Cuốnsáchnàyđượcgiớithiệuởđâynhằmchiasẻchonhữngbạnkhôngcóđiềukiệnmuasách!

Cònnếubạncókhảnănghãymuaủnghộnha!

Giớithiệu

“Quốcgiakhởinghiệp”làcâuchuyệnviếtvềsựpháttriểnthầnkỳcủanềnkinhtếIsraeltừlúclậpquốcchođếnkhitrởthànhquốcgiacónềncôngnghệhàngđầuthếgiới.Quyểnsáchnàycóthểtrảlờichonhữngthắcmắclàmthếnàomộtđấtnướcnhỏbélạicóthểtồntạigiữasựthùđịchcủacácquốcgialâncận,đốiphóvớinhữngcuộcchiếngiữvữngbờcõimàvẫntạorasựsángtạovượtbậctrongcáclĩnhvựccôngnghệ,quânsựvàdânsự.

Vớingòibútsắcsảo,phongphúvà tập trungnhữnglờinhậnxét thựctế từnhữngdoanhnhânthànhcônghàngđầu,“Quốcgiakhởinghiệp”đãđemđếnnhữngcáinhìnmớimẻvềconngườivàđấtnướcIsrael,làmsángtỏphầnnàonhữngthànhcôngtưởngchừngnhưkhôngtưởngcủađấtnướcnhỏbénày.Cátínhquyếtliệt,dámtháchthứcvàsángtạokhôngngừngcủanhữngconngườiDoTháilưuvong,chạytrốnvàsốngsótsaunhữngcuộcthảmsáttrongChiếntranh thếgiới thứII,khôngcamchịucuộcsốngnghèokhó,họđãcùngvớinhữngngườitheoChủnghĩaPhụcquốcDoTháigầydựngvàbảovệđấtnướcIsraelbằngchínhsứclựccủamìnhvàkhiếncảthếgiớiphảikinhngạc.

Ngàynay,Israel làmộttrongnhữngquốcgiacónềnkinhtếpháttriểnnhấtthếgiớivàcólĩnhvựccôngnghệpháttriểnkhônghềthuakémThunglũngSiliconcủaHoaKỳ.“Quốcgiakhởinghiệp”đượcxuấtbảnvớihyvọngsẽđemđếnchođộcgiảnhữngbàihọcvềkhởinghiệpcủamộtquốcgialuôncónềnkinhtếpháttriểnsôiđộng,conngườithìluônhướngđếnsựcáchtânvàhướngđếnmộttươnglaitươisánghơn.

Mụclục

MỘTCUỐNSÁCHPHẢIĐỌC

LỜINÓIĐẦU

GHICHÚCỦANHÓMTÁCGIẢ

LỜIGIỚITHIỆU

PHẦNI:MỘTQUỐCGIANHỎBÉCÓTHỂLÀMĐƯỢCGÌ?

Chương1:“Ngoancố”

Chương2:Doanhnhântrênchiếntrường

PHẦNII:“GIEOMẦMVĂNHÓASÁNGTẠO”

Chương3:NhânvậtcủaQuyểnSách

Chương4:Harvard,PrincetonvàYale

Chương5:Nơitrậttựgặphỗnloạn

Chương6:Mộtchínhsáchcôngnghiệphiệuquả

Chương7:Nhậpcư

Chương8:CộngđồngDoTháihảingoại

Chương9:PhépthửcủaBuffett

Chương10:Yozma

Chương11:Phảnbộivàcơhội

Chương12:Từđầuđạntênlửađếnmạchnướcphun

Chương13:ThếlưỡngnancủaSheikh

Chương14:Cácmốiđedọađốivớisựthầnkỳcủanềnkinhtế

KẾTLUẬN

LỜIBẠT

LỜITỰACỦAĐẠISỨISRAELTẠIVIỆTNAM

MỘTCUỐNSÁCHPHẢIĐỌC

-ĐẶNGLÊNGUYÊNVŨ

Sánglập-ChủtịchTrungNguyên

Cómộtsốcâuhỏimàchúngtacầnphảixácđịnhlànỗi-trăn-trở-đời-người.Ấylà:Tạisaocóngườithànhcông-kẻthấtbại?Tạisaocónướcgiàu-nướcnghèo?TạiSaoViệtNamVẫnMãiNghèo?Làmthếnàođể trở thànhquốcgiavĩđại,hùngcường,có tầmảnhhưởng?NgườiKhácLàmĐượcSaoTaKhôngLàmĐược?NướcKhácLàmĐượcSaoNướcTaKhôngLàmĐược?

Trướcnhữngcâu-hỏi-thời-đại,tacầnphảithaothứcnhiềungàyđêm,phảitìmhiểuquanhiềusáchvở,thamvấnnhiềunhảnhhưởng,phảinghiêncứunhiềuquốcgiavàmụcsởthịnhiềucảnhđời…Cónhiềuquốcgia,dântộccầnphảiđược điển cứu để rút ra nguyên lý thành công phổquát choViệtNam.VàIsraellàdântộckhông-thể-bỏ-quatrênhànhtrìnhnày.

CuốnsáchđặcsắcmàBạnđangcầmtrêntaykểnhiềucâuchuyệnkỳthúlàmtoátlênphẩmchấtvượttrộicủaconngườivàđấtnướcIsrael.SáchphầnnàogiúpBạngiảimãhiện tượngIsrael,phầnnào trả lờinhữngcâuhỏi lớnnêutrên.

Tôicó thểmaymắnhơnmột sốngườikhicókhánhiềucơhộiđi thựcđịaIsrael.NỗiniềmđauđáutrongTôilà,bằngcáchnàomàmộtdântộcchỉvớikhoảng14triệudânlạicóthểsảnsinhravôsốchủnhânNobel,khoahọcgialỗilạcvànhữngnhàchínhtrị-kỹnghệđạitàiđểkiểmsoátcáclĩnhvựcthenchốtcủathếgiới?Làmthếnàomàmộtdântộchainghìnnămvongquốclạicóthểchiphốihànhtinh?Làmthếnàomàmộtquốcgia8triệudân,vớichỉ65năm tuổi lại làmchủđượccuộcchơi, luônnắm thế thượngphong trướckhốithùđịchtôngiáohơn350triệungườibủavây?Israelcótàinguyênthiênnhiênbằngkhông,haiphầnbadiệntíchlàhoangmạc,cònlạilàđồinúi,sỏiđácằncỗi;nướcngọtthiếutrầmtrọng.Nghịchcảnhnhưvậy,điềukiệnthiếuđất-thiếunước-thiếungườinhưvậymàhọvẫnluôntựchủ.ĐiềuđángsuyngẫmlàdiệntíchnướctalớnhơnIsraelkhoảng12lần,dânsốđônghơngần

11lầnvàtàinguyênnhiềugấpbộiIsraelnhưngGDPđầungườilạikémhọ23lần, thậmchí cònphải gián tiếpnhậnviện trợ từquốcgianày.Đây làNỗiNiềmLớncủachúngta!

Tacầnphảihỏi,họlàmđượcsaotakhônglàmđược?Họnàophảithầnthánhgì!Họcũnglàdathịt,cũngsinh-lão-bệnh-tửnhưta.Họcũnglàngườinhưtathôi.Vậy,tạisaohọlàmđượcmàtakhônglàmđược?Tatuyệtkhôngthiếubấtkỳmộtđiềukiệnnàođểtrởthànhcườngquốc.Nhưngphảichăngyếutốchúngta thiếuchính làsứcmạnhtinh thần,nhất là tinh thầnquậtcườngvàđoànkếttrongthờibình?

TrởthànhdoanhnhânkhởinghiệplàchuẩnmựctrongxãhộiIsraelngàynay.RõràngVănHóađóngvaitròsinhtửtrongpháttriểnquốcgia,bêncạnhTầmNhìncủagiớitinhhoa,ÝThứcHệ,ThểChếVĩMôvàChiếnLượcThựcThi,đượckíchxúcbởiVănHoáKhởiNghiệp.

PhântíchngườiDoThái-Israel,Tôiđúcrútrabatinhthầnđặctrưng:ChiếnBinh,DoanhNhânvàSángTạo,đồnghànhvớiHoàiBãovềDântộcVĩđạivàTưduyToànbiên-Toàndiện-Toàncầu.Trongđó,tinhthầnSángtạolàtinhthần luôn tưduyxérào, tiếpcậnkhônngoanvàđặcbiệt là tinh thầnSáng-Tạo-có-Trách-Nhiệm.Tinh thầnSáng tạo, theoTôi, đượcngười Israel -DoTháicoilàNăngLượngSống

SởdĩquốcgiaIsraelhùngcường-ảnhhưởngnhưthế,làmchủđượcthờiđạinhưthế, theoTôi, làbởihọsởđắcmộtHoàiBão-baTinhThầnmàtôiđãnhắcđinhắclại.

BạnhãyđọcsáchvàmàichíđểhànhđộngchomộtViệtNamHùngMạnh,ẢnhHưởngvàTrườngTồn, trướcmọimốiđedọa- thiên tạo lẫnnhân tạo.NgườiKhácLàmĐượcThìTaLàmĐược.NướcKhácLàmĐượcThìNướcTaLàmĐược.Tanhấtđịnhlàmđược.TôinguyệnsátcánhbênBạn.

KhiCùngNhau,KhôngGìLàKhôngThể!

LỜINÓIĐẦU

Conngườicóxuhướngỷlạivàotrínhớhơnlàóctưởngtượng.Kýứcđồngnghĩavớinhữngđiềuquen thuộc,còn trí tưởng tượngchỉmangđếnnhữngđiềuxalạ.Vìthế,trítưởngtượngđôikhiđángsợ,nóđòihỏingườitaphảimạohiểmtừbỏnhữnggìthânquen.

Israel làquốcgiakhởinguồntừ trí tưởngtượngcủanhữngconngười2000nămlưuvong,vớihànhtrangkhôngcógìngoàinhữnglờicầunguyệnvàsựthiếuvắngquêhương.Nhưngchínhnhững lờinguyệncầu trọnvẹnnàyđãnuôidưỡnghyvọngvàlòngtrungthànhcủangườiDoTháivớivùngđấthứacủachaônghọ.

Cùngvới sự rađời củaNhànước Israel, lời nguyện cầuvĩ đại đóđãđượcgieovàovùngđấtnhỏbé:Đấtđaicằncỗi,lánggiềngthùđịch.HànhtrìnhcổxưatừAiCậpđếnIsrael,dântộcDoTháichúngtađãphảibăngquasamạckhổng lồ, thì nay, khi quay về, ngôi nhà của chúng ta vẫn là hoang mạc.Chúngtađãphảixâydựngmọithứtừđầu.Nhưnhữngconngườinghèokhótrởvềngôinhà trênmảnhđất tồi tàncủamình,chúng taphảikhámphásựgiàucótrongkhanhiếm.

Vốnliếngduynhấtmàchúngtacóthểsửdụngchínhlàconngười.Mảnhđấtkhôcằnkhôngtựdưngsảnsinhravàng,màphảicầnđếnnhữngconngườitình nguyện làm nhiều, hưởng ít. Họ đã phát minh ra lối sống mới nhưkibbutz,đãxâydựngnênnhữngthịtrấnvàcộngđồngdâncưtừnơichưahềtồntại.Họlaođộngcậtlựcvàkhôngbaogiờthỏamãnvớibảnthân,songhọcũngchínhlànhữngconngườibiếtướcmơvàhướngđếnsựsángtạo.

Lànhữngnhàtríthứcvàlýtưởngnhưnghọkhôngngạingầncàyxớiruộngđồngbằngđôcủachínhmình.Khipháthiệnđấtđaikhôcằnvàthiếunước,họđãchuyểnsangphátminhvàkhoahọckỹthuật…

Môhìnhhợptácxãnôngtrangtrởthànhlồngấp,vàngườinôngdânchínhlànhàkhoahọc.MọiứngdụngcôngnghệcaoởIsraelđềubắtđầuvớingànhnôngnghiệp.Thậmchíkhiđấtđaihạnhẹpvàthiếunước,Israelvẫntrởthành

một trong những quốc gia dẫn đầu về nông nghiệp.Nhiều người vẫn xemnôngnghiệpđồngnghĩavớilạchậuvềcôngnghệ,nhưnghọđãlầm:95%bímật làm nên năng suất nông nghiệp phi thường của Israel không gì ngoàicôngnghệ.

Sựthùđịchcủamôitrườngxungquanhchưabaogiờgiảm.Israelđãbị tấncôngbảylầnchỉtrong60nămđầutiênkểtừkhilậpquốcvàbịcấmvậntoàndiệnvềngoạigiaolẫnkinhtế.Khônghềcólực lượngnướcngoàiđếnviệntrợ.Cáchduynhất giúp chúng ta chiến thắngkẻ thù ápđảovềmặt vũkhíchínhlàlợithếđượctạoranhờlòngdũngcảmvàcôngnghệkỹthuật.

Israelnuôidưỡngsứcsángtạokhôngtươngđồngvớidiệntíchquốcgiamàvớinhữngmốiđedọachúngtaphảiđốimặt.Hơnthếnữa,sứcsángtạotrênmặttrậnanninhcòntạoranềnmóngchocácngànhcôngnghiệpdânsựtrongnước.

Chiến lượcphát triểnquânsựcủa Israel thường làmục tiêukép,vídụnhưngànhhàngkhôngphùhợpchocảnhucầudânsựlẫnquânđội.Sựhợptácgiữaquânđộivàcácngànhcôngnghiệpdânsựđãtrởthànhvườnươmcôngnghệ,mangđếnchorấtnhiềuthanhthiếuniêncơhộiđượctiếpcậnvớinhữngtrangthiếtbịtốitânvàkinhnghiệmquảnlý.

Israelsẽluônlàmộtnướcnhỏnếuxétvềdiệntíchvàdânsố,nênsẽkhôngbaogiờcóthểtrởthànhmộtthịtrườngtiêudùnglớn,hoặcpháttriểnnhữngngànhcôngnghiệpquymô.Nhưngnếukíchthướcchỉquyếtđịnhsốlượng,thìquymônhỏhơnlạitạoracơhộiđểtốiưuhóayếutốchấtlượng.

LựachọnduynhấtcủaIsraellàtheođuổichấtlượngdựatrênsựsángtạo.

Thủ tướngđầu tiêncủa Israelđã từngphátbiểu: “Nhữngchuyêngiachỉ làchuyêngiatrongnhữngchuyệnđãcótiềnlệ,khôngcóchuyêngiachonhữngđiềuchưaxảyđến”.Đểtrởthành“chuyêngia”tươnglai,tầmnhìnphảithaythếkinhnghiệm…

Tôitinrằngthậpkỷsắptớisẽrấtthúvịđốivớicáclĩnhvựckhoahọcvàcôngnghiệpvìsựpháttriểncùnglúccủabayếutốsau:

Thứnhấtlàsựtrỗidậycủatríthôngminhnhântạo.Nănglựcxửlýsốliệuvàtưduycủamáytínhđãtăngmộttriệulầntrong25nămqua.

Thứhailàsựgiatăngcáckhámphákhoahọc-kếtquảcủaviệcgiatăngsốlượng các nhà khoa học trên toàn thế giới (chủ yếu tại TrungQuốc vàẤnĐộ),cùngvớinhữngtiếnbộvềcôngnghệ.

Cuối cùng là sự ra đời của công nghệ nano sẽ giúp khám phá não bộ conngười,tạovậtkỳvĩnhấtcủavũtrụ.Thànhtựunàycũngsẽtiếtlộthêmnhữngkhả năng tiềm ẩn khác của con người,mở ra nhiều phương thức giao tiếpmới;tạoracáctháchthứcmangtínhxãhộitheonhữngcáchchúngtachưathểhìnhdungđược.

Vớichỉbathayđổinàythôi,chúngtasẽđượcchứngkiếnnhữngphépmàuvượtxađườngchântrờicủangàyhômnay.Chúngtasẽcóthểphòngngừahoặcchiếnthắngcáccănbệnhnany,giảiquyếtmâuthuẫntrongxãhộivàduhànhxahơnvàokhônggian, hoặc sâuhơnxuốngnhữngđại dương.Thậmchí,chúngtacòncócơhộikhámphánhữngđiềubíẩnnhấtcủanhânloại:Ýnghĩatốithượngchosựtồntạicủaloàingười,vàcâuchuyệnbímậtđằngsauócsángtạocủamỗichúngta.

Israelđangchuẩnbịmọithứchocuộchànhtrìnhvĩđạiđó,hỗtrợcácquốcgiađồnghànhkhác,cũngnhưnhậnsựgiúpđỡtừhọ.

Cuốnsáchcácbạnđangcầmtrêntay,Quốcgiakhởinghiệp,làmộtliềuthuốcgiác ngộ. Nó có thể được xem như bản tóm lược tạm thời về lịch sử củaIsrael,mộtđấtnướcmàbảnthânnólúcnàocũngtronggiaiđoạnkhởinghiệp.Trongđó,haitácgiảDanSenorvàSaulSingerkểlạicâuchuyệnvềnhữngcon người Israel luôn bất chấp và thách thức truyền thống xưa cũ - nhữngngườiđãtạora“bímậtIsrael”,biếnđấtnướcnàythànhtrungtâmnghiêncứuvàpháttriểntrọngyếucủacácdoanhnghiệpcôngnghệhàngđầuthếgiới.

Đứngtrướcngưỡngcửadẫnvàothậpkỷmớiđầyhấpdẫnvàsôiđộng,Israelđangxâydựngđểsẵnsàngbướcvàogiaiđoạnkhởiđầucủathờikỳkhámphákhoahọcmới.Trongnhữngnămtới,Israelsẽtiếptụcgiữvữngcamkếtchongàymaitươiđẹphơn,vớitinhthầnluônsẵnsàngmạohiểmvàtựlàmmớibản thân.Hy vọng rằng bằng việc tăng cường nắm bắt các lĩnh vực khác,chúngtasẽkhôngchỉđảmnhiệmvaitròmanglạihòabìnhchokhuvực,mà

còntiếptụctạoranhữngđónggóplớnđểthỏamãnướcmơcủanhânloạivềsứckhỏe,thịnhvượngvàtựdochomọingườiởmọinơi.

SHIMONPERES

NguyênTổngThIsrael

GHICHÚCỦANHÓMTÁCGIẢ

Cuốnsáchnàybànvềsựcáchtânvàtinhthầnkhởinghiệp,cũngnhưnhữngnhântốgiúpmộttiểuquốcnhưIsraelcóthểđạtđượccảhaiyếutốtrên.

Đây không phải cuốn sách về công nghệ, dù chúng tôi có nhắc đến nhiềudoanhnghiệphoạtđộngtronglĩnhvựcnày.Tuyrấtthíchthútrướcnhữngảnhhưởngcủacôngnghệđốivớithếgiớihiệnđại,nhưngchúngtôichỉtậptrungbànvềhệsinhtháiđãvàđangtạoranhữngýtưởngkinhdoanhmớitheocáchhợplýnhất.

Cuốnsáchcósựphatrộngiữamộtchútkhámphá,mộtchúttranhcãivàmộtchútvănkểchuyện.Cóthểbạnđãnghĩrằngquyểnsáchsẽđượcviếttheothứtựthờigian,xoayquanhcácdoanhnghiệp,hoặcnhữngnhântốchủchốtmàchúngtôixácđịnhlànhữngngườiđãgópphầntạorahìnhmẫucáchtâncủaIsrael.

Tuybị cámdỗbởiý tưởngmang tính tổngquátnêu trên,nhưngcuốicùngchúngtôiđãlựachọncáchtiếpcậnchitiếtvàtỉmỉhơn.

Đểviếtcuốnsáchnày,chúngtôiđãđánhgiálịchsửvàvănhóaIsrael,chắtlọcnhữngcâuchuyệncủacáccôngtyđểtìmhiểucộinguồnnănglượngsángtạocủadântộcDoTháivànhữngbiểuhiệncủanó.Chúngtôicònphỏngvấnmộtsốnhàkinhtếhọcvànghiêncứuquanđiểmcủahọ.Thậmchí,chúngtôicònmởrộngnghiêncứusanglĩnhvựclịchsử,kinhdoanhvàđịachínhtrị.

TuysựngưỡngmộdànhchonhữngcâuchuyệnchưađượckểcủanềnkinhtếIsraelđãđóngvai trò lớn trongviệc thúcđẩychúng tôiviếtcuốnsáchnàycũngnhưđềcậpđếnnhữnglĩnhvựcmàIsraelđangbịtụthậu,chúngtôicũngđánhgiánguycơđedọathànhcôngcủaquốcgianày.Phầnlớnnhữngđánhgiánàysẽkhiếnđộcgiảngạcnhiên,dochúnghoàntoànkhôngliênquanđếnnhữnggìbạnthườngđượcnghetừcácphươngtiệntruyềnthôngquốctế.

Trongcuốnsách,chúngtôitậptrungnghiêncứusâuhaivấnđề:Tạisaocácngành nghề đòi hỏi sự sáng tạo củaMỹ không tận dụng được lợi thế của

nhữngdoanhnhân tàinăngđã từng trảinghiệmvàđượcđào tạo trongmôitrườngquânđội,điềunàyhoàntoàntráingượcvớinềnkinhtếIsrael;vàtạisaothếgiớiẢ-rậplạigặpkhókhăntrongviệcthúcđẩytinhthầnkhởinghiệpcủagiớidoanhnhân.

Trênthựctế,nhữngđềtàinàyđòihỏiphảicósựnghiêncứukỹvàsâurộnghơnphạmvicủacuốnsáchbạnđangcầmtrêntay;thậmchícầnphảiviếtmộtcuốnsáchdànhriêngchotừngchủđềtrên.

Cuốicùng,nếucómộtcâuchuyệnthườngbịbỏquabấtchấpsựđưatinrộngrãicủagiớitruyềnthôngvềIsrael,thìđóchínhlànhữngsốliệukinhtếchủchốtthểhiệnrằngIsraellàđạidiệnchosựtậptrungcaođộcủaýchícáchtânvàtinhthầnkhởinghiệpcủanhânloạiđươngđại.

Cuốnsáchlànỗlựccủachúngtôiđểgiảithíchhiệntượngtrên-HiệnTượngIsrael.

LỜIGIỚITHIỆU

“Nóihayđấy,nhưnganhđịnhlàmgì?”

-SHIMONPERESNÓIVỚISHAIAGASSI-

Haingườingườiđànôngtạothànhmộtcặpđôikỳlạkhihọngồichờtrongmột dãy buồng sang trọng của khách sạn Sheraton Seehof trên núi Anpơ,phầnvắtngangqua lãnh thổThụySỹ.Khôngđủkiênnhẫnđểxóa tanbầukhôngkhícăng thẳngbằngnhữngcâu tángẫu;họchỉnhìnnhauđầy loâu.Ngườiđànônglớntuổi,cólẽgấpđôituổingườithanhniêncònlạitỏrabìnhtĩnhhơn.Ôngkhôngthuộctuýpngườidễnảnlòng.

Ngườithanhniênbộclộvẻtựtinthườngthấyởmộtkẻthôngminh,songviệcliêntụcbịtừchốibắtđầuthúcđẩysựhoàinghitronganh:Liệuanhcóđủsứcvựcdậybangànhcôngnghiệpkhổnglồ?Anhthậtsựlolắngchobuổihọpkếtiếp.

Khônghiểuvìsaongườiđànônglớntuổilạichấpnhậnmạohiểmvớicáigiálànguycơbịmấtdanhdự.Vìôngchính làngười Israelnổi tiếngnhất thếgiới, người đã hai lần giữ chức vụ thủ tướng và từng đoạt giảiNobelHòabình.Ởtuổi83,ShimonPereschắcchắnkhôngcầnthêmcuộcphiêulưunàonữa.

Để có được cuộc gặp gỡ này cũng đã làmột thử thách lớn. Shimon PeresđượcxemnhưcâyđạithụtrênDiễnđànKinhtếThếgiớiDavosđượctổchứchàngnăm.Đốivớicánhtruyềnthông,việcchờxemnhàlãnhđạoẢ-rậpnàosẽbắttayShimonPerescũnglànguồntindựđoánnhữnggìđangthậtsựdiễnra đằng sau một sự kiện được ngụy trang bằng vỏ bọc hội thảo kinh tế.ShimonPereslàmộttrongnhữngnhàlãnhđạonổitiếngmàGiámđốcđiềuhành(ChiefExecutiveOficer-CEO)củacáctậpđoànlớntrênthếgiớiđềumuốngặp.

Vìthế,khiPeresđưaralờimờigặpgỡCEOcủanămnhàsảnxuấtxehơilớnnhấtthếgiới,nghĩalàôngthậtsựmuốngặphọ.Nhưngđólàđầunăm2007-

khicuộckhủnghoảngkinhtếthếgiớidườngnhưvẫncònrấtxavời,vàcáclãnhđạongànhcôngnghiệpxehơinàyvẫnchưacảmnhậnđượcsứcépmàhọ sẽ phải trải qua chỉmột năm sau đó. Và ba ông lớn trong ngành côngnghiệpôtôMỹlàGeneralMotors,FordvàChryslerđãkhôngđáplạilờimờicủaShimonPeres.

Chỉmộtnhà lãnhđạođượcmờixuấthiện,songông ta lạidành toànbộ25phútđầucủacuộcnóichuyệnđểchứngminhýtưởngcủaPereslàbấtkhảthi.Nhânvậtnàykhôngbuồn lắngnghekếhoạchcủaThủ tướngIsraelvềmộtthế giới chỉ sửdụngphương tiện chạybằngđiện, và giả sử cónghe chăngnữa,ôngtacũngkhôngbaogiờnghĩđếnviệcgiớithiệunóởmộtquốcgia“tíhon”nhưIsrael.

“Nghenày,tôiđãđọccáctàiliệucủaShai(Agassi)rồi”,vịlãnhđạonóivớiPeres,ámchỉnhữngbạchthưgửikèmthưmờitrướcđó,“cậutathựcsựđanghoang tưởng. Làm gì có loại xe chạy được bằng điện. Chúng tôi đã thửnghiệm rồi, nhưng không thành công”. Ông ta tiếp tục khẳng định loại xehybridmớilàgiảiphápthựctếnhất.

ShaiAgassi chính làngười thanhniên trẻ tuổibêncạnhShimonPeres.Tạithờiđiểmđó,anhđanglàCEOcủaSAP(Đức),côngtysảnxuấtphầnmềmchodoanh nghiệp lớn nhất thế giới.Anh gia nhậpSAPnăm2000, sau khidoanhnghiệpnàymualạicôngtyanhmớithànhlập,TopTierSoftware,vớigiá400triệuđô-laMỹ(USD).VụchuyểnnhượngnàychứngminhmộtthựctếrằngmặcdùbongbóngcôngnghệđãvỡthìtrướcđómộtsốcôngtycủaIsraelvẫnthuđượclợinhuận.

Agassi thành lậpTopTierkhi anh chỉmới24 tuổi.Mười lămnămsau, anhlãnhđạohaicôngtyconcủaSAP,trởthànhnhàlãnhđạotrẻtuổinhấtvàlàngườiduynhấtkhôngmangquốctịchĐứcđứngvàohàngngũbangiámđốcSAPvàcònnằmtrongdanhsáchđềcửchứcvụCEO.Dùđểmấtchứcvụnàyởtuổi39,anhvẫntựtinsẽđếnngàynólàcủaa

Thếmàgiờđây,Agassi,cùngvịTổngthốngkếnhiệmcủaIsraellàShimonPeres,đangphảicốgắnggiảnggiảichomộtlãnhđạongànhôtôvềtươnglaicủa ngành côngnghiệp sản xuất xe hơi.Lúc này, thậmchí ngay cảAgassicũngbắtđầuhoàinghi toànbộý tưởngcủamình làvô lý, đặcbiệt khi nóhoàntoànmangtínhlýthuyết.

TạiDiễnđànDoanhnhântrẻdiễnrahainămtrước,sựkiệnmàAgassigọilà“BabyDavos”,anhđãbịthuyếtphụcbởisuynghĩphảitìmcáchbiếnthếgiớitrởnên tốtđẹphơnchođếnnăm2030.Phần lớnđạibiểu thamdựđềuchorằngdoanhnghiệpcủahọcầncảitiếnchiếnlượckinhdoanh,riêngAgassilạitrìnhbàymộtýtưởngthamvọngđếnnỗiaicũngnghĩrằnganhquángâythơ:“Tôi nghĩ rằng điều quan trọng nhất cần làm là tìm cách chấmdứt sự phụthuộcvàodầumỏ”,anhnói.

Agassi tin rằngchỉcầnmộtquốcgiakhôngcầnđếndầumỏ,cả thếgiớisẽhọc theo.Vàđiềuđầu tiên làphải cónhữngchiếcxehơikhôngchạybằngxăng.

Nhưngnếuchỉýtưởngnàythôithìvẫnchưaphảilàcáinhìnsâusắcmangtínhcáchmạng.

Agassiđãnghiêncứunhữngcôngnghệtiêntiếnnhưtếbàonănglượnghydrođểmang lạiđộngnăngchoxe, songchúngđềuquáxavời, ít nhấtphải10nămnữamớithựchiệnđược.VìthếAgassiquyếtđịnhchỉtậptrungvàocôngnghệdễchếtạonhất:Xechạybằngắcquysạc.Trongquákhứýtưởngnàyđãtừngbịloạibỏdocònnhiềuhạnchếvàquátốnkém,nhưngAgassitinrằnganhcógiảipháplàmchoxeđiệnkhôngchỉtrởnênkhảthimàcònphùhợpvớingườisửdụng.Nếuxeđiệncũngmạnhmẽnhưxehơichạybằngxăngthìailạikhôngmuốncómộtchiếc?

Hiểm họa chiến tranh thường trực đã khiến người Israel - với dân số chỉchiếm1/1.000tổngdânsốthếgiới, luôncótháiđộnghingờđốivớinhữnglờigiảithíchthôngthường.NếubảnchấtcủangườiIsrael,nhưPeresnóivớichúngtôisaunày-là“khôngbaogiờbiếtthỏamãn”-thìAgassichínhlàđạidiệntiêubiểucủaquốcgianày.

Nhưngnếukhông cóPeres thì có thểAgassi cũngkhôngđủ can đảm theođuổi ý tưởng của anh đến cùng. Sau khi ngheAgassi thuyết phục về việcchấmdứtsựlệthuộcvàodầumỏ,PeresđãgọichoAgassivàhỏi:“Nóihayđấy,nhưnganhđịnhlàmgì?”

Chođếntậnlúcđó,Agassinói,anh“chỉđơnthuầnlàđanggiảimộtcâuđố”-đó vẫn chỉ là lý thuyết trên giấy.Nhưng rồi chínhPeres đã đặt vấn đề với

Agassitheocáchrõràngnhất:“Cthậtsựlàmđượcđiềunàykhông?Còngìquantrọnghơnviệcchấmdứtsựlệthuộcvàodầumỏ?Aisẽthựchiệnđiềunàynếukhôngphảilàcậu?”Vàcuốicùng,Pereskếtthúcbằngcâuhỏi:“Tôisẽgiúpđượcgìchocậu?”

Pereskhôngnóisuông.SauGiángsinhnăm2006,ôngđãlôiAgassivàocơnlốc50cuộcgặpgỡvớinhómcácnhàlãnhđạocủachínhphủvàngànhcôngnghiệphàngđầuIsrael,baogồmcảThủtướng.Agassithổlộ:“Cứmỗisáng,tôi cómặt trong văn phòng của Peres, tóm tắt lại nội dung cuộc họp hômtrước,vàôngấygọiđiệnđểsắpxếpcáccuộcgặpgỡchongàyhômsau.NếukhôngcóPeres,cóthểtôiđãkhôngcócơhộitiếpxúcvàtraođổivớinhữngnhânvậtđó.”

Peresgửithưđếnnămnhàsảnxuấtxehơilớnnhấtthếgiới,kèmtheotàiliệutrìnhbàycủaAgassi.ĐâychínhlàlýdoPeresvàAgassicăngthẳngngồichờtrongphòngkháchsạnsangtrọngởThụySỹ,đâygầnnhưlàcơhộicuốicùngcủabộđôinày.

“Chođếnbuổigặpgỡđầutiên,Perescũngmớichỉnghemộtđốngkháiniệmtừtôi-mộtngườicóchuyênmôntronglĩnhvựcphầnmềmmáytính.Tôibiếtđượcnhữnggì?Ôngấyđãchấpnhậnmạohiểmvìtôi”.

Những cuộc gặpmặtDavos là dịp đầu tiên để Peres đích thân đánh giá ýtưởngđốivớinhữngngườithậtsựlàmtrongngànhcôngnghiệpôtôthếgiới.VàvịlãnhđạođầutiênmàhọgặpkhôngnhữngđãdậptắtýtưởngđómàcòndànhphầnlớnthờigianrasứcthuyếtphụcPeresvàAgassitừbỏthamvọngcủahọ.Agassiđãrấtxấuhổ:“Tôiđãlàmvịchínhkháchquốctếđóhoàntoànbẽmặtbằngcáchnhìnôngtanhưthểôngấykhônghiểumìnhđangnóigì.”

Nhưng buổi hẹn tiếp theo của họ sắp bắt đầu. Carlos Ghosn, CEO củaRenault-Nissannổidanhtronggiớikinhdoanhthếgiớinhưmộtnghệsĩthayđổihàngđầu.SinhratạiBrazilnhưngbốmẹlàngườiLebanon,GhosnrấtnổitiếngởNhậtkhiôngđiềuhànhNissan,khiđóđangthualỗnặngnềvàgiúptậpđoànnàythuvềlợinhuậnchỉsauhainăm.NgườiNhậtbiếtơnGhosnvàđáplễbằngbộtruyệntranhđượcphóngtácdựatrêncuộcđờithậtcủaông.

Peres bắt đầu bằng giọng nói nhẹ đến mức Ghosn nghe không rõ, nhưngAgassi lại rấtkinhngạc.Saukhihứngchịumànchỉ trích từcuộchọphôm

trước,AgassingỡPeressẽnóiđiềugìđóđạiloạinhư“ShaiAgassicómộtýtưởngđầythamvọngvềxeđiện.Tôisẽđểcậuấytrìnhbày,vàôngcóthểchocậuấybiếtýkiếncủamình”.Nhưngthayvì“luivề”,Peresbỗngtrởnênhăngháihơnkhithuyếtphụcvàtháiđộcũngmạnhmẽhơn.

“Thờicủadầuđãqua,ngườitavẫnkhaithácdầunhưngkhôngthậtsựcầnnónữa”. Quan trọng hơn, Peres nhấnmạnh với Ghosn, dầu là thứ đang nuôidưỡngchủnghĩakhủngbốvà sựbấtổn. “Chúng takhôngcầnđến láchắnphòngthủtênlửaKatyusha”,ôngchỉra,“nếutìmđượccáchcắtđứtnguồnviệntrợchochúngởchốtchặnđầutiên”.

Rồi Peres chủ động ngăn chặnmọi tranh cãi bằng cách khẳng định nhữngcôngnghệthaythếvẫnchưarađời.Ôngbiếtcácđạigiaxehơitrênthếgiớiđangthửnghiệmmộtloạtcácgiảiphápmớinhưxehybrid,xehybridplug-invàxeđiệnnhỏ-nhưngkhôngcôngnghệnàotrongsốnàyhứahẹnmởrakỷnguyênmớichongànhvậntải.

ChỉnămphútsaukhiPeresbắtđầutrìnhbày,Ghosnngắtlời:“ÔngPeres,tôiđãđọctàiliệucủaShairồi.”-PeresvàAgassicốkhôngnhănmặt,nhưngcảhaiđềucảmthấybuổigặpmặtsắpđiđúnghướng.Ghosnnói:“Cậutahoàntoànđúng.Chúngtacócùngýnghĩ.Tươnglaiphảilàđiện.Chúngtôicóxehơirồi,vàcảắcquynữa.”

Peresgầnnhưkhôngnóinênlời.Chỉvàiphúttrước,ôngvàAgassiđãhứngchịumànthuyếtgiáosaysưavìsaoxeđiệnlàthứvôdụng,vàxehybridlàgiảipháptốthơn.NhưngcảPeresvàAgassiđềubiếtrõxehybridđồngnghĩavớingõcụt.Làmsaomộtphươngtiệnlạicóthểcùnglúctrangbịhainguồnnănglượngriêngbiệt?Hiệngiáxehybridrấtđắt,trongkhichỉtiếtkiệmđược20%nănglượngsovớicácloạixethôngthường.Họkhôngthểđưamộtquốcgiathoátkhỏitìnhtrạnglệthuộcvàodầubằngloạicôngnghệnày.

TheoquanđiểmcủaPeresvàAgassi,dùnghybridkhôngkhácgìviệcchữavếtthươngdođạnsúngtrườnggâyrabằngbăngcánhâncả.

Chưabaogiờhọnghenhữngđiềunàytừmộtnhàlãnhđạotrongngànhcôngnghiệpôtô.Vìthế,PeresđãbuộtmiệnghỏiGhosn:“Vậyôngnghĩgìvềxehybrid?”

“Tôithấychúngkhôngcóýnghĩagìhết.Xehybridgiốngnhưnàngtiêncávậy:Khibạnmuốnconcá thìbạnnhậnđượcngườiphụnữ,khibạnmuốnngườiphụnữthìbạnlạinhậnđượcconcá”-Ghosntrảlờimộtcáchđầytựtin.TràngcườisauđócủaPeresvàAgassivừachânthành,vừabộclộcảmgiácnhẹnhõm.Liệuhọđãtìmthấymộtđốitácthậtsựphùhợpvớitầmnhìncủamình?

BâygiờlạiđếnlượtGhosnlolắng.Dùlàngườilạcquan,nhưngnhữngtrởngạicơbảncủaxeđiệnvẫncònđó:Ắcquycógiáquácao;quãngđườngdichuyểnchưabằng1/2xechạyxăng;thờigiansạcthìl

Giá quá cao trong khi mức độ tiện dụng gần như bằng không, xe “sạch”,khôngkhóivẫnchỉlàmộtngáchrấtnhỏtrênthịtrường.

Đáp lại,Peresnóiôngcũng từngcónhữnghoàinghi tương tựchođếnkhigặpAgassi.CâunóinàylàtínhiệugợiýchoAgassigiảithíchcáchthứcgiảiquyếtnhữngkhókhăntrởngạinàybằngcôngnghệhiệncó,chứkhôngphảinhữngphépmàunănglượngphảimấthàngthậpkỷnữamớixuấthiện.Lúcnày,sựchúýcủaGhosnđãchuyểntừPeressangAgassi.

ÝtưởngcủaAgassivừahợplývừađơngiản:Xeđiệnđắttiềnchỉvìắcquycủachúngcógiáquácao.Bánchiếcxeđượctrangbịắcquycũnggiốngnhưbánxevớilượngxăngđủdùngtrongvàinăm.Nhưngkhitínhtoánchiphí,xeđiệnthậtralạirẻhơnrấtnhiều-trungbìnhmỗidặmchỉtốn7xu(đãbaogồmắcquyvàđiện sạc) sovới10xuchomỗidặmchạybằngxăngkhoảng2,5USD/gallon.Nếugiáxăngdầutănglên4USD/gallon,thìkhoảngcáchchiphínàylạicàngkhổnglồ.

Hãytưởngtượng,bạnkhôngmấttiềnmuaắcquy-nhưmộtloạinhiênliệu-khimuaxe, thayvàođó chiphí cho ắcquy sẽđượcphânbổ cho suốtquátrìnhsửdụngxe.Dođó,xeđiệnsẽrẻnhưxechạybằngxăng,vàchiphísạcắcquychắcchắnsẽrẻhơnxăngdầu.

Vềlâuvềdài,lợithếvềchiphíđiệnchắcchắnsẽtăngkhiắcquyngàycàngrẻhơn.

Vượtquaràocảngiácảlàbướcđộtphálớnnhất,nhưngnhưthếvẫnchưađủđểxeđiệntrởthành“Xehơi2.0”,nhưAgassinói,thaythếhoàntoànmôhình

giao thông từng đượcHenryFord phátminh cách đây hơnmột thế kỷ.Xetruyềnthốngcóthểđiđược300dặmchỉvới5phúttiếpnhiênliệu,Ghosntựhỏi,liệuxeđiệncóthểcạnhtranhđượckhông?

GiảiphápcủaAgassi làcơsởhạ tầng:Hàngngànbãiđậuxeđược liênkếtthànhmạnglưới,xâydựngcáctrạmthayắcquydọcđườngvàđiềuphốitoànbộcáctrạmnàybằng“mạnglướithôngminh”.Tronghầuhếtcáctrườnghợp,chỉcầnsạcắcquychoxetạinhàvàchỗlàmlàđủđểphươngtiệnhoạtđộngcảngày.

Nhữngaicónhucầudichuyểnđườngdàicóthểthayắcquytạicáctrạmđổidọcđường, tương tự việc đổxăng/dầu truyền thống.Agassi đãmờimột vịtướng Israel về hưu, có kinh nghiệmquản lý hậu cần phức tạp đảmnhiệmchứcCEOcôngtyđịaphương,cótráchnhiệmquyhoạchhệthốngđườngdâyvàmạnglướisạcđiện/đỗxetrênc

Điểmthenchốttrongmôhìnhnàylàkháchhàngsởhữuxe,còndoanhnghiệpcủaAgassi,BetterPlace,sẽsởhữuắcquychochiếcxecủakháchhàng.

“Nóhoạtđộngthếnày”,Agassibắtđầunóikỹhơn,“giốngnhưđiệnthoạidiđộngvậy.Bạnđếnnhàcungcấp.Nếumuốn,bạncóthểtrảtiềnmộtlầnduynhấtđểsởhữuthiếtbịvàkhôngcầncamkếtgì.Nhưngthườngthìaicũngsẽkýhợpđồngtừhaitớibanăm.Đổilại,họđượcsởhữuthiếtbịmiễnphíhoặcchỉphảimuavớigiátượngtrưngrấtrẻ”.

Xeđiệncũnglàmđượcyhệtvậy,Agassigiảithíchthêm,BetterPlacesẽđóngvaitrònhưnhàmạngdiđộng.Bạnđếnđạilýxevàkýhợpđồngsửdụngdựatrênsốdặmthayvìsốphút,rồinhậnmộtchiếcxeđiện.Chỉcóđiềuhọkhôngsởhữuắcquy,màlàBetterPlace.

CôngtycủaAgassisẽthuvềlợinhuậnkhôngchỉ từviệcbánxemàtừcácdịchvụliênquanđếnắcquycủakháchhàngtrongvòngbốnnămhoặclâuhơn;vớimứcphímàkháchhàngthườngchichoxăngdầuhàngthángthìnayhọ có thể trả cho điện và ắc quy.Agassi kết luận: “Bạn vừa sử dụngmộtphươngtiệnsạchvớimôitrường,màchiphílạirẻhơnxechạybằngxăng”.

Agassi tiếp tục trả lời phần Peres bỏ lửng bằng câu hỏi: “Tại sao lại chọnIsraellàmthíđiểmchodựánnày?”

Thứnhấtlàvấnđềdiệntích.Israellàquốcgia“thửnghiệm”hoànhảochoxeđiện.Diệntíchnhỏvàlánggiềngthùđịchđãkhiếnnơiđâytrởthànhmột“ốcđảodichuyển”khépkín.VìngườiIsraelkhôngthểláixerangoàibiêngiớiquốcgia,nênkhoảngcáchdichuyểncủahọluônquanhquẩntrongmộtdiệntíchbénhấtnhìthếgiới.ĐiềunàygiúpgiớihạnsốlượngtrạmđổiắcquymàBetterPlacephảixâydựngtronggiaiđoạnđầucủadựán.BằngcáchcôlậpIsrael,Agassinóivớinụcườitinhquái,kẻthùcủahọđãvôtìnhtạoramộtphòngthínghiệmhoànhảođểthửnghiệmcácýtưởngmới.

Thứ hai, người Israel ý thức rõ những phí tổn về tài chính và bảo vệmôitrườngkhiphảilệthuộcvàodầumỏ.

