JTIRNAL PERSATUAN MUZIUM MALAYSIA

rssN 0127 - 18s7

Yang DipertuaNaib Yang Dipertua I

Naib Yang Dipertua IISetiausaha KehormatPenolong Setiausaha

BendahariKetua Editor

Editor

Editor PenyelarasRekabentuk

Aktiviti Masyarakat Pesisir diSemenanjung Tanah Melayu Berdasarkan

Penemuan ktifak Zaman Logam

Ritual di Laut Nelayan Bajau: Daerah KotaMarudu, Sabah

BILANGAN 33 _ 2OT4

Dato' Ibrahim IsmailWan Jamaluddin Wan YusoffHaji Mohd. Yusof AbdullahKamarul Baharin A. KasimMohd. Razaimi HamatFadhilah Md SallehProf. Emeritus Tan Sri Dato' Dr. Khoo Kay KimDatuk Dr. Abdullah Zakaia GhazaliDr. Adnan Haji NawangDato' Dr. Hashim Awang A.R.Datuk Haji Zainal Abidin BorhanDr. Arbaiyah Mohd. NoorDr. Mardiana NordinAhmad Hakimi KhairuddinJazamuddin BaharuddinShahnan Abdullah

Kandungan

Rencana Pengarang vii Abdullah Zakaria bin Ghazali

Muzium Daerah Kemaman xi

Adnan Jusoh

16 Efioren Maj&, Yap BengLiang dan Ahmad HakimiKhairuddin

Diterbitkan oleh Persatuan Muzium Malaysia, dla Jabatan Muzium Malaysia, 50566 Kuala LumpurDicetak oleh United Selangor Press Sdn. Bhd., Kuala Lumpur

Perkembangan Seni Tenun Tradisional 36 Norwani Md. Nawawi danMelayu Haziyah Hussin

Testimoni Hubungan Etnik di Kelantan: 48 Eyo Leng Yan

Kajian Tentang Kesan Perkongsian Seni

Persembahan Tradisional Kelantan

Kawalan Jangkitan Cacing di Persekutuan 62 Wan MohdRahimi bin RahimTanah Melayu 1948-L976 Ahmad Kamal Arffin Mohd

. Rets

Strategi Peperangan Kedah Menentang 74 Muhammad Safwan MohdSiam Pada Tahun 1821 hingga 1842: AberiBerdasarkan Teks Al-Tarikh Sal silah

Negeri Kedah

{F"'*

Dari Pejuang Perang Klang Ke Pegawai 93 Ahmad Farban bin AbdullahKerajaan Selangor: Penelitian Terhadap @Zakaria

Kerabat Raja Selangor dan Raja RiauSebagai Ahli Majlis Mesyuarat Negeri,

Pemangku Pegawai Daerah, MajistretMelayu dan Penghulu

Suara Benar dan Polemik Berkenaan Isu ll4 Abu Hanifah HarisKetuk-Ketuk di Melaka, 1932-1933

Chin Peng, Parti Komunis Malaya (PKM) 131 Abdullah Zakaria bin Ghazalidan Kekejaman Terhadap Penduduk

Persekutuan Tanah Melayu, 1 948- I 960

Kesihatan Penduduk di Luar Bandar di l7l Peter J. LeePulau Pinang Semasa Penjajahan British,

1920-t957

Gerakan Komunis di Sarawak,1924-1974: 183 Ho Hui LingSatu Penelitian Sejarah

Pelarian Filipina dan Politik Sabah Pasca- 199 Siti Aminah Suaripembentukkan Malaysia

D

Sejarah Kerajaan-Kerajaan Islam di Borneo: 222 Haji Abd. Karim bin HajiKajian Terhadap Peranan Raja dan Ulama Abd. Rahman

Suara Benar dan Polemik Berkenaan IsuKetuk-Ketuk di Melaka, 1932-1933

1.F* ABU HANIFAH HARIS*

Abstrak

Suara Benar (1932-1933)merupakan akhbarpertama yang diterbitkan di negeriMelaka. Walaupun jangka hayatnya hanya mampu bertahan selama 6 bulaniaitu sebanyak 51 keluaran sahaja, namun Suara Benar ternyata memainkanperanan yangpenting bagi menyedarkan orang Melayu agar mengejarkemajuandalam segenap aspek meliputi politik, ekonomi, pelajaran serta persoalan agama.Sepanjang hayatnya, Suara B enar mernperlihatkan kecenderungannya dalammembincangkan persoalan dan isu-isu agama. Antara persoalan agamayangsering menjadi topik perbincangan Suara Benar ialahmasalah ketuk-ketuk. DiMelaka, isu ketuk-ketuktelah dimulakan oleh Shaykh Hasan al-Yamani yangmengharamkan penggunaan ketuk-ketuk kerana dikatakan menyerupa i naqusyang digunakan oleh penganut Kristian. Polemik tersebut telah memecahkanorang Melayu di Melakakepada dua puak. AntaraulamaMelaka yang menetangpendapat Shaykh }Iasan ialah HajiAMul Latifbin Haji Tamby. Persoalan ketuk-ketuk juga turut menjadi insprirasi kepada penganjuran Muzakarah lllamaMelaka yang pertama pada l7 September 1932 di Masjid Kring, Melaka.

Pengenalan

Penerbitan akhbar dan majalah merupakan gambaran kepada tahap intelektualdan pemikiran sesebuah masyarakat. Selain membuka ruang kepada anggotamasyarakat untuk melontarkan pandangan tentang sesuatu isu atau persoalan,penerbitan akhbar dan majalah juga dapat menggalakbn pedebatan ilmiah

Dr. Abu Hanifah Haris ialah Pensyarah Kanan di Jabatan Sejarah, Fakulti Sastera dan SainsSosial, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

114

berkenaan sesuatu polemik sekali gus menggalakkan perkembangan intelektualdalam kalangan masyarakat. Masyarakat yang sensitif dengan kebajikan dankemajuan bangsanya akan memikirkan satu medium yang dapat menjadi saluranuntuk memperbaiki kelemahan dankekurangan dalam rangka mencapai kemajuan.Maka di sinilah dapat dilihat peranan yang dimainkan oleh alfibar dan majalahdalam menyampaikan hasrat dan cita-cita tersebut.

Isu agama merupakan salah satu isu yang menjadi tumpuan masyarakatMelayu, sekali gus mendorong segelintir pengarang akhbar Melayu mengutarakanpersoalan tersebut dalam akhbar mereka bagi meningkatkan jualan. Salah sebuahakhbar Melayu yang aktif membicarakan polemik berkenaan isu agama dalamkalangan masyarakat ialah aQrbar Suara Benar yang diterbitkan di Melaka. Artikelini bertujuan untuk mengkaji sejarah penerbitan akhbar Suara Benar dankecenderun gaffty a membahaskan ilersoalan agama khususnya isu ketuk-ketuk.Perbincangan artikel ini terbahagr kepada tiga bahagian. Bahagian pertama akanmernbincangkan sejarah penerbitan Suara Benar di Melaka. Bahagian kedua pulamembicarakan mengenai isu ketuk-ketuk yang dibahaskan dalam Suara Benar.Perbincangm bahagian ketiga pula berkenaan penganjuran Majlis MuzakarahIllama Melaka yang pertama dan keputusan muzakarah tersebut berke,naan isuketuk-ketuk.

