهده كىإف كىافى يف : أىف زليىمدن 33.آخكىىا دىعىا ػىعدى تىشىهده مىا شىاءى اللوي أىف يىدعيوى مثي ييسىلمى

31

Imam at-Tirmizi,Sunan at-Tirmizi,(Istanbul: Dār Sahnūn, 1992), Juz II, h. 83 32

Sunan an-nasai, Juz IV, h. 418 33

Ahmad bin hanbal, Musnad Ahmad bin Hanbal, (t.tp: Dar al-Fikr, 1978), Juz 1, h. 459

72

5. Bacaan Salawat

a. Hadis Riwayat Imam Bukhari, Bab Salat ‘ala an-Nabiyyi

لقيت كعب ن عجكة : شعبة حدثنا احلبم قاؿ مسعت عبد الكمحن ن أيب ليلى قاؿ حدثنا آدـ حدثناأال أىدم لك ىدية ؟ إف النيب صلى اهلل عليو ك سلم خكج علينا فقلنا يا رسوؿ اهلل قد علمنا فقاؿ

قولوا اللهم صل على زلمد كعلى آؿ زلمد كما صليت كيف نسلم عليك فبيف نصلي عليك ؟ قاؿعلى آؿ إ كاىيم إنك محيد رليد اللهم ارؾ على زلمد كعلى آؿ زلمد كما اركت على آؿ إ كاىيم إنك

34محيد رليدb. Sunan Abi Daud Aṣ-Ṣalah ba’da at-Tasyahhud

ثػىنىا شيعبىةي عىن احلىبىم عىن ا ن أىيب لىيػلىى عىن كىعب ن عيجكىةى قىاؿى قػيلنىا أىك ثػىنىا حىف ي ني عيمىكى حىد قىاليوا حىدـي فػىقىد عىكىفػنىاهي فىبىيفى نيصىلي عىلىيكى قىاؿى يىا رىسيوؿى اللو أىمىكتػىنىا أىف نيصىليى عىلىيكى كىأىف نيسىلمى عىلىيكى فىأىما السالى قيوليوا اللهيم صىل عىلىى زليىمدو كىآؿ زليىمدو كىمىا صىليتى عىلىى إ ػكىاىيمى كى ىارؾ عىلىى زليىمدو كىآؿ زليىمدو كىمىا ىارىكتى

يده يده رلى عىلىى آؿ إ ػكىاىيمى إنكى محى35

c. Hadis Riwayat Ibn Khuzaimah Bab Salawat atas Nabi saw

أنا أ و طاىك نا أ و بك نا أ و األزىك ككتبتو من أصلو نا يعقوب نا أيب عن ا ن إسحاؽ قاؿ كحدثت يف الصالة على رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا ادلكء ادلسلم صلى عليو يف صالتو زلمد ن إ كاىيم عن

أقبل رجل حىت جلس ت : زلمد ن عبد اهلل ن زيد ن عبد ر و عن أيب مسعود عقبة ن عمكك قاؿيا رسوؿ اهلل أما السالـ فقد عكفناه فبيف : يدم رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم كحنن عنده فقاؿ

فصمت حىت أحببنا أف الكجل مل يسألو : نصلي عليك إذا حنن صلينا يف صالتنا صلى اهلل عليك ؟ قاؿصليت اللهم صلي على زلمد النيب األمي كعلى آؿ زلمد كما: إذا أنتم صليتم علي فقولوا: مث قاؿ

34

Sahih Bukhari jilid 19, h. 9. 35

Abi Daud Sulaiman bin al-Asy‟ab, Sunan Abi Daud, Jilid I,(Riyad: Maktab al-Ma‟arif,

1992/1413), h. 978.

73

على إ كاىيم كعلى آؿ إ كاىيم ك ارؾ على زلمد النيب األمي كعلى آؿ زلمد كما اركت على إ كاىيم 36كعلى آؿ إ كاىيم إنك محيد رليد

d. Hadsis Riwayat Imam Ad-Darimi, Bab Salat „Ala An-Nabiy

لقيت كعب ن عجكة : أخربنا الوليد الطيالس ثنا شعبة قاؿ احلبم اىربين قاؿ مسعت ن أيب ليلى يقوؿقاؿ أال اىدم إليك ىدية اف رسوؿ اهلل صلى هلل عليو كسلم خكج علينا فقلنا قد علمنا فقلنا قد علمنا كيف السالـ عليك فبيف نصلى عليك قاؿ قوؿ اللهم صل على زلمد كعلى اؿ زلمد كما صليت

37على إ كاىيم إنك محيد رليد ك ارؾ على زلمد كعلى زلمد كما اركت على إ كىيم إنك محيد رليد

6. Gerakan Takbiratul Ihram

Berdasarkan penelusuran pada Mu’jam al-Mufahras melalui kata نبب maka

diperoleh keterang sebagai berikut.38

a. Sunan Abi Dāud Bab Iftitah as-Shalat nomor hadis 730 dan 738

ا حىديثي ثػىنىا يىتى كىىىذى ثػىنىا ميسىدده حىد ثػىنىا أى يو عىاصمو الضحاؾي ني سلىلىدو ح كىحىد نبىلو حىد ثػىنىا أىمحىدي ني حى حىدعتي أى ىا محيىيدو أىمحىدى قىاؿى أىخبػىكىنىا عىبدي احلىميد يػىعت ا نى جىعفىكو أىخبػىكىن زليىمدي ني عىمكك ن عىطىاءو قىاؿى مسى

منػهيم أى يو قػىتىادىةى قىاؿى أى يو محيىيدو أىنىا الساعدل ف عىشكىةو من أىصحىاب رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلمأىعلىميبيم صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم قىاليوا فىلمى فػىوىاللو مىا كينتى أىكثىكنىا لىوي تػىبػىعنا كىالى أىقدىمىنىا لىوي

يو . قىاؿى ػىلىى. صيحبىةن ـى إىلى الصالىة يػىكفىعي يىدى قىاليوا فىاعكض قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا قىايو حىىت بػكي فػىيػىكفىعي يىدى بػكي حىىت يىقك كيل عىظمو ف مىوضعو ميعتىدالن مثي يػىقكىأي مثي ييبى حىىت ييىاذلى هبمىا مىنببػىيو مثي ييبىتػىيو عىلىى ريكبىتػىيو مثي يػىعتىدؿي فىالى يىصيب رىأسىوي كىالى يػيقنعي مثي يػىكفىعي رىأسىوي ييىاذلى هبمىا مىنببػىيو مثي يػىككىعي كىيىضىعي رىاحى

دىهي عى اللوي لمىن محى يو حىىت ييىاذلى هبمىا مىنببػىيو ميعتىدالن مثي يػىقيوؿي اللوي أىكبػىكي . فػىيػىقيوؿي مسى مثي يػىهول . مثي يػىكفىعي يىدىنبػىيو مثي يػىكفىعي رىأسىوي كىيػىثت رجلىوي الييسكىل فػىيػىقعيدي عىلىيػهىا كىيػىفتىحي أىصىا عى رجلىيو يو عىن جى إىلى األىرض فػىييجىاف يىدى

36

Sahih Ibn Khuzaimah, h.351 37

Abd Allah bin „Abd ar-Rahman, Sunan ad-Darimi, ( Beirut: Dar al-Kutub al-„Arabi,), Juz

1, h. 356 38

A.J. Wensink al-Mu’jam al-Mufahras Li . . . , Juz VI, h. 547

74

كىيػىكفىعي رىأسىوي كىيػىثت رجلىوي الييسكىل فػىيػىقعيدي عىلىيػهىا حىىت يػىكجعى كيل عىظمو . إذىا سىجىدى كىيىسجيدي مثي يػىقيوؿي اللوي أىكبػىكي يو حىىت ييىاذلى هبمىا بػكى كىرىفىعى يىدى ـى منى الككعىتػىت كى إىلى مىوضعو مثي يىصنىعي ف األيخكىل مثلى ذىلكى مثي إذىا قىا

ةي الىت فيهىا بػكى عندى افتتىاح الصالىة مثي يىصنىعي ذىلكى ف ىقية صىالىتو حىىت إذىا كىانىت السجدى مىنببػىيو كىمىا كىا كىافى ييصىلى . التسليمي أىخكى رجلىوي الييسكىل كىقػىعىدى ميتػىوىركنا عىلىى شقو األىيسىك صلى اهلل -قىاليوا صىدىقتى ىىبىذى

.39عليو كسلملك ن ثىت أىب عىن جىدل عىن يىتى ن أىيوبى عىن عىبد المى لك ني شيعىيب ن الليث حىد ثػىنىا عىبدي المى حىد

عىبد العىزيز ن جيكىيجو عىن ا ن شهىابو عىن أىب ىبك ن عىبد الكمحىن ن احلىارث ن ىشىاـو عىن أىب ىيكىيػكىةى أىنوي يو حىذكى مىنببػىيو كىإذىا رىكىعى فػىعىلى مثلى بػكى للصالىة جىعىلى يىدى قىاؿى كىافى رىسيوؿي اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا كى

ـى منى الككعىتػىت فػىعىلى مثلى ذىلكى 40.ذىلكى كىإذىا رىفىعى للسجيود فػىعىلى مثلى ذىلكى كىإذىا قىا

b. Sunan an-Nasai bab al-„amalu fi iftitah as-Shalah nomor hadis 884

ثىت سىامله ح ثػىنىا شيعىيبه عىن الزىكل قىاؿى حىد ثػىنىا عىلى ني عىياشو قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا عىمكيك ني مىنصيورو قىاؿى حىدثػىنىا عيثمىافي ىيوى ا ني سىعيدو عىن شيعىيبو عىن زليىمدو كىىيوى الزىكل كىأىخبػىكىن أىمحىدي ني زليىمد ن الميغتىة قىاؿى حىد

قىاؿى أىخبػىكىن سىاملي ني عىبد اللو ن عيمىكى عىن ا ن عيمىكى قىاؿى رىأىيتي رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلم إذىا افػتىتىحى بػكى للككيوع فػىعىلى مثلى ذىلكى مثي إذىا بػكي حىىت جيىعىلىهيمىا حىذكى مىنببػىيو كىإذىا كى يو حتى ييبى التببتى ف الصالىة رىفىعى يىدى

دىهي » قىاؿى عى اللوي لمىن محى كىالى يػىفعىلي ذىلكى حتى يىسجيدي كىالى فػىعىلى مثلى ذىلكى كىقىاؿى رى ػنىا كىلىكى احلىمدي . «مسىحتى يػىكفىعي رىأسىوي منى السجيود

41

39

Sunan abi daud, juz II, h. 495 40

Sunan abi daud, juz III, h. 4 41

Sunan An-nasai, Juz III, h. 429

75

c. Sunan Ibnu Majah Bab Raf‟ul Yadaini Izā Raka‟a nomor hadis 858

حدثنا علي ن زلمد كىشاـ ن عمار كأ و عمك الضكيك قالوا حدثنا سفياف ن عيينة عن الزىكم عن سامل عن ا ن عمك قاؿ رأيت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا افتتح الصالة رفع يديو حىت ياذم

42.هبما منببيو كإذا ركع كإذا رفع رأسو من الككوع كال يكفع ت السجدتتd. Sunan ad-Darimi Bab fi Raf‟I al-Yadaini fi ar-Ruku‟ wa as-Sujud no

hadis 1297

أىخبػىكىنىا عيثمىافي ني عيمىكى أىخبػىكىنىا مىالكه عىن الزىكل عىن سىاملو عىن أى يو أىف رىسيوؿى اللو صلى اهلل عليو كسلم يو ، كىإذىا رىفىعى رىأسىوي منى الككيوع بػكى كىرىفىعى يىدى يو حىذكى مىنببػىيو كىإذىا رىكىعى كى بػكى كىرىفىعى يىدى كىافى إذىا دىخىلى الصالىةى كى

تػىت أىك ف السجيود فػىعىلى مثلى ذىلكى كىالى يػىكفىعي ػىتى السجدى43

e. Musnad Ahmad bin Hanbal nomor hadis 4674

ثىت الزىكم عىن سىاملو عىن أى يو قىاؿى كىافى رىسيوؿي اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى إذىا ثػىنىا مىالكه حىد ثػىنىا يىتى حىد حىديو حىذكى مىنببػىيو كىإذىا رىكىعى صىنىعى مثلى ذىلكى كىإذىا رىفىعى رىأسىوي منى الككيوع صىنىعى مثلى ذىلكى افػتىتىحى الصالىةى رىفىعى يىدى

دىهي قىاؿى عى اللوي لمىن محى 44.رى ػنىا كىلىكى احلىمدي كىالى يىصنىعي مثلى ذىلكى يف السجيود : كىإذىا قىاؿى مسىf. Sahih Bukhari Bab Raf‟ul Yadaini fi Takbir al-Ūla ma‟a iftitah nomor

hadis 735

ثػىنىا عىبدي اللو ني مىسلىمىةى عىن مىالكو عىن ا ن شهىابو عىن سىامل ن عىبد اللو عىن أى يو أىف رىسيوؿى اللو حىدبػكى للككيوع كىإذىا رىفىعى رىأسىوي منى يو حىذكى مىنببػىيو إذىا افػتىتىحى الصالىةى كىإذىا كى صلى اهلل عليو كسلم كىافى يػىكفىعي يىدى

دىهي ، رى ػنىا كىلىكى احلىمدي كىكىافى الى يػىفعىلي ذىلكى ف عى اللوي لمىن محى الككيوع رىفػىعىهيمىا كىذىلكى أىيضنا كىقىاؿى مسىالسجيود

45

42

Sunan Ibnu Majah, Juz I, h. 279 43

Sunan Ad-darimi, juz IV, h. 17 44

Musnad ahmad, juz II, h. 18 45

Sahih Bukhari, Juz III, H. 242

76

g. Sahih Muslim Bab Istihbāb Raf‟ul Yadaini Hazwa Mankibaini ma‟a

Takbiratul Ihram wa ar-Ruku‟ nomor hadis 390

حدثنا يت ن يت التميمي كسعيد ن منصور كأ و بك ن أيب شيبة كعمكك الناقد كزىت ن حكب قاؿ أخربنا سفياف ن عيينة عن الزىكم عن سامل (كاللفظ ليحت)كا ن منت كلهم عن سفياف ن عيينة

رأيت رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم إذا افتتح الصالة رفع يديو حىت ياذم منببيو : عن أ يو قاؿ 46كقبل أف يككع كإذا رفع من الككوع كال يكفعهما ت السجدتت