Thứba,bảnchấtcủangườidânIsraellàluônưathíchcáimới-họgầnnhưđứngđầuthếgiớivềthờigiantruycậpInternetvàtỉlệsửdụngđiệnthoạidiđộnglênđến125%,nghĩalàđasốđềucónhiềuhơnmộtchiếc.

Mộtđiềukhôngkémphầnquantrọng,AgassibiếtanhcóthểtìmthấyởIsraelnhữngnguồncầnthiếtđểgiảiquyếtphầnmềmphứctạpcho“mạnglướiđiệntoánthôngminh”,cónhiệmvụmởcácđiểmsạcvàquảnlýquátrìnhsạcắcquycủahàngtriệuxecùnglúcmàkhôngbịquátải.Israellàquốcgiacómậtđộkỹsưgiỏivàchitiêuchocôngtácnghiêncứu,pháttriểnkhoahọcnhiềunhấtthếgiới,nósẽlànơilýtưởngđểthựchiệndựánnày.

Agassicònmuốntiếnxahơnnữa.Suychocùng,nếuIntelcóthểsảnxuấtđạitràloạichiptinhxảonhấtcủahọtạiIsrael,tạisaoRenault-Nissanlạikhôngthểchếtạoxeđiệnởđây?GhosnchorằngviệcnàychỉkhảthivớiđiềukiệnsốlượngxesảnxuấttạiIsraelphảiđạtítnhất50nghìnchiếc/năm.

Không chớp mắt, Peres cam kết với Ghosn con số 100 nghìn xe/năm tạiIsrael.Ghosnđồngý,miễnsaoPeresgiữlờihứacủamình.

TrướcbuổigặpvớiGhosn,Agassicầnbayếutốđểthựchiệnkếhoạch:Mộtquốcgia,mộtcôngtysảnxuấtxehơivàtiền,nhưngđểđạtđượcbấtcứyếutốnàotrongđó,anhcầnphảicóđượchaiyếutốcònlạitrước.

Vídụ,khiPeresvàAgassiđếngặpthủtướngEhudOlmertđểcamkếtgiúpIsraelthoátcảnhlệthuộcvàodầumỏ,ôngđãđặtrahaiđiềukiện:Agassiphải

kýđượcgiaokèovớimột trongnămnhàsảnxuấtôtôhàngđầu thếgiớivàgâyquỹ200triệuUSD-sốvốncầnthiếtđểpháttriểnmạnglướiđiệntoánthôngminh,biếnnửatriệubãiđậuxethànhđiểmsạcđiệnvàxâydựngmớicáctrạmđổiắcquy.Agassiđãcónhàsảnxuấtôtô,giờlàlúcthựchiệnđiềukiệnthứhai:Tiền.

Tuynhiên,Agassiđã lắngngheđủđể tinrằngý tưởngcủaanhcó thể thựchiệnđược.Anhquyếtđịnhbỏviệc tạiSAP-mộtquyếtđịnh làmgiớicôngnghệchoángváng -để thành lậpBetterPlace (Agassiđã trảiquabốncuộcthảo luậnvớiban lãnhđạoSAPđể thuyếtphụcrằnganhhoàn toànnghiêmtúckhinghỉviệc).

Tuynhiên,giớiđầutưquốctếkhônghàohứngnhảyvàomộtdựánđòihỏiphảitáiđịnhhìnhbangànhcôngnghiệplớnnhấttrênthếgiớilàxehơi,dầumỏvàđiện.Thêmvàođó,xeđiệnsẽvôdụngnếukhôngcócơsởhạ tầng,mạnglướiắcquyphảiđượcxâydựngvàtriểnkhaihoànchỉnhtrướckhixeđiệnđượcsảnxuấthàngloạt.Điềunàycónghĩalàmất200triệuUSDđểmắclại hệ thống dây điện cho toàn bộ đất nước -một phí tổn đầu tư khổng lồkhiếnchobấtcứnhàđầutưnàocũngthấyđauđầu.Kểtừkhibongbóngcôngnghệ tiêu tan vào năm 2000, giới đầu tư tài chính quốc tế đã trở nên thậntrọnghơn rất nhiều.Không aimuốn chimộtnúi tiền thậtmà lợi nhuận thìchưathấyđâu

Trừmộtnhàđầutư,tỉphúngườiIsrael,IdanOfer,ngườitrướcđótừngcóphivụđầutưkhổnglồvàoTrungQuốcbằngviệcthâutómlượnglớncổphầntạihãngxehơiCherryAuto-Mobile.Sáuthángtrước,Ofermuamộtnhàmáylọcdầu.Chonênôngcũngđượcxemlàcóhiểubiếtvềôtôvàdầumỏ.

Khi Mike Granoff, nhà đầu tư người Mỹ đầu tiên của Better Place gợi ýAgassigõcửanhàOfer,Agassinói:“Tạisaoôngấylạiđểtôilôikéorakhỏihaicôngviệckinhdoanhmớinhấtcủamình?”Nhưngrồianhcũngkhôngcógìđểmất.Sau45phúttraođổi,OferđồngýcấpchoAgassi100triệuUSD.Vềsau,ôngđầutưthêm30triệuUSDvàyêucầuđộingũngườiTrungQuốclàmxeđiệnchodựán.

Agassiđãkiếmđược200 triệuUSD,biếnBetterPlace thànhdoanhnghiệpmớithànhlậplớnthứnămtronglịchsử.Israeltrởthànhnơithíđiểmđầutiênvàcácnướckhácnhanhchóngtiếpbước.Vàothờiđiểmcuốnsáchnàyđang

đượcviết,chínhphủĐanMạch,Úc,khuvựcvịnhSanFrancisco,HawaiivàtỉnhOntario - tỉnhđôngdânnhấtCanada -đã tuyênbố sẽ thamgiadựán.BetterPlace cũng là công tynướcngoàiduynhất đượcđềnghị cạnh tranhtrongviệcphát triểnhệ thốngxeđiệnchoNhật -mộtđộng tháibất thườngđượcđánhgiárấtcaotronglịchsửvìchínhsáchbảohộnộiđịacủachínhphủNhật.

TrongsốnhữngngườihoàinghicóThomasWeber,GiámđốcnghiêncứuvàpháttriểncủaMercedes.Ôngchobiếtvàonăm1972,Mercedestừngchếtạomộtmẫuxebuýtchạybằngđiệnvớiắcquycóthểtháorời,đặttênlàLE306.Cuốicùng,họđãpháthiệnrarằngviệctháolắpắcquycóthểgâychậpđiệnvàcháynổ.

Câutrả lờicủaBetterPlacenằmở trạmđổiắcquy.Nóhoạtđộngtươngtựcáctrạmrửaxetựđộng.Khikháchhàngláixevàomộttrạmđổiắcquy,chiếcxesẽđượcmộttấmthépnânglên,tháochốtgiữ“viên”ắcquy.Viênắcquyđãcạnsẽđượcchovàotrạmsạc,vàmộtviênắcquymớisẽđượclắplạivàophầndướixe.Toànbộquytrìnhdiễnrachỉtrongvòng65giây.

Agassirấttựhàovềphươngphápmàđộingũkỹsưcủaanhđãápdụngđểxửlýviệctháolắpvàthaythếnhữngviênắcquynặnghàngtrămpound.Họđãsửdụnghệthốngmóctươngtựđểgiữnhữngquảbomnặng500poundtrêncácmáybay chiếnđấu.Khônghề có sai sót nào trong cơ chế thảbom, ápdụnghệthốngnàyắcquyđượcđảmbảotrongxeđiện,ngaycảkhiđãbịtháorời.

Nếudựánnàythànhcông,tácđộngtoàncầucủaBetterPlacevềmặtkinhtế,chínhtrịvàmôitrường,v.v…cóthểvượtquanhữngcôngtycôngnghệhàngđầuthếgiới.VàýtưởngnàysẽlanrộngtừIsraelrakhắpnơi.

NhữngdoanhnghiệpnhưBetterPlacevàdoanhnhânnhưAgassikhôngphảingày nào cũng xuất hiện. Scott Tobin, một nhà đầu tư thuộc quỹ BatterVentures (Mỹ)đãdựđoán:Ý tưởngvĩđại tiếp theosẽđến từ Israel.Trongnháymắt,Israelchothấytạisaonókhôngquábấtngờ…

NhữngcôngtycôngnghệvàgiớiđầutưtoàncầuđangmởđườngđếnIsraelvà ở đây, họ tìm thấy sự kết hợp độc đáo giữa sự táo bạo, óc sáng tạo vànhữngconngườiquảcảm.ĐiềunàylýgiảitạisaosốlượngcáccôngtyIsrael

cótêntrênsànchứngkhoánNASDAQnhiềuhơntấtcảcáccôngtycủachâuÂu cộng lại, Israel là quốc gia cómật độ các doanh nghiệpmới thành lậpnhiềunhấtthếgiới.Vớitổngsố3.850doanhnghiệpmớilập,đồngnghĩavớicứ1.844ngườiIsraelthìlạicómộtdoanhnghiệp.

SànchứngkhoánNewYorkkhôngphải làđối tượngduynhấtbị Israel thuhút,màcònmột lĩnhvựckháccóvai tròquan trọngđịnhnhấtđốivới lĩnhvựccôngnghệ:Đầutưmạohiểm.

Năm2008,vốnđầutưbìnhquânđầungườiởIsraelnhiềugấp2,5lầnMỹ,30lầnsovớichâuÂu,80lầnsovớiTrungQuốcvà350lầnsovớiẤnĐộ.Xéttrênsốliệucụthể,Israel-vớidânsố7,1triệungười-thuhút2tỉUSDtừcácnguồnđầutư,tươngđươngvớisốvốndo61triệudânAnh,và145triệudânPhápvàĐứccộnglạithuhútđược.Israelcũnglànướcduynhấtchứngkiếnsựtăngtrưởngtíchcựccủacácnguồnvốnđầutưtừnăm2007đếnnăm2008,nhưminhhọatrongHìnhI.1.

SauMỹ, Israel làquốcgia cónhiềudoanhnghiệpniêmyết trên sànchứngkhoánNASDAQ,hơnbấtcứnướcnàokháctrênthếgiới,kểcảẤnĐộ,HànQuốc,SingaporevàIreland,nhưminhhọatrongHìnhI.2.HìnhI.3chothấyrõ Israel dẫn đầu thế giới về ngân sách dành cho nghiên cứu và phát triểnkhoahọc.

TheosốliệutrongHìnhI.4,Israelcótốcđộtăngtrưởngcaohơnmứctrungbìnhcủanhómcácnướcpháttriểnliêntụctrongnhiềunămkểtừ1995.Thậmchí,nhữngxungđộtvũtrangcũngkhôngthểcảnbướctiếnkinhtếcủaIsrael.Từnăm2000đếnnăm2006, Israelkhôngnhữngchịuảnhhưởngkhibongbóng côngnghệ toàn cầu tan v,mà còn trải qua giai đoạn căng thẳng nhấttrongtronglịchsửtấncôngkhủngbốvàcuộcchiếnLebanonlầnthứhai.Thếnhưng thị phần của Israel trong thị trường liên doanh toàn cầu vẫn tăngtrưởnggấpđôi-từ15%lên31%.

TrongngàycuốicùngcủacuộcchiếnLebanonlầnthứhai,thịtrườngchứngkhoánTelAviv còncaohơncảngàyđầu tiên của cuộc chiến.NgaycảkhitrướcđóIsraelvừathựchiệnchiếndịchquânsựkéodàibatuầnvàoDảiGaza(năm2009).

CâuchuyệncủanềnkinhtếIsraelđặcbiệtgâytòmòkhixemxéttìnhtrạngnghiêmtrọngcủaquốcgianàytrongnửathếkỷtrước.GiađìnhShaiAgassichuyểntừIraqđếnIsraelnăm1950-hainămsaungàyrađờicủanhànướcIsrael.GiađìnhAgassichỉlàmộtphầntrongbiểnngườitịnạnchạytrốnlànsóngbạolựcđangbùngpháttrongthếgiớiẢ-rậpsaukhinhànướcIsraelrađời.

Tạithờiđiểmđó,nhànướcDoTháinontrẻcùnglúcphảiđốimặtvớihaithửthách tưởngchừngkhông thểvượtqua:Chiếnđấu chonềnđộc lậpvà tiếpnhậnmộtlượnglớnngườitịnạndicưtừchâuÂuvàcácquốcgiaẢ-rậpxungquanh.

DânsốIsraeltănggấpđôichỉtronghainămđầulậpquốc.Trongbảynămsauđó,consốnàytăngthêm1/3.CứbangườiIsraelthìcóđếnhaingườimớidicưđến.Ngaykhivừacậpbến,nhữngngườitịnạnđãbịbuộcphảicầmsúngvàgửirachiếntrường.CónhữngngườivừasốngsóttừtrạitậptrungcủaĐứcQuốcXã thì nay đã ngã xuống trên chiến trường, trước cả khi tên tuổi họ

đượcghilại.

Xéttrêntỉ lệ tươngquan,sốngườiIsraelhysinhđểbảovệnhànướcIsraelcònnhiềuhơnsốlínhMỹthiệtmạngtronghaicuộcđạichiếnthếgiới.

Nhữngaisốngsótphảipháttriểnnềnkinhtếkiệtquệ.“Mọithứđềubịhạnchế”,mộtngườimớinhậpcư thanphiền:“Chúng tôicósổmuahàng,phảixếp hàng dài để mua theo chế độ tem phiếu, mỗi tuần chỉ được một quảtrứng”.Lúc đó,mức sống trungbình của người dân Israel được so sánh làngangbằngngườiMỹnhữngnăm1800.

Vậylàmthếnàomàmộtquốcgia“khởinghiệp”nhưIsraelkhôngnhữngtồntạimàcònvươnmìnhtừmộtnơitùtúngbịbaovâyđểtrởthànhmộtcỗmáycôngnghệcao,đạttăngtrưởnghơn50lầntrongvòng60năm?LàmthếnàomàmộtcộngđồngngườitịnạnkhôngxudínhtúichuyểnmìnhtừvùngđấtmàMarkTwaintừngmiêutảlà“mộtđấtnướchoangvắngvàthêlươngmộttrongnhữngnềnkinhtếnăngđộngnhấtthếgiới?Đếnnhàphântíchchínhtrị-kinhtếngườiIsrael,GidiGrinstein,cũngphảikinhngạcthốtlên:“Xemnày,vịthếkinhtếcủachúngtôisovớinướcMỹđãtănggấpđôi,dânsốtănggấpnămlầnvàphảiđốiphóvớibacuộcchiến tranh.Đâylàđiềuchưa từngcótronglịchsửkinhtếthếgiới”.Ôngcònnhậnđịnhrằng:“CácdoanhnghiệpIsraelsẽtiếptụcmàntrìnhdiễnngoạnmụchơnnữa”.

VùngĐấtThánhkhông chỉ là điểmđến của đoànngười hànhhương trongnhiềuthếkỷnaymàcònthuhútnhiềuđối tượngkhác.CEOkiêmChủtịchGoogle, ôngEric Schmidt nói rằngMỹ là điểmđến sốmột cho các doanhnghiệp, nhưng “sauMỹ, Israel là nơi tốt nhất”. CEO củaMicrosoft, SteveBallmerđãgọiMicrosoftlàmột“doanhnghiệpIsrael”,vìsốlượngvàvaitròtrungtâmcủađộingũnhânviênngườiIsraeltrongcôngtynày.

TỉphúMỹWarrenBuffett,ngườiluônáccảmvớinhữngrủiro,đãtựphávỡnguyêntắckhôngbaogiờmuacáccôngtynướcngoàitrongnhiềuthậpniêncủaông-bằngviệcthâutómISCARMetalworking,mộtdoanhnghiệpIsraelvới giá 4,5 tỉUSD, ngay trước thời điểm xảy ra cuộc chiến giữa Israel vàLebanonnăm2006.

ThậtkhóđểcácdoanhnghiệpcôngnghệkhôngđểmắtđếnIsrael.Gầnmộtnửacác công ty côngnghệhàngđầu thếgiớiđãmua lại cácdoanhnghiệp

mớithànhlậpcủaIsrael,hoặcmởcáctrungtâmnghiêncứuvàpháttriển(R&D)tạiđây.ChỉriênghãngCiscođãmualạichíndoanhnghiệpcủaIsrael,vàvẫnđangtiếptụccôngcuộctìmkiếm.

PaulSmith-PhóChủtịchPhilipsMedicalphátbiểu:“ChỉhaingàyởIsrael,tôiđãnhìnthấynhiềucơhộihơnphầncònlạicủathếgiớitrongmộtnăm”.GaryShainberg-PhóChủtịchphụtráchlĩnhvựcsángtạovàcôngnghệcủahãngviễnthôngBritishTelecomnhậnxét:“Israelcónhiềuýtưởnghoàntoànmới-khôngphảiloạiýtưởngbìnhmớirượucũ-hơncảThunglũngSillicon.Vàsứcsángtạocủahọchưacódấuhiệudừnglạingaycảtrongthờikỳsuythoáikinhtếthếgiới”.

Mặcdù câu chuyệnvề côngnghệ của Israel đangdầnđượcbiết đếnnhiềuhơn,nhưngngaycảnhữngngườikểlạinócũngkhôngtránhkhỏikinhngạc.PhóChủ tịchhãngNBCUniversal, khi được cửđến Israel để thămdò cáccông ty truyền thông kỹ thuật số của nước này đã tự hỏi: “Tại sao tất cảnhữngđiềunàylạixảyraởIsrael?Tôichưabaogiờchứngkiếntấtcảsựhỗnloạnvàsángtạocùngdiễnratrênmộtvùngđấtbénhỏnhưvậy”.

Đâychínhlàcâuhỏimàcuốnsáchmuốngiảiđáp.TạisaolàIsrael

Nghịchcảnhlànguyênnhânchínhgiảithíchcho“hiệntượngIsrael”.Trongnghịchcảnh,ngườitasẽpháthuytốiđakhảnăngsángtạo.NhiềuquốcgiavàvùnglãnhthổcódiệntíchnhỏbévàthườngxuyênbịđedọanhưHànQuốc,SingaporevàĐàiLoancũngpháttriểnmộtcáchkiêuhãnhvàấntượngnhưIsrael.Nhưngkhôngmộtnướcnàocóthểsảnsinhra“vănhóakinhdoanh”-chưanóiđếnhàngloạtcôngtykhởinghiệp-nhưIsraelđãlàm.

Trongđó,nhiềungườiphỏngđoányếutốDoTháiđãgópphầnkhôngnhỏ.KháiniệmchorằngdântộcDoTháirấtthôngminhđãănsâuvàotiềmthứcphươngTây.Ngaycảnhómtácgiảchúngtôicũngthấyđiềunày.KhichúngtôinóivớiaiđórằngmìnhđangviếtmộtcuốnsáchtạisaoIsraellạisángtạođếnvậy thì nhiềungườiđãphảnứng lại vànói: “Đơngiản thôi, ngườiDoTháirất thôngminh,nênkhôngcógìngạcnhiênkhiIsrael lạisángtạođếnvậy”.

Dovậy,thànhcôngcủaIsraelbịmặcđịnhbằngmộtđịnhkiếnxãhộimờmịthơnlàsựthật.

Ngaytừkhilậpquốc,dânsốtuyítỏicủaIsraellạicónguồngốctừhơn70quốcgiakhácnhau.Nhữngngười tịnạnDoTháiđến từIraq,BaLanhoặcEthiopiađươngnhiênkhông thể chia sẻ cùngmộtngônngữ,nềngiáodục,vănhóahoặclịchsử,ítnhấtlàhaithiênniênkỷtrước.NhưnhàkinhtếhọcngườiIreland,DavidMcWilliamsgiảithích:“IsraelkhôngphảimộtquốcgiaDoTháiđachiềunhưquanniệmtruyềnthống…mànênđượcxemnhưmộtmảnhđấtđộcthần,nơicưumangdântộcDoThái-mộtdântộcmangtheomình tinhhoavănhóa,ngônngữvà truyền thốngcủamọidân tộc trên thếgiới”.

Rõràng,bíquyếtthànhcôngcủaIsraelkhôngchỉphụthuộcvàotàinăngcủatừngcánhân.Trênthếgiớikhôngthiếunhữngcánhântàinăng,vớisốlượngcònnhiềuhơncảIsrael.Singaporelàmộtvídụ.Quốcgianàyluôndẫnđầuthếgiớivềđiểmkiểmtratoánvàkhoahọc.NhiềudoanhnghiệpđaquốcgiacũngđãmởchinhánhởnhữngnướcnhưIrelandhayẤnĐộ.“Nhưngchúngtôikhôngxâydựngcácbộphậnchiếnlượcởđó;Google,Cisco,Microsoft,Intel, eBay,v.v…aicũng thếcả.Bíquyếtcủachúng tôi làgiaosinhmạngcôngtyvàotayđộingũnhânviênởIsrael.Đâykhôngchỉđơnthuầnlàgiacôngdịchvụ,nhưđặttổngđàiđiệnthoạitạiẤnĐộhaythànhlậpphòngITởIreland.ĐiềuchúngtôilàmởIsraellàđộcnhấtvônhị.”

MộtnguyênnhânkháchayđượcnhắctớilàngànhcôngnghiệpquốcphòngvàquânsựcủaIsrael,vốnđãtạoranhiềucôngtyconthànhcông.Nhưngđâymớichỉ làmộtphầncủacâu trả lời,vìnókhông lýgiảiđược lýdo tại saonhiềuquốcgiacũngsởhữuquânđộihùngmạnhvẫnkhôngtạorathànhcôngtươngtựchokhuvựctưnhân.Vàviệcchuyểnhướngnguyênnhânsangkhuvựcquân sự chỉ làmnảy sinhmột câu hỏimới:Vậy, quânđội Israel có bíquyếtgìđểthúcđẩycácdoanhnghiệptrongnước?

Thậm chí, ngay cả dưới ảnh hưởng của quân đội, tại sao đến bây giờ cácdoanhnghiệp trongngànhanninhnộiđịa, quốcphòngvà chốngkhủngbốcủaIsraelcũngchỉđónggópchưađến5%tổngGDPcủanướcnày?

Câutrảlờithậtsựắtphảirộnglớnvàsâuxahơnthế.NóphảiliênquanđếnnhữngcánhânlàmkinhtếnhưShaiAgassi,biểutượngcủanướcIsraelmới.Đâykhôngchỉlàcâuchuyệncủatàinăng,màcònlàlòngkiêntrì,ýchíbềnbỉ,củasựđặtcâuhỏikhôngmệtmỏivớinhàcầmquyền,củasự thoảimáiung dung kết hợp với thái độ lạc quan trước thất bại, tinh thần tập thể, sứ

mạng,rủirovàsángtạotrongnhiềulĩnhvực.

Thếnhưng,ngườiIsraelquábậnrộntrongviệcthànhlậpcácdoanhnghiệpđểcóthểngồilạivàxâuchuỗicâuchuyệnthànhcôngcủahọlàmbàihọcchocácquốcgiakhác,cũngnhưcáctậpđoànvàdoanhnghiệpkhác.

ĐâychínhlàlúcthíchhợphơnbaogiờhếtđểhiểuvềphépmàukinhtếcủaIsrael.ĐặcbiệttrongbốicảnhnềnkinhtếMỹđanggặpmộtsốvấnđềmangtínhnềntảng,dùquốcgiaBắcMỹnàyvẫnlàđượcxemlànềnkinhtếcạnhtranhnhấtthếgiới.

Trướckhikhủnghoảngnăm2008diễnra,giớiquansátcuộcchạyđuacáchtâncôngnghệđãđưaranhiềucảnhbáovềnguycơ tụthậucủaMỹ.CurtisCarlson,ViệnnghiêncứuStanforddựđoán:“ẤnĐộvàTrungQuốclànhữngcơnsóng thầnsắpnhấnchìmnướcMỹ”.Ôngdựbáocôngnghiệpsảnxuấtthiếtbịytế,cácngànhdịchvụvàcôngnghệthôngtincủaMỹsẽsớmthuacuộc,dẫnđếnhậuquảlàhàngtriệungườimấtviệclàm,tươngtựnhưtrongthậpniên1980,khiNhậtBảnquamặtMỹtronglĩnhvựcđiệntửtiêudùng.

Lốithoátduynhất,theoCarlson,làngườiMỹphải“họccáchcảitiếnnhữnggìđã có” cùngvới việcphát triển cácngànhhoàn toànmới trong lĩnhvựcnănglượng,côngnghệsinhhọcvàcácmảngdựatrênkhoahọckhác.TheocáchdiễnđạtcủaJohnKao,giảngviênKhoaKinhtếĐạihọcHarvard,nướcMỹđang“tiếnnhanhvàodĩvãng”,là“conbògiànuađangcạnkiệtbầusữa,dầnđánhmấthệthốngýthứcvềmụcđích,cũngnhưngọnlửaquyếttâmđạtđượcmụcđíchđó”.

Kinhtếsuythoáibuộcnhânloạiphảichútrọnghơnđếnsựcáchtân.Khủnghoảngtàichínhthếgiớibùngnổsausựsụpđổcủathịtrườngbấtđộngsản,vốnbắtnguồntừcácsailầmtíndụngcủahệthốngngânhàng.Nóicáchkhác,sựthịnhvượnggiảtạotrướcđóđượcxâydựngtrênnhữngbongbóngdễvỡ,thayvìsựtăngtrưởngsảnxuấtmangtínhchấtbềnvữngvàđángtincậyhơnđốivớinềnkinhtế.

TheoRobertSolow,nhàkinhtếhọctừngđoạtgiảiNobel,cảitiếncôngnghệlàchìakhóaduynhấtđưađếnnăngsuấtcaovàtăngtrưởng.Đâylàgiảiphápđãđượcchứngminhlàduynhấtđểthúcđẩynềnkinhtếtiếnlên,nhấtlàsựcách tânđến từcácdoanhnghiệpmới thành lập (start-up).Theodữ liệu từ

CụcthốngkêMỹ:Từnăm1980đếnnăm2005,nhữngdoanhnghiệp tạoranhiềucôngănviệclàmnhấtđềucótuổiđờidướinămnăm.ChuyêngiakinhtếCarlSchramm,GiámđốcquỹKauffmanFoundation-quỹchuyênnghiêncứuvềhoạt độngkinhdoanh của cácdoanhnghiệpmới thành lập - khẳngđịnh:“Đểduytrìvịthếdẫnđầunềnkinhtếthếgiới,nướcMỹphảilấy“tinhthầnkhởinghiệp”làmlợithếcạnhtranhchủđạo.Thiếutinhthầnnày,chúngtasẽkhôngcóđònbẩy”.

Thựctếlànhiềuđiểnhìnhdoanhnghiệp,baogồmcáchộkinhdoanhnhỏlẻvàcáccôngtyquymôvừavànhỏhoạtđộngtrongcác“ngách”củathịtrườngnhưngvĩnhviễnkhôngthểthoátkhỏinhữngngáchđó.NhưngIsrael lại tậptrung phát triển tinh thần khởi nghiệp tăng trưởng cao - là những doanhnghiệpmới thành lậpvàcóđủkhảnăng thayđổi cụcdiệncácngànhcôngnghiệptoàncầu.Tinhthầnkhởinghiệpnàyđộcđáoởchỗnósửdụngnhữngnhântàiđặcbiệt,từkỹsưchođếncácnhàquảnlývàchuyênviêntiếpthị-nhằmthươngmạihóabấtkỳýtưởngcáchtânkhảthinào.

Dĩnhiên,Israelkhônghoàntoànmiễnnhiễmvớirủirothấtbạidànhchocácdoanhnghiệpmới thành lập.Songvănhóavà truyền thốngcủa Israelphảnánhmộttháiđộđộcđáodànhchothấtbại:Họliêntụccốgắngvựcdậymộtdoanhnghiệpthấtbại,hơnlàđểmặcnóchếtyểutronghệthống.

TheobáocáocủaHãngTưvấnquảnlýquốctếMonitorGroup,ởIsrael,khimộtdoanhnghiệpthànhcông,nósẽgiúpcảicáchthịtrường.Nhưngnếuthấtbại,nóvẫntạoraáplựccạnhtranhcho(các)doanhnghiệpđanghoạtđộng,từđótiếptụckíchthíchthịtrườngpháttriển.

Nóingắngọn,Israellàđấtnướccủasựcáchtânvàócsángtạo.PhươngTâycầnsựcáchtân,Israelluôncó.Hiểuđượcnguồnnănglượngkhởinghiệpnàybắtnguồntừđâu;sẽđivềđâu;làmsaođểcóđượcnó;vàlàmthếnàođểcácnướctrênthếgiớihọchỏiđượctừIsraellàmộtnhiệmvụquantrọngđặtrachothếhệchúngta.

PHẦN I: MỘT QUỐC GIA NHỎ BÉ CÓ THỂLÀMĐƯỢCGÌ?

Chương1:“Ngoancố”

Bốn người đàn ông mang quốc tịchMỹ, Nga, Trung Quốc và Israel đangđứngtạigócphố…Mộtphóngviêntiếnđếnhỏi:“Thứlỗichotôi…Xincácvịvuilòngchobiếtýkiếnvềnạnthiếuhụtlươngthựchiệnnay?”

NgườiMỹtrảlời:“Thiếuhụtnghĩalàgì?”

NgườiTrungQuốcngạcnhiên:“Lươngthựclàgì?”

NgườiNgathắcmắc:“Ýkiếnlàgì?”

NgườiIsraelhỏilại:“Thếnàolàxinthứlỗi?”

-MIKELEIGH,HAINGHÌNNĂM-

ScottThompsonnhìnđồnghồ[1].Ôngcóhàngnúicôngviệcphảigiảiquyếtxongvàocuối tuần, thếmàgiờđãlà thứNăm.Thompsonlàconngườicủacông việc, ông làChủ tịch kiêm cựuGiám đốcCông nghệ của PayPal, hệthống thanh toán trực tuyến qua Internet lớn nhất thế giới. Ông đang điềuhànhmộttrangwebgiảiphápđểkiểmtravàsửdụngthẻtíndụng.Nhưngôngđãhứadànhchomộtchàngtrai trẻhaimươiphútđểlắngngheanhtatrìnhbàyvềgiảiphápđốiphóvớinạnlừađảothanhtoántrựctuyến,gianlậnthẻtíndụngvàđánhcắpcácthôngtinđiệntửkhác.

Shvat Shaked không có dáng vẻ ngạomạn củamột doanh nhânmới khởinghiệp,cũngkhôngcótínhcáchsôinổiđiểnhìnhcủamộtkỹsưPayPaltrẻtuổi.Thompson không từ chối buổi gặp này chỉ bởiBenchmarkCapital đãyêucầu.

Benchmarkđãđầu tưkhánhiềuvàoeBay, từkhiđâychỉmới là trangwebđượcvậnhành từmáychủđặt tạicănhộcủangườisáng lập,vớimụcđíchduynhất làphânphốisảnphẩmhộpđựngđồ linh tinhhiệuPez.Ngàynay,

eBaylàcôngtycógiátrị18tỉUSDcùngđộingũ16nghìnnhânviênkhắpthếgiới.eBaylàcôngtymẹcủaPayPal.BenchmarkdựđịnhđầutưvàocôngtyFraudSciencescủaShaked,đặttạiIsrael.Nhằmđảmbảomứcđộantoàncho thươngvụ,một sốđối tácbênBechmarkđãnhờThompson -vốnhiểubiếtvềgianlậnđiệntử-kiểmtraSh

“Cậucóýtưởnggì,Shvat?”Thompsonhỏitrongkhirấtmuốnkếtthúccuộcgặpcàngsớmcàngtốt.Đilạiloanhquanhnhưmộtngườithiếusựchuẩnbịchomột phút “thuyết phục” quyết định, Shaked bắt đầu lặng lẽ: “Rất đơngiản,chúngtôitinrằngthếgiớichỉcóhailoạingười:Tốtvàxấu.Vàbíquyếtđánh bại nạn lừa đảo qua mạng là sàng lọc hai loại người này ngay trênInternet.”

PhảicốlắmThompsonmớikhôngbiểulộsựthấtvọng.Điềunàylàquásứcchịu đựng. Trước PayPal, Thompson từng là nhà lãnh đạo cấp cao của gãkhổnglồthẻtíndụngVISA,mộtdoanhnghiệpluônbịámảnhvớiviệcđốiphóvới nạn lừađảo trực tuyến.Phần lớnđội ngũnhân lực tại hầuhết cáccôngtythẻtíndụnghoặcdoanhnghiệphoạtđộngtrựctuyếnđềucónhiệmvụràsoátkháchhàngmới,pháthiệnlừađảovànhậndiệntộiphạm,đâychínhnơi quyết định lợi nhuận của toàn bộ doanh nghiệp, là nơi xây dựng hoặcđánhmấtlòngtincủakháchhàng.

VISAvàhệthốngngânhàngđốitáccủatậpđoànnàysởhữuhàngchụcngànchuyêngiabảomật.RiêngVISAđãcóhaingàn, trongđócókhoảng50cánhângiỏinhấtlàkỹsưcóbằngtiếnsĩ,tấtcảchỉđểđốiphóvớinhữngkẻlừađảo.Vậymàgiờđâycậunhócnàylạiraogiảngvề“ngườitốtvàkẻxấu”,nhưthểnólàngườiđầutiêntìmravấnđềvậy.

“Nghehayđấy”,Thompsongượngđáp:“Thếcậuđịnhlàmcáchnào?”

“Ngườitốtthìhayđểlộdấuvếttrênmạng,đâygọilàdấuchânđiệntử,vìhọkhôngcógìđểchegiấucả.”ShvattiếptụcbằnggiọngđậmchấtAnh,“cònkẻxấuthìkhông,vìchúngsẽtìmcáchẩnmình.Tấtcảnhữnggìchúngtacầnlàmlàtìmracácdấuchân.Nếutìmrachúng,ôngcóthểgiảmmọinguycơtiềmẩnxuốngmứcchấpnhậnđượcvàkýbảolãnhchohọ.Điềunàythựcsựrấtđơngiản.”

Thompsonbắtđầunghĩthằngnhócvớicáitênlạlùngnàykhôngphảiđếntừ

mộtquốcgiakhác,màtừhànhtinhkhácthìđúnghơn.Chẳnglẽnókhôngýthứcđượcrằngchốnggianlậnđiệntửlàcảmộtquátrìnhgiannangồmnhiềucôngđoạnkiểmtralýlịch,lụctìmlịchsửtíndụngvàxâydựngnhữngthuậttoánphức tạpđểxácđịnhđộ tincậyhaysao?Nóinhư thếchẳngkhácnàobướcvàoNASAvàđặtcâuhỏi:“Tạisaocácôngphảichếtạotàuvũtrụlàmgì,trongkhichỉcầnmộtnábắnthunlàđủ?”

Nhưngvới sự tôn trọngdành choBenchmark,Thompsonnghĩ rằngông sẽchiềutheothằngnhócnàyvàiphútnữa.Ônghỏi:“Cậuhọcđượcđiềunàyởđâu

“Nhờkinhnghiệmtruylùngkhủngbố”,Shvat trả lời.Đơnvịcủacậuđượcgiaonhiệmvụhỗtrợtruybắtnhữngkẻkhủngbốbằngcáchtheodõicáchoạtđộngtrực tuyếncủachúng.Nhữngtênkhủngbốsửdụngthôngtincánhângiảđểthựchiệncácphivụchuyểntiềnbấthợppháp.NhiệmvụcủaShvatlàtìmkiếmnhữngthôngtinnàytrênmạng.

Thompsonđãnghequáđủ từ “chuyêngia sănkhủngbố”này, ông chỉ đơngiảnhỏi:“Thếcậuđãthửthựchiệnđiềuđóchưa?”

“Thưarồi”,Shvatđápbằngvẻmặttựtin.“Chúngtôiđãthửnghiệmquahàngngàngiaodịch,vàchỉcóbốnlầnthấtbại.”

“Ồ,thếcơđấy”,Thompsontựnóivớimình.Nhưngôngkhôngnénnổisựtòmò.“Điềunàymấtbaolâu”,ônghỏi.

ShvatShakedchobiếtcôngtycủacậuđãphântíchtổngcộng40nghìngiaodịchtrongvòngnămnămkểtừngàythànhlập.

“Đượcrồi,mọichuyệnsẽthếnày”,ThompsonnóivàônggiaochoShvatmộttrămngàngiaodịchđãđượcPayPalphân tích trướcđó.Đây lànhữnggiaodịchkháchhàngmàPayPalđãxửlýnênhọphảiloạibỏmộtsốdữliệubảomậtthôngtinkháchhàng,nghĩalàcôngviệccủaShvatsẽcònkhókhănhơn.“Đểxemcậulàmđượcgì”,Thompsonđềnghị,“vàtrảkếtquảchochúngtôi.Chúngtôisẽđốichiếukếtquảcủacậuvớikếtquảcủacôngty”.

Thompsonthầmnghĩ,côngtycủaShvatmấtnămnămđểgiảiquyết40nghìn

trườnghợp,thìôngsẽkhônggặplạithằngbétrongthờigiansắptới.NhưngThompson không đòi hỏi điều gì thiếu công bằng cả.Đây là phép thử cầnthiếtđểxácđịnhhệthốngkỳlạcủamộtthằngnhóccólàmnêntròtrốnggìởthếgiớithựckhông.

BốnmươinghìngiaodịchtrướcđâycủaFraudSciencesđềuđượcxửlýbằngtay.ShvathiểurằngđểgiảiquyếtđượcthửtháchtừphíaPayPal,cậusẽphảitựđộnghóahệthốngcủamìnhđểđápứngkhốilượnggiaodịchphảixửlý,giữnguyênđộtincậyvàphảingấunghiếnchúngtrongkhoảngthờigiankỷlục.ĐiềunàyđồngnghĩavớiviệcphảinhanhchónglàmlạitừđầuhệthốngmàcôngtycủaShvatđãthửnghiệmsuốtnămnămqua.

Thompson bàn giao dữ liệu cho Shvat vào thứNăm. “Tôi nhận thấymìnhkhôngcùngquanđiểmvớiBenchmark.TôitưởngrằngmìnhsẽkhônggặplạiShvatnữa,ítnhấtlàtrongnhiềutháng”,Thompsonnhớlại,nênôngvôcùngngạcnhiênkhinhậnđượcemail từvàoChủnhật, trongđóviết:“Chúngtôixongrồi”.

Thompsonkhôngtinđiềuđó,việcđầutiênônglàmtrongsángsớmngàythứHailàchuyểntoànbộcôngtrìnhcủaShvatchođộikỹsưcóbằngtiếnsĩđểkiểmnghiệm,vàphảimấtđếnmột tuầnđểđốichiếukếtquảcủaShvatvớiPayPal.ĐếnthứTư,độikỹsưcủaThompsonđãrấtkinhngạcvớinhữnggìhọthấy:NhómcủaShvatchorakếtquảchínhxáchơnnhiềusovớinhữnggìPayPalđãlàmđược-trongthờigianngắnvàvớinhữngdữliệuđãbịcắtxén.SựkhácbiệtđặcbiệthiệnrõtrênnhữnggiaodịchtừngkhiếnPayPalgặprắcrối-Cụthể,FraudSciencesđạttỉlệchínhxáccaohơn17%.Đúnghơn,đâylànhữnghồsơkháchhàngđãbịPayPaltừchối.SonggiờPayPalbiếthọđãlầm.“Đâyđềulànhữngkháchhàngtốt.Chúngtôiđãsailầmkhitừchốihọ.NhưnglàmthếnàomàhọkhônglọtquahệthốngcủaShvat?”Thompsonđặtcâuhỏi.

Thompsonnhậnraôngđangđứngtrướcmộtcôngcụthậtsựnguyênbảnđểchống lạinạngian lậnqua Internet.“Tôichỉbiếtngồiđóvàsữngngườivìkinhngạc”,Thompsonhồi tưởng lại. “Chúng tôi là doanhnghiệpgiỏi nhấttronglĩnhvựcquảnlýrủironhưnglạibịmộtđộingũchỉvới55nhânviênngườiIsraelđánhbạivớilýthuyếtphânbiệtngườitốtkẻxấu”.VớiítdữliệuhơnPayPal,FraudSciencescóthểdựđoánchínhxácailàkháchhàngtốtvàaikhông.ÔngướctínhvàothờiđiểmđómứcđộhiệuquảtronghệthốngcủaFraudSciencesđãđitrướcPayPalđếnnămnăm.VớicôngtyVISA,họthậm

chí sẽkhôngbaogiờnghĩ ra đượcmộtý tưởngnhưvậy, kể cảkhi chohọmườiđếnmườilămnămđểthựchiện.

Thompsonbiết rõmìnhphải nói gì vớiBenchmark:PayPal không thểmạohiểmđứng nhìn công nghệ đột phá củaFraudSciences lọt vào tay đối thủcạnhtranh.ChỉđầutưvàoFraudScienceskhôngthôithìchưađủ,PayPalcầnphảinhanhchóngthâutómcôngtynày.Ngaylậptức.

ThompsontraođổithôngtinnàyvớiCEOcủaeBay,MegWhitman.“TôinóivớiScottchuyệnnàythậtvôlý.Chúngtalàdoanhnghiệpdẫnđầuthịtrường,còncôngty tíhonkia từđâuravậy?”NhưngcũngnhưThompson,saukhingheđội ngũkỹ sưkể lại nhữnggì đãxảy ra,MegWhitmanchỉ biết kinhngạc.

Đếnđâylạinảysinhvấnđềmới.BộđôiThompsonvàWhitmanbiếtnóigìvớiShvatđây?NếuđểShvatbiếtcôngnghệcủaanhtađãdễdàngđánhbạitêntuổiđầungànhcủalàngcôngnghệ,anhtasẽbiếtmìnhđangnắmtrongtay một thứ vô giá. Thompson biết PayPal phải mua bằng được FraudSciences,nhưngphảithôngbáokếtquảkiểmtrathếnàođểShvatkhôngnânggiácôngtyvàvịtríđàmphán?

ThếlàThompsonbắtđầuhoãnbinh.ÔnghồiđápnhữngláthưháohứccủaShvatbằngtuyênbốPayPalcầnthêmthờigianđểxửlýkếtquảkỹhơn.Cuốicùng,ôngđồngýcôngbốkếtquả trực tiếpvớinhómnhânviêncủaFraudSciencestạiSanJosevớihyvọngcóthêmchútthờigian.Chỉtronghaingày,ShakedđãcómặtởcửanhàThompson.

Tuynhiên,Thompsonkhôngbiếtrằng,nhữngôngchủcủaFraudSciences-ShakedShvatvàSaarWilf,từngphụcvụtrongđơnvịtìnhbáo8200củaquânđộiIsrael-lạikhônghứngthúvớiviệcbáncôngtychoPayPal.Họchỉmongmuốnnhậnđược lờikhenngợi tíchcựccủaThompsonnhằm tiếnhànhcácyêucầuthẩmđịnhrótvốnđầutưtừBenchmarkCapital.

ThompsonquaysangMeg:“Chúngtaphảiquyếtđịnhthậtnhanh.Họđãđếntậnđâyrồi”.Bàđồngý:“Muađi”.Saukhitínhtoán,họđềnghịmứcgiá79triệuUSD.NhưngShakedđãtừchối.BanlãnhđạoFraudSciences,baogồmquỹđầutưBRMCapitalcủaIsraeltinrằnggiátrịthậtcủacôngtyởvàomức200triệuUSD.

