İÇİNDEKİLER

GİRİŞ 2

BÖLÜM I: MOLDOVA’NIN TARİHİ GELİŞİM SÜRECİ 3

1.1. SSCB’den Önce Moldova (Toprakları) 3

1.2. SSCB Dönemi Moldova 4

1.3. Bağımsız Moldova Cumhuriyeti 6

BÖLÜM II: SOĞUK SAVAŞ SONRASI MOLDOVA CUMHURİYETİ GENEL

YAPISI 9

2.1. Coğrafi ve Demografik Yapısı 9

2.1.1. Coğrafi Yapısı ve İklim 9

2.1.2. Demografik Yapısı 10

2.2. Siyasi-İdari Yapısı ve Devlet Simgeleri 10

2.2.1. Cumhurbaşkan ve Parlamento 10

2.2.2. İdari Yapısı 12

2.2.3. Dış Politika ve Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar

13

2.2.4. Devlet Simgeleri 14

2.3. Ekonomik Yapısı 15

2.3.1. Genel Ekonomik Durumu 15

2.3.2. Başlıca Ekonomik Sektörler 17

SONUÇ 22

KAYNAKÇA 23

1

EKLER 24

GİRİŞ

SSCB’nin dağılması bünyesinde bulunduran ülkelere bir

bağımsızlık havası yaşattı. Ama bu bağımsızlık bütün SSCB

devletleri için kolay bir süreç olmadı. Hantal bir oluşumdan

çıkan ülke ekonomilerinin mevcut dünyaya (pazar ekonomisine)

uyum sağlaması zor olacaktı ve bunun için ülkeler büyük

bedeller ödemeye hazır olmaları gerekirdi. Moldova

Cumhuriyeti de bu süreçten kendi payını almıştır.

Önceki dönemde SSCB içinde bulunan ülkeler rejime göre

incelenip, ona göre tanıtılırdı. Oysa şimdi sınırlar açıldı

ve ülkeleri inceleme imkanları daha da arttı. Bu çalışma da

Moldova Cumhuriyeti’nin genel bakımdan tanıtılmasıyle

ilgilidir. Çalışmam iki bölümden oluşmaktadır ve kaynak

olarak Moldova Cumhuriyeti Resmi internet sitelerinden

yararlanılmıştır.

İlk bölümde Moldova Cumhuriyeti’nin tarihi gelişim

sürecini dönemlere ayırarak incelemekteyim. Ayrıca bugünkü

Moldova topraklarının tarihine de bir az değinmekteyim.

2

İkinci bölümde ise “Soğuk Savaş Sonrası Moldova

Cumhuriyeti Genel Yapısı” başlığı altında Moldova

Cumhuriyeti’nin coğrafi, demografik, siyasi ve idari yapıları

incelenmektedir. Aynı başlık altında incelenen diğer konular

ise Moldova’nın Soğuk Savaş sonrası dış politikası,

uluslararası örgütlere olan üyeliği ve delet simgeleri

incelenmektedir. Ayrıca ekonomik veriler kullanılarak ülkenin

ekonomik yapısı ve dış ticareti hakkında bilgilendirilmeye

çalışılmıştır.

BÖLÜM I: MOLDOVA’NIN TARİHİ GELİŞİM SÜRECİ

1.1. SSCB’den Önce Moldova (Toprakları)

Şimdiki Moldova Cumhuriyeti, Prut ve Dniyester

nehirlerinin arasındaki toprakların geleneksel ismi

«Besarabya» olan alanında bulunmaktadır. Bu devlet 1812

yılına kadar Boğdan adıyla bilinen devlet içerisindeydi.

Besarabya, Boğdan’ın bir bölümüydü. Kalan bölümü günümüzde

3

Romanya topraklarındadır ve bugünkü Romanya’nın Kuzeydoğusunu

oluşturmaktadır ve iki bölümü birbirinden Prut nehri ayırır;

Dniyester nehri de Besarabya’nın doğu sınırını oluşturur.

Boğdan adı da bölgeyi 1359-1365 yılları arasında yöneten

Voyvoda I. Bogdan'dan gelir.1 Tarih kayıtlarına göre

Besarabya’daki ilk insan yerleşmeleri paleolit çagında

olmuştur. M.Ö. VI. yüzyıldan itibaren oralarda Frakia

(Türkçe’de – “Trakya”) kavimlerden Getler ve Daklar

yasamaktaydılar. Onların yanında orada Skif ve Bastarnaların

nüfusları mevcuttu. Aynı zamanda da Karadeniz’e kıyı olan

Besarabya’nın «Budjak Stepleri» parçasında Finike, sonra da

Yunan koloniler de mevcuttu. Yani Besarabya topraklarının,

özellikle onların güney bölümünün her hangi belli bir kavime

has olduğunu söylemek mümkün değildir.2

Tarihi boyunca Moldova toprakları sık sık işgallere

maruz kalmıstır. Aslında «Besarabya» demek daha doğru

olacaktır. Bu ad o topraklara verilen geleneksel isimdir.

«Moldova» ise tarihsel olarak Prut nehrinin batısında bulunan

ve şimdiki Romanya’nın kuzey-doğu bölgesinde bulunan

1 Mariana, POPESCU, “Eski SSCB Ülkelerinde Televizyon Sisteminin Değişimi: Moldova Televizyonu Örneği” (Çevrimdışı), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010, s.114, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=7d53ed97e31a8bd3f0be111c8ea89664d4040298fe642d73a5d393baa69a5ec721986deb6aed745b, 25 Kasım 20132 Roman, VELEV, “Moldova’da Ulusal Azınlıklar ve AGİT’in Rolü: Gagauz Örneği” (Çevrimdışı), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2007, s.70, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=7d53ed97e31a8bd32ee4d7d6ed88a294a9d02d09bcc5ef0f1b5d3695a44d91d6354c2992e9e04250, 25 Kasım 2013

4

topraklarının ismidir. M.S. birinci asırda Roma imparatorluğu

tarafından Kuzey-Doğu Balkanlar bölgesi isgal edilmiş ve

Karpatlar bölgesinde yaşayan Moldovanların ataları birkaç

asır içinde tamamen latinleştirilmiştir. Böylece de şimdi

Moldovalılar latin kökenli olarak sayılmaktadırlar. III-IV.

asırlarda Hunların göçleri altında kalmıştır. VI-VII.

Asırlarda Balkanlara geçip yerlesen Slavların da bir bölümü

bölgedeki yerli halklara karışıp kalmıştır. IX-XIII.

yüzyıllarda oradaki topraklar, Kara Denizin kuzeyindeki

steplerde göçebe hayatını sürdüren ve zamanlar Tuna nehrinin

Deliorman, Dobruca, Bucak dolaylarına yerleşen Oğuz, Peçenek,

Kuman, Uz v.s. Türk kavimlerinin saldırılarına maruz

kalmıstır. XIII. ve XIV. yüzyılın ilk yarısında Besarabya,

özellikle de kuzey tarafı, Büyük Litvanya Prensligi hükümeti

altındaydı. Aşağıdaki step kısmında ise çesitli Türk kavimler

hakimdi.3

Moldovalıların tarihte kurduğu ilk devlet 1352 yılında

Dragoş tarafından kurulmuş Boğdan Beyliğidir. Boğdan'ın bu

dönemdeki ünlü voyvodası III. Ştefan (Büyük Ştefan) 1457-

1504 yılları arasında 47 yıl gibi uzun bir süre hüküm sürdü.