Penerbitan Suara Benar

Suara Benar merupakan akfibar Melayu pertama yarLg telah diterbitkan dinegeri Melaka.l BerbandingNegeri-Negeri Selat (NNS) yanglain seperti Singapuradan Pulau Pinang, negeri Melaka mengalami perkembangan kegiatanpersuratl*rabaran yang agak lewat. Bahkan negeri Melaka hanya sempat melahirkansebuah sahaja altrbar Melayu sebelumtercetusnya Perang Dunia Kedua iaitu akhbarSuara Benar.2 Suara Benar diterbitkan buat pertama kalinya pada 2 September1932. Penerbitan Suara Benar dapat bertahan selama 6 bulan iaitu sebanyak 51keluaran sebelum penerbitannya terhenti pada 28 Februari 1933.3 Terdapat juga

Muhamad Dato'Muda, Kitab Tarikh Surat Khabar, Bukit Mertajam: Matbaah al-Zniah, t941,hlm. 178. Terdapat juga sebuah motto pada halaman belakang akhbar tersebut yang menyatakanbahawa Suara Benar merupakan, "The First Malay Paper Published In Malacca ". Lihat SuaraBenari Jil. l, Bil. 2, 6 September 1932, hlm. 6.Mohd. Raus Md. Sam,"Suara Benar -Aktrbar Melayu Yang Pertama di Melaka", dalamAbdulLatiffAbu Bakar (ed,.), Warisan Sastera Melaka, Melaka: Lembaga Bahasa Melayu, L972173,hhr,.76.Mohamad Ismail, o'Suara Benar - Akhbar Melayu Terawal Di Melaka", hlm. 54; Mohd. RausMd. Sam, "Suara Benar - Akhbar Melayu Yang Pertama Di Melaka-, hkn. 78;Baharam Azrt,"Politik Melayu Melaka Hingga 1945", dalam Khoo Kay Kim (ed.), Melaka dan Sejarahnya,Melaka: Persatuan Sejarah Malaysia Cawangan Melaka, 1982, hlm. 80; Dudriyah Haji Salleh,Majalah dan Surat Khabar Melayu Terbitan 1887-1969 Di Perpustakaan Universiti SainsMalaysia, Pulau Pinang, Pulau Pinang: Perpustakaan Universiti Sains Malaysia, 1999, hlm.46; Khoo Kay Kim, Malay Society: Transformation & Democratisation, Subang Jaya: Pelanduk

115

pandangan bahawa keluaran terakhir Suara Benar diterbitkan pada awal tahun

1934.4 Akhbar bertulisan jawi ini diterbitkan dua kali seminggu iaitu pada setiap

hari Selasa dan Jumaat. Pengarang dan penerblt Suara Benar merupakan HajiMohd. Taib bin Haji Mohd. Hashim.5

Penerbitan Suara Benar juga dibantu oleh beberapa orang guru dan ahliperniagaan. Tugas sebagai ahli sidang pengarang diserahkan kepada Shayk*r Omar

bin Shaykh Ahmad, seorang ahli perniagaan dan Haji Omar bin Haji Othman,

seorang guru agama. Jawatan wartawan khas disandang oleh Haji Jeti Ahmad,

seorang guru lulusan Maktab Melayu Melaka (1918-1920). Wakil pemberita pula

dilantik dari seluruh negeri Melaka seperti Salleh bin Md. Aritr (Alor Gajah),

Yaakub bin Manaf dan TamQ Chik bin Karim (Masjid Tanah) serta Daud bin

Manas (Jasin). Kesemua mereka merupakan guru dan berk*ridmat secara sambilan.6

Selain itu, tugas menyeleggarakan iencana dalam Suara Benar juga diuruskan

oleh guru-guru Melayu lepasan Maktab Melayr Melaka dan Sultan Idris Training

College (SITC), Tanjung Malim, Perak. Salah seorang guru yang banyakmenyumbangkan rencana dalam Suara Benar ialah Md. Ali bin Muhammad, iaitu

seorang lulutan Maktab Melayu Melaka pada tahun 1920-1

Urusan percetakan Suara Benar pula diusahakan oleh Latteefiah Press,

Melaka.s Harga senaskhah Suara Benar ditetapkan 10 sen manakala harga

langganan untuk 3 bulan ialah $2.00, dan $4.00 untuk 6 bulan. Kos langganan

untuk setahun ialah sebanyak $8.00. Segala urusan langganan perlu dihantar ke

alamat No. 9, Temple Street, Melaka.e Sirkulasi Suara Benar pernah mencapai

Publications (M) Sdn. Bhd., 2001, hkn. 154; Khoo Kay Kim, et al., "Melaka's Malay Society

in Modern Times", dalam Kernial Singh Sandhu dan Paul Wheatley (ed.), Melaka: The

Transformation of A Malay Capital, c. 1400-1980, Kuala Lumpur: Oxford University Press,

1983, hlm. 90.A. M. Iskandar Haji Ahmad, Persuratkhabaran Melayu (1876-1968), Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka, 1973, hktr. 29. Pandangan Iskandar jelas bercanggah dengan pandangan

majoriti penulis lain yang menyatakan bahawa keluaran terakhir Suara Benar terbit pada bulan

Februari 1933.Suara Benar, Jil. 1, Bil. 1,2 September 1932, hkn. 1. Haji Mohd. Taib merupakan anak saudara

dan menantu Haji Abdul Latif bin Haji Tambi, seorang saudara dan ulamak Melaka yang terkenal.

Untuk keterangan lanjut tentang Haji Abdul Latif, lihat Abdul Rahim Abdullah, *Haji Abdul

Latiff Haji Tambi - Penulis Buku-Buku Agama Sebelum Perang Dunia Kedua", dalam Abdul

Latif Abu Bakar (ed.), Warisan Sastera Melaka, Melaka: Lembaga Bahasa Melayu, 1984, hlm.

95-r12.Mohd. Raus Md. Sam,"Suara Benar", hkn. 79.

Muhammad Yusuf Harun, "Pokok dan Pemikiran Cendikiawan Melaka sebelum Perang Dunia

IT', Jurnal Sejarah Melaka, Bil. 7, 1982, hlm. 5'

Mohd. Raus Md. Sam,'osuara Benar", htm.78. Latteefiah Press telah diasaskan oleh HajiAbdul Latif bin Haji Tamby dan dikelolakan oleh Haji Mohd. Taib bin Haji Mohd. Hashim.

Urusan percetakan Suara Benar telah dilakukan oleh Latteefiah Press sejak bilangan yang

pertamalagi. Sebelum penerbitan dan percetakan Suara Benar, Latteefiah ?tess terlibat dalam

penerbitan beberapa buah novel, kitab-kitab agam4 buku ilmu pengetahuan dan takwim Islam.

Lihat Mohd. Raus Md. Sam, "Suara Benaf', hlm. 78-79.

Suara Benar, Jil. 1,Bil.2,6 September 1932, hlm.6

67

116

jumlah 1000 nask*rah setiap keluaran.l0 Rekod Blue Book sebaliknya mencatatkan

sirkulasi Suara Benar hanya berjumlah 550 naskhah sahaja bagi setiap keluaran.lr

Meskipun diterbitkan di Melaka, lingkungan pembaca Suara Benar tidak

terbatas kepada penduduk Melaka sahaja, bahkan turut meliputi Semenanjung

Tanah Melayu, Borneo dan Siam. Di kawasan pantai barat, wakil-wakil penjual

Suara Benarterdapatdi Singapura, Johor (BatuPahat), Melaka (Alor Gajah, Jasin),

Kuala Lumpur, Selangor (Klang), Perak (Ipoh, Batu Gajah) dan Kedah (Alor Star,

Sungai Petani). Di kawasan pantai timur, wakil penjualnya terdapat di Pahang

(Temerloh, Kuantan) dan Kelantan (Kota Bharu). Wakil penjual Suara Benar juga

meliputi kawasan Borneo (Kuching) termasuklah Siam (Patani). Selain wakilpu{ual, Suara Benar juga mq$liki wakil pe,nrberita dan pengarang kfiasnya sendiri

yang terdapat di Semenanjurig fanah Melayu seperti Singapura, Johor (Muar),

Kuala Lumpur, Perak (Ipoh, Tarljong Malim), Pulau Pinang, Perlis, Pahang

@entong) dan Terengganu termasuklah di Borneo meliputi kawasan Sarawak dan

Sabah (Sandakan).12

Matlamat penerbitan Suara Benar ada dijelaskan dalam ruangan o'Rencana

Pengarang&4ada keluaran 6 September 1932. Pengarang menyeru pernbaca Suara

Benar dari Melaka dan seluruh negeri Melayu agar berusaha untuk menyebarkan

Suara Benar ke seluruh pelusuk dan kawasan supaya,"dapatlah dilihatnya segala

sahabat handai yang jauh-jauh, yan1 akan menjadi cermin muka kepadanya dan

sampai dapatlah ia berkenal-kenalan dan menjadi teguh tali ikatan tambatan di

antata satu dengan 1ain".13

Jelaslah bahawa pengarang Suara Benar berhasrat untuk melihat penyebaran

allhbar tersebut ke seluruh Tanah Melayu dan tempat lain supaya penerbitan Suara

Benar dapat menjadi panduan dalam menempuh kehidupan, selain dapat

mewujudkan ruang untuk sating berkenalan dan mengukuhkan ikatan silaturahim

sesama pernbaca Suara Benar. Sekiranya usaha ini dapat dilaksanakan, maka suara

yang dimiliki oleh Suara Benar tidak akan sunyi daripada berkata-kata dengan

perkataan yang dapat merrberi faedah kepada bangsa Melayu.la

Md. Yusuf Harun merupakan artara sarjana terawal yang mengkaji Suara

Benar.Menurut beliau, Suara Benarmerupakan sebuah al*rbar yang menjadi 'batu

tanda' dalamperjuanganpolitik orang Melayu Melaka. Di dalamnya terdapat suara-

suara orang Melayu Melaka yarry telah diorientasikan dengan didikan Islam dan

pelajaran vernakular. Tetapi malangnya suara-suara ini lenyap setelah terbantutnya

umur Suara Benar 7tv.rs

10 CO 2761125, Straits Settlements Government Gazette, T Oktober 1932,hlm.1944.11 CO 277184, Straits Settlements Blue Book,1932, Sec. 18, hlm. 608.

