SAMSUN LİMANI ÜZERİNE DENİZCİLİK RAPORU, KOY HARİTASI, TİCARET VE DENİZCİLİK...

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜÇAĞDAŞ TÜRKİYE TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

DOKUZ EYLUL UNIVERSITYINSTITUTE OF ATATURK’S PRINCIPLES AND TURKISH REVOLUTION HISTORY

JOURNAL OF MODERN TURKISH HISTORY STUDIES

Sahibi / OwnerDokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü

Prof. Dr. Kemal ARI

Yayın Kurulu / Editorial BoardProf. Dr. Kemal ARI

Sayı Editörü / Issue EditorYrd. Doç. Dr. Fevzi ÇAKMAK

Sekretarya / SecretaryAraş. Gör. Ferah AYYILMAZ Okt. Gurbet GÖKGÖZAraş. Gör. Mustafa KIRIŞMAN Okt. Ahmet YILMAZAraş. Gör. Aymelek ŞENEL

Hakem Kurulu / Referees BoardProf. Dr. Fatma ACUN Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Feroz AHMAD Yeditepe ÜniversitesiProf. Dr. Seçil AKGÜN Ortadoğu Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Yonca ANZERLİOĞLU Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Kemal ARI Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Zeki ARIKAN Ege ÜniversitesiProf. Dr. Ahmet ARSLAN Ege ÜniversitesiProf. Dr. Ergün AYBARS Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Tülay Alim BARAN Yeditepe ÜniversitesiProf. Dr. Şakir BATMAZ Erciyes ÜniversitesiProf. Dr. Bayram BAYRAKTAR Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Evangelia BALTA National Helenic Research FoundationProf. Dr. Engin BERBER Ege ÜniversitesiProf. Dr. Danuta CHMIELOWSKA Varşova ÜniversitesiProf. Dr. Mevlüt ÇELEBİ Ege ÜniversitesiProf. Dr. Mustafa DAŞ Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Esin DAYI Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Fevzi DEMİR Mersin ÜniversitesiProf. Dr. Yasemin DOĞANER Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Yavuz ERCAN Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Nurettin GÜLMEZ Celal Bayar ÜniversitesiProf. Dr. İhsan GÜNEŞ Anadolu ÜniversitesiProf. Dr. Kezban ACAR KAPLAN Celal Bayar ÜniversitesiProf. Dr. Roin KAVRELİŞVİLİ Ardahan ÜniversitesiProf. Dr. Ulvi KESER Girne Amerikan ÜniversitesiProf. Dr. Dimitri KITSIKIS Sorbonne ÜniversitesiProf. Dr. Timur KOCAOĞLU Michigan State ÜniversitesiProf. Dr. Osman KÖSE Ondokuz Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Raoul MOTIKA Hamburg UniversityProf. Dr. Neşe ÖZDEN Ankara Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Fevzi ÇAKMAKYrd. Doç. Dr. Alev GÖZCÜYrd. Doç. Dr. Ahmet MEHMETEFENDİOĞLU

Yrd. Doç. Dr. Türkan BAŞYİĞİTYrd. Doç. Dr. Mehmet Emin ELMACIYrd. Doç. Dr. Kenan KIRKPINAR

Prof. Dr. Ali SARIKOYUNLU Osmangazi ÜniversitesiProf. Dr. Sabri SÜRGEVİL Ege ÜniversitesiProf. Dr. Recep ŞKRİYEL State University of Novi PazarProf. Dr. Muzaffer TEPEKAYA Celal Bayar ÜniversitesiProf. Dr. Ehud R. TOLEDANO Tel Aviv UniversityProf. Dr. Mete TUNÇOKU Onsekiz Mart ÜniversitesiProf. Dr. Ünsal YAVUZ Başkent ÜniversitesiProf. Dr. Mustafa YILMAZ Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Şerife YORULMAZ Mersin ÜniversitesiProf. Dr. Saime YÜCEER Uludağ ÜniversitesiDoç. Dr. Mithat AYDIN Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Tanju DEMİR Adnan Menderes ÜniversitesiDoç. Dr. Şaduman HALICI Anadolu ÜniversitesiDoç. Dr. Murat KEÇİŞ Muğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. İrade MEMMEDOVA Azerbaycan Milli Bilimler AkademisiDoç. Dr. Hasan MERT Ege ÜniversitesiDoç. Dr. Barış ÖZDAL Uludağ ÜniversitesiDoç. Dr. Cihan ÖZGÜN Ege ÜniversitesiDoç. Dr. Serdar SAKİN Erciyes ÜniversitesiDoç. Dr. Ayten SEZER ARIĞ Hacettepe ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa ŞAHİN Dokuz Eylül ÜniversitesiDoç. Dr. Serap TABAK Celal Bayar ÜniversitesiDoç. Dr. Melih TINAL Dokuz Eylül ÜniversitesiDoç. Dr. Sadiye TUTSAK Uşak ÜniversitesiDoç. Dr. Şayan ULUSAN Celal Bayar ÜniversitesiDoç. Dr. Hakan UZUN Ankara ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Necdet AYSAL Ankara ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet BAŞARAN Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Türkan BAŞYİĞİT Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nejdet BİLGİ Celal Bayar ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. İbrahim BOZKURT Mersin ÜniversitesiYrd. Doç. Fevzi ÇAKMAK Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent ÇELİK Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Esra ÇOKER Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Doğan DUMAN Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet Emin ELMACI Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Lokman ERDEMİR Çanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Alev GÖZCÜ Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Günver GÜNEŞ Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fabio L. GRASSI Yıldız Teknik ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Umut KARABULUT Pamukkale ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Murat KORALTÜRK Marmara ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Murat KILIÇ Süleyman Demirel ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Kenan KIRKPINAR Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Leyla KIRKPINAR Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ahmet MEHMETEFENDİOĞLU Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nuray ÖNDER Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Türkmen TÖRELİ Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Hasan TÜRKER Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent YILDIRIM Trakya ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Özgür YILMAZ Gümüşhane ÜniversitesiDr. Gül CELKAN Middle Georgia State CollageDr. Bülent DURGUNDr. Janos HOVARIDr. Alexandre TOUMARKINE Orient Institut

Cilt / Volume: Sayı / Issue: Yıl / Year:

İÇİNDEKİLER / CONTENTSSayfa / Page

EditördenEditor’s Note 1

MAKALELER / ARTICLES:Durmuş AKALINSina’da Yaşayan Kabileler ve İngilizlerin Sina İlgisi Karşısında Osmanlı Devleti (1841-1914)Tribes Living On The Sınaı Peninsula and The Ottoman State Against English Interests On The Sinai Peninsula (1841-1914)

Elif Yeneroğlu KUTBAYEconomic and Commercial Conditions of the Island of Rhodes at the Beginning of 20th Century According to the Reports of Sir Alfred BiliottiSir Alfred Biliotti’nin Raporlarına Göre 20. Yüzyıl Başlarında Rodos Adası’nın Ticari ve Ekonomik Durumu

Bülent DURGUNSefer Planlarında ve Balkan Harbi’nde Osmanlı Ordusunda Menzil TeşkilatıMenzil Organisation Of The Ottoman Army In Contingency Plans And The Balkan War

Nilüfer ERDEMYunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yönelik FaaliyetlerActivities Regarding to Establish An Autonomous State in Western Anatolia in 1922 According to Greek Resources

Çağla D. TAĞMATLozan Barış Konferansı’na Yunanistan Tarafından Bakış: Venizelos’un Dünyasında LozanA View Of Lausanne Peace Conference From Greece’s Perspective:Lausanne In The Mind Of Venızelos

5

39

57

97

141

XIV 29 2014

Mehmet KAYA – Aysun DEVECİTasfiye Talepnamelerine Göre Ankara VilayetindeMübadillerin YerleştirilmesiAccording To Tasfiye Talepnames Placing Immigrants In Ankara Province

Ercan UYANIK – İrfan Davut ÇAMArap Elifbası’ndan Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde Garpçı SöylemlerWesternist Arguments During The Process Of Conversion From Arabic Alphabet To Latin Alphabet

Deniz GÜNERTek Parti Döneminde Basın Yayın Yoluyla Yapılan Bölücülük Propagandasına Uygulanan SansürThe Censorship Applied To Separatist Propaganda Via Media In The Period Of One-Party Regime

Nurettin GÜLMEZ – Süleyman ÂŞIKCelal Bayar’ın Kayseri Cezaevi’nden Tahliyelerinin Basına YansımalarıEvacuation of Celal Bayar from Kayseri Prison in Press

Gökhan AKTarih, Deniz ve Egemenlik:Ege’nin Isporadları “Menteşe Adaları”nın Dünü ve BugünüHistory, Sea And Sovereignty:Past And Current Times Of The Aegean Sporades “Menteşe Islands”

Ebru GENÇALPTürk Basınında İkili Ziyaretler Boyutunda Türk-Sovyet İlişkileri (1965-1980)Turkish - Soviet Relations in the context of Bilateral Visits in the Turkish Press (1965-1980)

Hikmet Zeki KAPÇIKıbrıs Sorununun Çözümünde Nihat Erim RaporuNihat Erim Report Of The Solutıon Of The Cyprus Problem

175

189

223

249

283

315

353

Tahir KODALMakedonya’nın Bağımsızlığı’nı Kazanması ve TürkiyeThe Macedonia’s Achieving Its Independence And Turkey

ÇEVİRİ / TRANSLATION:Özgür YILMAZSamsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ve Denizcilik İstatistikleri, Grafikler vs.Rapportmaritime Sur la Trade de Samsoun, Carte de la Baie, Statistique Commercial et Maritime, Graphiques etc.

377

397

397

Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları DergisiJournal Of Modern Turkish History StudiesXIV/29 (2014-Güz/Autumn), ss.397-434.

* AMAE (Archivesdu Ministèredes Affaires Etrangères), CADN (Centredes Archives diplomatiques de Nantes), Archives despostes diplomatiques (Consulats), Trébizonde, Tome 84, rapport commerciaux, statistiques desimportations et exportations (1901-1912).

** Yrd.Doç.Dr.,GümüşhaneÜniversitesi,EdebiyatFakültesiTarihBölümü, ([email protected]).

Çeviri:

SAMSUN LİMANI ÜZERİNE DENİZCİLİK RAPORU,KOY HARİTASI, TİCARET VE DENİZCİLİK

İSTATİSTİKLERİ, GRAFİKLER VS. *

Çev: Özgür YILMAZ **

Öz19. yüzyılın ikinci yarısındagösterdiği gelişim ileKaradeniz’in enönemli ihracat

limanlarındanbiriolanSamsun’unbuyükselişiniyabancıarşivkaynaklarındandaizlemekmümkündür. Bu bakımdan1863 yılında Fransızların Samsun’da tesis ettikleri konsoloslukacentesinin bırakmış olduğu kaynaklar şehrin iktisadi tarihi açısından oldukça önemlidir.ÖzelliklekonsoloslarınheryılsonundahazırladığıyıllıkticaretraporlarıOsmanlışehirlerininiktisadi tarihleri açısından dikkate değer kaynaklardır. Samsun’da Fransız konsoloslukgörevlisiolarak1895-1906yıllarıarasındagörevyapanHenrideCortanze’ınraporlarıbize,19.yüzyılınsonlarıve20.yüzyılınbaşlarındaSamsun’unticareti,denizciliği,finansaldurumuve zirai yapısını çok iyi şekilde yansıtmaktadır. Fakat Cortanze’nin 1903 yılında SamsunlimanıhakkındahazırladığıuzunraporunhemdiğerlimangüneyKaradenizlimanşehirlerivehemdediğeryıllardaSamsun limanı içinbenzerinibulmakzordur.Cortanzebuuzunraporundalimanınaltyapısındanburadakiticaretveçalışanlara;Samsunlimanınabağlıdiğerlimanlarakadaroldukçagenişbilgilervermiştir.BuçalışmaCortanzeveraporuhakkındakısabirdeğerlendirmedensonra raporun tercümesini sunarakbualandaki çalışmalarabirkatkıyapmakamacındadır.

Anahtar Kelimeler: Samsun Limanı, Fransız konsolosluk acentesi, H. de Cortanze, Deniz ticareti.

Çev. Özgür YILMAZ

398

ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)

RAPPORTMARİTİME SUR LA TRADE DE SAMSOUN, CARTE DE LA BAİE, STATİSTİQUE COMMERCİAL ET MARİTİME, GRAPHİQUESETC.

AbstractItispossibletofollowtheriseofSamsun,becameoneofthemostimportantport

ofexportationoftheBlackSeawiththedevelopmentinthesecondpartofthe19thcentury,fromforeignarchivaldocuments.Inthiscontext,archivaldocumentsleftbyFrenchconsularagent founded in1863 inSamsunarevery important for theeconomichistoryof thecity.Especiallyannual commercial reportspreparedbyconsulsat theendof theeachyeararevery important for theeconomichistoryOttomancities.ReportsofFrenchconsularagentHenrideCortanzeservedbetween1895-1906,showsuscommercial,maritime,financialandagriculturalstructureoftheSamsunattheendofthe19thcenturyandthebeginningofthe20th century.ButitisdifficulttofindanexampleforanotherSouthernBlackSeaportsandfortheportofSamsuninotheryearsasthelongreportofCortanzeontheportofSamsunin1903.Inthis report Cortanze gives us extensive information from the infrastructure to the commerce andemployeesoftheportandtheotherportsdependedtotheportofSamsun.Thisstudy,afterashortoverviewonthereportandCortanze,aimstomakeacontributiononstudiesinthisareabytranslatingCortanze’slongreport.

Keywords: Port of Samsun, French consular agent, H. de Cortanze, Maritime commerce

Giriş

KonsoloslukraporlarınınOsmanlışehirtarihiaçısındansahipolduklarıönem, bu kaynakların son zamanlarda yapılan çalışmalara dâhil edilmesiylebirlikte daha belirgin bir şekilde görülmeye başlandı. Özellikle ticaret vedenizciliğeilişkinresmiOsmanlı istatistiklerinin19.yüzyılınsonçeyreğindenitibaren düzenli olarak tutulmaya başlandığı gerçeğini göz önüne alırsak,bilhassa şehirlerbazındayapılacakolan sosyo-ekonomik tarih çalışmalarındakonsoloslukkaynaklarınınnekadarönemlibirboşluğudoldurduğukolaylıklaanlaşılabilir1.Konsoloslarherşeydenöncetemsilcisiolduklarıülkeleriniktisadialandakiyayılmalarıbağlamındabirerticaretgörevlisideolduklarıiçinözellikleiktisat ve ticaret ile ilgili tümkonuları gerek elçiliklerine gerekse dedışişleribakanlıklarının ilgili kısımlarına düzenli olarak rapor etmişlerdir. Bunlarındışında konsoloslar her yılın sonunda o seneye ilişkin ticaret ve denizcilikraporları hazırlamaktaydılar. Bu raporlar ilk zamanlarda büyük orandayabancıticaretvedenizciliğininniteliğinigösterirbirözelliğesahiptir.Çünkükonsoloslarınburaporlarıhazırlamasındakarşılaştıklarıenönemliengelticaret

1 Bukonudabkz.MübahatS.Kütükoğlu,“OsmanlıİktisadTarihiBakımındanKonsoloslukRaporlarının Ehemmiyet veKıymeti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi,S.11-12,İstanbul,1983,ss.151-166.

Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...

399


vedenizciliğeilişkinbilgikaynaklarınınyetersizliğiydi2.Bubakımdanözellikleithalat ve ihracat konusunda konsolosların yegâne kaynağı yabancı buharlıgemişirketlerininsağladığıbilgilerdi.Bunedenle19.yüzyılınilkdönemlerindebukaynaklardanOsmanlıdenizciliğihakkındasağlambilgileredinmekzordur.Nitekimbukonudaresmiyayınlarınortayaçıkmasıylabirliktekonsoloslardahageniş bir kaynağa da sahip olmuşlardır. İşte Fransız arşivlerinde Samsun’unticaretine ilişkindüzenli raporlarbulunmasıdaböylebir gelişmenin,FransızbuharlıgemilerininSamsun’auğramayabaşlamalarıneticesindeortayaçıktı.

Samsun’da bir Fransız temsilciliğinin kurulması 1830’lardan itibarenTrabzon’dakiFransızkonsoloslarınındilegetirdiğibirdurumdu3.Fakatuzunbir süre Fransız Dışişleri, konsolosların bu taleplerine olumlu bir karşılıkvermedi. Samsun’daki Fransız çıkarları, konsolosluk acentesinin kurulduğu1863 yılına kadar buradaki İngilizKonsoloslar tarafındanüstlenildi.Nitekimbu süreci nihai olarak etkileyengelişme iseMessageriesMaritimes Şirketi’ninKaradeniz’deseferlerebaşlamasıoldu4.Buşirketin1858yılındadüzenliolarakseferlerebaşlamasıveözellikledeSamsun’dakiFransızticariilgisininartmasıburadabirtemsilciliğinkurulmasınıdahagereklibirhalegetirdi.Nihayetinde1862’den itibaren şehirde MessageriesMaritimes Şirketi’nin acentesi olan N.Doulcet’ninatanmasıylabirlikteSamsun’daFransızkonsoloslukacentesiaçılmışoldu5. Böylece acenteler şehirde bir yandan Fransız çıkarlarını gözetirken,diğer taraftan Fransız buharlı gemi şirketlerinin de temsilciliğini yapmayadevam ettiler6.Zira1878’de ikincibirFransızşirketi,Paquet’ninSamsun’adauğramasıylaSamsun’dakiFransızçıkarlarıdahadabelirginbirhalegeldi7.

Samsun’da bir Fransız temsilciliğinin kurulmasıyla birlikte butemsilciliğin, bağlı olduğu Trabzon’daki genel konsolosluk ve İstanbul’dakiFransız elçiliği ile yapmış olduğu yazışmalar Samsun tarihi üzerine değerlikaynakları da ortaya çıkardı8. Samsun’daki Fransız temsilciliğinin bırakmış

2 AMAE, CADC, Correspondanceconsulaire et commerciale, Trébizonde, Tome 6,Benedetti’denWalewski’ye,1Mayıs1858.

3 Bu konuda bkz.Özgür Yılmaz, “Samsun’da Fransız KonsolosluğununKurulması ve FransızArşivBelgelerineGöreŞehrinDurumu”,Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.16,Trabzon,2014,ss.57-87.

4 Bu konuda bkz. Süleyman Uygun, “Acente-Konsolos-Tüccar Giresun’da Bir Dava veUluslararasıBoyutu”, IV. Türk Deniz Ticareti Sempozyumu, Doğu Karadeniz, Bildiriler Kitabı, Haz.ErsanBaşarvediğ.,İstanbul,2012,ss.127-130.

5 AMAE, CADN, Ambassade, Constantinople, Série D, Trébizonde, Tome 9, ElçiliğinSchefer’yeYazısı,22Eylül1863.

6 MessageriesMaritimes Şirketi’nin Samsun ve çevresindeki faaliyetleri hakkında bkz.SüleymanUygun,MesajeriMaritim Kumpanyası ve Osmanlı Devleti’nde Fransız Sömürgeciliği (1851-1914),SakaryaÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsüYayınlanmamışDoktoraTezi,Sakarya,2013,ss.200-223.