Ştefan 1475 yılındaki Vaslui Savaşı'nda Osmanlı ordusunu

yenmeyi başardı, ancak ölümünden sonra 16.yüzyılda Boğdan da

Osmanlı egemenliği altına girdi. Osmanlı Devletine vergi

verir ve savaşlarda yardım etmekteydiler.4

3 VELEV..., a.g.e., s.714 Serbest Ansiklopedi İnternet Sitesi, “Moldova Tarihi”, (Çevrimiçi), http://tr.wikipedia.org/wiki/Moldova_tarihi, 26 Kasım 2013

5

Osmanlılar 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nı

kaybedince 1812 yılında Rusya'yla Bükreş Antlaşması'nı

imzalayarak Besarabya'yı Rusya'ya bırakmak zorunda kaldılar.

Bu anlaşma Boğdan'ı ikiye bölmüş oldu. Bu bölünme günümüzde

kadar uzanan Romanya-Moldova bölünmesinin temel nedenini

oluşturmaktadır. Böylece Beserabya 1812 yılından

sonra Rusya'nın eline geçti. Boğdan'ın geri kalan kısmı ise

etnik bakımdan kardeş olan Eflak'la birleşerek günümüzdeki

Romanya Devleti'ni oluşturdu. Moldova halkı Romanya halkıyla

aynı dili konuşmaktadır, etnik bakımdan kardeş uluslardır.

Dolayısıyla Moldova tarihi Romanya tarihi'yle içiçe geçmiş

bir tarihtir.5

1.2. SSCB Dönemi Moldova

1917’de Moldova, Rusya Federasyonu’na bağlı Demokratik

Moldova Cumhuriyeti olarak ilan edildi. DMC sadece 3 ay

varlığını sürdürdü (Aralık 1917- Mart 1918). 1917 yılında

Rusya’da devrim olunca, Besarabya (1918’de) Rusya’dan

ayrılarak Romanya’ya ilhak oldu. Birkaç gün içerisinde bu

birleşme Fransa tarafından da kabul edilmiştir. Sovyet Rusya

ve Amerika Birleşik Devletleri ise, Romanya’nın Demokratik

Moldova Cumhuriyeti’ni işgalini hiçbir zaman tanımamıştır. Bu

birleşmenin neticesinde, Dnyester ve Prut nehirleri arasında

yaşayan Moldovanlar, Prut’un diğer tarafında yaşayan Romenler

5Serbest Ansiklopedi İnternet Sitesi, “Moldova Tarihi ”, (Çevrimiçi), http://tr.wikipedia.org/wiki/Moldova_tarihi, 26 Kasım 2013

6

arasındaki etno-kültürel ve din sürekliliğini koruma imkanına

kavuştular.6

1918-1940 yılları arasında Romanya ile SSCB arasındaki

politik ilişkilerinin gelişimi birkaç etabı izlemiştir. İlki;

1918 yılında iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerinin

kopmasıyla başlar ve 1924 yılındaki Viyana Konferansına kadar

sürer. Konferansta genel olarak Besarabya sorunu

tartışılmıştır. Sovyet tarafı, bu bölgedeki halkın

gelecekteki kaderine yönelik bir referandum düzenlenmesi

üzerinde ısrar ediyordu. Romen delegesi ise, Besarabya

halkının referanduma götürülmedi fikrini reddetti. Romen

tarafına göre, eski Rus İmparatorluöu’ndan ayrılan diğer

devletlere -Polonya, Lituanya, Estonya ve Finladiya-

referandum şartı konulmamıştı. Dolayısıyla, bu durumda

Besarabya da istisna olmamalıydı. Bu dönemde iki ülke

arasındaki ilişkiler oldukça gergindi.7

1924 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

bölgesinde Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti MÖSSC

kurulmuştur. 23 ağustos 1939 yılında Almanya ve SSCB arasında

karşılıklı saldırmama Molotov-Ribentrop Paktı imzalanmıştır.

Bu Paktın ekini oluşturan evraklarda SSCB’nin Besarabya

bölgesine özel ilgisi belirlenmiştir. 26 ve 27 Haziran 1940

tarihlerinde SSCB hükümeti Romanya Hükümetine Besarabya

bölgesini SSCB’ye iade edilmesine ilişkin iki nota

göndermiştir. Romanya hükümeti de SSCB’nin bu taleplerini

6 POPESCU..., a.g.e., s, 1177 POPESCU..., a.g.e., s, 118

7

karşılamak zorunda kalmıştır. Bu nedenle 28 Haziran 1940

tarihinde Romanya hükümeti SSCB hükümetine cevaben nota

göndermiştir. Bu nota ile Romanya hükümetini SSCB hükümetinin

taleplerini karşılamaya hazır olduklarını ve askerlerinin ve

bölge idaresini gerçekleştiren birimlerinin bölgeden çekilme

usulünü bildirmişlerdir.8

II.Dünya Savaşı’nda Moldova SSCB için en önemli asker

barındırma sahalarından biri olmuş ve bu nedenle Moldova

stratejik bir öneme sahip olmuştu. 1949 yılında ise SSCB

tarafından bölgede kollektivleştirme süreci başladı ve bu da

toprak sahiplerinin isyanına neden oldu.

1988 yılına geldiğinde üllkede en önemli iki muhalefet

grubu vardı: Yeniden yapılandırmayı destekleyen Demokratik

Hareket ve Aleksey Matveyeviç adındaki müzik-edebiyat klübu.

20 Mayıs 1989’da ülkenin bağimsızlığını talep eden Moldova

Halk Cephesi kuruldu. Bunun üzerine aynı yılın yaz aylarında

Moldova başkenti olan Kişinev’de büyük çapta gösteri

düzenlediler. Gösterilerde dikkati çeken husus “Moldova-

Moldovanların” sloganıydı. İsyancılar Moldova’ya siyasi ve

ekonomik bağımsızlığın tanınması, 1939 Sovyet-Alman

Saldırmazlık Anlaşmasının iptali, kendi dillerinin resmi dil8 Liubovi, BALABAN, “Uluslararası Turizm Pazarındaki Gelişmeler AçısındanMoldova'nın Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi” (Çevrimdışı), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2008, s.7, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=7d53ed97e31a8bd32ee4d7d6ed88a294a9d02d09bcc5ef0f1b5d3695a44d91d6354c2992e9e04250, 26 Kasım 2013

8

statüsü kazanması gibi birçok teleplerde bulunuyorlardı. 8

Temmuz’da “Unitate-Edinstvo” adlı kongre kuruldu.9

Gösteriler sonucu 31 Ağustos’ta MSSC Meclisi romencenin

siyasi, kültürel ve ekonomik alanlarda kullanılabileceğine ve

rusçanın uluslararası ilişkilerinde kullanılacağını deklere

etti.10 Bu kararın hemen arkasından da latin alfabesine geçiş

yasası kabul edilecekti.