7. Cara Duduk Tasyahhud

a. Sunan an-Nasa‟I Bab Mauḍi‟ az-Zirāin Nomor Hadis 1272

ثػىنىا سيفيىافي عىن ثػىنىا زليىمده كىىيوى ا ني ييوسيفى الفكيىاب قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا زليىمدي ني عىلى ن مىيميوفو الكقى قىاؿى حىدجىلىسى ف الصالىة عىاصم ن كيلىيبو عىن أى يو عىن كىائل ن حيجكو أىنوي رىأىل النب صلى اهلل عليو كسلم

يو كىأىشىارى السبا ىة يىدعيو هبىا 47.فىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى ذرىاعىيو عىلىى فىخذى Juga dalam bab maudi‟ mirfaqain nomor hadis 1273

ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو عىن أى يو عىن كىائل أىخبػىكىنىا إمسىاعيلي ني مىسعيودو قىاؿى أىنػبىأىنىا شكي ني الميفىضل قىاؿى حىدـى رىسيوؿي اللو ن حيجكو قىاؿى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم كىيفى ييصىلى فػىقىا

يو حىىت حىاذىتىا أيذينػىيو مثي أىخىذى شىالىوي يىمينو فػىلىما أىرىادى أىف يػىككىعى صلى اهلل عليو كسلم لىةى فػىكىفىعى يىدى فىاستػىقبىلى القبػيو عىلىى ريكبىتػىيو فػىلىما رىفىعى رىأسىوي منى الككيوع رىفػىعىهيمىا مثلى ذىلكى فػىلىما سىجىدى كىضىعى رىفػىعىهيمىا مثلى ذىلكى كىكىضىعى يىدىهي الييسكىل عىلىى فىخذه الييسكىل كىحىد يو مثي جىلىسى فىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى يىدى نزؿ من يىدى رىأسىوي ذىلكى المىا كىأىشىارى شكه السبا ىة منى الييمتى مكفػىقىوي األىميىنى عىلىى فىخذه الييمتى كىقػىبىضى ثنتػىت كىحىل ى كىرىأىيػتيوي يػىقيوؿي ىىبىذى

ـى كىالويسطىى 48.كىحىل ى اإل ػهىا

46

Sahih Muslim, Juz I, h. 292 47

Sunan An-Nasa’I, Juz V, h, 44 48

Sunan Nasa’I, Juz V, h 46

77

Juga dalam bab maudi‟ al-yamīn min as-syimāl fi as-shalah nomor hadis

897:

ثىت ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا سيوىيدي ني نىصكو قىاؿى أىنػبىأىنىا عىبدي اللو ني الميبىارىؾ عىن زىائدىةى قىاؿى حىدأىب أىف كىائلى نى حيجكو أىخبػىكىهي قىاؿى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم كىيفى ييصىلى

هي الييمتى عىلىى كىفو الييسكىل كىالكسغ يو حىىت حىاذىتىا أيذينػىيو مثي كىضىعى يىدى بػكى كىرىفىعى يىدى ـى فىبى فػىنىظىكتي إلىيو فػىقىايو مثػلىهىا يو عىلىى ريكبىتػىيو مثي لىما رىفىعى رىأسىوي رىفىعى يىدى يو مثػلىهىا قىاؿى كىكىضىعى يىدى كىالساعد فػىلىما أىرىادى أىف يػىككىعى رىفىعى يىدىاء أيذينػىيو مثي قػىعىدى كىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى كىفوي الييسكىل عىلىى فىخذه كىريكبىتو مثي سىجىدى فىجىعىلى كىفيو بذى

لقىةن مثي رىفىعى إصبػىعىوي الييسكىل كىجىعىلى حىد مكفىقو األىميىن عىلىى فىخذه الييمتى مثي قػىبىضى اثػنىتػىت من أىصىا عو كىحىل ى حىفػىكىأىيػتيوي ييىككيهىا يىدعيو هبىا

49. Juga dalam bab Qabḍi as-sintaini min aṡābi‟ al-yad al-yumna nomor hadis

1276:

ثىت ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو قىاؿى حىد أىخبػىكىنىا سيوىيدي ني نىصكو قىاؿى أىنػبىأىنىا عىبدي اللو ني الميبىارىؾ عىن زىائدىةى قىاؿى حىدأىب أىف كىائلى نى حيجكو قىاؿى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم كىيفى ييصىلى فػىنىظىكتي إلىيو فػىوىصىفى قىاؿى مثي قػىعىدى كىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى كىفوي الييسكىل عىلىى فىخذه كىريكبىتو الييسكىل كىجىعىلى حىد لقىةن مثي رىفىعى أيصبػيعىوي فػىكىأىيػتيوي ييىككيهىا يىدعيو مكفىقو األىميىن عىلىى فىخذه الييمتى مثي قػىبىضى اثػنىتػىت من أىصىا عو كىحىل ى حى

سليتىصىكه . هبىا50

b. Sunan at-Tirmizi Bab mā jāa Kaifa al-Julus fi at-Tasyahhud nomor

293

ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو اجلىكمى عىن أى يو عىن كىائل ن حيجكو ثػىنىا عىبدي اللو ني إدريسى حىد ثػىنىا أى يو كيكىيبو حىد حىدقىاؿى قىدمتي المىدينىةى قػيلتي ألىنظيكىف إىلى صىالىة رىسيوؿ اللو صلى اهلل عليو كسلم فػىلىما جىلىسى يػىعت للتشىهد

هي الييسكىل يػىعت عىلىى فىخذه الييسكىل كىنىصىبى رجلىوي الييمتى قىاؿى أى يو عيسىى . افػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل كىكىضىعى يىدى

49 An-nasai, juz III, h. 452

50 Nasa‟I, Juz V, h. 52

78

ا حىديثه حىسىنه صىحيحه كىالعىمىلي عىلىيو عندى أىكثىك أىىل العلم كىىيوى قػىوؿي سيفيىافى الثػورل كىأىىل البيوفىة . ىىذى 51.كىا ن الميبىارىؾ

c. Musnad Ahmad bin Hanbal

ثػىنىا عىاصمي ني كيلىيبو أىخبػىكىين أىيب أىف كىائلى نى حيجكو احلىضكىمي أخبػىكىهي ثػىنىا زىائدىةي حىد ثػىنىا عىبدي الصمىد حىد حىدبػكى كىرىفىعى : ألىنظيكىف إىلى رىسيوؿ اهلل صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى كىيفى ييصىلي ؟ قىاؿى : قػيلتي : قىاؿى ـى فىبى فػىنىظىكتي إلىيو قىا

هي الييمتى عىلىى ظىهك كىفو الييسكىل كىالكسغ كىالساعد مثي قىاؿى يو حىىت حىاذىتىا أيذينػىيو مثي كىضىعى يىدى لىما أىرىادى أىف : يىدىاء يو مثػلىهىا مثي سىجىدى فىجىعىلى كىفيو بذى يو عىلىى ريكبىتػىيو مثي رىفىعى رىأسىوي فػىكىفىعى يىدى يو مثػلىهىا كىكىضىعى يىدى يػىككىعى رىفىعى يىدىأيذينػىيو مثي قػىعىدى فىافػتػىكىشى رجلىوي الييسكىل فػىوىضىعى كىفوي الييسكىل عىلىى فىخذه كىريكبىتو الييسكىل كىجىعىلى حىد مكفىقو

لقىةن مثي رىفىعى إصبػىعىوي فػىكىأىيػتيوي ييىككيهىا يىدعيو هبىا 52.األىميىن عىلىى فىخذه الييمتى مثي قػىبىضى ػىتى أىصىا عو فىحىل ى حى

d. Sunan Abi Dāud Bab min Zikri at-Tawarruk

حدثنا أمحد ن حنبل حدثنا أ و عاصم الضحاؾ ن سللد أخربنا عبد احلميد يعت ا ن جعفك ح كثنا : مسدد قاؿ ثنا يت ثنا عبد احلميد يعت ا ن جعفك حدثت زلمد ن عمكك عن أيب محيد الساعدم قاؿ

مسعتو يف عشكة من أصحاب رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم كقاؿ أمحد قاؿ أخربين زلمد ن عمكك ن عطاء قاؿ مسعت أ ا محيد الساعدم يف عشكة من أصحاب رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم منهم أ و قتادة قاؿ أ و محيد أنا أعلمبم صالة رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو ك سلم قالوا فاعكض فذكك احلديث قاؿ

" أصا ع رجليو إذا سجد مث يقوؿ (أم نصبها كغمز موضع ادلفاصل منها كثناىا إىل طن الكجل)كيفتخ كيكفع كيثت رجلو اليسكل فيقعد عليها مث يصنع يف األخكل مثل ذلك فذكك احلديث قاؿ " اهلل أكرب

حىت إذا كانت السجدة اليت فيها التسليم أخك رجلو اليسكل كقعد متوركا على شقو األيسك زاد أمحد قالوا صدقت ىبذا كاف يصلي كمل يذككا يف حديثهما اجللوس يف الثنتت كيف جل

51

Sunan Tirmizi, Juz II, h, 13 52

Musnad ahmad, Juz IV, 318

79

B. I’tibar al-Sanad atau skema

Adapun yang dimaksud dengan al-I’tibar dalam dalam sebuah ilmu hadis

adalah menyertakan atau menampilkan sanad-sanad yang lain pada suatu hadis

tertentu, sedangkan pada hadis tersebut dengan melihat terhadap sanadnya hanya

mempunyai seorang periwayat saja dan dengan menampilkan sanad-sanad yang lain

akan diketahui apakah masihn ada periwayat lain atau hanya terdapat satu jalur saja

yang meriwayatkan hadis tersebut. Dengan melakukan I’tibar al-sanad juga akan

memberikan pengetahuan lebih mendalam terhadap penelitian apakah di dalam sanad

hadis tersebut terdapat unsur muttabi’ (perawi yang berstatus pendukung pada

tingkatan perawi yang tidak termasuk golongn sahabat) dan juga syahid (perawi yang

berstatus pendukung pada tingkatan sebagai dan untuk sahabat Nabi saw.)53

Untuk

mempermudah dalam suatu penelitian terhadap hadis yang menyandarkan kepada

Nabi saw.

Skema sanad allahumma ba’id:

53

Nawir Yuslem, Metodologi Penelitian Hadis . . . , h. 95

رسول

ابو هريرة

ابو زرعة

عمارة

على

عبد الواحد محمد

ابو داود

احمد ابو كامل جرير

مسلم النسائ

عبد الواحد

موس

البخارى

زهير

80

81

82

83

84

85

86

C. Tarjamah ar-Ruwat dan Kritik Sanad Hadis

Melakukan kritik sanad terhadap sanad hadis yang sedang diteliti, ialah hadis-

hadis tentang gerakan dan bacaan shalat, dengan demikian bentuk yang dijadikan

sebagai acuan adalah mengkombinasikan antara sanad yang satu dengan yang lain,

sehingga kelihatan jelas seluruh jalur sanad, para parawi dan metode periwayatan.

Kemudian melihat apakah ada terkandung pada hadisnya unsur muttabi’ atau syahid

dan lain-lain.

1. Bacaan Doa Iftitah اهلل أكبر كبيرا a. Sahih Muslim, kitab al-masjid, bab ma yuqalu ba’da takbirah al-ihram

wa al-qiraah

1. Zuhair bin Harb

Nama lengkap beliau adalah Zuhair bin Harb bin Syadād al-Harsyī, lahir

pada tahun 160 H54

dan wafat di Baghdad pada tahun 234 H, beliau termasuk dalam

tingkatan tabi’ al-Atbā’.

Guru-gurunya adalah Ismāīl bin ‘Ūlayyah, Ahmad bin Ishāq al-Haḍramī,

Ishāq bin „Isa, Jarīr bin Abd al-Hamīd, al-Hasan bin Musa, al-Hasan bin Muhammad.

Murid-muridnya adalah Muslim, Abū Dāud, Abu Bakar Ahmad bin Abi

Raisamah, Abu Ya‟la Ahmad bin „Ali, Ja‟far bin Abi „Usman aṭ-Ṭayalisī.

Penilaian ulama terhadap beliau antara lain; Mu‟āwiyah bin Ṣaliḥ berkata

dari Yahya bin Ma‟īn, siqah. Abu Hātim berkata, Ṣadūq. Ja‟far bin Muhammad al-

Faryābī berkata: aku bertanya kepada Muhammad bin „Abdillāh bin Numair mana

yang lebih engkau sukai Abu Khaisamah atau Abū Bakar bin Abī Syaibah ? maka

dia menjawab: Abu Khaisamah. An-Nasa‟ī berkata beliau siqah ma’mūn, Husain bin

Fahmi berkata, siqah sabit. Abu Bakar al-Khaṭīb berkata, adalah dia siqah, sabit,

hafiz. Ibnu Qāni‟ berkata, siqah, sabit. Ibnu Abi Hatim berkata dalam “al-jarh wa at-

ta’dīl” aku menanyakan kepada ayah ku tentang beliau, maka di jawab siqah sadūq.

54

Az-Zahabi, Siyar A’lam an-Nubala’, Juz XI, h. 489.

87

Ibnu Hibbān berkata dalam ”aṣ-Ṣiqat” termasuk yang kuat hafalannya dan ḍabit pada

masa Ahmad dan Yahya bin Ma‟īn.55

2. Ismāīl bin ‘Ūlaiyah

Nama lengkapnya adalah Ismāīl bin Ibrāhīm bin Miqsam al-Asadī yang

lebih dikenal dengan sebutan Ibnu „Ulaiyah. Beliau lahir pada tahun 110 H dan wafat

di Baghdad pada tahun 193 H dan dia tergolong dalam tingkatan pertengahan dari

atba’ at-Tābi’īn.

Guru-gurunya adalah Ayyūb bin Abi Tamimah, Bahaz bin Hakīm, Habīb

bin as-Syahīd, Hujjāj bin Abi U’smān, Dāud bin an-Naṣīr.

Murid-Muridnya adalah Ahmad bin Ibrāhīm, Ahmad bin Harb, Ishāq bin

Rahawaih, Hammād bin Ismā‟īl (anaknya), Zuhair bin Harb, Hammād bin Zaid.

Penilaian ulama terhadap beliau: Ibnu Hajar berkata, siqah hafiz. Az-

Zahabī berkata imam hujjah. Yūnus bin Bakīr berkata, dari Syu‟bah: ibnu „ulaiyah

sayyid al-muhaddiṣīn. Ahmad bin Sunān al-Qaṭṭān berkata yang bersumber dari

„Abdirrahman al-Mahdī: ibnu „Ulaiyah asbat dari Hasyīm. „Ali ibnu al-Madinī

berkata yang bersumber dari Yahya bin Saīd: ibnu „Ulaiyah asbat dari Wahīb.