EliBarkat,một trongnhững thànhviên sáng lậpBRM,giải thích lý thuyếtđằngsaugiátrịtươnglaicủacôngtynày:“Thếhệanninhđiệntoánđầutiênchỉchốnglạiviệclâynhiễmvirustừcácmáytínhcánhân.Thếhệthứhaitậptrungvàoviệcxâydựngtườnglửađểchặntintặc”.Barkatbiếtvềnhữngmốiđedọa,ôngđãtừngđầutưvàpháttriểncáccôngtyđểngănngừavàchốnglạinạn tin tặc.TrongsốđócóCheckpoint,mộtdoanhnghiệpcủa Israeldomộtcựuchiếnbinhđơnvị8200thànhlập,hiệncógiátrịlênđến5tỉUSDvàđược giao dịch trên sàn chứng khoánNASDAQ.Phần lớn khách hàng củaCheckpointlànhữngcôngtynằmtrongdanhsáchFortune100vàchínhphủcủanhiềunướctrênthếgiới.Thếhệthứbacủaanninhđiệntoánsẽlàchốnglạiviệcxâmnhậpvàocáchoạtđộngthươngmạiđiệntửcủatintặc.“Vàđâycũnglàthịtrườnglớnnhất”,Barkatchobiếtthêm:“Từtrướcđếnnay,cáctintặcchỉlàmchovui-nóchỉlàmộtsởthích.Nhưngkhithươngmạitrựctuyếtpháttriển,tintặccóthểlàmratiềnthật”.

BarkatcũngtinrằngFraudSciencesđangcótrongtayđộingũkỹsưvàcôngnghệtốtnhấtđểchốnglạinạnlừađảotíndụngtrênInternet.“BạnphảihiểutâmlýcủangườiIsrael.Mộtkhibạnpháttriểncôngnghệđểtruylùngkhủngbố,khi rấtnhiềusinhmạngvô tội tùy thuộcvàokếtquả tìmkiếm, thìviệclùngbắtvàitêntrộmchỉlàtròtrẻcon.”

Sauvàingàyđàmphán,ThompsonvàShakedđồngýconsố169triệuUSD.Theo lờikểcủaThompson,PayPalhyvọngcó thểmuaFraudSciencesvớimứcgiáthấphơn.KhiđàmphánvàShvatđưaragiácaohơn,ôngchorằngđóchỉlàconsốkhôngcăncứ,“Tôinhậnramìnhchưabaogiờthấykhuônmặtthuyếtphụctỉnhbơđếnvậy,nhưngthựctếthậtsựýthứcđượcgiátrịthậtcủahọ.Họkhôngphảinhữngtaybánhàng.Họkhôngthổiphồnglên.Shvatđãchơibàingửa.Anhtachỉđơngiảnnóivớichúngtôirằng:“Đólàgiảiphápcủachúng tôivàchúng tôibiếtnó là tốtnhất.Mứcgiáđưara làhoàn toànxứngđáng”. “Thế là xong.Đây là vấnđề sự thậtmàbạnkhôngđược thấythườngxuyên”,Thompsontâmsự.

Khônglâusauđó,Thompsoncóchuyếnghéthămcôngtyôngvừamuabằngmáy bay. Khoảng 45 phút cuối của chuyến bay kéo dài 20 tiếng từ SanFrancisco,ôngnhấmnhápchútcaféđểlấylạisựtỉnhtáovàtìnhcờnhìnthấyquỹ đạo bay trên bản đồ. Ông có thể thấy biểu tượngmáy bay nhỏ xíu ởchặngcuốiđườngbay,làTelAviv.Điềuđócũngtốtthôi,chođếnkhiôngđểýphầncònlạicủabảnđồ,nhữngđịadanhxungquanhIsraeltrênmànhình:

Beirut - Lebanon, Damascus - Syria, Amman - Jordan và Cairo - Ai Cập.Trongkhoảnhkhắc,ôngrơivàohoảngloạn:“Mìnhđãmuamộtcôngtyởkhuvực đầy rẫy các hoạt động chiến sự thế này sao?” Dĩ nhiên trước đóThompsonbiết tênnhữngnước lánggiềngcủa Israel,nhưngđây là lầnđầutiênôngnhậnraIsraelbénhỏvàliềnkềvớinhữngquốcgiathùđịchnóitrêntớinhườngnào.“CứnhưthểtôiđangbayđếnNewYorkthìlạinhìnthấyIrannằmởnơiđúngraphảithuộcvềNewJerseyvậy”,Thompsonthuậtlại.

Ấn tượng này kéo dài không lâu sau khi ông bước ra khỏi máy bay. Tuynhiên, trướckhiôngcảmthấythoảimáiởnơicónhữngđiềulạlẫmvàgâysốc,nóđãkịpmangđếnchoôngmộtsốngạcnhiênthúvị.ẤntượngđầutiênvàmạnhmẽnhấtlàtrongbãiđậuxecủaFraudScience.MọixehơiđềudánbiểutượngPayPallêncảntrước.“BạnkhôngbaogiờchứngkiếnmộtlòngtựhàovàlòngnhiệttìnhlớnđếnthếởmộtcôngtyMỹ”,Thompsonnói.

Ấn tượng thứ hai đập thẳng vàoThompson chính là thái độ của nhân viênFraudSciencestrongbuổihọptoàncôngtymàôngphátbiểu.Mọigươngmặtđềuquaysangnhìnôngchămchú.Khôngmộtainhắntin,lướtwebhayngủgật.Bầukhôngkhícònnónglênkhibắtđầuvàomànthảoluận.Thompsonhồitưởnglại:“Mọicâuhỏiđềurấtsắcsảo.Tôithậtsựthấybấtngờvìchưabaogiờnhậnthấynhữngquansátđộcđáonhưvậy-từngđiềumột.Họkhôngphảilàđồngnghiệphaycấpquảnlý;họchỉlànhữngnhânviêntrẻtuổi.Thếnhưng, khôngmột ai tự ti về những thách thức logicmà chúng tôi đã làmnhiều năm ở PayPal. Tôi chưa bao giờ chứng kiến một thái độ tập trung,thẳngthắnvàkhôngngạingầnnhưthếtrongđờimình.Đếnmứctôiđãtựhỏi:Aiđanglàmviệcchoai?”

NhữnggìScottThompsonvừa trảinghiệmchính là liều thuốcđầu tiêncủangườiIsraelvềtinhthần“chutzpah”.TheohọcgiảDoTháiLeoRostenmôtảtiếng Yiddish, thứ ngôn ngữ Slavơ của người Đức đã thất truyền từ lâu,“chutzpah nghĩa là “táo bạo, gai góc, trắng trợn, thần kinh, vô liêm sỉmà

khôngngôntừnàocóthểmiêutảchínhxác”[2].NgườinướcngoàisẽchứngkiếnsựcảgannàyởbấtkỳđâutrênđấtIsrael:Trongcáchcácsinhviênđạihọcnóichuyệnvớigiảngviên,nhânviêntháchthứcôngchủ,binhlínhchấtvấnsĩquanchỉhuyvàthưkýsửalưngcácbộtrưởngchínhphủ.Tuynhiên,đốivớingườiIsrael,đâykhôngphảilàsựcảgan,màlàđiềuhếtsứcbìnhthường.NgườiIsraelhọcđượcrằngtínhquyếtđoánnàylàđiềubìnhthường,tínhtrầmlặngsẽlànguycơbịtụtlạiphíasau,dùlàởnhàriêng,trêngiảngđườnghaytrongquânđội.

ĐiềunàyđặcbiệtrõtrongcáchngườiIsraelgọitênnhau.JonMedved,mộtnhàđầutưmạohiểmvàlàdoanhnhânngườiIsrael,thíchtríchdẫnnhữnggì

ônggọi là “phongvũbiểubiệtdanh”: “Bạncó thểhiểuđượcnhiềuvềbảnchấtmộtxãhộithôngquacáchngườidângọitêngiớilãnhđạocủahọ.Israellànướcduynhấttrênthếgiớimàmọinhânvậtnắmquyền-baogồmcảthủtướng và các tướng lĩnh trong quân đội - đều đượcmọi người, kể cả dânchúnggọibằngbiệthiệu.”

Cụ thể, biệt danh củaThủ tướngBenjaminNetanyahu vàAriel Sharon lầnlượtlà“Bibi”và“Arik”.MộtcựulãnhđạođảngLaođộnglàBin-yaminBen-Eliezercóbiệtdanh“Faud”.VịThammưuTrưởngtrongquânđộiIsraelgầnđây làMosheLevi sởhữubiệtdanh“MosheVeHetzi”,nghĩa làMoshe-và-một-nửa,doôngnàycaođến1,98mét.Nhiềucựutướnglĩnhkháctronglịchsử quân đội Israel cũng được đặt biệt danh nhưRehavam “Gandhi”Zeevi,David“Dado”ElazarvàRafael“Raful”Eitan.MộtnhàlãnhđạonổitiếngcủaĐảng Shinui,Yosef Lapid từngmang biệt danh “Tommy”.Còn “Bugie” làbiệtdanhcủavịbộtrưởnghàngđầutrongchínhquyềnkếtiếpcủaIsrael làIsaac“Bugie”Herzog.Ngườitakhôngngạidùngcôngkhainhữngcáitênđặcbiệtnày, thayvìchỉnóisau lưngcácvịquanchức.Điềunày, theo lập luậncủaMedved,chính làđạidiệnchomứcđộ thânmật trongcácmốiquanhệcủangườidânIsrael.

TháiđộvàsựthânmậtcủangườiIsraelcònđượcbắtnguồntừnềnvănhóakhoandungmàngườiIsraelgọilà“thấtbạicótínhxâydựng”,hay“thấtbạithôngminh”.Giới đầu tư Israel tin rằng nếu không thông cảm vớimột sốlượnglớnthấtbạicủacácdoanhnghiệp,thìsẽkhólòngđạtđượcsựđổimớithậtsự.TrongquânđộiIsrael,xuhướngxemxétcácbiểuhiện-dùthấtbạihay thànhcông - tronghuấn luyện,những lần tập trậnmôphỏng, thậmchíngaytrênchiến trường,đềumanggiá trị trung lập.Miễn làcácphivụmạohiểmđượcthựchiệnmộtcáchthôngminhvàkhôngbấtcẩnthìngườitaluônhọchỏiđượcđiều

Nhưgiải thíchcủagiảngviên trườngĐạihọcThươngmạiHarvard (HSB),ôngLorenGary,việcphânbiệtrạchròigiữa“mộtcuộcthửnghiệmđượclên

kếhoạchkỹlưỡngvàviệcănmay”[3]làrấtquantrọng.ỞIsrael,sựphânbiệtnàycàngthểhiệnrõtronglĩnhvựcđàotạoquânđội.Mộtsĩquanhuấnluyệnkhôngquânchochúngtôibiết:“Chúng

tôikhôngcổvũquámứckhibạnlàmtốt,nhưngcũngkhônggiếtchếtbạnnếuchẳngmaythấtbại”[4]

.

Thậtvậy,mộtnghiêncứuvàonăm2006củaĐạihọcHarvardchothấynhữngdoanhnhântừngthấtbạisẽcócơmaythànhcôngcaohơn20%vớilầnkhởi

nghiệptiếptheocủahọ;đâylàtỉlệcaohơnnhữngngườikhởinghiệplầnđầuvàkhôngquá thuakémnhữngdoanhnhân từngđạtđược thànhcông trước

đó[5].TrongcuốnTheGeographyofBliss(tạmdịch:Địalýhạnhphúc),tácgiảEricWeinermiêutảmộtquốcgiacólòngbaodungvớisựthấtbạilàquốcgia“củanhữngngườiđượctáisinh,nhưngkhông

phảivớiýnghĩatôngiáo”[6]

.ĐiềunàycàngtỏrađúngđắntrongchínhsáchluậtbảohộphásảnvàthànhlậpdoanhnghiệpcủaIsrael.Theođó,nướcnàyđượcxemlàmôitrườngtốtnhấtTrungĐông-vàlàmộttrongnhữngnơitốtnhấtthếgiới-đểmởmộtcôngtymới,kểcảkhidoanhnghiệpcũcủabạnbịphásản.ĐiềunàycòncóthểhiểutheonghĩangườiIsrael luônkhôngngừngnỗlực tìmkiếmcơhộimới.

AimớiđếnIsraelsẽthấyngườibảnxứthậtthôlỗ.NgườiIsraelsẽkhôngngạingầnhỏibạnbaonhiêutuổi,haykhoecănnhàhọởvàxehọđigiábaonhiêutiền.ThậmchíngườiIsraelcònnhậnxétnhữngôngbốbàmẹxalạgặptrênđườnghaytrongcửahàngbáchhóarằnghọkhôngchoconcáiănmặcphùhợpvớithờitiết.NhữnggìđượcnóivềngườiDoThái-haingườiDoThái,baýkiến-làhoàntoànchínhxácvớingườiIsrael.Nhữngngườikhôngthíchsự thẳng thắn được xem là quá trớn này sẽ không có thiện cảm với ngườiIsrael,nhưngngườikhác thì thấy thoảimáivàxemđây làbiểuhiệncủasựchânthành.

“Chúng tôi đã làm theo cách của người Israel; chúng tôi tranh cãi đến khi

thắngmớithôi”.[7]ĐâylàcáchShmuel“Mooly”Eden, lémlỉnh tómtắtvềquátrìnhđốiđầulịchsửgiữabanlãnhđạoIntelởSantaClaravànhómnhânviênIsraelcủamình.Vàđâycũnglàmộtbàihọckinhnghiệmvề tinh thần“chutzpah”.

SựsốngcòncủaIntelđãquyếtđịnhkếtquả.NhưngcuộctranhchấpdữdộivàkéodàinhiềuthángnàykhôngchỉvìIntel,màsẽđịnhđoạtsựtồntạicủamáy tính xách tay -một sản phẩm ngày nay quá phổ biến đến nỗi bị xemthường.EdenlàngườiphụtráchcáchoạtđộngcủaIntelởIsrael-nhàtuyểndụngtưnhânlớnnhấttrêncảnướcvàđạtkimngạchxuấtkhẩuhàngnămlên

tới1,53tỉUSD[8].EdenkểlạicâuchuyệncủaIntelởIsrael,vàcuộcđấutrígiữaIntelvàngườiIsrael.

Trongsuốt lịchsửphát triểncủangànhđiện toánhiệnđại, tốcđộxử lýdữliệu-khoảngthờigiancầnthiếtđểmáytínhcủabạnhoàntấtmộtthaotác-đượcquyếtđịnhbằngtốcđộcủacácconchipbóngbándẫn.

Nhữngbóngbándẫnnàyhoạtđộngtheophươngthứctắt-mởtheochukỳđểtạoramậtmã,giốngnhưnhữngchữcáiđể tạo thành từ.Tậphợp lại,hàngtriệuchukỳđượcghilạivàthaotácdữliệunhữngcáchvôtận.Cácbóngbándẫntắt-mởvới tốcđộcàngcao(“đồnghồtốcđộ”củacácbóngbándẫn),phầnmềmchạycàngnhanh,chuyểnhóacácmáyvitínhtừcácmáytínhtoánđơnthuầnthànhphươngtiệngiảitríđaphươngtiệnvàmáymócdùngtrongcácdoanhnghiệp…

Nhưngđếntậnnhữngnăm1970,chỉnhữngnhàkhoahọcnghiêncứuvềtênlửavàcáctrườngđạihọclớnmớisửdụngmáytính,vàimáytínhcònchiếmcảcănphòng, thậmchícả tòanhà.Ýtưởngvềmộtchiếcmáytínhcánhânnằmgọntrênbànlàmviệcchỉlàthứsảnphẩmcủakhoahọcviễntưởng.Songmọithứbắtđầuthayđổivàonăm1980,khinhómHaifacủaIntelthiếtkếraconchip8088,vớicácbóngbándẫncóthểtắt-mởkhoảngnămtriệulầnmỗigiây(4,77megahertz),vàcókíchthướcđủnhỏđểtạoramáytínhdùngtrongvănphòngvànhàriêng.

TậpđoànIBMsauđóđãchọnchip8088củaIntellàmnãobộchomáytínhcánhân,hayPCđầutiêncủahãngnày,mởramộtkỷnguyênmớichomáytính.Đây cũng là một đột phá vượt bậc của Intel. Phóng viênMichaelMalonenhậnxét:“VớihợpđồngcủaIBM,Intelđãchiếnthắngtrongcuộcchiếnvi

xửlý”.[9]

Từđótrởđi,côngnghệđiệntoánngàycàngthunhỏvềkíchthướcvànhanhhơnvềtốcđộxửlý.Vàonăm1986,nhàmáysảnxuấtduynhấttạinướcngoàicủaIntelởJerusalemđãchorađờichip386,đạttốcđộ33megahertz.Dùchỉlàmộtphầnnhỏsovới tốcđộcủabộchipngàynay, song tại thờiđiểmđóIntelđãgọiđâylàmộtconchip“siêunhanh”-gấp7lầnchip8088.IntelđãvữngvàngtrênlộtrìnhmàngườiđồngsánglậphãnglàGordonMooređãdựđoán:Cứsau12-24tháng,sốlượngbóngbándẫnlắpđặttrongconchipsẽgiảmmộtnửa,còntốcđộthìtănggấpđôi.Câunóinàycònđượcbiếtđếnvớitêngọi“ĐịnhluậtMoore”.

Nhưvậy,ngànhcôngnghiệpvixửlýđãđượcxâydựngtrênnhậnthứcnày,chorađờinhữngthếhệchipngàycàngmạnhhơn.IBM,PhốWallvàgiớibáochítronglĩnhvựckinhdoanhcũngnhanhchóngnhậpcuộc,vớitốcđộvàsốlượngbóngbándẫngiờđâylàtiêuchuẩnđểxácđịnhsứcmạnhcủamộtconchip.

Quá trìnhnàykéodàiđếnnăm2000, thờiđiểmxuấthiệnmộtyếu tốkhác:Năng lượng.ĐúngnhưMoore dự đoán, chip ngày càng nhỏ hơnvà nhanhhơn.Songchúngcũngtiêuthụnhiềuđiệnnănghơnvàdođótỏanhiềunhiệthơn,trởthànhmộtvấnđềthậtsựđángquanngại.Giảiphápkhảthinhấtlàdùngquạt,nhưngvớimáytínhxáchtaythìquạtquálớnđểlắpđặtvàobêntrong. Các chuyên gia trong ngành gọi vấn đề hóc búa này là “Bức tườngnănglượng”.

NhữngkỹsưngườiIsraelcủaIntellànhómđầutiêntrongcôngtynhậnthấyđiềunày.ĐộingũHaifacủaIntelđãmấttrắngnhiềuđêmvớicàphênóng,đồăn nguội và những cuộc thảo luận chi tiết để vượt qua “bức tường nănglượng”.Họđãtậptrunghơnbấtkỳai trongngànhcôngnghiệp“diđộng”-thiếtkếchipchomáytínhxáchtayvàcácthiếtbịcầmtaykhác.Nhậnthấykhuynhhướngnày,IntelđãgiaochochinhánhIsraelchịutráchnhiệmpháttriểnnhữngchipdiđộngchocảtậpđoàn.

Nhưng thậm chí khi đã được giao trọng trách này, nhóm kỹ sư Israel vẫnkhông chịu thỏa hiệp để làmviệc theo phong cách Intel.DavidPerlmutter,GiámđốcIntel Israelchobiết:“Thậmchí trướccảkhiđượcgiaonhiệmvụnhưmộtnhómdiđộng,nhómpháttriểnởIsraelđãluônđềxuấtcácgiảiphápcho bộ vi xử lý di động - trái ngược với những quan niệm truyền thống ởIntel”.DavidtốtnghiệpHọcviệnCôngnghệTechnion,nơiđượcxemlàMIT

củaIsraelvàthamgiathiếtkếchiptạiIntelIsraeltừnăm1980[10].Mộttrongsốnhữngýtưởngđộcđáonàylàviệctìmcáchvượtqua“bứctườngnănglượng”.RonyFriedmanlàkỹsưhàngđầucủaInteltạithờiđiểmđó.Ôngđãluôntrăntrởtrongviệctìmcáchsảnxuấtnhữngconchiptiêuthụítnănglượng,vốnngangnhiênchốnglạigiáođiềuđangthắngthếkhiđórằngcáchduynhấtgiúpchipmạnhhơnlàcấpthêmnhiềunănglượngchobóngbándẫn.Ôngnghĩđiềunàyhơigiốngviệcbắtđộngcơxehơilàmviệcnhiềuhơnđểgiúpxechạynhanhhơn.Chắcchắncósựliênquangiữatốcđộxehơivàtốcđộcủabộvixửlý,nhưngđếnlúcnàođóđộngcơxehơisẽbịnóngdoquátải,vàcảchiếcxesẽchậmlại.

FriedmancùngđộingũkỹsưIsraelđãtìmragiảipháptươngtựnhưquátrìnhsangsốcủaxehơi,ngườiláivẫnđảmbảođượctốcđộxetrongkhiđộngcơchạychậmlại.Trongmộtconchip,điềunàyđượcthựchiệntheocáchkhác:Họphân táchcác lệnhđượcgửiđếnconchip.Nhưnghiệuquả thìvẫn thế:Những bóng bán dẫn trong dòng chip tiết kiệm điện của nhóm Intel Israelkhôngcần tắt - bậtnhanhnhư trước, tuynhiênquá trìnhxử lýdữ liệuvẫntươngtựnhưviệcsangsốxehơilêntốcđộcaohơn,nênchúngcóthểxửlýphầnmềmnhanhhơn.

KhinhómkỹsưIntelIsraeltrìnhbàyýtưởngcủahọvớibanlãnhđạoIntelởSantaMonica,họđãnghĩ rằngchắcsếpsẽ rấthồihộp.Còngì tốthơnmộtchiếc xe hơi chạy nhanhmàkhôngquá nóng?Tuynhiên, điều được nhómIsraelnhìnnhậnnhưmộttàisản-rằngđộngcơsẽchậmhơn-banlãnhđạoIntellạicoiđólàrắcrốilớn…Suychocùng,toànbộngànhcôngnghiệpbándẫnkhiđóđãđánhgiásứcmạnhvàgiátrịcủamộtconchipbằngcáchđotốcđộxửlýhay“Đồnghồtốcđộ”.

NhữngconchipcủaIsraelcótốcđộxửlýnhanhhơncũngkhôngquantrọng.“Độngcơ”củamáytính-tạoratừnhữngconchipcủabóngbándẫnlạitắt-mởkhôngđủnhanh.GiớiphântíchtạiPhốWallbàytỏsựhứngthú(haylạnhnhạt)vớicổphiếucủaInteldựatrênhiệusuấtcủathamsố:Đồnghồtốcđộnhanhhơn:Mua;Đồnghồtốcđộchậmhơn:Bán.Nhữngaicốgắngthuyếtphụcngànhcôngnghiệpvàgiớibáochírằngsốliệunàyđãlỗithờilàkẻthuacuộc.ĐặcbiệtkhichínhIntellànơiđãtạoranó-thôngquađịnhluậtMoore-sựgắnbócủaphảnxạcóđiềukiệnvớiđồnghồ tốcđộ.NótươngtựnhưviệcthuyếtphụchãngxeFordtừbỏviệctìmkiếmthôngsốmãlựcmạnhhơn,hoặcnóivớihãngTiffany’srằngkíchcỡcaratchẳnglàgì.

“Chúngtôibịbậtrakhỏibánhxethờiđại-đồnghồtốcđộlàvuavàchúngtôi

làkẻngoàilề”,RonyFriedmanhồitưởnglại[11].

bộphậnchipcủaIntel,PaulOtelliniđãrasứchủytoànbộdựán.HọcthuyếtvềthôngsốtốcđộđãănsâuvàonãocủabanlãnhđạoIntel,vàhọkhôngcóýđịnhtổchứcmộtcuộchộithảovềviệcnênhaykhôngnênthayđổiđiềuđó.

“Hộithảo”làmộtphầncủavănhóaIsrael,vốncótừthờilậpquốc.Từcuốitháng3 đến cuối tháng5 năm1947,DavidBen-Gurion - đượcđánhgiá làGeorgeWashingtoncủaIsrael-đãtiếnhànhđiềutrathựctrạngvũtrangcủangườiDoTháiPalestine,trongsựtiênđoáncủamộtcuộcchiếnchắcchắnsẽxảyranếuIsraeldámtuyênbốđộclập.Ôngđãdànhnhiềuthờigianđểgặpgỡ,thămdòvàlắngnghecáccánhântronggiớiquânsựthuộcmọicấpbậc.HơnsáuthángtrướckhiLiênHợpQuốcquyếtđịnhthôngquakếhoạchchiatáchPalestinethànhhaiquốcgia:MộtnhànướcDoTháivàmộtnhànướcẢ-rập,Ben-GurionđãnhậnthứcsâusắcrằnggiaiđoạntiếptheotrongmốixungđộtẢ-rập-IsraelsẽkhácxavớicuộcchiếnmàquânđộiDoTháithamgiatừtrướckhi thành lậpnhànướcIsraelchính thức.Dovậy,họcần lùi lại,giữa

nhữngtranhcãiđangdiễnra,đểlậpkếhoạchđốiphóvớinhữngmốiđedọacậnkề.

Kếtthúcbuổihộithảo,Ben-Gurionđãviếtvềsựtựtinvàsẵnsàngcủanhữngngườilínhnhưsau:“Chúngtaphảithựchiệnnhiệmvụkhókhăn-laychuyểntậngốcnhữngngườivẫn,đãvàđangnghĩrằnghọđangcóthứgìđó.Thựctế,họchẳngcógì.Họcóýchí,họcónăng lực tiềmẩn,nhưnghọcũngcầný

thứcrằng:Cóbộtmớigộtnênhồ”[12].

Dĩnhiên,OtellinicủaIntelkhôngbiếtđếncâuchuyệnnày,nhưngnhómkỹsưIsraelgửiđếnôngmộtthôngđiệptươngtự.HọđãnhìnthấytrướcviễncảnhIntelngàycàngtiếngầntới“bứctườngnănglượng”.Thayvìthụđộngchờđểhúcvàonó,nhómkỹsưIsraelmuốnOtellinitránhđiềuđóbằngcáchlùilạimộtchút,bỏlạinhữngtưduythôngthường,vàxemxétsựthayđổimangtínhcănbảntrongchiếnlượccôngnghệcủaIntel.

Theomộtsốngườinhậnđượcsự“quấyrầy”củanhómkỹsưIntelIsrael,cácCEOởSantaClarađãmuốnbópchếtnhómIsrael.ĐộingũnhânviênIsraelđãtrảiquachuyếnbay20giờgiữaTelAvivvàCalifornia,thườngxuyênđếnnỗidườngnhưhọcómặtởkhắpnơi,sẵnsàngdồncácvịCEOởhànhlanghoặcthậmchítrongnhàvệsinh,hoặcbấtkỳđâuđểtranhluậnvềtrườnghợpcủa họ. David Perlmutter dành một tuần mỗi tháng để có mặt tại đại bảndoanhSantaClaravàdànhphầnlớnthờigianđểnhấnmạnhvềtrườnghợpcủanhómIsrael,nhằmthuyếtphụccácsếpgiữlạidựáncủahọ

MộtluậnđiểmđượcphíaIsraelnhấnmạnhlàviệcdẹpbỏhọcthuyếtvềthôngsốđồnghồtốcđộtuykhôngphảilàkhôngcórủiro,nhưngnếucứgiữlạitưduynàysẽcòngâynguyhiểmhơn.NóinhưDovFrohman,ngườisáng lập

IntelIsrael:“Nỗisợhãimấtmátluônlớnhơnniềmhyvọngnhậnđược”[13].

Frohmanđãcốgắngrấtlâuđểnuôidưỡngvănhóatranhluậnvàkhôngnhấttrí tại Intel Israelvàônghyvọngrằngđặc tínhnàysẽảnhhưởng tớiSantaClara.“Mụctiêucủangườilãnhđạo”,ôngnói“làtốiđahóasựchịuđựng-trongkhikhuyếnkhíchsựbấtđồngchínhkiến.Khimộttổchứcđangtrongthờikỳkhủnghoảng,thiếusựchịuđựnglàvấnđềlớn.Điềuđócónghĩalànhữngthayđổibạnthựchiệnlàchưađủtriệtđể…hoặcnhữngýkiếnđãđâmđầuxuốngđất.Nếubạnthậmchíkhôngnhậnramọingườitrongtổchứcbất

đồngvớibạn,bạnđanggặprắcrốirồi”.

Cuốicùng,nhómkỹ sưngười Israelđã sống sótvàchiến thắng trongcuộctranhluậnvớicácôngchủngườiMỹ.MộtCEOcủaIntelnhớlại:“Mỗilầnxuấthiện,họlạicónhữngkếtquảnghiêncứuvàdữliệutốthơn,thuyếtphụchơn”.Dầndần,họđãđưaranhữnglậpluậnvữngchắcvềhướngphát triểnchongànhcôngnghiệpnày.NhómIsraelđãnóivớicácnhàquảlýrằng:Intelhoặclàpháttriểntheohướngđóvàdẫnđầu,hoặcsẽbịlỗithời.

Cuốicùng thìOtellini, lầnnàyvớicươngvịCEO,đã thayđổiýđịnh.Thậtkhó để phản bác lại công trình nghiên cứu áp đảo của nhóm kỹ sư ngườiIsrael,chưakểđếnsựbềnbỉcủahọ.Vàotháng3năm2003,dòngchipmớicómãlàBanias-đượcđặttheotênmùaxuânởphíaBắcIsrael-đãđượcđưarathịtrườngdướidạngchipCentrinodànhchomáytínhxáchtay.Tốcđộcủanóchỉbằngmộtnửaconsố2,8gigahertzphổbiếntrongdòngchipPentiumđangthốngtrịthịtrườngmáytínhbàn,vớigiáđắtgấpđôi.Nhưngnóđãđemlạichongườidùngmáytínhxáchtaytínhdiđộngvàtốcđộmàhọcần.

ViệcchuyểnsangdùngthiếtkếcủanhómkỹsưIsraelđượcIntelvàgiớicôngnghệgọilà“bướcngoặtkhônngoan”,vìnólàcáchtiếpcậnhoàntoànkhácbiệtsovớiphươngpháptruyềnthốnglànỗlựctăngtốcđộcủachipnhưnglạibỏquayếutốquantrọnglàlượngnhiệttỏaravàmứctiêutốnđiệnnăng.Saunày,Intelđãápdụngmôhình“khônngoan”nàykhôngchỉchochipdiđộng,màcònchocácthếhệchiptiếptheodànhchomáytínhđểbàn.Khinhìnlại,điềuấn tượngnhấtvềchiếndịchcủanhómIsraelcho thiếtkếmớichính lànhữngkỹsưnàkhôngchỉcốgắnghoànthànhcôngviệccủahọ.Họquantâmđếntươnglaicủacảcôngty;cuộcchiếnnàykhôngphảiđểphânthắngthuatrongnộibộIntel,màlàđểthắngtrongcuộcchiếnvớicácđốithủ.

KếtquảlàmẫuthiếtkếchipmớicủanhómIsrael,từngbịchếgiễutrongcôngty, được thị trường đón nhận vang dội, góp phần vào sự tăng trưởng 13%trongdoanh sốbánhàngcủa Intel từnăm2003 tớinăm2005.Nhưng Intelvẫnchưahoàn toàn loạibỏhếtcácnguycơ.Bấtchấp thànhcôngcủadòngchipmới,vàonăm2006,nhữngcạnh tranhmớiđãkhiến thịphầncủaIntelgiảmxuốngmứcthấpnhấttrongvòngmườimộtnăm.Lợinhuậnròngcũngvì thế giảm42%khi Intel buộc phải hạ giá bán sản phẩmđể giữ vững thị

phần[14].

MọichuyệnbắtđầukhảquanhơnchoIntelvàocuốitháng7năm2006,khiOtellinitrìnhlàngchipCore2Duo,thếhệtiếptheocủadòngPentium.Đâylàdòngchipápdụng”bướcngoặtkhônngoan”củanhómnghiêncứuIsraelkếthợpvớimộtcôngnghệmớikhác-cũngdonhómIsraelphátminh-là“côngnghệlõikép”,giúptănghiệunăngcủadòngchipmớimạnhhơnbaogiờhết.“Đâylànhữngbộvixửlýtốtnhấtmàchúngtôitừngthiếtkếvàpháttriển.Sảnphẩmnàykhôngchỉlàmộtthayđổimangtínhnềntảng,màcònlàbướcnhảyvọtmangtínhcáchmạng”,Otellininóivới500 thínhgiả tạimộtbuổiliênhoanởđạibảndoanhSantaClaracủaIntel.Ôngvừadứt lời, trênmànhìnhlớnlậptứchiệnranhữngkỹsưđángtựhàođãlàmnênconchipmới.HọđangănmừngthànhcôngtừnhàmáyHaifa,Israelthôngquasóngvệtinh.CổphiếucủaIntelđãgiảm19%trongcảnămthìsaulễcôngbốsảnphẩmmớivàotháng7,consốnàyliềnnhảyvọtlên16%.Trênđàchiếnthắng,Intelliêntụcchoramắt40mẫuchipmớitrongvòng100ngàytiếptheo,phầnlớntrongsốnàyvẫndựatrênthiếtkếcủanhómkỹsưIsrael.

Rony Friedman, người hiện vẫn làm việc tại Haifa, và là lãnh đạo nhữngnhómpháttriểnsảnphẩmcủaInteltrênkhắpthếgiới,chobiết:“Thậtkhôngthể tin chỉmới vài năm trước, không ai thèm quan tâm đến sản phẩm củachúngtôi.CòngiờđâychúngtôiđangtạoranhữngbộchipđónggópphầnlớnvàodoanhthucủaIntel.”

Đơnvịbanđầuchỉlàmộtchinhánhhẻolánhgiờlạitrởthànhphaocứusinhcho Intel.DougFreeman, chuyênviênphân tích củaAmericanTechnologyResearchnhậnxétnhómkỹsưIsraelđã“cứusốngtậpđoànIntel”.NếucácnhânviênbậctrungtạiHaifakhôngdámtháchthứccấptrêncủacôngty,hẳnvịthếtoàncầucủaIntelngàynayđãgiảmsútrấtnhiều.

Việcgiảithànhcôngbà“bứctườngnănglượng”củanhómkỹsưIsraelcòntạo ramột thành tựu tíchcựckhác.Chúng ta thườngkhôngnghĩ rằngmáytính tiêu thụ nhiều năng lượng - chúng ta thườngbậtmáy tính suốt ngày -nhưng,một lượng lớnmáy tính thì vẫn tốnđiện…JohnSkinner,CEOphụtráchbộphậncôngnghệsạchcủaIntel,đãtínhtoánlượngđiệnnăngmàbộvixửlýcủaIntelcóthểđãtiêutốnnếucôngtyvẫntiếptụcsảnxuấtchúngtheocáchcũ,thayvìcó“bướcngoặtkhônngoan”vềphíathiếtkếtiếtkiệmđiệnnăngcủanhómIsrael:Mộtkhoảntiếtkiệm20TW(terawatt)điệnchỉtronghơnhainămrưỡi.Đâylàsảnlượngđiệnđủthắpsángcho22triệubóngđènloại100Wliêntục24giờmỗingày,bảyngàymộttuầntrongsuốtmộtnămliền.Trongbáocáocủamình,Skinnerviết:“Chúngtôiđãtiếtkiệmđượchai

tỉUSDchiphínănglượng.Consốnàyđủđểxâyvàinhàmáynhiệtđiện…Chúng tôi rất tự hào đã giảm được đáng kể lượng khí thải CO2 của công

ty”[15].

Tuynhiên,ýnghĩa trongcâuchuyện Intel Israelkhôngchỉdừng lạiởviệcnhómkỹsưHaifađãđemlạimộtgiảiphápcáchmạnggiúpvựcdậycảcôngty.Mộtsángkiếnđơnlẻvẫnchưađủđểthuyếtphụcmộtbanlãnhđạokhôngkhoannhượng.Phảisẵnsàngđưanó lêncấpcaohơn, thayvìngoanngoãnchấpnhậnmọimệnhlệnhtruyềnxuống.Nhưnghànhđộngmạnhmẽvàtáobạonàytừđâura?

DadiPerlmutterhồitưởnglạicúsốccủamộtđồngnghiệpMỹkhilầnđầutiênchứngkiếnvănhóacôngsởcủangườiIsrael.“Khithấychúngtôibướcratừphònghọp,ainấymặtđỏbừngvìlathét,anhấyhỏitôicóchuyệngìvậy.Tôitrảlời:Chẳngcógìhết.Chúngtôiđãđạtđượcvàikếtquảtốtđẹp”.

Loạitranhluậnquyếtliệtbịghétcayghétđắngtrongvănhóakinhdoanhcủacácquốcgiakhác,nhưngvớingườiIsrael,đây làgiảipháp tốtnhấtđểgiảiquyếtmột vấn đề.Một nhà đầu tư ngườiMỹ trong các doanh nghiệpmớithànhlậpcủaIsraelnói:“Nếucóthểdẹpbỏcáitôibanđầu,bạnsẽtạorabầukhông khí rất thoảimái. Trong các doanh nghiệp Israel hầu như không cóhiệntượngnóixấusaulưng.Bạnluônbiếtmìnhđangđứngởvịtrínào.Việcnàycũngtránhmấtthờigianchonhữngviệcnhảmnhíkhác.”

SaunàyPerlmutterchuyểnhẳnđếnSantaClara,trởthànhPhóChủtịchphụtráchbộphậnđiện toándiđộngcủa Intel.Bộphậncủaông tạo ramộtnửadoanhthuchotoàncôngty.Ôngnói,“KhitôiquayvềIsrael,giốngnhưquayvềnềnvănhóaxưacũcủaIntelvậy.Mọichuyệndễdànghơntrongmộtquốcgianơisựlịchthiệpkhôngquáquantrọng”.khácbiệttrongvănhóaMỹvàIsraellớnđếnnỗiIntelđãbắtđầutổchứcnhiều“hộithảogiaolưuvănhóa”đểlàmcầunối.MoolyEden-nhânvậtchủtrìcácbuổihội thảocủaIntel-chobiết:“SaukhisốngởMỹnămnăm,tôicóthểkhẳngđịnhđiềuđộcđáonhất của Israel là nền văn hóa.Người dân Israel không có văn hóa quá kỷluật.Từ thuởsơkhaichúng tôiđãđượcdạyphải luônnghingờcáicósẵn,phảiluônđặtcâuhỏi,tranhluậnvềmọivấnđềvàsángtạo.”

Cuốicùng,ôngkếtluận:“QuảnlýnămnhânviênngườiIsraelluônkhókhănhơnnămmươingườiMỹ.Vìngười Israel luôn thử tháchbạnmọi lúc -bắt

đầubằngnhữngcâuhỏinhư“Tại saoông là sếpcủa tôi; tại sao tôikhông

phảisếpcủaông?”[16]

Chương2:Doanhnhântrênchiếntrường

VịchỉhuytăngthiếtgiápIsraeltừngthamgiacuộcchiếnvớiSyriacũnglàgiámđốckỹthuậtgiỏinhtthếgiới.Giớichỉhuytăngthiếtgiáplàbậcthầytriểnkhai vàchỉđạochi tiết caođộ.Nhậnxétnàydựa trênhaimươinămkinhnghiệmlàmviệcchungvàquansáthọ.

-ERICSCHMIDT-

Ngày6tháng10năm1973,tạithờiđiểmtoànbộđấtnướcIsraelđangngừngmọihoạtđộngđểănmừngngày lễ linh thiêngnhất theo lịchDoThái, liênquân Ai Cập và Syria phát động cuộc chiến Yom Kippur tấn công chớpnhoángvàonhànướcDoThái.Chỉtrongvàitiếngđồnghồ,quânđộiAiCậpđãxuyên thủng tuyếnphòng thủcủa IsraeldọckênhđàoSuez.BộbinhAiCậpcũngtrànvàocácụxe tăngđượcIsraelchuẩnbị từ trướctrongtrườnghợpbịtấncông,vớihàngtrămxetăngAiCậpvàSyrianhanhchóngtiếnsátngaysauđó.

ĐãsáunămsauchiếnthắngvangdộicủaIsraeltrongCuộcchiếnSáuNgàynăm1967,chiếndịchquânsựchưatừngcótiềnlệtrênthếgiớikhiđó.Trướccuộcchiến,dườngnhưmọiyếutốđềuchốnglạinhànướcDoTháimớirađờivỏnvẹn19năm;họđứngtrướcnguycơbịliênquânẢ-rậpnghiềnnát.Nhưngsausáungàygiaochiến,IsraelđãđánhbạicùnglúcquânđộiAiCập,JordanvàSyriavàmởrộngbiêngiớikhigiànhđượccaonguyênGolan,dảiGazavàbánđảoSinaicủaAiCập.

Chiến thắngnàyđãmangđếnchongười Israelcảmgiácbấtkhảchiếnbại,khôngmộtainghĩngườiẢ-rậpdámmạohiểmkhaichiếnnữa.Thậmchí,giớiquânđội Israelcũng tin rằngnếungườiẢ-Rập tấncông lầnnữa,họsẽvẫnchiếnthắngnhưnăm1967.

Vìvậyvàongày6tháng10năm1973,Israelchưasẵnsàngchocuộcchiếnnày.TuyếnphòngngựmỏngmanhcủaIsraeldọckênhđàoSuezkhôngphảiđối thủcủaquânAiCậpápđảo.Đằngsau tiền tuyếnbịpháhủy, IsraelchỉcònđúngbalữđoànxetăngđứnggiữaquânAiCậpvàthủđôTelAviv,trong

đóchỉmộtlữđoàngầntiềntuyếnnhất.

DướisựchỉhuycủathượngtáAmnonReshef,lữđoànnàycónhiệmvụbảovệmộtkhuvựcrộng120dặmchỉvới56chiếcxetăng.TrongkhicăngthẳngchờđợicuộcchạmtránvớiquânAiCập,Reshefbỗngthấytừngchiếctăngbịtrúngđạn.Nhưnglúcđókhônghềcóbóngdángxetănghoặcvũkhíchốngtăngcủakẻthù.VậythứgìđangtiêudiệtlữđoàntăngcủaAmnonReshef?

Đầutiên,ôngtưởngxetăngcủamìnhbịdínhhỏalựctừsúngphónglựu,haycòngọilàsúngchốngtăngvácvai.Reshefliềnralệnhchoquânlùilạimộtchútđểthoátkhỏitầmbắncủasúngphónglựu.Thếnhưngcácxetăngvẫntiếptụcnổtung.Lúcnàyvịthượngtámớihiểurằngđơnvịmìnhđanglàmụctiêucủamộtloạivũkhívôhìnhhoàntoànmới.

Đúngvàolúcđó,tổláimộtxetăngbịtrúngđạnnhưngmaymắnthoátchếtkểlại vớiReshef tuyhọkhôngnhìn thấygì, nhưngnhữngngười bên cạnh cónhìn thấymột tia sáng đỏ chiếu đến xe tăngmục tiêu.Người ta phát hiệnnhiềusợidâybêncạnhđốngxáctăngbịbắncháy.ReshefđãkhámpháravũkhíbímậtcủangườiAiCập:TênlửaAT-3Sagger.

Được thiết kế bởi Sergei Pavlovich Nepobedimyi, một người có họ trongtiếngNganghĩalà“bấtkhảchiếnbại”,tênlửaSaggerrađờivàonăm1960.VũkhímớinàylúcđầuchỉtrangbịchocácnướcthuộckhốiWarsawnhưngsaunàylạiđượcquânđộiSyriavàAiCậpsửdụngtrongsuốtcuộcchiếnYonKippur.Saunày,BộQuốcphòngIsrael thốngkêhọđãmất400xe tăng tạiphòngtuyếnphíabắcvànam,cùng600chiếckhácbịhưhỏngnặngnhưngđãquaylạichiếntrườngsaukhiđượcsửachữa.Trongsố290xetăngthuộcsưđoànthiếtgiápIsraelởbánđảoSinai,cóđến180chiếcbịpháhủyhoàntoànngaytrongngàyđầutiên.Mộtnửadođạnsúngphónglựu,nửacònlạiđếntừtênlửaSagger.

TênlửaSaggerlàloạitênlửađượcdẫnhướngbằngdây,vàdomộtngườilínhnằmsátmặtđất bắnđi.Tầmbắnhiệuquả củaSaggervàokhoảng3nghìn

mét,gấp10lầnsúngphónglựu,vàsứchủydiệtcũngmạnhhơnnhiều[17].