12 Mohd. Raus Md. Sam,"Suara Benaf', hlm. 80.

13 Suara Benar, Jil. 1, 8il. 2, 6 Septembet 1932, hlm. 3.

t4 lbid. r'15 Md. Yusuf Harun, "Memperingati Suara Benai', Kencana, 1967. Dipetik daripada Baharam

Azit, "Politik Melayu Melaka Hingga 1945-, dalam Khoo Kay Kim (ed.), Melaka dan

Sejarahnya, Melaka: Persatuan Sejarah Malaysia, Cawangan Melaka, 1982, hlln. 81.

tL7

TMenurut Muhammad Dato' Muda, Su ar a B enar sering menyiarkan perbahasan

agama khususnya berkenaan isu ketuk-ketuk yang telah mengundang perdebatan

antara Suara Benar dengan Saudara danMajlis.l6 Mohd. Sarimpul.a berpendapatbahawa perbahasan mengenai ketuk-ketuk adalah satu perselisihan arrtara KaumMuda yang rnenentang pengguruaan ketuk-ketuk dengan Kaum Tua yangmenyokong penggunaan ketuk-ketuk. 17 Kecenderungan Suara B enar rnenyiarkanpersoalan agama dan mernbincangkan hukum agama menyebabkan akhbar inidikategotikan oleh seorang sarjana sebagai alfibar yang diterbitkan oleh golongan

berpelajaran agama dan golongan yang memperjuangkan cita-cita agama.rsBerdasarkan pandangan tersebut, rnaka Suara Benar boleh dikategorikan sebagai

akfibar bercorak trslam kerana kecenderungannya memuatkan rencana berkaitanIstam.

Bagi Badriyah Haji Salleh, isrt.isu yang dikemukakan dalam Suara Benaradalah berhubung dengan kemunduran masyarakat Melayu terutarnanya dalambidang ekonomi, pelajaran dan penggunaan tanah dalam kalangan orang Melayu.Berita tentang hak orang Melayu, peranan pemerinah dan sistem pemerintahanjuga turut {tbahaskan.le Antara berita menarik yang dimr.latkan berkenaanpenganjuran Majlis Muzakarah Ulama Melaka yang pertama kali diadakan di negeriMelaka pada 17 September 1932 bertempat di Masjid Kling, Melaka. Majtristersebut telahmembahaskanbeberapa persoalan agama seperti masalahriba, hukumberhutang dengan ceti dan hukum bergadai di kedai pajak gadai. Isu ketuk-ketukyang sedang hangat diperkatakan ketika itu juga dibincangkan secara panjang lebar.

Mohamad Ismail pula menyimpulkan batrawa Suara Benar merupakanpengkritik sosial yang telah cuba memenuhi selera pembacanya. Dalam usahanyaitu, Suara Benar telah berjaya mencerminkan keadaan hidup masyarakat Melayuyang merupakan masyarakatyangmasih dependent Apa yang pentrng Suara Benardapat menyatukan tenaga penulis Melayu yang bilangannya sedah semakinbertarnbah dan mulai membenihkan kesedaran kebangsaan, walaupun umurnyasesingkat hanya enam bulan.2o Menurut Mohd Raus Md Sam pula, meskipun usiaSuara Benar sangat singkat, tetapi Suara Benar" telah menunjukftan kewibawaansebagai sebuah media massa yang sangat menyebelahi ralryat. Suara Benar jugamenyuarakan dengan berani, bernas dan bertanggungjawab akan segala sesuatuyang diyakini akan merugikan orang Melayu di negaranya sendiri.2r

Muhamad Dato'Muda, Kitab Tarikh Surat Khabar,hhn" 178.Mohd. Sarim Haji Mustajab, "Gerakan Islah Islamiyah di Tanah Melayu 1906 hingga 1948",dalam Malaysia: Sejarcth dan Proses Pernbangunan,Ktala Lumpur:Persatuan Sejarah Malaysia,1979,h1m.125.Khoo Kay Kim, Majalah dan Akhbar Melayu Sebagai Sumber Sejarah, Kuala Lurnpur:Perpustakaan Universiti Malaya, 1984, hlm. B.

Badriyah l{aji Salleh, Majalah dan Surat Khebar Melayu,hlm. 47.Mohamad Ismail, "Suara Benar - Akhbar Melayu Tera'*,al di Melaka", Jerrql Sejarah, Jil. XL1972/73, hlm. 49-54.Mohd Raus Md Sam.'"Suara Benar - Akhbar Melayu Yang Pertama di Melaka (1932)". dalamAbdul Latiff Abu Bakar (ed.), Warisan Sastera Melaka, Melaka: Lembaga Bahasa Melayu,1984, hlm. 76-94.

l6t7

18

t920

21

118

p

Sepanjang hayatnya, Suara Benar telah memfokuskan perbincangannyameliputi pelbagai persoalan seperti aspek politik, ekonomi, pendidikan, bahasaMelayu, agama, kesihatan, sukan, sejarah, tokoh serta peristiwa sernasa sama adayang berlaku di Melaka dan di negeri-negeri Melayu yang lain. Antara aspek yangsering menjadi fokus perbincangan Suara Benar adalah kecenderungannyamembincangkan persoalan agama, khususnya perbahasan berkenaan isu kefuk-ketuk.

Perbahasan fsu I(etuk-Ketuk

Sejak pertama kali diterbitkan, Suara Benar telah memperlihatkankecenderungarulya membicarakah persoalan agafi:ra l*rususnya berkenaan hukum-hukum Islam. Meskipun secara zahirnya akhbar ini tidak pernah mer{elaskanbatasan perbincangannya kepada persoalan agafi:r- sahaja, namun kece,nderunganSuara Benar dalam membicarakan persoalan agama agak terserlah melihat kepadapelbagai isu berkaitan Islam yang dimuatkan dalam akhbar tersebut. Antarapersoalan agarra yang menjadi topik hangat yang dibincangkan dalam Suara Benarialah isu ketuklket uk 22

Perbahasan mengenai isu ketuk-ketuk pernah dibincangkan lebih awal olehbeberapa akfibar dan majalah Melayu lain seperti majalah al-Imam,23 majalahPengasoh, ak*rbar Majlis dan alfibar Warta Malaya. Bahkan Suara Benar pernahmerujuk atau memetik aLrhbar dan majalah tersebut dalam renc ananya.za Perbahasanketuk-ketuk bukan sahaja menarik minat akhbar Melayu sahaja bahkan turutmenarik sekali akhbar Inggeris ke dalam perdebatan tersebut.2s Dalam sebuah kes

Ketuk-ketuk merupakan sejenis alat daripada kayu berongga atau buluh yang dipukul keranasesuatu sebab seperti memberitahu waktu sembahyang atau memanggil orang berhimpun. LihatKamus Dewan, Edisi Keempat, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2010, hlnc. 778.Definisi ketuk-ketuk jugapemah dinyatakan oleh Warta Malayayang merujuk kepada, "sepotongkayu yang besar lagi panjang iaitu panjangnya kadar sehasta setengah dan lebar bulatnya sekadartiga jengkal, dan tengahnya dilubangkan satu lubang yang besar, dan dipukul akan dia itudengan alat pemukul yang besar hingga didapati baginya bunyi suara yang besar. Dan yangdemikian ini ialah kerana perhimpunan manusia kepada mengerjakan sembahyang danmemberitahu mereka-mereka yang jauh daripada masjid supaya diketahui oleh mereka itu sudahmasuk waktu. Dan bukanlah ia itu ganti daripadu uL*, dan-bukan pula diqasad dengan yangdemikian itu akan menyerupai dengan perbuatan. Dan hanya sanya diperbuat demikian itukerana kehendak yang telah disebutkan dia. Dan lagi pula supaya bersegera mereka itu hadir kemasjid". Lihat Warta Malaya,30 Januari 1933. Untuk maklumat lanjut tentang penggunaanalat sebagai panggilan untuk menunaikan solat di masjid, lihat R. A Blasdell, "The Use of theDrum For Mosque Services", The Moslem World, Vol. 30, No. 1, 1940, hlm. 4l-5.Al-Imam, Jil. 2, Bil. 11, 3 Mei 1908, hlm. 35I-352.Majalah Al-Imam (Suara Benar, Jil. 1,Bil.4, 13 September 1932, hlm. 2; Suara Benar,lrl.l,BiI.7,23 September 1932, hlrn. 3); Majalah Pengasoh (suara Benar,Jil. l, Bil. 8,27 september1932, hlm. 1); Akhbar Majlis (suara Benar, Jil. I , Bil. 17 , 28 oktober lg3z, hlm. 4); AkhbarWarta Malaya (Suara Benar, Jil. l, Bil. 46, I0 Februari 1933, hlm. 4-6).Suara Benar, Jil. 1, Bil. 23,18 November 1932,h1m.3.