7 AMAE, CADC, Correspondance consulaire et commerciale, Trébizonde, Tome 9, AmedeeQuerry’denWeddington’a,28Mayıs1879;BernardBernadac-PierreGallocher,Histoire de la Compagnie de Navigation Paquet,P.Tacussel,Marsilya,1989,ss.31-32;Uygun,a.g.t,ss.205-206.

8 Bu konuda bir değerlendirme için bkz.ÖzgürYılmaz, “Samsun-CanikTarihiAçısındanFransızArşivKaynaklarıÜzerineBirDeğerlendirme”,III. Uluslararası Canik Sempozyumu: “Samsun – Canik ve Değerleri (24 – 26 Ekim 2013),(YayınlanmamışSempozyumBildirisi).


400


olduğu bu arşiv kaynakları, Fransız Dışişleri Bakanlığı’nın Paris, CADC(CentredesArchivesdiplomatiques de La Courneuve) ve Nantes’daki arşivlerindemuhafazaedilmektedir.BuarşivleriçindeSamsunhakkındaençokdokümanınbulunduğuyer,Nantes’tabulunan“Nantes Diplomatik Arşiv Merkezi”(CADN,CentredesArchivesdiplomatiques de Nantes) isimli arşivdir. Burada konsoloslukmerkezlerinin olduğu şehirler için ayrı ayrı tasnifler bulunduğu gibi buşehirlerdenelçiliğegidenbelgelereaittasniflerdevardır.Buradaşehirbazındayapılantasniflerde“Samsoun”adlıbirtasnifbulunmaktavebutasnifaltında5kartonyeralmaktadır9.AyrıcaelçiliktasniflerindeConstantinople,Ambassade,SérieD kataloğunda yer alan “Samsoun” tasnifinde Samsun ile İstanbul’dakielçilik arasında yapılan yazışmaları içeren bir karton yer almaktadır10. Bumüstakil Samsoun tasniflerinin yanında bu arşivin “Trébizonde” tasnifindeSamsunhakkındapekçokbelgeyeralmaktadır11.BubakımdanSamsunhakkındayapılacakaraştırmalarda“Trébizonde”tasnifideoldukçaönemlidir.İşteburadakonuedilenCortanze’ın1903tarihliraporudabumüstakilkonsoloslukarşiviolan Trébizondetasnifindeyeralan84numaralıkartondayeralmaktadır.

RaporudeğerlendirmedenöncekonsoloslukgörevlisiolanCortanze’dankısaca bahsetmek gerekmektedir. FakatCortanze hakkındaki bilgilerin sınırlıolduğunu belirtmek gerekir12. Cortanze görevini 1890’a kadar sürdürenNumaDoulcet(1863-1890)veSpadaro’dansonra(1890-1894)şehirdekiüçüncüFransızkonsoloslukmemurudur.Bununyanındailki1858yılındayayınlanan(Annuairediplomatiquedel’Empirefrançais)FransaİmparatorluğuDiplomatikYıllığı’ndadahaziyadekonsolosvegenelkonsolosgibiüstdüzeydiplomatiktemsilcilerininbilgileriyeraldığı içinSamsunkonsoloslukacentesindegörevliolanCortanzehakkındapekmalumateldeedilememiştir.Fakatilkkonsoloslukgörevlisi olarak adı geçenDoulcet veyaArnaud örneğinde değerlendirilecekolunursaCortanze’ındadahaöncedenSamsun’daveyaimparatorluğundeğişikbir bölgesinde bir görevde bulunduğu sonucuna varılabilir. Bunun yanındaCortanze’ninkonsolosluğudönemindekiraporlarındahaöncekilerilemukayeseedilemeyecekkadarayrıntılıvedüzenlihazırlandığınıdagörmekteyiz13. Zira Cortanze raporlarını “RapportMaritime, Rapport Commercial, RapportAgricole ve RapportFinancier”gibidenizcilik,ticari,finansalvetarımsalkısımlaraayırıyordu.Fakat1903yılındahazırladığıburaporliman,limandakigörevlilervelimanınişleyişi hakkında benzerini görmediğimiz ayrıntılı çalışma olarak karşımızdadurmaktadır.

9 AMAE,CADN,Archivesdespostesdiplomatiques,Samsoun(Agenceconsulaire),Tome1-5(1863-1914).10 AMAE,CADN,Ambassade,Constantinople,SérieD,Samsoun,Tome1(1857-1893).11 AMAE, CADN, Archives des postes diplomatiques, Trébizonde, Tome 1-107 (1803-1941).12 BunakarşınMessageriesMaritimesŞirketi’nebağlıacentelerinhazırladığıaityıllıkfaaliyet

raporlarının yer aldığı “Archives de l’Association French Lines”(AAFL) arşivinde şirketpersonelineaitbazıbilgilerbulmakmümkündür.Uygun,a.g.t., s.212.

13 Bukonudaörnekbirçalışmaiçinbkz.ÖzgürYılmaz,“20.YüzyılınBaşlarındaSamsunLimanı:FransızKonsolosuH.deCortanze’ninRaporlarınaGöre”,Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun,C.I,Ed.OsmanKöse,CanikBelediyesiKültürYay.,Ankara,2013,ss.181-193.


401


Cortanze’ın raporu biraz daha yakından değerlendirildiğinde buraporun aslında Fransızdenizciliği için bir başvuru eseri niteliğinde oldukçageniş bir şekilde hazırlandığı görülür. Toplam 10 bölüm halinde hazırlananraporaynızamandaSamsunveonabağlıolanlimanlarhakkındaistatistikvegrafiklerlededesteklenmiştir.DiğerbirifadeileCortanzekendigörevsüresineilişkinolarakbirrezervçalışmasıyapmışgörünmektedir.Cortanzeraporunilkbölümünde Samsun limanına işleyecekgemilere bir nevi rehber gibi limanınfizikiyapısınıortayakoymaktavemeteorolojikverilerileseyrüseferingüvenliğikonusundaönemlitespitleryapmaktadır.İkincibölümdeCortanzelimanreisi,sağlık bürosu, fener, iskele, limanın güvenliği ve çalışma saatleri konusundadeğerlendirmeleryapar.Nitekimbubahiste fenerlervesağlık idaresidışındatüm birimler Cortanze’nin eleştirilerini almaktadır. Fakat Cortanze’nin asıleleştirilerimavnalar, hamallar ve limandaki yükleme ve boşaltma hizmetlerikonusundadır.YabancışirketlerinlimanlararasıküçükkabotajişletmesinegözkoyduklarıbirdönemdeCortanze’ninbuhizmetlerkonusundakiserteleştirilerinianlamakzordeğildir.BuradanFransızdenizciliğininbuarahizmetlerebileadayolduğugörülebilir14.Cortanze’nindebirgemişirketininacentesiolduğuhesabakatıldığındalimanınmevcutşartlarındanyakınmasıkolaylıklaanlaşılabilir.ZiraSamsun’auğrayanbuharlıgemişirketleri,bunlarınişhacimleriveşehrinithalatve ihracatpotansiyelibizzatCortanze’nin ilgialanlarıydıvebukonulardadadeğişik raporlarındaCortanze’ninönemli tespitlerinerastlanmaktadır.Bilhassarekabetin yıkıcılığı ve Fransızların durumu konusundaki değerlendirmeleridiğerlimanlardakitecrübelerdendeanlamakmümkündür15.

Cortanze’nin limandaki ara görevliler olarak nitelediği simsar,komisyoncugibigörevlilerineksikliğiSamsun’unİstanbulgibibüyükmerkezlereolan bağlılığını gösterse desigorta şirketlerindeki artış Samsun’un ticariyükselişiniortayakoymaktadır.AltyapıolarakmoderndenizciliğingereklerinisunamayanSamsun’dakidenizcilikfaaliyetlerindedikkatiçekenbirdiğerhususdayelkenligemilerindaralanişhacmiydi.UluslararasıbağlantılarıgüngeçtikçeyenişirketlervasıtasıileartanSamsunaynızamandacivardakiküçüklimanlariçindebirihraçkapısıniteliğindeydi.BubakımdanCortanzehembulimanlarıayrıayrıincelemişhemdebunlarınSamsunileolanilişkilerinedeğinmiştir.Sonbölümde iseCortanze,Samsun limanındaki altyapınındüzenlenmesine ilişkinbazı taleplerini dile getirmektedir. Yine buradamavnalara, gece çalışması vehükümetin atması gereken adımlara değinmektedir. Belki de Cortanze’ninSamsun’dakiFransızdenizciliğiiçinsondeğerlendirmeleribulimandakiFransızvarlığının geleceğinin de anlaşılması açısından önemlidir. Bizzat Cortanze’ınifadesiyle Fransız ticaretindeki gerileme aynı zamanda “dünyevi/siyasi” bir

14 Bukonudabkz.Quataert,Donald,Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908),çev.SabriTekay,Ankara,1987,ss.86-102.

15 Bukonudabkz.ÖzgürYılmaz,“19.YüzyıldaTrabzon’daFransızTicaretiveYatırımları”,Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.15,Trabzon,2013,ss.39-76.


402


gerilemeyi de beraberinde getiriyordu16. Bu bağlamda Cortanze’nin “silahlar kadar tehlikeli olan ticari bir savaşta”Fransa’nınmuvaffakiyetini“ütopyadan aşağı kalmayan bir rüya”olarakgörmesiveaynıdeğerlendirmelerinTrabzongibidiğerpazarlariçindeyapılmasıbizeözeldeKaradenizBölgesi’ndekiFransızticaretvedenizciliğiningerilemesinegeneldedesiyasigelişmelereparalelolarakOsmanlıİmparatorluğu’nunyeniiktisadimüttefikleraradığınıgöstermektedir.

1. Genel Bilgiler, Liman ve Coğrafi Konumu, Limanın Eski ve Yeni Durumu Hakkında Gözlemler, Limanın Sığlığı ve Meteorolojik Gözlemler

Samsun gibi bir yerde her sene aynı konu üzerinde söyleyecek yenibirşeybulmakzordur.Budurumdaikiseneönceticaretüzerinehazırladığımyıllık rapora başvuruyorum. Geçen sene özellikle bu eyaletin finansal kısmıile ilgilendim. Bu sene bu iki ilginç bölümü ihmal etmeden bütün dikkatimibu limandaki denizcilik faaliyetlerine veriyorum.Üstelik buradaki denizcilikfaaliyetleriilgiçekentümşeylerikapsamaktadır.ŞehrinrefahınıngerçekkaynağısadeceziraatolsadadoğalolarakdenizcilikheryerdeolduğugibiSamsun’dadabaşlıcafaktörlerindenbiridir.

Bu küçük çalışmanın içinde Samsun limanının bir haritası, geçensenelere ilişkindenizcilik tabloları, ithalatve ihracat tablolarıyeralmaktadır.Aynı şekilde Samsun’a ticaret bakımından bağlı olan Ünye, Fatsa, Sinop17ve İnebolugibidiğerlimanlaraaitdenizciliktablolarınıdaburayaeklemeyifaydalıbuluyorum.Sonundabuçalışma1894-1903yıllarıarasınailişkinözetdenizciliktabloları ilebitecektir.Aynışekildeaynıdönemlerdeki ticaret tablolarıdayeralacaktır.Buradabanadüşen,ticaretimiziçintemelbilgileriiçerenbirçalışmakalemealmaktır.

Samsun Vilayeti üzerine çok az çalışma hazırlanmıştır. Burası CanikSancağı olarak adlandırılmaktadır (Sancak Türkçe’de eyalet, vilayet olarakadlandırılmaktadır.)Tesadüfen,bizimkoyumuzlimanınadıileanılmaktadır.Buşüphesizkiyanlıştır;ziraburayagelengemilerrüzgârlaravedenizinakıntılarınamaruzkalsadagemilerindemirlediğimahalSamsunşehrininkarşısındadırvebumahalbuisimlendirmeyialabilir.Buikikoydaçokaçıktır.Denizinkarayadoğrubiraz ilerlediğidoğrudur,buda tambir çemberoluşturmadanburayabirküçükkoyözelliğikazandırmaktadır.Bundandolayıdırki,bulimansadecegüneyvegüneydoğudanesenlerhariçbütünrüzgârlaraaçıktır.Liman,güneyvegüneydoğudankaratarafındankorunmaktadır.Diğertaraftanbulimanbiruçtan diğer uca kadar oldukça geniştir. Liman 6.270metre uzunluğunda ve1.218metre genişliğindedir. Samsun limanı 41º 18’ 18’’Kuzeyve 34º 10’ 21’’Doğumeridyenlerindeyeralır.

16 AMAE,CADN,Consulats,Trébizonde,Tome84,RapportCommercialconsulairedel’année1899.17 İdaribakımdanSinopveİneboluKastamonuVilayeti’nebağlıdır.


403


Samsun limanını bazı dağlar çevrelemektedir. Bunlar arasında batıdaolan ve konik yapıdaki Nebiyan adlı iki tepe dikkat çekmektedir. SamsunşehrininyaklaşıkolarakikikilometrekuzeyindeKaraburunyadaKalyonburnuyer almaktadır. Burası yüksekliği, dik bayırı ve kahverengi rengi ile dikkatçekmektedir. Karaya bir ya da yarımmil yakından geçildiği zaman tehlikeliresiflerden korunmak gerekir. Samsun’un kıyısında da gemilere tahmilizorlaştıranbazıkayalıklarvardırvebunlarşehringüneyucundayeralmaktadır.

Samsunkoyuolarakbilinentekharita1863yılındaKomutanMangaranitarafındançizilmişveParis’te1866’daMösyöLemerciertarafındanbasılmıştır.Buharitaüzerindeyapılacakçokfazladüzeltmebulunmaktadır.

A. Bu haritada şehir en fazla 6.000-7.000 kişilik bir kasaba olarakgösterilmişti.Doğrusuodönemdeşehrinnüfusubukadardı;amaşimdişehir21-22binkişiyibarındırmaktadır,

B.Buradagösterilenbataryalarartıkyerindedeğildir,

C. Limanı çevreleyen tepeler, özellikle de Kalyonburnu (Kaliane)tarafındakiküçükorman,şimdidahaseyrektir,

D. Kalyonburnu’nda (Kaliane) yapılan deniz fenerinin menzili birzamanlar10milikenşimdibumenzil12milolmuştur,

E.Sonveenönemliolarakdalimanderinliğininepeycedeğişmesidir.Bu derinlik her taraftan kayda değer bir biçimde azalmıştır. Şehrin önünedemirleyengemileriçinöncekiveşimdikisuderinliklerişuşekildedir:

Bir zamanlar Şimdi ise1/4 milde 31/2milde6,303/4 milde 9 1milde11,50

1/4 milde 31/2milde53/4 milde 7 1milde8,50

Şimdi olduğu gibi eskiden de deniz dibi kumlu ve çamurluydu.Sadece yaz mevsimi demirlemek için uygundu. Yılın geri kalan kısmındaise buraya demirlemek zor ve tehlikeliydi. Bundan dolayı yılda en az biriki kaza görülmekteydi. Küçük gemiler veya mavnalar için hiçbir barınakbulunmamaktadır. Mavnaları her akşam kıyıya çekmek gerekir. Mavnalariçin yıpratıcı olan bu işlemde gemiler sıklıkla su almakta, dolayısıyla zamanzamanmallar bozulmakta ve buda sigorta şirketleri ile pek çok tartışmanınyaşanmasınanedenolmaktadır.


404


Coğrafi konumundan da anlaşıldığı gibi burada hava sıcaklıklarınormal değerlerde mutedildir. 1894’ten 1903’e kadar gözlemlerden ortayaçıkan sonuçlar aşağıdaki gibidir. Ortalama sıcaklıkminimum vemaksimumdeğerlerinortalamasındançıkarılmıştır:

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran6,1 3,0 6,7 10,0 12,2 16,7Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık22,9 24,4 23,6 15 8,9 5,2

Yağmurlugünsayısı:

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran

8,0 9,7 11,1 13,3 10,4 6,9

Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

3,5 1,3 7,2 10,3 7,7 11,4

Budasenede103günlükyağmurlugünetmektedir.

Yıllıkortalamarüzgârhızıdağılımı:

Aylar Kuzey Kuzeydoğu Doğu Güneydoğu Güney Güneybatı Batı Kuzeybatı

OcakŞubatMartNisanMayısHaziranTemmuzAğustosEylülEkimKasımAralık

9.921.01.102.010.0.0300.72.15.92.74.

1217.12436.329.331.820.934.024.327.120.213.9

0.90.91.214.73.21.2010.74.33.91.12.2

30.814.128.214.023.225.117.727.011.312.621.323.7

0.021.30.72.03.30.70.19.314.017.43.1

29.832.714.627.116.27.32.34.11.219.726.322.9

2.13.34.19.32.91.71.93.31.57.416.211.4

37.643.233.371.145.435.747.641.061.442.138.137.5

Samsun’da hava basıncı tüm seneye dengeli bir şekilde dağılmıştır.Benimgözlemlerimegörehavabasıncınınsenenindiğeraylarınagöreenyüksekolduğudönemlerkasım,aralık,ocakveşubattır.Havabasıncıendüşükdeğeretemmuzveağustosaylarındainmektedir.Havabasınçlarındakideğişkenlikçokaçıkdeğildir.Elimdeolanölçümsaatleri ortalamamaksimumdeğerlerin çokuzağında olduğu için kesin değerleri vermek mümkün değildir. Görüldüğügibiortalamasıcaklık12dereceyeoldukçayakındır.Ensoğukayolanşubattaortalamasıcaklık5derece;ensıcakayolanağustosise24derecedir.


405


2. Liman Reisinin Görevi, Sağlık Bürosu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fenerler İdaresi, Gümrük, İskele, Gelen ve Giden Yolcuların Polis Hizmeti, Limanın Çalışma Saatleri

Liman reisliği görevi donanmadan bir görevliye, özellikle de BahriyeNezareti’ndenbirtemsilciyeverilmiştir.BugörevliAvrupa’dakiveözellikledeFransa’dakilimanreislerininbenzeribirgöreviyerinegetirmektedir.Buradakikurallar çok az değişikliklerle bizim kurallarımızın kopyasıdır; fakat bugörevlinin gerçekte hiçbir gücü yoktur. Liman reisinin yetkilerimavnalar veküçük teknelerüzerindebirpolisgörevigörmekle sınırlıdırvemavnalar içinayda15;kayıklariçinayda10kuruşvergialır.

Osmanlı buharlı gemileri sadece çok az durumda bu görevlilerinyardımınabaşvurur; zirabugemiler liman reisininyetki alanınındışındadır.Buna karşın yelkenliler, kendi faaliyetlerinde karşılaştıkları tehlikeler içinsıklıkla limanreisininyardımına ihtiyaçduyarlar.Yabancılaragelince,bunlarhiçbir zaman bu görevli ile karşı karşıya gelmezler. Liman reisi, limanınasayişindensorumludur.Pekçoketkenlimanreisiningörevinitammanasıylayerinegetirmesineengeloluşturmaktadır.Yukarıdabahsedilenlerinyanına,sonolarakdaotoriteeksikliğieklenebilir;zirabugörevlininyetkilerihemenhemenher durumda, kâh kısmen bağlı olduğu idareci kâh, ileride şehir ve gümrükpolisikısmındabahsedeceğimiz,limandayüklemeveboşaltmailegörevliolanpolistarafındankısıtlanmaktadır.Bununsonucuolarakdabugörevlihertürlüçatışmadankaçınmakadınahiçbirşeyyapmamaktadır.