1.3. Bağımsız Moldova Cumhuriyeti

Mihael Gorbochev’in başlattığı “perestroyka i

glastnost”(açıklık ve yeniden yapılandırma) politikası

SSCB’nin sonunu getirmiş ve bu sürecin sonunda bünyesindeki

cumhuriyetler bağımsızlığını ilan etmiştir.

23 Haziran 1990 tarihinde Moldova Sovyet Sosyalist

Cumhuriyeti kendi muhtariyetini ve 27 Ağustos 1991 tarihinde

ise kendi bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu hareketin ardından

Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmış ve Rus askerlerinin

Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek, Moldova Ulusal

Ordusu kurulmuştur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi

halkın büyük ölçüde karşı çıkmasına rağmen Almatı'da yapılan

toplantıda eşit ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler

Topluluğu'nun oluşmasına yönelik anlaşmayı imzalamıştır.11

9Ensiklopediya Akademik (Çevrimiçi), İstoriya Moldaviya, http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel=, 23 Kasım 201310Ensiklopediya Akademik (Çevrimiçi), İstoriya Moldaviya http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel= , 29 Kasım 201311 Serbest Ansiklopedi İnternet Sitesi, “Moldova”, (Çevrimiçi), http://tr.wikipedia.org/wiki/Moldova, 15 Aralık 2013

9

Moldova’nın ilk Cumhurbaşkanlık görevini önceleri Halk

Cephesi lideri olan Mircea Snegur üstlenmiştir.

1990 yılında Moldova hükümeti Romanya ile birleşme

çalışmalarına girmiştir. Bu çalışmalar karşısında güney-doğu

bölgelerinde yerleşmiş olan kesimin arasında Moldova Dniester

Cumhuriyetinin oluşması ile sonuçlanan bölücülük fikirleri

gelişmeye başladı. Bu da 1990–1992 yıllarında meydana gelen

ve 1992 yılında zirvesine ulaşan Dniester çatışmasına sebep

olmuştur. Bu tarihlerde Kişinev hükümeti Dubosarı şehri

üzerinde hâkimiyetini sağlamayı çalışmıştır. 1992 yılında

Moldova devlet ordusu ile diğer ülkelerden ve özellikle

Rusya’dan gelen gönüllü askerlerin destekledikleri Dniester

askerleri arasında Benderi şehri için acımasız bir çatışma

meydana gelmiştir. Bu ihtilaf 1992 yılın yaz aylarında Rusya

14. Ordusunun müdahalesi sayesinde dondurulmuştur.12 Aslında

Moldova Dnyester Cumhuriyeti’nin kurulmasında Moldova’nin

uyguladığı resmi dil yasası önemli faktör olmuştur. Çünkü

Dnyester nehrinin doğu yakasında yaşayan halkın çoğu romence

konuşanlar değil rus ve ukrayn dili konuşanlardan

oluşmaktaydı. Bu arada Moldova Dnyester Cumhuriyeti BM

ülkeleri tarafından tanımamış ve hatta o topraklar

Moldova’nın olarak sayılmaktadır.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra uluslararası

sistemin gündemini meşgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da

gündemini şekillendirecek potansiyel bir faktör olarak

karşımıza çıkmaktadır. Ancak Türk asıllı Gagoğuzlara verilen12 BALABAN..., a.g.e., s. 10

10

özerklik, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra barışçı

yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğini

korumaktadır.13 Gagauz Özerk Cumhuriyeti, Halk Topluluğu

(Meclisi) ve Cumhurbaşkanını seçmiş, Bakanlar Kurulunu

oluşturmuş ve faaliyetlere başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti

ise, “Moldova Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğüne saygılı

olduğunu” dünya kamuoyuna ilân etmiş, Gagauzlar’a da, Moldova

ile diyalog önermiştir.14 Uzun süren müzakereler neticesinde,

Moldova Parlamentosu’nun 23 Aralık 1994 tarihinde kabul

ettiği bir yasa ile, Bucak Bölgesi’nde “Gagauz Yeri Özerk

Bölgesi” kuruldu.

13 Serbest Ansiklopedi İnternet Sitesi, “Moldova”, (Çevrimiçi), http://tr.wikipedia.org/wiki/Moldova, 15 Aralık 201314 Moldova-Gagauz Yeri Özerk Bölgesi’nde Gagauz Türkçesi ile Eğitimde Karşılaşılan Sorunlar, (Çevrimiçi), http://www.turkcede.org/yabancilara-turkce-ogretimi/257-moldova-gagauz-yeri-ozerk-bolgesinde-gagauz-turkcesi-ile-egitimde-karsilasilan-sorunlar.html, 12 Aralık 2013

11

BÖLÜM II: SOĞUK SAVAŞ SONRASI MOLDOVA CUMHURİYETİ

GENEL YAPISI

2.1. Coğrafi ve Demografik Yapısı

2.1.1. Coğrafi Yapısı ve İklim

Moldova Cumhuriyeti 29. doğu meridyeni ile 47. kuzey

paralelinin kesiştiği noktadadır.15 Böylelikle Güney Doğu

Avrupa’da bulunan Moldova Cumhuriyeti, 33.7 bin km2 toprak

parçasına sahiptir. Ülkenin Başkenti Kşinev olmakla birlikte,15 VELEV..., a.g.e., s.73

12

Tristopol, Benderı, Beltsı gibi önemli şehirlere sahiptir.

Batı’da Romanya, Güney, Kuzey ve Doğu’da Ukrayna ile sınırı

bulunmaktadır. Genel itibariyle deniz seviyesinen 147 metre

yüksekliğinde bulunan Moldova topraklarının en yüksek tepesi

429.5 metre yüksekliğindeki Balaneştı Tepesdir. Ülkede büyük

çapta akarsuların az olmasına rağmen 100 km’den uzun olan 8

nehir bulunmaktdır. Onlar, Dnietr, Prut, İkel, Bık, Botna,

Yalpug ve Kogilniktir. Dniestr ve Prut jeostratejik ve

ekonomik bakımdan önemli olup, iki nehir de Karpat Dağı’ndan

başlamaktadırlar.16 Bu bakımdan da bu nehirler üzerinde

ülkenin enerji açığını azaltmaya yardımcı olan “Dubassarskoe

More” ve “Kurçurganskiy Liman” gibi birçok baraşlar

kullanılmaktadır. Bu nehirler sadeje enerji için değil, aynı

zamanda tarım alanında sulama işlerinin yürütülmesi

bakımından ülkedeki gıda yeterliliği bakımından da büyük bir

öneme sahiptir.

Moldova ılımlı kara iklimine sahiptir. Kışları ılımlı ve

kısa, yazları ise sıcak ve uzundur. Moldova’da yıllık

ortalama sıcaklık dereceleri sıfırın üstünde olmakta ve

kuzeyde +7,5ºC güneyde ise +10ºC arasında değişmektedir.