Ngời điều khiển Sagger có thể hoạt động đơn độc và không cần nấp sauchướngngạivật,cácụcátđãgiúpthựchiệnviệcnày.Anhtachỉcầnkhaihỏatênlửabayvềvịtríxetăng,sauđódùngphímđiềukhiểnđểđiềukhiểnchấm

đènđỏnằmởđuôitênlửa.Chừngnàongườilínhcònnhìnthấyánhđènđỏ,sợidâylúcnàyvẫnnốivớiđuôitênlửachophépanhtađiềukhiểntênlửa

baytớimụctiêumộtcáchchínhxáctừkhoảngcáchrấtxa[18].

TìnhbáoIsraelđãbiếtvềSaggertừtrướccuộcchiến,thậmchícònđốiđầutrựcdiệnvới nó trong cácđợt xungđột nhỏ lẻ dọcbiêngiớiAiCập trongCuộc chiến tiêu hao sau năm 1967. Tuy nhiên, giới lãnh đạo chóp bu củaIsraellạichorằngSaggercũngchỉlàmộtloạivũkhíchốngtăngkhác,khôngkhácmấysovớiloạitừngsửdụngtrongcuộcchiếnnăm1967,vốnđãbịquânđội Israelđánhbại.Vàcứ thế, Israelkhônghềchuẩnbị sẵnphươngánđốiphóvớimốiđedọaSagger.

Reshefvàbinhlínhđãphảitựkhámpháxemthứvũkhígìđangtấncônghọvàlàmthếnàođốiphóvớinó,tấtcảdiễnradướisứcnóngcủachiếntrường.

NhómsĩquancònlạicủaReshefđãdựavàobáocáocủaquânlínhđểtìmramộtsốnhượcđiểmcủaSagger,nhưtốcđộbaychậmvàbịlệthuộcvàotầmmắtquansátliêntụccủangườiđiềukhiểntừxa.ThếlàquânIsraelthựchiệnchiếnthuậtmới:Mỗikhimộtxetăngnhìnthấytiasángđỏ,tấtcảxetănglậptứcvừadichuyểntheonhiềuhướngngẫunhiên,vừakhaihỏavềvịtrícủakẻtấncôngởđằngxa.

Bụimùbốclêndochuyểnđộngcủaxetăngsẽchephủtầmngắmbắncủakẻtấncông.Vàngượclại,việckhaihỏakhiếnkẻthùkhôngthểtiếptụcdõitheoánhđènđỏởđuôitênlửa.

Saukhicuộcchiếnkếtthúc,chiếnthuậtnàycònđượcnhiềunướcNATOhọctheo.Khôngphảibàihọclý thuyếtđượcnhaiđinhai lại trongcáchọcviệnquân sự,hoặcđược in thànhcácgiáoánchiến tranh, chiến thuậtmớihoàntoànlàthànhquảứngbiếntrênchiếntrườngcủaquânđộiIsrael.

NhưthônglệtrongquânđộiIsrael,nhữngchiếnlượcsángtạođềuđếntừbinhlínhngoàitiềntuyến-cụthểlàcácsĩquanchỉhuyxetăngvànhómbinhlínhcủa họ.Những người này thấy việc hỏi ý kiến lãnh đạo để giải quyết tìnhhuốngđangxảyratạichiếntrườnglàkhôngcầnthiết.Họkhôngthấylạkhitựđưa ramột sángkiếnchiến thuậtvàứngbiếnngay trong thờigian thực,hoặckhiđangbay.

Tuynhiênđiềunhữngngười línhnàyđã tiếnhành là rấtkhác thường.Nếulàmviệctrongmộtcôngtyđaquốcgiahayhoạtđộngtrongbấtkỳđơnvịnàothuộc quân đội nước ngoài, có lẽ họ đã không thực hiện những hoạt độngtươngtự;hoặcítnhấtcũngkhônglàmmộtmình.NóinhưnhàsửhọcMichaelOren,từnglàmviệctrongquânđộiIsraelvớitưcáchsĩquanliênlạc:“MộtsĩquanbậctrungúytrongquânđộiIsraelcóquyềnraquyếtđịnhlớnhơnngười

đồngcấpthuộcbấtkỳquânđộinàotrênthếgiới”[19].

Điềunày, như chúng tôi đã chỉ ra trong văn hóa tập đoànở chương trước,cũng tương tự như thế, thậmchí còn lớn hơn trongquânđội Israel.Thôngthường,khingheđếnkháiniệmvănhóaquânđội,aicũngtưởngtượngrahệthốngthứbậcnghiêmkhắc,sựphụctùngcấptrênvôđiềukiệnvàchấpnhậnthựctếrằngmỗingườilínhchỉlàrăngcưatrongmộtbánhrănglớn.NhưngđịnhnghĩanàykhôngđúngvớiquânđộiIsrael.VàởIsrael,mọicôngdânđềuphảithựchiệnnghĩavụquânsựkéodàitừ2đến3năm.

HiệntượngsĩquancấpdướicóquyềnđưaraquyếtđịnhvượtcấptrongquânđộiIsraellàkếtquảcủanhucầuthựctếcũngnhưbảnchấtcủalựclượngnày.“Quân đội nước nào cũng nhậnmình giỏi ứng biến, chẳng hạn như TrungQuốc,PháphayAnh.Nhưnghầuhếtđềudừnglạiởmứcđộlý thuyết.Bạn

phảinhìnvàocơcấutổchức(củaIsrael)[20]mớithấyrõđiềunày.”ĐólàlờinhậnxétcủaEdwardLuttwak,nhàlịchsửquânsựkiêmchiếnlưcgia,tácgiảcủacuốnThePentagonandtheArtofWar(tạmdịch:LầuNămGócvàNghệthuậtchiếntranh)vàcuốnTheIsraelArmy(tạmdịch:QuânđộiIsrael).

Đểlàmrõhơnýtrên,Luttwakgiảngvềtỉlệchỉhuyvàsĩquanthuộcbiênchếquânđộihầuhếtcácnướctrênthếgiới,sosánhvớimôhìnhquânđộiIsrael,nơicórấtítsĩquanchỉhuy.“QuânđộiIsraelđặcbiệtthiếuhụtsĩquancấplãnhđạo.Cấpdướicóquáítchỉhuyđểbáocáo.Tấtcảđồngnghĩavớiviệcsẽcónhiềusángkiếnhơnđếntừbinhlínhcấpdưới”,ôngnói.

LuttwakchỉrarằngquânđộiIsraelcónhiềutrungúyvàrấtítđạitá.TrongquânđộiMỹ,cứnămbinh lính thìcómột sĩquan, thì tỉ lệnàyởquânđộiIsraellàchíntrênmột.KhônglựcIsraelcũngtươngtự,mặcdùcóquymôlớnkhôngquânPhápvàAnhnhưngvẫncó rất ít sĩquancấpcao.KhôngquânIsraelhiệnnaydohaivị tướnghaisaolãnhđạo,cấpbậc thấphơnnhiềusovớitiêuchuẩncủanhiềunướcphươngTây.

ViệcnướcMỹlệthuộcnặngnềvàochỉhuycấpcaothậtracũnghợplý.Suychocùng,quânđộiMỹcóquymôlớnhơnrấtnhiều,thườngthamchiếnxanhàvàphảiđốimặtvớinhữngthửtháchvềhậucầnvàtruyềnđạtmệnhlệnhtriểnkhaiquântạinhiềuchâulụccùnglúc.

Tuynhiên,bấtchấpviệcquânđộimỗinướccóquymôvàcơcấutổchứcphùhợpvớisứmệnhcủariêngmình,việcquânđộiIsraelcóítchỉhuyhơnvẫnmanglạinhiềuhệquảtíchcực.ChẳnghạnnhưtrườnghợpcủaGiladFarhi,một thiếu tá31 tuổi.Anhtacósựnghiệpkháđiểnhình:Đi lính từnăm18tuổitrongmộtđơnvịbiệtkích,sauđólàmchỉhuymộttrungđộivàmộtđạiđộibộbinh.Sauđó,anhđượcbổnhiệmlàmphátngônviêncủasởchỉhuyphíanam,rồi trởthànhphóchỉhuytiểuđoànđoànbộbinhHaruv.Giờđâyanhlàchỉhuymộttrungđoànbộbinhmớithànhlập.

NhómtácgiảgặpGiladFarhi tạimộtcăncứở thung lũngJordan.Chỉmộtngàysaucuộcphỏngvấn,mộtnhómtânbinhsẽđếnđơnvịcủaFarhi.Vàbảythángtiếptheo,Farhisẽchịutráchnhiệmhuấnluyện650binhlính,phầnlớnvừahọcxongtrunghọc;cùngvớikhoảng120sĩquan,độitrưởng,hạsĩquan

vànhómnhânviênhànhchính[21].

TheoFarhi,điềuthúvịnhấtởđâylàcácchỉhuycấpđạiđội.“Họrấtthúvị.Nhữngthanhniênnàymới23tuổi,mỗingườichịutráchnhiệmquảnlý100lính,20 sĩquanvàhạ sĩquan,bachiếcxe,đồngnghĩavới120khẩusúng,súngmáy, thuốcnổ, lựuđạn,mìn,v.v…Một tráchnhiệmto lớn.Chưahết,nếu lực lượng khủng bố tấn công khu vực thì chỉ huy đại đội sẽ có tráchnhiệmvớiviệcđó.”Farhiđặtracâuhỏi:“Nóitôinghexem,trênthếgiớicóbaonhiêuthanhniên23tuổiphảigánhtrênvaiáplựcnặngnềđếnthế?”

Farhiminhhọamộtthửtháchđiểnhìnhmànhữngchỉhuy23tuổiấyphảiđốimặt.TrongchiếndịchquânsựởthànhphốNablusthuộcBờTây,mộtbinhsĩtrongđạiđộicủaFarhibị thươngvàmắckẹtbên trongcănhộcủamột tênkhủngbố.Lúcnày,ngườichỉhuyđạiđộitạihiệntrườngcóbathứ:Mộtchúchónghiệpvụ,cácbinhsĩcònlạivàmộtxeủiđất.

Ngườichỉhuybiếtnếupháilínhvàotrongtòanhàsẽcónguycơgâythêmthươngvong.Nếuanhdùngxeủiđểphátòanhàsẽgâynguyhiểmchongườilínhbị thương.Tìnhhuốngcàngnangiảikhi tòanhàmụctiêu lạicóchung

bức tườngvớimột trườnghọccủangườiPalestine,bên trongvẫncòngiáoviênvàhọcsinh.Trênmáitrườnghọc,cácphóngviênđangghilạitoànbộsựviệc,còntênkhủngbốvẫnxảsúngvàocảlínhIsraellẫnnhómnhàbáo.

Trongsuốtvụđốiđầu,vịchỉhuyđạiđộiđãtựđưaramọiquyếtđịnh.Farhiđãcốgắngchỉđạotừxanhưngôngbiếtcầnchocấpdướicủamìnhtùycơứng biến. “Có hàng ngàn tình huống khó khăn cho người chỉ huy và đâykhôngphảilàtìnhhuốngtrongsáchgiáokhoa.”

Cuốicùngngườilínhbịthươngcũngđượccứukhỏitòanhà,nhưngvẫnchưagiảiquyếtđượctênkhủngbố.Vịchỉhuybiếtrằngcácgiáoviêntrongngôitrườngkhôngdámditảnhọcsinhmặcdùđanggặpnguyhiểm,vìsợbịbọnkhủngbốkếttộiđồnglõavớilínhIsrael.Anhcũngbiếtnhómphóngviênsẽkhôngchịurờikhỏimáinhàvìkhôngmuốnbỏlỡtintứcsốtdẻo.Giảiphápcuốicùngđượcđưara:Dùnglựuđạnhơicayđểxuangườikhỏitrườnghọc.

Khibiếtgiáoviên,họcsinhvànhómphóngviênđượcantoàn,ngườichỉhuyđạiđộibắtđầudùngxeủiphádỡcănnhàđểbuộctênkhủngbốrahàng,rồidùng chó để khống chế hắn. Bất ngờ, trong lúc phá hủy tòa nhà, một tênkhủngbốkhácxuất hiệnbên cạnh trườnghọc, nhưng liềnbị nhómbinh sĩđứnggácvòngngoàitiêudiệt.

Toànbộchiếndịchkéodàibốngiờ.“Vịchỉhuy23tuổinàyđãxửlýmọiviệctrongsuốtbốntiếngđồnghồchođếnkhitôiđến”,Farhichobiết.

“Sausựkiệnđó,ngườichỉhuytrởvềdoanhtrạivànhữngngườilínhtrongcăncứđãphảinhìnanhbằngánhmắtkhác.Bảnthânanhcũngtrởthànhmộtconngườikhác,mộtconngườiđứngởtiềntuyến,chịutráchnhiệmchosinhmạngcủabinhlínhdướiquyền,củacácgiáoviênvàtrẻemPalestinevàcảnhữngphóngviênquốctế-Farhikểlại.“CậuấykhôngcầnchinhphụcĐôngÂunhưngđãđềxuấtýtưởngsángtạochotìnhhuốngvôcùngphứctạp.Vàcậuấychỉmới23tuổi.”

Sauđóchúng tôiđượcnghecâuchuyệnvềYossiKlein,mộtphi công trựcthăng20 tuổi trongcuộcchiếnLebanonnăm2006.AnhđượclệnhgiảicứumộtbinhlínhbịthươngnặngtrongchiếntrườngởmiềnNamLebanon.Khiđếnhiệntrường,anhnhậnthấyngườilínhbịthươngđangnằmtrênmộtchiếccáng,nhưngxungquanhcóquánhiềubụicâyrậmrạpkhôngđủchỗchotrực

thănghạcánhhoặcđápxuốngđểkéochiếccánglên.

Khôngcó sáchvởnàohướngdẫncách thứcđốiphóvớinhững tìnhhuốngnhư thếnày,nhưngnếucó sáchởđó,nócũngkhônggợiýđượcnhữnggìKleinđãlàm.Anhquyếtđịnhdùngđuôicánhquạttrựcthăngđểphátquangtoànbộtánlácủacácbụicâyxungquanh.Việclàmnàycótínhrủirorấtcao,vìđộngcơởphầnđuôicóthểbịhỏngbấtkỳlúcnàovàtrựcthăngsẽrơitanxác.NhưngKleinđãcắttỉanhữngbụirậmđủđểđápxuốngmặtđấtvàđưangườilínhbịthươnglên.NgườilínhđượcđưatớibệnhviệnởIsraelvàđượccứusống.

Khi nói chuyện với các chỉ huy dưới quyền, Farhi hỏi: “Bao nhiêu đồngnghiệphọcnămcuốiởtrườnghuấnluyệnbayđượckiểmtratheocáchnhưvậy?Làmsaoanhcóthểđàotạovàlàmchomộtthanhniên20tuổitrởnênchínchắnđểgánhvácnhiệmvụnhưvậy?”

MứcđộtraoquyềnhạnvượtcấptrongquânđộiIsraelthậmchítừnglàmlãnhđạo các quốcgia ngạc nhiên.Năm1974, trongnhiệmkỳđầu tiên củaThủtướngYitzhakRabin,mộtnữsĩquanthuộcđơnvịtìnhbáo8200trongquânđội Israel, cùngđơnvị củangười sáng lập raFraudSciences,bịmộtnhómkhủngbốbắtcóc.ThiếutướngAharonZeevi-Farkash,chỉhuyđơnvị8200-đơnvịtươngđươngvớiCụcAnninhQuốcgiaMỹ-đãmiêutảlạivẻkinhngạctrêngươngmặtcủathủtướngRabin:

“Côấylàmộttrungsĩ,vàRabinyêucầuliệtkêmọithôngtinmàcôấybiết,dolosợbịkhaithácthôngtintuyệtmật.Saukhiđọcxongbảntómtắt,Rabinđãralệnhthựchiệnngaymộtcuộcđiềutra:LàmthếnàomộttrungsĩlạibiếtđượcquánhiềubímậtquantrọngcủanềnanninhIsrael?Tạisaođiềunàylạixảy ra?” Kể từ khi trở thành Thammưu trưởng cho quân đội Israel trongCuộcchiếnSáungày,Rabinđãgặpphảinhiềuvấnđềkhiếnôngkinhngạc.

Farkashtiếptụccâuchuyện:“Thếlàtôinóivớiôngấy,thưangàiThủtướng,trườnghợpcủahạsĩquannàykhôngphảicábiệt,vàcũngkhôngphảilàmộtsailầm.Mọisĩquantrongđơnvịtìnhbáo8200đềunắmđượcnhữngdữliệutốimật này, bởi nếu chúng tôi giới hạn những thông tin này với họ, thì sẽkhôngđủnhân lựcđểhoàn thành cácnhiệmvụđượcgiao.Chúng tôi luônkhanhiếmsĩquan.”

Vàtrênthựctế,điềunàyvẫnchưathayđổi,dosựkhanhiếmnhânlựckhông

chophépchúngtôixâydựngmộthệthốngmới[22].

Farkash,giờđâylàchủmộtcôngtycungcấpgiảiphápbảomậttiêntiếnchocáctậpđoàn,châmbiếmrằngnếusovớicácsiêucườngtrênthếgiới,Israelđangthiếubốn“đạitướng”:Đạitướnglãnhthổ,đạitướngnhânlực,đạitthờigianvàđại tướngngân sách.Trong sốđó thì thiếuhụtnhân lực lànghiêmtrọng nhất: “Chúng tôi không thể phân bổ nhiều sĩ quan như các quốc giakhác,vìthếcáchạsĩquanphảilàmthayviệcđúngrathuộccấpbậctrungtáhoặctươngtựnhưvậy”.

KhanhiếmnhânlựccũnglànguyênnhângópphầntạoramộttínhchấtđộcđáocủaquânđộiIsrael:Lựclượngdựbịđượcxemnhưxươngsốngcủaquânđội.

Ởhầuhếtcácnướckhác,lựclượngdựbịtrongquânđộiđượcxâydựngnhưmộtbộphậnbổsungchoquânchínhquy-làlựclượngquốcphòngchủchốtcủacácquốcgia.TuynhiênđốivớiIsrael,donhỏbécảvềdiệntíchlẫndânsố,màngaytừđầuaicũnghiểulànếuchỉdựavàoquânchínhquysẽkhôngbaogiờđủsứcđốiđầuvớimộtcuộctấncôngtổnglựctừkẻthù.

Khônglâusaucuộcchiếngiànhđộclậpnăm1948,lãnhđạoIsraelphátminhracơcấuquânđộivớiquândựbị làchủđạođộcnhấtvônhị trên thếgiới:Línhdựbịkhôngchỉlàcácđơnvịdựbịmàcònđượccácsĩquandựbịchỉhuy.Quân dự bị ở các nước khác có thể có hoặc không được các sỹ quanchínhquychỉhuynhưnghọsẽcóvàituầnhoặcvàithángđàotạotrướckhiđược gửi ra chiến trường. Luttwak nói: “Không quân đội nào dựa vào sốlượnglớnbinhlínhcủamìnhlànhữngngườiđượcgửirachiếntrườngchỉsauhaingàynhậpngũ…”

Khôngmộtailúcđóbiếtđượcliệuhệthốngnàysẽhoạtđộngrasao,dođâylàmôhìnhchưa từngcó tiền lệ.Ngayđếnbâygiờ,cả thếgiớicũngchỉcómỗiIsraelsửdụngmôhìnhnày.NhưsửgiaquânsựFredKagan(Mỹ)giảithích:“Đâythựcchấtlàmộtphươngphápquảnlýquânsựtồi tệ,nhưnglại

đượcngườiIsraelvậnhànhxuấtsắcvìhọkhôngcònlựachọnnàokhác”[23].

Chưahết,môhìnhquânđộidựbịcủaIsraelvừalàminhchứngvừalàchất

xúctácchosựsángtạocủaquốcgiaDoThái.VìtrongquândựbịIsrael,hệthốngthứbậcbịxóabỏkhimộttàixếtaxicóthểralệnhchocáctỉphú,còncácthanhniêncóthểhuấnluyệnchú,báccủamình;hệthốngquândựbịcũnggiúpcủngcốđặc tínhhỗnloạn,chốnglạiphâncấpthứbậc,vốncóthể tìmthấytrongmọikhíacạnhxãhộiIsrael,từphòngthammưuđếnlớphọchayphònghọpcủabangiámđốc.

NatiRonlàmộtluậtsưtrongđờisốngdânsựvàlàthiếutáchỉhuymộtđơnvịquândựbị.“Cấpbậcgầnnhưvônghĩatronghàngngũquândựbị”ôngnóivớichúngtôinhưthểđâylàmộtđtựnhiênnhấttrênthếgiới.“Mộtbinhnhìcó thểnóivớivị tướng trong lúc luyện tập, rằngcáchôngđang làm là sai,

phảilàmnhưthếnàymớiđúng”[24].

AmosGoren,mộtnhàđầutưmạohiểmcủahãngApaxPartnersởTelAvivcũng đồng ý với ý kiến trên.Ông từng là lính chính quy của đội biệt kíchtrongquânđộiIsraelsuốtnămnăm,vàtiếptụcthamgialựclượngdựbịtrong25nămtiếptheo:“Suốtthờigianphụcvụtronglựclượngdựbị,tôichưabaogiờ chào bất kỳ ai, trong khi tôi không phải sĩ quan mà mới chỉ là lính

trơn”[25].

Luttwak nói về điều này: Trong quá trình hình thành lực lượng dự bị, bầukhôngkhídân sựgiữacáccánhânsốngđờiquânđội trongbộáo línhvẫnđượcduytrìtốiđa”.

Điều này không có nghĩa là binh lính sẵn sàng bất tuân lệnh từ cấp trên.Nhưng Goren giải thích cho chúng tôi hiểu: “Giá trị của binh lính Israelkhôngphụ thuộcvàoquânhàm,màđượcquyếtđịnhbởinăng lựccủahọ”.HoặcnhưLuttwaknói:“Ralệnhvàtuânlệnhlàởtrongkhíchấtcủanhữngngườiđànôngcónhiệmvụvàsẵnlònghoànthànhnhiệmvụ,vậynênphâncấpchỉhuykhôngquáquan trọng,đặcbiệt làkhi sựphâncấpnày thườngxuyênvướngphảisựkhácbiệtvềtuổitácvàđịavịxãhội”.

Khi chúng tôi hỏi Thiếu tướng Farkash tại sao quân đội Israel luôn chốngphâncấpvàcởimởvớiviệcbinhlínhchấtvấncácmệnhlệnhcủacấptrên,ôngchobiếtđâykhôngchỉlàbảnchấtcủariêngquânđộiIsrael,màcònlàcủalịchsửvàxãhộiIsrael.

“Tôngiáocủachúngtôilàmộtcuốnsáchmở”,ôngnóivớigiọngphảngphấtngữđiệuchâuÂu,gợinhớvềnhữngnămthángxaxưakhiôngcònsốngởTransylvania.“Cuốnsáchmở”màôngmuốnnóiđếnchínhlàcuốnTalmud-tậpghichépcónộidungphongphúvềhàngthếkỷtranhcãitronggiớigiáosĩDoTháivềcáchthứcdiễngiảivàhọctậptheoKinhThánh-vàtháiđộluônđặtcâuhỏiđãkhắcsâuvào tínngưỡngcủadân tộcnày,cũngnhưđặc tínhquốcgiaIsrael.

NóinhưtácgiảngườiIsrael,AmosOz,đạoDoTháicùngnướcIsraelđãnuôidưỡng“mộtvănhóatranhcãivànghingờ,mộttròchơibấttậncủadiễngiảivàphảnbiện, táidiễngiảivàphảnbiệnđối lập.KểtừngàyđầutồntạicủanềnvănminhDoThái,nềnvănminhnàyđượcnhậndiệnbởi tínhưatranh

cãicủamình”[26].

Thựcvậy,việcxemnhẹcpbậc trongquânđội Israelcũngxâmlấnvàođờisốngdânsự.Thậmchínócònphávỡhệthốngtônticủaxãhội.Giáosưtôntrọng sinhviên, ông chủ tôn trọngngười hầu cao cấp củamình…Luttwakchobiết:“MỗingườiIsraelđềucóítnhấtmộtngườibạntronglựclượngquândự bị”, Ông nhận xét thêm: “Việc cùng ngủ trong lều tạm, ăn chung thựcphẩmnhàbinh,cùngnhaukhôngtắmtrongnhiềungàyđãgiúplínhdựbị-xuấtthântừnhữnghoàncảnhxãhộikhácnhau-trởnênbìnhđẳng.Israellàquốcgiacósựphânbiệtgiaicấpmờnhạtnhấtsovớihầuhếtcácnướckhác;môhìnhquândựbịđãgópphầnduytrìvănhóanày”.

Sựmờnhạtcủaphâncấpvàcấpbậc,hơnnữa, lạikhôngphải làđiểnhìnhtrongquânđộicủacácnướckhác.CựusĩquanquânđộidựbịIsraelkiêmsửgia Micheal Oren - hiện là đại sứ Israel tại Mỹ - đã miêu tả cảnh tượngthườngthấytrongdoanhtrạiquânđộiIsraelnhưsau:“Cácviêntướngvàbinhlínhngồiquâyquầnbênnhau,aingồigầnbìnhcàphênhấtsẽtựđộngđiphacàphêchonhữngngườicòn lại.Vì thếviệc tướng lĩnhphacàphêchocấpdưới,hayngượclạiđượcmặcđịnhlàrấtbìnhthường.Khôngcóquytắcgìchonhữngviệcnhưvậy.NhưngtrongquânđộiMỹthìhoàntoànkhác.Nếubạnđangngồivớicácđạiúy,tấtcảsẽimthinthítkhimộtthiếutábướcvào.Rồitấtcảcứngngườilạikhimộtvịđạitábướcvào.TrongquânđộiMỹ,cấpbậctuyệtđốiquantrọng.BinhlínhvàsĩquanMỹgiơtaychàoquânhàmcủa

nhau,chứkhôngphảingườimangquânhàmđó”[27].

Trongquânđội Israel,cónhiềucáchcựckỳđộcđáođể thách thứcchỉhuy

củamình.“Tôiở trongmộtđơnvịquânđộimàởđóchúng tôiđãđáđítsĩquancủamình”Orenkểlại-“chúngtôitậphợplạivàbỏphiếubãinhiệmsĩquan.Cánhântôichứngkiếnviệcnàyhailần.Tôithựcsựthíchtaysĩquan,nhưng lại bị loại khỏi cuộc bỏ phiếu.Họ đã bỏ phiếu loại tay đại tá.”Khinhómchúng tôihỏivớisựhoàinghi là làmsaoviệcnày lạicó thểdiễnra,Orengiảithích:“Anhbướcđếnvànói:Tôikhôngmuốnanh,anhkhôngtốt”.Ýtôilà,họgọimọingườibằngtênthôi,khônggọiđầyđủcảhọ.Rồianhđếngặpmột sĩ quan cấp cao hơn tay sĩ quan này và nói: “Hắn ta phải đi chỗkhác”.Đólàsựđánhgiáquanănglựclàmviệc,chứkhôngphảidựatrêncấpbậc.

VịtướngđãvềhưuMoshe“Bogey”Yaalon,nguyênTổngthammưutrưởngquânđộitrongcuộcchiếnintifadalầnthứhai,kchúngtôicâuchuyệntươngtựxảyratrongcuộcchiếnLebanonlầnhai:“MộtđơnvịquândựbịthựchiệnmộtcuộchànhquântạilàngcủangườiLebanonởDabu.Chínbinhlínhcùngmột sĩ quan đã thiệtmạng và nhiều người khác bị thương, trong đó có cảngườicháucủa tôi.Toán línhsốngsótsauđóđãchỉ tríchviênchỉhuy tiểuđoànvềsựkémcỏicủaanhtatrongquátrìnhđiềuhànhchiếndịch.Cácbinhlínhcấpđạiđộilêngặpchỉhuycấplữđoànđểphànnànvềchỉhuycấptiểuđoàn…Dĩnhiên,vị lữđoàntrưởngphải tiếnhànhđiều tracẩn thận,nhưngcuốicùngviênchỉhuy tiểuđoànbuộcphải từchứcbởichínhquy trìnhbỏ

phiếubấttínnhiệmcủabinhlínhdướiquyền.”[28]

Yaalon tin rằng tính chất độc áo của quân đội Israel đóng vai trò rất quantrọngtrongviệcpháthuyhiệuquảhoạtđộngcủahọ:“Ởđây,bíquyết lãnhđạolàniềmtincủabinhlínhđốivớichỉhuycủamình.Nếukhôngcóniềmtinnày,binhlínhsẽkhôngbaogiờtuânphụcngườichỉhuy.Vàtrongtrườnghợpvừanêu,vịchỉhuytiểuđoànđãthấtbại.Nócóthểlàsựthấtbạichuyênmôntrong trườnghợpnày, có thể là thấtbạivềđạođức trong trườnghợpkhác.Nhưngdùởbấtkỳtrườnghợpnào,ngườilínhcũngphảibiếtcáchchấpnhậnvàđượckhuyếnkhíchđểbướclênphíatrướcvànóivềnó.”

NguyêngiảngviênHọcviệnquânsựWestPointFredKagantinrằngngườiMỹcóthểhọchỏikinhnghiệmtừphíaIsrael.Ôngchiasẻvớichúngtôi:“Tôikhôngnghĩrằngviệcmộtchỉhuyphảithườngxuyênlolắngbịcấpdướiquamặtlàtốt,nhưcáchhọthểhiệntrongquânđộiIsrael”.“Mặtkhác,quânđộiMỹcóthểhọchỏitừcáchđánhgiá360otrongsuốtquátrìnhxemxétthăngchứcchocácsĩquan.Ngaylúcnàytronghệthốngcủachúngta,nhữngquyềnlợi đangđến từmột chiều.Đểđược thăng chức,một sĩ quanphải lấy lòng

nhiềusĩquancấpcaohơn.Nhữngsĩquancấpthấpthìkhôngcócửa.”

KếtluậnmàOrenđúcrúttừsựphôdiễncủahầuhếtcácquânđội-vàđượcFredKagangọilàsựbấttuân-thựcchấtchínhlàviệcquânđộiIsrael“baodunghơnnhiềusovớiquânđộiMỹ”.Điềunàynghecóvẻkỳlạ,vìquânđộiMỹ được gọi là một đội quân “tình nguyện” (không phải không được trảlương,mà là tựnguyện thamgia), trongkhiquânđội Israelđượcxâydựngdựatrênchếđộcưỡngbáchtòngquân.

Tuynhiên,Oren giải thích, “trong đất nước này cómột quy tắc xã hội bấtthànhvăn:Mọingườidânđềuphải thựchiệnnghĩavụquânsự,chừngnàochínhphủvàquânđộivẫnchịutráchnhiệmtrướcnhândân…Tôinghĩquânđội Israel cónhiềuđiểm tươngđồngvới quânđội thuộcđịaMỹnăm1776hơnlàquânđộiMỹcủanăm2008.Nhânthể,GeorgeWashingtonhiểurằngcấpbậc“Đạitướng”củamìnhkhôngcónhiềugiátrị,màôngphảithậtsựtrởthànhvịtướngvĩđại-vàđiềucơbảnlàngườidânphảitựnguyệnphụcvụ”.

QuânđộithuộcđịalàvídụđiểnhìnhchonhữngđiềuOrenmiêutả,vìhọgầnnhưngàynàocũngphảiquyếtđịnhxemcónêntiếptụcxungphongkhông.Nhưngđólàmột“quânđộicủadân”,vàquânđộiIsraelcũngthế.NhưOrenmiêutả,giốngnhưquânthuộcđịa,quânđộiIsraelsởhữumộtphẩmchấtrờirạc,ítkiểucáchnhưngbaodunghơn,bởibinhlínhđangchiếnđấuvìsựtồnvongcủatổquốchọ,cònhệthốngcấpbậcđượctạoratừthànhphầntiêubiểucủachínhnhữngconngườimàhọđangbảovệ.

Thậtdễtưởngtượnglàmthếnàomànhữngbinhlínhkhôngquantâmtớicấpbậc sẽ không e sợ khi nói với chỉ huy câu: “Ông đã sai”. Thứ tinh thầnchutzpahnày,vốnđượctôiluyệnquanhiềunămtrongquânđộiIsraelđãchothấycáinhìnsâusắclàmthếnàomàShvatShakedcóthểgiảngchogiámđốcPayPalvềsựkhácnhaugiữa“người tốtvàkẻxấu” trên Internet.Hoặc làmthếnàomànhómkỹsưIsraelcủaIntelkhôngchỉthựchiệncuộccáchmạnglậtđổkiếntrúccơbảncủasảnphẩmcủachínhcôngtymình,màcònthayđổicáchngànhcôngnghiệpnàyđánhgiágiátrị.Sựquảquyếthayxấcxược.Tưduy phê phán, độc lập, với sự bất phục tùng. Tầm nhìn sâu rộng hay kiêungạo,chọntừnàophụthuộcvàoquanđiểmcủabạn,nhưngtựuchung,tấtcảđềumiêutảtinhthầnkhởinghiệpIsraelđiểnhìnhcủagiớidoanhnhân.

PHẦNII:“GIEOMẦMVĂNHÓASÁNGTẠO”

Chương3:NhânvậtcủaQuyểnSách

“Đithậtxa,ởthậtlâu,nhìnthậtkỹ.”

-TẠPCHÍOUTSIDE-

ThủphủLaPazcủaBoliviacao3419métsovớimựcnướcbiển,nhưngElLobocòncaohơnthế.ElLobolàmộttổhợpnhàhàng,kháchsạn,câulạcbộxãhộivà lànơiduynhấtbánđồăn IsraelởBolivia.ĐiềuhànhElLobo làngườithànhlậpnơinày,DoritMorallivàEli-chồngcô.Cảhaiđềulàngười

Israel[2

Gầnnhưnhững tayphượt người Israel đếnBolivia đềughé thămElLobo,khôngchỉđểthưởngthứcẩmthựcquênhà,đểnóitiếngHebrew,màcònđểgặpgỡngườiIsrael.Họbiếthọsẽtìmthấythứgìđókhácởđây,mộtthứcòngiátrịhơnnhiều:QuyểnSách.

DùđượcnhắcđếnởsốítnhưngQuyểnSáchkhôngphảilàmộtcuốnsáchmàlàmộtbộsưutậplộnxộnvàliêntụcđượcthêmvàocác“tạpchí”đếntừkhắpnơinhấtlàtừnhữngnơixaxôinhấttrênthếgiới.Mỗi“tạpchí”làmộtbảnchép tay “KinhThánh” những lời khuyên từmột người đi du lịch gửi đếnngườikhác.Dầndần,QuyểnSáchkhôngcònlàđộcquyềncủangườiIsrael,nhưngcáctácgiảvàđộcgiảcủanóthườngđếntừIsrael.

ChínhxácthìQuyểnSáchđặtởElLobođượckhaibútnăm1986,mộtthángsaungàykhaitrươngnhàhàngnày.Doritnhớlại:Hômấy,bốnkháchdulịchngườiIsraelghéquanhàhàngvàhỏi:“QuyểnSáchđâurồi?”Côđãrấtbốirốivànhữngvịkháchgiảithíchýhọlàmộtcuốnsáchmàngườitacóthểđểlại ýkiến, lời khuyênvà cảnhbáochokháchđến sau.Nhómkhách liền rangoàiđểmuamộtquyểnsổtrắngtặngchonhàhàng.Bàiviếtđầutiên-bằngngônngữHebrew-nóivềmộtngôilànghẻolánhtrongrừngmàhọnghĩlànhữngngườiIsraelkhácsẽthích.

QuyểnSáchđãđitrướccảInternet,làcáithựcsựbắtđầuởIsraelvàonhữngnăm1970,nhưng thậmchí trong thếgiớicủanhậtký trực tuyến(blog), tròchuyện trực tuyến (chat) và tin nhắn thì các định chế dựa trên giấy và bútnguyênthủyvẫncósứcmạnh.

ElLobođãtrởthànhđầumốikhuvựccủaQuyểnSách,đếnnayđãcóthêmsáutậpkhácsauquyểnsáchgốcnăm1989,cùngvớinhữngquyểnkhácdànhcho Brazil, Chile, Argentina, Peru và khu vực phía Bắc của NamMỹ. CónhữngquyểnkhácnóivềnhữngđịađiểmởChâuÁ.CuốnsáchgốcchỉđượcviếtbằngtiếngHebrew,cáccuốnsáchngàynayđượcviếtbằngnhiềungônngữkhácnhau.

“Nhữngbàiviếtđangônngữnàyrấtmangtínhngẫuhứng:Bựcbộicó,thấtvọngcó,tươiđẹpcó;giốngnhưmộtlễhộicủanhữngýtưởng,lờikhẩncầu,và các sốđiện thoạiđã lỗi thời.”TạpchíOutside trongmột sốbáođầyấntượng năm 1989 đã tường thuật vềQuyển Sách: “Cómột trang khen ngợinhữngcôgáixinhđẹp(sic)tạimộtsànnhảydisco;trangtiếptheothìkhuyênngườita‘phảighéthăm’mộthangđộngbăngtuyệtđẹpởđâuđó, ítnhất làchođếnkhimộtngườikhácviếtnguệchngoạcchữ“KHÔNG”lênđó.Rồilạiđếnmột trangnữaviết bằng tiếngNhật, nửa còn lại làmộtđoạnvănbằngtiếngĐứcdàyđặcnhữngđồthịhìnhcộtmiêutảcaocủatòanhàcùngcácsơđồvàcáckếhoạchkhácnhau…Mộttrangkhácthìnguệchngoạcchỉdẫnđimua xuồng trong rừngmưa nhiệt đới thuộcCông viên quốc giaManu củaPerucùngmộtđoạntáibútbiểuhiệntháiđộbuồnvàthấtvọng;mộtcáicảnhbáongớngẩnvềviệcnàyviệcnọ,vàmộthìnhminhhọachimtoucantênlàFelipbốnmàucùngnhữnghọatiếttrangtrídiêmdúa.”

Mặcdùđãđượcquốctếhóa,QuyểnSáchvẫnlàmộthiệntượngnguyênbảncủaIsrael.NhữngphiênbảncủaQuyểnSáchvềcácđịaphươngkhácđượcduytrìvàmởraởbấtkỳnơinàomà“lànsóng”-cáchnhàxãhộihọcDaryaMaozcủaĐạihọcHebrewgọi“mốtdichuyển”thayđổiđiểmđếndulịchcủangườiIsrael-lantới.RấtnhiềudânphượttrẻtuổingườiIsraelchỉđơngiảnlàđi theoQuyểnSách từnơinàyđếnnơikhác, trôi theodòngchỉdẫn từcácnhómphượt quốc tế, trongđóHebrew làmột trong các thứ tiếngphổbiếnnhất.

Có một câu chuyện cười về những du khách người Israel rất nổi tiếng ởNepal,TháiLan,ẤnĐộ,ViệtNamvàPerunhưsau:ChủmộtkháchsạnthấymộtvịkháchxuấttrìnhhộchiếuIsraelbènhỏi:“Nhântiện,bọnanhcóbao

nhiêungười?”“Bảytriệu”,vịkháchtrảlời.Ngườichủliềnhỏitiếp:“ThếbaonhiêungườidânnướcanhvẫncònởIsrael?”

KhôngcógìngạcnhiênkhingườidânnhiềunơitrênthếgiớivẫntưởngIsraelphảilớnvàđôngdânnhưTrungQuốc,dựavàosốlượngkháchdulịchIsraelghéthămnướchọ.TạpchíOutside(Mỹ)viết:“NgườiIsraelđãhấpthụđượcquytắcphượttoàncầumộtcáchquyếtliệthơnbấtkỳquốcgianàokhác,đólà:Đithậtxa,ởthậtlâu,vànhìnthậtkỹ”.

Tính thíchdu lịch củangười Israel không chỉ đểnhìnngắm thếgiới; ngọnnguồncủanócònsâuxahơnnhiều.Đầu tiên,đơngiản làvìnhucầuđượcgiảitỏasaunhiềunămphụcvụtrongquânđội.Yaniv,mộtngườiIsraelđượctạpchíOutsidechọn,làđiểnhìnhcủanhiềukháchdulịchIsrael:“Anhđãbùđắpchonhữngnămthángđểtóckiểuquânđộibằngviệckhôngcắttóc,cạorâu:Cằmrậmrạprâu,vàmáitócbạcmàucủaanhđãxoắnlạithànhmộthỗnhợpcủacáclọntócngắnvàtócmaikiểuChínhThốnggiáo, tấtcảcuốnlạithànhmộtdạngngười sói.Yaniv thừanhận“mái tóc làvìquânđội”. “Đầutiênlàtóctai,sauđólàđidulịch.”

Chođếngầnđây,ngườiIsraelkhôngthểdulịchđếnnhữngnướclánggiềng,mặcdùBeirut,Damascus,AmmanvàCairochỉcáchIsraelmộtngàyláixe.HiệpướchòabìnhvớiAiCậpvàJordancũngkhônggiúpthayđổinhiềutìnhtrạngnày,dùhiệnnayđãcónhiềungườiIsraeltòmòđếnthămcácquốcgianày.Trongnhiềutrườnghợp,sựmởcửamongmanhnàyvẫnkhônglàmnảnchímongmuốnphávỡnhữngibuộcvốnlàmộtphầntronglịchsửhiệnđạicủaIsrael.

Sựcôlậpđãtồntại từtrướckhicóNhànướcIsrael.Cuộctẩychaykinhtếđầutiênxuấthiệntừnăm1891khicácnướcẢ-rậpxungquanhyêucầugiớicai trịcủanhànướcOttomanPalestinengăncấmviệcnhậpcưvàbuônbánđấtđaicủangườiDoThái.Năm1922,phiênhọplầnthứnămcủacácnướcẢ-rậpPalestineđãkêugọitẩychaytoànbộhoạtđộngkinhdoanhcủangười

DoThái[30].

Vàonăm1943,mộtcuộctẩychaychínhthứcđãdiễnravàkéodàihơnkhiLiênđoànẢ-rậpgồm22quốcgia tiếp tụccấmmuabáncác sảnphẩmcủangànhcôngnghiệpDoTháitrênđấtPalestine,nămnămtrướckhiNhànướcIsrael chính thức thành lập.Lệnhcấmcònmở rộng ranhữngcông tynước

ngoàiởbấtkỳquốcgianàomuabánvớiIsrael(tẩychaythứcấp).Thậmchícònđưanhữngcôngtygiaodịchvớinhữngcôngtynàyvàodanhsáchđen(tẩychaycấpđộ3).GầnnhưmọihãngxehơilớncủaNhậtBảnvàHànQuốc-baogồmcảHonda,Toyota,MazdavàMitsubishi -đều tuân thủ lệnh“tẩychay thứ cấp” và xe của các hãng này không hề xuất hiện trên đường phốIsrael.ChỉcómộtngoạilệđángchúýlàSubaru,trongmộtthờigiandàigầnnhưđộcchiếmthịtrườngIsraelnhưnglạibịcấmnhậpkhẩuvàocácnướcẢ-

rập[31].

Chính phủ các nước trong Liên đoàn Ả-rập đều thành lập riêng một VănphòngTẩychayđể thi hành chiến dịch chính, giám sát hành vi của nhữngmụctiêuthứcấpvàcấpđộ3,cũngnhưnhậndiệncáctriểnvọngmới.Theogiảng viên Christopher Joyner thuộc trường Đại học George Washington:“Trongtấtcảcáccuộctẩychayhiệnnay,thìsựtẩychaycủaLiênđoànẢ-RậpchốnglạiIsraellàhiểmđộcnhấtvềtưtưởng,tinhvinhấtvềmặttổchức,dai

dẳngnhấtvềmặtchínhtrịvàkhiêukhíchnhấtvềtínhpháplý”[32].