Buradaki sağlık görevlisi ikincil bir öneme sahiptir. Samsun, İstanbulileTrabzonarasındadır.Samsun’auğrayantümgemilereğerbuikilimandanbirindengeliyorsaçokazistisnadışındadahaöncesorgulanıpsıhhimuayenedengeçerler.Rusya’dangelengemilerinsayısıçokdeğildirvebugemilerherzamanBatum’danpetrolyüklüveyolcusuzgelmektedirler.Sağlıkidaresininhizmetibunoktadabirazrahatsızedicidir;amahiçbirzamanherhangibirtalebenedenolacakbirvakailekarşılaşılmamıştır.

Neburadanedeyakın çevredebirbulaşıcıhastalıkortaya çıkmıştır.Kolera ve veba Samsun ve civarında etkili olduğu dönemlerde İstanbul veTrabzon’dadagörülmüştür.YükseknemlilikveşehrinçevresindekiçoksayıdabüyükbataklıklardankaynaklanansıtmaolmasaydıSamsun,oldukçasağlıklıbiryerolurdu.

Sağlık bürosu çok kötü bir yerde kurulmuştur. Bu ofis, sebebinibilmediğim bir nedenle şehrin ortasına yerleşmiştir, oysa küçük gemilerşehringümrükbinasına (buda şehrinkuzeyucunadenkgelmektedir) yakınolaniskelesineyaklaşmakvebağlanmakzorundadır. Budurum,SağlıkOfisi(karantina ç.n.) doktoru, gardiyan ve gelen gemilerin görevlileri için şehrindiğeryerlerindeolduğugibikötükaldırımdöşenmişyollardahoşolmayanbir


406


koşturmacaya neden olmaktadır. Buna ilaveten bu zorunlu gezinti uzundur;zira her ne kadar bu şehir çok büyük bir nüfusa sahip olmasa da (22.000)aradakimesafekaydadeğerdir,evlerçokazistisnadışındaavluvebahçelerinortalarındayeralmaktadır.

İstanbul’dan gelen gemiler için sıhhiye vergisi/gümrüğü genelliklebu şehirde ödenir; fakat kaptanların bu vergiyi iskeleye çıktıkları diğer ilklimanlarda da ödeme hakları vardır. Hemen hemen tüm gemiler İstanbultarafındangeldiğiyadaburayagelmedenönceİneboluveyaSinopiskelesineuğradıkları için gümrük vergisi sadece burada küçük kabotaj gemilerineuygulanmaktadır.

OsmanlıİmparatorluğuFenerlerİdaresiburadavergileritoplamakiçinbirbürovebirgörevliyesahiptir.Alınanbuyüksekvergilerdenizciliğibüyükbir yükün altına sokmaktadır. Yukarıda ifade ettiğim gibi Sağlık İdaresi’ninvergilerindeki gözlemlerim Fenerler İdaresi için de geçerlidir. Bu şehrinlimanının feneri 17metreyüksekliktedir. Fener 12millikbirmenzile sahiptirvesabitbeyazbirışıkverir.Bufenerinhizmetiiyibirşekildeyapılmaktadırveburadabukonudadeğinilecekbirhususyoktur.

Bildiğimizgibiithalatadvalorem(malındeğeriüzerindenalınanvergiç.n.) % 8 gümrük vergisine; Avrupa ve tüm imparatorluğa yönelik, başlıcahububatolanbazıgıdalar için ise ihracat %1’likbirvergiye tabidir.Buverginakitolaraködendiğigibikanunuyarıncaaynîolarakdaödenmektedir.Fakatbumallarımalileödemekolaylığıtamamenaldatıcıbirhüviyetebüründü;ziraidarebirkaçsenedenberiönemlizorluklarilekarşılaşmıştır.Gümrükidaresindenbeklenenticaretingerektirdiğişekildedüzenlemeyapmasıdır.

Halka yardım etmek için sayıları yetersiz olsa da, buradaki personelgümrük hizmetlerini iyi bir şekilde icra etmektedir. Bu hizmetten çokyakınamayız.İdaripersonel52kişidenoluşmaktadırvebupersonelyıllık24.532ton ithalat ve 45.856 ton ihracat için buradabulunmaktadır. İstenilen orandahızlı bir şekilde hareket edilebilmesi ve gümrükteki tüm işlemlerin ticaretingerektirdiğigibizamanındadüzenlenmesiadınabuhizmetinyetersizolduğunusöylemek faydasızdır. Buna rağmen mevcut gümrük müdürünün, yeteneğive zekâsının bu uygunsuzluğu büyük oranda azalttığını görmek oldukçasevindiricidir.

Gümrük mahallinden her bakımdan pek çok şey beklenmektedir.Gümrük mahalli dar, kötü bir şekilde organize edilmiş, kötü bir şekildekapatılmışveçoknemlidir.Buranınyenidenorganizeedilmesigerekmektedir.Yetkili makamlar nezdinde gerekli yetkinin ve paranın verilmesi için dahaönceden yüzlerce defa girişimde bulunulsa da hem halkın, hem de ticaretinmustaripolduğubudurumakarşıortayakonulanprojelerinarkasıgelmemiştir.


407


Rıhtımda malların indirilmesi, yüklenmesi ile yolcuların indirilipbindirilmesiveikigemiarasındakinakliyeiçinkullanılanbiriskelevardır.Buiskeleninuzunluğu4,genişliğide70metredir. İskeledemallarımavnalardanalınması için el gücü ile çalışan iki kaldıraç bulunmaktadır. 1888 yılındademirden ve iyi bir şekilde inşa edilen bu kaldıracın şimdiki durumu içleracısıdırvekaldıraçharabehalindedir.Çağınihtiyaçlarınauygunolarakyenibirkaldıracınyapılmasıveeskisininsökülmesiumulmaktadır.

İskele, 1898yılınakadar ihtiyaçlara cevapverecekdurumdaydı; fakatbusenedenitibarenyolcuvemaltrafiğikaydadeğerbirorandahersenearttı.Dolayısıyla ikinci bir iskele inşası zorunlu bir hal aldı; en azından bu iskelegüçlendirildikten sonra diğer yerlerden gelen yolcuların geçişleri için özelbir yer oluşturacak şekilde genişletilmelidir. Bu işler uzun bir zaman önceyapılmalıydı. Fakat bu işin burada yapılması için birinin burada her zamanbulunançuval,kasavevarilyığınlarıarasındaniskeleyeçıkarırkenkolunuveyabacağınıkırmasıgerekiyor.Ticaretinçıkarıiçinbuözeltalihsizliğinçokyakınbirzamandagerçekleşmesibeklenmektedir.(İştebunlarsıklıkladüşünülenamaçoknadirensöylenmeyecesaretedilenşeylerdir.)

Çokyüksekolaniskelevergileriaşağıdakigibidir:

Gemiyeinenveyaçıkanbiryetişkiniçin 20 paraGemiyeinenveyaçıkanbirçocukiçin 10para(6-15yaşarası)Demirvedemireşyalar 0,05para (%kg)KüçükKoli (1-30kgarası) 0,05paraKoli31-115kg

0,10 para

Koli120-300kg

0,20 para

Koli400-500kg 1 para

Ermenilerinpolitikhadiselerindenberiimparatorluğuntümlimanlarındaözel zaptiyeler görevlendirilmiştir. Yani biri Harbiye Nezareti’ne, diğeriDâhiliye’ye, diğeri de İstanbul’daki Polis Teşkilatı’na bağlı üç görevli, itinalıbir şekildegelenvegidenyolcularıveyerlihalkın tezkerelerini,yabancılarınise pasaportlarını kontrol etmekle görevlendirilmişlerdir. Bu yeni görevliler,prensipteburadakiidareyebağlıdır;amabusonuncusununyaniyerelidareninbuteşkilatüzerindebirgücüyoktur.Zirabukişilermerkezingücüileburayaatanmaktadırlarbuda“birçeşitispiyon”şeklindeifadeedilebilir.Yerelidarecilerdebugörevlileregüvenmemektedir.

Bu yeni kontrol sisteminin çok kârlı olduğunu söylemek gereksizdir.Pasaportveyatezkerelerde,eninceayrıntılardâhil,çoknadirdurumlardabirhatayarastlanmaktadır.Böyledurumlarda,pasaportve tezkerelerde istenilen


408


birdüzeltmeyiyaptırtmakiçinzamankısıtlıolduğundan,yanlışlıklaveorantılıolmayan;fakatgelişgidişlerdedüzenlialınanküçükbirmeblağvermekgerekir.

Buradasadeceyabancılariçinkonuşacağım;ziraOsmanlıvatandaşlarıiçinazyadaçokonlaraödeyecekbirşeylerivardır.Bupolisbirimi,komisyonolarakdaadlandırılmaktadır,pekçokdurumdaikifarklıyetkiyesahiptir.LimanpolisiileolanilişkisindeLimanKaptanına;yadagümrükveyaşehrinpolisiyleolduğuzamandaşehrinidarecisinebağlıdır.

Zamanzamandürüstinsanlarırahatsızetmelerinindışındabukurumunhiçbirişeyaramadığınısöylemekbanagörefaydasızdır.Buadamlarkendilerineverilenücretinazlığındandolayıbuaçığıhalktantelafietmekdurumundadırlar.Herhangibirdurumdagörevlilerindikkatindenbirşeykaçtığındaveyayolcularhatalıpasaportbulundurduklarındayapılacakşeyzordeğildir.Yolcularçokdazorlanmadansahileçıkmaktadırlar.

Bu yeni tedbir hem hükümet için hem de halk için yeni sıkıntılaryaratmıştır.Yetkiliolanbugörevlilersabahlarılimandamallarınyüklenmesiveboşaltılmasıveherikiyöndedeyolcularınhareketiiçinçalışmayabaşlamaktave akşamları da işleri bitmektedir. Hatırda tutmak için söylemeyi faydalıbuluyorumkibugörevlilersabahişlerineçokgeçgelmekteakşamdaişlerindenellerinden geldiği kadar erken ayrılmaktadırlar. Bu iş onların çabalarıylaorantılıdır, yani ağır ve kısadır. Bunun böyle olması da sonderece doğaldır.Neyazıkkiherşeyonlarınlehinedir.Bunamaruzkalmakkötübirdurumdur.Burada çalışma saatlerini kışın 7.30’dan 16.30’a; yazın da 5.00’dan 17.30’aayarlamakgerekir.Doğrusuburada çalışmalarınbir saat geçbaşladığıvebirsaatdaerkenbittiğihesaplanabilir.Yolcularınhizmetiiçinisebuhizmet11’den13’ekadarkesilmektedir.Budabugörevlilerinyemekteolduklarızamandır.

3. Mavnacılar ve Tarifeleri, Hamallar, Günlükçüler, Küçük Gemiler ve Yolcu Hareketleri

Buradaki mavnacılar bir sendika altında bulunmaktadırlar. Bu dabütünözelteşebbüsleriortadankaldıranbirhastalıktır.Buherkesiortahalindebırakmakta ve tüm ilerlemeye de köstek olmaktadır. Bu şirket çok çok iyineticeler alacak şekilde organize olmuştur. İstedikleri zaman hizmetlerininkarşılığını toplamaktadırlar. Aşağıda görülen tarifeden daha yüksek ücretistemektedirler.Eğerkazarabirhırsızlıkortayaçıkarsaveyaherhangibirkayıpolursa (bunun istisnai bir şey olduğunu söylemeliyim), siz kaybettiğiniz şeyitalep ettiğinizde mavnacıların her biri bundan sorumlu olmadıklarını iddiaederlervebusebeplekayıplarkolaykolaytelafiedilemez18.

18 Bu görevliler oldukça disiplinsizdirler ve vapur şirketi görevlileri her zaman bunlardanyakınmaktadır;amayerelotoritelerinbunlarakarşıgereklimüdahalesiyetersizkalmaktadır.


409


Bu durum inanılmaz görünmektedir, ama böyledir. Bu mavnacılarsadecemallarıgemidenindirmekiçinsendikalaşmışlardır.Mallarınyüklenmesiiseserbestbirşekildeyapılmaktadır.Mallarınboşaltılmasınıntabiolduğutarifeşuşekildedir:

Malın Cinsi Kuruş FrankDemir100Kilo 2 0,42 Yağ100fıçı 45 9,5030Kiloyakadarkoli 1 0,21 Koli31-115kgarası 1,5 0,31 Koli116-230kgarası 3 0,63Koli261-500kgarası 7 1,55Koli500-600kgarası 10 2.10 Koli601-900kgarası 15 3.15Koli901-1000kgarası 20 4,30

Mallarıngemiyeyüklenmesiiçinbelirlibirtarifeyoktur.Fakatuygulamailekısmenbelli olanbir tarife oluşmuşturbuda; 1Koli tütün1,5kuruşKolibaşına0,31frank;1kolihububat0,75kuruş,Kolibaşına0,15frank;1Kolidiğr.1kuruşKolibaşına0,91frank.

Elbettemavnacılartarafındantaşınanbumallarınücretitarifeyedâhildir.

Samsun limanında 190 mavnacı bulunmaktadır. Bunların 90’ı herzaman limandadır ve geri kalanı da tamirdedir. Bumavnaların taşıma gücü10-15 ton arasında değişmektedir. Bu tekneler özel bir yapıdadırlar ve bulimanın gereklerine uygun olarak yapılmışlardır. Ölçüleri ise; uzunluklarıgenişliklerinden iki buçuk kat daha fazladır. Bu da bu teknelerin çok büyükolduklarıanlamınagelmektedir.Bunlardüzvehemenhemenomurgasızdırlar.Omurgaları iseoldukçakalındır;bu teknelerinneönünedearkasıvardırvetekneyi idare edende her iki tarafta da bulunabilir. Çok güçlü ve ağır olanmavnalarınherikitarafıdaçokyüksektir.Banagörebumavnalarkısadalgalıvebüyükşiddetlibirdenizdeyeralanbulimandanbaşkahiçbiryerdedahaiyiçalışamazlardı.

BulimandaçalışanhamallarbüyükorandaErmeni’dirler.Bukimselerisegenelolarakkuvvetli,dirençlivesıradışıbirgücesahiptirler.270kişidenoluşanbu hamallar pek çok gruba ayrılmıştır. Fakat burada sadece bunların başlıcaikikısmı,deniztarafındavegümrükkısmındaçalışanlarıüzerindeduracağım.Hamalların gümrük kısmında çalışan ve malları gemiye yükleyenlerinsayısı 50-60’tır. İkinci gruptaki hamallar ise, tüccarlar içinmallarımavnalarayüklemektedirler. Hamalların ilki gümrüğe gelip buradan çıkan mallarıntaşımacılığınıyapmaktadırlar.


410


Bunlarıntarifelerişuşekildedir:

Malın cinsi Para FrankKoli1-30kg 0.05 0.250Koli30-100kg 0.10 0.03 Koli110-200kg 0.20 0.10 Koli210-300kg 0.30 0.15Koli310-400kg 1.10 0.25Koli410-500kg 2 0.42 Koli510-600kg 4 0.85Koli610-900kg 5 1.05

Anlaşılması çok kolay olduğu gibi bu tarife çok yüksektir, fakat buzavallılar onlara ödenen paranın tamamını alamamaktadırlar; Bu pek çokşeyevebazıkimselerehizmetedenbirçeşitkarabirkasadır(rüşvet).Bunoktaüzerindefazladurmamayıtercihediyorum,bunlarınkimolduğunubelirlemekmümkündeğildir.

İkinci kısımda yer alan hamallar ise tüccarların tüm sahil boyuncasıralananmağazalarına,taşımacılıkyapanhamallardır.Bunlarındahizmetininücretlerişuşekildekararlaştırılmıştır:Birgünlükücret6-13kuruş;kolibaşınamalıncinsinevemiktarınagöre3-8paraarasındabirtaşımacılıkyaparlar.

Buhayvanvarihamallarcesaretlivedürüstbirşekildeçalışmaktadırlar.Bildiğimiz kadarıyla bu hamallar çok iyi bir para kazanamamaktadırlar; zirabunlargünde6-7kuruşarasındabirparaalmaktadırlarvebuücretgümrükteçalışanmeslektaşlarınınaldığıilebirzıtlıkoluşturur.

Hamallar basit bir şekilde günlükçü olarak adlandırılmaktadırlar.Günlükçüler limandakimalların yüklenmesi ve boşaltılması işinde gemileringelişlerindeçalışmaktadırlar.Buişherzamangemidekimürettebattarafındangerçekleştirilemez.Günlükçülerinsayısımevsimeveşartlaragöredeğişmektedir.Bunların sayısı bütünbir seneboyunca sadece temmuz, ağustos ve eylül ayıistisna, 120-150 arasındadır. Yani ürün hasat etme dönemlerinde bu sayı 50-60’akadardüşmektedirve eğer rekoltedahayüksek isebu sayınındaaltınadüşmektedir.

Bu kimselere günde veya günün değişik kısımlarında 10 kuruşödenmektedir.Paratakasındakiharçdeğişikkısımlaraayrılmıştır.Kayıklariçinyükaldıklarızamantekneyeçıkmakvekarayadönmekkendisorumluluklarıdır.Bu iş için onbaşı adlı birinin görevlendirilmesi tercih edilir. Bu kişiye birazyüksekbirmeblağ,12-15kuruşarasındabirparaödenmesigerekir.Sayılarınınazlığınarağmenbukimselerbuhizmetitalepedebilir.

Burada gece çalışması çok az istisna dışında nadir olarak yapılır.Geceçalışılmasıdurumundadabugörevlilergündüzücretinden12-16kuruşdaha fazla alırlar. Gece çalışma ücretleri çok abartılı değildir, genel açıdan


411


bakıldığındabukimselerkötüşartlardaçalışmaktadır.Buişbunlarınbüyükbirkısmıiçinbirmeslekdeğilgeçicibirmeşgaledir.Zirabunlarınyaptığıişlerçokyorucuveazkârgetirenbiriştir.Bunlardahakârlıbirişbulduklarındabuişibırakmaktadırlarvebudurumdadasıksıkpersoneldeğişikliğiolmaktadır.

Prensipte bir kişinin indirme ve bindirme işinde 100 koli taşıdığıhesaplanmaktadır.Yolcularahizmetedenküçükkayıkservisiiseçokkalabalıktır.Bunlarınherzamanhizmetteolan25tanesiolmaklabirlikte86adetolduklarıhesaplanmaktadır.Bukayıklar6-12yolcuvebirmiktardabagajalacakşekildebüyüktürler, omurgasız olan bu tekneler, düz ve kuvvetlidirler. Yukarıdamavnalarkonusundadadenildiğigibidiplerivebaşlarıbellideğildir.

Havanın iyi olduğu durumlarda bu kayıklar en azından iki; amagenellikleüçkişi tarafından idare edilir; fakat çok sıkolmaklabirlikte,denizdalgalıolduğuzamanlardaenazındanbirdümenciveüçdörtkişigereklidir.