Sıfırın altında ortalama günlük hava sıcaklık dereceleri

sadece kış döneminde görülmektedir. Ocak ayında ortalama hava

sıcaklık derecesi - 4ºC, temmuz ayında +21ºC ve en düşük hava

sıcaklık derecesi - 36ºC ve en yüksek ise +45ºC’dir.17

16 Geogrefiçeskaya Ensiklopediya (Coğrafi Ansiklopedi), “Moldovanskaya Geografiya” (Çevrimiçi), http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel=, 12 Aralık 201317 BALABAN..., a.g.e., s.5

13

Ülkede 2200’den fazla doğal kaynak çeşidi bulunmaktadır.

Onlar mineral su çeşitleri, bor, brom, rudan v.s. 200’den

fazla mineral su kaynağı bulunduran ülke bu bakımdan dünyada

ilk sıralarda yer almaktadır.18

Moldova coğrafyası genellikle step ve ovalıklardan

oluşmaktadır. O bakımdan ülke ekonomisinin tarımcılığa

dayanması doğaldır ve bu bakımdan da yabancı yatırımın ülkeye

gelmesi zorlaşmaktadır. Ayrıca toprağın yanında ülke

ekonomisi için ormanlar da büyük önem arz etmektedir.

2.1.2. Demografik Yapısı

Moldova 2007 nufüs sayımlarına göre 4.320.000 kişi

nüfusa sahiptir. Doğum oranı %14.81, ölüm oranı ise

%12.76’dır. Nüfusun çoğunluğu (%78.2) moldovanlardan

oluşarak, onun yanında ukrayinler (%8.4), ruslar (%5.8),

gagauzlar (%4.4), bulgarlar (%2) ve yahudi ve romenler

(%1.3) yaşamaktadırlar.Halkının büyük kısmı ortodokstur. Onun

yanında baptist ve katolikler de bulunmaktadır.19 Yalnız Türk

soyuna mensup olan gagauzlar da ortodoksluğu kabul

etmişlerdir.

Moldova’nın nüfusunda, hem Sovyet zamanlarında, hem de

geçmiş onbeş yıl bagımsızlık zamanında, tüm kaynaklara göre

kadın oranı erkek oranına göre % 4-5 olmak üzere fazlalığını18 Geografiya Moldaviya, (Çevrimiçi), http://moldova.md/ru/geografie/, 12 Aralık 201319 Geogrefiçeskaya Ensiklopediya (Coğrafi Ansiklopedi), “Moldovanskaya Geografiya” (Çevrimiçi), http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel=, 12 Aralık 2013

14

korumustur: 2004 yılının verilerinde – erkek oranı % 47,9,

kadın oranı ise % 52,1 dir. Moldova nüfusu, genel Avrupa

nüfusuna göre daha genç olmakla birlikte, sürekli olarak

ihtiyarlanma eğilimi içindedir.20

2.2. Siyasi-İdari Yapısı ve Devlet Simgeleri

2.2.1. Cumhurbaşkan ve Parlamento

Cumhurbaşkan

Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı devletin başıdır ve devleti

temsil etme hakkına sahiptir. Aynı zamanda egemenliğin, milli

bağımsızlığın, birliğin ve bölgesel bütünlüğün

garantörüdür.21

Bağımsız Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlarının

kronolojik şekilde sıralayacak olursak SSCB’nin dağılmasıyla

ülkenin başına geçen Mirchi Sinegora (1990-1996) Moldova

Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanıdır. Daha sonra bu göreve

gelenler Petru Luchiski (1996-2004), Vladimir Voronin (2001-

2009), 2009 yılından itibaren gelecek olan Cumhurbaşkan

Vekili sıfatındaki iki kişi Mihaia Gimpu (2009-2010) ve

Mariana Lupu (2010-2012)’dur.22 Devlet Başkanı 101

parlamenterin en az 61 tanesinin oyu ile seçilebilir. Söz

konusu çoğunluk 16 Mart 2012 Cumhurbaskanlıgı seçimlerine

kadar sağlanamadıgı için Parlamento Baskanı Marian Lupu20 VELEV..., a.g.e., s.75-7621 Moldova Cumhuriyeti Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi), Presedinte, http://moldova.md/ru/presedinte/, 12 Aralık 201322 Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi),http://www.presedinte.md/rus/istorie, 12 Aralık 2013

15

ayrıca Cumhurbaşkanlığını görevini vekaleten uzun süre

yürütmüştür. 16 Mart tarihinde Komünist Parti üyesi 3

milletvekilinin de lehte oyları dahil olmak üzere toplam 62

oyla Nicolae Timofti Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. 1948

doğumlu bir hukukçu olan Timofti 2011 senesinde Yüksek

Hakimler Kurulu’nun başına getirilmşti. 23 Mart tarihinde

yemin ederek görevine başlayan Timofti Moldova’nın geleceğini

Avrupa Birligi içinde gördüğünü ifade etmiştir.23

Moldova Cumhuriyeti Anayasa’sına göre Cumhurbaşkanı

adayı olaabilmek için bir takım şartşar gerektirmektedir.

Onlar, ülke vatandaşı olmak, ülke içinde en az 10 yıl ikamet

etmiş olmak, 40 yaşını doldurmuş olmak ve ülke dilini iyi

derecede bilmiş olmak. Cumhurbaşkanı 4 yıllık bir süre için

seçilir ve bu süre emin töreninden itibaren başlayıp yeni

Başkan göreve başlayana kadar devam eder. Savaş, doğar

afetler gibi özel durumlarda Cumhurbaşkanlığı süresi yasalar

yoluyla belli bir dönem uzatılabilir.24

Parlamento

Moldova Cumhuriyeti bir Parlamenter Cumhuriyettir.

Arlamento Başkanı gizli, Başkan Yardımcıları ise açık oylama

ile seçilmektedir.25 Parlamento en yüksek yasama organıdır ve

101 milletvekilindden meydana gelmektedir. Milletvekilleri 423 Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova Ülke Bülteni 2012 (Çevridışı), http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685. 13 Aralık 201324 Moldova Cumhuriyeti Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi), Presedinte, http://moldova.md/ru/presedinte/, 12 Aralık 201325 Moldova Cumhuriyeti Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi), Parliament, http://moldova.md/ru/parliament/, 12 Aralık 2013

16

yıllık süre ile seçilerek,seçimler partiler yoluyla %6’lık

barajı aşabilme şartıyla yapılmaktadır. İlk parlamento

seçimleri 1994 yılında yapılmıştır. 2001 seçimlerinde Moldova

Cumhuriyeti Komunist Partisi (MCKP) (71 sandalye) kazanarak

çoğunluğu oluşturdular. 2005 seçimlerinde de MCKP kazanarak

56 sandalye ile öne çıkmıştır.26 Son 2009 yılında 2, 2010

yılında 1 adet olmak üzere 2 yıl içinde 3 Genel Seçim

geçirmiş olan Moldova’da 28 Kasım 2010 tarihinde yapılan son

seçimlerde, hiçbir parti hükümeti tek başına kuracak

çoğunluğu elde edememistir. Komünist Parti 42, Liberal

Demokrat Parti 32, Demokrat Parti 15, Liberal Parti 12 adet

sandalyeye sahiptir. Komünist Parti haricindeki partiler

koalisyonu oluşturmuş ve Avrupa Birliği’ne katılmak için

çalışmalarını sürdürmektedirler. Başbakan Vlad Filat’tır.27

2.2.2. İdari Yapısı

Moldova, temsili demokrasi prensipleriyle ve çok partili

sistemle yönetilen bir cumhuriyettir. Tarih boyunca

Romanya’nın bir parçası olan Moldova, İkinci Dünya Savası’nın

bitimiyle Sovyetler Birligi’ne katılmıstır. 1991’de

bağımsızlıgını kazanan ülke, 29 Temmuz 1994 tarihinde

referandum yoluyla kabul edilmiş olan anayasa ile idare

edilmektedir.