„Abdullāh bin Ahmad bin Hanbal berkata yang bersumber dari ayahnya: orang yang

terakhir sabit di Basrah. Qutaibah berkata, para ulama mengatakan: al-Hāfiz ada

empat orang yaitu Ismāīl bin „Ulaiyah, Abdul Waris, Yazīd bin Zarī‟ dan Wahīb. Abu

Dāud as-Sijistānī berkata: tidak ada seorang ahli hadis yang pernah tidak salah

melainkan Ismāīl bin „Ulaiyah. Ibnu al-Madīnī berkata: aku tidak mengatakan salah

seorang yang lebih sabit dalam hadis dari pada ibnu „Ulaiyah.56

55

Ahmad bin „Ali bin Hajar Abu al-Faḍal al-„Asqalānī as-Syafi‟I, Tahzīb at-Tahzīb, (Beirut:

Dār al-Fikri: 1984/ 1404 H.), Juz III, h. 343 56

Tahzīb at-Tahzīb, Juz I, h. 277

88

3. Hujjāj bin Abi U‟smān

Nama lengkapnya adalah Hujjāj bin Abi U‟smān dan dikenal juga dengan

sebutan Sālim, Abu aṣ-Ṣalat dan Abu „Usmān wafat pada tahun 143 H,57

beliau hidup

pada masa sigār at-Tābi’īn.

Guru-gurunya antara lain: Hamīd bin Hilāl, Hannān al-Asadī, Yahya bin

Abi Kasīr, Abi az-Zubair al-Makkī, al-Hasan al-Basyrī.

Murid-murid beliau antara lain: Basyar bin al-Mifḍal, Sufyān bin Habīb,

Rūh bin „Ubādah Ismāīl bin ‘Ūlayyah, Abu „Āṣim aḍ-Ḍahhāk.

Penilaian ulama terhadap beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah hafiz. Berkata

„Abdullāh bin Ahmad dari ayahnya, Ishāq bin Manṣūr dari Yahya bin Ma‟īn, Abu

Zur‟ah, Abu Hātim, at-Tirmizī dan an-Nasa‟i: siqah. Ibnu Khuzaimah berkata

bahwasanya dia siqah hāfiz.58

4. Abi az-Zubair

Nama lengkap beliau adalah Muhammad bin Muslim bin Tadris al-Qurasyī,

Abu az-Zubair al-Makkī. Wafat pada tahun 126 H

Guru-gurunya adalah Sa‟īd bin Zubair, Zābir bin „Abdillah,„Abdullah bin

Salamah, „Abdullah bin Zubair, ‘Aūn bin ‘Abdillah, Nāfi‟ bin Zubair.59

Murid-muridnya antara lain Zābir bin Yazīd, Hammād bin Salamah, Khālid

bin Yazīd, Hujjāj bin Abi U’smān, „Abdullah bin „Aun, „Umar bin Zaid.

Komentar ulama tentang beliau adalah Abu Hātim berkata la yuhtaju bihi,

Abu Bakar bin Abi Khaisamah berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. „Abdurrahman

bin Abi Hātim berkata, Aku menanya ayahku tentang Abi azZubair, maka dijawab:

hadisnya ditulis namun tidak bolehdipakai berhujjah. Muhammad bin „Usmān bin

Abi Syaibah berkata: aku menanya ibnu al-Madīnī, maka dia menjawab: siqah

sabit.60

57

Taqrīb at-Tahzīb, Juz I, h. 189 58

Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 203 59

Jamāl ad-Dīn Abi al-Hujjāj Yūsuf al-Mizzī, Tahzib al-Kamāl, Juz 26, h. 402 60

Tahzīb at-Tahzīb, Juz IX, h. 442

89

5. „Aūn bin „Abdillah

Nama lengkapnya adalah „Aūn bin „Abdillah bin „Utbah bin Mas‟ūd al-Hizlī.

Wafat pada tahun 120 H.

Guru-gurunya antara lain „Abdullah bin „Abbās, Asma‟ binti Abi Bakar,

‘Abdullah bin ‘Umar, „Abdullah bin Mas‟ūd, „Āisyah binti Abi Bakar.61

Murid-Muridnya adalah Yahya bin Zābir, Ya‟qūb bin „Abdillah, Naufal bin

al-Farrāt, „Abdullah bin al-Walīd, Abi az-Zubair, „Īsa bin „Amar,

Komentar ulama tentang beliau adalah: Ibnu Hajar berkata: siqah. Berkata

Hanbal bin Ishāq dari Ahmad bin Hanbal dan Ishāq bin Manṣūr dari Yahya bin

Ma‟īn: siqah. Ibnu Hibbān berkata dalam “siqat at-Tabi’īn” dia ‘ābid penduduk

Kufah.62

6. Ibnu „Umar

Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin „Umar bin al-Khaṭṭāb al-Qurasyī al-

„Adwī. Wafat pada tahun 73/74 H dan beliau adalah salah seorang sahabat Nabi saw.

b. Sunan Abi Daud, Kitab aṣ-Ṣalah:

1. Musa bin Ismāīl

Nama lengkapnya adalah Musa bin Ismāīl al-Munqarī, beliau adalah sigār

atbā’ at-Tabi’īn dan wafat pada tahun 223 H di Baṣrah.

Guru-gurunya antara lain Ibrāhīm bin Sa‟di, Jarīr bin Hāzim, Habbān bin

Yasār, Hammād bin Salamah, ar-Rabī‟ bin Muslim, Ṭālib bin Hujair.63

Murid-Muridnya adalah al-Bukhāri, Abu Dāud, Ahmad bin Manṣūr,

Muhammad bin Ayyūb, Yahya bin Ma‟īn.

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata siqah sabit.

Al-Husain bin al-Hasan ar-Razī berkata: aku menanyakan kepada Yahya bin Ma‟īn

61

„Abdurrahman bin Abi Hātim Muhammad bin Idrīs Abu Muhammad ar-Rāzī, al-Jarh wa

at-Ta’dīl, (Beirut: Dār Ihya‟ al-Turas: 1952/1271 H) Juz VI, h. 384 62

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 173 63

Tahzīb al-Kamāl, Juz XXIX, h. 22

90

tentangnya, maka di jawab dia siqah Ma’mūn. Muhammad bin Sa‟di berkata, dia

siqah. Ibnu Kharās berkata: orang-orang membincangkannya dan dia sadūq.64

2. Hammād

Nama lengkap beliau adalah Hammād bin Salamah bin Dīnār al-Baṣrī.

Beliau dalam tingkatan al-Wasṭi min Atba’ at-Tābi’īn dan wafat pada tahun 167 H.

Guru-gurunya adalah Azraq bin Qais, Anas bin Sīrīn, Taubah al-„Anbarī,

Sābit al-Banānī, Hamīd bin Hilāl, Khālid bin Zakwān, Qatādah.

Murid-muridnya antara lain Aswad bin „Āmir, Rūh bin Aslam, Sufyān as-

Sauri, „Abdullah bin Mu‟āwiyah, Musa bin Ismāīl, Wakī‟ bin al-Jarāh.

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata siqah. Ibnu

Sa‟di berkata: siqah. Al-„Izlī berkata: Siqah seorang lelaki yang ṣalih.65

Ibnu Ma‟īn

berkata: siapa yang berlainan pendapat dengan Hammād, maka yang dipakai adalah

pendapat Hammād.66

3. Qatādah

Nama lengkapnya adalah Qatādah bin Da‟āmah bin Qatādah, juga ada yang

mengatakan Qatādah bin Da‟āmah bin „Ūkābah.67

Lahir pada tahun 60 H dan wafat

pada tahun 100 H.

Guru-Gurunya adalah Hisān bin Bilāl, Hamīd bin ‘Abdirrahman, Khālid

bin Darīk, Dāud as-Sirāj, Sa‟īd bin al-Musayyab, Sa‟īd bin Yazīd

Murid-muridnya adalah Abān bin Yazīd, Hujjāj bin Arṭāh, Hammād bin

Ja‟di, Hammād bin Salamah, Harb bin Syadād.

Komentar ulama tentang beliau anatara lain: Az-Zahabi berkata: al-Hāfiz.

Ishāq bin Manṣūr berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah.

4. Sābit

Nama lengkapnya adalah Sābit bin Aslam al-Banānī, Abu Muhammad al-

Baṣri. Beliau wafat pada tahun 100 H.

64

Tahzīb at-Tahzīb, Juz 10, h. 335 65

Tahzīb at-Tahzīb, Juz III, h. 13 66

As-Syuyutī, Tabaqāt al-Huffāz, Juz I, h. 16 67

Ibnu Hibbān, as-Siqāt ibnu Hibbān, Juz V, h. 321

91

Guru-gurunya antara lain: Anas bin Mālik, „Amrū bin Syu‟aib, „Abdullah

bin „Umar, Hamīd bin Hilāl.

Murid-muridnya adalah Sābit bin „Azlān, Hammād bin Salamah, Ja‟far

bin Sulaiman, Hātim bin Maimun.

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar siqah. An-Nasai

berkata: siqah. Ibnu Sa‟di berkata: siqah Ma’mūn.68

5. Hamīd

Nama lengkapnya adalah Hamīd bin Hilāl bin Hubairah dan ada juga yang

mengatakan ibnu Sawaid bin Hubairah al-„Adwī. Beliau wafat pada tahun.

Guru-gurunya antara lain adalah Khālid bin „Umair, Zuhair bi Hayyān,

Anas bin Mālik, Masyrūq bin „Aus.

Murid-muridnya antara lain Hammād bin Salamah, Sulaiman bin

Mughirah, Qatādah bin Da’āmah.

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. Ibnu

Sa‟di berkata: siqah. Al-„Izli berkata: siqah.69

c. Sunan At-Tirmizi, Kitab Ad-Da’awat, Bab Du’a Ummi Salamah:

1. Ahmad bin Ibrāhīm

Nama lengkapnya adalah Ahmad bin Ibrāhīm bin Kasīr bin Zaid bin Aflāh

bin Manṣūr bin Muzāhim al-„Abdi, Abu „Abdillah ad-Daurāqi. Beliau wafat pada

tahun 246 H.

Guru-gurunya antara lain: Ahmad bin Naṣr, Ishāq bin Yūsuf, Ismāīl bin

Ibrāhīm, Jarīr bin „Abd al-Hamīd, Ṣofwān bin „Īsa.70

Murid-muridnya antara lain: Muslim, Abu Dāud, Ibnu Mājah, at-Tirmizī,

Ahmad bin Maṣūr, „Abdullah bin Muhammad.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Al-„Aqilī

berkata: siqah. Al-Khalilī berkata: siqah.71

68

Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 3 69

Tahzīb at-Tahzīb, Juz III, h. 52 70

Tahzīb at-Kamāl, Juz I, h. 249

92

d. Sunan An-Nasa‟I, Kitab Al-Iftitah Bab Al-Qaul allazi Yuftatahu bihi As-

Shalah:

1. Muhammad bin Wahab

Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Wahab bin „Umar bin Abi

Karīmah, Abu al-Mu‟āfī al-Hurāni. Beliau wafat pada tahun 243 H.

Guru-gurunya antara lain: „Īsa bin Yūnus, „Utbah bin Basyīr, Muhammad

bin Salamah, Miskīn bin Bakīr.

Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Muhammad, an-Nasaī, Ahmad

bin Gamar, Muhammad bin Yahya.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: ṣadūq. An-Nasai

berkata: la ba’sa bihi. Maslamah berkata: ṣadūq.72

2. Muhammad bin Salamah

Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Salamah bin „Abdillah al-Bāhilī.

Beliau wafat pada tahun 191 H.73

Guru-gurunya antara lain: Sulaimān bin Arqam, Muhammad bin „Abdillah,

Abi ‘Abdirrahīm Khālid bin Abi Yazīd, Hisyām bin Hasān.

Murid-murid beliau antara lain: Ahmadbin Hanbal, Ahmad bin „Umar,

„Abdullah bin Muhammad, Muhammad bin Wahab, Hārūn bin Ma‟rūf.

Komentara ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. An-

Nasai berkata: siqah. Al-„Izli berkata: siqah.74

3. Abi „Abdirrahīm

Nama lengkapnya adalah Khālid bin Abi Yazīd, Abu „Abdirrahīm al-

Hurānī. Beliau wafat pada tahun 144 H.

Guru-gurunya antara lain: „Abdul Wahāb bin Bukhti, „Ali bin Yazīd, al-

„Allaī, Zaid bin Abi Anisah, Makhūl as-Syamī

71

Tahzīb at-Tahzīb, Juz I, h. 10 72

Tahzīb at-Tahzīb, Juz IX, h. 507 73

Ahmad bin „Ali bin Hajar Abu al-Fadal al-„Asqalānī, Taqrīb at-Tahzīb, (Suriah: Dār ar-

Rasīd, 1986/ 1406 H) Juz I, h. 481 74

Tahzīb at-Tahzīb, Juz IX, h. 194

93

Murid-muridnya antara lain: „Īsa bin Yūnus, Musa bin A‟yun,

Muhammad bin Salamah, Hujjāj bin Muhammad, Wakī‟ bin al-Jarrāh.

4. Zaid

Nama lengkapnya adalah Zaid bin Anisah, Zaid al-Jazarī, Abu Usamah ar-

Rahāwī. Beliau wafat pada tahun 119 H.

Guru-gurunya antara lain: Bakīr bin Akhnas, Zābir bin Yazīd, al-Hakim bin

„Utaibah, ‘Amrū bin Murrah, Muhammad bin „Azlān.

Murid-muridnya antara lain: „Abdullah bin „Amrū, Mālik bin Anas, Abi

‘Abdrrahīm, Muhammad bin „Abdillah.

Komentar ulama tentang beliau, az-Zahabī berkata: Hafīz, siqah. Abu

Bakar bin Abi Khaisamah berkata, dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Al-„Izlī berkata:

siqah. Ya‟qūb bin Sufyān berkata: siqah.75

5. „Amrū bin Murrah

Nama lengkapnya adalah „Amrū bin Murrah bin „Abdillah bin Ṭāriq bin al-

Hāris al-Jamalī al-Murādī, Abu „Abdullah dan ada juga yang mengatakan Abu

„Abdirrahman al-Kūfi al-A‟ma.76

Beliau wafat pada tahun 118 H.

Guru-guru beliau antara lain: Sālim bin Abi al-Ja‟di, Sa‟di bin „Ubaidah,

Sa‟īd bin Zubair, „Aun bin ‘Abdillah, Mus‟āb bin Sa‟di, Murrah aṭ-Ṭayyīb.