Belediyetarafındanbelirlenenfiyatlaragöregemiyebinişveçıkışlarınkişibaşınaücreti5kuruştur.Kışınisekoli,bagajvebirkişininücreti7,5kuruşolmaktadır.2yaşaltındaolanlarücretödememekteve2-10yaşarasındakilerdeyarımücretödemektedirler.

Elbette buradaki kayıkçılar her halükarda halktan daha fazla ücretistemek için bir gerekçe bulmaktadırlar. Havaların kötü olduğu zamanlardayolcuları almak gerektiğinde mavnaların kortejinde 8-14 kişilik ve bir dedümencininolduğubüyükbirtekneilegitmekgerekmektedir.Sayılarıikidendördekadardeğişengörevliler,teknenintersdönmesiniengellemekiçinçalışır.Budurumdabirtarifeyokturvedümencilerekişibaşına30-60kuruşarasındadeğişenistediklerimeblağverilir.Budurumsenede4-5keztekrarlanmaktadır.Epeybirsenedenberiherhangibirkazaolmamıştır;amabuşekildeyolcularıngemiden alınıp karaya çıkarılmaları ve gemiye bindirilmeleri her zaman çoktehlikelidir.

Buradayolcularınveaskerlerinhareketliliğiçokönemlidirveburadanaskerealımlaryapılmaktadır.Busene16.332kişigemiyebinmişve17.945kişidekarayaçıkmıştır.Bunlarıntoplamıda34.277kişiyapmaktadır.Busayıiçindeyolculardahagenişbiryekûntutmaktadır.Diğerkesimiseyolculariçindeondabiryekûnuteşkileder.

Pek çok seneden beri yolcuların hareketliliğinde bir duraksamayaşanmış ve yolcu sayısı hissedilmeyen bir oranda değişmiştir. Yukarıdabelirttiklerimizdendegörüldüğügibiyolcularınherdurumdakoşullarıkötüdür.Bunlargümrüktekizorluklar,zaptiyelerinçıkardığızorluklar,dümencilerinvehamallarınçıkardığızorluklardırvs.gibidir.Özetlebukoşullaraltındazorunlukalındığındaseyahatekmekbirzevkdeğildir.

Aynışekildeticaretindurumunundakötüolduğunubelirtmekgerekir.Gümrüğün bunların üstesinden gelecek gücü yoktur. Gümrük idaresindeki


412


yavaşlıkdabaşkabirsorunkaynağıdır.Ziraherşeygörevlilerinkaprislerineterkedilmiştir.Azçokaşikarolduğuüzere,mallarınyüklenmesiveboşaltılmasınınyüksek fiyatları vs., rıhtımın olmamasından kaynaklanan her türlü sorun,mavnalartarafındandoğrudanmağazalarataşınanmallarınyüklenmesiiçinyükiskelesininolmamasıvenihayetindedegümrüktekiithalatveihracatvergilerilimanınönemlibirgenişlemegöstermesininönündeengelteşkiletmektedir.

Bunarağmen iyiveyakötübupiyasave toplamdalgalanmalar ilebuseneithalat24.543;ihracatda39.993tonayükselmiştir.Ticarihareketlerüzerinemallarıngideceğiyer,mallar,önemlerivedeğerleriüzerinehazırlanmışikitablobuçalışmayaeklenmiştir.Buradageçenonseneninverileriözetlenmiştir.

4. Buharlı Gemi Şirketleri ve Güzergâhları, Şirketlerin Tarifeleri

Samsun Limanı’nadeğişik buharlı gemi şirketleri düzenli seferleryapmaktadırlar,burayaişleyenbugemilerineskidenyeniyegöresırlamasışuşekildedir: Avusturya-Macaristan’ın Lloyd; MessagerisMaritimes; Mahrusa;Rusya’nınCommerce;Courdji(Kurci);Paquet;FlorisRubattino;Panhellenique;DeutcheLevantLine;HacıDavutşirketleridir.

Lloyd, Mahrusa, Kurci ve Hacı Davut şirketi haftalık bir seferyapmaktadırlar.

Messageries,Rus,Paquetşirketlerihaftadaikiseferyapmaktadırlar.

FlorinoRubattino Şirketi ise İtalya hükümeti ile yaptığı kontratınkoşullarına göre senede sadece 9 sefer yapmaktadır. Bana göre bu gemi birseferdendahafazlaseferyapmamıştır19.

Bütün bu şirketler bu sene içinde kendi gemileri ile ilave seferleryapmışlardır.

Lloydşirketiningemileriherpazartesigünüİstanbul’dangelmekteveBatum’danhersalıdönmektedirler.

Panhelleneqiue şirketinin gemileri her çarşamba günü gelmekte veTrabzon’dancumartesigünüdönmektedirler.

Kurcişirketiningemileriherpazargünüİstanbul’danburayavarmaktavebugemilerTrabzon’danherperşembegünüdönmektedirler.

Mahsusa şirketinin20 gemileri pazar günleri İstanbul’dan bu limanagelmektedir,aynışekildeTrabzon’dandapazargünleridönmekzorundadırlar.

Mesajerişirketiningemileri ise İstanbul’dangelişlerindeherçarşambagünleri buraya gelmekte ve takip eden Çarşamba günleri de Batum’dandönüşlerindeSamsun’auğramaktadırlar.

19 Busenebuşirketingemilerigeçenseneyegöre3seferdahafazlayapmışlardır.20 BuradadeCortanze’ninyaptığıaçıklamaokunamayacakdurumdadır(çeviren).


413


Rus şirketinin gemileri 14 gün süresince her salı günü İstanbul’dangelmektevecumartesigünlerideBatum’dandönmektedir.

Bunlarenazındanbuşirketlerindüzenliseferleridir;amabilindiğigibibupostagemileriningelişlerideğişmektedir.Havamuhalefeti,seyahatsırasındaortayaçıkan tamirvebakımlarveenönemliside liman trafiğinindurumunagöregemileringelişlerideğişkenlikgöstermektedir.

FlorisRubattinoşirketiningemileriveAlmanLevantLineŞirketipostagemilerininbulimanagelişgünlerisabitdeğildir.Şimdiyekadarbugemilerinseferleridüzensizbirhaldeyapılmıştır.

Hacı Davut şirketi çok yakın bir zamanda seferlerini Karadeniz’detesisetmiştir,banagörebuşirkethalendahaburadatemelliolarakyerleşmekiçindenemeseferleriyapmaktadır,gemininsefergüzergâhıdahasonratespitedilecektir.

İstanbulileTrabzonveBatum’dangelerekbulimanauğrayangemilerher zaman gün ağarırken buraya gelirler. İstanbul’dan geldikleri zamankiyolculuklarında bu gemiler öğleden sonra ikide tekrar hareket ederler; fakatdönerkenbu limanauğradıklarında isegenellikleakşamındördüvebeşinde,bazendedahageçvakitteburadanayrılmaktadırlar.Gemilerinikigünvebirgecegibi12saattenfazlabirsürelimandabeklemeleriçokistisnaibirdurumdurvesadeceöngörülmeyençokbüyükyüklemedönemlerindegerçekleşir.

Bütün bu şirketler oldukça iyi iş yapmaktadırlar. Bunların kazançlarıtakipettiklerigüzergâha,yolcuların sayısınave sonolarakda senenin ticarethacminin, ihraç edilecek mal stokuna ve zaman zaman olan sıra dışı maltalebinegöreiyiveyadüşükolmasınagöredeğişmektedir.Bunlargenelolarakbirşirketinsenedenseneyeişlerininazyadaçokolmasınınnedenleridir.Herbir şirketin geliri 80.000-200.000 frank arasında değişmektedir. Bu rakamlarşirketlerin minimum ve maksimum kazançlarını göstermektedir ve gelirlerhiçbirzamanbusınırıaşmamaktadır.

Buşirketlerinharcamalarınasırageldiğindeisebumeblağ16.000-28.000frank arasında değişmektedir. Elbette bunda, yapılan işin önemi ve idarenindurumudaetkilidir.Acentevebürolardaçokazfarklılıklargöstermektedir.

Buradagörülentümdenizcilikşirketleriniikianakategoridebirayrımatabituttum.Elbettebuayrım,şirketlerinsahipolduklarısermayeninönemivegemilerininsayısı iledeğildeşirketlerinbutaraflardayaptıkları işinöneminegöredir.

İlk kategoride Lloyd,Mesajeri, Paquet, LevantLine ve Panhellenique;ikincikategorideiseRusşirketi,Kurci,Mahsusa,FlorioRubattino,veHacıDavutgelmektedir.Bütünbuşirketlerinşehirdeacenteleribulunmaktadırveyetenekligörevlileridedüzenlibirhizmetvermektedirler.


414


Bütünbuşirketlerinaynıtarzdaçalıştığınısöylerkenyolcubiletlerininyolcuacentelerindenverildiği,buacentelerinhiçbirinindepolubirdükkânınınolmadığını,gemilereyüklenecekmallarıngörevlilereteslimedildiğivetakasındahasonradan,konşimentoyakarşınsözkonusumallarınyüklemepusulasınındüzenli olarak güvertede yapıldığını kastetmek istedim. Bu hizmet pek çokülkenin aksine acente tarafından güvertede değil de acentede yapılmaktadır.Bunun iki nedeni vardır: Birincisi ve en önemlisi liman polisi yükleyicileringeminingüvertesineçıkmasınaizinvermemesidir.Polisbuyetkiyiçokzorvebelirlidurumlardabelirlikişileriçinvermektedir.İkincisiisedenizinherzamankibelirsizdurumudur.Tehlikeliolanbulimanda,güverteyeçıkarkenhiçbirzamankarayadönebileceğinizdeneminolamazsınız.İyivekötütaraflarıilelimandakibu tarz çalışma buharlı gemi şirketlerinin hizmeti için pek çok uygunsuzlukbarındırmakta, bunlar da düzenlemeleri ve seyrüseferi geciktirmektedir.Yolculargemişirketininyardımıolmaksızınkendibaşlarınagemiyeçıkmaktadır.Yükleyicileryolcularınyüklerinigüverteyeçıkarmaktadırlarvebununmasrafıyolcuya aittir, burada acente devreye girmemektedir. Acentelerin yolcularnezdindekitekgirişimiherhangibirsondakikayığılmasıolmamasıveburalardaçoksıkvukubulanherhangibirfırtınaihtimalinekarşıyolcularıgeçirmektenibarettir.Zirakötühavalarda,değilbirgecikmemallarıngemiyeyüklenmesideimkânsızbirhalegelmektedir.

Burada gece çalışmasından kaçınmak için çok yoğun bir çalışmanınolduğunu söylemeliyim; çünkü gece çalışması kazalar, kayıplar ve işlerinyavaşlamasının yanında günlükçülere ödenecek ek vergiler gibi büyükolumsuzluklarıdaberaberindegetirmektedir.

5. İthalat ve İhracat Üzerine Gözlemler, Genel olarak Navlunlar

Heryöneolansevkiyattanavlunlarındüşükolması,şirketlerindüzenlihizmetlerini nasıl devam ettirdikleri sorusunu akla getirmektedir. Özelliklede yılın belirli dönemlerinde gemiler dönüşlerinde gidecekleri limana yükbulamamaktadırlar.Budurumhemenhementümşirketleriçinaynıdır.

Doğrusubellibirnoktayakadarburadakikabotajücretleribukayıplarıtelafiedeceknitelikteolsadabunutamolarakgerçekleştirdiklerisöylenemez.Navlunlar, kaynağını bilemediğim bir nedenden dolayı düşmeye devametmektedir. Şüphesiz denizcilik dünyasında bir değişim görülmekte ve budeğişimfinansalaçıdanbüyükşirketlerinlehineolmaktadır.

Samsun’dagörünenbuonşirketarasındagerçektebirtarifesavaşıolmasadabuşirketlerinücretleriarasındahermanadabirrekabetsözkonusudur.Buşirketlerarasındahiçbirzamantambiranlaşmamümkündeğildir.Bukonudapekçokgirişimyapıldı;amaacınılacakbirşekildebunlarbaşarısızlığauğradı.Bana göre sağlam ve reel bir mutabakat gerçekte imkânsızdır ve böyle birmutabakatdagelecekteortayakonulamayacaktır.


415


Ben bir şirketin bilinen bir felaketten sakınmasını kaçınılmaz olarakgörüyorum.Bununtekyoluiserakiplerininyaptığınıyapmakvemüşterilerinede rakiplerinin sunduklarını sağlamaktır. Eğer bu şartlar sağlanmazsamüşterilerin,kendilerineençokavantajsağlayanşirketeyönelmelerikaçınılmazolacaktır.Bumeselekaçınılmazvezorunludur.Eğergerçektenistenilmezsebuamacaulaşılmasımümkündeğildir.(Hernekadarbazıdurumlardabenbunatanıkolsamdarakipfirmanınyaptığınıyapabilmekzordur).

Buülkedemallarıağırlıklarıüzerindenvergilendirmekçokyaygındır;bunakarşınkoliüzerindeniseçoknadirdir,küplemeyapılmasıysaçoksıradışıdır.Ticaretburada sadeceağırlığı tanımaktadırvebaşkabir şeydenkonuşulmasıda beklenmez. Bu durumda vergisini bilerek bir malın hacmini hesaplamakgörevlileredüşmektedir.Ektekitablodakiverilerdeğerlendirildiğinde,ticaretiyapılanbellibaşlımallarınücretleriveticaretinyapıldığıbellibaşlıistikametleriçinaşağıdakitespitleryapılabilir:

1.Vergininazlığına rağmennavlunlarvekabotajkat edilenmesafeyegöreçoktur.

2.Malsevkiyatınınyapıldığıenuzakyerlerdahaazkârgetirmektedir.Ücretmililehesapedilmektedir.

3.Hacimlemeişlemindebirmal ile diğer birmal arasında çok az fiyatfarklılığıvardır.

Meselabirörnekverelim:

Marsilya’ya gidecek buğdayın tonu 10 franktır. Randıman olarakmetreküpü6franketmektedir.Aynıyönedoğruolankenevirintonu35frankiken;randımanolarakmetreküpü6,75frankeder.Ticaretmallarınındeğerineistinadenaradakifarklılıkhemenhemenönemsizdir.Elbettenakliyesırasındaki%15’likkaybıdahesaplamakgerekmektedir.

Dahainandırıcıbirörnekvereyim:Buülkeninenzenginmallarındanbirialınırsaaşağıdakineticelereulaşmışoluruz:Malıyükleyendenizcilikşirketininyüklemesırasındakirisklerinidedikkatealırsak,tonu250frankolanipekböceğikozasımetreküpolarak11,36frankgibidüşükbirdeğerortayakoymaktadır.Bu durumda, iki malın nakliye ücreti arasındaki kâr muhtemel ve bunlararasındadabirkoşturmacariskiolduğundan,mallarınnakliyesi içinyüklemeişini garantiye almakdahakârlı görünmektedir. Şüphesiz limanageliş ve iyibiryükleme içingereklideğilsekenevirve ipekkozasıgibihafif ticarimallarfaydalıdır;fakatburadabirhataortayaçıkabilir.Benbununyapıldığınaçoksıkrastlamaktayım.Budabirinindiğerinekurbanedilmesidir.

Samsun’daticaretinyapıldığıbellibaşlıyönlerşuşekildedir:Karadenizsahili,İstanbul,Teselya,SuriyeSahilleri,İskenderiye,Trieste,Napoli,Cenova,


416


Marsilya,Havre,Dunkerque,Londra,Hamburg,Rotterdam,Bremen,Anvers,New York. Marsilya’ya sevk edilen belli başlı malların nakliye ücretleri şuşekildedir21:

Ürün Ücret (1 Ton)Frank

Ürün Ücret (1 Ton)Frank

Yulaf 15 Yün 40Unvemısır 10 Cevizkerestesi 35Damarlıkereste 26 Kırılmışceviz 40Kenevir 40 Yumurta 50İpekkozası 250 As 20Yağlıbuğday 13 Keçivekoyunderisi 40Sarıbuğday 26 Kuzuveoğlakderisi 45Sebze 13 Tütün 40

Butarifeaşağıdakigibiortayaçıkmaktadır:

1.Karadeniz sahilleri ve İstanbul için nakliye masrafı %75 oranındaazalmaktadır.

2.Teselya, Suriye sahilleri, İskenderiye, Napoli, Cenova için ücretlerMarsilyaiçingeçerliolduğuşekildedir.

3.Triesteiçinücretler%20dahadüşüktür.

4.LeHavre,DunkerqueveLondraiçinücretler%50dahafazladır.

5. Hamburg, Rotterdam, Bremen ve Anvers için nakliye ücretleri ikimislidahayüksektir.

6. New York’un nakliye ücreti ise Marsilya’nın yaklaşık olarak üçmislidir.

6. Samsun Limanındaki Fransız Denizciliği Üzerine Gözlemler

BuradaFransızdenizciliğisadeceikişirketyani,MessageriesaMaritimesveCompagnieN.Paquettarafındantemsiledilmektedir.Buşirketlerinseferleriayda ikikezyapılmaktadır.Birkaç senedenberibunlardanhariçneyelkenlinedebuharlıhiçbirFransızgemisibulimanagelmemiştir.Tonajbakımındanbakıldığında, Fransızdenizciliği buralarda ikinci sıradagelmektedir. Samsunlimanı,1903senesindetonajı177.250olan111Fransızgemisitarafındanziyaretedilmiştir.

21 Bilindiği gibi bu ücretler,şartlar ve durumlara göre yükselme ve azalma eğilimigöstermektedirler.


417


Burayaeklenenticarettablolarındandaanlaşılacağıgibi,SamsunlimanıileFransız limanlarıarasında ticari ilişkilerinaktifolduğuMarsilya ilksıradagelmektedir.FakatbizimlimanlarımızöncelikleAlmanLevantLineŞirketi’ningemileriyleHamburg;İtalyanFlorioRubattinogemileriyleCenovalimanındavesonolarakdaburayadüzensizişleyenİngilizgemileriileşimdilerdeburadakitüccarlaraminimum500 tonlukkısmıyüklemeyapabilmekolaylığı sağladığıiçin,rekabethalindedir.Buülkedetambiryüklemehemenhemenimkânsızdır.Bizim tüccarlarımız tam bir yükleme talep ettikleri zaman ilk olarak gereklisermaye eksikliği, ikinci olarak da tahmil için hiçbir kolaylığın olmadığı birülkede tam bir tahmilin uzun bir zamanı gerektirmesi ve nihayetinde havamuhalefetinin çok sık olmasıgibi zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Bunlarınyanında, gemilerin, ticaretingereği olarak,limandabekledikleri gün sayısınınçokuzunolduğudüşünülüyordu.BuradaFransalimanlarıileolanişilişkilerindediğernedenlerleolanazalmalarıdahesabakatmakgerekmektedir.Bunlarazolsadabirarayageldiklerindeönemlibiretkiyapmaktadırlar.