Chiếndịchtẩychaylầnnàycònnhắmvàonhữngmụctiêukhácthường.Năm1974,LiênđoànẢ-rậpđãđưađạoBaha’ivàodanhsáchđen,dongôiđềncủatôn giáo này ởHaifa thu hút quá nhiều du khách,mang lại doanh thu choIsrael.ChínhquyềnLebanontừngcấmchiếuphimhoạthìnhCôngchúangủtrongrừngcủaWaltDisney,chỉvìnhânvậtchúngựatrongphimcótênDo

TháilàSamson[33]

Trongbối cảnh nhưvậy, rất tự nhiên khi giới trẻ Israel vừa tìm cách thoátkhỏithếgiiẢ-rậpđãtẩychayhọ,vừamuốnbàytỏsựcoithườngchủnghĩaphânbiệtđó.Họnhưmuốnnói:“Cácvịcàngcốnhốtchúng tôibaonhiêu,chúngtôicàngmuốnchocácvịthấymìnhcóthểthoátrabấynhiêu”.Cũngvìlýdonày,rấttựnhiênkhiIsraeltậndụngnhữngđấutrườngnhưviễnthông,máy tính, phầnmềmvà Internet. Trong những ngành nghề này, các đườngbiêngiới, khoảngcáchvàchiphívậnchuyển thực sựkhôngcòn liênquanđến nhau. Nhà đầu tư mạo hiểm người Israel, Orna Berry đã trao đổi vớichúng tôi: “Viễn thông công nghệ cao đã trở thànhmôn thể thao quốc giagiúpchúngtôichốnglạinỗisợnơichậthẹp,đólàcuộcsốngtrongmộtquốc

gianhỏbịkẻthùvâyquanh”[34].

Đâylàsựbắtbuộc,chứkhôngchỉlàsởthíchhaysựtiệnlợi.

Vì Israel buộc phải xuất khẩu hàng hóa đến những thị trường rất xa, cácdoanhnghiệpIsraeltrởnênáccảmvớinhữngmặthàngtolớn,đượcsảnxuấtđạitràvàchiphívậnchuyểncaomàchỉhứngthúvớiphầnmềmvàcáclinhkiệnnhỏgọn,vôdanh.Ngượclại,chínhđiềunàyđãgiúpcủngcốvịtríhoànhảocủaIsraelkhithếgiớichuyểnsangcácnềnkinhtếdựatrêntrithứcvàsựsángtạo,mộtxuhướngvẫntiếpdiễnđếnngàynay.

Xéttrênphươngdiệnbịmấtnhiềuthịtrườngtiêuthụvànhữngkhókhănđèlênsựpháttriểncủanềnkinhtế,thậtkhóđểthốngkêhếtphítổnmàcáccuộctẩy chay của khốiẢ-rập và lệnh cấmvận của thế giới - như lệnh cấmvậnquânsựcủaPháp-đãgâythiệthạichoIsraeltronghơn60nămqua.Ngườitaước tính Israelđãmấtkhoảng100 tỉUSD.Tuynhiênphầnngược lại cũngkhóđoánkhôngkém:“SựnỗlựckhôngngừngnghỉcủangườidânIsraelbấtchấphoàncảnhkhókhănnàyđánggiábaonhiêu?”

Ngàynay,cáccôngtyIsraelgắnkếtchặtchẽvớinềnkinhtếTrungQuốc,ẤnĐộvàMỹLatin.Bởi,nhưOrnaBerrynói, Israelđã sớmưu tiênphát triểnngànhviễn thông,mọicông tyđiện thoại lớncủaTrungQuốcđềudựavàophầnmềmvàthiếtbịviễnthôngcủaIsrael.MạngxãhộitrựctuyếnlớnthứbaởTrungQuốc,phụcvụlượngthànhviênlênđến25triệungườitrẻtuổi,thựcchấtđượcpháttriểntrênnềntảngmộtcôngty“khởinghiệp”củaIsraeltênlà“Koolanoo”,trongtiếngHebrewcónghĩalà“Tấtcảchúngta”.CôngtynàydomộtngườiIsraelcógiađìnhnhậpcưtừIraqthànhlập.

Trong sự thể hiện đặc biệt của tính nhanh ạy, nhữngnhà đầu tưmạohiểmIsrael từng đầu tư vàoKoolanoo khi nó còn làmạng xã hội của ngườiDoThái, đã hoàn toàn biến đổi bản sắc của nó, chuyển toàn bộ lãnh đạo đếnTrungQuốc,nơinhữngnhàđiềuhànhtrẻtuổiIsraelvàTrungQuốclàmviệccùngnhau.

GilKerbs,cựuthànhviênđơnvị8200cũngdànhrấtnhiềuthờigianởTrungQuốc.Saukhi rờiquânngũ,anhđếnBắcKinhđểvừahọc tiếngTrungvớimột thầyđịaphương,nămtiếngmỗingày,một thầymột trò, suốtmộtnămtrời -vừa làmviệc tạimộtcông tyTrungQuốc-đểcó thểxâydựngmạnglướikinhdoanhtạiđây.NgàynayGilKerbslàmộtnhàđầutưmạohiểmởIsrael chuyên làmviệcvới thị trườngTrungQuốc.Một trongnhữngdoanhnghiệpIsraelcủaanhhiệnđangcungcấpcôngnghệsinhtrắcgiọngnóicho

ngânhàngbánlẻlớnnhấtTrungQuốc.AnhkểchochúngtôirằngIsraelthựcsựđã có thờigian làmăndễdàngởTrungQuốchơn làởChâuÂu. “Thứnhất, chúng tôi đến TrungQuốc trước khi khách du lịch đến”, anh ám chỉnhững người xem Trung Quốc là thị trường mới nổi những năm gần đây.“Thứhai,TrungQuốckhôngkỳthịngườiDoThái.NóthậtsựlàmôitrườngrấtthânthiệnvớiIsrael”,anhnói.

Người Israel đang bỏ xa các đối thủ quốc tế của họ trong việc xâm nhậpnhững thị trường như vậy,một phần vì họ phải nhảy cóc khỏi vùng trũngTrungĐôngvàtìmkiếmcáccơhộimới.MốiliênhệgiữanhiềuthanhniênIsraelkhoácbalôđichudukhắpthếgiớivàcôngcuộcxâmnhậpthịtrườnghảingoạicủacácdoanhnhân Israel rất rõ ràng:Ởđộ tuổingoài20,nhữngngườiIsraelkhôngchỉtrảiquacáccuộckiểmtranhằmpháthiệnranhữngcơhộikỳ lạởnướcngoàimàhọcũngkhôngngầnngạidấn thânvàocácmôitrườngxalạvàđốimặtvớinhữngnềnvănhóarấtkhácbiệt.Nhàsửgiaquânsự,EdwardLuttwakướctínhđếntuổi35,rấtnhiềungườiIsraelđãđidulịch

trêndướimườinước[35].NgườiIsraeldấnthânvàocácnềnkinhtếmớinổivà các vùng lãnh thổ xa xôimột phần để theo đuổi những điều viết trongQuyểnSách.

Một ví dụ rõ nét cho tinh thần quốc tế của người Israel làNetafim, doanhnghiệpcungcấphệ thống tưới tiêu theophươngphápnhỏgiọt lớnnhất thếgiới.Thành lậpvàonăm1965,Netafim làví dụhiếmhoi củamột công tyđóngvaicầunốigiữanềnnôngnghiệplạchậucủaIsraeltrongquákhứvớisựbùngnổcôngnghệsạchhiệntại.

NetafimdoSimchaBlasssánglập,ônglàkiếntrúcsưcủamộttrongnhữngdựáncơsởhạtầnglớnnhấtđượcxâydựngtrongnhữngnămđầucủaNhànướcIsrael.SinhraởBaLan,ôngđãhoạtđộngrấttíchcựctronglựclượngtựvệcủangườiDoTháiởWarsawtrongThếchiếnI.Vàonhữngnăm1930,khônglâusaukhiđếnIsrael,ôngđãđảmnhiệmchứcvụKiếntrúcsưtrưởngtrongCôngtycấpnướcquốcgiaMekorot,vàxâydựnghệthốngđườngốngvàkênhđàodẫnnướctừsôngJordanvàbiểnGalileetớivùngNegevkhôhạn.

ÝtưởngvềcôngnghệtướinhỏgiọtđếnvớiBlasskhiôngquansátmộtcáicâyđanglớntrênsânnhàhàngxómmàdườngnhư“khôngcầnnước”.Thậtra,cáicâykhổng lồnàyđãsốngnhờnguồnnướcròrỉ từ lỗ thủngcủaốngnước ngầm. Sau khi nhựa hiện đại trở nên phổ biến vào những năm1950,

Blassnhậnrahệthốngtướitiêunhỏgiọtlàkhảthivềmặtkỹthuật.ÔngđượccấpbằngsángchếvàkýmộtthỏathuậnvớihợptácxãnằmởvùngsamạcNegev,NôngtrangHatzerim,đểápdụngcôngnghệmới.

Netafimđi tiênphongkhôngchỉvìnóphát triểnmộtcách làmsáng tạođểlàmtăngsảnlượngcâytrồnglên50%trongkhigiảm40%lượngnướctướitiêu,mànócònlàmộttrongnhữngNôngtrangcôngnghiệpđầutiêntrênthếgiới.Chođếnthờiđiểmđó,nhữngNôngtrang(bibbuzt)-cáccộngđồngtậpthể-đềusốngdựavàonôngnghiệp.Ýtưởngvềmộtnhàmáynôngtrangđểxuấtkhẩurathếgiớilàmộtđiềumớilạ.

Nhưng lợi thế thậtsựcủaNetafimlàviệckhôngngạidichuyểnđếnnhữngnơixaxôiđểtìmkiếmcácthịtrườngđangrấtcầnsảnphẩmcủahọ-nhữngnơimàvàothậpniên1960và1970,giớidoanhnghiệpphươngTâyđơngiảnlàkhôngthèmviếngthăm.Kếtquảlàgiờđây,Netafimhoạtđộngởhơn110quốcgiatrênkhắpthếgiới.TạichâuÁ,NetafimcóvănphòngởViệtNam,Đài Loan, New Zealand, Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Nhật Bản,Phillipines,HànQuốcvàIndonesia.TạiNamMỹlàArgentina,Brazil,Chile,Colombia,EcuadorvàPeru.Netafimcòncó11vănphòngởchâuÂuvàLiênXôcũ,mộtởÚcvàmộtởBắcMỹ.

Nhờvàotínhưuviệt trongcôngnghệcủaNetafim,chínhphủcủacácquốcgiathùđịchtrướckiađãmởlạicáckênhngoạigiao.NetafimcũngcómặttạikhốiHồigiáoởLiênXôcũnhưAzerbaijan,KazakhstanvàUzbekistan.Đồngthời,cácnướcnàycũngđitiênphongtrongquátrìnhlàmấmlạicácquanhệngoạigiaovớichínhphủIsraelsaukhiLiênXôtanrã.Năm2004,BộtrưởngThươngmại Israel, EhudOlmert, cùng đi vớiNetafim trong chuyến viếngthămNamPhivớihyvọngthànhlậpliênminhchiếnlượcmới,đãmangvềchocôngtynàyhợpđồngtrịgiá30triệuUSD,cùngmộtbảnghinhớgiữahaichínhphủvềnôngnghiệpvàpháttriểnnhữngvùngđấtkhôcằn.

Cứnhưthế,cácdoanhnhânvàCEOngườiIsraelcòntựgắnmìnhvớinhiệmvụngoạigiaotựphongđểđạidiệnchođấtnước.NhiềudoanhnhânnổitiếngthếgiớicủaIsraelkhôngchỉtruyềnbácôngnghệmàcòntìmcách“chàobán”cảnềnkinhtếIsrael.JonMedved-nhàcủa“phongvũbiểutênhiệu”đểđolườngmứcđộthânmật-làmộtvídụđiểnhình.

LớnlênởCalifornia(Mỹ),Medvedđượcđàotạovềcáchoạtđộngchínhtrị

chứkhôngphảikỹthuật.CôngviệcđầutiêncủaônglàmộtnhàtổchứcPhụcquốcDoThái.Ôngchuyểnđến Israelvàonăm1981và tạm thời sinhsốngbằngcách thựchiệncácbuổinóichuyện,giảnggiảivề tương laicủa IsraelchongườidânIsrael.Nhưngrồimộtcuộctròchuyệnvàonăm1982vớimộtnhàquảnlýcủaRafael,mộttrongnhữngnhàthầuquânsựlớnnhấtIsrael,đãlàmlóesáng tưduycủaMedved.Nhàquản lýnàyđãkhôngkháchsáokhithẳng thắn traođổi vớiMedved rằngnhữnggì ông làm là sự lãngphí thờigianvàsứclực:IsraelkhôngcầnthêmmộtnhàPhụcquốcDoTháihaymộtchínhtrịgiachuyênnghiệp,Israelcầndoanhnhân.ChacủaMedvedđãkhởitạo một doanh nghiệp nhỏ chuyên sản xuất thiết bị thu phát quang ởCalifornia.ThếlàMedvedbắtđầuchàobánsảnphẩmcủachamìnhtạiIsrael.ThayvìđitừnôngtrangnàytớinôngtrangkhácđểbántươnglaicủaIsrael,ôngđitừcôngtynàytớicôngtykhácđểbáncôngnghệtruyềndẫnquang.

SaunàyMedvedđivàolĩnhvựcđầutưvàthànhlậpIsraelSeedPartners,mộtcôngtyđầutưmạohiểm,ngaytronggaracủaôngởJerusalem.Nguồnquỹcủa công ty lênđến260 triệuUSDvàôngđãđầu tưvào60doanhnghiệpIsrael, bao gồm Shopping.com, sau này được eBaymua lại, và CompugencùngAnswer.com,cảhaiđềuđượcniêmyếttrênsànchứngkhoánNASDAQ.Năm2006,MedvedrờiIsraelSeedPartnersđểthànhlậpvàđiềuhànhcôngtyriêng -Vringo,mộtđơnvị tiênphong trong lĩnhvựcsảnxuấtnhạcchuôngvideo cho điện thoại di động sau này đã nhanh chóng xâm nhập vào thịtrườngchâuÂuvàThổNhĩKỳ.

NhưngcôngtyVringochưaphảilàđiềuquantrọngnhất.BấtchấpnhữnggìMedvedlàmchocácdoanhnghiệpcủamình,ôngđãdànhrấtnhiềuthờigian,rấtnhiềuthờigian-cácnhàđầutưcủaôngthanphiền,đểđithuyếtgiảngvềnềnkinhtếIsrael.Lầnnàođinướcngoài,MedvedcũngchuẩnbịmáychiếudiđộngvàmáytínhxáchtaychứađầycácbàithuyếttrìnhđểgiảnggiảivềcácthànhtựucôngnghệcủaIsrael.Trongcácbàidiễnvănhaynhữngcuộctròchuyệnvớibấtkỳaichịulắngnghe-Medvedluôntándươngnhữngcộtmốc“đầutư”màởđócáccôngtyđượcmualạihayđượcniêmyết,vàdanhmụccáccôngnghệ“madeinIsrael”.

Trong các bài thuyết trình củamình,Medved thườngnửa đùa nửa thật nóirằngnếuIsraellàmtheo“IntelInside”-chiếnlượcquảngcáođểlàmnổibậtsự cómặt khắp nơi của bộ vi xử lý tiên tiến của Intel, thì tem dán “IsraelInside”tươngtựsẽxuấthiệntrênbấtkỳthứgìmọingườitrênthếgiớichạmđến, và ông bắt đầu đếmmột danh sách ví dụ: Từmáy tính, điện thoại di

động,tớithiếtbịytế;từcácloạitândượckỳdiệxãhộitrựctuyến,côngnghệnăng lượng sạch, tới cả đồ ăn và máy thu ngân trong trong các cửa hàngchúngtamuasắm.

RồiMedvednhắckhéovớicáccôngtyđaquốcgiađangdựbuổithuyếttrìnhrằnghọsẽbỏ lỡvài thứnếukhông thành lậpchinhánhởIsrael.Trướckhithuyếttrình,nếuMedvedpháthiệnraquanchứcđiềuhànhcủamộtcôngtynàođótronghàngghếthínhgiảthìchắcchắcôngsẽnóirằngđốithủcủahọđãcómặttạiIsrael.“LýdoIsraelcómặttrongmọithứchúngtachạmđếnlàvìmọicôngtychúngtôigiaodịchđềucómặttạiIsrael.Còncácvịthìsao?”Medvedđặtracâuhỏivànhìnthẳngvàokhángiả.

MedvedđãđảmnhiệmvaitròmàởcácquốcgiakhácđúngraphảilàPhòngThươngmại,BộtrưởngThươngmạihayBộtrưởngNgoạigiao.

TrongsốcáccôngtykhởinghiệpmàMedvedcangợitrongbàithuyếttrìnhcủamình,hiếmkhiôngnhắcđếnnhữngcôngtymàônggópvốn.Ôngluônvòđầubứt taimỗi khi chuẩnbị chobài thuyết trình: “Tôi có phải ca ngợiVirngogiữanhữngcôngtymớiđầyhứahẹncủaIsraelkhông?Điềuđóthậtngốc đúng không? Đó là sự quảng bá rất tốt cho công ty”, nhưng ông đãchốnglạiđiềuđó.“ƯutiêncủatôilàđấtnướcIsrael.NhữngnhàđầutưMỹthườngtranhcãivớitôivềviệcnày:”Ôngđãnângđỡchocáccôngtyđốithủthayvìcôngtycủachínhmình”.Medvedtâmsự:“Họnóiđúng.Nhưnghọđãquênmấtvấnđềlớnhơn.”

Medvedhoạtđộngkhôngmệtmỏi.Ôngđãtrìnhbàybàithuyếttrình50lầnmỗinămtrongsuốt15nămvừaqua.Nhưđãnói,tổngcộnggần800lầntạicáchộithảocôngnghệvàđạihọctrênkhắpthếgiới,ở40quốcgia,ghiđiểmvớicácquanchứcquốctếđếnthămIsrael.

AlexVieux,CEOcủatạpchíRedHerringnóivớichúngtôirằngôngđãcómặttại“hàngtriệuhộithảovềcôngnghệởnhiềuchâulục.LúcnàotôicũngthấyngườiIsraelnhưMedvedđangdiễnthuyếtcùngvớinhữngđồngnghiệptừ các nước khác. Những người khác luôn giới thiệu về công ty của họ.

NhữngngườiIsraelluôngiớithiệuđấtnướcIsrael”[36].

Chương4:Harvard,PrincetonvàYale

Bảnchấtxãhộinơiđâykháđơngiản.

Mọingườiđềbiếtnhau.

-YOSSIVARDI-

DavidAmir gặp chúng tôi tại nhà riêng ở Jerusalem trong bộ đồ phi côngnhưngkhôngcóvẻngổngáocủamộttayTopGun.Chuđáo,ănnóinhỏnhẹvàhơinhúnnhường, trônganhgiốngsinhviênngànhkhoahọcxãhộihơnmộtphicôngđiểnhìnhvớiphongcáchquânsựnghiêmkhắc,ngaycảkhivẫnmặcquânphục.Tuynhiên,khingheanhgiảithíchvớiniềmtựhàovềcáchthứcKhônglựcIsraelđãhuấnluyệnđượcnhữngphicônggiỏinhấtthếgiới-dựa vào thành tích của các cuộc thi quốc tế cũng như những kỷ lục trong

chiếnđấu-dễhiểuvìsaoanhphùhợpvớimôitrườngnày[37].

Trongkhihọcsinhtrunghọcnướckhácbậnnghĩsẽtheohọctrườngđạihọcnào, thìhọcsinhIsrael lạicânnhắcnhữnggiátrịkhácnhaucủacácđơnvịquânđội.Cũngnhưhọcsinhởnhữngnơikhácđangnghĩcầnphảilàmgìđểthivàotrườngtốtnhất,nhiềuhọcsinhIsraellạiđangđịnhhướngbảnthânđểđượctuyểndụngvàocácđơnvịcủaquânđộiIsrael.

Nămmườihaituổi,AmirquyếtđịnhhọctiếngẢ-rập,phầnvìbiếtđiềunàycóthểsẽgiúpanhđượctuyểnvàonhữngđơnvịtìnhbáoưutúnhất.

NhưngáplựcthituyểnvàonhữngđơnvịnàythậtsựtănglênkhicácthiếuniênIsraeltrònmườibảytuổi.Mỗinăm,nhữnglờiđồngiữahọcsinhtrunghọcvàhọcsinhcuốicấplankhắpIsrael:Aiđượcyêucầuthửsứctrongkhóahuấnluyệnphicông?Aisẽvào“sayarot”,đơnvịbiệtkíchcủahảiquân,línhnhảy dù, lữ đoàn bộ binh?Và đơn vị tuyển chọn khắt khe nhất là SayeretMatkal,đơnvịlínhbiệtkíchthuộcthammưutrưởngquânđội?

Vàhọcsinhnàosẽđượcyêucầuthửsứctrongnhữngđơnvịtìnhbáotinhhoa

như8200,nơiShvatShakedvàngườiđồngsánglậpcủaFraudSciencestừngphụcvụ?AisẽđếnsưđoànhệthốngmáytínhMamram?VàaisẽđượcchọnvàoTalpiot,đơnvịkếthợphuấn luyệncôngnghệvới tất cảhoạtđộngcủanhữngđơnvịbiệtkíchhàngđầu?

ỞIsrael,mộtnămtrướckhiđủtuổinghĩavụquânsự,mọithanhniênnamnữmườibảytuổiđềuphảiđếntrìnhdiệntạicáctrungtâmtuyểnquâncủaquânđộiIsraelđểtrảiquađợtsơtuyểnkéodàimộtngày,baogồmkiểmtratâmlývànăngkhiếu,phỏngvấnvàkhámsứckhỏe.Vàocuốingàysẽcóbảnphânloạikếtquảsứckhỏevà tâmlý,và từngứngviên trẻ tuổisẽnhậnđượcđềxuấtkhảthitrongbuổipcánhân.Ứngviênđápứngyêucầusứckhỏe,năngkhiếuvàtínhcáchđượctraocơhội làmcácbàikiểmtraphụđểđượcnhậnvàonhữngđơnvịhoặcsưđoàntinhnhuệtrongquânđộiIsrael.

Chẳnghạn,cácbàisáthạchcủalữđoànlínhdùtổchứcbalầntrongmộtnăm,thườnglàvàithángtrướckhiứngviênđượcchọnđủtuổiquândịch.Cáccôngdântrẻtuổiphảitrảiquacuộckiểmtratâmlývàthểchấtnghiêmngặtkéodàihaingày,từmộtnhóm4nghìnứngviênbanđầulọcxuốngcòn400ứngviêntươnglaichocácđơnvịkhácnhau.Bốntrămlínhdùnàycóthểtìnhnguyệnthamgiabàikiểmtrathựcđịavàquytrìnhsànglọcđểgianhậplựclượngđặcbiệt,thườngsẽkéodàinămngàygồmmườimộtbàitậpluyệnlặpđilạilại,mỗibàikéodàivài tiếngđồnghồvà luônđược thựchiệndướpáp lực thờigian,thểchấtvàtinhthần.Trongsuốtquátrình,thờigiannghỉrấtngắnngủivàgầnnhưkhôngđượcngủ, thựcphẩmvàgiờănthìcóhạn.Nhữngngườithamgiamiêutảnămngàynàynhưkhoảngmờkéodài,khôngphânbiệtnổingàyvàđêm.Đồnghồvàđiệnthoạiđềubịcấm-nhómtuyểnquânmuốntạoranhữngtrảinghiệmcàngmấtphươnghướngcàngtốt.Saunămngày,họxếphạngtừngcánhân.

Haimươibinh línhxếphạngcaonhất của từngđơnvị lập tứcbắtđầuquátrìnhđàotạokéodài20tháng.Nhómngườihoàntấthuấnluyệncùngnhauđượcduytrìthànhmộtnhómtrongsuốtthờigianphụcvụởquânchínhquyhoặcdựbị.Đơnvịlàgiađìnhthứhaicủahọ.Nhữngngườinàyvẫntiếptụcphụcvụtrongquânđộidựbịkhihọvàotuổi40.

TronglúcrấtkhólọtvàocáctrườngđạihọchàngđầucủaIsraelthìnhữngcơsởđào tạoquốcgiađượcxemlànganghàngvớivớiHarvard,PrincetonvàYalechínhlàcácđơnvịtinhnhuệcủaquânđộiIsrael.Cácđơnvịmànhữngứngviênnàytừngphụcvụcóthểchonhàtuyểndụngtươnglaibiếtngườiđó

đãtrảiquanhữngquytrìnhtuyểnchọnnào,cũngnhưnhữngkỹnăngvàkinhnghiệmliênquanmàhọđãcó.

“ỞIsrael,quákhứquânngũcủamộtngườiđôikhicònquantrọnghơnquákhứhọcthuậtcủahọ.Mộttrongnhữngcâuhỏithườngxuấthiệntrongbuổiphỏngvấnlà:“Bạnđãphụcvụởđơnvịnàotrongquânđội”,GilKerbsnói.”Ônglàcựusĩquantìnhbáo,ngườimàsaukhiđi theoQuyểnSáchthìhiệnđang làm việc trong ngành đầu tư mạo hiểm của Israel và chuyên về thịtrườngcôngnghệcủaTrungQuốc.“TrênInternetcónhữngquảngcáotuyểndụngđềrõ:Chỉnhậncựusĩquan8200.Hiệphộicựusĩquanđơnvị8200đãcóbuổihọpmặt trêncảnước.Nhưngthayvìdùngphầnlớnthờigiancùngnhauhồitưởnglạicáctrậnđánhvànhữnghoàiniệmquânsự,cuộchọpmặthướngvềtươnglai.Cáccựusĩquantậptrungvàomạnglướilàmăn.Nhữngdoanhnhân thànhđạt thuộcđơnvị8200khixưa thuyết trìnhvềcôngtyvà

lĩnhvựchọđanglàm.”[38]

Nhưchúngtađãthấy,khônglựcvàcácđơnvịbiệtkíchtinhnhuệcủaIsraelnổitiếngvìsựlựachọnkhắtkhe,độkỹlưỡngvàkhókhăntrongkhâuhuấnluyện,vàchất lượngcủacựusĩquan.Nhưngtrongquânđội Israelcònmộtđơnvịvớisựlựachọncựckỳnghiêmngặtvàhuấnluyệnhàkhắcởmứccaohơn,đặcbiệttronglĩnhvựccảitiếncôngnghệ.ĐơnvịnàylàTalpiot.

TênTalpiotxuấtpháttừmộtcâutrongnhữngBàiThánhCa,đềcậpđếnmộttháp pháo của lâu đài, thuật ngữ này bao hàm những thành tích đỉnh cao.Talpiotvừa làđơnvị có cơchế tuyểnchọnkhắtkhenhấtvừacó thờigianhuấnluyệnkéodàinhất:41tháng,lâuhơncảtoànbộthờigiannghĩavụcủahầuhếtbinhlính.Nhữngaithamgiachươngtrìnhnàycònphảikýcamkếtởlạiquânđội thêmsáunăm,nâng thờigianphụcvụ tối thiểu trongquânđộicủahọthànhchínnăm.

ChươngtrìnhlàsảnphẩmtrítuệcủahainhàkhoahọcthuộcĐạihọcHebrewlàFelixDothanvàShaulYatziv.HọnảyraýtưởngnàysauthấtbạicủacuộcchiếnYomKippurnăm1973.Khiđó, Israelvẫncònchoángvángvìbị tấncôngbấtngờvàsố thươngvonghọphảigánhchịu.Cuộcchiến là lờicảnhbáođắtgiárằngIsraelphảibùđắpchodiệntíchnhỏvàdânsốítỏicủamìnhbằngcáchduytrìthếmạnhvềcôngnghệvàchấtlượng.HaigiáosưtìmđếnBộtrưởngQuốcphòngIsraelkhiđólàRafael“Raful”Eitanvớiýtưởngđơngiản:ChọnramộtnhómnhỏnhữngtàinăngtrẻxuấtchúngnhấtcủaIsraelvà

đàotạođểhọnắmbắtđượcnhữngcôngnghệchuyênsâunhấtmàcáctrườngđạihọcvàquânđộicóthểnghĩra.

Banđầuchỉlàmộtthửnghiệmkéodàimộtnăm,hiệnnaychươngtrìnhnàyđãthựchiệnliêntục trongbamươinăm.Mỗinăm,2%họcsinhphổthôngxuấtsắcnhấtcủaIsrael,khoảng2000người-đượcyêucầuthamgia.Vàcứmườingườithìchỉcómộtngườivượtquađượchàngloạtbàisáthạch,chủyếuvềvật lývà toánhọc.Hai trămứngviênnày sauđóphải trảiquamộtcuộckiểmtrakéodàihaingàyvềnăngkhiếuchuyênsâuvànhâncách.

Mộtkhiđượcgianhậpchươngtrình,họcviênTalpiotphảitrảiquavănbằngđại học cao cấp cho cácmôn toán học hoặc vật lý, cùng lúc làmquen vớinhữngnhucầucôngnghệ tạimọichinhánh thuộcquânđội Israel.Chươngtrìnhhọcthuậthọđượcđàotạovượtxakiếnthứccủamộtsinhviênđạihọcbìnhthường,ởIsraelhaybấtkỳđâu-họphảihọcnhiềuhơntrongthờigianngắnhơn.Họcũngphảitrảiquakhóahuấnluyệncănbảnlínhdù.Ýtưởnglàmang đến cho họ cái nhìn tổng quát củamọi nhánh chính trong quân độiIsrael,đểhọhiểuđượccảnhucầuquânsự lẫncôngnghệ-đặcbiệt làmốiliênhệgiữaquânsựvàcôngnghệ.

Tuynhiên,cungcấpmộtlượnglớncácloạikiếnthứcchohọcviênlạikhôngphảimục tiêu cuối cùng của chương trình.Mục tiêu xa hơn, là để biến họthànhnhữngnhàlãnhđạocóđịnhhướngnhiệmvụvàcókhảnănggiảiquyếtcácvấnđề.

Họđạtđượcmụctiêuđàotạonàybằngcáchliêntụcgiaochohọcviêncácnhiệmvụvớinhữngchỉdẫntối thiểu.Vàinhiệmvụrấtbìnhthườngnhưtổchứchộithảogiữacáchọcviên,đòihỏisựđiềuphốigiữadiễngiả,thiếtbịvàcơsởvậtchất,vậnchuyểnvàthựcphẩm.Nhữngnhiệmvụkhácthìphứctạphơnnhưxâmnhậpvàomạngviễnthôngcủamộtnhómtổchứckhủngđanghoạtđộng.

Nhưngđiểnhìnhnhấtlàviệcbuộchọcviênphảitìmragiảipháptổngthểchotừngvấnđềquânsựcụthể.Vídụ,mộtnhómhọcviênphảigiảiquyếtchứngđau lưng nghiêm trọngmà phi công trực thăngmắc phải do rung động từđộngcơcánhquạt.Đầutiên,họcviênTalpiotphảitìmracáchđolườngtácđộngdorungđộngcủatrựcthănggâyrachocộtsống.Sauđó,họthiếtkếramộtchiếcghếcókhảnăngtùychỉnh,gắnnóvàomộttrựcthăngmôphỏng,

rồikhoétmộtlỗởphầntựalưng.Tiếptheo,họgắnmộtcâybútởsaulưngngườiphicông,bắtanhnày“bay”chiếctrựcthăngmôphỏngnày,vàdùngmộtcameratốcđộcaogắnvàolỗhổngởphầntựalưngđểchụphìnhnhữngvếtmựctạorabởicácrungchấnkhácnhau.Cuốicùng,saukhinghiêncứuchuyểnđộngbằngcáchphântíchdữliệutạobởimáytínhtừthôngtintrongnhữngbứcảnh,họđãthiếtkếlạighếngồicủaphicôngtrựcthăng.

Giảsử,nhómhọcviênvượtquađượchaihoặcbanămđầucủakhóahọc,họtrởthànhnhững“Talpion”,mộtdanhphậncóuytíncảtrongquânsựlẫndânsự.

Toànbộ chương trìnhTalpiot nằmdưới quyền chỉ huy củaMafat, bộphậnnghiêncứuvàpháttriểnkhoahọctrongquânđộiIsrael,tươngtựnhưDARPA(DefenceAdvanced Research Project Agency - tạm dịch: Cơ quanNghiêncứudựánquốcphòngtiếnbộ)củaMỹ.CôngviệccủaMafatlàphânbổtừngTalpionvềcácđơnvịnhấtđịnh trongquânđội Israelđểhọhoàn thànhsáunămnghĩavụtiếptheo.

Trong giai đoạn đầu, tính chất chú trọng sự ưu túmột cách cực đoan củachương trìnhTalpiotđãbịnhiềungười chỉ trích.Chương trình suýtnữađãkhôngđượckhởiđộngdogiới lãnhđạoquân sựnghĩ rằngviệcđầu tưquánhiềuvàomộtnhómnhỏnhưvậylàkhôngđáng.Gầnđây,nhữngngườichỉtríchvẫnnhậnxétchươngtrìnhlàmột thấtbại,dohầuhếtcáchọcviêntốtnghiệpđềukhôngởlạiquânđộisauchínnămnghĩavụ,vàkhôngtrởthànhlãnhđạocấpcaotrongquânđộiIsrael.

Tuynhiên,dùviệcđàotạoTalpiotđượctốiưuhóađểduytrìthếmạnhcôngnghệcủaquânđộiIsrael,sựkếthợpcủakinhnghiệmlãnhđạovớikiếnthứckỹthuậtlàrấtlýtưởngnếuđượcápdụngđểthànhlậpcácdoanhnghiệpmới.Mặcdùchỉcó650ngườitốtnghiệpchươngtrìnhtrong30nămqua,họđãtrởthànhmộttrongsốnhữnghọcgiảvàngườisánglậpcácdoanhnghiệpthànhđạthàngđầucủaIsrael.NICESystems,tậpđoànquốctếđằngsaunhữnghệthống giám sát cuộc gọi được 85 trong số 100 doanh nghiệp thuộc nhómForbes100sửdụng,domộtnhóm“Talpion”sánglập.Compugencũngthế,đây là công ty dẫn đầu về giảimã bản đồ gien người và phát triển thuốc.NhiềucôngtycôngnghệcủaIsraelcómặttrênNASDAQđềudocácTalpionthànhlậphoặccócựusĩquanTalpionnắmgiữnhữngvịtríchủchốt.

Dođó,nhữngkiếntrúcsưcủaTalpiot,DothanvàYatzivphảnbácmạnhmẽnhữnglờichỉtrích.Đầutiên,họlậpluậnrằngsựcạnhtranhgiữacácđơnvịđểgiànhđượccácsĩquanTalpiottrongnộibộtrongquânđộiIsraellúcđó-vốnphảinhờđếnsựdànxếpcủaThủtướng-đãtựbiệnhộchochínhchươngtrình.Kếđến,họkhẳngđịnhcácTalpiondễdànghoànvốnđầutưtrongsáunămphục vụ bắt buộc.Thứ ba, có lẽ cũng là quan trọng nhất, 2/3 sĩ quanTalpiot tốt nghiệpdù làm tronggiới học thuật hay các tậpđoàn côngnghệcũngtiếptụccónhữngđónggóptolớnchoxãhộivàchonềnkinhtế,giúpcủngsốsứcmạnhcủađấtnướctheonhiềucáchcácnhau.

NhữngTalpioncóthểđạidiệnchotầnglớptinhhoacủatinhhoatrongquânđộiIsrael,nhưngchiếnlượccơbảnđằngsausựpháttriểncủachươngtrình-cungcấpkhóahuấn luyệnsâu rộnghơnnhằmhình thành tưduygiảiquyếtvấnđềvàsựsángtạo-làbằngchứngrõràngtronggiớiquânsự,cũngnhưmột phần trong tập quán người Israel: Đào tạo người lao động thành thạonhiềuchuyênmôn,hơnlàcựckỳxuấtsắcchỉtrongmộtlĩnhvực.

LợithếmànềnkinhtếvàxãhộiIsraelthuđượctừtrảinghiệmnghĩavụquốcgia rộng lớn này đượcmột người - không phải ngườiMỹ hay Israel - giảithíchtậngốcchochúngtôi.GaryShainbergcóvẻbềngoàigiốngmộtthủythủhơnlàmộtngườiđammêcôngnghệ,cólẽvìôngtừngphụcvụ18nămtronghảiquânAnh.HiệnônglàPhóChủtịchphụtráchlĩnhvựcsángtạovàcôngnghệcủahãngBritishTelecom.Ônggặpchúngtôi tạimộtquánbarởTelAviv trongmột buổi chiềumuộn.Đây thực chất làmột trong rất nhiềuchuyếncôngtáccủaôngtớiIsrael,ôngđangtrênđườngtớivùngVịnh,cụthểlàđếnDubai

“CóđiềugìđótronggensángtạocủangườiIsraelmàtakhôngthểgiảithíchđược”,Shambergnói.Nhưngôngcũngbắtđầumộtgiảthuyết.“Tôinghĩnóđến từsự trưởng thành.Bởikhôngđâu trên thếgiới,người tavừa làmviệctrong một trung tâm sáng tạo công nghệ, lại vừa tham gia nghĩa vụ quân

sự.”[39]

Cứđến18tuổi,ngườiIsraelvàoquânđội tối thiểutừhaiđếnbanăm.Nếusauđókhôngtiếptụctingũ,họthườngvàođạihọc.“TỉlệngườiIsraelvàođại học sau khi giải ngũ là rất lớn, nếu so với bất kỳ đâu trên thế giới”,Shainbergnói.

TheosốliệucủatổchứcOECD(OrganizationforEconomicCooperationandDevelopment-TổchứcHợptácvàphát triểnkinhtế),45%ngườiIsraelcótrìnhđộđạihọc,thuộcnhómcaonhấtthếgiới.VàtheoNiêngiámcạnhtranhtoàn cầu mới đây của IMD (International Institute for ManagementDevelopment-ViệnQuảnlýPháttriểnquốctế),Israelxếpthứhaitrongsố60quốcgiapháttriểntheotiêuchí“cónềngiáodụcđạihọcđápứngnhucầu

củamộtnềnkinhtếcạnhtranh”.[40]

Khisinhviênhọcxongđạihọc,họởvàođộtuổi25;mộtsốđãcóbằngthạcsĩ,vàphầnlớnđãkếthôn.Shainberglýgiải:“Tấtcảđiềunàylàmthayđổinăng lựcvà tinh thầncủamỗicánhân.Họ trưởng thànhhơn rấtnhiều; trảinghiệmsốnghơn.Tấtcảsứcsángtạochỉlàđểtìmraýtưởng.”

Sựsángtạothườngdựavàoviệccóquanđiểmmớimẻ.Quanđiểmlạiđếntừkinh nghiệm.Kinhnghiệm thực tế cũng thườngđến với tuổi trưởng thành.NhưngởIsrael,bạncóđượckinhnghiệm,quanđiểmvàsự trưởng thànhởtuổicòntrẻ,bởicảxãhộiđãchuyểnhóarấtnhiềukinhnghiệmvàotrongconngườiIsraelkhihọchỉmớitốtnghiệptrunghọc.Lênbậcđạihọc,đầuóchọđãởmộtvịtrírấtkhácsovớingườiMỹcùngtuổi.

“Bạnđãcóquanđiểmhoàntoànkhácvềcuộcsống.Tôinghĩđólànhờgiáodục,kếthônkhicòntrẻ,vàtrảinghiệmtrongquânđội.Tôitừngphụcvụ18nămtronghảiquânAnh,nêntôicómộtdạngđồngcảmvớinhữngđiềunhưvậy.”Shainbergtiếptục:“Trongquânđội,bạnởtrongmộtmôitrườngphảitựsuynghĩ.Bạnphảitựđưaranhữngquyếtđịnhsốngcòn.Bạnhọccáchtuânthủkỷcương.Bạnhọccách rèn luyện trínãođểhoàn thànhnhiệmvụ,đặcbiệtnếubạntiềntuyếnhoặcđangthamgiahoạtđộngquânsự.Vàđiềunàyrấttốtvàrấthữudụngtrongthếgiớikinhdoanh”.

Sựtrưởngthànhnàycònđặcbiệtmạnhmẽkhikếthợpvớibầunhiệthuyếtcủatuổitrẻ.

Từkhilậpquốc,ngườiIsraelluônchorằngtươnglai-dùgầnhayxa-đềulàdấu hỏi. Mỗi khoảnh khắc đều có tầm quan trọng chiến lược. Như MarkGerson,một doanh nhân ngườiMỹ từng đầu tư vào vài doanh nghiệpmớithànhlậpcủaIsraelmiêutả:“KhiđànôngIsraelmuốnhẹnhòvớimộtphụnữ,anhtasẽhỏicôấyngaytrongbuổitốihômđó.KhidoanhnhânIsraelcómộtýtưởng,anhtasẽthựchiệnnóngaytrongtuần.Quanđiểmchorằngnên

tích lũy năng lực kinh nghiệm trước khi mởmột doanh nghiệp hoàn toànkhôngtồntại.Điềunàylạirấttốttrongkinhdoanh.Quánhiềuthờigianchỉ

chobạnthấyđiềugìsẽthấtbại,chứkhôngphảicáitạorasựthayđổi”.[41]

VớiAmir,cũngnhưnhiềungườiđếntuổinghĩavụkhác,quânđộiIsraelđãchoanhcơhộithúvịđểkiểmnghiệmvàchứngtỏnănglựcbảnthân;nhưngsựtuyểnmộcủaquânđộicũngmangđếnnhữngtrảinghiệmcógiátrịkhác:Quân đội Israel làmôi trường duy nhất trong xã hội Israel cho phép thanhniên làmviệcchungvàgắnbómạnhmẽvớibạnbèđến từnhữngnềnvănhóa,tôngiáovàkinhtế-xãhộikhácnhau.MộtthanhniênDoTháiđếntừNga,ngườikháctừEthiopia,mộtsabra(ngườiDoTháisinhraởIsrael)thếtụctừngoạiôTelAviv,mộtsinhviênDoTháichínhthốngtừJerusalem,haymộtnôngtrang(kibbuznik)đếntừmộtgiađìnhnôngdân…đềucóthểgặpnhauởcùngmộtđơnvị.Họtrảiquatừhaiđếnbanămphụcvụtoànthờigiantronglực lượngchínhquyvàsauđó làkhoảng20nămnữahoặchơntronglựclượngdựbị.

Nhưđãbiết,cơcấuquânđộiIsraelphụthuộcrấtlớnvàolựclượngdựbị,vìmột quốc gia nhỏ nhưvậy không có cách nào duy trì lực lượng chính quythường trực đủ lớn.Nên với binh lính, nhữngmối quan hệ trong quân độithườngđượclàmmớitrongnhiềuthậpkỷsaukhihọphụcvụtrongquândựbị.Cứvàituầntrongmộtnăm,hoặcmộttuầntạithờiđiểmnhấtđịnh,ngườiIsraellạirờicuộcsốngnghềnghiệpvàcuộcsốngcánhânđểvàoquânđộitậpluyện.Khôngcógìngạcnhiênkhinhiềumốiquanhệkinhdoanhđượcthiếtlậptrongnhữnggiờdàithựchiệnnhiệmvụ,đứnggácvàluyệntập.

TalKeinan,cựusinhviênIsraelcủaTrườngKinhdoanhHarvard(HBS)chobiết, “Cứnămnămmột lần,HBS lại tổ chứcbuổihọpmặt lớpkéodàihaingày”.“Việcnàyrấtvuivàgiúpcủngcốcácmốiquanhệ.Chúngtôidàthờigiannàyđểthămcácbạncùnglớpvàngồinghegiảng.Nhưnghãythửtưởngtượngmộtbuổihọpmặttươngtựđượctổchứchàngnăm,mỗilầnkéodàitừhaiđếnbốntuần.Đólạilàđơnvịbạnđãsốngchungbanămtrongquânngũ.Vàthayvìngồinghegiảng,cácbạncùngnhautuầntrabiêngiới.Điềunàynuôidưỡngmộtmốiquanhệràngbuộchoàntoànkhácbiệt,kéodàicảđời

người.”[42]

Thật vậy, nhữngmối quan hệ nảy nở trong quá trình quân dịch tạo ramộtmạnglướibêntrongmộtxãhộivốnđãrấtnhỏvàcómốiliênhệchặtchẽvới

nhau.YossiVardichobiết:“Cảnướcchỉcómộtcấpđộchiatách.”ÔnglàchađỡđầucủahàngchụcdoanhnghiệpInternetkhởinghiệpvàmộtcôngtykếtnốimạng thành công.Giống JohnMedved,Vardi cũng làmột đại sứ kinhdoanhhuyềnthoạicủaIsrael.

