TOPLUMSALLAŞMA VE DİNDARLIK (Samsun Örneği)

TÜRKİYE DİYANET VAKFI YAYIN MATBAACILIK VE TİCARET İŞLETMESİ

Alınteri Bulvarı 1256 Sok. No:11 * Tel: (0312) 354 91 31 Yenimahalle - ANKARA-TURKEY email:tdvyayin@diyanetvakfi.org.tr

ISBN: 978-605-62249-0-4

TOPLUMSALLAŞMA VE

DİNDARLIK

(Samsun Örneği)

Dr. Yakup ÇOŞTU

Ankara - 2011

Dr. Yakup ÇOŞTU 1977 yılında Çorum/İskilip’te doğdu. 1999’da OMÜ İlahiyat Fakültesini bitirdi. Aynı üniversitede lisansüstü eğitimine devam eden yazar, 2003 yılında “Küre-selleşme Kapsamında Din” konulu yüksek lisans tezini; 2009 yılında da “Toplum-sallaşma Sürecinde Dindarlığı Etkileyen Faktörler (Samsun Örneği)” konulu doktora tezini tamamladı. Yazarın, hakemli dergilerde yayımlanmış telif makaleleri, ulusal ve uluslararası sempozyum/kongre bildirileri, çeviri makaleleri, kitap tanıtım ve eleştiri yazıları bulunmaktadır. Halen, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Din Sosyolojisi Bilim Dalında öğretim üyesi (Yrd. Doç. Dr.) olarak çalışmalarına devam eden yazar evli ve bir çocuk babasıdır.

İÇİNDEKİLER

Tablolar Dizini ............................................................................................................ 8 Şekiller ve Şemalar Dizini ...................................................................................... 11 Simgeler ve Kısaltmalar Dizini .............................................................................. 12 ÖNSÖZ ....................................................................................................................... 13 GİRİŞ .......................................................................................................................... 17 A. TOPLUMSALLAŞMA-DİNDARLIK İLİŞKİSİNİN SOSYOLOJİK ANALİZİ19

1. Araştırmanın Problemi ......................................................................................... 25 2. Araştırmanın Alt Problemleri .............................................................................. 25 3. Araştırmanın Hipotezleri ..................................................................................... 26

B. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ .............................................................. 28 C. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI .................................................................. 29 BÖLÜM 1: TEORİK ÇERÇEVE .............................................................................. 31 A. TOPLUMSALLAŞMA .......................................................................................... 31

1. Toplumsallaşma Süreci ......................................................................................... 33 2. Toplumsallaşma Kuramları .................................................................................. 41

2.1. Sosyolojik Kuramlar ..................................................................................... 41 2.2. Psikolojik Kuramlar ..................................................................................... 47 2.3. Antropolojik Kuramlar ................................................................................ 51

3. Toplumsallaşma Sürecinde Etkili Olan Faktörler ................................................. 53 3.1. Aile ................................................................................................................. 55 3.2. Eğitim ............................................................................................................. 57 3.3. Toplumsal Çevre .......................................................................................... 59 3.4. Kitle İletişim Araçları ................................................................................... 61

4. Toplumsallaşma Safhaları ..................................................................................... 63 4.1. Çocukluk ve Toplumsallaşma .................................................................... 64 4.2. Gençlik/Ergenlik ve Toplumsallaşma ........................................................ 69 4.3. Yetişkinlik ve Toplumsallaşma ................................................................... 72

B. DİN VE TOPLUM .................................................................................................. 76 1. Dînin Toplumsal Alanda Tezahürü...................................................................... 77 2. Dindarlığın Görünümü ........................................................................................ 81

C. DÎNÎ TOPLUMSALLAŞMA ................................................................................ 82 1. Dînî Toplumsallaşma Süreci ................................................................................ 84 2. Dînî Toplumsallaşmada Etkili Olan Faktörler ..................................................... 91

2.1. Aile ................................................................................................................. 92 2.2. Eğitim ............................................................................................................. 95 2.3. Toplumsal Çevre .......................................................................................... 97 2.4. Kitle İletişim Araçları ................................................................................... 99