Murid-murid beliau antara lain: Ibrāhīm bin Muhammad, Ibrāhīm bin

Yūsuf, Ahmad bin Yahya, Zaid bin Anisah, al-Husain bin Ahmad.77

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata; siqah.

Ishāq bin Maṣūr berkata, dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Ibnu Numair, Ya‟qūb dan

Sufān Berkata: siqah.78

75

Tahzīb at-Tahzīb, Juz III, h. 398 76

Ibnu Hajar al-„Asqalānī, Lisan al-Mizān, Juz III, h. 232 77

Tahzīb at-Kamāl, Juz XXVI, h. 602 78

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 103

94

2. Bacaan Doa Iftitah اللهم باعد a. Riwayat Imam Abu Daud dalam kitab Sunan Abu Daud dalam Bab as-Saktah

‘inda al-Iftitah, hadis no. 781.

1. Abu Kāmil

Nama lengkapnya adalah Fuḍail bin Husain bin Ṭalhah al-Baṣrī, Abu Kāmil

al-Jahdarī. Beliau lahir pada tahun 145 H dan wafat pada tahun 237 H.

Guru-gurunya antara lain: Basyar bin Manṣūr, Ja‟far bin Sulaiman, Hammād

bin Zaid, ‘Abdul Wāhid bin Ziyād, Nūh bin Qais, Yahya bin Sa‟īd.79

Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukharī, Abu Dāud, Abu „Ubaidah

Ahmad bin Ibrāhīm, Zakaria bin Yahya, Musa bin Hārūn.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah hāfiz, Ibnu Abi

Hātim berkata dari ayahnya dari „Ali ibn al-Madīnī: siqah.80

2. „Abdul Wāhid

Nama lengkapnya adalah „Abdul Wāhid bin Ziyād al-„Abdi, ada juga yang

mengatakan Abu „Ubaidah al-Baṣri. Beliau wafat pada tahun 176 H.

Guru-gurunya antara lain: Ismā‟īl bin Sālim, Habīb bin Abi „Umarah, Sa‟īd

bin Iyyās, ‘Umārah bin al-Qa’qā’, „Uṡmān bin Hakīm, Wāil bin Dāud.

Murid-muridnya antara lain: Ishāq bin „Umar, Basyar bin Mu‟āz, Siyār bin

Hātim, Abu Kāmil, Qutaibah bin Sa‟īd.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Al-„Izlī berkata:

siqah,81

Abu Zur‟ah dan Abu Hātim berkata: siqah. Ibnu Qaṭṭān al-Fasī berkata:

siqah..82

79

Tahzīb al-Kamāl, Juz XXIII, h. 269 80

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 291 81

Ahmad bin‟Abdillah bin Ṣalih Abu al-Hasan al-„Izlī al-Kūfī, Ma’rifah as-Siqāt, (Madinah:

Maktabah ad-Dār, 1985), Juz II, h. 107 82

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VI, h. 435

95

3. ‘Umārah

Nama lengkapnya adalah bin al-Qa‟qā‟ bin Syubramah aḍ-ḍabī al-Kūfī.

Beliau wafat pada tahun.

Guru-gurunya antara lain: Akhnas bin Khulaifah, „Abdurrahman bin Abi

Na‟im al-Bajlī, Abi Zur’ah bin ‘Amrū, Abi Ṣālih as-Samān.83

Murid-muridnya antara lain: Jarīr bin „Abdil Hamīd, Sufyān bin „Uyainah,

„Uṡmān bin Zāidah, ‘Abdul Wāhid, Fuḍail bin Gazwān.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Manṣūr

berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Abu Hātim berkata: ṣālih al-Hadīs. Ya‟qūb bin

Sufyān dan Ibnu Sa‟di berkata: siqah.84

4. Abu Zur‟ah

Nama lengkapnya adalah Abu Zur‟ah bin „Amrū bin Jarīr bin „Abdillah al-

Bajlī al-Kūfī, ada yang mengatakan namanya Haram, ada yang mengatatakan „Amrū,

ada yang mengatakan „Abdullah, ada yang mengatakan „Abdurrahman dan ada yang

mengatakan Jarīr.85

Guru-gurunya antara lain: Jarīr bin „Abdillah (kakeknya), Mu‟āwiyah bin Abi

Sufyān, Abi Hurairah, Sābit bin Qais, „Abdullah bin „Amrū bin al-„Āṣ.

Murid-muridnya antara lain: Jarīr bin Ayyūb, Salam bin „Abdirrahman, Ṭaliq

bin Mu‟āwiyah, ‘Umārah bin al-Qa’qā’, „Amrū bin Sa‟īd, „Umarah bin „Umair.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ibnu Hibbān

menyebutkannya dalam “as-siqāt”.86

b. Riwayat Nasai dalam kitab Sunan Nasai pada Bab al-Wudhu’ bi ats-Tsalj

hadis no. 60.

1. „Alī bin Hajar

Nama lengkapnya adalah „Alī bin Hajar bin Iyas as-Sa‟dī, Abū al-Hasan al-

Marwazī. Beliau wafat pada tahun 244 H.

83

Tahzīb al-Kamāl, Juz XXI, h. 262 84

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 424 85

Taqzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 401 86

Tahzīb at-Tahzīb, Juz XII, h. 100

96

Guru-gurunya antara lain: Ishāq bin Najīh, Hajar bin Iyās, Sa‟īd bin

„Abdirrahman, Jarīr bin ‘Abdil Hamīd, Ṣalih bin „Umar, Qirān bin Tamām.

Murid-muridnya antara lain: Muslim, an-Nasaī, at-Tirmizī, Ahmad bin „Alī,

„Abdān bin Muhammad bin „Īsa, Mahmūd bin Muhammad al-Marwazī.87

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. An-Nasaī berkata:

siqah. Al-Hākim berkata: siqah.88

2. Jarīr

Nama lengkapnya adalah Jarīr bin „Abdil Hamīd bin Qiraṭ aḍ-Ḍabī, Abū

„Abdillah ar-Rāzī al-Kūfī al-Qāḍī. Beliau lahir pada tahun 110 H dan wafat pada

tahun 188 H.89

Guru-gurunya antara lain: „Aṭā‟ bin as-Sāib, „Āṣim bin Sulaimān, Sulaimān

at-Taimī, ‘Imāran bin al-Qa’qā’, Hisyām bin „Urwah, Yazīd bin Abi Ziyād.

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Muhammad bin Mūsa, Ishāq bin

Rahawaih, Sa‟īd bin Manṣūr, ‘Alī bin Hajar, Yahya bin Ma‟īn.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnun Hajar berkata: siqah. An-Nasaī

berkata: siqah. Abū Ahmad al-Hākam berkata: siqah. Al-Khalīlī berkata: siqah.90

c. Riwayat ibn Majah dalam kitab Sunan ibn Majah Bab Iftitah as-Shalah hadis

no. 805.

1. Abū Bakar

Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin Muhammad bin Ibrāhīm bin „Usmān

bin Khawāsitī al-„Abbasī, Abu Bakar bin Abi Syaibah al-Kūfī. Beliau lahir pada

tahun 159 H dan wafat pada tahun 235 H.91

Guru-gurunya antara lain: Marwān bin Mu‟āwiyah, Muhammad bin Faḍīl,

Dāud bin „Abdillah, Wakī‟ bin al-Jarāh, Yahya bin „Īsa, Hasyīm bin Basyīr.

87

As-Syuyuṭī, Tabaqāt al-Huffāz, Juz I, h. 37 88

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 294 89

As-Syuyuṭī, Tabaqāt al-Huffāz, Juz I, h. 21 90

Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 76 91

Ahmad bin „Alī Abū Bakar al-Khaṭīb al-Baghdādī, Tārīkh Baghdād, (Beirut: Dār Kutub al-

„Ilmiyah, t.t.), Juz X, h. 66

97

Murid-muridnya antara lain: Muslim, Abū Dāud, Ibnu Mājah, Ibrāhīm bin

Ishāq, Hāmid bin Muhammad bin Syu‟aib, „Abdān bin Ahmad.92

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Abū Hātim, al-„Izlī

dan ibnu Kharās berkata: siqah. Ibnu Qāni‟ berkata: siqah.93

2. Muhammad bin Faḍīl

Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Faḍīl bin Gazwān bin Jarīr aḍ-Ḍabī,

Abu „Abdirrahman al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 195 H.

Guru-gurunya antara lain: Basyīr bin Muhājir, al-Hajjāj bin Arṭāh, Dāud bin

Yazīd, ‘Imārah bin al-Qa’qā’, Wāil bin Dāud, Hisyām bin „Urwah.

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin „Umar al-Waki‟ī, „Abdullah bin

„Āmir, Abu Bakar bin Abi Syaibah, ‘Alī bin Muhammad, Qutaibah bin Sa‟īd

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: saḍūq. Az-Zahabī

berkata: siqah si’ī. „usmān bin Sa‟īd ad-Darāmī berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah.

Abū Zur‟ah berkata: sadūq. Abu Dāud berkata: si’iyyān mutaharrifān. Al-„Izlī

berkata: siqah si’ī. Ibnu Sa‟di berkata: siqah sadūq tidak berhujjah dengannya.94

3. Bacaan Doa Iftitah وجهت وجهي

a. Hadis yang diriwayatkan Abi Daud dalam Sunan Abi Daud pada, Kitab Adlha

1. Ibrāhīm bin Mūsa

Nama lengkap beliau adalah Ibrāhīm bin Mūsa bin Yazīd bin Zājān at-

Tamīmī. Beliau wafat pada tahun 220 H.

Guru-gurunya adalah Hātim bin Ismā‟īl, „Ubbād bin al-„Awwām, ‘Īsa bin

Yūnus, Yahya bin Zakariyā.

Murid-Muridnya antara lain Ahmad bin „Ali bin Ismā‟īl, Abu Dāud, „Amrū

bin Manṣūr, Hārūn bin Hayyān.

92

Ibnu Hajar al-„Asqalānī, Lisān al-Mīzān, Juz III, h. 216 93

Tahzīb at-Tahzīb, Juz IV, h. 6 94

Tahzīb al-Kamāl, Juz IX, h. 359

98

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah Hafiz, az-Zahabi

berkata: Hāfiz, Abu Hatim berkata: beliau termasuk golongan orang-orang yang

siqah,al-Khalīlī berkata: Huffaz, beliau termasuk pembesar para ulama.95

2. „Īsa bin Yūnus

Namanya adalah „Īsa bin Yūnus bin Abi Ishāq as-Sabī‟ī, Abu „Amrū dan ada

yang mengatakan Abu Muhammad. Beliau wafat pada tahun 187 H dan ada yang

mengatakan 191 H di Syam.

Guru-guru beliau antara lain, Usamah bin Zaid, Ja‟far bin Maimūn, Sa‟īd bin

„Usmān, Muhammad bin Ishāq, Hisyām bin „Urwah.

Murid-muridnya adalah Ahmad bin Dāud, Dāud bin „Amrū, „Amrū bin „Īsa,

Ibrāhīm bin Mūsa, Hisyam bin „Ammār.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: siqah, Al-„Izlī: siqah, Ibnun

Hibban menyebut beliau dalam kitab “as-Siqāt”96

3. Muhammad bin Ishāq

Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Ishāq bin Yasār al-Madinī, Abu

Bakar, dan ada yang mengatakan Abu „Abdillah. Beliau wafat pada tahun 150 H.

Guru-gurunya antara lain Ibrāhīm bin „Uqbah, Ja‟far bin Muhammad, Rūh bin

al-Qāsim, Yazīd bin Abi Habīb, Sa‟di bin Ibrāhīm, „Utbah bin Muslim.

Murid-murid beliau adalah Hammād bin Zaid, Sufyān aṣ-Ṣaurī, „Ubadah bin

Sulaimān, Īsa bin Yūnus, Su‟bah bin al-Hujjāj.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: saduq yudallis, „Ali bin al-

Madīni: siqah, Ibnun Hibban: tidaka ada satu orang di Madinah yang mendekati

Muhammad bin Ishāq dalam hal ilmu, Abu Zur‟ah: saduq, Abu Hatim ar-Rāzī:

hadisnya ditulis.97

95

Tahzīb at- Tahzīb, Juz I, h. 171 96

Tahzīb at- Tahzīb, Juz VIII, h. 240 97

Tahzīb at- Tahzīb, Juz IX, h. 45

99

4. Yazīd bin Abi Habīb

Nama lengkap beliau adalah Yazīd bin Abi Habīb: Sawaid al-Azdī Abun

Rajā‟ al-Miṣrī. Beliau wafat pada tahun 128 H.

Guru-gurunya antara lain, Ja‟far bin Rabī‟ah, Khair bin Na‟īm, Dāud bin

„Āmir, Abi ‘Ayyaṡ al-Miṣrī, Ya‟qūb bin „Abdillah.

Murid-murid beliau antara lain, Mu‟āwiyah bin Sa‟īd, Yazīd bin Yūsuf,

Muhammad bin Ishāq,‟Amraū bin al-Hāriṡ.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: siqah, az-Zahabi, siqah, Ibnu

Hibban menyebutnya dalam kitab “as-siqāt”, al-„Izlī: siqah, Abu Zur‟ah:siqah.98

5. Abi „Ayyāṡ al-Miṣrī

Nama lengkap beliau adalah Abi „Ayyās bin an-Nu‟mān al-Mu‟āfirī, al-Miṣrī.

Beliau wafat pada tahun

Guru-gurunya antara lain, „Ali bin Abi Ṭālib, Zābir bin ‘Abdillah, Abi

Hurairah, Sahal bin Sa‟di as-Sā‟idī.

Murid-murid beliau adalah Khālid bin Abi „Imrān dan Yazīd bin Abi Habīb.

Komentar ulama tentang beliau antara lain, Ibnu Hajar: Maqbul,

4. Bacaan Tahiyat

Adapun lafaz yang di pilih ialah at-thayyibātu (الطيبات) yang memiliki kata

dasar thayyibu (طيب). Maka akan diperoleh keterangan sebagai berikut:

a. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab Kaifa at-Tasyahhud al-Awwal no. 101

1. Ya‟qūb bin Ibrāhīm

Nama lengkapnya adalah Ya‟qūb bin Ibrāhīm bin Kasīr bin Zaid bin Aflah al-

„Abdi al-Qīsi, Abu Yūsuf ad-Dūraqī. Beliau lahir pada tahun 166 H dan wafat pada

tahun 252 H.99

Guru-gurunya antara lain: Ahmad bin Naṣr, Rūh bin „Ubādah, „Ubaidillah

bin ‘Ubaidirrahman, „Affān bin Muslim, Muhammad bin Marwān.