1894-1903 Yılları arası Samsun’un Fransa’ya İthalatı:

1894-1903 Yılları arası Samsun’un Fransa’ya İhracatı:


418


1894-193 Yılları Arası Samsun’un İthalat ve İhracatının Mukayeseli Tablosu:

Sadece6-7seneönceOsmanlıBankasımallariçinavansvermediğiiçinburanıntüccarları,takasvedahahızlıverahatbirşekildekendiişlerininhesaptesviyesiiçinMarsilya’yıtercihediyorlardı.Durumşimdideaynıdır.Ziraburasımağazadaki mal gibi mal alımını gösteren belgelere de avans vermektedir.Tüccarlarbusürezarfında,onlarasatmakistedikleripaylariçinyüksekücretlersunanbirülkede,başkabirişyapabilirlervediğertaraftannakliyeimkânlarınınçokluğusayesindehertaraftaişarayabilirler.Marsilyaşuandabutüccarlaraeniyiimkânısunanyerolmaktanuzaktır.

Birkaç sene evvel yerli halk çok az seyahat ediyordu. Yerli halkyurtdışına çıktıklarında Fransa’da Marsilya ve Paris’e giderlerdi; fakatAmerikanokullarındançıkanyeninesilİngilizceveAlmancaöğrenmektevebudillerinkendilerinesunduğuimkânıkullanabilmektedirler.Fransaburadatektercihdeğildirartık.Yerlihalkgittiklerişehirdebağlantılarkurmaktavebununarkasındandaticariilişkilergelmektedir.

Burada İtalyan, Alman ve İngiliz ticarethanelerinin yerli tüccarlarnezdindekesintisizbirtaleportayaçıkardıklarınıdaeklemekgerekiyor.Bunlaralımvesatımfırsatlarısunmakta,herseneişiçinseyyahtüccarlargöndererekkendiendüstrilerininürünlerinisatmaktavekendi ihtiyaçları içinhammaddealmaktadırlar.Fakatbenonsenedenberibuülkedeyim,hiçbirFransızsanayicininveyadelegesininburayageldiğinigörmedim.Çoknadirolmaküzerebazıticariseyahatleryapangörevlilerburadabirkaçsaatgeçirmekteveburadayapılacakbirşeyyokdiyerekburadanayrılmaktadırlar.

Bu şartlarda, çok haklı bir şekilde dedikleri gibi, benim buradakiuzun ikametim sırasında sadece bir ticarethane üzerinde durabilirim, bu daLa MaisondesFilsGirand, Marsilyalı biraderlerin ticarethanesidir. Bunların


419


delegeleridahaöncebağlantılarıolduğu tüccarlar ile ticareti sağlamlaştırmakveyenibağlantılarortayaçıkarmayaçalışmaktadır.Benbunlaramüteşekkirim,bu faaliyetlerinin bizim deniz ticaretimizin gelişimi için takip edileceğiniummaktayım.

Bilimveendüstridekiilerlemeilebaşkabirihtiyaçlarınortayaçıktığınıbelirtmekgerek.Onseneöncesininenönemliürünüşimditerkedilmişveyerinidaha kârlı başka bir ürüne bırakmıştır. Bu şekilde bir değişim piyasada dadalgalanmalaryaratmaktadırvebirülkeninterkettiğibirmalıdiğerbirülkeelegeçirmektedir.

Buradadeğişikyağlıhububatlar,ketenvekenevirtohumuvehaşhaşvs.hakkındaörneklervereceğim.Buürünler15-16seneevveltamamenMarsilyapiyasası tarafındanalınırdıve çokazbirmiktarıdiğeryerleregiderdi.ŞimdiiseMarsilyapiyasasıbumallarıtalepetmemekteveonlaradüşükfiyatlarteklifetmektedir. Bumallarıdahabaşkabir yere sevk etmekgerektiği içinnakliyemasraflarıdabumallarınbütünkârınıalmaktadır.Bumallar,Marsilyapiyasasıtarafından terkedildikten sonra, daha önceki senelerde de büyük miktardaalındığıHamburg’ayönlendirildi;fakatşimdiHamburgdadahaazmaltalepetmektedirvebelkibirgünhiç istemeyecektir.Bu,diğerülkelerindenizciliğigelişirken ithalat ve ihracat hareketlerinin azalmamasının başlıca nedenidir.Bu meselenin temelini incelemek ilginç görünmektedir. Bunu daha sonrayapacağım.

Marsilya içinnakliyemasraflarıdüşüktür, geçenon seneninortalamadeğeribuülkedekideğişikmallariçintonu14.43frankvemetreküpüde8.32frankarasındadeğişmektedir. Fransa’nınkuzey limanları içinolannavlunlarise,mesafeyihesapladığımızdaHavre,Dunkerquegibilimanlariçindüşüktür.Budatonolarak21.64frankvemetreküpolarak12.48franktır.Şuankimevcutdurumundeğişmemesidurumunda,buücretlerindeğişmesiiçinçokazumutolacaktır.Budurumnasılvenezamandeğişecektir?Buisecevaplamasızorbirsorudur.

Uzunbirzamandanberidenizcilikşirketleriçokazdeğişikliklekendiyerlerini korumaktadırlar, Bütün gemiler için tonajda bir artışın olduğunuvurgulamak gerekmektedir. Bunu ekteki tablodan da görmek mümkündür.FakatburadaözellikleAlmandenizciliğininyükselişikaydadeğerdir.Fransızbandırası açısından bakıldığında ise 1894 senesinde ikinci derecede gelenFransızdenizciliğişimdilerdeAvusturyadenizciliğiilemücadelehalindedirveAvusturyaönemlibirpayasahiptir;fakatbuliderliğizorladevamettirmektedir.Avusturya’nın Lloyd şirketinin daha evvel kaybettiği payını burada bazıdüşük tonajlıgemileridevredışıbırakarakyenidengerialma ihtimali endişeyaratmaktadır.


420


3 Numaralı tablo22 bizim denizciliğimizin durumunu açıkça ortayakoymaktadır. Buradan anlaşıldığına göre Fransız armatörlerin bu pazardançokkolaybirşekildeçekildiklerinigörmekçokcansıkıcıdır.Yabancıülkelerinrekabetidahakolayolmaktadır.Eğerbudurumunfazlasürmesiistenmiyorsabizimdenizcilerimizinönemlibirdönüşümilesonuçlanacakgereklitedbirlerialmasıgerekmektedir.Buradatakipedilmesigerekenönlemlernedir?BuradasözümeşhurbirekonomistolanLouisRaybaud’yabırakıyorum.Raybaudbizimtüccargemilerimizinrekabetinigörenvebunlarınrekabetekarşıpolitikalarını1860’dabelirleyenkişidir:

“Fransız denizciliği şüphesiz kendi kaderini çizecektir, takip edecek, aza kanaat edecek ve diğerlerinin güçlerinin sırrını ödünç alacak, başarılı olmadan önce kendi kaynaklarını kurutacaktır. Yani donanımda ve gidilecek hedefte yapılacak pek çok yenilik olacaktır, bunları aktif ve ekonomik bir şekilde uygulamaya ihtiyacı olacaktır.”

Aradangeçen45seneyekarşınbiznedahafazlasınınededahaiyisinibiliyoruz. Benim açımdan denizcilik için gerekli olan araçlar ve kolaylıklarolmaksızınbizimaynıneticeleribeklememizkabul edilebilirbir şeydeğildir.Eğer bu gerçekleşirse biz, ya bir kusur yada başlı başına bir reformyapmışolacağız.

7. Komisyoncular, Simsarlar, Deniz Sigorta Şirketleri, Gemilerin İhtiyaçları, Gemi Kazaları

Samsun limanında bizim simsar olarak adlandırabildiğimiz kimseleryoktur.Bunlarınpayıburadaoldukçadüzensizişleyenbuharlıgemileregeçtiğiiçinsimsarlarınburadaolmasıbeklenemez.Buradaİstanbuldenizsimsarlarınınsadece3-4temsilcisibulunmaktadır.Butemsilcilertüccarlarilesimsarlararasındaarabulucu olarak görev yapmaktadırlar. Simsarlara teslim edilen muhtemelbirgemigelmesidurumundabunlargümrüğündeğişikformaliteleriniyerinegetirmekiçinhazırbulunurlarvebunuicraederler.Buşahıslarınhiçbirhakkı,hiçbir gücü yoktur ve bunlar, onları çalıştıran simsarlardan çok az bir ücretalırlar.

Samsun limanında hizmet veren sigorta şirketlerinin sayısı gündengüneartmaktadır.Herbirtüccarınkendisigortacısıolduğusöylenebilir.Şimdibuşirketlerinsayısının16olduğunubiliyorum.Buşirketlerkısmîolarakdeğişikuluslaraaittirler.Tarifeleri isehemenhemenaynıdır;ziraeğer içlerindenbiribirindirimerazıgelirsediğerhepsibirarayagelir.Sigortaprimleriherzamançokdüşüktürvehalendahaazalmaeğilimigöstermektedir.ŞimdikikıştarifesiMarsilya için 0.40 yaz tarifesi de 0.30 franktır. Fransa’nın kuzeyi, Londra veHamburgiçinisebuücretyazın0.50kışında0.60franktır.

22 Tabloiçineklerebakınız(ç.n.).


421


Buşirketleriçindeuzunbirzamandanberiçalışanbirikisinindışındakitümününburadabirmasrafıniçindeolduklarınıdüşünüyorum.Bunlararasındabirinin işi diğerlerinden daha iyidir. Bu da Fransız La Fonciere şirketidir.Bundan 18-20 sene evvel burada hiçbir sigorta şirketi yoktu, gönderdiklerimallarıdenizinrisklerinekarşıgüvencealtınaalmakisteyentüccarlarherzamandenizcilikşirketlerininacentelerininaracılığınabaşvururdu.Buşirketlerinherbirinin kendi risklerine karşı çalıştıkları bir sigorta şirketi bulunuyordu; buacentelerküçükbircirokarşılığındatüccarlarıgüvencealtınaalırdı.Şimdiiseticaret bu denizcilik şirketlerinin sigortasını tamamen terk etmiştir. Zira busistem sadece güverteden güverteye kadar bir güvence sağlarken yanimalıngemiyeyüklenmesiveboşaltılmasıiçinbirgüvencevaatederkendiğerşirketlerkaradankarayakadarbirgüvencevermektedir.

Bu son sistem ticarete kayda değer bir güvence sağlamaktadır, ziramallar için gerçek tehlike malların gemide durduğu zaman değil mallarınyüklenmeleri ve sevk edilecekleri yere gönderilmeleri durumunda ortayaçıkanlardır. Buna ilaveten karadan karaya kadar olan sigortanın suiistimaleaçıkbirkapıbıraktığınıdabelirtmemgerekir.Bunoktanınüzerindebirazdahadurmakgerekmektedir.

Önemli bir denizcilik yeri olan bu yerde herhangi bir tamir aracınınolmamasınıbelirtmek ilginçtir. Birgemi tamire ihtiyacıolduğubirdurumdasadece kendi imkânları ile tamir edilmekte veya İstanbul veBatum limanınagitmelidir. Limanda aynı şekilde hiçbir kömürdeposuda bulunmamaktadır.OsmanlıRejiİdaresi’ninkömürdeposundaiseçalışmanınazveyaçokolduğudönemlerde sadece ortalama 150-250 ton kömür bulunmaktadır. Limandagüvertearaçgereci,boya,halat,haritabulunduranhiçbirdükkânyoktur.Örnekolarak,birgemininburunkısmındakibircamıkazasonucukırıldığındabucamahşap çerçeve içinde normal cam ile değiştirilmektedir. Böyle bir durum altıseneöncegerçekleşmişti.

BununlabirlikteSamsun’un100mildoğusuvebatısındaherhangibirgemikazasıolmamıştır,budurumbuharlıgemilerinyanındayelkenligemileriçindeaynıdır.Hersene2yada3sahilteknesikaybedilmektedir.Amabunlarkabotajhakkındanistifadeedenküçükteknelerdir.Bukazalarbuharlıgemileriçin çok nadirdir. On sene içinde altı hadise ortaya çıktı. Bunların da beşikendiimkânlarıilekurtulmuşveFatsaaçıklarındakazayauğrayanbiriiçindeİstanbul’danrömorkörgelmiştir.85,000franklıkönemlibirmaltaşıyanbugemiyükünüboşalttıktansonraçekilmiştir.

Eskidenbukazalarçokbüyükhasarlarolmadançoksıkvukubulurdu.Kazalar her zaman enlem 41º 21’ 30’’; boylam 34º 18’ 40’’ koordinatlarındameydana gelirdi. Burada bir uyarı işaretinin olmaması şaşırtıcıdır. Şimdiyekadar buharlı gemiler arasında bir çarpışmavuku bulmamıştır.Aynı durumönemli bir tonaja sahip olan yelkenli gemiler için de geçerlidir. Bu konuda


422


pek çok olaya neden olan bir etkenden bahsetmek istiyorum. Bu da küçükyelkenli gemiler ile buharlı gemiler arasındaki çarpışmalardır. Bununnedenide kurallara aykırı bir şekilde yelkenli gemilerin ışıklarını yakmadan kıyıyayaklaşmalarıdır. Kaptanların bütün dikkatleri bunu engelleyememektedir.Zirabuküçüktekneleroldukçahızlıdırlar.Kurallarakarşıolanbuolayokadarüzüntü verici bir durumdur ki yapılacak olan küçük bir harcama ile çok sıkkazayanedenolanbudurumunönünegeçilebilir.Bütündenetimlerekarşınbuteknelerinkaptanlarınınkurallarauygunhareketetmeyezorlamakimkânsızdır.

Herhangi bir hasar durumunda burada hiçbir römorkör ve tulumbayoktur.Tekkelime ilenebunlaranede tamirlerineyardımedecekbir imkânvardır.

8. Yelkenli Gemicilik ve Kabotaj

Yelkenli gemiler uluslararası kabotaj seyrüseferinde yavaş yavaşazalmaktadır.Budurumüzerindedurulmasıgerekenbirhusustur.Sonsenelerekadaryelkenliler iyi yadakötübir şekildebuharlı gemilerekarşı armatörlertarafından talep edilen navlunlar sayesinde rekabet edebiliyorlardı. Şimdiise navlunlar eşittir ve bu navlunların yelkenli gemiler ve küçük kabotajteknelerinden daha düşük olacağı tahmin edilebilir. Elli sene içinde geleceknesillerşaşkınbirşekildebuilkelulaşımvasıtasındanbahsedeceklerdir.

Yenibuharlıgemilertarafındaisehenüzsonsözsöylenmişdeğildirvedeğişikşirketlerarasındakirekabet ilemücadeleetmek, dahadüşükücretleralmakve gittikçe artan sorunları çözmek için sürekli bir dönüşüm içindedir.Bu düzenin baskın gelen gerekleri altında olan bu değişim sürecinde tümarmatörler,kolonikurantümhalklariçinkaçınılmazolanbirticaribirüstünlükortayaçıkarmagayretindedirler.

Yelkenligemilerindenizcilikfaaliyetleridezayıfbirşekildebulimandagörünmektedir.Bunudaektekitablodangörmekmümkündür23.

Avrupa’dangelenyelkenli gemilerin sayısı azdır, bugemiler geneldeMarsilya’dançimentovekiremitgetirmektedirler.Buharlıgemilerinrekabetindenberivapurlarınnavlunlarındakiazalmalarnedeniyleyelkenligemilerinfaaliyetalanları daraldı. Bu limana gelen yelkenli gemiler İzmir’den tuz, Batum’danpetrol,Giresunve İnebolu taraflarındanda tahtagetirmektedirler.Bunlardanbaşkaherhangibirmaltaşımamaktadırlar.Yelkenligemilerdönüşlerindehiçmalbulamamaktavebugemilerdoğuyadoğruhareketetmekzorundakalmaktadır.Budayelkenlilerinburayagelmelerineengelolannedenlerdenbiridir.

Diğer bir neden de daha önce de değindiğimiz gibi bu limanınkoşullarınınzorluğuvetehlikelioluşudur.Limanıngenişbirdemirlemealanına

23 Cortanze’ninbuifadesinekaşınhazırladığıtablolardayelkenligemiciliğeilişkinbirveriyeralmamaktadır(ç.n.).


423


sahip olması özellikle yelkenli gemilerin kazaya uğramasına neden olmaktaveherseneüzüntüvericikazalarortayaçıkmaktadır.Buolumsuzdurumherzaman aynı şekilde ortaya çıkmaktadır: Yüksek dalgalar nedeniyle demirlihalde duran gemilerin, zinciri kırılmakta ve kuzeybatıdan esen rüzgârlarnedeniyle şehrin güney doğusundaki falezlerde karaya oturmaktadır. Diğerbütünülkelerdebuhadiseninönünegeçmek içinbazı tedbirleralınırdı; fakatburadahiçbirşeyyapılmadıveneyazıkkibuşekildebunoktayasürüklenengemilerkaybedilmişlerdir.

Yelkenli gemiciliğin önemi yıllık olarak çok düşük bir miktar ortayaçıkarmaktadır,geçenonsenezarfındayıldaortalama58yelkenligemigelmiştirve5.131tonlukbirtonajasahiptirler24.

Bunakarşınbulimandakiyadanehirağızlarıarasındakiküçükkabotajdenizciliğibunoktadakaydadeğerbirönemarzetmektedir.Ortalamaolarakburadaçalışanbirtekne3-15tonarasıtaşımaktadır.Peknadirolarakbumiktarınüzerineçıkarvealtınainer.Bunlaralatineyelkeniadıkonulmuştur.Bunlaruzun,yavaş,düzvekötüteçhizatlıdırlar.Bueksikliklerekarşınbutekneleroldukçasağlamdır.ButeknelerSamsunsahilinindeğişiknoktalarındanhububat,kenevir,kerestetaşımaktavedönüşlerindeKaradeniz’in,sadeceOsmanlısınırlarındaki,değişikkasabalarındakitüccarlariçinun,petrolvehırdavattaşımaktadırlar.ZiraRusya’yagidenlerisegerçekbiristisnaoluşturmaktadırlar.Geçenonseneiçindebukayıklarınortalamarakamları1.601vetonajıda7.921olarakgörülmektedir.

9. Seyrüsefer Bakımından Samsun’a Bağlı Olan Limanlar: Fatsa, Ünye, Terme, Kumcağız, Sinop, İnebolu

Samsun’a ticari olarak bağlı olan diğer liman kasabaları şunlardır:Doğuda,Ünye,Fatsa,Terme;batıda,Kumcağız,Sinop,İnebolu.

1. Fatsa: Fatsa koyu Karecik ve Yason burnu arasında yer alır. FatsaönemlibirkoyasahiptirvebukoyadınıFatsakasabasındanalmaktadır.Karecikburnununbirazgüneyinde,birmilmesafedeyaklaşıkolarakher taraftan2-3miluzunluğundaolanbirkayasırasıbulunmaktadır.Buranınmerkezikoyunbatıtarafıdır.Bukayasırasındankuzeyedoğruazbirmesafesonra,12ayaklıbirsondabulunmaktadır.Bukoydahemenhemenhertaraftandenizinderinliğikayda değerdir, derinlik 60-90 kulacı geçmekte, sahilde bile bu derinlik 25kulaç gelmektedir. Bu karışıklık gemileri Fatsa limanına demirlemektenalıkoymaktadır. Liman kuzeydoğu ve kuzeybatıdan esen geniş rüzgârlaraaçıktır.