3. Dînî Toplumsallaşma Safhaları .......................................................................... 101 3.1. Çocukluk ve Dînî Toplumsallaşma .......................................................... 101 3.2. Gençlik/Ergenlik ve Dînî Toplumsallaşma ............................................. 103 3.3. Yetişkinlik ve Dînî Toplumsallaşma ........................................................ 104

BÖLÜM 2: YÖNTEM ............................................................................................. 107

A. ARAŞTIRMANIN MODELİ .............................................................................. 107 B. ARAŞTIRMANIN EVRENİ VE ÖRNEKLEMİ ................................................. 108

1. Bağımsız Değişkenlere Göre Örneklemin Genel Nitelikleri ................................ 112 C. VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ ........................................................................ 117

1. Kişisel Bilgi Anketi ve Dînî Toplumsallaşma Faktörleri Anketi ......................... 118 2. Dînî Yönelim Ölçeği ........................................................................................... 119

2.1. Dînî Yönelim Ölçeğinin Teorik Arka Planı ............................................. 119 2.1.1. Sosyolojik Arka Plan ............................................................................. 120

2.2. Dînî Yönelim Ölçeğinin Geliştirilmesi ..................................................... 125 2.3. Dînî Yönelim Ölçeğinin Geçerlilik ve Güvenirlilik Çalışması .............. 127

3. Verilerin Analizi ve İstatistiksel İşlemler ............................................................ 131 BÖLÜM 3: BULGULAR VE YORUM.................................................................. 133 A. SAMSUN İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ....................................................... 133

1. Tarihi ve Coğrafi Konumu .................................................................................. 133 2. Nüfus Yapısı ....................................................................................................... 136 3. Ekonomik Durum ............................................................................................... 138 4. Sosyo-Kültürel Yapı ........................................................................................... 139

B. BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLERE GÖRE DİNDARLIKLA İLGİLİ BULGULAR 140 1. Cinsiyet ve Dînî Yönelim İlişkisi ........................................................................ 141 2. Yaş ve Dînî Yönelim İlişkisi ............................................................................... 145 3. Eğitim Düzeyi ve Dînî Yönelim İlişkisi .............................................................. 148 4. Medeni Durum ve Dînî Yönelim İlişkisi ............................................................ 150 5. Aile Tipi ve Dînî Yönelim İlişkisi ....................................................................... 153 6. İkamet Edilen Semt ve Dînî Yönelim İlişkisi ...................................................... 155 7. Dindarlık Algılamaları ve Dînî Yönelim İlişkisi ................................................ 158 8. Meslek ve Dînî Yönelim İlişkisi .......................................................................... 160 9. Daha Önce Yaşanılan Yer ve Dînî Yönelim İlişkisi ............................................ 162 10. Sosyal Tabaka ve Dînî Yönelim İlişkisi ............................................................. 163

C. TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİNDE DİNDARLIĞA ETKİ EDEN

FAKTÖRLER: DİNİ TOPLUMSALLAŞMA KANALLARI ................................ 165 1. Aile-Dînî Yönelim İlişkisi ................................................................................... 166

1.1. Aile Fertlerinin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi .................................... 168 1.1.1. Annenin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi .......................................... 169 1.1.2. Babanın Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ........................................... 172 1.1.3. Kardeşlerin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ..................................... 177 1.1.4. Büyükbaba ve Büyükannenin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ...... 178 1.1.5. Yakın Akrabaların (Amca, Hala, vs.) Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ........................................................................................................................... 179

1.2. Hipotezin (H8a/b) Testi ve Yorumu ......................................................... 180 2. Eğitim-Dînî Yönelim İlişkisi .............................................................................. 183

2.1. Okullarda Verilen Din Derslerinin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ... 184 2.2. Resmi Dînî Kurumların Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi .................... 187 2.3. Dînî Grupların Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ..................................... 191 2.4. Hipotezin (H9a/b)Testi ve Yorumu .......................................................... 195