26 Moldovianskiy Parlament (Çevrimiçi), http://www.moldova.ru/index.php?tabName=pages&owner=34&id=2, 15 Aralık 2013.27 Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova Ülke Bülteni 2012 (Çevridışı), http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685. 13 Aralık 2013

17

Moldova Cumhuriyeti “Judet” adı verilen idari bölgelere

(vilayet veya valiliklere benzer bir idari yapı) ayrılmıştır

ve böylece de 10 Judet, Transdniyester özerk bölgesi ve

“Gagauz Yeri” Gagauz özerk bölgesinden oluşmaktaydı. Kisinev

kendisine bağlı olan Judet bulunmaması sebebiyle “Munitsipiy”

(Büyükşehir) olarak tanımlanmaktadır. Judetlerin yürütme

yetkileri Hükümet Temsilcisi “Prefekt” (Vali) tarafından

kullanılmaktadır. Prefektin yanı sıra seçilmis belediye

başkanları da bulunmaktaydı. Ancak 29 Ocak 2002 tarihinde

resmi gazetede yayınlanan yeni kanuna göre Moldova'da

Judet'ler iptal edilerek yeniden eski sovyet idari sistemi

olan “Rayon” (il) sistemine dönüşülmüştür. Yeni kanuna göre

Gagauz Bölgesi ve Transdniyester dışında kalan Moldova

topraklarında 3 munitsipiy, 32’si rayon merkezi olmak üzere

toplam 1490 yerleşim yeri bulunmaktadır. Bu kanunda Gagauz

Yeri için ayrı bir bölüm açılmış ve 3’ü rayon merkezi olmak

üzere toplam 32 yerleşim birimindenv oluşmaktadır.

Transdniyester ise bu kanunda özel özerklik şekil ve şartları

verilebilecek Dniyester Nehrinin sol kıyısındaki idari

birimler şeklinde ifade edilmekte ve 10’u rayon merkezi olmak

üzere toplam 147 yerleşim biriminden oluşmaktadır.28

2.2.3. Dış Politika ve Üye Olduğu Uluslararası

Kuruluşlar

Moldova Cumhuriyeti dış politikası Dışişleri e Avrupa

Entegrasyonu Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. 14 Kasım

28 VELEV..., a.g.e., s.85-86

18

2005 tarihinli Moldova Cumhuriyeti Hikimeti 1156 nolu

kararıyla Bakanlığın misyonu ile ilgli bir kurumsal düzenleme

yapılmıştır.29 Bakanlığın isminden de anlaşıldığı üzere

Moldova dış politikasında Avrupa’ya (Batı’ya) eğilimli

politikalar gütmektedir.

1994 yılında kabul edilen Moldova Cumhuriyeti

Anayasasına göre Moldova Cumhuriyeti tarafsız bir ülkedir.

Moldova Cumhuriyetinin dış politikası jeopolitik konum ve

ülke içi etnik öatışmalara göre şekillenmiştir. Dış

politikada asıl amaç ve çabalarının bazıları da Transdniester

Meselesi’ne barışçıl çözüm getirmek ve bölgede istikrarı

korumaktır.30

1989 Halk Cephesi’nin çabasıyle Moldovaca’nın (Romence

ile tamamen aynı dil) tek resmi dil olarak kabul etme

girişiminden sonra 1992 yılına kadar Moldova Cumhuriyeti ve

Transdniestr Moldova Cumhuriyeti arasında süren şiddetli

çatışmalar her ne kadar 1992 tarihinde durdurulsa da

meselenin hemen çözülmesi mümkün olmadı. Temmuz 1992’de

çatışmaya mudahale eden Rusya 14.ordusunun silah depolarının

geri taşımasının sürelerini belirten, Moldova ve Rusya

arasında 1994 yılında bir anlaşma imzalandı. Çünkü Moldova bu

meseleye siyasi/diplomatik çözüm getirme çabasındaydı. Ve bu

29 Moldova Cumhuriyeti Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi), Mejdunarodnoe Otnoşeniye, http://moldova.md/ru/relatile/, 12 Aralık 201330 Geogrefiçeskaya Ensiklopediya (Coğrafi Ansiklopedi), “Moldovanskaya Vneshnoe Politika” (Çevrimiçi), http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel=85:10,85:11;88:5,88:21, 12 Aralık 2013

19

gayesine de 8 Mayıs 1997’de 14.ordunun geri çekilmesiyle

ilgili anlaşmanın taraflarca imzalanmasından sonra ulaşmış

oldu.

Romanya Moldova’nın bağımsızlığını ilk tanıyan ülkedir.

Diğer bakımdan da iki ülke halkı aynı dili konuşmaktadır.

1994 yıllarında azınlık meseleleri sebeiyle ilişkiler bir az

gerginleşse bile kültürel ve diğer yakınlıklarından dolayı

iki ülke ilişkisi iyi bir şekilde devam etmektedir.

Moldova, Nisan 1994 itibariyle Bağımsız Devletler

Topluluğu’na katılmış ve 1998 yılında da Gürcistan, Ukrayna

ve Azerbaycan’ın da katıldığı, daha sonra Özbekistan’ın da

dahil olduğu GUUAM oluşumuna öncülük etmiştir. Ülkenin dış

ilişkilerinde Transdinyester sorunu önemli bir yer

tutmaktadır. Moldova, bu soruna barışçıl bir çözüm

getirilebilmesi için Rusya Federasyonu, Romanya ve Ukrayna

ile görüşmelerini sürdürmekte, AGİT ve Birlesmis Milletler

ile işbirliği yapmaktadır. Moldova, 1995 yılında Avrupa

Konseyi’ne dahil olan ilk eski Sovyetler Birliği ülkesi

olmuştur. NATO’nun “Barış için Ortaklık” programına da

katılan Moldova, özellikle son yıllarda dış iliskilerinde

önceliği Batı kurumlarıyla bütünleşmeye vermektedir.31

Daha son dönemlerde de gözlemlediğimiz gibi Moldova AB

üyeliğine olan ilk adımlarını atmıştır. Brükselde yapılan

Doğu Avrupa ülkeleri zirvesinde Ukrayna, Gürcistan ve

31 Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova Ülke Bülteni 2012 (Çevrimdışı), http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685. 13 Aralık 2013

20

Moldova’nın anlaşmaya imza atması bekleniyordu. Ukrayna hariç

ikisi anlaşmayı imzalayarak AB’ye üyeliğine bir adım daha

atmış oldular. Sonuç olarak Ukrayna’da göstericiler meydana

döküldü ve hala da devam etmektedir.