Vardichobiếtcónhiềucông ty Israelđãngưngquảngcáo tuyểndụng trênbáogiấy: “Giờđều làquảngcáo truyềnmiệng…Biểuđồxãhội Israelkháđơngiản.Tấtcảmọingườiđềubiếtnhau;tấtcảcùngphụcvụtrongquânđộivớianhemcủanhữngngườikhác;mẹcủamọingườicũngtừngdạybạnbècủaconcáihọ trong trường;ôngcậu lại làchỉhuy trongđơnvịcủaaiđó.

Khôngaicóthểgiấumìnhđược.Ởđâymứcđộminhbạchrấtcao”[43].LợiíchcủamốiliênkếtchặtchẽnàykhôngchỉởIsrael,nhưngởIsraelnhữnglợiíchnàyphổbiếnrộngrãihơnbìnhthường.

Cũngkhôngbấtngờkhiquânđội Israelcónhiềuđiểmchungvớiquânđộinướckhác,nhưcácbuổi sáthạchkhắcnghiệt chonhữngđơnvị tinhnhuệ.Tuy nhiên, quân đội nước khác chỉ có thể tuyển quân từ những người tìnhnguyệnranhậpquânđội.Họkhôngcókhảnăngnghiêncứuhọcbạcủatừnghọcsinhtrunghọcvàmờinhữngngườiđạtthànhtíchcaonhấtcạnhtranhvớinhữngngườiđồnglứatàinăngnhấtđểlọtvàovàivịtríđángthèmkhát.

Haynhưmộtsĩquantuyểnmộchobiết:“QuânđộiIsraelđượcquyềnchọntừnhữngngườigiỏinhất.ỞMỹthìcáchlàmhoàntoànngượclại.Chúngtôichỉ

biếthyvọngngườigiỏinhấttựtìmđếnmình”.[44]

ỞMỹ,quânđộilàmhếtkhảnăngđểtìmrangườigiỏinhấtvàhyvọnghọsẽthíchlàmviệctrongquânđộiđiểmsốtrungbìnhcủacácứngviêncholớptânbinh hàng năm của Học viện quân sự Mỹ tại West Point dao động trongkhoảng3,5vàphòngtuyểnsinhliệtkêrahàngloạtsố liệu thốngkêđểcáchọcviênđủ tiêu chuẩnnăng lực lãnhđạo, baogồmcảnhữngngười là độitrưởngđộithểthaoởtrunghọc(60%),chủtịchhộihọcsinhtrunghọc(14%).Phòngtuyểnsinhlưutrữdữliệucựckỳtoàndiệncủamọiứngviêntươnglaiđangchờxétduyệt,thườngcócảhọcbạtiểuhọc.NhưtácgiảDavidLipskyviết trongcuốn sáchvềWestPoint,AbsolutelyAmerican (tạmdịch:NgườiMỹtuyệtđối):“NếubạngọiđiệnliênhệtớiWestPointkhiđanghọclớpsáu,bạnsẽnhậnđược thưphảnhồi từbộphận tuyểnsinhcứsáu thángmột lầnchođếnkhivào trunghọc, lúcnày tỷ lệchọiđã tănggấpđôi”.Khoảng50nghìnhọcsinhtrunghọcnộphồsơtriểnvọngvàoWestPointmỗinăm,cuối

cùng Học viện chỉ chọn ra một lớp tân binh 200 học viên. Khi kết thúcchươngtrìnhđàotạokéodàinămnăm,mỗisinhviêntốtnghiệpđãtiếpnhận

đượcnềntảnggiáodụctrịgiámộtphầntưtriệuUSD[45].

NhưngngaycảvớinỗlựcphithườngnhưbộphậntuyểnsinhcủaWestPoint,mộtsốlãnhđạocấpcaotrongquânđộiMỹcũngrấtthấtvọngkhikhôngthểtiếpcậnvớihọcbạcủasốlượnglớncáchọcsinhkhácởMỹ.Khôngtruycậpđượcthìkhôngthểhướngtớiđúngđốitượngđểtuyểndụng“theoyêucầu”.

MộtcuộcđốithoạivớimộtngườilínhMỹđãnhấnmạnhthêmgiátrịkinhtếcủahệthốngIsrael.ĐạitáJohnLowrygianhậpbinhchủnglínhthủyđánhbộsaukhitốtnghiệptrunghọc,vàđãphụcvụtrongquânđộichínhquyvàtronglực lượngdựbị suốt 25nămqua.Ông cóbằngMBAcủaHBSvà tiếp tụcđứngvàohàngngũlãnhđạocủaHarley-Davidson,mộthãngsảnxuấtdòngxesangtrọngtrịgiánhiềutỉUSD.Lúcđóôngvẫnđanghoànthànhnghĩavụdựbịcủamình:LàmnhiệmvụtạikhuvựcSừngchâuPhi(HornofAfrica),VịnhBaTư,vàchiếndịchBãotápsamạctrướckhichuyểnsangkinhdoanh.

LowrychỉhuymộtngànlínhthủyđánhbộvàdichuyểnđếnnhiềucăncứdựbịtrênkhắpnướcMỹcuốituầncủamỗitháng,chưakểnhữngđợttriệutậpkéo dài một tháng mỗi năm. Lowry cũng giúp giám sát một số nhà máy

Harleyvàquảnlýkhoảngmộtnghìnnhânviên[46].

Banngày,ônglàmộtCEOcấpcao;đêmđến,ôngđàotạolínhthủyđánhbộchuẩnbịđiIraq.Ônghoánchuyểngiữahaithếgiớirấtnhpnhàng.Lowrychỉướcrằng trảinghiệmquânsựcủaôngđượcphến trongthếgiớikinhdoanhMỹnhưnóđangđượcphổbiếntronggiớidoanhnhânIsrael.

Lowry,tốtnghiệpĐạihọcPrinceton,chiasẻ:“Quânđộituyểndụngbạnkhibạncòntrẻvàhọgiúpbạnnhậnrarằngkhiphụtráchmộtviệcgìđó,bạnphảichịutráchnhiệmchomọiviệcxảyravàcảnhữngviệckhôngxảyra.”Ôngchobiết thêm:“Câunóikhôngphải lỗicủa tôikhông tồn tại trongvănhóaquânđội.Khôngtrảinghiệmđạihọcnàodạybạnnhưvậy…rủirocaovàáplựccăngthẳng.Khibạnphảichịuáplựcởtuổicòntrẻnhưvậy,bạnbuộcphảitưduytrướcbađếnbốnnướccờ…vớitấtcảnhữnggìbạncó…trênchiếntrườnglẫntrongkinhdoanh.”

MạnglướiquanhệtrongbinhchủnglínhthủyđánhbộrấtquantrọngđốivớiLowry.Nhữngđồngđộicũcũngchínhlàbancốvấncósẵncủaông.“Đólàmộtthếgiớikháccủatìnhbạn,ngoàicôngviệc,nhưngnhiềungườitrongsốhọđềucóliênkếtvớimạnglướikinhdoanhcủatôi.MớihômtrướctôivừanóichuyệnvớimộtngườisĩquanđangquảnlýchinhánhRaytheon,đóngởAbuDhabi.Tôiđãbiếthọtừ5đến25nămtrước”Lowrynhấnmạnh.

QuânđộicũngtốthơnđạihọctrongviệckhắcsâuvàocáclãnhđạotrẻtuổitưduymàLowrygọilà“biênđộxãhội”:“Đồngđộitrongquânngũđếntừmọitầnglớptrongxãhội;quânđộichínhlàhọcviệnmàthuầntúyđánhgiádựavàoyếutốnănglực.Họccáchlàmviệcvớimọingười-dùhọxuất thântừđâu-làđiềutôivậndụngvàocôngviệckinhdoanhhiệntạikhigiaodịchvớinhàcungcấpvàkháchhàng.

Nếutấtcảnhữngđiềunàynghecóvẻquenthuộcvớimiêutảcủachúngtôivềvai tròcủaquânđội Israel trongviệcnuôidưỡngvănhóadoanhnghiệpIsrael,thìđúnglàthế.NếuđasốdoanhnhânIsraelbịảnhhưởngsâusắcbởiquátrìnhphụcvụtrongquânđội,thìlýlịchquânsựlàđiềuhiếmgặpởThunglũngSillicon,vàkhôngphổbiếntronggiớilãnhđạotậpđoànMỹ.

DoanhnhânJonMedvedngườiIsrael-từngbánlạinhiềudoanhnghiệpkhởinghiệpchocáccôngtylớnởMỹ-kểvớichúngtôi:“Khinóiđếnnhữnglýlịch trongquânđộiMỹ, thung lũngSiliconhoàn toànkhông cókhái niệm.Đâylànỗihổthẹn.ThậtlãngphíkhiđáđítnhữngtàinănglãnhđạokhihọrờikhỏiIraqvàAfghanistan.ThếgiớikinhdoanhMỹkhôngbiếtphảilàmgìvới

họ”.[47]

Khoảngcáchgiữadoanhnghiệpvàquânđội là triệuchứngcủasựchiacắt,cònlớnhơngiữaquânđộiMỹvàcộngđngdânsự,vốnđượclãnhđạoWestPointnhậndiệncáchđâyhơnmộtthậpniên.Mùahènăm1998,TrungtướngDanielChristman,TổngGiámđốcWestPoint,cùngTướngJohnAbizaid,sĩquanchỉhuyWestPointláixetrênĐườngcaotốcNewJerseyghévàosiêuthịbánxăngvàthứcănvenđườngđểdùngbữaănnhanhtạiDenny’s.

Bất chấpnhữnghuychương trênbộquânphụcmàuxanh lábậcBcủahaingười,bàchủquáncườivàbiểulộmộtcáchnhiệtthànhlòngbiếtơnđếnhaivị tướng Christman và Abizaid vì… sự sạch sẽ của những công viên. Bà

tưởnghọlànhânviêncủaSởcôngviên[48].

Bấtchấpsựnỗlựccủagiớilãnhđạoquânđội,ngàynaycóquáítthanhniênMỹcảmnhậnđượcmốiliênkếtvớithờigiantạingũ,chứđừngnóiđếnviệcbiếtaitừnglàlính.Sauhaicuộcchiếnmớiđây,hiệncứ221ngườiMỹmớicómộtngườilàlínhchínhquy.SosánhconsốnàyởcuốiThếchiếnII,cứ10ngườiMỹthìcómộtngườitrongquânđội.

TomBrokaw,tácgiảcuốnTheGreatestGeneration(tạmdịch:Thếhệvĩđại),nóivớichúngtôirằngsauThếchiếnII,mộtngườiđànôngtrẻkhôngphụcvụtrongquânđộisẽkhókiếmviệc tốt tronggiớikinhdoanh.Brokawmiêu tảphảnứngđiểnhìnhcủanhàtuyểndụngthờiđóđốivớimộtngườikhôngphảicựuquânnhânđang tìmviệcởkhuvực tưnhân:“Ngườinàychắcchắncó

vấnđềgìđó”[49].

Vàonăm1975,sauchiếntranhViệtNam,khichếđộquândịchkếtthúc,mộtbầukhôngkhíngượclạibắtđầuxâmnhậpvào:“Vănhóadânsựvàquânsựbắt tay nhau, trao đổi số điện thoại, và bắt đầumất dấu lẫn nhau” -DavidLipskymiêutả.

NhữngtácđộngkinhtếcủaviệcnàyđãđượcAlChasegiảithíchtậngốcchochúngtôi.AlChaseđangđiềuhànhmộtcôngtytuyểndụngcácnhàquảnlý,chuyênsắpxếpsĩquanquânđộiMỹvàocácdoanhnghiệptưnhân,từdoanhnghiệpmớithànhlậpđếnnhữngdoanhnghiệpcótrongdanhsáchForbes100nhưPepsiCovàGE.

Từngsắpxếpchohàng trămcựubinh,AlChasebiết rõ sựnhạybén trongkinh doanh nào được tạo nên từ những kinh nghiệm chiến trường. TheoChase,quânđộitrongthờikỳChiếntranhLạnhrấtkhác,khiđócácsĩquantrẻ có thể trải qua toàn bộ sự nghiệpmà không đòi hỏi kinh nghiệm chiếntrường thực tế.Nhưngcuộcchiến IraqvàAfghanistanđã thayđổiđiềuđó.

Hầuhếtcácsĩquantrẻthamgianhiềutrậnđánh”[50].

NhưchúngtađãthấyởIraq,nhữngcuộcchiếnsausựkiện11-9phầnlớnlànhữngcuộcchiếnchốngchiến tranhdukích,nơinhữngquyếtđịnh sinh tửđượcđưaratừcácchỉhuycấptrung.Vídụ,nhữngchiếnlượcchốngchiếntranhdukíchcủaĐạitướngDavidPetraeusđãđượcquânđộiMỹcôngnhận

khôngchỉvìhọcómặtvàtuầntranhữngkhudâncưđịaphươngởIraqnhằmbảovệanninhchodânthườngIraqmàhọcònthậtsựsốngtrongnhữngkhudâncưđó.

Điều này khác với cáchmà hầu hết các đơn vị quân độiMỹ đã chiến đấutrongnhữngcuộcchiếntrướcđó,baogồmcảnhữngnămđầucủacuộcchiếnIraq.Khiđó,lụcquânvàlínhthủyđánhbộMỹsốngtrongnhữngcăncứquânsựtiềntiêu(FOB),làcáctổhợpđộclậptolớnmôphỏngcáccăncứởMỹ.Một căn cứquân sựFOBđiểnhình có thể chứahàng chụcngàn línhhoặchơn.

Nhưng kể từ năm 2007, các căn cứ nằm trong khu dân cư ở Iraq chỉ cókhoảngmộtngànhoặcíthơn,chỉvàitrămlính,cảbộbinhvàlínhthủyđánhbộ.Điềunàyđãgiúpcácđơnvịnhỏhơnđộclậpkhỏisưđoàntrongnhiệmvụhàngngàycủahọ,vàchỉhuycấptrungđượctraothêmquyềnhạnđểraquyếtđịnhvàứngbiếnhơn.

NathanielFicklàmộtđạiúylínhthủyđánhbộtừngthamchiếnởAfghanistanvàIraq,trướckhianhtheođuổichươngtrìnhvănbằngképởHBSvàtrườngHànhchínhquản trịKennedy(đều thuộcĐạihọcHarvard),vàviết sáchvềtrảinghiệmcủamình,cuốnOneBulletAway.

AnhkểchochúngtôingheởIraqvàAfghanistan“línhthủyđánhbộcóthểđiphátgạotạimộtdãynhà,tuầntraquanhmộtdãynhàkhácvàgiaochiếntổng

lựctạidãynhàthứba.Tấtcảtrongcùngmộtkhudâncư”[51].

Tùyvàotìnhhìnhcủangàyhômđó,cácchỉhuycấptrungtrongnhữngcuộcchiếnhiệnđạicủaMỹcóthểđặtmìnhvàovaithịtrưởngcủamộtthịtrấnnhỏ,chiếnlượcgiatáithiếtkinhtế,nhàngoạigiao,nhàthươngthuyếtgiữacácbộlạc,quảnlýcáctàisảntrịgiáhàngtriệuUSD,đồngthờilàgiámđốcanninh.

CũngnhưquânđộiIsrael,cácchỉhuycấptrunghiệnnaycóxuhướngtháchthứcsĩquancấpcaotheocáchhọ,vềcơbản,chưatừnglàmtrongquákhứ.Mộtphần làdo trực tiếp thamgia chiếndịch, chứngkiếnđồngđộibị thiệtmạngmàcácsĩquancấpdướitinrằnglàkếtquảcủanhữngquyếtđịnhtồi,thiếuchiếnlược,hoặcnhữngthôngtinmờmịttừcấpcaohơn.

NhưnhàphântíchquânsựMỹ,FredKargangiảithích,binhlínhMỹ“đãbắtkịpngườiIsrael trongsuynghĩrằngsĩquancấpdướinàođã từngthamgianhiềunhiệmvụsẽbỏquasựtếnhịđốivớichỉhuycủahọ”.Cómộtsựtươngquangiữakinhnghiệmchiếntrườngvàkhuynhhướngtháchthứccấptrêncủabinhlínhcấpdưới.

Vớitấtcảkinhnghiệm“quảntrị”trênchiếntrường,cáccựubinhbướcratừcuộcchiếnIraqvàAfghanistanđượcchuẩnbị tốthơnbaogiờhết trongthếgiớikinhdoanh,dùlàđểxâydựngcôngtykhởinghiệphaylãnhđạocáctậpđoànlớnvượtquagiaiđoạnkhókhănhiệntại.

AlChasekhuyêncáccựuchiếnbinhkhôngnênđểnhữngkẻkháctrongthịtrườngviệc làm,nhữngkẻvốnđãở trong thếgiớikinhdoanhvàhiểukháiniệm“danhpháp”,đedọa.Nhữngcựubinh,ôngnói,cóthểđặtlênbànnhữngthứmàđồngnghiệptrongthếgiớikinhdoanhcủahọchỉcóthểmơđến,baogồmcảcảmnhậnvềsựcânbằng-làloạicảmnhậnchỉthựcsựcóđượctrongmột tìnhhuống sốngcòn;khuyếnkhích lực lượngnhânviên;khảnăngđạtđượcsựđồngthuậnkhibịépbuộc;vàmộtnền tảngđạođứcvữngchắcđãvượtquathửtháchcủachiếntrận.

BrianTice,sĩquanbộbinh,từnglàđạiúytronglựclượnglínhthủyđánhbộMỹkhianhquyếtđịnhchuyểnsanglàmkinhdoanh.Khiđóanhđã30tuổivàhoàn tất năm đợt triển khai quân - bao gồm các nhiệm vụ tại Haiti vàAfghanistan-vàđangthựchiệnnhiệmvụthứsáuởIraq.

Anh viết bài luận cho đơn xin nhập học chương trình MBA của Đại họcStanford trên chiếc laptop trongmột tòa nhà cháy dở tại Iraq, gần căn cứkhôngquânAlAsad,trongtỉnhAlAnbarđầybạolựcởphíaTâyIraq.Anhphảihoànthànhđơnxinhọctrongnhữnggiờrảnhvìcácnhiệmvụluôndiễnravàonửađêm.Làsĩquanchỉhuyhànhquântrongmộtđơnvịcó120línhthủyđánhbộ,TicephảixâydựngmộtmộtchươngtrìnhchomỗicuộchànhquânchốnglạiphiếnquânvàAlQaeda-xácđịnhhỏalựccầnthiết,baonhiêulínhthủyđánhbộ,vàbaonhiêuyểmtrợtừkhôngquânkhicầnthiết.Nênbanngàylàlúcduynhấtanhcóthểnghỉngơivàlênkếhoạchchocáccuộchành

quântiếptheo”[52].

CáchkhuhọcxátrườngStanfordđếntámngàndặm,anhkhôngthểđápứngyêucầuphỏngvấntrựctiếpcủanhàtrường.ộphậntuyểnsinhđãsắpxếpmột

cuộcphỏngvấnquađiệnthoạimàTicephảithựchiệngiữacáccuộcbắntỉavàvâyráp,trongkhiđứnggiữahoangmạc.

Ticephảixincánbộtuyểnsinhthứlỗivìtiếngồntrựcthăngtrênđầu,vàphảicắtngắnbuổiphỏngvấnkhiđạnsúngcốirơingaybêncạnh.

NgàycàngnhiềusĩquanquânsựMỹxinhọcchươngtrìnhMBA,giốngnhưđạiúyTice,đãphảinỗlựchơnbìnhthườngđểthựchiệnýđịnh.Năm2008,trongsốnhữngứngviênMBAsánggiá làmbàikiểm traGMAT(GraduateManagementAdmissionTest-tạmdịch:Bàikiểmtratuyểnsinhngànhquảntrịsauđạihọc),có15.259ứngcửviên(khoảng6%)làngườicókinhnghiệmquân sự. Tại trườngThươngmạiDarden thuộcĐại họcVirginia, số lượngứngviênquânđộităng62%từnăm2007đến2008.Nămnhấtcủaniênkhóa2008có333sinhviên,40ngườitrongđóxuấtthântừquânđội,baogồm38ngườitừngphụcvụtạiAfghanistanhoặcIraq.

TổchứcGraduateManagementAdmissionCouncil,đơnvịquảnlývàtổchứckỳ thi GMAT, đã ưu tiên việc sắp đặt sao cho con đường từmặt trận đếntrườngkinhdoanhphảithuậnlợihơn.

TổchứcnàyđãramắtchươngtrìnhMBAOperation,giúpthànhviêncáclựclượngvũtrangtìmđượcnhữngtrườngkinhdoanhmiễnphínhậphọc,hoặccungcấpnhữnggóihỗtrợtàichínhhàophóngvàthậmchíhoãnhọcphíchonhữngcựubinhgặpkhókhănvềtàichính.

Hội đồng này còn lập những trung tâm thi GMAT ngay tại các doanh trạiquânđội,mộttrongsốđóđượcmởtạiFortHood,Texasvàonăm2008;mộttrungtâmkhácdựđịnhmởtạicăncứkhôngquânYokotaởNhậtBản.

Tuynhiên,nhữngnhàtuyểndụngvàlãnhđạocáctậpđoànMỹlạibịhạnchếtrongviệctìmhiểuvàvậndụngkinhnghiệmchiếntrườngvàgiátrịcủanóvàothếgiớithươngmại.NhưJonMedvedgiảithích,đơngiảnlàhầuhếtgiớidoanhnhânMỹkhôngbiếtđọcmộtlýlịchquânsựnhưthếnào.

AlChasekểchochúngtôivềnhiềucựubinhôngtừnglàmviệccùng,đãnóichuyệnvớingườiphỏngvấn tuyểndụngvề tất cảnhữngkinhnghiệm lãnhđạotrênchiếntrường,baogồmnhữngtrườnghợpraquyếtđịnhmangtínhrủirocao,vàcuốicùnglàvềnănglựcquảnlýmộtlượnglớnconngườivàtrang

thiếtbịtạivùngchiến.Khikếtthúcbuổiphỏngvấnthìngườiphỏngvấnlạihỏimột câu: “Câuchuyện anhkể rất thúvị, nhưnganhđãbaogiờ cómộtcôngviệcthậtsựchưa?”

ỞIsrael thìngượclại.CácdoanhnghiệpIsraelvẫntìmkiếmngườicókinhnghiệmtrongkhốitưnhân,việcphụcvụtrongquânngũđemlạinhữngthướcđođượctiêuchuẩnhóacaochonhàtuyểndụng-lànhữngngườihiểurấtrõlàmmộtsĩquantừngphụcvụtrongmộtđơnvịtinhnhuệcóýnghĩathếnào.

Chương5:Nơitrậttựgặphỗnloạn

Hoàinghivàtranhcãi-đâylàhộichứngcủanềnvănminhDoTháivàhộichứngcủanướcIsraelngàynay.

-AMOSOZ-

Khoảng 30 quốc gia có chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc kéo dài hơn 18tháng.Hầuhếtđều lànhữngquốcgiađangphát triển,phidânchủhoặccảhai.Nhưngtrongnhómcácnướcpháttriển,chỉcóbanướcyêucầuthờigianphụcvụtrongquânđộidàihạnlàIsrael,HànQuốcvàSingapore.Khôngcógìngạcnhiêncả,vìbanướcnàyđềuđốimặtsựđedọathườngtrựchoặctừng

trảiquanhữngcuộcchiếnsinhtửgầnđây[53].

ĐốivớiIsrael,cácmốiđedọasựtồnvongđãcótrướckhinótrởthànhmộtquốcgiađộclập.Bắtđầutừnhữngnăm1920,thếgiớiẢ-rậpphảnđốiviệcthànhlậpmộtquốcgiaDoTháiởPalestine,rồitìmcáchđánhbạihoặcgâysuyyếuchoIsraelbằngnhiềucuộcchiếntranh.

HànQuốcsốngvớimốiđedọathườngtrựctừBắcTriềuTiên,vớisốlượngquânchínhquykhổnglồcáchthủđôSeoulchỉvàidặm.CònSingaporeluônámảnhquákhứbịNhậtBảnchiếmđóngtrongThếchiếnII,nhữngcuộcđấutranhgầnđâyđểgiànhđộclập,đỉnhđiểmlànăm1965vàthờikỳkhôngổnđịnhsauđó.

Chương trình Nghĩa vụ quốc gia (National Service) Singapore ra đời năm1967. Bộ trưởng Quốc phòng Singapore, ông Trương Chí Hiền giải thích:“Chúngtôiphảitựbảovệmình.Đâylàvấnđềsốngcòn.Lànướcnhỏvớidânsốít,cáchduynhấtđểxâydựngmộtđộiquânvớiquymôđủlớnlàthôngquachếđộnghĩavụquânsựbắtbuộc.Đólàquyếtđịnhkhôngthểxemnhẹ,dùchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộccóđemlạinhữngtácđộngđángkểđốivới

mỗingườiSingapore.Nhưngkhôngcòngiảiphápnàokhác.”[54]

Khimớiđộclập,Singaporechỉcóhai trungđoànbộbinh,đượcngườiAnh

thànhlậpvàchỉhuy.Thậmchí2/3sốbinhsĩkhôngphảicôngdânSingapore.Đểtìmkiếmgiảipháp,BộtrưởngQuốcphòngđầutiêncủaSingapore,NgôKhánhThụyđãgọiđiệnchoMordechaiKidron,cựuđạisứIsraelởTháiLan;ngườimàôngquenbiếtkhicùnglàmviệctạichâuÁ.“NgôKhánhThụynóivớitôirằnghọnghĩchỉcóIsrael,mộtquốcgianhỏbịnhiềunướcHồigiáovây quanhmới có thể giúp họ xây dựng quân đội nhỏ gọn và tinh nhuệ”,

Kidronchobiết[55].

Singaporegiànhđộclậphailầnchỉtronghainăm.LầnthứnhấtlàgiànhđộclậptừngườiAnhvàonăm1963,vớitưcáchmộtphầnlãnhthổMalaysia.LầnthhailàđộclậpkhỏiMalaysiađểtránhnộichiếnvàonăm1965.ThủtướnghiệnnaycủaSingapore,NgôTácĐống,miêutảmốiquanhệgiữanướcôngvớiMalaysia vẫn còn căng thẳng sau “cuộchônnhânkhônghạnhphúcvàcuộclyhôncayđắng”.

NgườiSingaporecũnglosợtrướccácmốiđedọatừIndonesia,cùnglúcvớidukíchcộngsảncóvũtrangtừĐôngDươngđangnhămnhetrànvàophíabắcSingapore.

Đáplại lờikêugọigiúpđỡcủaNgôKhánhThụy,quânđộiIsraelcửĐạitáYehudaGolanviếthaicuốncẩmnangcholựclượngquânsựSingaporenontrẻ:MộtlàviếtvềhọcthuyếtchiếntranhvàcơcấucủaBộQuốcphòng,cuốncònlạinóivềcáctổchứctìnhbáo.Sauđó,sáusĩquanquânđộiIsraelcùnggiađìnhchuyểnđếnsốngtạiSingapoređểhuấnluyệnbinhlínhvàxâydựngquânđộidựatrênchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộc.

Cùng vớimô hình nghĩa vụ quân sự bắt buộc và quân đội chuyên nghiệp,SingaporecònthunạpcácthànhtốtrongmôhìnhlựclượngdựbịcủaIsrael.Tấtcảcácbinhsĩđãhoànthànhxongnghĩavụchínhquybắtbuộcphảithamgiacácnhiệmvụngắnngàyhằngnămđếnnămhọ30batuổi.

ĐốivớithếhệlậpquốccủaSingapore,NationalServicekhôngchỉđểphòngthủ.Tronglễkỷniệm35nămthànhlậpquânđộiSingapore,ThủtướngNgôTácĐốngđãphátbiểunhưsau:“NgườiSingaporethuộcmọitầnglớpxãhộiđềuchungvaisátcánhluyệntậpdướitrờimưa,trờinắng;cùngleođồivàhọccáchchiếnđấubênnhautrongrừngsâuvàtrongcáctòanhà.Việccùngtrảinghiệmtrongquânngũsẽgiúpbinh línhgắnbóvớinhauvàđịnhhìnhchotínhcáchvàbảnsắccủaSingapore”.“Chúng tavẫnđang tiếnhóanhưmột

quốcgia.Chaông ta làngườinhậpcư…Người tanói rằng trongnghĩavụquânsựbắtbuộc,mọingười -dù làngườiTrungQuốc,Malay,ẤnĐộhayngười laiÁ-Âu-đềucócùngmàuda:Màunâucháynắng!Khicùngnhauchiếnđấutrongmộtđơnvị,ngườitasẽbắtđầutôntrọngvàtintưởngnhau.NếuxảyrachiếntranhđểbảovệSingapore,họsẽchiếnđấuvìđồngđộinhư

chiếnđấubảotổquốc”[56].

Thay“Singapore”bằng“Israel”,đâycóthểlàbàiphátbiểucủaDavidBen-Gurion.

DùquânđộiSingaporedựa theomôhìnhquânđội Israel -môi trường thửtháchcủanhiềudoanhnhânIsrael-nhưng“conhổchâuÁ”lạithấtbạitrongviệcươmmầmchocáccôngtykhởinghiệp.Tạisao?

KhôngphảităngtrưởngcủaSingaporekhôngấntượng.GDPbìnhquântínhtheođầungườithựctếcủaSingaporelàtrên35nghìnUSD,thuộchàngcaonhấttrênthếgiới,vàtốcđộtăngtrưởngGDPthựctếđạttrungbình8%mỗinămkể từngày lậpquốc.Bất chấp câu chuyện tăng trưởng củamình, giớilãnhđạoSingaporevẫnkhôngthểtheokịpthếgiớivốnxemtrọngbayếutốmangtínhlịchsửvàxalạvớivănhóaSingapore:Sángkiến,chấpnhậnrủirovàsựnhanhnhẹn.

NgàycàngnhậnthứcsâusắchơnvềsựthuakémtrongkhảnăngchấpnhậnrủirođãthúcđẩyBộtrưởngTàichínhSingapore,TharmanShanmugaratnamghé thămNavaSwerskySofer, nhà đầu tưmạohiểm Israel, người sau nàyđiềuhànhcôngtychuyểngiaocôngnghệcủaĐạihọcHebrew.Côngtycủatrườngđạihọcnày,đượcgọilà“Yissum”,nằmtrongtốpmườichươngtrìnhhọcthuậthàngđầuthếgiới,đượcđánhgiábằngsựthươngmạihóacáccôngtrìnhnghiêncứuhọcthuật.

ShanmugaratnamđãhỏibàSofer:“LàmsaoIsraelthựchiệnđượcđiềuđó?”ÔngthamdựhộinghịG-20,nhưngbỏngàycuốicùngđểđếnIsrael.

Ngàynay, hồi chuông cảnhbáonày được chính vị công thần lập quốc củaSingapore,LýQuangDiệutừnggiữchứcthủtướngtrong30nămgiónglên.“Đãđếnlúcbùngnổsángtạomới trongkinhdoanh.Chúngtacầncốgắng

nhiềuhơnvàcầncónhiềucôngtykhởinghiệphơnnữa”[57],ôngnói.

CảmgiáctươngtựcũngxuấthiệntạiHànQuốc,quốcgiacóchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộcvàmốiđedọatừbênngoài,cũngtươngtựnhưSingapore,nhữngyếutốnàyvẫnkhôngthểsảnsinhranềnvănhóakhởinghiệpgiốngIsrael

Rõràng,HànQuốckhôngthiếunhữngtậpđoàncôngnghệlớn.ErelMargalit,doanhnhânngườiIsraelnắmtrongtaynhiềudoanhnghiệpkhởinghiệpliênquanđếnngànhtruyềnthông,thậtsựxemHànQuốclàmảnhđấtmàumỡchonhữngcôngtycôngnghệhiệnđạicủaông.“Mỹlànữhoàngvềmặtnộidung,nhưng vẫnmắc kẹt trong kỷ nguyên phát sóng quảng bá, trong khi Trung

QuốcvàHànQuốcđãđếnthờiđạitươngtác”[58].

VậytạisaoHànQuốcchưatạorasốlượngcôngtykhởinghiệptínhtheođầungườinhiềubằngIsrael?ChúngtôitìmđếnLaurentHaugđểcócáinhìnsâuhơn.Haug làngườisáng lậpvà là thế lựcđứngsauhộinghịLift, tập trungvàomối liênhệgiữacôngnghệvàvănhóa.Từnăm2006,nhữngbuổigặpmặt của Haug luân phiên diễn ra ở Geneva, Thụy Sỹ và Jeju, Hàn Quốc.ChúngtôihỏiHaugvìsaokhôngcóthêmdoanhnghiệpkhởinghiệpởHànQuốcnữa,mặcdùngườidânHànrấtđammêcôngnghệ.

“VìnỗilosợmấtthểdiệnvàsựbùngnổbongbóngInternetvàonăm2000.ỞHànQuốc,một người thất bại không được xuất đầu lộ diện.Vào đầu năm2000,rấtnhiềudoanhnghiệpđãnhảylênchuyếnxethồcủanềnkinhtếmới.Khibongbóngvỡ,sựmấtthanhdanhtrướccôngchúngđãđểlạivếtsẹotrêntinhthầnkhởinghiệpcủaHànQuốc”,LaurentHauggiảithích.

HaugđãngạcnhiênkhigiámđốcmộtvườnươmcôngnghệtạiHànQuốcchobiết lờikêugọicácdựánchỉnhậnđược50đềnghị thamgia,“mộtconsốthấpnếuanhbiếtngườiHànQuốcthậtsựsángtạovàcótầmnhìnchiếnlượcđếnmứcnào”.

Với Haug, người đã từng khám phá toàn cảnh làng công nghệ của Israel:“NgườiIsraelởmộtphíakháccủabứctranhnày.Họkhôngquantâmđếncáigiáxãhộiphảitrảnếuthấtbại,vàvẫnpháttriểnnhữngdựánbấtchấptình

hìnhkinhtếvàchínhtrị”[59].

NênkhiSwerskySofer tiếpđãi cáckháchmời từSingapore,HànQuốcvànhiềunướckhác,tháchthứcchínhlàlàmsaotruyềnđạtnhữngkhíacạnhvănhóa đã giúp các doanh nghiệp Israel cất cánh.Nghĩa vụ quân sự bắt buộc,phụcvụtronglựclượngdựbị,sốngtrongcảnhbịđedọavàthậmchíđammêcôngnghệvẫnchưađủ.Vậynhữngthànhphầnkháclàgì?

“Tôisẽtrìnhbàyvớicácbạnmộtvídụtươngtựtừmộtgócnhìnhoàntoànkhác biệt”, Tal Riesenfeld nói với chúng tôi một sự thật hiển nhiên. “Nếumuốnbiếtchúngtôiđãdạyứngbiếnrasao,hãynhìnvàoApollo.NhữngđiềuGeneKranzlàmtạiNASA-vốnđượcgiớisửgiaMỹgọilàmôhìnhlãnhđạo- làvídụchonhữngđiềucó thể trôngchờ từ cácchỉhuy Israel trênchiếntrường.”CâutrảlờicủaanhchocâuhỏivềtinhthầnsángtạocủaIsraelcóvẻkhôngliênquanđếnnộidung,nhưngôngđangnóitừkinhnghiệmcủamình.

Trongnăm thứhaiởTrườngKinhdoanhHarvard (HBS),Riesenfeld thànhlập doanh nghiệp chung với một trong những đồng đội thuộc đơn vị đặcnhiệmIsrael.Họtrìnhbàyđềxuấtcủamìnhtạicuộcthikếhoạchkinhdoanh

Harvard,vàđánhbại70độikhácđểgiànhgiảinhất[60].

SaukhitốtnghiệpHBSvớikếtquảdẫnđầulớp,Riesenfeldtừchốilờimờihấp dẫn của Google để mở công ty EyeView tại Tel Aviv. Trước đó,Riesenfeld đã vượt qua một trong những buổi tuyển mộ khắt khe nhất vàchươngtrìnhhuấnluyệntrongquânđộiIsrael.

Trong thờigian theohọc tạiHBS,Riesenfeldđãnghiêncứu trườnghợp so

sánh bài học thảm họa tàu không gian Apollo 13 và Columbia[61]. Năm2003,vụphóngphithuyềnColumbiacótácđộngđặcbiệtđếnngườiIsrael.Mộtthànhviêntrongnhómphihànhđoàn-đại tákhôngquânIlanRamon,phihànhgiangườiIsraelđầutiên-đãthiệtmạngkhitàuColumbianổtung.

NhưngRamonđãlàngườihùngcủaIsraeltừtrướcđórấtlâu.Ôngtừnglàphicông trong sứmệnh táo bạo của lực lượng không quân nhằmphá hủy nhàmáyhạtnhânOsirakcủaIraqvàonăm1981.

GiáosưMichaelRobertovàRichardBohmercủaHBSdànhhainămnghiêncứuvàsosánhhaivụkhủnghoảngApollo13vàColumbia.Họcho rađờimột công trình nghiên cứu đã trở thành nền tảng cho một lớp học của

Riesenfeld: Phân tích bài học thu được từ quan điểm quản trị kinh doanh.NhưngtạisaoRiesenfeldlạinhắctớichuyệnnàyvớinhómtácgiảchúngtôi?CómốiliênhệgìgiữanóvớiIsrael,hayvớinềnkinhtếmangtínhsángtạocủanướcnày?

VụkhủnghoảngApollo13xảyravàongày15tháng4năm1970,khicontàuđãbayđược3/4quãngđường lênmặt trăng.Lúcnày làchưađầymộtnămsaukhiNeilArmstrongvàBuzzAldrinbướcrakhỏi tàuApollo11.NASAnhưđang sống trênmây.NhưngkhiApollo 13 bắt đầu nhiệmvụđượchaingày,bayvớivận tốc2.000dặm/giờ,nhữngbìnhchứaoxychínhcủachiếctàuphátnổ.

Việc này đã khiến phi hành gia John Swigert thốt ra câu nói nổi tiếng:“Houston,chúngtôigặpsựcố”.

GiámđốcĐiềuphốibay,GeneKranz,chịutráchnhiệmchỉđạosứmệnh-vàcuộckhủnghoảng - từTrung tâmvũ trụ JohnsonởHouston.Ngay lập tứctrênmànhìnhliêntiếphiểnthịnhữngnộidungmỗilúcmộttệhơn.Đầutiên,ôngđượcbáorằngphihànhđoànchỉđủoxydùngtrong18phút,mộtlúcsauchỉcòn7phút,rồi4phút.Mọichuyệnđangvượtkhỏitầmkiểmsoát.

SaukhihộiývớicácnhómchuyêngiaNASA,Kranzyêucầucácphihànhgiachuyểnvàomôđun thámhiểmmặt trăngcókíchcỡnhỏhơn,vốnđượcthiết kế để tách khỏi Apollo cho các hành trình ngắn ngoài không gian.Môđunnàycónguồncungoxyvàđiệnriêngbiệt.Kranzsaunàynhớlạirằngôngphảitìmracách“kéonguồndựtrữchỉđủchohaingườitrongbangày,đểhỗtrợchobangườitrongbốnngày”.

RồiKranzcùngnhiềunhómchuyêngiaởHoustontựkhóamìnhtrongphòngchođếnkhichẩnđoánđượcvấnđềcủanguồnôxy,vàtìmracáchđưanhómphihànhgiatrởlạiApollorồiquayvềtráiđất.

Đâykhôngphải lầnđầunhữngnhómnàygặpnhau.Kranz từng tậphợphọnhiềuthángtrướcđóthôngquavôsốhìnhthức.Chươngtrìnhluyệntậphàngngàygiúphọphảnứngnhanhnhạytrướcnhữngtìnhhuốngbấtngờvàkhẩncấp,dướimọihìnhthứcvàquymô.

Kranzbịámảnhvớiviệc tốiđahóasự tươngtáckhôngchỉgiữacác thành

viên trongmộtnhómmàvớinhiềunhómkhácnhau,cũngnhưvớicácnhàthầubênngoàicủaNASA.Ôngđảmbảohọluôngầngũinhautrongquátrìnhđàotạo,chodùđiềuđóphávỡcácquytắcdịchvụdânsự,cấmnhàthầulàmviệctoànthờigiantrongNASA.Kranzkhôngmuốncóbấtkỳsựxalạnàogiữa những thành viênmàmột ngày nào đó sẽ phải cùng nhau giải quyếtkhủnghoảng.

Cuộc khủng hoảng bước vào ngày thứ ba, Kranz cùng cộng sự đã tìm ranhữngcách sáng tạođểđưaApollovề trái đất trongkhi chỉ dùngđếnmộtphầnnhỏcủanguồnnănglượngcầnthiết.NhưbàixãluậncủatờThờibáoNew York, cuộc khủng hoảng có thể đã trở thành tai họa nếu không nhờ“mạng lướiNASAcùngđộingũchuyêngiađã tạonênphépmàuứngbiến

trongtrườnghợpnguycấp”[62].

Đó làmộtkỳ tíchđángkinhngạcvàmột âu chuyệngâymêhoặc.Nhưng,chúngtôihỏiRiensenfeld,mốiliênhệgiữanóvàIsraellàgì?

Quayvềngày1tháng3năm2003,anhnói,vàongàythứ16củavụphóngphithuyềnconthoiColumbia,contàuvũtrụnổtungthànhtừngmảnhkhiquayvềbầukhíquyển tráiđất.Giờđâychúngtabiếtmộtmiếngbọtcáchđiện-nặng1,67poundscủathùngnhiênliệubênngoàiđãbịvỡtrongkhicấtcánh.Miếngbọtđãvavàomépcánhtráicủacontàu,tạoralỗthủngmàsauđókhísiêunóngđãđốtcháycácbộphậnbêntrongcánh.

Hơnhaituầnkểtừkhicấtcánhvàmiếngbọtdínhvàocánhtàu,vàtiếptheolàvụnổ.LiệungườitacóthểlàmgìđểsửatàuColumbiatrongsuốtkhoảngthờigiannày?

SaukhiđọcnghiêncứucủaHBS,Riesenfeldđãnghĩchắcchắnnhưvậy.ÔngchỉraviệcmộtnhómkỹsưbậctrungởNASAđãkhôngđượcaiđoáihoàitớisaukhihọbáocáovềvụviệc.Nhữngngườinàycoilạiquátrìnhphóngtàutrênmànhìnhvàđãpháthiệnmiếngbọtcáchđiệnbịrơikhỏithântàu.NgaylậptứchọbáocáolêncácnhàquảnlýcủaNASA.

Nhưnghọđượcbảorằng“vấnđề”miếngbọtkhôngphảilàmới-miếngbọtbịbậtrađãgâyhưhạichotàuconthoitrongnhữnglầnphóngtrước,nhưngchưacótainạngìxảyra.Đâychỉlàvấnđềbảotrì.Cứtiếptụcthôi.

Nhómkỹsưcốgắngphảnbácmiếngbọtbịrơikhỏithântàulầnnàylà“lớnnhấttừtrướcđếnnay”.HọyêucầucácvệtinhMỹtrênquỹđạogửithêmảnhchụpvềphầncánhbịthủng.Thậtkhôngmay,nhómkỹsưlạibị“đànáp”lầnnữa.Banlãnhđạothậmchíkhôngđếmxỉatớiđềxuấttiếptheocủahọ:Pháiphihànhgiathựchiệncuộcđibộngoàikhônggianđểđánhgiáthiệthạivàsửaphầncánhhỏngtrướckhiquayvềtráiđất.

TrướcđóNASAđãnhiềulầnchứngkiếnbọtcáchđiệnrơikhỏithântàu,nóchưa từng gây ra vấn đề gì trong quá khứ, hiện tượng này được xem nhưthônglệbìnhthườngnênkhôngcầnphải tranhcãi thêm.Nhómkỹsưđượcyêucầurangoài.