2324

25

119

kecurian ketuk-ketuk di Melaka, rencana berkaitan ketuk-ketuk yang pernahdisiarkan oleh akfibar Melayr juga diminta untuk diterjemahkan ke dalam bahasaInggeris.26 Bagi mendapatkan maklumat dan gambaran yang lebih jelas, terdapatjuga pembacayang meminta fatwa daripada majalah al-Manar yang dikendalikanoleh Rashid Rida berkenaan penggunaan ketuk-ketuk yang digunakan secara meluasdi Alam Melayu.27

Perbahasan berkenaan isu ketuk-ketuk dalamSuara Benar telah dibincangkansepanjang hayat Suara Benar. Bermula dari bilangan yang pertama, isu ketuk-ketuk telah menjadi salah satu topik perbincangan yang hangat sehinggalah keakhir hayatnya. Perbahasan isu ketuk-ketuk dalam kalangan orang Melayu diMelaka sebenarnya telah dimulakan oleh seorang ulama dari Yaman iaitu Shayl*rHasan al-Yamani yang telah mehgur-rjungi Melaka selama dua minggu.28 Beliaubertindak mengharamkan penggunaan ketuk-ketuk kerana menyerup ai naqusze yangdigunakan oleh penganut Kristian untuk beribadat.3o Akibatnya, berlaku huru-haradi beberapa buah kampung di Melaka sehingga menyebabkan beberapa ketuk-ketuk telah dicuri manakala beberapa masjid dan surau pula telah menggantikanketuk-ketuk de4gan beduk.3t

Meskipun Suara Benar berusaha untuk menyelesaikan perselisihan tersebutyangtelah memecah-belahkan orang Melayu di Melaka, satu ciri yang ketara dalamperbahasan isu ketuk-ketuk dalam Suara Benar ialah kecenderungannyamenyokong p enggunaan ketuk-ketuk berbanding menentang p enggunaamya. Padakeluaran 6 September 1932, Suara Benar telahmenyiarkan fatwa yangdikeluarkanoleh Sayyid Abdullah al-Zawawi, Mufti Pontianak (Indonesia) bagi menyokongpendapafirya. Menurut pengarang Suara Benar, hukum asal bagipenggunaanketuk-ketuk atau beduk yang dipakai oleh orang Melayu di kebanyakan masjid adalahbidaah.32 Walau bagaimanapun, sekiranya penggunaan ketuk-ketuk sudah menjadiadat bagi orang-orang Melayu dan penggunaan ketuk-ketuk pula bukan bermaksudmenyerupai ibadat orang Kristian selain bertujuan untuk memperdetgar azankepada orang-orang yang jauh daripada masjid kerana tidak sampai suara bilalkepada mereka, maka akan diberi pahala kepada mereka yang melaksanakannya.

Suara Benar, Jil. l, Bil. 17,28 November 1932,htm. 4.Untuk maklumat lanjut, hhat al-Manar, Jil. 14, Bil. 4, 26 Ju.lai 1911, hlm. 502-506.Suara Benar, Jil. l, Bil. 49,21Februari 1933, hlm. 6.Suatu kayu panjang yang dipukul oleh orang-orang Nasrani (Kristian) di dalam gerejanyasewaktu mereka hendak sembahyang. Lihat Suara Benar, Jil. 1, Bil. 4, 13 September 1932,hlm. 2.

Suara Benar, Jil. l, Bil. 2I,ll November 1932,hlm.2.Suara Benar, Jil. 1, Bil. 17,28 Oktober 1932,hlm.4. Beduk adalah sejenis gendang besaryang terdapat di surau, masjid dan lainJain tempat. Ll[tat Kamus Dewan, Edisi Keempat, KualaLumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2010, hlm. 146.Bidaah merupakan pembaharuan terutamanya dalam agama Islam, Ada pornbaharuan yangditerima dan ada yang bercanggah dengan agama Islam. Lrhat Komus Dewan, Edisi Keempat,Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka,2010, hlm. 181. Bidaah yang dimaksudkan di sinimerujuk kepada pembaharuan yang diharamkan.

26272829

3031

32

r20

*'i

Dalam hal ini, orang Melayu bukan sahaja telah menggunakan ketuk-ketuk ataubeduk sejak sekian lama malah golongan ulama juga tidak pula menghalangpe,nggunaan ketuk-ketuk. Bahkan setakat ini belum dijumpai nas33 yang menegahpenggunaan ketuk-ketuk. Menurut pengarang Suara Benar, dalam hal ini hukummenggunakan ketuk-ketuk adalah harus. Setiap hukum yang harus akanmendapatpahala sekiranya berniat baik. Jika niatnya tidak baik seperti menggunakan ketuk-ketuk dengan maksud me,rryerupai perbuatan penganut Kristian, maka hukumnyaadalah haram.sa

Antara persoalan yangsering tirnbul dalam menentukan hukum me,nggunakanketuk-ketuk ialah persoalan sarna ada ketuk-ketuk yang dimaksudkan menyerupainaqus atau tidak. Menurut qlama fiqah, jika ketuk-ketuk yang dimaksudkanmenyenrpainaqus dari segi sifat dan rry)anya, maka htrkumnya adaLahharam danbegitulah sebaliknya.3s Pada keluarafl 13 September 1932, pengarang Suara Benarmenegaskan bahawa sifat dan rupa sebenar naqus yang digunakan oleh penganutKristian langsung tidak menyerupai ketuk-ketuk yang digunakan oleh orangMelayn. Penganut Kristian pada ketika itu juga sudah tidak lagi memulcul naqusdi dalam ge$gja, sebaliknya menggunakan loceng sahaja. Jika merujuk kepadakaedah dalam ihnu fiqah (Usul Fiqah) yang digunakan oleh ulama fiqah, makapenggunaan ketuk-ketuk tidak lagi haram kerana unsur yang mengharamkarmyaiaitu penggunaan naqus oleh penganut Kristian untuk memanggil penganutnyauntuk beribadat di gereja sudah terhapus kerana mereka sudah menggantikannyadengan locang.

Pada keluaran 27 Septernber 1932, Suara Benar telahmenyiarkan pandanganShayk*rAhmad Khatib binAbdul Latif berkenaan masalah ketuk-ketuk. Di dalamsalah sebuah kitabnya dalam bahasa Melayu yang berjudul al-Riyad al-Wardiah,Shayktr Ahmad Khatib menjelaskan bahawa hukum menggunakan naqus samaada yang menyerupai ketuk-ketuk atau loceng sebagaimana yang digunakan olehorang Melayu adalah haram kerana menyerupai perbuatan penganut Kristian.Namun begitu, berdasarkan pendapat Sayyid Abdullah al-Zawawt, mufti mazhabSyafie serta pandangan mufti dan ulama silam di Melaka, mereka sependapatbahawa penggunaan ketuk-ketuk adalah harus. Tarnbahanpula, pandangan Shayk*rAhmad Khatib bahawa penggunaan ketuk-ketuk adalah haram kerana menyerupainaqus yang digunakan oleh penganut Kristian juga tidak lagi tepat kerana naqustidak lagi digunakan sejak 500 tahun lepas. Malah 13 ulama di Kelantan diketuaioleh Tok Kenali sebagaimana yarlg disiarkan dalam majalah Pengasoh jugamengharuskan penggunaan ketuk-ketuk atas alasan ketuk-ketuk yang dipakai oleh

Nas merupakan ayat al-Quran atau hadis yang dipakai sebagai pegangan dalam hukum syarakataupun suatu kutipan atau petikan daripada kitab suci sebagai alas an dalam sesuatu perkara.Lrhat Kamus Dewan, Edisi Keempat,Ktala Lumpur: Dewan Bahasa danlFustaka, 2010, hlm.1070.Lihat "Masalah Ketuk-Ketul{', Suara Benar, Jil. 1, 8il. 2, 6 September 1932, htn. 1.