2.2.4. Devlet Simgeleri

Bayrak

Cumhuriyet Bayrağını üç renkli bir bayrak

oluşturmaktadır. Renkli çizgiler dikey olarak ve aşağıdaki

sıraya göre direkten başlayarak dizilmiştir: mavi, sarı,

kırmızı. Ortadaki sarı çizgide Moldova Cumhuriyetinin amblemi

yer almaktadır.32

Moldova Cumhuriyeti vatandaşları ve dış ülkeden gelen

misafirler bayrağa saygı duymak zorundadır ve bayrağa karşı

herhangi bir aşağılayıcı davranışta bulunamaz. Bayrak bütün

devlet kurumları ve askeri kurumlarda bulunmak zorundadır.

Aksi takdirde yasalar gereği suç olarak kabul

edilmektedir.33

Arma

Moldova Cumhuriyetinin devlet amblemini ikiye bölünmüş

bir arma levhası oluşturmaktadır: yukarıdaki alan kırmızı,

aşağıdaki mavi. Arma levhası merkezinde boynuzları arasında

sekiz ışınlı bir yıldızı bulunan boğa kafası resmi yer

32 BALABAN..., a.g.e., s.1233 Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi),Gosudarstvennaya Simvolika, http://www.presedinte.md/rus/simbolurile-statului, 14 Aralık 2013

21

almaktadır. Kafanın sağ tarafında beş yapraklı bir gül sol

tarafında ise hafifçe aşağıya çevrilmiş yarımay

bulunmaktadır. Arma levhasındaki bütün parçalar sarı (altın)

renktedirler. Arma levhası ise ağzında altın haç tutan,

pençelerinde ise sağında-yeşil zeytin dalını solunda ise

altın hükümdarlık asasını tutan kartalın göğsünde yer

almaktadır.34

Ulusal Marş

Moldova Cumhuriyeti'nin ulusal marşı Alexei

Matveevich'in “Limba Noastra” (Bizim Dil) (1, 2, 5, 8, 12.

satırları) adlı şirinen alınmıştır. Alexander Christie ve

Valentine Dinga tarafından müziği düzenlenmiştir.35

2.3. Ekonomik Yapısı

2.3.1. Genel Ekonomik Durumu

SSCB’nin dağılmasından sonra 27 Ağustos 1991’de

bağımsızlığına kavuşan Moldova Cumhuriyeti komunist

ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçiş dönemini

başlattı. Bu süreç 1996-1997 Rusya mali Krizinden de

etkilenerek diğer eski SSCB devletlerinde olduğu gibi Moldova

için pahalıya mal oldu.

Dünya Bankası verilerine göre 1995 yılında Moldova’nın

GSYİH’nın hacmi 3.9 milyar dolar idi. 1996 yılında ise

34 BALABAN..., a.g.e., s.1335 Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi),Gosudarstvennaya Simvolika, http://www.presedinte.md/rus/simbolurile-statului, 14 Aralık 2013

22

dönemin hükümeti tarafından 3 yıllık gelişme ve Pazar

ekonomisine hızlı geçiş programı kabul edildi ve bu programın

yürütülesi için İMF’den yüklü miktarda kredi almıştır.

Moldova’nın bağımsız bir ülke olmasına rağmen Rusya

silahlı kuvvetleri, Dniester nehrinin doğusunda kalan

topraklarda mevcudiyetlerini korumuş ve burada bağımsız

“Moldova Dniester Cumhuriyeti”ni ilan eden Slav azınlığı

desteklemiştir. Bu durum, Moldova Dniester Cumhuriyet’inin

Moldova’daki ağır sanayinin büyük bir kısmına sahip olması

nedeniyle ülke ekonomisini olumsuz olarak etkilemiştir.36

Bugün Moldova ekonomisinin karşılaştığı en önemli sorun,

dış kaynak yetersizliği ve dış borç yükünün ekonominin

kaldırabileceği düzeyi aşmış olmasıdır. Moldova’nın 1.6

milyar dolar civarındaki dış borcu GSYİH’nin % 110’unu geçmiş

bulunmaktadır. Moldova için çözülmesi gereken acil

sorunlardan birisi dış borçların ödenmesini ertelemektir.37

2006 yılından itibaren de Moldova ekonomisinin belli

faktörlerden dolayı inişe geçtiği görülmektedir.38 Aşağıdaki

tabloda ise 2007 yılından sonraki Moldova Cumhuriyeti temel

ekonomik göstergelerine değerlendireceğiz.

Tablo 1: Temel Makroekonomik Göstergeler

36 BALABAN..., a.g.e., s.1437 BALABAN..., a.g.e., s.1538 Bakınız: Moldova Cumhuriyeti Statistik Kurumu Resmi İnteret Sitesi: http://www.statistica.md

23

Kaynak: Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova Ülke

Bülteni 2012 (Çevrimdışı),

http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685.

Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi Moldova

ekonomisi 2010 yılında %7,1 oranında, 2011 yılında ise %6,4

oranında büyüme göstermiştir. Söz konusu büyüme, Moldova

ekonomisinin durgunluktan çıkma emareleri gösterdiğine ve

yeni bir büyüme dönemine girildiğine işaret etmektedir. 2009

yılı Moldova ekonomisinde küresel ekonomik krizin etkileri

kadar, siyasi belirsizliğin olumsuz etkilerinin de derinden

hissedildiği bir yıl olmuştur. 2010 ve 2011 yıllarında da

devam eden siyasi belirsizlik nihayet 16 Mart 2012 tarihinde

Cumhurbaskanının seçilmesiyle yeni bir döneme girmiştir. Uzun

süren siyasi belirsizlik beraberinde gerek yabancı, gerek

yerli yatırımcıların yatırım kararlarını olumsuz etkilemiş,

24

ülke ekonomisinin büyümesini frenleyen bir başka unsur olarak

ortaya çıkmıştır.39

Ülkede enflasyon aranın 2009’da en alt sevyeye inmesine

rahmen o tarihten sonra eski haline dönüşmüştür. Tablodan da

anlaşılacağı üzere ithalat oranı ihracata göre nerdeyse iki

katına büyüktür ve bu ticaret açığının artmasına neden

olmuştur.

2.3.2. Başlıca Ekonomik Sektörler

Sanai

Moldova’da SSCB döneminden kalma ağır sanai ve onun

yanında hafif ve gıda sanaisi bulunmaktadır. Ağır sanaisine

örnek olarak elektromotor üretimini verebiliriz. Ama asıl

ağır sanaiyi teşkil eden savaş sanaisi tamamen son dönemlere

Rusya’ya bağlı kalmıştır. Bunun yanında ülkede kimya sanaisi

ve inşaat malzemeleri üretimi de mevcuttur. 1994 yılı

istatistik verilerine göre moldova halkının %19.4’ü sanai

sektöründe çalışıyorlardı.