98

Tahzīb at- Tahzīb, Juz XI, h. 319 99

Taqrīb at-Tahzīb, Juz I, h. 607

100

Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, Abu Dāud, at-Tirmizī,

Ahmad bin Ibrāhīm, an-Nasaī, Muhammad bin Hārūn.

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-

Zahabī berkata: al-Hāfiz. Abu Hātim berkata: sadūq. Maslamah berkata:siqah.100

2. Al-Asyza‟ī

Nama lengkapnya adalah Ubaidillah bin „Ubaidirrahman, ada juga yang

mengatakan Ibnu „Abdirrahman al-Asyza‟ī. Beliau wafat pada tahun 182 H di

Baghdad.

Guru-gurunya antara lain: „Utbah bin Hamīd, Mālik bin Magūl, Sufyān as-

Saurī, Muhammad bin „Amrū, Hisyām bin „Urwah, Wāil bin Dāud.

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Jawās, Muhammad bin Adam,

Ya’qūb bin Ibrāhīm, Muhammad bin „Īsa, Yahya bin Adam.

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah. Ahmad

bin Muhammad bin al-Qāsim bin Muhraz berkata, dari Yahya bin Ma‟īn: tidak ada

salah seorang pun di Kufah lebih ‘ālim dari pada Sufyān. Al-Izlī berkata: siqah.101

3. Sufyān

Nama lengkapnya adalah Sufyān bin Sa‟īd bin Masrūq as-Saurī, Abu

„Abdillah al-Kufī. Beliau lahir pada tahun 97H dan wafat pada tahun 161 H.

Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Usamah bin Zaid, Barīd bin

„Abdillah, ‘Amrū bin ‘Abdullah, Ja‟far bin Muhammad, Zubaid al-Yāmī

Murid-muridnya antara lain: Umayyah bin Khālid, Sābit bin Muhammad,

Ubaidillah bin ‘Ubaidirrahman, Khalaf bin Tamim, Sulaimān bin Dāud.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Berkata Syu‟bah,

Sufyān bin „Uyainah, Abu „Āṣim an-Nabīl, Yahya bin Ma‟īn: Sufyān amir al-

Mu’minīn fi al-Hadis. An-Nasaī berkata: siqah.102

100

Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 382 101

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 35 102

Tahzīb at-Tahzīb, Juz IV, h. 114

101

4. Abu Ishāq

Nama lengkapnya adalah „Amrū bin „Abdullah bin‟Ubaid atau ibnu Abi

Sya‟īrah al-Hamdānī, Abu Ishāq as-Syabī‟ī al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 129 H di

Kufah.

Guru-gurunya antara lain: Arqam bin Syarhabīl, Aswad bin Yazīd, Anas

bin Mālik, al-Barra‟ bin „Āzib, Hubairah bin Yaryam,

Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Ṭahmān, Sufyān bin Sa’īd bin

Masrūq as-Saurī, Jarīr bin Hāzim, Hujjāj bin Arṭāh, Zāidah bin Qudamah.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar: siqah. Ishāq bin Manṣūr berkata

dari Yahya bin Ma‟īn: siqah, begitu juga pendapat an-Nasaī. Ibnu Hibbān berkata

dalam “ as-Siqāt” dia seorang mudallis. Ma‟īn berkata: Hadis yang jelek dari ahli

Kufah ialah al-A‟mas dan Abu Ishāq karena tadlis.103

5. Aswad bin Yazīd

Nama lengkapnya adalah Aswad bin Yazīd bin Qais an-Nakhā‟ī, ada juga

yang mengatakan Abu „Abdirrahman al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 74 H di

Kufah.

Guru-gurunya antara lain: Salmān al-Fārisī, ‘Abdullah bin Mas’ūd, Mu‟āz

bin Zabal, „Ali bin Abi Ṭālib, „Umar bin Khaṭṭāb.

Murid-muridnya antara lain: Riyāh bin al-Hāris, „Abdurrahman bin Yazīd,

Abu Ishāq, „Imārah bin „Umair, al-Musayyab bin Rāfi‟, Abu Hasān al-A‟raj.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq berkata

dari Yahya: siqah. Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah. Al-Izlī berkata: siqah.104

b. Sunan an-Nasaī kitab Tatbīq bab an-Nau‟ Akrara min at-Tasyahhud no. 102

1. „Ubaidullah bin Sa‟īd

Nama lengkapnya adalah „Ubaidullah bin Sa‟īd bin Yahya bin Barad al-

Yaskarī, Abu Qudamah as-Sarkhasī. Beliau wafat pada tahun 241 H.

103

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 65 104

Tahzīb at-Tahzīb, Juz I, h. 343

102

Guru-gurunya antara lain adalah Ibrāhīm bin „Uyainah, Hibbān bin Hilāl,

Hammād bin Zaid, Rūh bin „Ubādah, Yahya bin Sa’īd, „Affān bin Muslim.

Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, an-Nasaī, Ahmad bin

Manṣūr, Ja‟far bin Muhammad, Zakaria bin Yahya, „Amrū bin Manṣūr.105

Komentar ulama tentang beliau antara lain: Ibnu Hajar berkata: siqah

ma’mūn. Abu Hātim berkata: siqah. An-Nasaī berkata: siqah ma’mūn. Maslamah

berkata: siqah ma’mūn.106

2. Yahya bin Sa‟īd

Nama lengkapnya adalah Yahya bin Sa‟īd bin Furūkh al-Qaṭṭān at-Tamīmī.

Beliau lahir pada tahun 120 H dan wafat pada tahun 198 H.

Guru-gurunya antara lain: Abān bin Ṣam‟ah, Usāmah bin Zaid, Saur bin

Yazīd, Ja‟far bin Maimūn, Hisyām, Hammād bin Salamah, Dāud bin Qais.107

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Sābit, Basyar bin Hilāl, Hafaṣ bin

„Amrū, Sufyān bin „Uyainah, ‘Ubaidullah bin Sa’īd, „Affān bin Muslim.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Ibrāhīm

bin Habīb bin as-Syahīd berkata: „Alī bin al-Madīnī berkata kepada ku, aku tidak

melihat ada orang yang lebih ‘alim dari Yahya bin Sa‟īd. Al-Khalīlī berkata: imām.108

3. Hisyām

Nama lengkapnya adalah Hisyām bin Abi „Abdillah ad-Dastawāī, Abu Bakar

al-Baṣrī, ada juga yang menyebutkan al-Jahdarī.

Guru-gurunya antara lain: Badīl bin Maisarah, Qatādah, Hammād bin Abi

Sulaimān, „Amru bin Mālik, al-Qāsim bin „Auf, Ma‟mar.

Murid-muridnya antara lain: Azhar bin Sa‟di, Hammād bin Musa‟adah,

Syu‟bah bin al-Hujjāj, „Abdullah bin ar-Rajā‟, Yahya bin Sa’īd, Yazīd bin Hārūn.

105

As-Syuyuṭī, Tabaqah al-Huffāz, Juz I, h. 42 106

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VII, h. 17 107

Ibnu Hibbān, as-Siqāt, Juz VII, h. 611 108

Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 220

103

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Al-„Izlī berkata:

Hisyām siqah sabit.109

Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah. Abu Ishāq berkata: dia

adalah asbat an-Nās.110

4. Yūnus bin Zubair

Nama lengkapnya adalah Yūnus bin Zubair al-Bāhilī, Abu Gallāb al-Baṣrī.

Beliau wafat pada tahun 91 H.

Guru-gurunya antara lain: al-Barrā‟ bin „Āzib, Zundub bin „Abdullah, Hiṭṭān

bin ‘Abdullah, „Abdullah bin „Umar bin al-Khaṭṭāb, Muhammad bin Sa‟di.111

Murid-muridnya antara lain: Hamīd bin Hilāl, „Abdullah bin „Aun, Qatādah

bin Da’āmah, Muhammad bin Sīrīn.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Manṣūr

berkata dari Yahya bin Ma‟ī: siqah. An-Nasaī berkata: siqah sabit. Al-„Izlī dan ibnu

Sa‟di berkata: siqah.112

5. Hiṭṭān

Nama lengkapnya adalah Hiṭṭān bin „Abdillah ar-Raqqāsyī al-Baṣri. Beliau

wafat pada tahun 71 H.

Guru-gurunya antara lain: „Ubādah bin aṣ-Ṣāmit, „Ali bi Abi Ṭālib, Abī Musa

al-‘Asy’arī, Abī Darda‟.113

Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin al-„Allaī, al-Hasan al-Baṣrī, Yūnus

bin Zubair, Abu Majlaz Lāhiq bin Hamīd.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-Zahabī

berkata: siqah. Abu al-Hasan bin al-Barrā‟ berkata dari „Ali bin al-Madīnī: sabit. Al-

„Izlī berkata: siqah.114

109

Ahmad bin „Abdillah bin Ṣālih Abu al-Hasan al-„Izlī al-Kūfī, Ma’rifah as-Siqāt, (Madinah:

Maktabah ad-Dār, 1985/1405 H), Juz. II h. 330 110

Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 45 111

Yūsuf bin az-Zakī „Abdirrahman Abū al-Hujjāj al-Mizzī, Tahzīb at-Kamāl (Beirut:

Muassasah ar-Risalah: 1980/ 1400 H), Juz XXXII, h. 498 112

Tahzīb at-Tahzīb, Juz XI, h. 436 113

Tahzīb at-Kamāl, Juz VI, h. 561 114

Tahzīb at-Tahzīb, Juz II, h. 396

104

c. Muwattha‟ Mālik kitab an-Nida‟ li as-Ṣhalah bab at-Tasyahhud fi as-Ṣalah no.

55

1. Mālik

Nama lengkapnya adalah Mālik bin Anas bin Mālik bin Abī „Āmir bin „Amrū

al-aṣbahī al-Humairī, Abu „Abdullah al-Madanī al-Faqīh. Beliau lahir pada tahun 93

H dan wafat pada tahun 179 H.115

Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Hamīd bin Qais, Ziyād bin

Sa‟di, Sa‟īd bin „Amrū, ‘Abdurrahman bin al-Qāsim, Ṣofwān bin Salīm, „Āmir bin

„Abdullah, „Abdullah bin Yazīd.

Komentar ulama tentang beliau, Ishāq bin Manṣūr berkata dari Yahya bin

Ma‟īn: siqah.

2. „Abdirrahman bin al-Qāsim

Nama lengkapnya adalah „Abdirrahman bin al-Qāsim Bin Muhammad bin

Abi Bakar aṣ-Ṣadīq al-Qurasyi at-Taimi Abu Muhammad al-Madinī al-Faqīh. Beliau

wafat di Madinah dan ada yang mengatakan di syam pada tahun 126 H.116

Guru-gurunya antara lain: Sālim bin „Abdillah, Sa‟īd bin al-Musayyab,

„Abdullah bin „Āmir, al-Qāsim Bin Muhammad, Muhammad bin Ja‟far bi az-

Zubair.

Murid-muridnya antara lain: Ja‟far bin Najīh, Hammād bin Salamah, Bakīr

bin „Abdillah, „Umar bin Sa‟īd bin Abi Husain,Mālik bin Anas, Muhammad bin

Ishāq, Lais bin Abi Salīm, „Imranbin Zaid.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Abu Ṭālib berkata

dari Ahmad bin Hanbal: „Abdirrahman bin al-Qāsim siqah. Berkata Ahmad bin

„Abdillah al-„Izlī, Abu Hātim dan an-Nasaī: siqah. Ibnu Hibbān berkata: faqīh

‘ālim.117

115

Taqrīb at-Tahzīb, Juz II, h. 151 116

Muhammad bin Hibbān bin Ahmad Abu Hātim at-Tamīmī al-Bustī, as-Siqāt, (t.t: Dār: al-

Fikri, 1975/1395 H), Juz VII, h. 62 117

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VI, h. 255

105

3. Al- Qāsim

Nama lengkapnya adalah al-Qāsim Bin Muhammad bin Abi Bakar aṣ-Ṣadīq

al-Qurasyi at-Taimi Abu Muhammad al-Madinī, ada juga yang mengatakan Abu

„Abdirrahman. Beliau wafat pada tahun 106 H.

Guru-gurunya antara lain: „Abdullah bin Ja‟far bin Abi Ṭālib, „Abdullah bin

„Abbās, „Abdullah bin az-Zubair bin al-„Awwām, ‘Āisyah, „Abdullah bin Mas‟ūd.118

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Khālid bin Nazār

berkata dari Sufyān bin „Uyainah: orang yang paling „alim terhadap hadis „Āisyah

ada tiga yaitu, al-Qāsim Bin Muhammad, „Urwah bin az-Zubair dan „Umrah binti

„Abdirrahman. Ibnu Sa‟di berkata: siqah.119

d. Sunan at-Tirmizī kitab Mawāqīt bab ma zaa fi at-Tasyahhud no. 100

1. Qutaibah

Nama lengkapnya adalah Qutaibah bin Sa‟īd bin Jamīl bin Ṭarīf as-Saqafī,

Abu Rajā‟ al-Balkhī al-Baghillānī, ada yang mengatakan Yahya dan ada juga yang

mengatakan „Ali. Beliau lahir pada tahun 149 H120

dan wafat pada tahun 240 H.

Guru-gurunya antara lain: Ismā‟īl bin Ja‟far, Ayyūb bin Jābir, Jarīr bin „Abdil

Hamīd, Hammad bin Yahya, al-Lais bin Sa’di, Nūh bin Qais.

Murid-muridnya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, Abū Dāud, at-Tirmizī,

Ibrāhīm bin Ishāq, an-Nasaī, Ahmad bin Sa‟īd, „Abdullah bin Ahmad.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ahmad bin Abi

Khaisamah berkata dari Yahya bin Ma‟īn, Abu Hātim dan an-Nasaī: siqah. Ibnu

Kharrās berkata: ṣadūq. Muslim bin Qāsim berkata: siqah.121

2. Al-Lais

Nama lengkapnya adalah al-Lais bin Sa‟di bin „Abdirrahman al-Fahmī, Abu

al-Hāris al-Miṣrī. Beliau lahir pada tahun 94 H dan wafat pada tahun 175 H.

118

Tahzīb at-Kamāl, Juz XXIII, h. 427 119

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 335 120

Siyar A’lam an-Nubala’, Juz 11, h. 14 121

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 360

106

Guru-gurunya antara lain: Ayyūb bin Musa, Khālid bin Yazīd, Ziyādah bin

Muhammad, Abī az-Zubair al-Makkī, Yūnus bin Yazīd.