Suara Benar, Jil. 1, Bil. 46, l0 Februari 1933, hlm. 5.

33

3435

:"

i!tI'e

L

rE*&

t2l

orang Melayu belum jelas menyerupai naqus yang digunakan oleh penganutKristian, malah Shayktr Ahmad Khatib juga dikhabarkan telah menarik semulapandangannya bahawa naqus turut dipanggil dengan nama kefuk-ketuk di kawasanyang dihuni otreh orang Me1ayu.36

Kehangatan isu ketuk-ketuk juga semakin bertambah opanas' apablla SuaraBenar bertindak menyiarkan berita kecurian ketuk-ketuk di sebuah madrasahberhampiran Tengkera, Melaka. Pada 21 Oktober 1932, Penghulu Tengkera,Muhammad Ali Haj i Hashim melap orkan bahaw a HamzahMuhammad S alih, ketuaMadrasah Kolam Limbongan menyatakan mengenai kehilangan ketuk-ketuk dimadrasah tersebut. Kehilangan ketuk-ketuk tersebut hanya disedari pada waktusubuh dan kemungkinan besar ketuk-ketuk tersebut dicuri sebelum subuh selepaskali terakhir dilihat padarnalarrisebelumnya. Terdapat saksi yang terlihat kehadiransebuah kenderaan yang berada di hadapan madrasah pada malam sebelumnya,namuntidak sempat untukrnendapatkannombor platnya.3T PengarangSuara Benarberanggapan bahawa kecurian tersebut mempunyai kaitan dengan perbahasanketuk-ketuk yang sedang hangat diperkatakan ketika itu. Beliau juga tidak menolakkemungkinargperbuatan tersebut dilakukan pihak yang rnenentang penggunaanketuk-ketuk. Peristiwa kecurian tersebut secara tidak langsung terusmenyemarakkan lagi perselisihan antara dua pihak yangberbeza pendapat tentangpenggunaan ketuk-ketuk.

I-anjutan daripada peristiwa kecurian ketuk-ketuk di Tengkera, maka akhbarMajlis bertaril*r 24 Oktober l932teLahmenyiarkan surat seorangpembacabernama"Semangat Melaka" yang meminta Dato' Setia Keamanan (Demang)mengemukakan kes tersebut kepada kerajaan Melaka. Pada 26 Oktober 1932,Demang Haji Abdul Ghani Haji Abdul Manan akhirnya telah berjunnpa PenguasaKadi Melaka danmenjelaskan bahawa kedatangan Shaykh Hasan al-Yamani bukansahaja telah mernecah-belahkan penduduk Melaka bahkan telah menyebabkankecurian ketuk-ketuk dan penggunaan beduk menggantikan ketuk-ketuk di masjiddan surau.38

Dalam ruangan "Suara Pengarang" pada keluaran 18 November 7932,pengarang Suara Benar sekali lagi melahirkan kekesalannya kerana perbahasanmengenai isu ketuk-ketuk menyebabkan penduduk Melaka sernakin berpecah-belah.Pengarang juga telah menerima beberapa pucuk surat daripada para pembacayangmemaki dan mengutuk ulama-ulama Melaka, sama ada yang menyokong ataumenentang penggunaan ketuk-ketuk. Bahkan kadi juga turut dikritik dan diheretke dalam permasalahan ini. Akan tetapi, pengarang tidak mahu menyiarkan suratrnereka kerana berpendapat hahawa penyiarannya tidak membawa sebarang faedahsebaliknya hanya mernburukkan lagi hubungan antara satu sama lain.3e

36 Lihat "Perhatikanlah Masalah Ketuk-Ketuk", Suara Benar, Jil. 1, Bil. 8, 27 September 1932,St

373839

hlm. 1.

Lihat "Ketuk-Ketuk Terkena Curi", SuaraSuara Benar, Jil. 1, Bil. 17,28 NovemberSuara Benar, Jil. l, Bil. 23, 18 November

Benar, Jil. 1, Bil. 16,25 Oktober 1932, hlm. 1.

1932,htm.4.1932, hlm. 3..

122

w#,ri} I :';, I

i

Suara Benar juga pernah menyiarkan satu peristiwa yaflg terjadi di sebuahkampung akibat keengganan penjaga surau untuk menggantikan beduk denganketuk-ketuk semula. Salih bin Abdul Ghani, waris yang menjaga sebuah surau diKampung Ujung Pasir yang enggan menuruti arahan ketua kampung agarmenurunkan beduk dan menggantikannya dengan ketuk-ketuk telah menimbulkankonflik antara kedua-dua belah pihak. Akibatnya, ketua kampung bertindakmenemui Penguasa Kadi Melaka dan penghulu-penghulu bagi menyelesaikankonflik tersebut. Namun begitu, Dato' Demang Haji Abdul Ghani yang telahdiwakilkan untuk berbincang dengan Salih berkenaan masalah tersebut jugamenemui jalan buntu. Keengganan Salih mengikuti arahan Dato' Demang HajiAbdul Ghani menyebabkan saQr mensyuarat telah diadakan di rumah Sidang MatUjung Pasir pada 12 Novernber t932 antara Dato' Demang Said KampungSemaboll Dato'Demang HajiAbdul Ghani, Dato'Demang Muhammad Dali BukitBaru dan ketua-ketua kampung. Setelah perbincangan berlangsung hampir duajarn, maka satu persetujuan telah dicapai untuk memindahkan beduk kecil di surautersebut ke Masjid Ujung Pasir. Ketiga-tiga surau di Kanrpung Ujung Pasir jugabersetuju unt*k memakai semula ketuk-ketuk bagi menyatukan semula pendudukkampung tersebut.ao

Setelah Penguasa Kadi Melaka mengetahui keputusan mesyuarat tersebut,beliau bersama-sama Dato' Demang HajiAbdul Ghani, Dato'Dernang MuhammadDali dan Penghulu Muhammad Ali Tengkera bertindak menemui Salih pada hariSabfu, 15 Novernber 1932. Mereka cuba menasihati beliau agar membenarkanbeduk tersebut dipindahkan, namun Salih tetap enggan menuruti permintaanmereka. Pada hari Isnin, 21 November 1932, Penguasa Kadi Melaka telahberbincang dengan Sidang Mahmud Abdullah, Sidang Ahmad Alwi al-Habsyi,Dato' Demang Haji Abdul Ghani dan ketua-ketua kampung Ujung Pasir dipejabatnya mengenai masalah tersebut. Beliau akfiirnya mengarahkan SidangMahmud agar menasihati Salih supaya membenarkan beduk tersebut dipindahkanke Masjid Ujung Pasir. Polis juga akan dihantar untuk memindahkan beduk tersebutjika beduk tersebut tidak dipindahkan menjelasng hari Jumaat. Mereka yangmengganggu urusan tersebut juga kemungkjnan besar akandidakwa di mahkamah.ar

Mengulas isu tersebut, Suara Benar menyatakan bahawa permasalahan ketuk-ketuk telah menyebabkan penduduk Kampung Ujung Pasir, Melaka telah berpecah-belah sehingga menjadi berpuak-puak dan bermusuhan antarasatu sama lain. Bagimenyelesaikan kemelut tersebut, Penguasa Kadi Melaka terpaksa datang kekampung tersebut dan menasihatkan penduduk kampung agar msnurunkan bedukkecil dan menggantung semula ketuk-ketuk. Tindakan penguasa tersebut telahmenjadi teladan dan pengajaran kepada penduduk kampung lain sehingga akfiirnyatidak lagi kedengaran berita kecurian ketuk-ketuk ataupun pemasangan beduk

Lihat "Suara Ketuk-Ketuk Di ujung Pasir melak {' , suara Benar, Jil. I , Bil. 25, 25 November1932,htm.6.Ibid.

40

4l

123

menggantikan ketuk-ketuk sebagaimana yang terjadi di Kampung Ujung Pasir.