Moldova Dniester Cumhuriyeti sorunu nedeniyle ağır

sanayi altyapısını büyük ölçüde kaybetmiş olan Moldova’da

gıda ve içecek sektörleri sanayi alanında ön plana

çıkmaktadır. 2000 yılı itibariyle gıda ve içecekler ürünleri

toplam sınai üretiminin % 50’sine tekabül etmiştir. Şarap

üretimi, Moldova gıda üretiminin % 18’ini oluşturmaktadır.

39 Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova Ülke Bülteni 2012 (Çevrimdışı), http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685, s.3, 13 Aralık 2013

25

Bundan sonra %6’lık oranla sebze ve meyveler sektörü, % 5’lik

bir oranla ise şeker sektörü gelmektedir. Ülkede şarap

üretimi ile uğraşan yaklaşık 150 işletme olup, şarabın yıllık

üretim kapasitesi 370 milyon litredir44. Yılda 8,7 milyar

adet sigara üretim hacmine sahip olan tütün sektörü, 1991’den

önce SSCB’de satılan tüm sigaraların % 40’ını üretmekte iken,

günümüzde tüketici tercihlerinin ABD markalarına kayması

nedeniyle zarar görmektedir. Şu anda sigara toplam üretimin

üçte biri Alman firması Südzucker kontrolü altında bulunan

üretici işletmeler tarafından yapılmaktadır. Gıda ve içecek

sektörlerinden sonra Moldova’da hafif sanayi sektörü önem

taşımaktadır. Tekstil ve giyim sanayisi Moldova’daki toplam

üretimin sadece % 2 oranında olmasına rağmen ülkenin en çok

ihraç edilen ikinci mamulü konumundadır. Moldova sanayisinin

yaşadığı en büyük sorunlardan biri (özellikle gıda ve içecek

sektörleri) tarımsal girdilere yüksek derecede bağımlı

olmasıdır. Son yıllarda yaşanan kuraklıklar bu nedenle

ekonomiye olumsuz etki etmiştir. 1998’deki Rusya Krizi’nde

görüldüğü gibi Rusya ve BDT ülkelerine bağımlılık da

sağlıksız bir durum oluşturmaktadır. Tüm bu faktörlere

rağmen, Moldova’da sanayi 2000 yılından başlayarak her yıl

artan oranlarda büyüme kaydetmeyi başarmıştır.40

Sanayi sektörünün başlıca ürettiği ürünler de: hayvansal

yağ, ayçiçek yagı, un, süt mamulleri, ekmek ve unlu

mamulleri, makarna mamulleri, üzüm şarabı, gazlı şaraplar,

işlenmiş sarap malzemesi, meşrubat, fermentasyonlu tütün,

40 BALABAN..., a.g.e., s.21

26

cam, kum, kireç, tuğla, granit taşı, kilim, tüy yün ve deriye

bağlı imalathane ürünleri, ayakkabı, mobilya, elektriktir.41

Tarım

Tarim sektörü Moldova ekonomisinin önemli kısmını

oluşturmaktadır. Toprakların özelleştirilmesi 1991 SSCB’nin

dağılmasından hemen sonra başladıysa da tarıma elverişli

arazilerin özelleştirilme süreci 2001 yılından itibaren

hızlanmıştır.

Tarıma elverişli toprakların toplam alanın 2.5 milyon

hektar büyüklüğünde (toplam yüzölçümünün dörtte üçü) olan

Moldova’da bu toprakların % 75’inden fazlası yüksek verimli

topraklardır.42 Moldova’nın başlıca ürettigi tarım sektörü

ürünleri şunlardır: tarım ürünleri: buğday, bulgur, mısır,

ayçiçeği çekirdegi, sebze, meyve, tütün; hayvansal ürünleri:

kesimlik canlı hayvan (inek, sıgır, dana, koç, keçi, koyun,

kuzu, domuz, tavuk, horoz, piliç), inek sütü, yumurta, yün,

deri.43

Tarım sektörü ekonominin 5/2’ni oluşturmaktadır. Moldova

büyük çapta üzüm ve üzüm ürünleri üretmektedir. Genelde

Dnyester vadisi tarıma elverişli toprakları kendi içinde

barındırmaktadır. Diğer bir tarım ürünü de sigaradır. Et

üretimi de toplam tarım üretiminin en az yarısını

oluşturmaktadır ve büyük kısmı da domuz eti üretimidir.44

41 VELEV..., a.g.e., s.85-8642 BALABAN..., a.g.e., s.2043 VELEV..., a.g.e., s.85-8644Ruskoe Elektronnoe Ensiklopediya (Çevrimiçi), Selskoe Hozaytviye Moldavii, http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB

27

İnşaat ve Ulaşım

Moldova’nın bağımsızlığını kazanmasından sonra gelen

yıllarda inşaat sektörü, mevcut olan kısıtlı yatırımın başka

alanlara kaydırılması ve ülkedeki çimento üretiminin büyük

bir bölümünü gerçekleştiren Moldova Dniester

Cumhuriyeti’ndeki sorunlar nedeniyle, önemli bir gelişme

kaydedememiştir. 1998 yılında yapılan bütçe kısıntılarının

toplu konut projelerini de kapsaması, inşaat sektörünü

olumsuz yönde etkilemiştir. 45

Ulaşım için genelde demir ve kara yolları

kullanılmaktadır. Demir yolları Kşinev ve Benderi gibi

ekonomik bakımdan önemli şehirleri biri birine bağlamakla

birlikte Ukrayna’nın bazı şehirlerine kadar uzanmaktadır.

1992 yılı verilerine göre SSCB tarafından yapılan demir

yollarının uzunluğu 1328 km idi. Ülkede Prut ve Dnyestr

nehirlerinde su yollarının bulunmasına rahmen ülke bazında

bir önem arz etmemektedir. O yüzden ülkede en önemli ulaşım

yolu kara yollarıdır. 2000 yılları sonrası ulaşım sektörüne

yatırım çekmeye çelışmaktadırlar.

Dış Ticaret

Moldova SSCB döneminde sınai ve enerji ürünleri dış

ülkelerden ithal etmekteydi. İhrac eden ürünler çoğunlukla

tarım ürünlerinden oluşmaktaydı. Bağımsızlığını kazandıktan

sonra bile eski SSCB ülkeleriyle (BDT) ticari ilişkilerini

%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel=85:10,85:11;88:5,88:21, 14 Aralık 201345 BALABAN..., a.g.e., s.21

28

devam ettirdi ve bu devletler Moldova dış ticaretinin 3/2’ni

oluşturuyordu. Önemli ticari ortakları, Rusya, Ukrayna,

Romanya, Beyazrusya ve Almanya’dır. İhrac ettiği ürünler;

tarım ürünleri, kumaş, makine ve kimyasal ürünlerdir. İthal

ettiği ürünler ise; petröl, doğal gaz, kömür ve

otomobildir.46 1996 verilerine göre Moldova’nın dış ticaret

açığı 254.1 milyon dolara ulaşmıştı.