2. Ünye: Ünye koyu, Karecik Burnu’nun 9 mil batısı ve 32 derecekuzeybatısında;Yason Burnu’nun 17 mil batısında yer alır. Koy, TaşkanaBurnu’nun doğu tarafında yer almaktadır.Türkler tarafından Ceneviz Kale

24 Herbiryelkenligemi75tondandahadüşükbirtonajasahiptir.


424


olarakadlandırılanbirdağdanbaşlayanuzunbirplajdayeralmaktadır.KoyunyarımmilaçıklarındaSaintNicolas’aatfedilenküçükbirkiliseninolduğubiradacıkyeralmaktadır.Bukoydapekçokküçükkayalıkyeralmaktadırvebunlardasahilesadece100-150metreyaklaşmayamüsaadeetmektedir.Havanın iyiolduğuzamanlardadabumesafeyedikkatetmekgerekir.Bumesafeburnunucundanşehrinsonaerdiğisahilekadar1,5milkadardır.

Deniz burada çok derin değildir, şehrin sahilinin dörtte biri boyuncaderinlikikikulaç,yarımmiluzaklıkta3kulaçvebirmildede6kulaçtır.Busonnoktadakuzeydoğu,kuzeybatıvekuzeydenesenrüzgârlaroldukçatehlikelidirve bu durum gemileri sadece dikkatli olmaya değil aynı zamanda iki demirkullanmaya ve limanın ihtiyaç halinde kullanılmasına neden olmaktadır.GörüldüğügibiÜnyeveFatsakoylarıarasındaçokbirmesafebulunmamaktadır.Hemenhemenaynınüfusaveaynıözellikleresahipbuikişehirdenizticaretibakımındanaynıehemmiyetesahiptir.

Buikilimanbirkaçsenedenberiburalardahizmetyapanbuharlıgemişirketleri tarafından düzenli olarak ziyaret edilmektedir. Son zamanlardaMahsusa, Lloyd, Paquet şirketleri buraya düzenli seferler yapmayı faydalıbuldu.Buşirketlergerçektenhaklıdırlar.Hernekadarbu limanlarınherbirisenede40-50binfranklıkbirticaretyapsalardabunlarilerdedahaiyirakamlaradönüşecektir.Diğerşirketlerinbuharlıgemileridezamanzamanbulimanlarauğramaktadır. Bunlardanbiri deMessageries Şirketi’dir. Bu şirketin gemilerisenede 16-17 defa bu limanlara uğramaktadır; fakat bunlar düzenli seferlerdeğildir. Messageries Şirketi gibi diğer şirketler de tatmin edici bir neticealmışlardır.Ektebuikilimanınticaretistatistiklerinibulacaksınız.

3. Terme: Terme limanı adını terme çayından almaktadır. Terme bunehrinağzındaÇaltıBurnu’nun3,5milgüneyindeyeralmaktadır. Bu limankuzeydendoğu ve güneydoğu istikametine doğru açık bir şekildedir.TermeçayısularınıÜnye’nin12milbatısındadenizedökmektedir.BueskizamanlarınTrermodanveCrrystalon’udur.Termeçayıaynışekildeadınıkörfezinyaklaşıkolarak bir kilometre uzağında olan bir kasabaya da vermiştir. Burası birzamanlar ticaribiryer ikenşimdilerdebuöneminiyitirmiştir. Buranınhalkıartık,mallarını SamsunveÜnyeli tüccarlara satmakta ve buralardan karşılıkolarakihtiyaçlarınısatınalmaktadırlar.

4. Kumcağız:Samsun’dan çıkarken alçak kara boyunca 10 kilometreuzunluğunda bir koy ile karşılaşılır. Burası, Karaburun’un ötesinde yer alanTermegibi,Kumcağızdüzlüğüvekoyudur.Kuzeydenesenşiddetlirüzgârlaraaçık olan Kumcağız ormanlarla kaplıdır ve kuzeye doğru keskin bir çıkıntıyapar.Bütünbulimanlaraçekinmedenyaklaşılabilir.Özelliklebüyükbirgölünağzındayeralan42derecekuzeydeveKaraburun’un15miluzağındayeralanKumcağızlimanıtavsiyeedilmektedir.Çamurluzeminiolanlimanın5-6kulaçderinliğive1-1,5miluzunluğundabir sahilivardır.Burayagelengemilerde


425


kuzeyvekuzeydoğudan;doğuvegüneydoğuistikametindeesenrüzgârlaraaçıktır. Kasabaya da ismini veren bu yerde demiryolu için kullanılan küçükbirkereste ticaretivardır.Öncedenyelkenligemilerşimdi isebuharlıgemilerburadan kereste alarakMısır’a nakletmektedirler. Bu ticaret, başlıca yulaf vediğerhububatticaretindeolduğugibiSamsunlimanıvasıtasıylayapılmaktadır.

5. Sinop: Sinop buranın güzel limanı olarak bilinmektedir. BurayaKaradeniz’in değişik yerlerinden gelinir. Bu liman Boztepe’nin oluşturduğuküçükbiradaoluşturmaktadır.Boztepe’ninzirvesiyassıvekenarlarıdasarptır.Karayadoğrubutepenininişidahayavaşlamaktadır.Sinopşehrininüzerindekurulduğuberzahsadeceazbirmesafedengörülebilirvebudaburayaküçükbiradagörüntüsüverir.TürklerburayaAda,RumlardaNissiderler.Buküçükadacığın çevresi yaklaşık olarak yedi mildir. Doğu tarafından denizden 300metre yüksekliğinde büyük bir kayalık yükselmektedir. Buraya yaklaşmak,hattaburunilezirvearasındangeçmekhiçtehlikelideğildir,fakatbenböylebirdurumugözealmıyorvetavsiyeetmiyorum.BununLloydşirketininbirkaptanıtarafındanyapıldığınıbiliyorum.

Sinop’un önlerinde 5-10 kulaç derinliğinde demirlemekmümkündür.Karadan1,4milkadaraçığakadarzeminçamurluvekumludur.Sinoplimanıiyi bir şöhret taşımaktadır. Buradaki gemiler gerçek bir güvenceden istifadeetmektedirler. Kışın bile havaların fırtınalı olduğu zamanlarda gemiler ilekıyı arasında bir bağlantı kurmak mümkündür. Bu nedenden dolayı buadacığınucunadoğru,dahaöncedebundanbahsedilmişti,karantinaburayayerleştirilmiştirvevapurlardaburadakarantinayatabiolmaktadırlar.

Bugün Sinop’un ticareti sadece İstanbul ile olan bazı ilişkiler ilesınırlıdır. Burası kurumeyveler, tütün, kereste ve küçükmiktarda hububatihraçetmektedir.Burayaisekumaşlarveşehirvecivardakiküçükkasabalardakullanılmaküzerehırdavatithaledilmektedir.Burada40-50seneönceoldukçaaktifolanbirticaretvardı;amabuşimditamamengerilemiştir.Ektebulimanınticaretvedenizcilikistatistiklerinibulacaksınız.

6. İnebolu:Nihayetindebirazkısırolanbulisteyibitirmekiçinİnebolulimanından bahsetmek zorundayım. İnebolu Burnu Anapa’nın (Abana, ç.n.)11 mil batısına doğru bir liman oluşturmaktadır. Bu liman kuzeyden doğuvekuzeydoğu istikametinedoğru açık bir haldedir, Türklerin İneboluolarakadlandırdığıNiopoli’nin,şimdilerdedebaşkabirismiyoktur,önünde1/6milgenişliğindeve4-5kulaçderinliğindebirsubulunmaktadırvebunundazeminiçamurludur. Alçak, resifli, çok tehlikeli ve çıkıntılı olan bu burundan uzakdurmakgerekir.

İnebolueskidensahipolduğuticariönemibüyükorandakaybetmiştir;fakatbununlabirliktehalendahaönemlibirticarifaaliyetibarındırmayadevametmektedir.BufaaliyetdeSamsunlimanınagelenpekçokdenizcilikşirketinindedüzenliolarakburayauğramalarına,bazışirketlerindezamanzamanburaya


426


uğrayarakkaydadeğerbirkazançeldeetmelerineimkânvermektedir.İnebolu;Kastamonuvilayetinindoğalbiriskelesivebundandolayıdatransitbirticaretnoktasıdır.Ekteburanınticaretvedenizciliktablolarınıbulacaksınız.

10. Samsun Limanı ve Bağlı Limanlardaki Denizcilik Hakkında Genel Gözlemler

Burapordatarifedilendurumayönelikolarakbazıiyileştirmeleryapmak,denizciliğingeleceğiiçinbazıbeklentilerortayakoymakmümkünmüdür?Buşüpheduyulacakbirşeydeğildirvebazıneticelermasrafsızeldeedilebilir.Buda söylenmeyecek kadar önemsiz değildir. Sadece hükümetin istekli olması,kendi çıkarlarını göz önüne alması ve şimdi ticaretin önünde olan engellerikaldırarakticaretiteşviketmesigerekmektedir.Budurumhükümetingücüneengelolmaktadır.Doğrusubununhangigerekçelerleolduğunubilemiyorum.

Burada ne Samsun ile Sivas veya Sinop ile Sivas arasındakidemiryolundan,nelimandannerıhtımdanvemasraflıvezorşeylerdenveuzunsürençalışmalardanbahsetmekistiyorum.Fakatsadebirbiçimdetekbirşeydeno da gece çalışmasını engelleyen uygulamalardan bahsetmek istiyorum. Buuygulamagemileremalyüklemekisteyentüccarlarıengellemektedir.Gemilerarasındaki nakliyeyi azaltıp düzenleyerek mavnalar, daha iyi bir hizmeteerişmekiçingerekliolanserbestlikiçindemeşrubirticareteldeetmektedirler.Değişikvergileriindirmek,halendahaçokbasitolanvetüccarlaraterkedilen,sadece tek bir iskeleyle yetinmeyerek ticaret tarafından talep gören yeniiskelelerinşaetmek,bunlaradüşükvergikoymakvenihayetindedegümrüğünuzun, masraflı ve zor uygulamalarından kurtulmak vb. İşte bunlar, buradaticaretikolaylaştırmak,bulimandakigemileredahafazlabirticarihareketlilikkazandırmak ve buraya bağlı olan diğer limanların ticaretlerini için gerekenbaşlıcaadımlardır.

Bahsettiğimizdiğerbüyükçalışmalarındaçokbüyükfaydalarıolacaktırvebunlargereklidirde;gerçekdüşlerinülkesiolanböylebirülkeyegirilirkenbudüşlergerçekleştirilebilir;fakatbudüşlereenazındanuzunseneleröncedenitimat edemezsiniz.

Herçalışmanındabirneticesiolduğugibibuçalışmanındasöyleyeceğibazı şeyler bulunmaktadır: Bu ülkenin her bakımdan doğal zenginliklerbarındırmasıveFransaveözellikledeMarsilyaarasındakicoğrafiilişkiburanınticaretinin ve bizim denizciliğimizin gelişimine imkân tanımaktadır. Bizimdenizciliğimizinbusulardaticaribirüstünlükeldeetmedebaşarılıolamayacağıkabul edilemez bir durumdur. Ülkemizin geçmişinde, bu ticari ayrıcalıklarasahipolduğumuzuyadsıyamayız.

Basit bir şekilde bu neticeye ulaşmak için, yerli halkın karakteri vekültürü, bu halkın Doğu’daki pek çok okulumuz sayesinde bize ve bizim


427


dilimize olan sempatisi önemlidir. Fransızca özellikle Avrupa ile olan tümticarimünasebetlerdeneredeyseresmibirdilhalinegelmektedir.Dahaöncedeolduğugibi,haklıbirşekildebeklediğimizneticeleri,rakiplerimizinayağımızıkaydırmak ve doğal olarak bizim denizciliğimizi engellemek için yaptığırekabeterağmeneldeedeceğimizdenşüpheduymuyorum.

Buradaenetkinveenkaydadeğerfaaliyet,busadeceFransızdenizciliğiiçin değil dünyayı kendi aralarında paylaşan uluslararası armatörler içindegeçerlidir, buradaki aptal rekabeti yasaklamaktır. Bu da bize karşımücadeleedenlerlesavaşmaimkânıverecektir.Buradakendihamlelerimiziyaptığımızı,rakiplerimizinönündeFransızlardanbaşkasınınolmadığınıvekendiaramızdakirekabettebirateşkesilanettiğimizisöyleyebilirmiyiz?

Uzun zamandan beri, eskiden çok güçlü ve silahlar kadar tehlikelidüşmanlarımıza karşı direndiğimiz büyük bir ticari savaşta bunun aynısıolmayacakmıdır?Buticarisavaşınsilahlarkadarölümcülsonuçlarıvardır.BusavaştanFransızlarınbirgüngalipçıkmasıbenimdüşlediğimgüzelbirrüyadır.Burüyagerçekleşmesiniumduğumuzbirütopyadanaşağıdeğildir.

H. de Cortanze


428


KAYNAKÇA

I. Arşiv Kaynakları

ArchivesduministèredesAffairesétrangères(AMAE)(DışişleriBakanlığıArşivi,Fransa)

a)CentredesArchivesdiplomatiquesdeLaCourneuve(CADC)

Correspondanceconsulaireetcommerciale(CCC):Trébizonde,Tome6,9.

b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)

Archives des postes diplomatiques (Consulats), Trébizonde, Tome 84, rapport commerciaux, statistiques des importations et exportations (1901-1912).

Archives des postes diplomatiques, Samsoun (Agence consulaire), Tome 1-5(1863-1914).

Ambassade,Constantinople,SérieD,Samsoun,Tome1(1857-1893).

Ambassade,Constantinople,SérieD:Trébizonde,Tome9.

II. Kitaplar

BERNADAC, Bernard - GALLOCHER, Pierre, Histoire de la Compagnie de Navigation Paquet,P.Tacussel,Marsilya,1989.

QUATAERT, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908),çev.SabriTekay,Ankara,1987.

UYGUN,Süleyman,MesajeriMaritim Kumpanyası ve Osmanlı Devleti’nde Fransız Sömürgeciliği (1851-1914),SakaryaÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsüYayınlanmamışDoktoraTezi,Sakarya,2013.

III. Makaleler

KÜTÜKOĞLU,MübahatS.,“OsmanlıİktisadTarihiBakımındanKonsoloslukRaporlarının Ehemmiyet ve Kıymeti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.11-12, İstanbul,1983.


429


UYGUN, Süleyman, “Acente-Konsolos-Tüccar Giresun’da Bir Dava veUluslararası Boyutu”, IV. Türk Deniz Ticareti Sempozyumu, Doğu Karadeniz, Bildiriler Kitabı,Haz.ErsanBaşarvediğ.,İstanbul,2012.

YILMAZ, Özgür, “19. Yüzyılda Trabzon’da Fransız Ticareti ve Yatırımları”,Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.15,Trabzon,2013.

_______, “20. Yüzyılın Başlarında Samsun Limanı: Fransız Konsolosu H. deCortanze’nin Raporlarına Göre”,Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, C.I, ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yay.,Ankara,2013.

_______, “Samsun’da Fransız Konsolosluğunun Kurulması ve Fransız ArşivBelgelerine Göre Şehrin Durumu”,Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.16,Trabzon, 2014.

_______,“Samsun-CanikTarihiAçısındanFransızArşivKaynaklarıÜzerineBirDeğerlendirme”,III. Uluslararası Canik Sempozyumu: Samsun – Canik ve Değerleri (24 – 26 Ekim 2013) (YayınlanmamışSempozyumBildirisi).


430

ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)E

k 1.

Tic

aret

Tab

lola

rı1

1894

-190

3 Y

ıllar

ı Ara

sınd

a Sa

msu

n’un

İhra

catı

Yıll

arA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Mıs

ırFr

ansa

Hol

land

aİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

1894

1895

1896

1897

1898

1899

1900

1901

1902

1903

1.45

81.

699

749

793

924

1.44

51.

846

1.07

62.

936

1.98

1

429.

980

503.

200

342.

500

346.

500

406.

700

441.

100

652.

100

420.

400

1.41

4.40

02.

762.

200

6.97

72.

626

9.47

89.

732

5.41

17.

510

6.98

117

.507

13.9

864.

814

338.

040

483.

800

1.06

4.90

01.

530.

200

761.

000

1.08

0.90

01.

062.

100

2.17

6.70

02.

120.

100

1.43

2.60

0

415

264

437

917

1.16

760

35.

826

2.06

41.

681

2.66

2

494.

130

423.

200

1.08

2.00

01.

114.

900

748.

400

602.

600

1.23

4.70

01.

123.

200

2.65

6.00

05.

398.

400

2.92

35.

940

4.22

910

.429

5.06

34.

047

4.52

84.

220

1.11

71.

448

2.14

3.75

03.

202.

100

2.59

5.90

03.

103.

200

800.

000

1.06

2.00

01.

254.

400

1.19

8.40

03.

064.

000

3.26

3.50

0

3.51

64.

374

6.11

78.

523

9.15

83.

033

6.33

47.

003

7.25

44.

108

1.27

9.50

01.

379.

500

1.71

8.00

03.

378.

200

2.41

6.10

021

6.60

02.

597.

400

2.41

1.40

03.

011.

600

3.15

1.90

0

20 173

239

160

625

646

690

336

942

1.22

8

33.0

0024

6.00

034

0.00

019

0.00

024

9.80

022

6.40

024

8.10

013

8.60

041

3.70

048

9.50

0

107

147

140

50 246

275

2.24

51.

524

455

228

162.

500

228.

300

190.

600

160.

300

122.

700

217.

500

447.

700

316.

400

176.

700

439.

400

155

68 273

220

178

247

633

471

825

304

46.6

0015

1.10

019

3.50

012

5.00

182.

500

76.5

0021

9.80

021

1.90

027

3.00

020

8.00

0

9.13

56.

071

16.2

3636

.805

43.0

6936

.086

26.2

8627

.737

27.8

5722

.611

6.28

1.00

05.

744.

000

7.26

6.60

08.

263.

200

12.5

23.8

007.

260.

700

7.48

4.20

08.

206.

200

13.7

57.6

0011

.892

.000

636

541

831

1.66

72.

856

579

2.15

04.

942

3.80

760

9

714.

000

623.

000

1.19

0.00

02.

280.

000

477.

800

365.

000

338.

200

941.

500

2.95

7.90

01.

853.

700

25.5

2221

.903

38.7

3069

.296

68.6

9754

.471

57.5

1966

.882

60.8

6039

.993

12.4

22.5

0012

.986

.200

15.9

84.0

0020

.493

.500

18.6

88.8

0013

.549

.300

15.5

38.7

0017

.144

.700

29.8

45.0

0030

.891

.200

1894

-190

3 Y

ıllar

ı Ara

sınd

a S

amsu

n’un

İtha

latı

Yıll

arA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Fran

saİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

1894

1895

1896

1897

1898

1899

1900

1901

1902

1903

331

246

113

140

123

137

663

1.44

51.

181

1.22

5

138.

350

99.7

7558

.000

66.6

0060

.800

39.9

0026

3.10

065

2.70

045

3.00

056

3.40

0

3.65

32.

876

3.01

43.

305

3.16

91.