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin „Abdullah, Basyar bin as-Sariī, Dāud

bin Manṣūr, Qutaibah bin Sa’īd, Kāmil bin Ṭalhah, Hisyām bin Sa‟di.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: imam „ālim.122

Ahmad

bin Sa‟di bin Ibrāhīm az-Zuhrī berkata, aku mendengar Ahmad bin Hanbal ditanya

tentang al-Lais bin Sa‟di, maka dia menjawab:siqah. Ya‟qūb bin Syaibah berkata: al-

Lais bin Sa‟di siqah. Al-Azdī berkata: saduq.123

3. Sa‟īd bin Jubair

Nama lengkapnya adalah Sa‟īd bin Jubair bin Hisyām al-Asadī al-Wālabi,

Abu Muhammad dan ada juga yang mengatatakan Abu „Abdillah al-Kūfī.124

Beliau

wafat pada tahun 95 H.

Guru-gurunya antara lain: „Abdullah bin Zubair, „Abdullah bin Mughaffal,

„Adī bin Hātim, Abī Sa‟īd al-Khudrī, „Abdullah bin „Abbās.

Murid-muridnya antara lain: Aslam al-Munqarī, Bakir bin Syihāb, Sabit bin

„Azlān, Abu az-Zubair al-Makkī, Ya‟la bin Hakīm.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. Ibnu hibbān

berkata dalam “as-siqāt” dia faqih dan warā’.125

4. Ṭāūs

Nama lengkapnya adalah adalah Ṭāūs bin Kaisān al-Yamānī, Abū

„Abdirrahman al-Humairī, ada yang mengatakan namanya Zakwān.

Guru-gurunya antara lain: Jābir bin „Abdillah, Zaid bin Sabit, „Abdullah bin

az-Zubair, ‘Abdullah bin ‘Abbās, Mu‟āz bin Jabal, Abi Hurairah.

Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Maisarah, al-Hasan bin Muslim,

Sa‟īd bin Sunān, Sulaiman bin Abi Muslim, „Āmar bin Mus‟ab.

122

Ahmad bin „Ali bin Hajar Abu al-Faḍal al-„Asqalānī as-Syafi‟I, Lisān al Mīzān, (Beirut:

Muassasah al-A‟malī, 1986/ 1406 H.) Juz VII, h. 347 123

Tahzīb at-Tahzīb, Juz VIII, h. 464 124

Tahzīb al-Kamāl, Juz X, h. 358 125

Tahzīb at-Tahzīb, Juz IV, h. 13

107

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Ishāq bin Manṣūr

berkata dari Yahya bin Ma‟īn dan Abu Zur‟ah: siqah.126

5. Bacaan Salawat

a. Bab يب عد التشهدفالصالة على اؿ

1. Hafaṣ bin „Umar

Nama lengkapnya adalah Hafaṣ bin „Umar bin al-ῌaris bin sukhbarah al-Azdī

an-Namrī, Abu „Umar al-ῌauḍi al-Baṣrī. Beliau wafat pada tahun 225 H.

Guru-guru beliau antara lain, Ibrāhīm bin Sa‟di, Hammād bin Zaid, Hamām

bin Yahya, Su’bah bin al-ῌujjāj, Sawāb bin „Utbah.

Murid-murid beliau adalah Ibrāhīm bin „Abdillah, „Ubaidullah bin Jarīr,

„Amrū bin „Ali, Abū Dāud, Ya‟qūb bin Saibah.

Komentar ulama tentang beliau antara lain, Ibnu Hajar: siqah sabit, Az-

Zahabi: siqah hujjah, Ad-Dāruquṭnī: siqah, An-Nasa‟i: siqah127

2. Su‟bah

Nama lengkapnya adalah Su‟bah bin al-Hujjaj bin al-Warad al‟utkī. Beliau

wafat pada tahun 160 H di Baṣrah.

Guru-guru beliau antara lain, Bakīr bin „Aṭa‟, Sābit bin Aslam, Jābir al-Ja‟fī,

Habīb bin az-Zubair, al-Hakam bin ‘Utaibah, Hamīd bin Nāfi‟.

Murid murid beliau antara lain Basyar bin „Umar, Hujjāj bin Naṣīr, Rūḥ bin

„Ubadah, Hafaṣ bin ‘Umar, Sa‟id bin Su‟bah.

Komentar ulama tentang beliau antara lain; Ibnu Hajar: siqah ḥāfiz, az-

Zahabi: amīr al-Mu‟minīn fi al-Hadīs, Yahya bin Ma‟īn: Su‟bah imam al-Muttaqīn,

al-Hākam: Imam al-Aimmah.128

126

Tahzīb al-Kamāl, Juz XIII, h. 357 127

Tahzīb al-Kamāl, Juz II, h. 406 128

Tahzīb al-Kamāl, Juz IV, h. 345

108

3. Al-Hakam

Nama lengkap beliau adalah Al-Hakam bin „Utaibah al-Kindī, abu

Muhammad, ada yang mengatakan Abu A‟bdillah, ada yang mengatakan Abu Umar

al- Kufī. Beliau wafat pada tahun 113 H.

Guru-guru beliau antara lain, Sa‟id bin Zubair, „Āmir as-Sa‟bi, Muhammad

bin Ka‟ab, ‘Abdurrahman bin Abi Lailī, Mujāhid bin Jabir.

Murid-murid beliau antara lain, Hujjāj bin Arṭā, Hamzah bin Habīb, Sufyān

bin Husain, Su’bah bin al-Hujjāj, „Amrū bin Qais.

Komentar ulama tentang beliau; Ibnu Hajar: siqah sabit, az-Zahabi: siqah,

Ibnu Said: siqah.129

4. Ibnu Abi Lailī

Nama lengkap beliau adalah „Abdurrahman bin Abi Lailī al-Anṣȏrī al-Ausī,

Abu „Īsa al-Madanī al-Kufī. Beliau wafat pada tahun 83 H.

Guru-gurunya antara lain: Sabit bin Qais, Huzaifah bin al-Yamān, Zaid bin

Arqam, Ka’ab bin ‘Ujrah, Mu‟āz bin Jabāl.

Murid-murid beliau antara lain: Zabīd al-Yāmi, „Amrū bin Maimūn, Qais bin

Muslim, Al-Hakam bin ‘Utaibah, Hilāl al-Wazān.

Komentar ulama tentang beliau; Ibnu Hajar: siqah, Yahya bin Ma‟īn: siqah,

al-„Izli: siqah.130

6. Gerakan Takbir

a. Sunan Ibnu Majah Bab Raf‟ul Yadaini Izā Raka‟a nomor hadis 858

1. „Ali bin Muhammad

Nama lengkapnya adalah „Ali bin Muhammad bin Abi al-Khaṣib al-Qurasyī

al-Hāsyimī, al-Kūfī al-Wasyāi. Beliau wafat pada tahun 258 H.

Guru-gurunya antara lain: Abi Usāmah Hammād bin Usāmah, Sufyān bin

‘Uyainah, „Amrū bin Muhammad, Yahya bin „Īsa ar-Ramlī.

129

Tahzīb al-Kamāl, Juz II, h. 434 130

Tahzīb al-Kamāl, Juz VI, h. 261

109

Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Muhammad bin al-Hasan, Ahmad

bin Hārūn, Ibnu Mājah, Abu Bakar „Abdullah bin Abi Dāud.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sadūq terkadang salah.

„Abdurrahmān bin Abi Hātim berkata: sadūq.131

2. Sufyān bin „Uyainah

Nama lengkapnya adalah Sufyān bin „Uyainah bin Abi „Imrān: Maimūn al-

Hilālī, Abu Muhammad al-Kūfī, al-Makkī. Beliau lahir pada tahun 107 H dan wafat

pada tahun 198 H di Makkah.132

Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Ismā‟īl bin Umayyah, Basyar

bin „Āṣim, az-Zuhrī, Ja‟far bin Maimūn.

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Sābit, Jamīl bin al-Hasan, Sulaimān

bin Manṣūr, ‘Ali bin Muhammad, „Abdullah bin Wahab, „Amrū bin Hārūn.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah hāfiz. Ibnu Kharrās

berkata: siqah. Ibnu Hibbān berkata:Huffāz.133

3. Az-Zuhrī

Nama lengkapnya adalah Muhammad bin Muslim bin „Ubaidillah bin

„Abdillah bin Syihāb bin „Abdillah bin al-Hāris bin Zuhrah al-Qurasyī az-Zuhrī, Abu

Bakar al-Madinī. .beliau wafat pada tahun 125 H.

Guru-gurunya antara lain: Abān bin „Usmān, Ja‟far bin „Amrū, Sābit bin Qais,

Hamīd bin „Abdirrahman, Sālim bin ‘Abdillah, Sulaimān bin Arqam.

Murid-muridnya antara lain: Usāmah bin Zaid, Ayyūb bin Mūsa, Bakar bin

Wāil, Sufyān bin ‘Uyainah, Qatādah bin Da‟āmah.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: al-Hāfiz. Muhaddis dan

Fuqahā’.134

131

Tahzīb al-Kamāl, Juz XXI, h. 123 132

Taqrīb at- Tahzīb, Juz I, h. 245 133

Tahzīb at- Tahzīb, Juz XI, h. 120 134

Abu al-„Abbās Syamsuddīn Ahmad bin Muhammad bin Abi Bakar bin Khalkān, Wifayāt

al-A’yān, (Beirut: Dār Ṣādar, 1971), Juz IV, h. 177

110

4. Sālim bin „Abdillah

Nama lengkapnya adalah Sālim bin „Abdillah bin „Umar bin al-Khaṭṭāb al-

Qurasyī al-„Adwī, Abū „Umar dan ada yang mengatakan Abu „Abdillah, ada juga

yang mengatakan Abū „Ubaidillah, al-Madinī al-Faqīh. Beliau wafat pada tahun 106

H.135

Guru-gurunya antara lain: ‘Abdullah bin ‘Umar, Abī Hurairah, „Āisyah,

Sa‟īd bin al-Musayyab.

Muridmuridnya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, Jābir al-Ja‟fī, „Āṣim bin

„Ubaidillah, az-Zuhrī, „Amrū bin Dīnār.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sabit. Ibnu Hibbān

berkata dalam “as-siqāt” dia seperti ayahnya.136

b. Sunan ad-Darimi Bab fi Raf‟I al-Yadaini fi ar-Ruku‟ wa as-Sujud no hadis

1297

1. „Usmān bin „Umar

Nama lengkapnya adalah „Usmān bin „Umar bin Fāris bin Laqīt al-„Abdī, Abu

Muhammad, ada yang mengatakan Abu „Ādī, ada juga yang mengatakan

Abū‟Abdillah al-Baṣrī. Beliau wafat pada tahun 209 H.

Guru-gurunya antara lain: Usāmah bin Zaid, Hammād bin Najīh, Ismā‟īl bin

Muslim, Mālik bin Anas, Yūnus bin Yazīd.

Murid-muridnya antara lain: Amhmad bin Hanbal, „Abdullah bin Rūh,

Ahmad bin Sa’īd ad-Dārimī, Muhammad bin Ishāq.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Muhammad bin

Sa‟di dan Ahmad bin „Abdillah al-„Izlī berkata: sabit. Ibnu Qāni‟ berkata: Ṣālih.137

135

Taqrīb at- Tahzīb, Juz I, h. 226 136

Tahzīb at- Tahzīb, Juz III, h. 438 137

Tahzīb at- Tahzīb, Juz VII, h. 143

111

2. Mālik bin Anas

Nama lengkapnya adalah Mālik bin Anas bin Mālik bin Abī „Āmir bin „Amrū

al-Aṣbahī al-Humairī, Abu „Abdullah al-Madinī al-Faqīh. Beliau lahir pada tahun 93

H dan wafat pada tahun 179 H.

Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin „Uqbah, az-Zuhrī, Wahab bin Kaisān,

Yazīd bin „Abdillah, Yūnus bin Yūsūf.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: Imām. Harmalah berkata

dari as-Syafi‟I berkata: hujjah.138

c. Sunan an-Nasai bab al-„amalu fi iftitah as-Shalah nomor hadis 884

i. „Amrū bin Manṣūr

Nama loengkapnya adalah „Amrū bin Manṣūr an-Nasa‟I, Abu Sa‟īd. Beliau

wafat pada tahun 265 H.

Guru-gurunya antara lain: Ahmad bin Hanbal, Hujjāj bin Minhāl, Khalaf

bin Mūsa, ‘Ali bin ‘Ayyās, Muhammad bin Mahbūb.

Murid-muridnya antara lain: „Abdullah bin Muhammad bin Sayyār, an-

Nasa’I, al-Qāsim bin Zakariyā.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-Zahabī

berkata: hafiz. An-Nasa‟I berkata: siqah.139

ii. „Ali bin „Ayyās

Nama lengkapnya adalah „Ali bin „Ayyās al-Hānī, Abu al- Hasan al-Hamṣī

al-Bukā‟i. Beliau lahir pada tahun 143 H dan wafat pada tahun 219 H.

Guru-gurunya antara lain: Hasān bin Nūh, Sa‟īd bin „Umārah, „Īsa bin

Yūnus, Su’aib bin Abi Hamzah, Hafaṣ bin Sulaimān.

Murid-muridnya antara lain: Ismā‟īl bin „Abdullah, ‘Amrū bin Manṣūr,

Ibrāhīm bin Ya‟qūb, „Imrān bin Bakār.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. an-Nasa‟I

berkata: siqah. Ad-Dāruqutnī berkata: hujjah. Al-„Izlī berkata: siqah.140

138

Tahzīb at- Tahzīb, Juz X, h. 8 139

Taqrīb at- Tahzīb, Juz I, h. 747

112

iii. Su‟aib bin Abi Hamzah

Nama lengkapnya adalah Su‟aib bin Abi Hamzah al-Qurasyī al-Umawī.

Beliau wafat pada tahun 162 H.

Guru-gurunya antara lain: Zaid bin Aslam, Muhammad bin al-Wālid,

Muhammad bin Muslim az-Zuhrī, „Abdul Wahab bin Bukhti.

Murid-muridnya antara lain: Abu Qatādah „Abdullah bin Wāqid, „Abdullah

bin Yazīd, ‘Ali bin ‘Ayyās, „Usmān bin Sa‟īd.

Komentara ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. „Abdullah al-

„Izlī, Ya‟qūb bin Syaibah, Abu Hātim dan an-Nasa‟I berkata: siqah. Al-Khalīlī

berkata: siqah.141

7. Cara Duduk Tasyahud

a. Sunan an-Nasa‟I dalam bab maudi‟ mirfaqain nomor hadis 1273

1. Ismāīl bin Mas‟ūd

Nama lengkapnya adalah Ismāīl bin Mas‟ūd al-Jahdarī, Abu Masūd al-Baṣrī.