2010 yılında oldugu gibi 2011 yılında da Moldova’nın

ihracat ve ithalatında artışlar olmuş, bu kapsamda 2011 yılı

ihracatı 2 milyar 222 milyon dolara yükselmiş, ithalat ise 5

milyar 192 milyon dolara ulaşmıştır. İhracatın ithalatı

karşılama oranı ise %42,8 olarak gerçekleşmiştir.47 Bu durumu

aşağıdaki tablodan da görmek mümkündür.

Tablo 2: Moldova’nın 2011 Yılı Genel Dış Ticaret Verileri (milyon dolar)

Kaynak: Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova

Ülke Bülteni 2012 (Çevrimdışı),

http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685.

46 Ensiklopediya Akademik (Çevrimiçi), Vneşnaya Torgovlya, http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3266/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F#sel=83:1,83:2, 15 Aralık 2013 47 Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK), Moldova Ülke Bülteni 2012 (Çevrimdışı), a.g.e., s.6

29

2012 yılı genelinde Moldova’nın ihracatı içerisinde % 49’lık

payı ile AB ülkeleri ilk sırada yer alırken, BDT ülkelerinin

toplam ihracattaki payı % 41,4 olmuştur.48 Yukarıda da

değindiğimiz 1990’ların ortalarında dış ticareti BDT’ye

tamamen bağımlı olan Moldova artık AB ile denge kurmaya ve

hatta dış ticarette AB’ye daha fazla önem vermeye başladığını

görmekteyiz. Ama bir hususu atlamamalıyız. O da Moldova’nın

Rusya’ya olan enerji bağımlılığı. Enerji bakımından Avrupa ve

Balkanlarda sadece Moldova değil diğer ülkeler de Rusya’nın

enerjisine bağımlı olduğundan bu durumun yakın zamanlarda

değişeceğini sanmıyorum.

48 Bakınız: Moldova Cumhuriyeti Statistik Kurumu Resmi İnteret Sitesi: http://www.statistica.md

30

SONUÇ

SSCB’nin dağılması dünyada güç dengelerini değiştirmiş

ve aynı zamanda bünyesinde bulunan devletlerin bağımsızlığını

kazanması Orta Asya, Kafkaslar ve Balkanlarda jeopolitik

boşluk yaratmıştır. Bu boşluğu doldurma çabası şu an bile

devam etmektedir. AB ve bolayısıyla Batı dünyasının Balkanlar

ve Kafkaslara olan ilgisini son dönemlerde Ukrayna

(Euromaydan olayları), Gürcistan ve Moldova’yı AB üyeliğine

alma girişimlerinden de bunu görmek mümkündür.

Moldova Cumuhriyeti’nin bulunduğu Besarabya bölgesi

tarihi açıdan büyük öneme sahiptir. Çünkü topraklar tarıma ve

ormancılığa elverişli olup, Moldova’nın geçim kaynağıdır. O

yüzden hem SSCB dönemi hem şu anki Rusya olsun bu bölgeden

elini çekmesi zordur. Ama yukarıda da değindiğimiz gibi

Moldova bağımsızlığını kazandıktan sonra daha çok Batı yönlü

politikalar izlemeye başlamış ve bunun bedelini de

Transdniyester çatışmasında ödeyecekti.

Her ne kadar son dönemlerde Moldova’nın AB yönlü

politikalar izlediği görülse bile unutmamak gereken önemli

31

bir husus daha vardır. O da Avrupa’nın Rusya’ya olan enerji

bağımlığı. Bu çerçevede Moldova da enerji ihtiyacının

yarısından fazlasını Rusya’dan karşılamaktadır. Ama bu da her

zaman bağımlı olacaktır anlamına gelmez. Avrupa’ya enerji

aktarma konusunda yeni projelerin hayata geçmesi dengeleri

değiştirebilir.

23 yıllık bir bağımsızlığa sahip olan Moldova

jeostratejik bakımdan AB ile BDT (Gümrük Birliği) arasında

bulunan devlet olduğundan bu konumu dış etkenler ve iç

politikasının nasıl yürütüldüğüne göre ülkeye avantaj ya da

dezavantaj sağlayabilir. O yüzden ülke içinde bulunan etnik

yapıları göz önünde bulunduran, demokratik bir yönetimin

olması Moldova’nın geleceği bakımdan önemli bir husustur.

Çünkü Moldova’da Gagauzlar ve Slavlar olsun etnik bakımdan

önemli unsurlardır.

KAYNAKÇA

POPESCU, Mariana, “Eski SSCB Ülkelerinde Televizyon

Sisteminin Değişimi: Moldova Televizyonu Örneği”

(Çevrimdışı), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010,

32

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?

key=7d53ed97e31a8bd3f0be111c8ea89664d4040298fe642d73a5d393baa

69a5ec721986deb6aed745b, 25 Kasım 2013

VELEV, Roman, “Moldova’da Ulusal Azınlıklar ve AGİT’in Rolü:

Gagauz Örneği” (Çevrimdışı), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Üniversitesi, İstanbul, 2007,

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?

key=7d53ed97e31a8bd32ee4d7d6ed88a294a9d02d09bcc5ef0f1b5d3695a

44d91d6354c2992e9e04250, 25 Kasım 2013

BALABAN, Liubovi, “Uluslararası Turizm Pazarındaki Gelişmeler

Açısından Moldova'nın Turizm Potansiyelinin

Değerlendirilmesi” (Çevrimdışı), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Üniversitesi, 2008,

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?

key=7d53ed97e31a8bd32ee4d7d6ed88a294a9d02d09bcc5ef0f1b5d3695a

44d91d6354c2992e9e04250, 26 Kasım 2013

Serbest Ansiklopedi İnternet Sitesi, “Moldova Tarihi”,

(Çevrimiçi), http://tr.wikipedia.org/wiki/Moldova_tarihi, 26

Kasım 2013

Akademik Anslopedi (Çevrimiçi), İstoriya Moldaviya,

http://dic.academic.ru/, 23 Kasım 2013

Moldova Cumhuriyeti Resmi İnternet Sitesi (Çevrimiçi),

http://moldova.md/ru/, 12 Aralık 2013

33

Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Resmi İnternet Sitesi

(Çevrimiçi), http://www.presedinte.md/rus/, 12 Ar alık 2013

Moldova Bilgi İnternet Sitesi (Çevrimiçi),

http://www.allmoldova.com/, 15 Aralık 2013

Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK) İnternet Sitesi ,

Moldova Ülke Bülteni 2012 (Çevridışı),

http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2685. 13 Aralık

2013

EKLER

Ek 1: Moldova Cumhuriyeti Siyasi Haritası

34

Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Moldadm.png

Ek 2: Moldova Cumhuriyeti Bayrağı

35

Kaynak: http://www.presedinte.md/rus/flag

Ek 3: Moldova Cumhuriyeti Devlet Arması

Kaynak: http://www.presedinte.md/rus/emblem

36