3. Toplumsal Çevre-Dînî Yönelim İlişkisi .............................................................. 198

3.1. Okul Arkadaşlarının Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi .......................... 199 3.2. Mahalle ve İş Arkadaşlarının Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............ 201 3.3. Komşuların Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi .......................................... 203 3.4. Okullardaki Din Dersi Öğretmenlerinin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............................................................................................................................. 205 3.5. Din Görevlilerinin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............................... 207 3.6. Çevredeki Dindar Kimselerin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ........... 208 3.7. Hipotezin (H10a/b) Testi ve Yorumu ....................................................... 209

4. Kitle İletişim Araçları-Dînî Yönelim İlişkisi ...................................................... 212 4.1. Televizyonun Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ....................................... 215 4.2. Radyonun Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............................................ 217 4.3. Gazetenin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............................................. 218 4.4. Kitap ve Dergilerin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............................. 220 4.5. İnternetin Dînî Yönelim Üzerindeki Etkisi ............................................. 222 4.6. Hipotezin (H11a/b) Testi ve Yorumu ....................................................... 224

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ .......................................................... 229 KAYNAKÇA ............................................................................................................ 241 EK1 ............................................................................................................................ 254 İNDEKS ................................................................................................................... 255

Tablolar Dizini

Tablo 1. Araştırma Evreninin Nüfus Oranı ......................................................... 109 Tablo 2. Araştırma Evreninin 2000 Genel Nüfus Sayımına Göre Cinsiyet ve Yaş

Gruplarının Dağılımı .................................................................................. 110 Tablo 3. Cinsiyete Göre Dağılım ........................................................................... 113 Tablo 4. Yaşa Göre Dağılım ................................................................................... 113 Tablo 5. Eğitime Göre Dağılım .............................................................................. 113 Tablo 6. Medeni Duruma Göre Dağılım .............................................................. 114 Tablo 7. Aile Tipine Göre Dağılım ........................................................................ 114 Tablo 8. Samsunda İkamet Edilen Semte Göre Dağılım .................................... 115 Tablo 9. Dindarlık Algılamalarına Göre Dağılım ............................................... 115 Tablo 10. Mesleklere Göre Dağılım ...................................................................... 115 Tablo 11. Samsunda İkamet Süresi ....................................................................... 116 Tablo 12. Samsuna Gelmeden Önce Yaşanılan Yer ............................................ 116 Tablo 13. Sosyo-Ekonomik Tabakaya Göre Dağılım .......................................... 116 Tablo 14. Dînî Yönelim Ölçeği Maddelerinin Faktör Yük Değerleri ve

Korelâsyon Katsayıları ............................................................................... 129 Tablo 15: Samsun İl Nüfusunun Yıllara Göre Gelişimi ve Artış Oranları ....... 136 Tablo 16: Samsun İlinin Şehir ve Köy Nüfus Oranları ....................................... 137 Tablo 17: Cinsiyete Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi

....................................................................................................................... 142 Tablo 18: Yaşa Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ... 146 Tablo 19: Eğitim Basamaklarına Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 149 Tablo 20: Medeni Duruma Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel

Analizi .......................................................................................................... 151 Tablo 21: Aile Tipine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel

Analizi .......................................................................................................... 154 Tablo 22: İkamet Edilen Semte Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 157 Tablo 23: Dindarlık Algılamalarına Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 159 Tablo 24: Meslek Gruplarına Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 161 Tablo 25: Daha Önce Yaşanılan Yere Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 162 Tablo 26: Sosyal Tabakaya Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel

Analizi .......................................................................................................... 164 Tablo 27: Ailede Din Eğitimi ve Öğretimi Almaya Göre Halkın Dînî

Yöneliminin İstatistiksel Analizi ............................................................... 167 Tablo 28: Annenin Dînî Eğilimine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 169 Tablo 29: Anne Tutumuna Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel

Analizi .......................................................................................................... 170

Tablo 30: Annenin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 171

Tablo 31: Babanın Dînî Eğilimine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 172

Tablo 32: Baba Tutumuna Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi .......................................................................................................... 174

Tablo 33: Babanın Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 176

Tablo 34: Kardeşlerin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 178

Tablo 35: Büyükbaba/Büyükannenin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................................ 179

Tablo 36: Yakın Akrabaların (Amca, Hala, vb.) Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................ 180

Tablo37: Hipotez (H8a/b) Testi ............................................................................. 183 Tablo 38: Okullardaki Din Derslerinin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî

Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................ 185 Tablo 39: Okul Haricinde İsteğe Bağlı Din Eğitimi Alıp Almadığına Göre

Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ........................... 186 Tablo 40: İsteğe Bağlı Din Eğitimi Alma Yolları ................................................. 186 Tablo 41: Resmi Dînî Kurumların Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim

Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................................ 188 Tablo 42: Diyanet İşleri Başkanlığı Tarafından Düzenlenen Yaygın veya Örgün

Din Eğitimi Faaliyetlerine Katılıma Göre Dînî Yönelim Düzeyi Arasındaki İlişki .......................................................................................... 190

Tablo 43: Dînî Grupların Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 193

Tablo 44: Dînî Gruplarla İlgili Genel Kanaatlere Göre Dînî Yönelim Düzeyi Arasındaki İlişki .......................................................................................... 194

Tablo 45: Hipotez (H9a/b) Testi ............................................................................ 197 Tablo 46: Okul Arkadaşlarının Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim

Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................................ 200 Tablo 47: Mahalle ve İş Arkadaşlarının Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî

Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................ 202 Tablo 48: Komşuların Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının

İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 204 Tablo 49: Okullardaki Din Dersi Öğretmenlerinin Etki Düzeyine Göre Halkın

Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ........................................ 206 Tablo 50: Din Görevlilerinin (İmam, Vaiz, Müftü, vb.) Etki Düzeyine Göre

Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ........................... 207 Tablo 51: Çevredeki Dindar İnsanların Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî

Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................ 209 Tablo 52: Hipotez (H10a/b) Testi .......................................................................... 212 Tablo 53: Kitle İletişim Araçlarında Yer Alan Dînî Yayın ve Programları Takip

Etme .............................................................................................................. 213

Tablo 54: Kitle İletişim Araçlarında Yer Alan Dînî Yayın ve Programlarla İlgili Düşünceler ................................................................................................... 214

Tablo 55: Televizyonun Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 216

Tablo 56: Radyonun Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 218

Tablo 57: Gazetenin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 219

Tablo 58: Kitap ve Derginin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ................................................................ 221

Tablo 59: İnternetin Etki Düzeyine Göre Halkın Dînî Yönelim Puanlarının İstatistiksel Analizi ...................................................................................... 223

Tablo 60: Hipotez (H11a/b) Testi .......................................................................... 226

Şekiller ve Şemalar Dizini

Grafik 1: Aile Bireylerinin Etkileme DüzeyineGöre Deneklerin DYÖ-Normatif Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı .................................................... 181

Grafik 2: Aile Bireylerinin Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Popüler Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı .................................................... 182

Grafik 3: Eğitim Kurumlarının Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Normatif Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı ................................... 195

Grafik 4: Eğitim Kurumlarının Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Popüler Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı ..................................... 196

Grafik 5: Toplumsal Çevrenin Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Normatif Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı ................................... 210

Grafik 6: Toplumsal Çevrenin Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Popüler Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı ..................................... 211

Grafik 7: Kitle İletişim Araçlarının Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Normatif Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı ................................... 225

Grafik 8: Kitle İletişim Araçlarının Etkileme Düzeyine Göre Deneklerin DYÖ-Popüler Tutum Puan Ortalamalarının Dağılımı ..................................... 226

Simgeler ve Kısaltmalar Dizini

¶ : Paragraf a : Cronbach’s Alpha değeri ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AÜİF : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi AÜSBF : Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Bkz. : Bakınız çev : Çeviren DEM : Değerler Eğitim Merkezi der. : Derleyen DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DYÖ : Dînî Yönelim Ölçeği Ed. : Editör F : F değeri GNS : Genel Nüfus Sayımı Haz. : Hazırlayan MÜİFV : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı No. : Numara p : Anlamlılık seviyesi (p değeri) r : Korelasyon katsayısı S : Standart sapma sd : Gruplar arası, grup içi serbestlik derecesi t : t değeri TDV : Türkiye Diyanet Vakfı Trans. : Translate (Tercüme) TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu vd. : ve diğerleri Vol. : Volüm X : Aritmetik ortalama Yay. Haz : Yayına Hazırlayan