Menurut Suara Benar lagi, "nampaknya muncung ketuk-ketuk sudah mulaiterkatup

yangdiharapkan kekal hirrggu kedatangan fatwa dari ulama al-Azhar, Mesir".a2

pada keluaran 10 Februari 1933, Suara Benar telah menyiarkan petikan

rencana yang diterbitkan oleh akhbar Warta Malaya berkenaan hujah yang telah

dikemukan oleh seorang pembaca yang menentang penggunaan ketuk-ketuk dan

sebuah lagi hujah yang telah dikemukan oleh pembaca yarrg menyokong

penggunaun k"trrk-ketuk. Pembaca yarrg menggelarkan dirinya "al-Ha{' jelas

menentang penggunaan ketuk-ketuk dan bertindak mengemukakan fatwa Shayklr

Muhammad Ali bin Etrusin al-Maliki al-Makki dan ditandatangari oleh Shayl<h

Sa'id bin Muhammad al-Yamqli yang merupakan merupakan dua ulama yang

masyhur di Malkah. Menurut bbtau, mereka berdua bukan sahaja pernah datang

ke Slmenanjung Tanah Melayu dan Jawa bahkan pernah melihat sendiri rupa ketuk-

ketuk yang tergantung di masjid dan surau-43

Iiagi-menjawab dakwaan tersebut, Suara Benar menyiarkan pula pandangan

yang tetah dikemukan oleh seorang pembaca yang menggelarkan dirinya "Hadi

al-iad' yanglfruga dipetik daripada al*rbar Warta Malaya pada tarikh yang sama.

Menniufbeliau, fatwa yang dikemukakan oleh "al-Had' adalahfatwa mufti mazhab

Maliki dan bukan fatwa rnufti mazhab Syafie. Oleh yang demikian, beliau telah

mengemukakan dua fatwa daripada dua mufti mazhab Syafie iaitu Shaykh

Mutr-ammad Said bin Muhammad dan Sayyid Abdullah bin Sayyid Muhammad

Salih al-Zawawi. Fatwa Shaykh Sa'id al-Yamani (mazhab Maliki) telah ditashihkan

oleh Shaylh Hasan al-Yarnani manakala fatwa Sayyid Abdullah (mazhab Syafie)

pula tehl ditashihkan oleh ramai ulama Syafie seperti Shaykh Muhammad Nur

ti,Vt hummad al-Fatani, Shaykh MuhammadMukhtar danTengku Mahmud Zuhdi

bin Abdul Rahman. Kedua-dua mufti Syafie telah mengharuskan penggunaan ketuk-

ketuk atas alasan bahawa ketuk-ketuk yang dimaksudkan berlainan sifat dan rupa

dengan naqus. Tambahan pula, penganut Kristian juga tidak lagi menggunakan

noqi, sebaliknya menggantikannya dengan penggunaan loceng.aa

Salah seorang ulama terkenal di Melaka yang mengharuskan penggunaan

ketuk-ketuk ialah Haji Abdul Latif bin Haji Tarnby. Dalam kuliah beliau di Masjid

Serkam, Melaka pada 4 Februari lg33,pengarang Suara Benar melaporkan bahawa

Haji Abdul Latif telah mengemukakan hujah-hujah bagi menyokong pendapatnya

dan huraian beliau telah memuaskan hati penduduk Kampung Serkam. Mereka

ak*rirnya sepakat untuk menggantungkarr semula ketuk-ketuk yatgtelah diturunkan.

Namun begitu, pada hari Isnin, 13 Febru ari 1933 keadaan menjadi gempar apabila

penduduk Kampung Serkam mendapati bahawa ketuk-ketuk yang disimpan di

menara masjid telah dicuri oleh pihak yangtidak bertanggungjawab. Dato' Demang

Serkam, Tuan Baba bin Muhammad Saad dan Dato' Sidang, Tuan Haji Yahya bin

Ibid.,hlm.3.Lihat ..Masalah (Naqus\ Yang Bernama Ketuk-KetttK" suara Benar, Jil.

1933, hlm. 4.

Ibid..hlm.5-6.

Ct

1,8i1.46,10 Februari4243

t24

E.E'e

-r:

Abdullah akhirnya telah pergi menemui salah seorang ustaz yarug mengajar diSerkam iaitu Haji Ahmad bin Tuan Penghulu Kasim di Paya Rambut, Melakauntuk bertanyakan keputusannya berkenaan keputusan penduduk Kampung Serkamuntuk menggantungkan semula ketuk-kehrk. Beliau menjelaskan bahawa ketuk-ketuk boleh digantung sermrla di masjid dan boleh dipukul untuk tujuan selainsembahyang seperti panggilan mesyuarat atau memberitahu ada rumah yarugterbakar. Beliau juga mengakui kesilannya yang tergopoh-gapah membuatkeputusan untuk mergikuti pandangan Shayl*r Hasan al-Yamani yang melarangpenggunaan ketuk-ketuk tanpa berbincang dengan ulama-ulama lain di Melakaterlebih dahulu.as

Perbahasan mengenai isu,$etuk-ketuk tidak hanyamenjadi fokus perbincanganpengarang Suara Benar sahaja, bahkan turut menarik perhatian para pemb acanya.Sebilanganpernbaca yatgmengirimkhn surat untuk disiarkandalamruangan "suratKiriman" jelas menyokong penggunaan ketuk-ketuk, dan tidak terkecuali jugasebilangan pembaca yangmenentang penggunaan ketuk-kehrk. Salah sebuah suratpembaca Suara Benar yang tidak bersetuju dengan penggunaan ketuk-ketuk telahdihantar olel**seorang pembaca bernama "Talib al-Fahmi". Surat kiriman yaflgdisiarkan parJn. keluaran 23 September 1932 ini telah menzahirkan kekeliruannyatentang perbincangan Suara Benar berkenaan isu ketuk-ketuk pada bilangan 4yang lepas (13 Septernber 1932). Menurutnya, perbincangan tersebut yang agak'kabur' pada pandangan beliau menyebabkan beliau lebih condong kepadapandangan yang mengharamkan penggunaan ketuk-ketuk.a6

Seorang pembaca yang menggelarkan dirinya sebagai "Anas al-Mazlum"dalam suratnya yang disiarkan oleh Suara Benar pada keluaran 21 Oktober 1932mendakrva bahawa ada pihak yang menyokong penggunaan ketuk-ketuk telahme,nyernbunyikan surat yangmengandungi fatwa dari Makkah yangmengharamkanpenggunaan ketuk-ketuk. Pembaca tersebut juga telah mempertikaikan beberapaperistiwa semasa berlangsungnya Majlis Muzakarah [Jlama Melaka yang kelihatancuba 'mempertahankan' pendapat yang mernbenarkan penggunaan ketuk-ketuk.a7

Majlis Muzakarah Ulama Melaka

Perbahasan berkenaan isu ketuk-ketuk yang semakin hangat ketika itu ak*rirnyatelah menrberikan idea kepada beberapa ulama di Melaka untuk menganjurkansebuah majlis bagi membincangkan permasalahan tersebut secara lebih jelas danterperinci dalam sebuah majlis mtuakarah.as Idea asal untuk menganjurkan majlis

Lihat "Lagi Sekali Suara Ketuk-Ketuk di Melaka:Bunga Kebenarannya Memulai MenunjukkanKembang , Boleh Dipukul Kerana Lain-Lain Tetapi Usah Kerana Sembahyangl', Suara Bmar,Jil. 1,Bil. 49,21Februari 1933, hlm. 6.Suara Benar, Jil. 1, Bil. 7, 23 September 7932, hlm. 3.Suara Benar, Jil. 1, Bil. 15,21Oktober 1g32,hbr.. 3. *Merupakan satu perbincangan atau pertukaran pendapat tentang sesuatu masalah dan sebagainya.Lihat Kamus Dewan, Edisi Keempat, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2010, hlm.1062.