264

694

1.26

31.

377

1.37

9

5.66

5.10

04.

736.

360

3.99

3.40

03.

759.

400

1.85

1.40

02.

031.

100

703.

200

3.48

8.80

03.

458.

700

3.79

9.30

0

2.17

22.

335

2.33

12.

882

3.74

64.

478

4.61

84.

484

6.14

35.

239

1.21

5.05

01.

379.

325

1.47

2.00

091

7.90

01.

732.

500

1.67

3.40

01.

929.

900

1.79

6.40

01.

943.

800

1.77

2.50

0

565

435

284

298

1.79

61.

863

906

1.76

91.

517

1.43

1

224.

450

126.

550

75.7

0074

.200

720.

700

641.

100

223.

200

639.

700

515.

900

306.

900

539

1.80

345

557

01.

284

1.27

11.

322

1.88

81.

045

1.14

9

453.

990

484.

410

347.

900

560.

100

467.

100

548.

800

456.

600

537.

300

451.

700

485.

400

30 36 34 218

631

990

547

1.53

81.

219

989

41.7

5063

.700

64.1

0042

0.50

072

6.30

094

6.90

057

9.60

02.

144.

300

1.74

8.00

01.

065.

500

2.03

81.

667

2.37

33.

268

3.16

22.

747

3.72

33.

949

2.69

22.

853

378.

100

310.

900

480.

300

699.

500

579.

700

605.

000

630.

700

635.

000

358.

200

359.

200

5.09

46.

036

5.17

97.

007

8.72

19.

879

10.0

7310

.783

10.3

789.

249

2.23

4.30

02.

494.

100

1.89

1.80

04.

847.

200

6.67

4.50

05.

158.

700

5.67

8.40

05.

963.

500

5.12

2.40

05.

474.

300

125

144

196

124

163

189

213

668

494

1.02

9

99.6

0013

6.00

016

7.10

012

6.60

013

5.70

015

2.80

024

1.10

037

1.70

040

0.80

01.

035.

700

14.5

4715

.580

13.9

8017

.812

24.7

9822

.728

22.7

5927

.789

26.0

4624

.543

10.4

50.6

909.

831.

120

8.55

0.30

019

.472

.000

12.9

48.7

0011

.797

.700

11.7

05.8

0016

.229

.400

14.4

52.5

0014

.862

.200

1894

-190

3 Y

ıllar

ı Ara

sınd

a Sa

msu

n’un

Den

izci

liği

Yıll

arA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Tuna

Mıs

ırFr

ansı

zYu

nan

İtal

yan

Osm

anlı

Rus

İsve

çTo

plam

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

1894

1895

1896

1897

1898

1899

1900

1901

1902

1903

9 12 7 2 8 13 18 27 43 36

8.72

411

.815

6.70

82.

351

7.90

517

.340

23.5

5436

.343

58.7

4950

.674

3 2 9 10 5 7 6 11 21 3

2.84

31.

801

10.3

3612

.140

5.89

19.

403

8.30

413

.670

29.9

663.

500

87 108

104

106

104

106

105

80 80 104

88.1

4019

8.01

417

2.74

011

5.73

228

5.28

020

1.37

111

7.38

414

8.76

194

.802

190.

530

- - - - - - - 1 - -

- - - - - - -1.

346

- -

8 12 9 - - - - - - -

9.08

413

.168

9.83

3- - - - - - -

- - - - - - - - 1 -

- - - - - - - - 810 -

60 99 99 113

120

118

85 71 108

111

83.8

5013

5.83

813

2.59

415

4.12

816

4.57

016

7.97

011

7.69

895

.560

163.

576

29 45 64 19 74 102

108

97 107

100

32.2

6039

.714

30.6

2818

.039

62.6

7989

.846

78.4

2777

.353

99.2

7991

.943

17 43 24 28 16 49 28 14 11 12

27.7

3060

.210

31.0

8021

.272

15.6

4658

.356

29.7

2817

.859

17.8

4719

.864

166

231

218

194

244

217

208

473

314

172

172.

850

208.

228

181.

802

208.

298

202.

617

206.

392

182.

636

228.

885

203.

740

172.

703

62 66 72 129

76 63 58 51 52 54

52.7

6567

.810

85.3

1413

9.13

490

.231

60.8

7350

.495

45.1

1350

.095

15.1

57

- - - - - - - 2 1 -

- - - - - - -2.

356

1.10

1

441

618

606

601

647

676

616

827

738

592

479.

246

736.

240

661.

125

670.

084

754.

819

812.

622

603.

226

667.

243

719.

973

751.

621

1903

Yılı

nda

Fats

a’nı

n İh

raca

tıM

alın

Cin

siA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Mıs

ırFr

ansa

İtaly

aTü

rkiy

eD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Yula

fU

nK

enev

irYa

ğlı T

ohum

lar

Fasu

lye

Mıs

ırK

ırılm

ış c

eviz

Yum

urta

Arp

aD

eri

Elm

aD

iğer

---

---

120

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

7.20

0--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

400

400

---

---

---

1.90

0--

---

-10

0--

---

---

-

35.0

0046

.000

---

---

---

184.

000

---

---

9.00

0--

---

---

-

---

---

20 ---

---

---

---

---

---

---

---

20

---

---

11.5

00--

---

---

---

---

---

---

---

-2.

500

---

---

80 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

52.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

40 *

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

5.00

0

---

---

100

50 250

---

50 300

---

5 200

40

---

---

60.0

0012

.000

42.5

00--

-50

.000

180.

000

---

18.0

0040

.000

4.80

0

---

---

---

350

30 800

---

---

---

---

---

---

---

---

---

80.0

005.

000

85.0

00--

---

---

---

---

---

-

---

200

50 ---

400

3.00

0--

-50 20 --

-10

020

---

23.0

0035

.000

---

68.0

0029

1.00

0--

-30

.000

2.00

0--

-24

.000

2.50

0

---

---

100

10 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

60.0

003.

500

---

---

---

---

---

---

---

---

400

600

470

410

680

5.70

050 35

012

05 30

012

0

35.0

0069

.000

290.

000

95.5

0011

5.50

056

0.00

050

.000

210.

000

18.0

0064

.000

14.8

00

120

7.20

028

.000

274.

000

4014

.000

8052

.000

405.

000

995

407.

300

1.18

017

0.00

03.

840

475.

500

110

63.5

009.

205

1.58

3.30

0

* K

abuk

lu C

eviz

1903

Yılı

nda

Fats

a’da

Den

izci

likFa

tsa’

ya U

ğray

an G

emile

rin B

andı

rala

rıSa

yıA

lman

İngi

lizAv

ustu

rya

Fran

sız

Yuna

nİta

lyan

Osm

anlı

4 3 9 43 2 3 72To

plam

136

1903

Yılı

nda

Fats

a’nı

n İt

hala

tı

Mal

ın C

insi

İngi

ltere

Avus

tury

aİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Değ

işik

mam

ul m

alla

rPe

trol

Çuv

al v

e am

bala

j bez

iSa

bun

Tuz

Şeke

r

---

---

---

10 ---

25 ---

---

---

---

---

---

20.0

00--

-25

.000

---

---

---

1 3 ---

---

---

---

---

---

112

800

2.30

0--

---

---

---

---

---

-34

.500

---

---

45 ---

---

---

---

---

---

---

---

72.0

00--

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

96 ---

---

---

---

---

---

---

---

14.2

00--

---

---

---

-

---

---

12 21 ---

10 40 1 ---

---

---

14.8

0040

.800

---

10.2

003.

600

900

---

1 3 57 31 96 35 40 1 112

800

2.30

087

.000

60.8

0014

.200

35.2

003.

600

900

34.5

00

3545

.000

116

37.6

0045

72.2

0096

14.2

0084

70.3

0037

623

9.30

0

1 İstatistiklerde

Ttonajı;FFrankcinsindendeğerigösterm

ektedir.


431


Ek

1. T

icar

et T

ablo

ları

1

1894

-190

3 Y

ıllar

ı Ara

sınd

a Sa

msu

n’un

İhra

catı

Yıll

arA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Mıs

ırFr

ansa

Hol

land

aİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

1894

1895

1896

1897

1898

1899

1900

1901

1902

1903

1.45

81.

699

749

793

924

1.44

51.

846

1.07

62.

936

1.98

1

429.

980

503.

200

342.

500

346.

500

406.

700

441.

100

652.

100

420.

400

1.41

4.40

02.

762.

200

6.97

72.

626

9.47

89.

732

5.41

17.

510

6.98

117

.507

13.9

864.

814

338.

040

483.

800

1.06

4.90

01.

530.

200

761.

000

1.08

0.90

01.

062.

100

2.17

6.70

02.

120.

100

1.43

2.60

0

415

264

437

917

1.16

760

35.

826

2.06

41.

681

2.66

2

494.

130

423.

200

1.08

2.00

01.

114.

900

748.

400

602.

600

1.23

4.70

01.

123.

200

2.65

6.00

05.

398.

400

2.92

35.

940

4.22

910

.429

5.06

34.

047

4.52

84.

220

1.11

71.

448

2.14

3.75

03.

202.

100

2.59

5.90

03.

103.

200

800.

000

1.06

2.00

01.

254.

400

1.19

8.40

03.

064.

000

3.26

3.50

0

3.51

64.

374

6.11

78.

523

9.15

83.

033

6.33

47.

003

7.25

44.

108

1.27

9.50

01.

379.

500

1.71

8.00

03.

378.

200

2.41

6.10

021

6.60

02.

597.

400

2.41

1.40

03.

011.

600

3.15

1.90

0

20 173

239

160

625

646

690

336

942

1.22

8

33.0

0024

6.00

034

0.00

019

0.00

024

9.80

022

6.40

024

8.10

013

8.60

041

3.70

048

9.50

0

107

147

140

50 246

275

2.24

51.

524

455

228

162.

500

228.

300

190.

600

160.

300

122.

700

217.

500

447.

700

316.

400

176.

700

439.

400

155

68 273

220

178

247

633

471

825

304

46.6

0015

1.10

019

3.50

012

5.00

182.

500

76.5

0021

9.80

021

1.90

027

3.00

020

8.00

0

9.13

56.

071

16.2

3636

.805

43.0

6936

.086

26.2

8627

.737

27.8

5722

.611

6.28

1.00

05.

744.

000

7.26

6.60

08.

263.

200

12.5

23.8

007.

260.

700

7.48

4.20

08.

206.

200

13.7

57.6

0011

.892

.000

636

541

831

1.66

72.

856

579

2.15

04.

942

3.80

760

9

714.

000

623.

000

1.19

0.00

02.

280.

000

477.

800

365.

000

338.

200

941.

500

2.95

7.90

01.

853.

700

25.5

2221

.903

38.7

3069

.296

68.6

9754

.471

57.5

1966

.882

60.8

6039

.993

12.4

22.5

0012

.986

.200

15.9

84.0

0020

.493

.500

18.6

88.8

0013

.549

.300

15.5

38.7

0017

.144

.700

29.8

45.0

0030

.891

.200

1894

-190

3 Y

ıllar

ı Ara

sınd

a S

amsu

n’un

İtha

latı

Yıll

arA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Fran

saİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

1894

1895

1896

1897

1898

1899

1900

1901

1902

1903

331

246

113

140

123

137

663

1.44

51.

181

1.22

5

138.

350

99.7

7558

.000

66.6

0060

.800

39.9

0026

3.10

065

2.70

045

3.00

056

3.40

0

3.65

32.

876

3.01

43.

305

3.16

91.

264

694

1.26

31.

377

1.37

9

5.66

5.10

04.

736.

360

3.99

3.40

03.

759.

400

1.85

1.40

02.

031.

100

703.

200

3.48

8.80

03.

458.

700

3.79

9.30

0

2.17

22.

335

2.33

12.

882

3.74

64.

478

4.61

84.

484

6.14

35.

239

1.21

5.05

01.

379.

325

1.47

2.00

091

7.90

01.

732.

500

1.67

3.40

01.

929.

900

1.79

6.40

01.

943.

800

1.77

2.50

0

565

435

284

298

1.79

61.

863

906

1.76

91.

517

1.43

1

224.

450

126.

550

75.7

0074

.200

720.

700

641.

100

223.

200

639.

700

515.

900

306.

900

539

1.80

345

557

01.

284

1.27

11.

322

1.88

81.

045

1.14

9

453.

990

484.

410

347.

900

560.

100

467.

100

548.

800

456.

600

537.

300

451.

700

485.

400

30 36 34 218

631

990

547

1.53

81.

219

989

41.7

5063

.700

64.1

0042

0.50

072

6.30

094

6.90

057

9.60

02.

144.

300

1.74

8.00

01.

065.

500

2.03

81.

667

2.37

33.

268

3.16

22.

747

3.72

33.

949

2.69

22.

853

378.

100

310.

900

480.

300

699.

500

579.

700

605.

000

630.

700

635.

000

358.

200

359.

200

5.09

46.

036

5.17

97.

007

8.72

19.

879

10.0

7310

.783

10.3

789.

249

2.23

4.30

02.

494.

100

1.89

1.80

04.

847.

200

6.67

4.50

05.

158.

700

5.67

8.40

05.

963.

500

5.12

2.40

05.

474.

300

125

144

196

124

163

189

213

668

494

1.02

9

99.6

0013

6.00

016

7.10

012

6.60

013

5.70

015

2.80

024

1.10

037

1.70

040

0.80

01.

035.

700

14.5

4715

.580

13.9

8017

.812

24.7

9822

.728

22.7

5927

.789

26.0

4624

.543

10.4

50.6

909.

831.

120

8.55

0.30

019

.472

.000

12.9

48.7

0011

.797

.700

11.7

05.8

0016

.229

.400

14.4

52.5

0014

.862

.200

1894

-190

3 Y

ıllar

ı Ara

sınd

a Sa

msu

n’un

Den

izci

liği

Yıll

arA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Tuna

Mıs

ırFr

ansı

zYu

nan

İtal

yan

Osm

anlı

Rus

İsve

çTo

plam

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

ST

1894

1895

1896

1897

1898

1899

1900

1901

1902

1903

9 12 7 2 8 13 18 27 43 36

8.72

411

.815

6.70

82.

351

7.90

517

.340

23.5

5436

.343

58.7

4950

.674

3 2 9 10 5 7 6 11 21 3

2.84

31.

801

10.3

3612

.140

5.89

19.

403

8.30

413

.670

29.9

663.

500

87 108

104

106

104

106

105

80 80 104

88.1

4019

8.01

417

2.74

011

5.73

228

5.28

020

1.37

111

7.38

414

8.76

194

.802

190.

530

- - - - - - - 1 - -

- - - - - - -1.

346

- -

8 12 9 - - - - - - -

9.08

413

.168

9.83

3- - - - - - -

- - - - - - - - 1 -

- - - - - - - - 810 -

60 99 99 113

120

118

85 71 108

111

83.8

5013

5.83

813

2.59

415

4.12

816

4.57

016

7.97

011

7.69

895

.560

163.

576

29 45 64 19 74 102

108

97 107

100

32.2

6039

.714

30.6

2818

.039

62.6

7989

.846

78.4

2777

.353

99.2

7991

.943

17 43 24 28 16 49 28 14 11 12

27.7

3060

.210

31.0

8021

.272

15.6

4658

.356

29.7

2817

.859

17.8

4719

.864

166

231

218

194

244

217

208

473

314

172

172.

850

208.

228

181.

802

208.

298

202.

617

206.

392

182.

636

228.

885

203.

740

172.

703

62 66 72 129

76 63 58 51 52 54

52.7

6567

.810

85.3

1413

9.13

490

.231

60.8

7350

.495

45.1

1350

.095

15.1

57

- - - - - - - 2 1 -

- - - - - - -2.

356

1.10

1

441

618

606

601

647

676

616

827

738

592

479.

246

736.

240

661.

125

670.

084

754.

819

812.

622

603.

226

667.

243

719.

973

751.

621

1903

Yılı

nda

Fats

a’nı

n İh

raca

tıM

alın

Cin

siA

lman

yaİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Mıs

ırFr

ansa

İtaly

aTü

rkiy

eD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Yula

fU

nK

enev

irYa

ğlı T

ohum

lar

Fasu

lye

Mıs

ırK

ırılm

ış c

eviz

Yum

urta

Arp

aD

eri

Elm

aD

iğer

---

---

120

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

7.20

0--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

400

400

---

---

---

1.90

0--

---

-10

0--

---

---

-

35.0

0046

.000

---

---

---

184.

000

---

---

9.00

0--

---

---

-

---

---

20 ---

---

---

---

---

---

---

---

20

---

---

11.5

00--

---

---

---

---

---

---

---

-2.

500

---

---

80 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

52.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

40 *

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

5.00

0

---

---

100

50 250

---

50 300

---

5 200

40

---

---

60.0

0012

.000

42.5

00--

-50

.000

180.

000

---

18.0

0040

.000

4.80

0

---

---

---

350

30 800

---

---

---

---

---

---

---

---

---

80.0

005.

000

85.0

00--

---

---

---

---

---

-

---

200

50 ---

400

3.00

0--

-50 20 --

-10

020

---

23.0

0035

.000

---

68.0

0029

1.00

0--

-30

.000

2.00

0--

-24

.000

2.50

0

---

---

100

10 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

60.0

003.

500

---

---

---

---

---

---

---

---

400

600

470

410

680

5.70

050 35

012

05 30

012

0

35.0

0069

.000

290.

000

95.5

0011

5.50

056

0.00

050

.000

210.

000

18.0

0064

.000

14.8

00

120

7.20

028

.000

274.

000

4014

.000

8052

.000

405.

000

995

407.

300

1.18

017

0.00

03.

840

475.

500

110

63.5

009.

205

1.58

3.30

0

* K

abuk

lu C

eviz

1903

Yılı

nda

Fats

a’da

Den

izci

likFa

tsa’

ya U

ğray

an G

emile

rin B

andı

rala

rıSa

yıA

lman

İngi

lizAv

ustu

rya

Fran

sız

Yuna

nİta

lyan

Osm

anlı

4 3 9 43 2 3 72To

plam

136

1903

Yılı

nda

Fats

a’nı

n İt

hala

tı

Mal

ın C

insi

İngi

ltere

Avus

tury

aİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Değ

işik

mam

ul m

alla

rPe

trol

Çuv

al v

e am

bala

j bez

iSa

bun

Tuz

Şeke

r

---

---

---

10 ---

25 ---

---

---

---

---

---

20.0

00--

-25

.000

---

---

---

1 3 ---

---

---

---

---

---

112

800

2.30

0--

---

---

---

---

---

-34

.500

---

---

45 ---

---

---

---

---

---

---

---

72.0

00--

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

96 ---

---

---

---

---

---

---

---

14.2

00--

---

---

---

-

---

---

12 21 ---

10 40 1 ---

---

---

14.8

0040

.800

---

10.2

003.

600

900

---

1 3 57 31 96 35 40 1 112

800

2.30

087

.000

60.8

0014

.200

35.2

003.

600

900

34.5

00

3545

.000

116

37.6

0045

72.2

0096

14.2

0084

70.3

0037

623

9.30

0

1 İstatistiklerde

Ttonajı;FFrankcinsindendeğerigösterm

ektedir.