Beliau wafat pada tahun 248 H.

Guru-gurunya antara lain: Hātim bin Wardān, Hammād Abi Bakar al-Barrā,

„Āṣim bin Hilāl, Basyar bin al-Mufaḍḍal, Fuḍail bin Sulaimān.

Murid-muridnya antara lain: Abu Bakar Ahmad bin „Abdillah, an-Nasa’I,

Ja‟far bin Muhammad, Zakaria bin Yahya.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. An-Nasa‟I berkata:

siqah. Abu Hātim berkata: ṣadūq.

2. Basyar bin al-Mufaḍḍal

Nama lengkapnya adalah Basyar bin al-Mufaḍḍal bin Lāhiq ar-Raqqāsyī, Abu

Ismāīl al-Baṣrī. Beliau wafat pada tahun 187 H.

Guru-gurunya antara lain: Basyīr bin Maimūn, Dāud bin Abi Hindun, Sa‟di

bin Ishāq, ‘Āṣim bin Kulaib, Muhammad bin „Ajlān.

140

Al-„izlī, Ma’rifah as-Siqāt, Juz II, h. 156 141

Tahzīb at- Tahzīb, Juz IV, h. 352

113

Murid-muridnya antara lain: Hāmid bin „Umar, Ismāīl bin Mas’ūd, Sarīj bin

Yūnus, „Ubaidillah bin „Umar.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Abu Zur‟ah dan

Abu Hātim berkata: siqah. Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah. Al-Bazzār berkata:

siqah.142

3. „Āṣim bin Kulaib

Nama lengkapnya adalah „Āṣim bin Kulaib bin Syihāb bin al-Majnūn al-

Jarmī, al-Kūfī. Beliau wafat pada tahun 100 H.

Guru-gurunya antara lain: „Abdurrahman bin al-Aswad, „Alqamah bin Wāil,

Muhammad bin Ka‟ab, Kulaib bin Syihāb, Abi Burdah bin Abi Mūsa.

Murid-muridnya antara lain: Sufyān as-Saurī, Muhammad bi Fuḍail, „Ali bin

Āṣim, Basyar bin al-Mufaḍḍal, Abu Mi‟dān „Abdullah bin Mi‟dān.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sadūq. Ahmad bin Sa‟di

berkata dari Yahya bin Ma‟īn: siqah. Ibnu al-Madīnī berkata: tidak bisa dijadikan

hujjah kalau dia sendiri.143

4. Kulaib bin Syihāb

Nama lengkapnya adalah Kulaib bin Syihāb bin al-Majnūn al-Jarmī al-Kūfī.

Beliau wafat pada tahun

Guru-gurunya antara lain: „Abdullah bin „Abbās, Wāil bin Hajar, „Umar bin

al-Khaṭṭāb, Abi Hurairah.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: sadūq. Abu Zur‟ah

berkata: siqah. Muhammad bin Sa‟di berkata: siqah.

5. Sunan at-Tirmizi Bab mā jāa Kaifa al-Julus fi at-Tasyahhud nomor 293

1. Abu Kuraib

Nama lengkapnya adalah Muhammad bin „Alla‟ bin Kuraib al-Hamdanī, Abu

Kuraib al-Kūfī (lebih dikenal dengan kuniyahnya). Beliau lahir pada tahun 160 H dan

wafat pada tahun 247 H

142

Tahzīb at- Tahzīb, Juz I, h. 459 143

Tahzīb at- Tahzīb, Juz V, h. 56

114

Guru-gurunya antara lain: Ibrāhīm bin Ismā‟īl, Bakar bin Yūnus, Ja‟far bin

„Aun, ‘Abdullah bin Idrīs, „Usmān bin Sa‟īd.

Murid-murid nya antara lain: Muslim, al-Bukhārī, Abu Dāud, at-Tirmizī,

Abu Bakar Ahmad bin „Alī, Ja‟far bin Ahmad bin Sunān.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. An-Nasa‟I berkata:

tidak apa-apa (la ba’sa bih). Maslamah bin Qāsim berkata: siqah.144

2. „Abdullah bin Idrīs

Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin Idrīs bin Yazīd bin „Abdirrahman bin

al-Aswad bin Hujjiah bin al-Aṣhabbin Yazīd bin Halāwah, al-Audī, Abu Ahmad al-

Kūfī. Beliau wafat pada tahun 192 H.

Guru-gurunya antara lain: Rabi‟ah bin „Usmān, Sulaimān as-Syaibānī, Su‟bah

bin al-Hujjāj, Āṣim bin Kulaib, Hisyām bin „Urwah.

Murid-muridnya antara lain: Ibrāhīm bin Mahdī, „Abdullah bin Barād,

Qutaibah bin Sa‟īd, Abu Kuraib, Yahya bin Adam.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: Siqah. Ibnu Kharrās

berkata: siqah. Al-Khalīlī berkata: siqah.145

6. Sunan an-Nasa‟I bab maudi‟ al-yamīn min as-syimāl fi as-shalah

nomor hadis 897

1. Suaid bin Naṣr

Nama lengkapnya adalah Suaid bin Naṣr bin Suaid al-Marūzī, Abu al-Faḍal,

aṭ-Ṭūsānī. Beliau lahir pada tahun 150 H dan wafat pada tahun 240 H.

Guru-gurunya antara lain: „Abdul Kabīr bin Dīnār, ‘Abdullah bin al-

Mubārak, „Ali bin al-Husain bin Wāqid.

Murid-muridnya antara lain: At-Tirmizī, An-Nasa’I, Ahmad bin Ja‟far, Abu

Bakar Ahmad bin Muhammad, Muhammad bin Hātim.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah. Az-Zahabī

berkata: siqah. Maslamah berkata: siqah.146

144

Tahzīb at- Tahzīb, Juz IX, h. 386 145

Tahzīb at- Tahzīb, Juz V, h. 145

115

2. „Abdullah bin al-Mubārak

Nama lengkapnya adalah „Abdullah bin al-Mubārak bin Wāḍih al-Hanẓalī at-

Tamīmī. Beliau lahir pada tahun 118 H dan wafat pada tahun 181 H.

Guru-gurunya antara lain: Abān bin „Abdillah, Ibrāhīm bin Sa‟di, Zakariyā

bin Ishāq, Zāidah bin Qudāmah, Rabī‟ah bin „Usmān.

Murid-muridnya antara lain: Ahmad bin Jamīl, Suaid bin Naṣr, Sa‟īd bin

„Amrū, Sahal bin Ziyād.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. Yahya bin

Ma‟īn berkata: siqah. Al-„Izlī berkata: siqah sabit.147

3. Zāidah

Nama lengkapnya adalah Zāidah bin Qudāmah as-Saqafī, Abu aṣ-Ṣalat al-

Kūfī. Beliau wafat pada tahun 160 H.

Guru-gurunya antara lain: Bayān bin Basyar, Hakīm bin Zubair, Sufyān bin

Sa‟īd, ‘Āṣim bin Kulaib, Yazīd bin Abi Ziyād.

Murid-Muridnya antara lain: Ahmad bin „Abdullah, Sufyān bin „Uyainah,

Yahya bin Abi Bakīr, ‘Abdullah bin al-Mubārak, al-Walīd bin „Uqbah.

Komentar ulama tentang beliau, Ibnu Hajar berkata: siqah sabit. Az-Zahabī

berkata: al-Hāfiz. Al-„Izlī berkata: siqah. Ibnu Hibbān berkata: al-Huffāz.148

D. Perbandingan dengan Alquran dan Hadis

Penelitian terhadap matan sebuah hadis sangat penting dalam menentukan

eksistensi kesahihannya disamping keterkaitannya pada sanad hadis, juga didapati

dalam matan hadis tersebut berbagai kesamaan dalam bentuk makna, walaupun dalam

lafaznya ada sedikit perbedaan dalam mengemukakannya. Dalam kritik matan ini

para ulama hadis juga akan memberikan penilaian positif dan negatif terhadap

seorang periwayat hadis.

146

Tahzīb at- Tahzīb, Juz IV, h. 280 147

Tahzīb at- Tahzīb, Juz V, h. 386 148

Tahzīb at- Tahzīb, Juz III, h. 307

116

Penelitian sebuah hadis terhadap kandungan atau matannya memerlukan

pendekatan yang harus disesuaikan dari segi rasio, sejarah dan prinsip-prinsip pokok

ajaran agama Islam, disamping harus menguasai dari segi bahasa dengan baik. Secara

umum penelitian tersebut dapat dilakukan dengan menghimpun hadis-hadis yang

akan diteliti melalui langkah-langkah berikut:

a. Membandingkan sebuah hadis dengan Alquran

b. Membandingkan hadis dengan hadis

c. Membandingkan hadis dengan peristiwa atau kenyataan sejarah, nalar atau

rasio dan juga dengan yang lainnya.

1. Bacaan Doa Iftitah اهلل أكبر كبيرا Dilihat dari perbandingan dengan Alquran pada dasarnya tidak ada

pertentangan hadis bacaan doa iftitah diatas bahkan sejalan dengan ayat Alquran yang

menyuruh kita untuk senantiasa berdoa kepada Allah, Tuhan semesta alam. Banyak

ayat Alquran yang memerintahkan manusia untuk selalu berdoa dan ingat kepada

Allah swt. di antaranya;

Surah al-„Araf ayat 55

“Berdoalah kepada Tuhanmu dengan berendah diri dan suara yang lembut.

Sesungguhnya Allah tidak menyukai orang-orang yang melampaui batas”.

Surah al-Mukmin ayat 60

“Dan Tuhanmu berfirman: "Berdoalah kepada-Ku, niscaya akan

Kuperkenankan bagimu. Sesungguhnya orang-orang yang menyombongkan

diri dari menyembah-Ku akan masuk neraka Jahannam dalam Keadaan hina

dina".

117

“Dan apabila hamba-hamba-Ku bertanya kepadamu tentang Aku, Maka

(jawablah), bahwasanya aku adalah dekat. aku mengabulkan permohonan

orang yang berdoa apabila ia memohon kepada-Ku, Maka hendaklah mereka

itu memenuhi (segala perintah-Ku) dan hendaklah mereka beriman kepada-

Ku, agar mereka selalu berada dalam kebenaran”.

Kemudian ditinjau dengan hadis-hadis Rasulullah saw. yang lain maka yang

bisa dijadikan sebagai hujjah ialah hadis yang diriwayatkan oleh At-Tirmizi, An-

Nasa‟I dan didukung oleh hadis riwayat Muslim. Sedangkan hadis riwayat Abu Daud

memiliki kualitas yang lebih rendah karena salah satu perawinya yaitu Musa bin

Ismā‟īl dinilai saduq oleh Ibnu Kharas. Adapun hadis yang diriwayatkan melalui jalur

Ibnu Mājah juga memiliki kelemahan karena salah satu perawinya yaitu „Amrū bin

Murrah adalah salah seorang murji’ah.

2. Bacaan Doa Iftitah اللهم باعد Dilihat dari perbandingan dengan Alquran pada dasarnya tidak ada

pertentangan dengan hadis bacaan doa iftitah diatas bahkan sejalan dengan ayat

Alquran. Selanjutnya jika ditinjau dengan Hadis-hadis Rasulullah saw. yang lain

tidak ada juga pertentangan Hadis ini. Bahkan dari secara logika akal sehat Hadis ini

tidak bertentangan sebab secara derajat kita sebagai hamba Allah sangat dianjurkan

untuk berdoa sebagai manifestasi dari rasa penghambaan dan penyesalan atas

berbagai kesalahan yang telah kita lakukan. Meskipun hadis riwayat Ibu Mājah

memiliki kelemahan karena salah satu perawinya yaitu Muhammad bin Faḍīl dinilai

sadūq oleh Ibnu Hajar dan az-Zahabi mengatakan bahwa beliau adalah seorang si’I,

namun hadis tersebut memiliki sanad yang banyak dengan redaksi matan yang sama

bahkan didukung oleh hadis yang diriwayatkan oleh Bukhāri dan Muslim.

118

3. Bacaan Doa Iftitah وجهت وجهي

Sejauh penelitian penulis, hadis yang diriwayatkan Abu Daud tersebut

menjelaskan mengenai penyembelihan hewan kurban dan tidak ada pertentangan

dengan Alquran maupun hadis, bahkan didapati ayat Alquran yang berbicara

mengenai perintah menyembelih hewan kurban sebagaimana firman Allah swt. antara

lain:

فصل لك ك كاحنك -إنا أعطيناؾ البوثك

“Sesungguhnya kami telah memberikan kepadamu nikmat yang banyak-Maka

salatlah untuk tuhanmu dan sembelihlah kurban (QS. Al-Kausar:1-2)”

لن يناؿ اهلل حلومها كال دما ؤىا كلبن ينالو التقول منبم Daging-daging kurbandan darahnya itusekali-kali tidak dapat mencapai

(keridhaan) Allah, tetapi ketakwaan dari kamulah yang akan sampai (QS. Al-

Hajj:37)

4. Bacaan Tahiyat

Dalam Alquran tidak ada ayat yang menjelaskan tentang bacaan tahiyat,

sehingga tidak didapati hadis tentang tahiyat yang bertentangan dengan ayat Alquran

Adapun melalui hadis Nabi saw. maka banyak versi yang menjelaskan tentang bacaan

tahiyat. Adapun yang bisa dijadikan sebagai hujjah dalam pengamalan beribadah

sehari-hari ialah riwayat an-Nasa‟I nomor 102 karena seluruh perawinya dinilai

siqah, bahkan jalur hadis tersebut juga didukung oleh hadis an-Nasa‟I nomor 44.

Adapun hadis riwayat at-Tirmizi nomor 100 juga bisa dijadikan hujjah sebagai

landasan kita dalam beribadah, bahkan hadis tersebut juga didukung oleh jalur sanad

yang lain yaitu hadis riwayat Muslim nomor 60. Adapun hadisn riwayat an-Nasa‟I

nomor 101 tidak bisa dijadikan hujjah karena salah seorang perawi dalam sanad hadis

tersebut yaitu Abu Ishāq adalah seorang yang mudallis/tadlis menurut Ibnu Ma‟īn

dan Ibnu Hibbān.