ĐâylàmộtphầntrongnghiêncứucủaHBSđượcRiesenfeldchútrọng.CôngtrìnhnghiêncứucủaHBSgiảithíchrằngcáctổchứcđượccơcấutheomộttrong haimô hình:Một làmô hình tiêu chuẩn, trong đó các thủ tục và hệthốngkiểmsoátmọithứ,baogồmcảviệctuânthủnghiêmngặtthờigianvàngânsách;hailàmôhìnhthửnghiệm,theođómọingày,mọibàiluyệntậpvàmọithôngtinmớiđềuđượcđánhgiávàtranhluậntrongmôitrườngvănhóatươngtựphòngthínghiệm

TrongthờikỳcủatàuColumbia,vănhóaNASAtrungthànhtuyệtđốivớiyếutốtiêuchuẩnvàthủtục.Giớilãnhđạoluôncốgọtgiũamọidữliệumớisaochovừakhítvớimộthệthốngcứngnhắc-điềunàyđượcnhàphântíchtìnhbáo quân sựRobertaWohlsettermiêu tả là “sự gắn kết cố chấp với những

niềmtincósẵn”[63].Đâycũnglàvấnđềbàgặpphảitronggiớiphântíchtìnhbáo,nơithườngcósựhìnhdungsailầmkhiđánhgiáhànhvicủakẻthù.

Sự chuyển hóa từ văn hóa khám phá thờiApollo sang văn hóa tiêu chuẩncứng nhắc thờiColumbia củaNASAbắt đầu vào những năm1970, khi cơquankhônggianyêucầuQuốchộiMỹcấpngânsáchchochươngtrìnhchếtạotàuconthoimới.Loạitàunàyđượcquảngbálàcóthểtáisửdụng,giúpgiảmchiphíchocácchuyếnbayvàokhônggian.TổngthốngNixonkhiđóphátbiểuchươngtrìnhnàysẽ“cáchmạnghóasựchuyênchởvàokhônggiangần,bằngcáchbiếnnóthànhmộtlộtrìnhquenthuộc”.

Kếhoạchkhiđólàtàuconthoisẽthựchiện50chuyếnbaymỗinăm.SaunàyNguyênBộ trưởngKhôngquân, thànhviêncủaỦybanđiều tra tainạn tàu

Colombia,SheilaWidnallchobiếtNASAquảngcáotàuColumbianhư“mộtchiếcmáybayBoeing747cóthểhạcánh,quaylạivàbaytiếp”.

NhữnggiáosưcủaHBSchỉra:“Duhànhvũtrụ,cũngnhưcảitiếncôngnghệ,vềcơbảnlàlàsựnỗlựcthửnghiệmvànênđượcquảnlýtheocáchđó.Mỗichuyếnbaynênđượcxemnhưmộtbàikiểmtravànguồndữliệuquantrọng,thayvìxemnónhưmộtứngdụngquenthuộcdựavàonhữnglầnbaytrước”.ĐâylàlýdotạisaoRiesenfeldhướngchúngtôivàokếtquảnghiêncứucủaHSB.

ChiếntranhvớingườiIsraelcũnglà“nỗlựcthửnghiệm”,nhưcáchIsraelđốiphótênlửaSaggervàonăm1973.Xétvềnhiềumặt,quânđộivàcáccôngtykhởinghiệpIsraelsốngtheovănhóacủaApollo,ôngnóivớichúngtôinhưvậy.

Liên hệ với văn hóaApollo, tất nhiên là theo đánh giá củaNavaSwersky,chínhlàtháiđộdámlàm,dámchịumàngườiIsraelgọilàroshgadol.Trongquân đội Israel, binh sĩ được chia thành những người tư duy rosh gadol -nghĩađenlà“đầuto”-vànhữngngườitriểnkhaithựchiệnroshkatan,hay“đầunhỏ”.

Tháiđộroshkatanbịxalánh,nghĩalàtiếpnhậnmệnhlệnhvàlýgiảimệnhlệnhcànghẹpcàngtốt,đểtránhbịquytráchnhiệmhoặcphảilàmthêm

Cáchtưduyroshgadollàvẫnlàmtheolệnh,nhưngtheocáchtốtnhấtcóthể,vậndụngócphánxétvàđầutưmọinỗlựccầnthiết.Nóđềcaosựứngbiếnhơnlàkỷluật,cũngnhưtháchthứclãnhđạohơnlàtôntrọngcấpbậc.

Thựctế,“tháchthứclãnhđạo”làlờihuấnlệnhđượcbanhànhchomọibinhlính cấp thấp của Israel,một điều đến trực tiếp từ nhiệm vụ quân đội sauchiến tranhmàchúngtasẽxemxétsau.ThếnhưngSingapore lạivậnhànhtráingượcvớitâmlýroshgadolnày.

ĐếnSingaporemọingườicóthểnhậnthấyngayđâylàmộtđấtnướccótrậttự.Vôcùngtrậttự.Nhữngthảmcỏđượccắttỉahoànhảovàcáccâycốitươitốtđượcđóngkhungtrongđườngchântrờidonhữngtòacaoốchùngvĩtạora.Trụsởcủacáctổchứctàichínhquốctếcómặtgầnnhưkhắpcácgócphố.Đườngxásạchbóng,hoàn toànkhôngcórác, thậmchíkhôngcònbóngcỏ

dại.

NgườiSingapoređượchướngdẫncụthểviệclàmthếnàođểtrởnênlịchsự,íttranhcãi,tránhgâyồnàovàkhôngnhaikẹocaosunơicôngcộng.

Sự trật tựcòn lanđếnchínhquyền.Vềcơbản,ĐảngHànhđộngNhândâncủaLýQuangDiệuđãluônnắmquyềnlựctuyệtđốikểtừkhiSingapregiànhđộclập.Vàôngmuốnnónhưvậy.ÔngluôntinrằngsựđốilậpchínhtrịsôinổisẽlàmsuyyếutầmnhìncủaôngvềmộtnướcSingaporetrậttựvàhiệuquả.

Bấtđồngchínhkiếnkhôngđượckhuyếnkhích,nếukhôngmuốnnóibịđànápthẳngthừng.TháiđộnàyđượcxemlàhiểnnhiênởSingapore,nhưnglạixalạvớiIsrael.

TalKeinan là phi công trong lực lượng không quân Israel cũng tốt nghiệpHBS.Khinóivề“ApollovàColumbia”,ôngtinrằngnếuNASAtrungthànhvớicộirễkhámphácủahọ,sựcốbọtcáchđiệnđãđượcpháthiệnvànghiêmtúcthảoluậntrongnhữngphiên“chấtvấn”hằngngày.

Trong các đơn vị tinh nhuệ của quân đội Israel,mỗi ngày làmột cuộc thínghiệm.Vàmỗingàyđềukếtthúcbằngmộtbuổihọpcăngthẳngkhimàmọibinh sĩ trongđơnvị - thuộcmọicấpbậc - cùngngồi lạiđểphân tíchngàyhômđó,bấtkểchuyệngìđangdiễnratrênchiếntrườnghaytrênthếgiới.

“Việcchấtvấnnhaucũngquantrọngnhưluyệntậphayđánhtrậnthật”,anhchobiết.Mỗibài tậpbay,bài tậpmôphỏngvàhànhquânthựctếđềuđượcxemnhưmộthoạtđộngthínghiệm“cầnđượckiểmtravàxemxétlạinhiềulần, tiếp nhận thông tinmới và chịu những cuộc tranh luận nảy lửa.Đó là

cáchchúngtôiđượcđàotạo”[64].

Cácbuổitranhluậnnhómkhôngchỉkhôngkiềmchế,màcònđểviệctựphêbìnhthànhmộtphươngtiệngiúpmọingười-đồngđội,cấpdướivàchỉhuy-họchỏi từnhữngsai lầm.“Buổichấtvấn thườngkéodài90phút.Ai cũngthamgia.Nórấtcánhân.Đâylàtrảinghiệmrấtkhắcnghiệt”,Keinanvừanóivừanhớlạinhữnglầnchấtvấntoátmồhôinhấttrongsựnghiệpquânsựcủamình. Đối với những người bị “tiêu diệt” (trong những lần tập trận mô

phỏng),đãlàrấtkhókhăn.Nhưng,vớinhữngngườisốngsótsautrậnchiến-thậmchítrongnhữngbàitậphằngngày-phầnkhókhănnhấttiếptheochínhlàbuổichấtvấn.

Keinan từng là chỉ huy đội hìnhmáy bay chiến đấu F-16 trong lực lượngkhôngquânIsrael.“CáchbạngiaotiếpvàphântíchsựbấtđồnggiữanhữngquanđiểmkhácnhauvềmộtsựkiệnhayquyếtđịnhnàođólàmộtphầnlớntrongvănhóaquânđộiIsrael.Đếnnỗiviệcchấtvấnnhaulàloạihìnhnghệthuậtmàbạnphải vượt qua.Trong trườnghuấn luyệnbayvàphi đội…cónhiềucâuhỏixoayquanhkhảnăngtựchấtvấnvàchấtvấnngườikhác.”

Thanhminhchoquyếtđịnhsailầmlàđiềukhôngthểchấpnhận.“Biệnminhchođiềubạnđãlàmlàmộtviệckhôngphổbiến.Nếumắcsailầm,việccủabạnlànêuranhữnggìđãhọcđượctừchuyệnđó.Khôngaihọcđượcgì từmộtkẻbảothủ.”

Vàmụcđíchcủabuổichấtvấncũngkhôngđơngiản là thừanhận sai lầm.Hiệuứngcủahệthốngchấtvấnlàđểgiúpphicônghiểusailầmlàđiềuchấpnhậnđược,vìnólàcơhộiđểphicôngcảithiệnnănglựccủacảđộivàcủatừngcánhân.Việcchú trọngvàonhữngbàihọchữu ích,có tínhứngdụngthayvì tạo ra nhữnghọc thuyếtmáymóc là điềuđặc trưng trongquânđộiIsrael.

TruyềnthốngtừtrướcđếnnaycủaquânđộiIsraellàkhôngcótruyềnthống.Giớichỉhuyvàbinhlínhkhôngquágắnbóvớibấtkỳýtưởnghoặcgiảiphápnàochỉvìchúngtừnghữudụngtrongquákhứ.

Nguồn gốc của văn hóa quyết liệt này khởi nguồn từ thế hệ lập quốc củaIsrael.Năm1948,quânđộiIsraelkhôngcóbấtkỳtruyềnthống,nghithứchayhọcthuyếtnàocủariêngmình;cũngkhôngtiếpnhậnthểchếcủangườiAnh-quốcgiatừngđặtquânđộitạiPalestinetrướckhiIsraelgiànhđộclập

TheonhàsửhọcquânsựEdwardLuttwak,Israelkhônggiốngvớicácquânđội thời hậu thuộc địa. “Được lực lượng dân quân ngầm tạo ra giữa chiếntranh,rấtnhiềungườitrongsốđótừngđượcđàotạotrongcáchầmngầmvớisúnggỗ,quânđộiIsraelđãphát triểnnhanhchóngdướiáp lực liên tụccủanhữngxungđộtgaygắtvàkéodài.Thayvìngoanngoãnchấpnhậncáchọcthuyết và truyền thống, vốn đã trở thành phổ biến trong giới quân sự của

nhiềunướckhác,sựlớnmạnhcủaquânđộiIsraelđượcđánhdấubằnghàngloạtvụnổiloạn,sángtạovàtranhluận.”

Hơnnữa,saumỗicuộcchiến,quânđộiIsraellạitiếnhànhcảicáchquânđộimộtcáchsâurộng,dựatrêncùngquytrìnhcủanhữngtranhluậngaygắtvừanêu.

Trongkhiquânđộivẫncònởtìnhtrạnggiảingũsaucuộcchiếngiànhđộclậpnăm1948,Ben-GurionchỉđịnhviênsĩquantừngđượcngườiAnhđàotạo,HaimLaskov,đánhgiácơcấuquânđộicủaIsrael.Laskovđượcphéptáicơcấuquânđội từ trênxuốngdưới.“Việctái thẩmđịnhnàykhôngcógìngạcnhiênnếubịthuacuộc,nhưngngườiIsraelvẫncóthểcảicáchngaycảkhiđãthắngtrận.Cáimớikhôngphảilúcnàocũngtốthơncũ,nhưngítnhấtdòngchảycủanhữngýtưởngtươimớicũnggiúphạnchếtiếntrìnhlãohóatrongtưduycủagiớiquânđội - thường làcáigiáđắtnhấtchochiến thắngvà là

nguyênnhânthấtbạitrongtươnglai.”[65]

ChiếnthắngtrongCuộcchiếnSáungàynăm1967cóýnghĩaquyếtđịnhnhấtmàIsraeltừngđạtđược.Trongnhữngngàytrướckhimởmàncuộcchiến,cácquốcgiaẢ-rậpcôngkhai tuyênbốrằnghọsẽchiến thắng,vàviệc thiếusựviệntrợquốctếdànhchoIsraelđãthuyếtphụcnhiềungườitinrằngnhànướcDoTháisẽbịdiệtvong.Israelđãphátđộngcuộctấncôngphủđầu,tiêudiệttoànbộlựclượngkhôngquânAiCậpngaytrênđườngbăng.TuymangtênCuộcchiếnSáungày,songngười Israelđã thắngngay trongngàyđầu tiên,chỉtrongvàigiờđồnghồ.

KếtquảlàliênquâncácnướcẢ-rậpđãbịđẩylùitrênmọimặttrận.

Vàngaycảtrongchiếnthắng,mộtđiềutươngtựvẫndiễnra:Mộtđợttựkiểmđiểm,theosaucuộcđạituquânđộiIsrael.Nhiềusĩquancấpcaođãbịsathảisau một cuộc chiến thành công. Do vậy, không có gì ngạc nhiên khi saunhữngcuộcchiếngâytranhcãitiếptheo-nhưcuộcchiếnYomKippurnăm1973,cuộcchiếnLebanonnăm1982vàcuộcchiếnLebanonnăm2006,màhầuhếtngườiIsraelđềuchohoàntoànsailầm,Israelđãthànhlậpnhữngủybanđiềutracôngkhainhằmđánhgiálạigiớilãnhđạodânsựlẫnquânsựcủanướcnày.

NhàsửgiaquânsựkiêmcựucánbộcaocấpởBộNgoạigiaoMỹ,ôngEliot

Cohenchobiết:“QuânđộiMỹcũngthựchiệnnhữngbáocáosaumỗicuộcchiếntrongnộibộquânđội.Nhưngchúngđềuđượcxếpvàodạngthôngtintối mật; một hoạt động hoàn toàn mang tính nội bộ và khép kín. Tôi đãkhuyênnhiều lãnhđạocấpcao trongquânđộiMỹrằnghọsẽcó lợi từmôhình ủy ban điều tra quốc gia giống Israel saumỗi cuộc chiến, trong đó sĩquan cấp caophải chịu trách nhiệm - và toànbộđất nước có thể thamgia

tranhluận[66].

Nhưng điều này sẽ không sớm xảy ra, như sự thất vọng của trung tá PaulYinglingtrongquânđộiMỹkhiônggiảngbàitạicăncứlínhthủyởQuantico,bangVirginia:“ChúngtađãhysinhhàngngànsinhmạngvàtiêutốnhàngtỉUSDtrongbảynămquachỉvớimongmuốnmanglạisựổnđịnhchohaiquốcgia tầm trung; trong tương lai, chúng ta không thể áp dụng biện pháp này

nữa.”[67]

Vấnđềởchỗ“mộtbinhnhìmấtsúngtrườngphảichịuhậuquảnặngnềhơn

nhiều sovớimộtviên tướng thua trận”[68], ôngviết trongbài xã luậngâytranhcãinăm2007.

Mặtkhác,ngườiIsraelcũngđãrấtgiáođiềuvềnhữngủybancủamình,đếnnỗihọthànhlậpmộtủybanngaytạithờiđiểmđangởtrongmộtcuộcchiếnsng còn. Tháng 7 năm 1948, những gì Eliot Cohenmiêu tả là “một trongnhững tập phim đáng kinh ngạc” của cuộc chiến giành độc lập, chính phủIsrael đã thành lậpmộtủybangồmnhữnggiới lãnhđạo từkhắp cácđảngpháichínhtrịgiữalúccuộcchiếnđangdiễnra.

Ủybandànhhẳnbangàyđểlắngnghelờiđiềutrầncủacácsĩquanbàytỏsựtức giận về chính phủ, cách quân đội Israel thực thi trong cuộc chiến vànhữngđiềuhọ tin làdosựquản lývimôcủaBen-Gurion.Lậpmộtủybangiữakhóiđạnchiếntranhlàmộtquyếtđịnhđángtranhcãi,vìnócóthểgâyxao nhãng cho công tác lãnh đạo. Nhưng, như Tal Keinan đã trình bày, ởIsraelviệcchấtvấnvềcuộcchiếnquantrọngkhôngkémchínhcuộcchiếnđó.

Gầnđây,mộtlầnnữa,mộtcuộcràsoátquyếtliệtvàmộtbuổichấtvấnquốcgiađượcdiễnratrướctoàndântrongcuộcchiếnLebanon2006.Banđầu,hầuhếtngườidânđềuđồnglòngvớiquyếtđịnhcủachínhphủIsraelđểđáptrảmạnhmẽcuộctấncôngcủalựclượngHezbollahvàobiêngiớiphíaBắcIsrael

ngày12tháng7năm2006.

SựủnghộcủadưluậnvẫntiếptụcngaycảkhidânthườngởphíaBắcIrsaelhứngchịucuộctấncôngtênlửabừabãi,khiếnchocứbảyngườiIsraelthìlạicómộtngườiphảibỏnhàditảntrongsuốtcuộcchiến.

TỉlệủnghộchiếndịchtấncôngcủanhữngngườisốngdướitầmbắntênlửacòncaohơnnhữngnơikhácởIsrael.Điềunàycólẽlàđếntừtinhthầnsẵnsàng chịu đựng của người Israel để chứng kiếnHezbollah bị tiêu diệt vĩnhviễn.

NhưngIsraelđãkhôngthểtiêudiệtHezbollahvàonăm2006,cũngkhôngthểlàmsuyyếuvịthếcủaHezbollahởLebanonvàbuộchọphảitraotrảnhữngbinhsĩbịbắtcóc.Phảnứngchốnglạigiớilãnhđạoquânsựvàchínhtrịlàrấtgaygắt;Bộ trưởngQuốcphòng,Thammưu trưởngquânđộivàThủ tướngIsraelnhậnđượcnhiềulờiyêucầutừchức.

Sáuđạiđội(gần600binhlính)đãtiêudiệt400phiếnquânHezbollahtrongcáctrậnđánhtrựcdiện,trongkhichỉcó30trườnghợpthươngvong,nhưngcuộcchiếnvẫnđượcxemlàmộtthấtbạivềmặthuấnluyệnvàchiếnlượccủaIsrael, và dường như báo hiệu cho công chúng về sự ra đi nguy hiểm củanhữngđặctínhcốtlõitrongquânđộiIsrael.

Cuộc chiếnLebanonnăm2006 là trườnghợpnghiên cứuvề lệch chuẩn từhìnhmẫudoanhnghiệpIsrael,từngthànhcôngtrongnhữngcuộcchiếntranhtrướcđó.Theovịtướngđãvềhưu,GioraEiland,ngườiđứngđầuhaitổchứcuytínlàHộiđồngAnninhquốcgiavàCụcChiếnlượcquânđộiIsrael,cuộcchiếnđãlàmnổibậtbốnthấtbạichínhcủaquânđộiIsrael:

“Cácđơnvịtácchiếnyếukém,đặcbiệttrênmặtđất;sựkémcỏicủachỉhuycaocấp;quátrìnhkiểmsoátvàralệnhkémhiệuquả;nhữngquytắccóvấnđề,baogồmcácgiátrịtruyềnthống.”Đặcbiệt,Eilandnói:“nhữngtưduycởimở-cầnthiếtđểgiảmthiểurủirogắnbóvớinhữngtưtưởngsẵncóvàdựavàonhữnggiảđịnhkhôngcầnkiểmnghiệm-đãtrởlênquáhiếmhoi”.

Nóicáchkhác,Israelđãhứngchịuthiệthạidosựthiếutổchứcvàthiếuứngbiến. Eiland cũng ghi nhận việc binh sĩ Israel khi đó đã không được thấmnhuầntinhthần“vậnmệnhcuộcchiếnnằmtrênvaichúngta”.Còngiớichỉ

huythì“dựadẫmquámứcvàocôngnghệ,tạoraấntượngrằnghọcóthểtiếnhànhcác trậnđánhchiến thuật trênđất liềnmàkhôngcầnphải trực tiếpcómặttrênchiếntrường”.

Cuốicùng,EilandnângcaolờichỉtríchmangđậmphongcáchIsraelvàkhótưởngtượngđượctrongbấtkỳbộmáyquânsựnàokhác:“MộttrongnhữngvấnđềcủacuộcchiếnLebanonlầnhailàsựgắnbóquámứccủanhữngchỉhuy cao cấp với các quyết định của vị thammưu trưởng.Đành rằngmệnhlệnhcuốicùnglàdothammưutrưởngđưara,vàkhiquyếtđịnhnàyđượcđưara, tấtcảđềuphảicamkếtthihànhtoàndiện.Tuynhiên,nhiệmvụcủacácchỉhuycaocấplàtranhcãivớithammưutrưởngkhihọcảmthấyôngtasai,vàđiềunàycầnđượcthựchiệnquyếtđoándựatrêncơsởthựctiễnvàchuyênmônmàhọnắmrõ”.

Nhữngtổchứclớn,dùlàquânđộihaytậpđoàn,cầnthườngxuyêncảnhgiácvớitháiđộkhúmnúmvàthóitưduybầyđàn,nếukhôngcảbộmáycónguycơlaovàonhữngsailầmnghiêmtrọng.Tuynhiên,hầuhếtquânđộivànhiềutậpđoàncóvẻsẵnsànghysinhsựlinhhoạtđểđổilấykỷluật,hysinhsángkiếnđểđổi lấy tổ chức,vàhy sinhcải cáchđểcóđượcnhữngđiềucó thểđoántrướcđược.

Điều này, ít nhất vềmặt nguyên tắc, không phải là phong cách của ngườiIsrael.

EilandđềnghịquânđộiIsraelnênxemxétcácbiệnphápquyếtliệtđểcủngcốđặctính“khởinghiệp”,tínhsángtạovàchốngphâncấpquảnlýcổđiển.“Việcchophépsĩquancấpthấpđượclênkếhoạchvàchỉhuycácchiếndịchanninhhiện tạivới ítkiểmsoát từcấp trên,nhằmchuẩnbị tốthơnchohọthamgiamộtcuộcchiếnquyướccóthựcsựlàđiềuđúngđắn,thậmchílàkhả

thi?”[69],ôngđặtcâuhỏi.

Cuộcchiến2006làhồichuôngcảnhtỉnhrấttốnkémchoquânđộiIsraelđangbịlãohóavàănmòntừbêntrong,hiệntượngvốnrấtphổbiếnởnhữngđộiquânđãlâuchưaratrận.TrongtrườnghợpcủaIsrael,quânđộinướcnàyđãchuyển trọng tâm sangphong cách chiến tranhbiệt kích, thích hợpđể truyđuổicáctổchứckhủngbố,songlạilãngquênnhữngkỹnăngvàkhảnăngcầnthiếtchonhữngcuộcchiếnthôngthường.

Tuynhiên,phảnứngcủacôngluậnIsraelvừađểcủngcốhàngngũsĩquan,vừađểnới lỏngchohọ:Làmviệcchămchỉhơn tại cấpbậcquyền lựccủamìnhvà tráchnhiệmđượcủy thácchosĩquancấp thấp,cũngnhưkhích lệnhómnàytháchthứcchỉhuycủamình.Sựthúcđẩyhợplýnàyđượcxemlàđểphụchồicốtlõi”,thayvìtựdohóachúng.

VậytấtcảnhữngđiềutrêncóýnghĩagìđốivớiSingapore,đấtnướckhôngchỉcốgắngbắtchướccơcấuquânđộicủaIsraelmàcònbổsungmộtchútsángtạocủaIsraelvàonềnkinhtế?Nhưchúngtôiđãtrìnhbàyởphầntrên,Singaporecựckỳkhácbiệtsovới Israelcảvềsự trật tựvàbảnchấtcươngquyếtphụctùngcủahọ.

Dònglưuchuyển, theotrườngpháimớicủanhữngnhàkinhtếđangnghiêncứuvềcácthànhphầnchủchốttạoratinhthầnkhởinghiệp-tinhthầnđượcsảnsinhkhiconngườidámvượtquacácràocản,đảongượcmọiquyphạmxãhội,và tunghoànhtrongmộtnềnkinh tế tựdo thươngmại, tấtcảnhằmthúcđẩynhữngýtưởngcấptiến.HoặctheonhưchuyêngiatâmlýĐạihọcHarvard, Howard Gardner bình luận: “Mọi hình thái khác nhau của tínhkhôngđồngnhất…(vídụnhưsựthiếuphùhợptrongmôhìnhbấtthườnghaybất kỳ sự không đồng nhất nào) cũng có sứcmạnh kích thích sự sáng tạo

trongnềnkinhtế”[70].

Vì thế, trởngạikhủngkhiếpcủa tính lưuchuyểnchính là trật tự.Mộtchútxáotrộnkhôngchỉvôhạimàcòncựckỳquantrọng.Nhữngbộóchàngđầutrong lĩnhvựcnày -cácnhàkinh tếWilliamBaumol,RobertLitanvàCarlSchramm- lập luậnrằngmôi trường lý tưởngđượcmiêu tả thôngquakháiniệm“khoahọccủasựphứctạp”đượcgọilà“lợithếcủasựhỗnloạn”.Họđịnh nghĩa lợi thế đó là “vùng cửa sôngmà trật tự cứng nhắc và hỗn loạnngẫunhiêngặpnhauđểtạorasựthíchnghi,tinhxảovàsángtạoởmứcđộ

cao”[71].

ĐâychínhxáclàmôitrườngmàtrongđócácdoanhnhânkhởinghiệpIsraelđang phát triển lớn mạnh. Họ hưởng lợi từ thể chế chính trị và nền phápquyềnổnđịnhđangtồntạisẵntrongmộtnềndânchủtiêntiến.HọcònhưởnglợitừvănhóakhôngphânbiệttầnglớpcủaIsrael,nơimọingườitronglĩnhvựckinhdoanhđều thuộcvềnhữngmạng lướiquenbiếtchồngchéo,đượchìnhthànhtừcáccộngđồngnhỏ,chếđộquândịchbìnhđẳng,sựgầngũiđịalývàtínhkhôngcâunệnghithức.

Khôngphảingẫunhiênmàquânđội-đặcbiệtlàcácđơnvịtinhnhuệthuộckhôngquân,bộbinh,tìnhbáovàcôngnghệthôngtin-đãđóngvaitròlàlồngươmchohàngngàndoanhnhânkhởinghiệpcôngnghệcaocủaIsrael.

Cácquốcgiakhácdoanhnhânkhởinghiệpởsốlượngnhỏ,songnềnkinhtếIsraelđượchưởnglợitừhiệntượngtưduyroshgadolcùngkhảnăngphánxétcựcđoan,đượchọc thuyết thửnghiệmhỗ trợ thayvì tiêuchuẩnhóa,vàđủlớnđểtạorachấnđộngtầmcỡquốcgiavàcảthếgiới.

Chương6:Mộtchínhsáchcôngnghiệphiệuquả

Thật không đơn giản khi phải thuyết phụcmọi người rằng nuôi cá trên samạclàviệclàmcóýnghĩa.

-GIÁOSƯSAMUELAPPELBAUM-

Câu chuyệnvềphương thứcgiúp Israel đạt được thành tựunhưhiệnnay -tăngtrưởngkinhtế50lầntrongvòng60năm-khôngchỉxoayquanhnétlậpdị trongvănhóa của người Israel, bản lĩnh kinhdoanhđược tôi luyện trênchiếntrườnghayyếutốngẫunhiênmangtínhđịachínhtrị.Trongcâuchuyệnnàyphảitínhđếnhiệuquảcủacácchínhsáchdochínhphủbanhành,cókhảnăngthíchnghitươngtựnhưquânsựvàdânsựcủaIsrael,vàcũngtrảiquanhiềubướcngoặtcủasốphận.

Lịchsửcủanềnkinh tế Israel làmột tronghaibước tiếnvĩđại,bịchiacắtbằngmộtgiaiđoạnkinhtếđìnhtrệvàlạmpháttăngcao.Nhữngchínhsáchkinhtếvĩmôcủachínhphủđãđóngvai tròquantrọngtrongviệcthúcđẩytốcđộtăngtrưởngcủađấtnướcrồiđảongượcvàgiảiphóngnótheonhữngcáchmàngaycảchínhphủcũngkhôngmongđợi.

Bướctiếnvĩđạiđầutiêndiễnratừnăm1948đến1970,giaiđoạnthunhậpbìnhquânđầungườitănggầngấpbốnlầnvàdânsốIsrael tănggấpbalần,

thậmchígiữagiaiđoạnIsraelđangthamgiabacuộcchiếnlớn.[72]Lầnthứhailàtừnăm1990đếnnay,giaiđoạnIsraelchuyểnmìnhtừmộtvùngaotùnướcđọngtrởthànhtrungtâmhàngđầucủacácchươngtrìnhsángtạotoàncầu.Ngườitađãápdụngnhữngbiệnpháphoàntoànkhácbiệt-gầnnhưđốilập:Giaiđoạnđầucủaviệcmởrộngđượcthựchiệnthôngquamộtchínhphủkhởinghiệpcóvaitròchiphốiđốivớikhốidoanhnghiệptưnhânnhỏbévàsơkhai;giaiđoạnthứhai thôngquakhốidoanhnghiệptưnhânkinhdoanhphátđạtmàbanđầuđượcxúctácbằngnhữnghànhđộngcủachínhphủ.Gốcrễcủagiaiđoạntăngtrưởngkinhtếđầutiênđãxuấthiệntừtrướcngàylậpquốcvàocuốithếkỷ19.Vídụ,trongnhữngnăm1880,mộtnhómkhaihoangngườiDoTháiđãcốgắngxâydựngcộngđồngnôngnghiệptạimộtthịtrấnmới thành lập - PetachTikva - cáchTelAviv ngày nay vài dặm.Đầu tiên

nhómngườitiênphongnàysốngtrongnhữngcănlềutạm,sauđóđãthuêdânẢ-rậpđịaphươngxâynhữngcănchòiváchđấtchohọ.Nhưngkhitrờimưa,cănchòinàybịdộtcòntệhơncảlều;cònkhinướcsôngtrànbờ,cáckếtcấunàybịnhãora.Vàingườitrongnhómbịkiếtlỵvàsốtrét.Rồichỉsauvàimùađông,tiềntiếtkiệmcủanhómnôngdânđãcạnkiệt,lốimòndẫnrađườngcáibịxóilở,vàgiađìnhhọgầnnhưchếtđói.

Tuy nhiên, vào năm 1883, mọi việc bắt đầu sáng sủa hơn, Edmond deRothschild,nhàtừthiệnkiêmchủngânhàngngườiPhápgốcDoTháiđãcấpchohọkhoảnhỗtrợtàichínhcầnthiết.Mộtchuyêngianôngnghiệpkhuyênnhómngườikhaihoangtrồngcâykhuynhdiệpởnhữngđầmlầydonướclũtrànvào,cácrễcâysẽhútnướctrongđầmlầy.Tỉlệmắcbệnhsốtrétgiảmrõrệt,vàngàycàngnhiềugiađìnhchuyểnđếnsốngvớicộngđồngđangphát

triểnnày[73].

Bắtđầutừnhữngnăm1920vàtrongsuốtthậpkỷđó,năngsuất laođộngởYishuv - cộngđồngDoThái tiềnnhànướcPalestine -đã tăng80%, tạo ralượngsảnphẩmquốcgianhiềugấpbốn lầncùngdânsốDoThái tănggấpđôi.Ấntượnghơn,trongsuốtcuộckhủnghoảngkinhtếthếgiớitừnăm1931đến1935,tăngtrưởngkinhtếtrungbìnhhằngnămcủangườiDoTháivàẢ-rậpởPalestinelầnlượtlà28%và14%.

Nhữngcộngđồngnhỏdonhữngngườikhaihoanglậpra,nhưPetachTikva,khôngbaogiờcóthểtựmìnhđạtđượcsựtăngtrưởngbùngnổđó.Họđượcbổsungbằnglànsóngdânnhậpcưmới,nhữngngườikhôngchỉđónggópvềmặtsốlượng,màcònmangtheonhữngđặctínhtiênphongđãlậtđổnềnkinhtếdựatrênlòngthiệnnguyện.

MộttrongsốnhữngngườinhậpcưđólàDavidGruen,mộtluậtsưđếntừBaLanvàonăm1906khi20tuổi.Khiđếnnơi,anhđổisangtênDoTháilàBen-Gurion - tênmộtvị tướngDoThái từ thời đế chếLaMã, vàonăm70 sauCôngNguyên-vànhanhchóngnổilênđểtrởthànhlãnhđạokhôngthểchốibỏ của cộng đồng Yishuv. Tác gia người Israel Amos Oz đã viết: “Trongnhữngnămđầu củanhànướcmới, nhiềungười Israel xemôngnhư sựkết

hợpcủaMoses,GeorgeWashington,GaribaldivàChúaToànNăng”[74].

Ben-GurioncònlàdoanhnhânquốcgiađầutiêncủaIsrael.TheodoreHerzl

cóthểđãkháiniệmhóatầmnhìnchochủquyềncủangườiDoTháivàbắtđầukhíchDoTháithahươngbằngkháiniệmlãngmạncủamộtnhànướcchủquyền; song chínhBen-Gurionmi là người tổ chức tầmnhìn này từmột ýtưởngđể trở thànhmộtnhànước -dân tộccónăng lựcvậnhành.SauThếchiếnII,WinstonChurchillgọiĐạitướngMỹGeorgeMarshalllà“ngườitổchức sự thắng lợi” của lực lượngĐồngMinh.Diễn giải theo cách nói củaChurchill,Ben-Gurionlà“ngườitổchứcchủnghĩaPhụcquốcDoThái”;hoặctheo thuậtngữkinhdoanh,Ben-Gurion làmột “ngườivậnhành”,ngườiđãthậtsựxâydựngđấtnướcIsrael.

TháchthứcBen-Gurionphảiđốimặttronglĩnhvựcquảnlývậnhànhvàlênkếhoạchhậucầnlàvôcùngphứctạp.Xemxétchỉriêngmộtvấnđề:Làmthếnàođểtiếpnhậnlànsóngdânnhậpcư.Từnhữngnăm1930chođếnkhikếtthúcnạnthảmsátngườiDoThái(Holocaust),hàngtriệungườichâuÂugốcDoThái bị chuyển đến các trại tập trung,một số đã tìm cách đào tẩu đếnPalestine.Tuynhiên,nhữngngườitrốnthoátlạibịnhiềunướctừchốichotịnạnvàbuộcphảisốngchuilủi,thườnglàtrongnhữngđiềukiệnkhủngkhiếp.Saunăm1939,chínhphủAnhkhiđó,vốnlàsiêucườngthuộcđịaphụtráchPalestine,đãbanhànhlệnhcấmhàkhắclênlànsóngnhậpcưvớimộtchínhsáchđượcbiếtđếnvới têngọi “BạchThư” (WhitePaper).NhàcầmquyềnAnhtừchốihầuhếtnhữngngườimuốntịnạntạiPalestine.

Đáplại,Ben-Gurionphátđộnghaichiếndịchtưởngchừngtráingượcnhau.Đầu tiên, ông thuyết phụcvà thuxếp chokhoảng18nghìnngườiDoTháiđangsốngởPalestinequayvềchâuÂuđểgianhậpquânđộiAnhtrong“TiểuđoànDoThái” chốngĐứcQuốc xã.Cùng lúc đó, ông tạo ramột cơ quanngầmđểbímậtvậnchuyểnngườitịnạnDoTháitừchâuÂusangPalestine,thách thức chính sách nhập cư của Anh. Ben-Gurion, mộtmặt cùng chiếntuyếnvớingườiAnhởchâuÂu;mặtkhácchốnglạingườiAnhởPalestine.

HầuhếtlịchsửcủakỷnguyênnàytậptrungvàonhữngcuộctranhđấuquânsựvàchínhtrịđểdẫnđếnsựrađờicủanhànướcIsraelvàonăm1948.Trongsuốtquátrìnhđó,đãnổi lênmộthuyềnthoạixungquanhkhíacạnhkinhtếtrong câu chuyện này: Ben-Gurion làmột người theo chủ nghĩa xã hội vàIsraelđượcsinhradướihìnhhàimộtnhànướcxãhộichủnghĩatriệtđể.

Nguyênnhâncủahuyềnthoạinàyrấtdễhiểu.

Ben-Gurionbịđắmchìmtrongmôi trườngchủnghĩaxãhộicủakỷnguyênđó,vàchịuảnhhưởngsâusắcsựtrỗidậycủachủnghĩaMácvàcuộcCáchmạngNganăm1917.RấtnhiềungườiDoThái trongthờikỳtiềnnhànướcPalestine đến từ Liên bangXôViết vàĐôngÂu là những người theo chủnghĩaxãhội,vàhọđềuchịuảnhhưởngnặngnềcủachủnghĩanà

NhưngBen-Gurion tập trungmộtcáchkhác thườngvàoviệcxâydựngnhànước,bằngmọiphươngtiện.ÔngkhôngđủkiênnhẫnđểthínghiệmnhữngchínhsáchmàôngtinrằngđượctạorađơngiảnchỉđểcôngnhậngiátrịhệtưtưởngMácxít.Trongquanđiểmcủaông,mọichínhsách-kinhtế,chínhtrị,quânsựhoặcxãhội-đềuphảiphụcvụchomụctiêuxâydựngquốcgia.Ben-Gurionlàmộthìnhmẫubitzu’istcổđiển,đâylàmộttừtrongtiếngHebrewcónghĩagầnvới“ngườitheochủnghĩathựcdụng”,nhưngcóthêmnhiềuphẩmchấtcủamộtnhàhoạtđộng.Bitzu’istlàngườilàmviệctớinơitớichốn.

Chủnghĩabitzu’làtrungtâmcủanhữngđặctínhtiênphongvàlàđộnglựccủatinhthầnkhởinghiệpIsrael.“Gọimộtngườilàbitzu’isttứclàkhenngợingườiđómộtcáchsâusắc”,tácgiakiêmbiêntậpviênLeonWieseltierviết.“Bitzu’istlàngườixâydựng,ngườitướiruộng,phicông,kẻbuônlậusúngvàlàngườikhaihoang.NgườiIsraelcôngnhậnloạihìnhxãhội:Cộccằn,tháovát,nônnóng,mỉamai,hiệuquả,khôngcầnnghĩnhiềumàcũngkhôngcần

ngủnhiều”[75]. TuyWieseltier đangmiêu tảmột thế hệ người tiên phong,songtừngữcủaôngcũngphùhợpđểnóivềbấtkỳaidámmạohiểmmọithứđểthànhlậpnhữngcôngty“khởinghiệp”.ChủnghĩaBitzu’làchủđềđitừnhữngconngườidámđốimặtvớikẻcướpvàtátcạnđầmlầychođếnnhữngdoanhnhântinrằnghọcóthểbấtchấpnhữngđiềukỳquặcvànòngsúngđểbiếnướcmơthànhhiệnthực.

ĐốivớiBen-Gurion,nhiệmvụchủyếulàlàmsaođểdàntrảingườidântrênmảnh đất sau này sẽ trở thành Israel. Ông tin rằng tập trung cao độ vàochươngtrìnhđịnhcưlàcáchduynhấtđểđảmbảochủquyềntươnglaicủaIsrael.Nếukhông,nhữngkhuvựckhôngcóhoặcítngườiđịnhcưsẽbịkẻthùđoạtmất-nhữngkẻsẽdễdàngthuyếtphụccộngđồngquốctếnếungườiDoTháikhôngcómặttạinhữngkhuvựctranhchấp.Hơnnữa,sựtậptrungdàyđặcởcácđôthị-trongcácthànhphốvàthịtrấnnhưJerusalem,TiberiasvàSafed sẽ biến những nơi này thànhmục tiêu rõ ràng cho lực lượng khôngquânthùđịch,đâycũnglàmộtlýdođểphântánrộngrãidâncư.

Ben-Gurioncũnghiểumọingườisẽkhôngchịuchuyểnđếncáckhuvựckémpháttriển,cáchquáxatrungtâmthànhthịvàcơsởhạtầngcơbảnnếuchínhphủkhôngđiđầutrongviệcgiảiquyếtvàkhuyếnkhíchtáiđịnhcư.Ôngbiếtnhiềunhàtưbảntưnhânsẽkhôngmuốnphảichịurủirochonhữngnỗlựcnhưvậy.

Songsựtậptrungcaođộvàocôngcuộcpháttriểncũngtạoradisảnlàmộtchính phủ không chính thức can thiệp vào nền kinh tế. Sự chuyên chế củaPinchasSapir rất tiêubiểu.Trongsuốtnhữngnăm1960và1970,Sapirgiữnhiều trọng trách nhưBộ trưởngTài chính hayBộ trưởngThươngmại vàCôngnghiệp.PhongcáchquảnlýcủaSapirvimôđếnmứcôngđãthiếtlậpnhững tỉgiángoại tệkhácnhaucho từngnhàmáykhácnhau -với têngọi“phươngpháp100tỉgiáhốiđoái”-vàtheodõitấtcảtỉgiánàybằngcáchghivàomộtquyểnsốnhỏmàuđen.

TheoMosheSanbar,ThốngđốcthứhaicủaNgânhàngIsrael,Sapirnổidanhvới hai cuốn sổ. “Một trong hai cuốn sổ là Cục Thống kê trung ương củariêngông:Sapiryêucầumọinhàmáy lớnphảibáocáo lạihọđãbánđượcbaonhiêu,bánchoai,đãtiêuthụbaonhiêuđiện…Vàđâylàcáchôngtanắmrõ,trướckhinhữngsốliệuthốngkêchínhthứcđượclưulại,nềnkinhtếđangdiễnranhưthếnào.”

Sanbarcũngtinrằnghệthốngnàychỉhiệuquảtrongmộtquốcgialýtưởng,luôncốgắngphấnđấuvàcódiệntíchnhỏ:Khôngcóchínhphủminhbạch,nhưng“mọichínhtrịgialúcbấygiờđềuquađờitrongcảnhnghèokhó…Họcanthiệpvàothịtrường,quyếtđịnhbấtkỳđiềugìhọmuốn,nhưngkhônglấy

trongtúiaidùchỉmộtxu”[76],Sanbarchobiết.

NÔNGTRANG(KIBBUTZ)VÀCUỘCCÁCHMẠNGNÔNGNGHIỆP

Trung tâmcủacúnhảyvĩđạiđầu tiên làmộtphátkiếnxãhộimàquymôkhônghềtươngxứngvớitầmảnhhưởngđịaphươngvàquốctếcủachínhnó:Nôngtrang(kibbutz).Ngàynay,tuychiếmchưađến2%dânsốIsrael,songnhữngnông trangviênsảnxuấtđến12%lượnghànghóaxuấtkhẩucủacảnước.

Nhữngnhàsửhọcđãgọinôngtranglà“hoạtđộngcôngxãthànhcôngnhất

thếgiới”[77].Tuynhiênvàonăm1944, bốnnăm trước thời điểm lậpquốccủaIsrael,chỉcó16nghìnngườisốngtrongcáckibbutzim(kibbutznghĩalà“tậphợp”hoặc“hợptác”,kibbutzimlàsốnhiều,cònnhữngthànhviêngọilàkibbutznik).Đượctạoranhưcáckhuđịnhcưnôngnghiệpnhằmxóabỏsựtưhữuvàđemlạibìnhđẳngchotoàndân,phongtràođãpháttriểntrongsuốt20nămtiếptheo,lênthành80nghìnngườisốngtrong250cộngđồng,songconsốnàyvẫnchỉchiếm4%dânsốIsrael.Tuynhiênngàynay,cácnôngtrangđãđónggóp15%thànhviêncủaKnesset-têngọiQuốchộiIsrael,vàmộtconsốcònlớnhơnthếcholựclượngsĩquanvàphicôngcủaquânđộiIsrael.Mộtphầntưtrongố800línhIsraelhysinhtrongCuộcchiếnSáungàynăm1967

làcáckibbutznik-gấpsáulầnsovớitỉlệcủahọtrongtổngdânsố[78].