464748

125

muzakarah tersebut sebenarnyatelah dikernukakan oleh HajiAbdul Latif bin HajiTamb/e dalam kuliahnya di Masjid Kling, Melaka pada malam Sabtu (Jumaat

malam Sabtu), 2 Septemb er 1932. Dalam syarahannya, beliau telah menyeru supayaulama-ulamayangada diMelaka perlu mengadakan sebuah majlis muzakaah bagimemutuskanpelbagai rnasalah agama. Pada hari Selasa, 6 September 7932, maka

datanglah tiga orang kadi iaitu Tuan Lebai Akrmad Kadi, Tuan Kadi Haji Siddiqdan Tuan Haji Muhammad Haji Hasan ke rumah Haji Abclul Latif bagimembincangkan hasrat mereka untuk menganjurkan sebuah rnajlis muzakarah.s0

Haji Abdul Latif yang bersetuju dengan cadangan mereka akhirnya sepakatuntuk menganjurkan sebuah rnajlis rnvzakarah bertempat di rumah wakaf MasjidKling, Melaka dalam waktu ya+g terdekat. Majlis yang dicadangkan ini tidak akandibuka kepada orang awam se6aliknyahanya melibatkan golongan ulama, kadi,Dato'Demang dan ketua-ketua kamptrng. Antara masalah yangakan dibincangkanpula meliputi persoalan ketuk-ketuk, riba, wali fasiq dan lain-lain. Ulama-ularnayalng drjangka terlibat dalam muzakarah pula seperti Flaji Abdul Latif bin HajiTamby, Haji Khalil bin Haji Husin, Haji Ahmad bin Penghulu Haji Qasim, HajiYusuf dan Kryfi Haji Sai'd bin Haji Abdul Ghani. Tuan hakim yang dicadangkanialah Tengku Mahmud Zuhdi Selangor dan Haji,{bu Bakar bin Haji Hasan, bekasKadi Muar. Mengulas berita tersebut, pengarang Suara Benar menjelaskan bahawapengajuran majlis rnuzakarah tersebut boleh dianggap majlis yang pertama kalidiadakan seumpamanya di Melaka. Beliau juga mencadangkan agar tidakdigunakanhakim kerana penganjuran majlis tersebut sekadar satu rnuzakarah sahaja.sr

Pada keluaran 13 September 1932, Suara Benar telah memaklumkan dalamruangan "suara Pengarang" bahawa majlis muzakarah tersebut akan diadakanpadahari Sabtu, 17 September 1932. Antara syarat-syaratyang telah ditetapkan ialahpenganjuran majlis mtzakarah tersebut tidak akan menggunakan hakim sebaliknyahanya menggunakan orang tengah yang boleh mempertimbangkan keputusanmuzakarah tersebut. Mengulas isu tersebut, pengarang Suara Benar melahirkanrasa gembira kerana cadangannya sebelum ini telah diikuti. Namtrn begitu,pengarangnya sekali lagi mencadangkan bahawa orang tengah tersebut perlulahdalam bilangan yang ganjil dan dipilih dari kalangan orang yang luas fikirannyaserta tajam otaknya supaya dapat menimbangkan perjalanan muzakarah tersebut

49 HajiAbdul Latif bin Haji Tambymerupaka.n seorang ulama Kaurn Tua yang berasal dari Melaka.Selain Melak, beliau juga terkenal di seluruh Tanah Melayu sebagai seorang ulama yangmempunyai ilmu yang tinggi. Akhbar Neracha pernah menyiarkan surat kiriman seorangpembaca bemama Yahya bin Haji Zainal dari Singapura yang menafikan bahawa Haji AbdulLatif pernah menghantar surat kepada A. Muhammad bin Hussin untuk memohon derma bagimembina sebuah surau di Melaka sebagaimana yang tersiar dalam Utusan Melayu. Walaubagaimanapun, Haji Abdul Latif menafikan bahawa beliau pernah menghantar surat untukmemohon derma kepada A. Muhamrnad bin Hussin. Lrttat Neracha, Jllid 4, Bil. 137,27 Mei

51

1914, hlm. 1.

Lihat "Majlis Muzakarah Ulama Melaka Yang PertamaSeptember 1932, hlm. l.Ibid.

qt

Kali", Suara Benar, Jil. 1, Bil.3,9

126

Y

F'$l$.1

ii:

i:l,|:

l.' dengan baik. Pengarangnya jtga mencadangkan bahawa orang tengah tidak perlu

dilantik dalamkalangan orang yangtinggi ilmu agamanya ataumahir dalambidangsyariah, asalkan mereka mempunyai pemikiran yang luas untuk mengawalperj alanan muzakar ah tersebut. s2

Suara Benar padakeluaran 20 Septemb er 1932 pula telah mewujudkan sebuah

halaman tambahan khusus untuk membincangkan pengaqjuran Majlis Muzakarah[-Ilama Melaka yalgtelahberlangsung pada hari Sabtu, 17 September 1932. Majlismuzakarah tersebut yang berrrnrla sekitar jam 2.L0 petangdianggarkan telah dihadirioleh beratus-ratus hadirin dari seluruh negeri. Terdapat 16 orang ulama yang telah

hadir ke muzakarah tersebut selaku tetamu. Ahli muzakarah pula terdiri daripada

6 orang ulama iaitu Haji Abd$ Latif bin Haji Tamby, Haji Khalil bin Haji Hasan,

Haji Ahmad bin Penghulu fiaji Qasim, Haji Abdul Rahman bin Tipin, HajiMuhammad Sa'id bin Haji Abdul Ghani dan Haji Yusuf bin Haji Abdul Rahman.

Jawatan selalu jurutulis pula diserahkankepada Muhammad SyahbinYusuf. Orang

tengah yangtelah dilantik terdiri danpada Tuan Dato' Demang HajiAbdul Ghani,

Tuan Muhammad bin Haji Abdul Rahman, Tuan Haji Abdul Latif Imam (Imam

Masjid KIinS Tuan Haji Muhammad Nur al-Din (Imam Bandar Hilir) dan Tuan

Hashim bin Haji Abu Bakar (Bendahari Masjid Kling).t'Sebelum memulakan muzakarah, Haji Abdul Latif bin Haji Tamby telah

bangkit dan membacakan L2 undang-undang yarrg perlu dipatuhi dalam majlismuzakarahtersebut. Selepas ahli muzakarah menandatangaru buku undang-undang

muzakarah tersebut, Haji Abdul Latif kemudiannya memberikan sedikit ucapan

dan menyatakan bahawa tujuan pengajuran majlis muzakarah tersebut adalah untuk:

mengambil faham dan beringat-ingat serta menerangkan perkara agama supaya dapat

dicantumkan satu keputusan, dan tidak sekali-kali tujuan majlis itu hendak

membangkitkan atau mencari perbantahan di dalam perkara syariah.sa

Seterusnya bangkit Haji Khalil bin Haji Hasan diikuti Haji Ahmad bin Penghulu

Haji Qasim untuk memberikan sedikit ucapan. Sekitar pukul 2.50 petang, majlismuzakarah tersebut dimulakan dengan perbincangan berkenaan masalah ketuk-ketuk. Haji Abdul Latif bin Haji Tamby menjelaskan bahawa ketuk-ketuk yang

dimaksudkan tidak dapat dipastikan sebagai naqus yangharam digunakan kerana

menyerupai ibadat penganut Kristian. Tambahan pula, sifat dan ckifizkal ketuk-

ketuk jelas berbeza dengan naqus yang digunakan oleh penganut Kristian. Hal inikerana ketuk-ketuk yarg digunakan oleh orang Melayu merupakan kayu panjang

dan bulat yang berlubang dan berongga. Ketuk-ketuk dipukul menggunakanpemukul kecil untuk memberitahu masuknya waktu sembahyang, rnasuk waktusahur dan imsak, masuk waktu berbuka puasa, mengaji, memberi nasihat,memanggil untuk mesyuarat dan tidak hanya digunakan untuk memanggil orang

Suara Benar, Jtl.Suara Benar, Jtl.Ibid.

1, Bil. 4, 13 September 1932, htm. 3.

1, Bil. 6, 20 September 1932, hlrn. tambahan.525354

127

untuk rnenunaikan sembahyang. Beliau juga telah mengemukakanfatwa dari ulamaMakkah yaflg mengharuskan penggunaan ketuk-ketuk kerana langsung tidakmenyerupai naqus, malahan naqus juga sudah tidak dipakai lagi oleh penganutKristian pada hari ini sebaliknya menggunakan loceng. Beliau akhirnyamerumuskan bahawa berdasarkan perbincangan tersebut, maka hukummenggunakan ketuk-ketuk adalah harus. ss

Namun begitu, majoriti ahli mtnakarah tidak bersetuju dengan pandanganHaji Abdul Latif kerana mereka berpendapat bahawa ketuk-ketuk yang sedangdibahaskan, maka itulah naqus yang diharamkan penggunaarulya oleh syarak.Malah ketuk-ketuk yang dipakai ketika ini memang merupakan kayu yang panjangdan tidak dikira sama ada berlupang atau berongga, maka berdasarkan pengertiantersebut maka ketuk-ketuk juga termasuk dalam kategori tersebut. Pelbagai buktidan contoh juga telah dikemukan dalarn perbincangan terebut untuk mengukuhkanhujah masing-masing namun akhirnya didapati bahawaperkara tersebut tidak dapatdiputuskan oleh persetujuan orang tengah. Walau bagaimanapun, majoriti bersetujubahawa persoalan terebut akan dihantar oleh Haji Abdul Latif beserta garnbarketuk-ketuk d44lsebuah contoh ketuk-ketuk kepada ulama al-Azhar supaya merekadapat mengeluarkan fatwa yang akan diikuti oleh semua ahli muzakarah, selaindapat diikuti dan dipakai oleh orang Islam Melaka.s6