432

ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)19

03 Y

ılınd

a Ü

nye’

nin

İtha

latı

Mal

ın C

insi

İngi

ltere

Avus

tury

aB

elçi

kaFr

ansa

İtaly

aR

usya

Türk

iye

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Paris

çiv

isi

Zeyt

inya

ğıD

eğiş

ik m

amul

mal

lar

Petro

lH

ırdav

atÇ

uval

ve

amba

laj b

ezi

Sabu

nTu

zŞe

ker

Diğ

er

---

---

19 ---

---

150

---

---

20 ---

---

---

---

---

---

24.9

00--

---

-35

0.00

0--

---

-18

.500

---

---

---

---

2 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

250

---

1.40

0--

---

---

---

---

---

---

---

---

---

-70

.200

---

---

---

---

50 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

10.8

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

65 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

20

---

54.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

---

-5.

000

---

---

40 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

---

---

400

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

60.0

00--

---

---

---

---

---

-

15 ---

25 ---

120

---

---

40 ---

50 800

---

36

12.5

00--

-24

.800

---

92.0

00--

---

-30

.000

---

31.0

0075

.000

---

87.4

00

17 65 84 50 120

150

400

40 20 50 800

250

56

13.9

0054

.000

79.7

0010

.800

92.0

0035

0.00

060

.000

30.0

0018

.500

31.0

0075

.000

70.2

0092

.400

189

393.

400

252

71.6

0050

10.8

0085

59.0

0040

30.0

0040

060

.000

1.08

633

2.70

02.

102

977.

500

190

3 Y

ılınd

a Ü

nye’

de D

eniz

cilik

Üny

e’ye

Uğr

ayan

Gem

ilerin

Ban

dıra

ları

Sayı

Alm

anİn

giliz

Avus

tury

aFr

ansı

zYu

nan

İtaly

anO

sman

lıR

us

5 2 7 42 3 1 76 1

Topl

am27

1903

Yılı

nda

Üny

e’ni

n İh

raca

tı

M

alın

Cin

siA

lman

yaİn

gilte

reB

elçi

kaM

ısır

Fran

saTü

rkiy

eTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Dam

arlı

Ker

este

Hub

ubat

Ken

evir

Yağl

ı bitk

iler

Ahş

ap ç

anak

Sebz

eM

ahle

pC

eviz

Yum

urta

Os

Der

iEl

ma

---

---

50 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

1.40

010 40 --

---

---

---

---

---

---

---

-

---

210.

000

6.00

010

.000

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

50 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

50 ---

20 20 ---

---

---

---

---

---

---

---

15.0

00--

-15

.000

4.00

0--

---

---

---

-

150

1.00

025

020

0--

-15

020 10

020

030 5 20

0

20.0

0092

.000

150.

000

40.0

00--

-25

0.00

015

.000

80.0

0015

0.00

02.

500

10.0

0030

.000

---

200

10 ---

---

150

---

---

10 ---

---

50

---

20.0

005.

000

---

---

25.0

00--

---

-6.

000

---

---

4.50

0

150

2.60

037

024

050 30

040 12

021

030 5 25

0

20.0

0032

2.00

022

1.00

050

.000

15.0

0050

.000

30.0

0084

.000

156.

000

2.50

010

.000

34.5

00

5030

.000

1.45

022

6.00

050

30.0

0090

34.0

002.

305

614.

500

420

60.5

004.

365

995.

000

1903

Yılı

nda

Sino

p’un

İhra

catı

Mal

ın C

insi

Alm

anya

İngi

ltere

Avus

tury

aM

ısır

Fran

saT

ürki

yeD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Hub

ubat

Biç

ilmiş

ker

este

Yağl

ı bitk

iler

Bal

ık y

ağı

Cev

izYu

mur

taTu

zlan

mış

bal

ıkEl

ma

Tütü

nD

iğer

---

---

---

---

---

---

---

---

30 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

38.4

00--

-

500

---

20 ---

---

---

---

---

---

---

40.0

00--

-4.

200

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

4.50

0--

---

---

---

---

---

-

100

500

---

---

---

---

---

38 20 ---

8.00

050

.000

---

---

---

---

---

3.00

035

.000

---

400

---

20 ---

---

---

---

---

---

---

32.0

00--

-4.

200

---

---

---

---

---

---

---

900

700

30 10 32 160

120

---

150

160

72.0

0070

.000

6.30

02.

100

9.60

065

.600

18.0

00--

-19

2.00

061

.000

200

300

10 ---

---

---

700

---

---

57

16.0

0030

.000

2.10

0--

---

---

-10

5.00

0--

---

-18

.100

2.10

01.

500

80 40 52 160

820

38 200

217

168.

000

153.

000

17.3

006.

600

9.60

065

.600

123.

000

3.00

026

5.40

079

.100

5030

.000

520

38.4

0030

4.50

065

896

.000

420

36.2

002.

262

497.

100

1.26

717

1.20

05.

187

887.

600

1903

Yılı

nda

Sino

p’un

İtha

latı

Mal

ın C

insi

Avus

tury

aR

usya

Türk

iye

Diğ

er Y

önle

rTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Hub

ubat

Un

Dem

i, de

mir

eşya

Paris

çiv

isi

Zeyt

inya

ğıD

eğiş

ik m

amul

mal

lar

Petro

lK

imya

sal m

alla

rH

ırdav

atÇ

uval

ve

amba

laj b

ezi

Sabu

nTu

zŞe

ker

Tütü

nD

iğer

6 4 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

84 ---

20

4.50

03.

900

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

26.2

00

---

6.00

0

---

---

---

---

---

---

---

---

---

500

---

---

---

---

---

---

---

40

---

---

---

---

---

---

---

---

---

78.0

00

---

---

---

---

---

---

---

42.0

00

6 7 15 5 1.23

161 8 50 31

2

---

2 226

4 77 308

168

10 190

4.20

06.

800

44.8

003.

800

200.

800

21.8

001.

800

36.0

0030

4.00

0

---

10.0

0028

9.30

03.

300

43.1

0036

.600

53.7

0048

.000

57.6

00

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

50

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

4.90

0

12 11 45 5 1231

61 8 50 312

500

2 226

4 77 305

52 10 300

8.70

010

.700

44.8

003.

800

200.

800

21.8

001.

800

36.0

0032

4.00

078

.000

10.0

0028

9.30

03.

300

43.1

0036

.600

79.9

0078

.000

81.1

00

114

40.6

0054

090

.600

2.70

71.

185.

600

504.

900

3.41

11.

321.

700


433


1903

Yılı

nda

Üny

e’ni

n İt

hala

tıM

alın

Cin

siİn

gilte

reAv

ustu

rya

Bel

çika

Fran

saİta

lya

Rus

yaTü

rkiy

eTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Paris

çiv

isi

Zeyt

inya

ğıD

eğiş

ik m

amul

mal

lar

Petro

lH

ırdav

atÇ

uval

ve

amba

laj b

ezi

Sabu

nTu

zŞe

ker

Diğ

er

---

---

19 ---

---

150

---

---

20 ---

---

---

---

---

---

24.9

00--

---

-35

0.00

0--

---

-18

.500

---

---

---

---

2 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

250

---

1.40

0--

---

---

---

---

---

---

---

---

---

-70

.200

---

---

---

---

50 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

10.8

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

65 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

20

---

54.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

---

-5.

000

---

---

40 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

---

---

400

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

60.0

00--

---

---

---

---

---

-

15 ---

25 ---

120

---

---

40 ---

50 800

---

36

12.5

00--

-24

.800

---

92.0

00--

---

-30

.000

---

31.0

0075

.000

---

87.4

00

17 65 84 50 120

150

400

40 20 50 800

250

56

13.9

0054

.000

79.7

0010

.800

92.0

0035

0.00

060

.000

30.0

0018

.500

31.0

0075

.000

70.2

0092

.400

189

393.

400

252

71.6

0050

10.8

0085

59.0

0040

30.0

0040

060

.000

1.08

633

2.70

02.

102

977.

500

190

3 Y

ılınd

a Ü

nye’

de D

eniz

cilik

Üny

e’ye

Uğr

ayan

Gem

ilerin

Ban

dıra

ları

Sayı

Alm

anİn

giliz

Avus

tury

aFr

ansı

zYu

nan

İtaly

anO

sman

lıR

us

5 2 7 42 3 1 76 1

Topl

am27

1903

Yılı

nda

Üny

e’ni

n İh

raca

tı

M

alın

Cin

siA

lman

yaİn

gilte

reB

elçi

kaM

ısır

Fran

saTü

rkiy

eTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Dam

arlı

Ker

este

Hub

ubat

Ken

evir

Yağl

ı bitk

iler

Ahş

ap ç

anak

Sebz

eM

ahle

pC

eviz

Yum

urta

Os

Der

iEl

ma

---

---

50 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

1.40

010 40 --

---

---

---

---

---

---

---

-

---

210.

000

6.00

010

.000

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

50 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30.0

00--

---

---

---

---

---

---

---

---

-

---

---

---

---

50 ---

20 20 ---

---

---

---

---

---

---

---

15.0

00--

-15

.000

4.00

0--

---

---

---

-

150

1.00

025

020

0--

-15

020 10

020

030 5 20

0

20.0

0092

.000

150.

000

40.0

00--

-25

0.00

015

.000

80.0

0015

0.00

02.

500

10.0

0030

.000

---

200

10 ---

---

150

---

---

10 ---

---

50

---

20.0

005.

000

---

---

25.0

00--

---

-6.

000

---

---

4.50

0

150

2.60

037

024

050 30

040 12

021

030 5 25

0

20.0

0032

2.00

022

1.00

050

.000

15.0

0050

.000

30.0

0084

.000

156.

000

2.50

010

.000

34.5

00

5030

.000

1.45

022

6.00

050

30.0

0090

34.0

002.

305

614.

500

420

60.5

004.

365

995.

000

1903

Yılı

nda

Sino

p’un

İhra

catı

Mal

ın C

insi

Alm

anya

İngi

ltere

Avus

tury

aM

ısır

Fran

saT

ürki

yeD

iğer

Yön

ler

Topl

am

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Hub

ubat

Biç

ilmiş

ker

este

Yağl

ı bitk

iler

Bal

ık y

ağı

Cev

izYu

mur

taTu

zlan

mış

bal

ıkEl

ma

Tütü

nD

iğer

---

---

---

---

---

---

---

---

30 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

38.4

00--

-

500

---

20 ---

---

---

---

---

---

---

40.0

00--

-4.

200

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

30 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

4.50

0--

---

---

---

---

---

-

100

500

---

---

---

---

---

38 20 ---

8.00

050

.000

---

---

---

---

---

3.00

035

.000

---

400

---

20 ---

---

---

---

---

---

---

32.0

00--

-4.

200

---

---

---

---

---

---

---

900

700

30 10 32 160

120

---

150

160

72.0

0070

.000

6.30

02.

100

9.60

065

.600

18.0

00--

-19

2.00

061

.000

200

300

10 ---

---

---

700

---

---

57

16.0

0030

.000

2.10

0--

---

---

-10

5.00

0--

---

-18

.100

2.10

01.

500

80 40 52 160

820

38 200

217

168.

000

153.

000

17.3

006.

600

9.60

065

.600

123.

000

3.00

026

5.40

079

.100

5030

.000

520

38.4

0030

4.50

065

896

.000

420

36.2

002.

262

497.

100

1.26

717

1.20

05.

187

887.

600

1903

Yılı

nda

Sino

p’un

İtha

latı

Mal

ın C

insi

Avus

tury

aR

usya

Türk

iye

Diğ

er Y

önle

rTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Hub

ubat

Un

Dem

i, de

mir

eşya

Paris

çiv

isi

Zeyt

inya

ğıD

eğiş

ik m

amul

mal

lar

Petro

lK

imya

sal m

alla

rH

ırdav

atÇ

uval

ve

amba

laj b

ezi

Sabu

nTu

zŞe

ker

Tütü

nD

iğer

6 4 ---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

84 ---

20

4.50

03.

900

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

26.2

00

---

6.00

0

---

---

---

---

---

---

---

---

---

500

---

---

---

---

---

---

---

40

---

---

---

---

---

---

---

---

---

78.0

00

---

---

---

---

---

---

---

42.0

00

6 7 15 5 1.23

161 8 50 31

2

---

2 226

4 77 308

168

10 190

4.20

06.

800

44.8

003.

800

200.

800

21.8

001.

800

36.0

0030

4.00

0

---

10.0

0028

9.30

03.

300

43.1

0036

.600

53.7

0048

.000

57.6

00

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

50

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

4.90

0

12 11 45 5 1231

61 8 50 312

500

2 226

4 77 305

52 10 300

8.70

010

.700

44.8

003.

800

200.

800

21.8

001.

800

36.0

0032

4.00

078

.000

10.0

0028

9.30

03.

300

43.1

0036

.600

79.9

0078

.000

81.1

00

114

40.6

0054

090

.600

2.70

71.

185.

600

504.

900

3.41

11.

321.

700


434


1903

Yılı

nda

İneb

olu’

nun

İhra

catı

Mal

ın C

insi

Alm

anya

İngi

ltere

Avus

tury

aB

elçi

kaM

ısır

Fran

saİta

lya

Türk

iye

Diğ

er Y

önle

rTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Hub

ubat

Ker

este

, biç

ilmiş

ker

este

Ken

evir

Yağl

ı bitk

iler

Cev

izYu

mus

taO

sEl

ma

Der

iD

iğer

---

18 380

11 ---

---

---

---

---

---

---

2.80

010

3.80

02.

600

---

---

---

---

---

---

---

---

---

18 ---

---

---

---

15 11

---

---

---

4.30

0--

---

---

---

-16

.00

2.30

0

---

---

110

9 280

---

---

25 13 18

---

---

56.0

002.

100

80.0

00--

---

-3.

800

14.2

002.

800

---

---

200

---

---

---

---

---

---

---

---

---

102.

000

---

---

---

---

---

---

---

---

350

---

---

30 ---

---

7.12

0--

-1.

213

---

35.0

00--

---

-7.

500

---

---

1.06

8.00

0--

-24

0.00

0

---

80 180

12 120

105

30 42 102

25

---

13.0

0091

.800

2.90

030

.000

84.0

001.

200

7.00

010

6.80

04.

500

---

5 65 8 ---

1 ---

---

---

12

---

800

33.1

001.

900

---

800

---

---

---

1.80

0

45 6 25 5 30 134

---

840

120

180

4.50

060

012

.800

1.20

07.

500

93.8

00--

-12

6.00

010

6.00

020

.800

---

---

---

---

---

---

---

300

30 60

---

---

---

---

---

---

---

45.0

0028

.000

10.0

00

45 454

960

63 460

240

30 5.32

728

01.

521

4.50

052

.200

489.

500

15.0

0012

5.00

017

8.60

01.

200

1.24

9.80

027

1.00

028

2.20

0

409

199.

200

4422

.600

455

158.

900

200

102.

000

8.71

51.

350.

500

696

341.

200

9138

.400

1.38

537

3.20

039

083

.000

12.3

852.

669.

000

1903

Yılı

nda

İneb

olu’

nun

İtha

latı

Mal

ın C

insi

Alm

anya

İngi

ltere

Avus

tury

aB

elçi

kaFr

ansa

İtaly

aR

usya

Türk

iye

Diğ

er y

önle

rTo

plam

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

TF

Kib

ritK

ahve

Pam

uklu

lar

Kal

ay, b

akır,

kur

şun,

Dem

ir eş

yala

rPa

ris ç

ivis

iZe

ytin

yağı

Değ

işik

mam

ulle

rPe

trol

Kim

yasa

l ürü

nler

Hırd

avat

Çuv

al v

e am

bala

j bez

iSa

bun

Tuz

Şeke

rTü

tün

Diğ

er

---

---

100

---

135

40 ---

60 --- 2 10 ---

---

---

---

---

65

---

---

170.

000

---

25.8

008.

400

---

192.

000

---

2.30

011

.000

---

---

---

---

---

13.0

00

---

---

190

32 102

---

---

75 ---

---

---

15 ---

---

---

---

40

---

---

343.

000

54.6

0020

.800

---

---

285.

500

---

---

---

16.6

00--

---

---

---

-8.

800

38 70 162

---

80 52 ---

30 --- 3 2 ---

---

---

509

---

125

30.4

0063

.000

272.

000

---

15.0

0010

.600

---

95.0

00--

-3.

800

2.40

0--

---

---

-17

8.60

0--

-12

5.00

0

---

---

20 6 173

110

---

28 ---

---

---

---

---

---

---

---

12

---

---

34.0

003.

800

34.6

0022

.000

---

100.

800

---

---

---

---

---

---

---

---

2.50

0

---

20 --- 4 ---

---

---

---

--- 5 12 ---

---

---

---

---

70

---

18.0

00--

-1.

500

---

---

---

---

---

6.80

014

.600

---

---

---

---

---

2.40

0

25 32 275

---

---

---

---

110

---

--- 8 2 ---

---

---

---

65

40.0

0038

.800

467.

500

---

---

---

---

352.

000

---

---

29.2

002.

200

---

---

---

---

13.8

00

---

---

---

---

---

---

---

---

550

---

---

---

---

--- 5 ---

85

---

---

---

---

---

---

---

---

115.

500

---

---

---

---

---

18.0

00--

-19

.000

---

---

192

---

---

---

103

40 ---

---

---

20 205

800

---

28 230

---

---

318.

400

---

---

---

97.8

0012

0.00

0--

---

---

-18

.200

123.

800

80.0

00--

-35

0.00

046

.000

---

102

23 ---

---

25 12 65 ---

---

--- 5 ---

---

---

---

250

---

122.

400

34.5

00--

---

-5.

200

11.4

0016

7.50

0--

---

---

-4.

800

---

---

---

---

54.0

00

63 224

962

42 490

227

115

408

550

10 32 42 205

800

554

28 942

70.4

0023

2.20

01.

639.

400

69.8

0095

.900

46.2

0010

9.20

01.

312.

800

115.

500

12.9

0057

.200

41.8

0012

3.80

080

.000

196.

600

350.

000

184.

500

412

422.

500

454

739.

000

1.07

169

5.80

034

919

7.70

011

173

.300

517

933.

500

680

152.

500

1.61

81.

154.

2000

482

399.

800

5.69

44.

429.

600

1903

Yılı

nda

İneb

olu’

da D

eniz

cilik

İneb

olu’

ya U

ğray

an G

emile

rin B

andı

rala

rıSa

yıA

lman

Avus

tury

aFr

ansı

zİta

lyan

Osm

anlı

Rus

2 103

8 11 162

52To

plam

338

1903

Yılı

nda

Sino

p’ta

Den

izci

likSi

nop’

a U

ğray

an G

emile

rin B

andı

rala

rıSa

yıİn

giliz

Osm

anlı

Rus

2 118

55

Topl

am17

5

SAMSUN LİMANI ÜZERİNE DENİZCİLİK RAPORU, KOY HARİTASI, TİCARET VE DENİZCİLİK...

Documents

Transcript of SAMSUN LİMANI ÜZERİNE DENİZCİLİK RAPORU, KOY HARİTASI, TİCARET VE DENİZCİLİK...