ÖNSÖZ

Bütün toplumlarda görülen evrensel bir fenomen olan din, insanların tutum ve davranışlarını, insanlar arası ilişkileri ve toplumsal hayatı belirleyen bir kurumdur. Bu anlamda din, insani deneyimin merkezin-de yer alan bir fenomendir. Söz konusu bu deneyim, büyük oranda bireyin içinde yaşadığı toplumun sosyo-dînî yapısına bağlı olarak tec-rübe edilmektedir. Çünkü dinle ilgili bilgiler, genelde soyut olduğun-dan, dinin toplumsal alanda tezahürü ya da başka bir deyişle dinin sosyalleşmesi, zorunlu olarak bir takım semboller veya imgeler aracılı-ğıyla gerçekleşmektedir. Kendine özgü semboller veya imgeler vasıta-sıyla sosyalleşmemiş bir dînin, hem toplum hem de bireyler üzerinde sosyal etkisinden bahsedilemez. Bu nedenle, din toplumsal alanda, semboller, değerler, imgeler yoluyla tezahür etmekte ve bireylerin, bu sembollerle etkileşimi ölçüsünde dindarlık eğilimleri ve tipolojileri oluşmaktadır. Bireyin, toplumsal alanda tezahür etmiş ve kurumsal-laşmış dinle olan etkileşimi ise, ancak bir toplumsallaşma süreciyle gerçekleşmektedir.

Toplumsallaşma, bireyin süregelen sosyal bir topluluk içerisindeki uygun bilgi, beceri, inanç, tutum ve davranışı öğrenmesi sürecidir. Bu öğrenme süreci, sadece toplumun maddî kültür unsurlarının edinilme-sini içermemekte, aynı zamanda manevî-dînî kültür öğelerini de içeri-sinde barındırmaktadır. Süregelen bir toplumun maddî kültür unsurla-rını öğrenen birey, bir taraftan kişisel gelişimini ve toplumsal uyumunu gerçekleştirirken, diğer taraftan da, o toplumun sosyo-kültürel biçimle-nişinde önemli bir rol oynayan dînî inanç, değer, norm, duygu, düşün-ce ve davranışları da kazanmaktadır. Böylece birey, hem dînî gelişimini gerçekleştirmekte, hem de içinde bulunduğu toplumun dînî kültürüne ayak uydurmaktadır. İşte bu işleyiş, dînî toplumsallaşma olarak tanım-lanmaktadır. Dînî toplumsallaşma, genel toplumsallaşma sürecinden bağımsız oluşan bir süreç olmayıp, bizatihi onun içinde gerçekleşmekte ve analitik olarak ayırt edilebilmektedir.

14 / Yakup Çoştu

Toplumsallaşma, bireyin doğumundan ölümüne kadar devam eden bir süreçtir. Bu süreç içerisinde birtakım kalıtımsal özellikler ve sosyo-kültürel etkenler, bireyin sosyal gelişimi ve toplumsal uyumunda etkili olmaktadır. Anılan bu faktörler, bireylerin toplumsallaşma deneyimle-rini şekillendirdiği gibi, dinsel yaşayış biçimleri üzerinde de etkili ola-bilmektedir.

Bu çalışmada, ülkemizin hızla değişen ve gelişen sosyo-kültürel orta-mında toplumsallaşan bireylerin dindarlık yönelimi ile dînî toplumsal-laşma biçimi, Orta Karadeniz Bölgesinin heterojen sosyo-kültürel yapı-sıyla ilginç bir örneklik teşkil eden Samsun ili örneğinden hareketle tespit edilmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada, Türk toplumsal yapısı içerisinde çok farklı yön ve şekillerde tezahür eden dînî hayata sahip bireylerin toplumsallaşma sürecinde dînî tutum ve davranışla-rında gözlemlenen değişim ve farklılaşmalar üzerinde durulmuştur. Bununla, günümüz Türkiye’sinde, farklı renklerde ve boyutlarda göz-lemlenen dinsel yaşayış formlarının sosyolojik yöntemlerle saptanması ve Türk toplumunda yaşanan dindarlık ile dînî toplumsallaşma biçi-mindeki değişimde rol oynayan faktörlerin etkinliğinin belirlenmesi hedeflenmiştir.