119

5. Bacaan Salawat

Mengenai bacaan salawat, hadis tersebut juga sejalan dengan Alquran karena

Alquran sendiri membahas dan memerintahkan kita untuk bersalawat kepada nabi

saw. sebagaimana firman Allah swt

إف اهلل كمالئبتو يصلوف على النب يا أيها الذين امنوا صلوا عليو كسلموا تسليما

“Sesungguhnya Allah dan malaikat-malaikat-Nya bersalawat untuk nabi,

wahai orang yang beriman bersalawatlah kamu untuk nabi dan ucapkanlah

salam penghormatan kepadanya. (QS. Al-Ahzab:56)

6. Cara Takbiratu Ihram

Banyak hadis-hadis nabi mengenai cara takbiratul ihram dengan berbagai

macam redaksi, namun secara keseluruhun memiliki makna yang sama. Meskipun

hadis melalui riwayat Ibnu Majah nomor 858 dinilai lemah karena salah seorang

perawinya yaitu „Ali bin Muhammad adalah seorang yang sadūq oleh Ibnu Hajar dan

Abi Hātim, namun redaksi hadis tersebut didukung oleh sanad-sanad lain yang sahih.

Bahkan oleh riwayat Bukhārī dan Muslim.

7. Cara Duduk Tasyahhud

Adapun hadis-hadis yang menjelaskan mengenai cara duduk tasyahhud

seluruhnya melalui jalui perawi „Āṣim bin Kulaib yang dinilai sadūq oleh Ibnu Hajar,

Ibnu „Ali al-Madīnī juga mengomentari bahwa hadisnya tidak bisa dijadikan hujjah.

Begitu juga dengan jalur perawi Kulaib bin Syihāb dinyatakan saduq oleh Ibnu Hajar.

Namun hadis mengenai cara duduk tasyahhud tersebut diriwayatkan dengan jalur

sanad yang banyak dan dengan kandungan matan yang semakna sehingga derajatnya

menjadi hadis hasan li ghairih dan bisa dijadikan sebagai hujjah.

E. Fikih al-Hadis

1. Bacaan Doa Iftitah dan Cara Takbiratul Ihram

Hadis yang diriwayatkan Abu Hurairah diatas adalah salah satu dari bacaan

doa iftitah dalam salat baik salat sunat atau salat wajib. Syaikh Nasiruddin al-Albani

telah mengumpulkan lebih dari sepuluh lafal bacaan doa iftitah yang sanadnya

120

bersambung kepada Nabi Muhammad saw.149

Adanya berbagai Hadis tentang bacaan

doa iftitah hendaknya janganlah menjadi sebab perpecahan di kalangan kaum

muslimin sehingga Hadis Rasulullah saw. menjadi tertuduh sebagai penyebab

terjadinya perpecahan dan pertikaian umat Islam.

Imam Abu Daud meriwayatkan hadis tersebut pada bab as-saktah ‘inda iftitah

(diam ketika membaca doa iftitah).150

Dilihat dari pencantuman Imam Abu Daud

terhadap hadis di atas dalam bab tersebut, kita dapat menilai bahwa diam setelah

takbirah al-ihram juga merupakan sunnah dalam salat sebagai tuma’ ninah, dan kita

membaca doa iftitah tersebut didalam hati.

Adapun Imam Nasai meriwayatkan hadis di atas pada bab al-wudhu’ bi al-

salaj (berwudhu‟ dengan menggunakan es/salju),151

berdasarkan pembaban yang

dilakukan oleh Imam nasai tersebut dapat kita ambil kesimpulan pula bahwa bahwa

hadis ini juga merupakan dalil dibolehkannya berwudhu‟ dengan air es/salju. Dengan

kata lain bahwa air es/ salju adalah suci lagi mensucikan.152

Susunan kalimat dalam matan hadis di atas menggunakan majas hiperbola

dengan ungkapan agar dijauhi dari segala dosa seperti jarak antara langit dan bumi,

dan agar dibersihkan dari segala dosa seperti baju yang dicuci walau dengan

menggunakan air dingin dan es. padahal pada kenyataannya jika kita ingin

menghilangkan kotoran yang sulit dihilangkan pada pakaian maka lebih mudah jika

menggunakan air panas bukan dengan menggunakan air dingin. Maksud dari hadis di

atas adalah doa dan harapan pengampunan atas dosa.153

Hadis ini juga merupakan doa yang bisa dibaca pada berbagai kondisi sebagai

ta’awuz (perlindungan kepada Allah swt) hal ini berdasarkan bahwa hadis ini juga

diriwayatkan didalam riwayat-riwayat yang lainnya dengan redaksi bahwa nabi

149

Ramli Abdul Wahid, Tanawwu’ Al-‘Ibadat: Solusi Sunnah Terhadap Khilafiyah ,(Medan:

Pidato Pengukuhan Guru Besar IAIN SU,2009), h.28. 150

Lihat pada bagian identifikasi Hadis 151

Lihat pada bagian identifikasi Hadis.

153 Abd al-Rahman ibn Syu‟aib an-Nasai, Sunan al-Nasai Bi Syarah Suyuti (Beirut: Dar Al-

Ma‟rifah, 1995) Juz I, h. 54.

121

menyampaikan doa tersebut kepada para sahabat selain sebagai bacaan dalam

takbirah al-ihram

Adapun mengenai cara ketika takbiratul ihram, terjadi perbedaan pendapat

dikalangan ulama dan menurut riwayat ada tiga cara saat mengangkat tangan ketika

takbiratul ihram, yaitu:

a. Mengangkat kedua tangan ketika bertakbir

Ulama-ulama syafi‟iyyah berpegang pada pendapat ini berdasarkan hadis nabi

saw. riwayat al-Bukhārī melalui jalur „Abdullah bin „Umar yaitu:

رىأىيتي النيب صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى افػتىتىحى التببتى يف أىف عىبدى اللو نى عيمىكى رىضيى اللوي عىنػهيمىا قىاؿى

بػكي حىىت جيىعىلىهيمىا حىذكى مىنببػىيو يو حتى ييبى ة فػىكىفىعى يىدى الصالى· Abdullah bin 'Umar radliallahu 'anhuma berkata, Aku melihat Nabi

shallallahu 'alaihi wasallam memulai salat dengan bertakbir. Beliau

mengangkat kedua tangannya ketika bertakbir hingga meletakkan kedua

tangannya sejajar dengan pundaknya.

b. Mengangkat Tangan Terlebih Dahulu, Kemudian Mengucapkan

Takbir

Cara ini menurut ulama Hanafiah adalah yang paling baik. Alasannya ialah

mengangkat kedua tangan itu merupakan simbol untuk meniadakan sifat-sifat

kebesaran kepada selain Allah. Sedangkan takbir itu sendiri merupakan pengukuhan

akan kebesaran Allah. Peniadaan harus didahulukan daripada pengukuhan seperti

dalam kalimat “syahadat”.154

Adapun landasan pendapat mereka adalah hadis Nabi

saw. riwayat Muslim melalui jalur „Abdullah bin „Umar, yaitu:

يو حىىت تىبيونىا حىذكى أىف ا نى عيمىكى قىاؿى ة رىفىعى يىدى ـى للصالى كىافى رىسيوؿي اللو صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى إذىا قىابػكى مىنببػىيو مثي كى

Ibnu Umar berkata, "Rasululllah apabila mendirikan shalat maka beliau

mengangkat kedua tangannya hingga menjadi sejajar dengan kedua

pundaknya, kemudian bertakbir.

154

Ibnu Hajar al-„Asqalani, Fathu al-Bāri, (Beirut: Dār al-Ma‟rifah, 1379 H), juz II, h. 218

122

c. Mengucapkan Takbir Terlebih Dahulu, Kemudian Mengangkat Kedua

Tangan

Pendapat ini berdasarkan pada hadis Nabi saw. riwayat Muslim melalui jalur

Mālik al-Huwairis, yaitu:

يو عىن خىالدو عىن أىيب قالى ىةى أىنوي رىأىل مىالكى نى احليوىيكث يو كىإذىا أىرىادى أىف يػىككىعى رىفىعى يىدى بػكى مثي رىفىعى يىدى إذىا صىلى كىا يو كىحىدثى أىف رىسيوؿى اللو صىلى اللوي عىلىيو كىسىلمى كىافى يػىفعىلي ىىبىذى كىإذىا رىفىعى رىأسىوي من الككيوع رىفىعى يىدىDari Khalid dari Abu Qilabah bahwa dia melihat Malik bin al-Huwairits

apabila shalat maka dia bertakbir kemudian mengangkat kedua tangannya,

dan apabila berkehendak untuk rukuk maka dia mengangkat kedua tangannya,

dan apabila mengangkat kepalanya dari rukuk maka dia mengangkat kedua

tangannya, dan dia menceritakan bahwa Rasulullah shallallahu 'alaihi

wasallam dahulu melakukan hal tersebut.

Tentang cara yang ketiga ini, Imam Ibnu Hajar al-„Asqalāni berkata, “Saya

tidak pernah menjumpai ulama yang berpendapat bahwa takbir itu didahulukan

daripada mengangkat tangan”.155

2. Bacaan dan Cara Duduk Tasyahhud

Berdasarkan uraian teks hadis di atas, kita temukan sumber hadis dari lima

orang sahabat yaitu: „Abdullāh bin „Abbās, Abu Musa al-Asy‟arī, „Ȃisyah, Jabir bin

„Abdillāh dan „Abdullah bin Mas‟ūd dan di riwayatkan oleh lima orang mukharrij

hadis.

Adapun tata cara duduk tasyahud awal ialah sebagaimana hadis sahih yang di

riwayatkan Muslim bahwa Nabi apabila duduk tasyahhud meletakkan telapak tangan

kanannya di atas paha kanannya dan meletakkan tangan kirinya di atas paha kirinya.

Nabi Menggenggam semua jari tangan kanannya dan mengacungkan telunjuknya ke

arah kiblat dan mengarahkan pandangan ke arah telunjuknya.

Imam Asy Syafi‟i dan pengikutnya berkata, “Hadits Abu Humaid dan para

sahabatnya secata tegas membedakan antara duduk tasyahud awal dan akhir. Sedangkan

hadis-hadis yang lainnya adalah hadis yang sifatnya mutlak. Sehingga wajib untuk dipahami

dengan hadis yang cocok dengannya. Hadis yang meriwayatkan duduk tawarruk, yang

155

Ibnu Hajar, Fathu al-Bāri. . . , juz II, h. 218

123

dimaksud adalah duduk pada tasyahud akhir. Sedangkan hadis yang meriwayatkan duduk

iftirosy, yang dimaksud adalah tasyahud awal. Inilah cara yang tepat dilakukan untuk

menggabungkan hadis-hadis yang sahih. Terlebih lagi hadis Abu Humaid telah disetujui oleh

sepuluh orang dari para pembesar sahabat.156

Al-Mubarakfuri juga berkata:

ة األىختىة نصىاؼي أىنوي ملى ييوجىد حىديثه يىديؿ صىكينا عىلىى استنىاف اجليليوس عىلىى الكجل الييسكىل يف القىعدى كىاإل . كىحىديثي أىيب محيىيدو ميفىصله فػىلييحمىل الميبػهىمي عىلىى الميفىصل انػتػىهىى

“Pendapat yang lebih tepat, tidak didapatkan satu pun hadis yang

menunjukkan secara gamblang tentang disunnahkannya duduk di atas kaki

kiri (duduk iftirasy) pada duduk tasyahud terakhir. Hadis Abu Humaid jelas

sudah terperinci. Sehingga hadis yang bersifat global dibawa maknanya

kepada yang terperinci.157

Adapun mengenai masalah diam atau menggerak-gerakkan telunjuk

Nashiruddin al-Albani dalam Kitab Tata Cara Shalat Nabi berpendapat bahwa hadis

yang mengatakan menggerak-gerakkan jarinya diriwayatkan Nasa‟i, Ibnu Hibban,

Ibnu Khuzaimah terdapat sebuah dalil untuk terus menggerak-gerakan sampai salam.

Mungkin al-Albani berkesimpulan perkataan mengerak-gerakannya dan berdoa

menunjukkan sampai salam.158

Menurut penulis hadis yang mengatakan aku (Wa’il bin Hujr) melihat beliau

mengerak-gerakannya dan berdoa dengannya tidak bisa dimutlakkan untuk

menjelaskan hadis-hadis lainnya yang sangat banyak yang tidak menjelaskan sama

sekali soal menggerak-gerakkan jari. Memang hadis ini hadits shahih juga, sehingga

tidak bisa mengalahkan atau membuang salah satu hadis yang sama-sama sahih.

Maka agar semua hadis dalam masalah isyarat ini bisa terpakai diambillah sikap

bahwa semua hadis-hadis yang tidak menyebutkan sama sekali soal menggerak-

gerakkan jari itu sebenarna bukan berarti Nabi saw. tidak menggerakkan-gerakkan

jarinya, melainkan semua hadis itu bersifat umum lalu dijelaskan lebih detail dengan

156

Yahya bin Syarf An Nawawi, al Majmu’, Juz III, h. 451 157

Muhammad „Abdurrahman bin „Abdirrahīm al-Mubārakfūrī, Tuhfah al-Ahwazī, (Beirut:

Dār al-Kutub al-„Ilmiyah, t.t.) Juz II, h. 156 158

Muhammad Nasiruddin al-Bani, Sifat Salat Nabi, Penj. Muhammad Thalib, (Yogyakarta:

Media Hidayah, 2000. H. 196

124

hadis yang menjelaskan bahwa yang dimaksud mengangkat jari telunjuk adalah Nabi

saw. menggerakkan-gerakkan jarinya selama berdoa.

Namun penjelasan seperti di atas tidak bisa dimutlakkan sebagai satu-satunya

kebenaran. Karena masih ada cara lain agar tidak membuang salah satu hadis yang

saling berbeda keterangannya namun sama-sama sahih, yaitu bahwa bisa jadi suatu

ketika Rasulullah saw. melakukan begini dan suatu ketika yang lain Rasulullah saw.

melakukan yang lain. Hal ini bukan karena Rasulullah saw. plin plan melainkan

sebagai bentuk fleksibilitas dan keluwesan serta keluasan syari‟at Islam.

Sebagaimana hal ini banyak terjadi pada masalah-masalah lainnya seperti Rasulullah

saw. pernah qunut dan pernah juga tidak, Rasulullah saw. pernah mengharamkan

daging keledai namun juga pernah memakannya, Rasulullah saw. pernah berbuka

puasa ramadhan ketika safar, juga pernah tidak berbuka, namun di saat lain bahkan

mewajibkan sahabat untuk berbuka puasa ramadhan agar tidak lemah ketika

berkecamuk peperangan. Serta masih banyak sekali contoh-contoh lainnya. Hal-hal

semacam ini merupakan kelaziman dalam ranah fikih dimana seringkali Rasulullah

saw. memberikan berbagai pilihan cara teknis beribadah dan manusia dipersilahkan

mengikuti mana yang termudah bagi dirinya.159

159

Lihat Q.S. al-Baqarah: 185