Meskipun penganj ur an muzakarah tersebut sedikit sebanyak boleh dikatakanmencapai matlamatnya, namunpenganjuranmuzakarah tersebut juga tidakterlepasdaripada beberapa kritikan. Salah seorang hadirin dalam muzakarah tersebut ialahpembaca Suara Benar yang menggelarkan dirinya sebagai "IJmat Islam". Dalamsurat kirimannya yang disiarkan oleh Suara Benar pada keluaran 23 September1932, beliau melahirkan rasa kekesalnya atas tindakan pihak penganjur majlismuzakarah tersebut yang tidak membuka mttzakarah tersebut untuk tatapanumumsebaliknya dibuka kepada golongan tertentu yang mempunyai pas masuk sahaja.Beliau juga menimbulkan persoalan mengapa majlis muzakarah tersebut tidakdiadakan di dalam masjid yang lebih luas dan lapang. Tindakan penganjurmuzakarah tersebut menyebabkan ramai hadirin yang datang dari seluruh pelusukMelaka dengan susah payah tidak dapat rnasuk ke dalam Masjid Kling sebaliknyaterpaksa berdiri di tengah panas, sekali gus menimbulkan sedikit ketidakselesaan.sT

Seorang lagi pernbaca dalam surat kirimannya yang disiarkan oleh SuaraBenar pada keluaran 11 Oktober 1932, menjelaskan bahawa penganjuran MajlisMuzakarahUlama Melaka telahmewujudkan sebilangan orang Melayu yang hanyapandai mengkritik dan mengutuk golongan ulama yang terlibat dalam majlismuzakarah tersebut di kedai kopi. Penulis juga melahirkan rasa kesal atas sikapsebilangan orang Melayu tersebut dan menggambarkan bahawa mereka yang

Ibid.Abu Hanifah Haris, "Pengaruh Mesir dalam Masyarakat Melayu,Universiti Malaya,20l3, hhn. 218.

Qry

1906-197A", Tesis Ph.D,

57 Suara Benar, Jil. l, Bil. 7, 23 September tr932, hlm. 1.

55

56

r28

i,'.

:,:

l.:.

:::

mengkritik ulama tersebut bercakap seolah-olah seorang 'hakim', sedangkan dirimereka sendfui masih mempunyai pelbagai kekurangan. Oleh yangdemikian, beliaumenyeru orang Melayu agar menulrlpukan perhatian kepada usaha menuntut ilmuyang merupakan fardhu ainbagi setiap umat Islam.s8

Dalam ruangan'oSuara Pengarang" pada keluaran 18 November 1932,pengarang Suara Benar melahirkankekesalannyakerana selepas berakhirnya MajlisMuzakarah Ulama Melaka pada 17 September 1932 yang lalu, isu ketuk-ketuktelah menyebabkan keadaan di Melaka menjadi huru-hara dan kelam-kabut keranamasing-masing sibuk menurunkan ketuk-ketuk dan menggantikannya dengan beduksehingga mendatangkan keuntungan kepada orang Cina yang mengambil upahmembuat beduk. Bahkan penga..Iang menggamb arkan bahawa, "berapa banyakkahketuk-ketuk yangtelah hanyut di laut dan terbenam di bumi Melaka". Orang MelayuMelaka sepatutnya sedar bahawa ketuik-ketuk adalah suatu perkara kecil yang tidakakan merosakkan akidah umat Islam. Perkara tersebut sebenarnya tidak perludipandang berat sehingga mengakitkan kecurian ketuk-ketuk. Menurut beliau lagi:

patutlah gpk-anak watan Melaka mengambil insaf bahawa ketuk-ketuk itu bukannyasuatu syarat yang merosakkan iman dan hukum. Memakai ketuk-ketuk itu bagaimanayang telah kita ketahui ialah di dalam ikhtilaf; banyak mengatakan harus dan sedikitmengatakan haram. Umat Islam harus bertaklid di dalam dua fatwa itu dan tidak wajibpula dipaksa orang-orang bertaqlid mengikut kehendak hati sendiri.se

Penganjuran Muzakarah Ulama di Melaka pada tahun 7932 boleh dianggapsebagai penganjuran majlis muzakarah yang pertama seumpamarlya yangdianjurkan di Tanah Melayu pada awal abad ke-20. Suara Benar juga mempunyaikedudukan yang istimewa dalam penganjuran Majlis Muzakarah Ulama Melakayang pertama ini kerana secara tidak langsung turut mempromosikan penganjuranmajlis tersebut dalam ak*rbarnya selain membincangkan keputusan ahlimuzakarahberhubung isu yang dibangkitkan dalam majlis muzakarah tersebut. Sebuah lagimajlis muzakarah yang penting juga pernah dianjurkan di Kelantan pada tahun7937 bagi membincangkan masalah jilatan anjing arrtara pihak Tengku Ibrahimyang diwakili Haji Nik Abdullah, Haji Wan Musa, Haji Abbas Mohd. Taha dan Dr.Burhanuddin Al-Helmi dengan pihak Tengku Maharani yangdiwakili Haji IbrahimYusoff, Haji Ahmad Mahir, Haji Ahmad Abdul Manan dan Haji Abdullah Tahir.60

Kesimpulan

Sepanjang hayatnya, Suara Benar begitu cenderung membincangkanpersoalan agama yang berlegar dalamkehidupan orang Melayu Melaka khususnya

58s960

Suara Benar, Jil. 1, Bil. 12,11Oktober 1932,hkrl 6.Suara Benar, Jil. 1, Bil. 23, L8 November 1932,h1m.3. *Untuk keterangan lanjut tentang penganjuran majlis muzakarah tersebut, lihat William"Whence Cometh the Law? Dog Salivain Kelantan,1937", Comparative Studies inand History, Vol. 25, No. 2, 1983, hlm. 323-338.

R. Roff,Society

t29

ry

perbahasan mengenai masalah ketuk-ketuk. Perbahasan isu ketuk-ketuk yangberlangsung sepanj ang hayat Suara Benar menggambarkan keprihatinanmasyarakat Melayu Melaka tentang permasalahan hukum Islam, dan kesanggupanpengarang Suara Benar melayan minat dan kecenderungan pembacanya yafigmahukan liputan semasa berkenaan berita tersebut. Isu ketuk-ketuk bukan sahajamenjadi buah mulut dalam kalangan masyarakat Melayu Melaka, bahkan telahmemecah-belahkan masyarakat Melayr Melaka kepada dua pihak iaitu Kaum Tuayang menyokong penggunaannya dan Kaum Muda yang menentang keraspenggunaannya.Penganjuran Majlis Mluzakarah Ulama Melaka yang pertama pada tahun t932merupakan muzakarah ulama yang pertama diadakan di Tanah Melayu danmerupakan kemuncak kepada perbahasan mengenai isu ketuk-ketuk di Melaka.Kehadiran ramai hadirin dari seluruh negeri Melaka juga mencerminkankesungguhan masyarakat Melayu Melaka untuk mencari jalan bagi menyelesaikanperselisihan yang timbul seterusnya menjernihkan semula hubungan antara kedua-dua pihak. Penganjurannya juga menggambarkan kesungguhan masyarakat MelayuMelaka untufgrenghadiri majlis ilmu dan minat mereka yang mendalam terhadapisu-isu agama. Meskipun tiada keputusan muktamad dicapai dalam muzakarahtersebut sebaliknya bersetuju untuk memohon fatwa daripada ulama Universiti al-Azhar, keputusan tersebut menggambarkan pengaruh Mesir yang begitu dekatdengan masyarakat Melayu Melaka sehingga menyaksikan perselisihan faham yangtimbul berkenaan polemik agama diselesaikan dengafl cara memohon fatwadaripada ulama al-Azhar. Suara Benar juga didapati tidak menyiarkan keputusanulama Universiti al-Azhar berkenaan hukum penggunaan ketuk-ketuk sehingga keak*rir hayatnya. Walau bagaimanapun, polemik agama yang tercetus di Melakaberkenaan isu ketuk-ketuk menggambarkan bahawa masyarakat Melayu Melakapada tahun 1930-an merupakan masyarakat yang prihatin terhadap isu-isu agama,serta memperlihatkan kesungguhan mereka mempertahankan pandangan masing-masing.

130