Bu çalışma, giriş, üç ana bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Giriş bölümünde, kısaca toplumsallaşma-dindarlık ilişkisinin sosyolo-jik analizi yapıldıktan sonra, araştırmanın temel problemi, alt problem-leri hipotezleri ortaya konulmuş, ardından da araştırmanın amacı, önemi ve sınırlılıklarına yer verilmiştir.

Birinci bölümde, araştırmanın teorik boyutu incelenmiştir. Buna göre, toplumsallaşma, dindarlık ve dînî toplumsallaşma kavramlarının sos-yolojik arka planı ve mahiyeti üzerinde durulmuştur. Ayrıca, toplum-sallaşma ve dînî toplumsallaşma süreçlerinde rol oynayan faktörler (aile, eğitim, toplumsal çevre ve kitle iletişim araçları) ile bireyin geli-şim dönemlerinde (çocukluk, gençlik/ergenlik ve yetişkinlik) yaşanan farklılaşmalar ele alınmıştır.

İkinci bölüm, araştırmanın evren ve örneklemi ile veri toplama teknik-leriyle ilgili bilgilerin yer aldığı yöntem kısmından oluşmaktadır.

Üçüncü bölüm ise, araştırmanın bulgular ve yorum kısmından oluş-maktadır. Bu bölümde, öncelikle Samsun ilinin tarihi geçmişi, coğrafî konumu, nüfus, ekonomik ve sosyo-kültürel yapısı üzerinde durulmuş, daha sonra da, araştırmanın teorik boyutuyla uyumlu olarak geliştiri-len veri toplama araçlarının, Samsun’da ikamet eden 14 yaş üstü genç /

Önsöz / 15

ergen ve yetişkin deneklerden seçilen örnekleme uygulanmasıyla elde edilen bulguların istatistiksel yorumu yapılmıştır. Buna göre, örneklem grubunun, bir taraftan demografik değişkenlere göre dindarlık yöne-limlerinde herhangi bir farklılaşmanın olup olmadığı incelenmiş, diğer taraftan da dînî toplumsallaşma kanallarının dînî tutum ve davranışlar üzerindeki etki düzeyi analiz edilmeye çalışılmıştır.

Çalışma, araştırmanın bulgularıyla ilgili genel bir değerlendirme yapı-larak sonuçlandırılmıştır.

Bu araştırma, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından I.122 no’lu proje ile desteklenmiştir. (01.01.2007-31.12.2007) Katkıla-rından dolayı Ondokuz Mayıs Üniversitesi’ne teşekkür ederim.

Bu çalışma, birçok kişinin katkı ve yardımları sonucu gerçekleştirilmiş-tir. Konunun seçiminden itibaren, yapıcı tenkit ve yönlendirmeleriyle bu çalışmanın her aşamasında emeği olan danışman hocam Doç. Dr. Erkan PERŞEMBE’ye, araştırmanın değişik safhalarında değerli zaman-larını ayırarak, eleştiri ve önerileriyle araştırmayı yönlendiren değerli hocalarım Prof. Dr. İzzer ER’e, Prof. Dr. Mevlüt KAYA’ya, Prof. Dr. Burhanettin TATAR’a, Prof. Dr. Fazlı ARABACI’ya, Yrd. Doç. Dr. Sela-hattin ÖZYURT’a en içten şükranlarımı arz etmek istiyorum. Yine, bu çalışmanın son şeklini baştan sona okuyan ve beni pek çok hataya düşmekten alıkoyan Yrd. Doç. Dr. Nesime CEYHAN’a, Yrd. Doç. Dr. Muhittin DÜZENLİ’ye, Yrd. Doç. Dr. Süleyman TURAN’a, Araş. Gör. İbrahim TURAN’a, Araş. Gör. Bayramali NAZIROĞLU’na teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca, akademik çalışmalarım sırasında her zaman desteğini hissettiğim eşim Feyza’ya; anket formlarını cevaplayan Sam-sun’lulara ve araştırmaya katkı sağlayan herkese çok teşekkür ediyo-rum.

Yakup ÇOŞTU Samsun – 2009