Mặcdùviễncảnhvềmộtcôngxãchủnghĩaxãhộicóthểmanghìnhảnhcủamộtnềnvănhóadumục,nhưngđiềunàykhôngđúngvớinôngtranglúcbanđầu.Nhữngnôngtrangviênbắtđầubiểutượnghóasựchịuđựnggiankhổvàloạibỏtínhlễnghi,sựtheođuổibìnhđẳngtriệtđểcủahọđãsảnsinhrachủnghĩakhổhạnh.Vídụ tiêubiểu làAbrahamHerzfield,một lãnhđạophongtràonôngtrangtrongnhữngnămđầutiêncủanhànướcIsrael,ngườichorằngviệcxảnướcnhàvệsinhlàsựsuyđồikhôngthểchấpnhậnđược.Ngaycảtrongmột nước Israel nghèo khổ và bị vây hãm của những năm1950, khinhữngnhuyếuphẩmcũngbịgiớihạn,bệxíxảnướcvẫnđượcxemlà tiệnnghiphổthôngtrongmọikhudâncưvàthànhphốcủaIsrael.Ngườitađồnrằngkhichiếcbệxíđầutiênđượclắptạimộtnôngtrang,Herzfieldđãtựtaydùng rìu phá tan nó.Nhưng đến những năm1960, ngay cảHerzfield cũngkhôngthểchốnglạisựtiếnbộ,vàhầuhếtcácnôngtrangđềulắpđặtnhàvệ

sinhcóxảnước[79].

Môhìnhnôngtrangcótínhchấttậptrungvàdânchủcaođộ.Mỗicâuhỏicủavấnđềtựquản,nhưtrồngcâygìhaythànhviêncónênsởhữutiviđềuđượcđưarathảoluậnkhôngdứt.ShimonPeresnóivớichúngtôi:“Tạinôngtrangkhôngcócảnhsát,khôngcótòaán.Thời tôi làmthànhviênởđó,người takhôngcótiềnriêng;vàthậmchícònkhôngcócảthưriêngtrướclúctôiđến.Thưgửiđếnvàaicũngđượcđọc”.

Có lẽđiềugây tranhcãinhất làviệc trẻem tạinông trangđược tất cảmọingườinuôidưỡng.Tuymỗinơimỗikhác,nhưnghầuhếtcácnôngtrangđềucó những “nhà trẻ”, ở đó trẻ em cùng chung sống và được các thành viêntrongnôngtrangchămsóc.Tạihầuhếtcácnôngtrang,trẻconđượcgặpcha

mẹcủachúngvàitiếngmỗingày,nhưngchúngngủcùngbạnbè,chứkhôngphảiởnhàchamẹ.

Sựtrỗidậycủanôngtrangmộtphầnlàkếtquảcủanhữngđộtphátrongcôngnghệ và nông nghiệp do các nông trang và trường đại học của Israel thựchiện. Sự chuyển dịch từ những khó khăn khắc nghiệt và những lý tưởngkhôngthểlaychuyểncủathếhệlậpquốccũngnhưchuyểndịchtừviệccàybừasangcôngnghiệptiêntiếnlàđiềucóthểquansátđượctạimộtnôngtrangnhưHatzerim.Nôngtrangnày,cùngvới10khuđịnhcưnhỏvàbiệtlậpkhác,đãđượcdựng lênchỉ trongmộtđêmtháng10năm1946,khiHaganah, lựclượngquânsựchínhcủanhànướctiềnDoTháimuốnthiếtlậpsựhiệndiệncủamìnhtạinhữngđiểmchiếnlượcởkhuvựcphíanamsamạcNegev.Khibìnhminhlódạng,nămngườiphụnữvà21ngườiđànôngđượcpháiđếnđểxây dựng cộng đồng, thấymình đang đứng trênmột ngọn đồi khô cằn vàhoangdã,chỉthấymộtcâykeoduynhấtởphíachântrời.

Phảimấtmột năm trướckhi nhómquản lý xâydựngđườngống có đườngkính6inchdẫnnướctừkhuvựccáchđó40dặm.TrongsuốtCuộcchiếnĐộclập năm1948, nông trangHatzerimđã bị tấn côngvà cắt đứt nguồnnước.Thậmchísaukhicuộcchiếnkếtthúc,dođấtbịnhiễmmặn,khócanhtácmàvàonăm1959,nhữngthànhviênnôngtrangđãtranhcãivềchuyệnđóngcửaHatzerimđểchuyểnđếnđịađiểmkháccómôitrườngthânthiệnhơn.

Nhưngcuốicùng,cộngđồngnàyđãquyếtđịnhởlạikhinhậnravấnđềđấtnhiễmmặnkhôngchỉảnhhưởngđếnHatzerimmàhầunhưlàtoànbộvùngNegev.Hainămsau,thànhviênquảnlýnôngtrangHatzerimđãthaurửađấtđaitớimứccóthểtrồngtrọtđược.Tuynhiên,đâychỉmớilànhữngđộtpháđầutiêncủaHatzerimchochínhhọvàchocảquốcgia.

Vàonăm1965,kỹsư thủy lợiSimchaBlassđếnHatzerimvớiý tưởngchomộtphátminhôngmuốnthươngmạihóa:Côngnghệtướinhỏgiọt.ĐâylàkhởiđầucủađơnvịmàsaunàyđãtrởthànhNetafim,côngtytoàncầuvềkỹthuậttướitiêunhỏgiọt.

GiáosưRicardoHausmannđứngđầuTrung tâmPhát triểnQuốc tế tạiĐạihọcHarvard,vàlànguyênBộtrưởngPhát triểntrongchínhphủVenezuela.Ôngcũnglàchuyêngianổitiếngthếgiớivềcácmôhìnhpháttriểnkinhtếquốcgia.Mọiquốcgiađềucókhókhănvàhạnchế,ôngnóivớichúngtôi,

nhưngđiềugâykinhngạccủaIsraelchínhlàthiênhướngtiếpnhậncácvấnđề-nhưsựthiếunước-vàbiếnchúngthànhtàisản-nhưtrongtrườnghợpnàylàdẫnđầutrongcáclĩnhvựcnôngnghiệpvùnghoangmạc,tướinhỏgiọtvàkhửmặn.Môhìnhnôngtrangluônởvịtrítiềntuyếncủaquátrìnhnàytừkhibắtđầu.Nhữngkhókhănvềmặtmôitrườngmàcácnôngtrangphảiđốimặtcuốicùnglạivôcùnghiệuquả,giốngnhưnhữngmốiđedọaanninhcủaIsrael.Ngânsáchlớnchichoviệcpháttriểnvànghiêncứuđểgiảiquyếtcácvấn đề quân sự thông qua công nghệ cao - bao gồm công nghệ nhận diệngiọngnói,thôngtinliênlạc,quanghọc,phầncứng,phầnmềmvànhiềulĩnhvựckhác-đãgiúpIsraelkhởiđộng,đàotạovàduytrìkhốicôngnghệdânsự.

Bấtlợicủaquốcgiakhicómộtphầnlãnhthổbịsamạchóađãđượcchuyểnhóa thành của cải.Nhìn vào Israel hômnay, hầu hết du các khách sẽ ngạcnhiênkhibiết95%diệntíchcủađấtnướcbịxếpvàonhómbánkhôhạn,khhoặcrấtkhôhạn,dựavàolượngmưahằngnăm.Thậtvậy,khimớilậpquốc,samạcNegevđãtrànlênphíaBắc,giữaJerusalemvàTelAviv.VẫnlàvùngđấtlớnnhấtIsrael,nhưngtiếntrìnhxâmthựccủasamạcNegevđãbịđảolộnkhi vùngđất phíaBắc củanóđãphủđầy các cánh rừngvà các cánhđồngnôngnghiệpdoconngườitrồng.PhầnlớnđiềunàyđạtđượclànhờcácchínhsáchthủylợisángtạotừthờicủaHatzerim.Israelngàynaydẫnđầuthếgiớivềtáichếnướcthải:Hơn70%lượngnướcđượctáichế,gấpbalầntỉ lệ tại

TâyBanNha,quốcgiađứngvịtríthứhai[80].

NôngtrangMashabbeSade,cũngtrongsamạcNegevcònđixahơn:Nhữngthànhviênnôngtrangđãtìmracáchsửdụngnướctáichếkhôngchỉmộtmànhữnghai lần.Họđãđàogiếngsâubằngchiềudàimườisânbóngđá-gầnnửadặm-vàpháthiệnnguồnnướcvừaấmvừamặn.Điunàykhôngcóvẻgìlàtuyệtvời,chođếnkhihọthamkhảoýkiếntừGiáosưSamuelAppelbaumcủatrườngĐạihọcBen-GuriontạiNegev:Ôngấynhậnrađâylànguồnnướchoànhảođểnuôicánướcấm.

“Thậtkhôngđơngiảnkhiphải thuyếtphụcmọingười rằngnuôi cá trên samạclàviệclàmcóýnghĩa”,nhàngưhọcAppelbaumnói.“Nhưngviệcđập

tanýnghĩrằngđấtđaicằncỗiđồngnghĩavớivôdụnglàrấtquantrọng”[81].Cácnôngtrangviênbắtđầubơmnguồnnướcnóng37độvào trongcácbểchứacá rôphi, cá chẽmvàcávượcđể sảnxuất thươngmại.Saukhiđượcdùngtrongbểcá,chỗnướcchứachấtthảicủacágiờlạilànguồnphânbónhoànhảochocác rặngcâychà làvàôliu.Cácnông trangcũng tìmracách

trồngrauvàcâyăntráiđượctướitrựctiếpbằngnguồnnướcngm.

Mộtthếkỷtrước,IsraelđãđượcMarkTwainvànhiềudukháchkhácmiêutảlàvùngđấtđaphầncằncỗi.Giờđâynơinàycókhoảng240triệucâyxanhdohàngtriệungườicùngtrồng.Rừngcâyđượctrồngtrênkhắpđấtnước,nhưnglớnnhấtvàcólẽcũnglàphithườnghơncảchínhlàrừngYatir.

Năm1932,YosefWeitz trở thành quan chức lâmnghiệp hàng đầu tạiQuỹquốcgiaDoThái,một tổchức tiềnnhànướcchuyênmuađấtvà trồngcâytrênmảnhđấtmà sau này là Israel.Weitzmất hơn30 nămđể thuyết phụcchính tổ chứcvà chínhphủcủamình trồng rừng trênkhuđồiở rìa samạcNegev.Hầuhếtđềunghĩviệcnàylàbấtkhảthi.Giờđâyởđócókhoảng4triệucâytrồng.Hìnhảnhtừvệtinhchothấykhurừngvươnranhưmộtbảnsắpchữcóthểnhìn thấybằngmắt thường,baoquanhlàsamạcàđấtkhôởmộtnơikhurừng lẽ rakhông thể tồn tại.FluxNet làmộtdựánnghiêncứumôitrườngtoàncầuphốihợpcùngNASAthuthậpdữliệutừhơn100tháptheodõi trênkhắpthếgiới.Chỉcómộtngọnthápnằmgiữakhurừngtrongvùngbánkhôhạn:RừngYatir.

RừngYatirsốngnhờnướcmưa,mặcdùlượngmưahằngnămtạiđâychỉđạt280mm,tươngđương1/3lượngmưahằngnămởDallas,Texas.ThếnhưngcácnhànghiêncứupháthiệncâytrồngtrongrừngYatircótốcđộsinhtrưởngtựnhiênnhanhhơnkỳvọng,vàlượnghấpthụkhícarbondioxidetừkhôngkhícủachúngtươngđươngvớinhữngkhurừngởvùngônđới.

DanYakir là nhà khoa học tạiViệnWeizmann, người quản lý trạmnghiêncứuFluxNettạiYatir.Ôngchobiếtkhurừngkhôngchỉchứngminhrằngcâycốicóthểpháttriểnởnhữngkhuvựcbịxemlàhoangmạc,màcònchothấychỉcầntrồngrừngtrên12%diệntíchđấtbánhoangmạccủathếgiớilàcóthểgiảmmột tỉ tấncarbonởtầngkhíquyểnmỗinăm- tươngđươngvới lượngkhícarbonthảiratừ1000nhàmáynhiệtđiệncôngsuất500MWhằngnăm.Mộttỉtấncarboncũnggópvàomộttrongbảy“nhântốbìnhổn”màgiớikhoahọccholàsẽcầnthiếtđểcânbằnglượngcarbontrêntầngkhíquyểnởmứchiệntại.

Tháng12năm2008,ĐạihọcBen-Gurionchủtrìmộthộinghịchốngsamạchóa lớnnhất thếgiới doLiênHợpQuốc tài trợ.Các chuyêngia đến từ40nướcháohứcđượctậnmắtchứngkiếntạisaoIsraellàquốcgiaduynhấtmà

samạcđangdầnbịđẩylùi[82].

CÚNHẢYVỌTCỦAISRAEL

Câuchuyệnnôngtrangchỉ làmộtphầncủaquỹđạochungtrongcuộccáchmạngkinh tế Israel.Dù theochủnghĩaxãhội, chủnghĩaphát triểnhay laigiữahailoại,thànhtíchkinhtếcủaIsraeltrong20nămđầuvẫnrấtấntượng.Từnăm1950đếnhếtnăm1955,kinhtếIsraeltăngtrưởngkhoảng13%mỗinăm,mức tăng trưởnghằngnămchỉquanhquẩndưới10%vàonhữngnăm1960. Nền kinh tế Israel không chỉ mở rộng, mà còn trải qua điều màHausmanngọilà“cúnhảyvọt”,diễnrakhimộtnướcđangpháttriểnthuhẹpkhoảngcáchthunhậptheođầungườivớinhữngquốcgiagiàucóởthếgiới

thứnhất[83].

Trong khi những giai đoạn tăng trưởng kinh tế rất phổ biến ở hầu hết cácnước, thìnhữngcúnhảyvọt lạihiếmhoihơn.Mộtphầnba thếgiớiđã trảiquagiaiđoạntăngtrưởngtrong50nămqua,nhưngchưatới10%sốnàyđạtđượcmộtbướcnhảyvọt.Tuynhiên,nềnkinhtIsraelđãtăngthunhậpbìnhquânđầungườicủamìnhtừmứcchỉbằng25%Mỹvàonăm1950lênthành60%vàonăm1970.ĐiềunàycónghĩaIsraelđãtănggấpđôitiêuchuẩnsống

sovớiMỹchỉtrongvòng20năm[84].

Trongsuốtgiaiđoạnnày,chínhphủđãkhôngcónỗlựcnàođểkhuyếnkhíchtinhthầnkhởinghiệptưnhân,vànếucó,cũngchỉlàcườngđiệusựthùđịchsâusắcvới lợi íchcủakhối tưnhân.Mặcdùpheđối lậpcủachínhphủbắtđầuphảnđốibàn taykinh tếnặngnềvà tháiộ chống thị trường tựdo củachínhphủ,nhữngcũngchỉmộtthiểusốlêntiếngchỉtrích.Nếuchínhquyềnbiết trân trọng và tìm cáchmở đường cho các sáng kiến dành cho khối tưnhân,nềnkinhtếđãcóthểtăngtrưởngcònnhanhhơn.

Tuynhiên,khinhìnlạiquákhứ,rõràngmàntrìnhdiễncủanềnkinhtếIsraelmộtphầnlànhờsựcanthiệpcủachínhphủ,thayvìđểnótựphát.Trongsuốtnhữnggiaiđoạnđầucủabấtkỳnềnkinhtếsơkhainào,luôncónhiềucơhộidễnhậnbiếtchođầutưquymôlớn:Đườngxá,hệthốngnước,nhàmáy,cầucảng,mạnglướiđiệnvàxâydựngnhàcửa.NhữngkhoảnđầutưkhổnglồcủaIsraeldànhchocácdựánnhưhệthốngdẫnnướcquốcgiaIsrael,dẫnnướcbiểnGalileetừphíaBắcxuốngvùngNegevkhôhạnởphíaNamđãgiúpkích

thíchtốcđộtăngtrưởngcao.Sựpháttriểnthầntốccủanhàcửaởcácnôngtrangđãtạoratăngtrưởngtrongxâydựngvàcácngànhdịchvụ.Nhưngđiềuquantrọngkhikhôngkháiquáthóachínhlà:Nhiềunướcđangpháttriểnkhitriểnkhaicácdựáncơsởhạtầnglớnđãlãngphílượngngânsáchnhànướckhổng lồ vì tham nhũng và sự thiếu hiệu quả của chính phú. Israel cũngkhôngphảilàmộtngoạilệ.

Mặcdùcácdựáncơsởhạtầngcólẽlàyếutốdễnhậnthấynhất,songđiềugâyấntượnghơncảlàsựhìnhthànhmộtcáchthậntrọngcủacácngànhcôngnghiệp,chẳnghạncácdựánkinhdoanhtừbêntrongnhànước.ShimonPeresvàAlSchwimmer,mộtngườiMỹtừngbuônlậumáybayvàvũkhívàoIsraeltrongsuốtCuộcchiếnĐộclậpđãnuôigiấcmơtạodựngngànhcôngnghiệphàng không của Israel.Khi họ trình bày ý tưởng vớiChính phủ Israel vàonhữngnăm1950,phảnứnghọnhậnđượcđitừsựhoàinghiđếngiễucợt.Vàothời điểm đó, hàng hóa thiết yếu như sữa và trứng vẫn còn khan hiếm, vàhàng ngàn người tị nạnmới đến vẫn phải sống trong lều, nên không có gìngạcnhiênkhihầuhếtcácvịbộ trưởngđềunghĩ rằng Israelkhôngđủkhảnăngvàcũngkhóthànhcôngvớinỗlựcđó.

PeresđãthuyếtphụcđượcDavidBen-GurionrằngIsraelcóthểbắtđầusửachữacácmáybaycònlạitừThếchiếnII.Họthànhlậpmộtdoanhnghiệplớnnhất ở Israel khi đó là Bedek. Ngày nay, Bedek trở thành Israel AircraftIndustries,doanhnghiệpdẫnđầuthếgiớitronglĩnhvựchàngkhông.

Trongsuốtgiaiđoạnphát triểnnàycủaIsrael,cácdoanhnghiệptưnhâncóthểkhôngcóvaitròquantrọng,donhữngnhucầulớnvàcấpbáchnhấtcủanềnkinhtếlàrấtrõràng.Songhệthốngnàyđãsụpđổkhinềnkinhtếdầntrởnênphứctạphơn.TheonhàkinhtếhọcngườiIsrael,YakirPlessner,mộtkhichínhphủ làmnềnkinh tếbịbãohòavớingânsách lớndànhchocơsởhạtầng,chỉcóthểtrôngcậyvàocácdoanhnhânđểthúcđẩytăngtrưởng;chỉhọ

mớicóthểtìmthấy“nhữngngáchhẹpcủalợithếtươngđối”[85].

Việcchuyểnđổitừpháttriểntậptrungsangnềnkinhtếtưnhânlẽrađãphảixuấthiệnvàogiữanhữngnăm1960.Trongkhoảngthờigian20nămtừ1946đến1966,nhiềukhoảnđầu tưquymô lớnvàocơ sởhạ tầngđãđược thựchiện.Năm1966,khikhôngcònmụctiêuđángkểđểđầutư,Israellầnđầutiênnếmtrảimứctăngtrưởngkinhtếgầnnhưbằngkhông.ĐiềunàylẽrađãđủđểthuyếtphụcchínhphủIsraelmởcửanềnkinhtếchocácdoanhnghiệptư

nhân.Nhưngthayvàođó,nhữngsựcảicáchcấpbáchlạibịtrìhoãnvìCuộcchiếnSáungày.Chỉtrongmộttuầnkểtừngày6tháng6năm1967,IsraelđãchiếmBờTây,DảiGaza,bánđảoSinaivàcaonguyênGolan.TổngdiệntíchcủacácvùnglãnhthổnàygấpbalầnđấtnướcIsrael.

Bỗngnhiên,mộtlầnnữa,chínhphủIsraellạibậnrộnvớicácdựáncơsởhạtầngquymôlớn.VàbởivìquânđộiIsraelcầnthiếtlậpvịtrítạinhữngvùnglãnh thổmới, cáckhoảnngân sáchkhổng lồđượcdànhchocác công trìnhquốcphòng,anninhbiêngiớivànhữngcơsởhạtầngtốnkémkhác.Đâylàmộtchươngtrình“kíchthích”kinhtếkhổnglồ.

Kếtquảlàtừnăm1967đến1968,đầutưchothiếtbịxâydựngđãtăng725%.ThờiđiểmxảyracuộcchiếnđãgiúpcủngcốbảnnăngsốngcòncủanhữngchuyêngiahoạchđịnhkếhoạchtrungươngcủaIsrael.

“THẬPKỶMẤTMÁT”CỦAISRAEL

Dẫuvậy,nềnkinhtếcủaIsraellúcđóvẫnđangsốngtrongmộtthờikỳvaymượn.Mộtcuộcchiếnkhácdiễnrasáunămsauđó,cuộcchiếnYomKippurnăm1973,đãkhôngkhôngmanglạisựthúcđẩykinhtếtươngtự.Israelđãhứng chịu con số thương vong nặng nề (ba ngàn người chết và hàng ngànngườikhácbị thương)và thiệthại to lớnvềcơsởhạ tầng.Trongtìnhcảnhbuộcphảihuyđộngsốlượnglớnquândựbị,quânđộiIsraelđãkéohầuhếtlựclượnglaođộngkhỏinềnkinhtếtrongsáutháng.Ảnhhưởngcủamộtđợttổngđộngviêndaidẳngnhưvậyđãlàmtêliệtcáccôngtyvàthậmchítoànbộcácngànhcôngnghiệp.Hoạtđộngkinhdoanhcũngbịngưngtrệ.

Trongbấtkỳmôitrườngkinhtếbìnhthườngnào,thunhậpcánhâncủagiớilaođộngtrongnướccũngsẽbịgiảmtheo.NhưngởIsraellạikhôngthế.Thayvìđểchotiềnlươngrơitựdo,chínhphủđãchốngđỡbằngmộtphươngtiệnmàkếtquảlàdẫnđếnmứcnợcôngrấtcao.

Đểcốgắngbùđắpchokhoảnnợmỗingàymộtphìnhto,mọimứcthuế-baogồmcảthuếđánhvàovốnđầutư-đềutăng.Cáckhoảnnợngắnhạncólãisuấtcaođượcsửdụngđểtàitrợchocáckhoảnthâmhụttàichính,vềsauđãlàmtăngkhoảntrảlãi.

Tất cả những điều này trùng hợp với sự suy giảm số dân nhập cư thuần.

NgườinhậpcưmớiluônlànguồnsinhlựcchủyếuchonềnkinhtếcủaIsrael.Đãtừngcótăngtrưởngròngsốlượngnhậpcưkhisốngườinhậpcưtănggần100nghìnngườivàogiữanăm1972và1973.Nhưngconsốnàygiảmxuốngcòn14nghìnngườivàonăm1974vàgầnnhưbằngkhôngvàonăm1975.

ĐiềuđãkhiếnsựhồiphụccủaIsraeltrởnênkhókhăn-nếukhôngmuốnnóibấtkhảthi-làsựđộcquyềnthịtrườngvốncủachínhphủIsrael.NhưchínhNgânhàngTrungươngIsraelđãmiêutảvàolúcđó:“Sựthamgiacủachínhphủ đã vượt quá những gì từng được biết tại những nước dân chủ”.ChínhquyềnIsraelđãthiếtlậpcácđiềukhoảnvàmứclãisuấtchomọikhoảnvayvàcôngcụnợdànhchođốitượngkháchhàngcánhânvàtíndụngdoanhnghiệp.Nhữngngânhàng thươngmạivàquỹhưu tríbịbuộcphảidùng tiềngửiđểmuatráiphiếukhôngđượcphépchuyểnnhượngcủachínhphủ,hoặcphảitàitrợchocáckhoảnvaycủadoanhnghiệptưnhânđểthựchiệncácdựándành

riêngchochínhphủ[86].

ĐâylàtìnhtrạngcủanềnkinhtếIsraeltrongsuốtgiaiđoạnthườngđượcgiớikinhtếhọcmôtảlà“thậpkỷmấtmát”củaIsrael,kéodàitừgiữanhữngnăm1970đếngiữanhữngnăm1980.Ngàynay,quyếtđịnhcủaInteltrongviệctìmkiếmcáckỹsưtàinăngởIsraelcóvẻnhưmộtđộngtháirõràng.ThếnhưngmộtIsraelmàInteltìmthấyvàonăm1974lạihoàntoànkhônggiốnghiệntại.TrongkhiIsraelcóvẻkhôngcòngiốngnhưmộtvùngđấtđầycát,đầmlầyvàbệnhsốtrét,songdukháchtrongnhữngnăm19cóthểtưởngnhưhọvừahạcánhxuốngmộtnướcthuộcthếgiớithứba.

NhữngtrườngđạihọcvàkỹsưtàinăngcủaIsraeltrongthờikỳnàyđãkhátiêntiến,nhưnghầuhếtcơsởhạtầngđềuđãlỗithời.Sânbaythìnhỏ,kỳdịvàtồitàn.MộtngườiđếnIsraelvàlàmthủtụcnhậpcảnhsẽcảmthấyngayphongvịkiểuXôViết.Khôngcóconđườngchínhnàođủtiêuchuẩnđườngcaotốc.Tínhiệutruyềnhìnhthìchậpchờn,nhưngcũngkhôngthànhvấnđềvì khi đó chỉ có duy nhất một đài truyền hình của chính phủ bằng tiếngHebrew,cùngmộtsốkênhtruyềnhìnhẢ-rậpmàmộtăngtenđủmạnhcóthểbắtđượcsóngtừJordanhoặcLebanon.

Khôngphảiaicũngcóđiệnthoạiởnhàriêng,khôngphảivìhọđềucóđiệnthoạidiđộng, thứnàychưa tồn tạikhiđó.Nguyênnhân làviệckéođườngdâyđiệnthoạiđượcmộtcơquancóthẩmquyềncấprấtchậm,vàphảiđợirấtlâumớiđếnlượt.Cácsiêuthị,khônggiốngnhữngchợthựcphẩmphổbiếnở

cáckhuphố,làđiềurấtmớimẻvànókhôngcónhiềuhànghóaquốctế.

Cácchuỗicửahàngbánlẻquốctếcũngchưaxuấthiện.Nếucầnthứgìđótừnướcngoài,bạnphải tựđếnđómuahoặcnhờaiđómangvềhộ.Thuếhảiquancao-nhiềungườiủnghộchínhsáchcốgắnglàmhàilòngcácnhàsảnxuấtđịaphương-khiếnhầuhếthànghóanhậpkhẩuhếtsứcđắtđỏ.

Xehơi trênđường làmộtđốngsắtdiđộng,mộtsốđượcsảnxuất tại Israel(chúngđã trở thànhđối tượng trongcáccâu truyệncười, giốngnhưxehơiNga sản xuất ở Nga) và các mẫu xe rẻ tiền nhất, chủ yếu của Subaru vàCitroen,haicôngtydũngcảmhoặctuyệtvọngtớimứcdámtháchthứclệnhtẩy chay kinh tế của khối Ả-rập. Hệ thống ngân hàng và các quy định tàichínhcủachínhphủcũnglỗithờinhưngànhcôngnghiệpôtô.ViệcđổitiềnUSDlàphạmphápởbấtkỳđâu,ngoạitrừcácngânhàng,vốndùngtỉgiáhốiđoáidonhànước thiết lập.Thậmchícó tàikhoảnởngânhàngnướcngoàicũnglàbấthợppháp.

Tâmtrạngchungkhiđókhákhắckhổ.Sựhưngphấncóđượcnhờthắnglợichấnđộngnăm1967-đượcmộtsốngườisosánhnhưlàđượcânxátửhìnhrồithắngxổsố-nhanhchóngtiêutansaucuộcchiếnYomKippur1973vàbịthếchỗbằngthứcảmgiácmớicủasựbấtan,bịcôlập,vàcólẽtệhơntấtcảlàsailầmbikịch.QuânđộiIsraelhùngmạnhđãhoàntoànbịbấtngờvàtổnthấtnặngnề.Sựanủihiếmthấylúcđó,theothuậtngữquânsự,làIsraelđãchiến thắng trong cuộc chiến. Nhưng người Israel cảm thấy các lãnh đạochínhtrịvàquânđộiđãlàmhọthấtvọnghoàntoàn.

Một ủy ban thra công khai được chỉ định, dẫn đến việc sa thảiThammưutrưởngquânđộiIsrael,Giámđốctìnhbáovànhiềuquanchứcanninhcaocấpkhác.Tuyđượcủybanmiễntội,nhưngThủtướngGoldaMeirđãnhậntráchnhiệmchonhữnggìđượcxemlàthấtbạivàxintừchứcchỉmộtthángsaukhicôngbốbảnbáocáocủaủyban.Nhưngngườikếnhiệmbà,YitzhakRabinđãbịbuộctừchứcthủtướngvìphunhâncủaôngbịpháthiệnsởhữutàikhoảnngânhàngnướcngoàivàonăm1977.

Vàođầunhữngnăm1980, Israel cònbị ảnhhưởng từ lạmphátphimã:Đisiêuthịđồngnghĩavớiviệctiêuhàngngànđồngshekelvôgiátrị.Lạmpháttăngtừ13%vàonăm1971lên111%vàonăm1979.Mộtphầnlàdogiádầutăngvào thờiđiểmđó,nhưngnạn lạmphátởIsraelvẫn tăngvọthơnnhiều

nướckhác,từ133%vàonăm1980lên455%vàonăm1984,vàgầnđạtmức

bốnconsốtrongvòngmộthayhainămtiếptheo[87].

Ngườidântíchtrữthẻđiệnthoại,vìgiátrịcủachúngkhôngthayđổikhigiácảcácmặthàngkhác liên tục tăng; cũngnhưkhẩn trươngđimuanhuyếuphẩmtrướckhigiádựkiếntăng.Theomộtcâuchuyệntiếulâmthờiđó,đitừTelAvivđếnJerusalembằngxetaxithìtốthơnbằngxebuýt,vìbạncóthểtrảtiềnởcuốichặng,lúcđóđồngshekelđãkịpgiảmgiátrịrồi.

Lýdo chính củanạn lạmphát phimã, trớ trêu thay, lại chính làmột trongnhữngbiệnphápmà chínhquyềnmất nhiềunămđểđối phóvới lạmphát:Lậpcácchỉsố.Hầuhếtphươngdiệncủanềnkinhtế-quỹlương,giácả,giáthuênhà-đềuliênquanđếnChỉsốgiátiêudùng,mộtthướcđocủalạmphát.

Việclậpchỉsốnhằmbảovệcôngchúngkhỏicảmthấyảnhhưởngcủalạmphát,vìkhiđóthunhậpcủahọsẽtăngcùngchitiêu.Thếnhưngcuốicùng,việclậpchỉsốlạicàngnuôidưỡngvòngxoáylạmphát.

CONĐƯỜNGDẪNĐẾNSỰHỒIPHỤC?

Trongbốicảnhnày,việcIntelmởchinhánhtạiIsraelđặcbiệtgâykinhngạcvàonhữngnăm1970.Tuynhiên,mộtbíẩncònlớnhơnlàviệclàmthếnàoIsraelđãchuyểnđổibảnthântừmộtquốcgiatỉnhlẻvàbịcôlậpđểtrởthànhmộtquốcgiathịnhvượngvềmặtcôngnghệcaochỉbathậpkỷsau.Ngàynay,dukháchđếnIsraelđặtchânlênmộtsânbayhiệnđạihơnrấtnhiềusovớisânnaymàhọđãrờiđi.Cácđườngdâyđiệnthoạimới,vớisốlượngkhônggiớihạn có thể được lắp đặt trong vài giờ chỉ với một thông báo, điện thoạiBlackberrykhôngbaogiờmấtsóng,vàsóngwificóởtiệmcàphêgầnnhất.SóngwifidưthừatớimứctrongsuốtcuộcchiếnLebanonnăm2006,ngườiIsraelcònmảisosánhloạidịchvụInternetnàolàtốtnhấttronghầmtrúbom.Israelcótỉ lệsởhữuđiệnthoạidiđộngtínhtheođầungườicaohơnbấtkỳđâutrênthếgiới.Hầuhếttrẻemkhoảngmườituổiđãcóđiệnthoạidiđộngcũngnhưmáytínhcánhântrongphòng.Đườngphốtrànngậpcácxehơiđờimớinhất,từHummerschođếnxeSmartcủachâuÂuđỗkíngầnnửacácbãiđỗxe.

“Bạncầntìmmộtsốlậptrìnhviêngiỏi?”GầnđâytrangCNNMoney.comđãđặtcâuhỏinàytrongbàiviết,họđãliệtkêTelAvivlà“mộttrongnhữngnơi

tuyệt nhất để kinh doanh trong thế giới mạng”. “IBM, Intel, TexasInstrumentsvànhiềugãkhổnglồcôngnghệkhácđãđổxôđếnIsraelvìsựhiểu biết công nghệ của chính nơi này…Địa điểm tuyệt nhất để kết thúcthươngvụlàYoezerWineBar,vớibộsưutậpcácloạirượuvangphongphú,

cùng món bò hầm kiểu Pháp hảo hạng”[88]. Mặc dù vậy, vào năm 1990,khônghềcómộtchuỗicửahàngcàphê,vàtấtnhiênlàkhônghềcólấymộtquánrượuvanghaynhàhàngsushitaonhãnào,MacDonald’s,Ikea,haybấtkỳ cửa hàng thời trang ngoại quốc nào trên khắp nước Israel. Cửa hàngMcDonald’sđầutiênmởcửaởIsraellàvàonăm1993,banămsaukhichuỗicửahànglớnnhấtmởtạiMoscow,và22nămsaucửahàngMcDonald’sđầutiên tại Sydney, Úc. Giờ đâyMcDonald’s có gần 150 cửa hàng tại Israel,nhiềugấpđôisovớiTâyBanNha,ÝhayHànQuốctínhtheobìnhquânđầu

người[89].

Cúchuyểnmìnhthứhaibắtđầusaunăm1990.Chođếnlúcđó,nềnkinhtếIsraelcónănglựchạnchếđểhuyđộngvốnđầutưvàonhữngtàinăngkhởinghiệpđượcnuôidưỡngbằngvănhóatruyềnthốngvàmôitrườngquânđội.Vàviệctiếptụcbópnghẹtkhốitưnhânđãkéodàithờikỳlạmphátphimã,vốn không được giải quyết cho tới năm 1985, khi Bộ trưởng Tài chínhShimonPerestriểnkhaimộtkếhoạchbìnhổndoNgoạitrưởngMỹGeorgeShultz,nhàkinhtếhọcthuộcQuỹtiềntệquốctế(IMF),StanleyFischer,vàcựuChủtịchHộiđồngcốvấnkinhtếHerbertSteincủanguyênTổngthốngMỹRichardNixonpháttriển.Kếhoạchnàyđộtngộtcắtgiảmnợcông,hạnchếchitiêuchínhphủ,bắtđầutưhữuhóavàcảicáchvaitròcủachínhphủtrongthịtrườngvốn.NhưngđiềunàyvẫnchưađủđểtạoramộtnềnkinhtếdoanhnghiệptưnhânnăngđộngchoIsrael.

Đểnềnkinh tếcó thể thậtsựcấtcánhđòihỏibanhân tốbổsung:Một lànsóngngườinhậpcưmới,mộtcuộcchiếnmớivàmộtngànhđầutưmạohiểmmới

Chương7:Nhậpcư

TháchthứctừôngchủGoogle

Ngườinhậpcưkhôngsợbắttaylạitừđầu.

Họđượcđịnhnghĩalànhữngconngườithíchmạohiểm.

Quốcgiacủangườinhậpcưlàquốcgiacủanhữngtaychơikhởinghiệp.

-GIDIGRINSTEIN-

Năm1984,Shlomo(Neguse)Molla rờingôi làngnhỏcủamìnhởphíaBắcEthiopiacùng17ngườibạn,quyếttâmđibộđếnIsrael.Lúcđócậumới16tuổi.Macha,ngôilànghẻolánhmàMollalớnlên,gầnnhưkhôngcóliênhệvớithếgiớihiệnđại-khôngnướcmáy,khôngđiệnvàkhôngđườngdâyđiệnthoại.Ngoàinạnđói tànkhốcđangbủavâykhắpđấtnước,ngườiDoTháiEthiopia còn phải sống dướimột chế độ bàiDoThái hà khắc do chịu ảnhhưởngcủaLiênXôcũ.

“ChúngtôiluônmơướcđượcđếnIsrael”,Mollanói.CậuđượcnuôidưỡngtrongmộtgiađìnhDoTháitheochủnghĩaPhụcquốcDoThái.CậuvànhữngngườibạndựtínhđibộvềphíaBắc-từEthiopiađếnSudan,SudanđếnAiCập, băngquaSamạcSinai, và từSinai đếnvớikhuđô thị phíaNamcủa

IsraellàBeersheba;sauđóhọsẽtiếptụcđiđếnJerusalem[90].

ChacủaMollađãbánmộtconbòđểtrảchongườidẫndường2USD,nhờchỉđườngcholũtrẻởchặngđầutrongcuộchànhtrình.Chúngđibộcảngàylẫnđêmtrênđôichântrần,vớivàiđiểmdừngchân,băngquasamạcvàtiếnvàorừngrậmởphíaBắcEthiopa.Ởđólũtrẻđốimặtvớihổ,rắnrồibịbọncướptrấnlột tiềnbạcvà thứcăn.NhưngYellacùngnhómbạnvẫntiếp tụcđibộhàngtrămdặmtrongmộttuầnđểđếnbiêngiớiphíabắccủaEthiopia.

KhivàođếnSudan, lũ trẻđãbị línhbiênphòngSudan truyđuổi.Bạn thân

nhấtcủaMollabịbắnvàbịgiếtchết,sốcònlạibịtrói,tratấnvàtốngvàotù.Sau91ngày,bọntrẻđượcđưavàotrạitịnạnGedarefởSudan,tạiđâyMollagặpmộtngườiđànôngda trắngnóinăngkhóhiểunhưng rõ ràng làngườihiểu:“Tabiếtcháulàai,vàtabiếtcháumuốnđiđâu”,ôngnóivớiđứatrẻ“Taởđâyđểgiúpcháu”.Đâymớilà lầnthứhai trongđờiMollanhìnthấymộtngườidatrắng.Ngàyhômsauôngtaquaylại,tốnglũtrẻlêntrênmộtxetảivà láibăngqua samạc trong suốtnămgiờ liềncho tớikhiđếnmộtbãihạcánhhẻolánh.

Tạiđây,đámtrẻbịđẩylênmộtmáybaycùngvớihàngtrămngườiEthiopiakhác.Đây làmột phần trong nỗ lực bímật của chính phủ Israel; sứmệnhkhôngvậnnăm1984,còngọi làChiếndịchMoses,đãmanghơntámngàn

ngườingườiDoTháiEthiopiađếnIsrael[91].Độtuổitrungbìnhcủanhữngngườinàylà14.MộtngàysaukhiđặtchânxuốngIsrael,tấtcảđềucóquyềncôngdân.LeonWieseltiercủatờNewRepublickhiđóviếtrằngChiếndịchMosesrõrànglà“mộtýnghĩakinhđiểncủachủnghĩaPhụcquốcDoThái:Phải tồn tại một nhà nướcmà người Do Thái không cần thị thực khi đến

đấy”[92].

Giờ đây,Molla là thành viên trong Quốc hội Israel, ông là một trong haingườiEthiopiaduynhấtđượcbầuvàocơquannày.“Chuyếnbaychỉkéodàibốngiờ,nhưngdườngnhưcómộtkhoảngcáchcủa400nămgiữaEthiopiavàIsraelvậy”,Mollachochúngtôibiết.

Đến từmộtnông thôn lạchậu,gầnnhưcộngđồngngườiEthiopianhậpcưvàoIsraelđềukhôngbiếtđọchayviết,thậmchílàAmharic,tiếngmẹđẻcủahọ.“Chúngtôikhôngcóxehơi,khôngcónềncôngnghiệp.Chúngtôikhôngcósiêuthị,cũngkhôngcóngânhàng”,MollakểlạithờigianởEthiopia.

Bảy năm sau Chiến dịch Moses là Chiến dịch Solomon, trong đó 14.500ngườiDoTháiEthiopiađãđượcđưađến Israel bằngmáybay.Nỗ lựcnàydùngtới34máybayvậntảicủaKhôngquânIsraelvàcủahãngElAl,cùngmộtmáy bay củaEthiopia.Toàn bộ loạt chiến dịch không vận này diễn ratronghơn36giờ.

“Trongchuyếnbaysốchín,tayvịngiữacácghếđãđượcnânglên.Năm,sáuhaythậmchíbảyngườiEthiopia,baogồmtrẻem,ngồichậtcứngtronghàng

ghếvốnchỉdànhchobangườimộtcáchvuivẻ.Khôngaitrongsốhọtừngđi

máybay,vàcólẽkhôngbiếtngồinhưthếlàkhôngbìnhthường”[93],ThờibáoNewYorkviết.

Mộtchuyếnbaykhác từEthiopiađã lập thếgiới:1.122hànhkháchcómặttrênmột chiếc 747ElAl.Những người lập kế hoạch dự định chỉ chở 760người,nhưngvìhànhkháchaicũnggầy,nênhàngtrămngườikhácđãđượcchènthêmvào.Haiđứatrẻđãđượcsinhratrongchuyếnbay.Hàngtrămhànhkháchbước lênmáybayvớiđôi chân trầnvàhoàn toànkhôngcóhành lý.Vào cuối thập kỷ đó, Israel đã tiếp nhận khoảng 40 nghìn người nhập cưEthiopia.

LànsóngngườiEthiopianhậpcưđãtrởthànhgánhnặngkinhtếkhổnglồchoIsrael.GầnmộtnửasốngườitrưởngthànhEthiopiatừ25đến54tuổikhôngcóviệclàm,vàđasốngườiIsraelgốcEthiopiasốngnhờtrợcấpchínhphủ.Molladựbáongaycảvớinhữngchươngtrìnhtiếpnhậnnhậpcưmạnhmẽvàđược tài trợmạnh của Israel, cộngđồngEthiopia cũng sẽkhônghoàn toànhòanhậpvàtựlậpđượctrongítnhấtlàmộtthậpniênnữa.

“Lấybốicảnhnơihọvừarờikhỏicáchđâykhônglâu,điềunàysẽmấtthờigian”,Mollachobiết.TrảinghiệmcủangườinhậpcưEthiopiatươngphảnrõrệt với trải nghiệm của những người đến từ LiênXô cũ, phần lớn họ đếnIsraelgầnnhưcùnglúcvớiChiếndịchSolomon.Câuchuyệnthànhcôngcủalàn sóng này có thể tìm thấy ở những nơi như trường trung học Shevach-Mofet.

Cáchọcsinhđãchờđượcmộtlúc,vớisựháohứcthườngdànhchocácngôisaonhạc rock.Rồikhoảnhkhắcđócũngđến.HaingườiMỹbướcvàoquacửahậu,bắttaycánhphóngviênvànhữngnhómngườixungquanh.ĐâylàchặngdừngchânduynhấtcủahọtạiIsrael,ngoàiVănphòngThủtướng.

NhữngngườisánglậpGooglesảibướcvàohộitrường,vàđámđôngreolên.Nhữnghọcsinhkhôngthểtinvàomắtmình.“SergeyBrinvàLarryPage…đangởtrongtrườngchúngtôi”,mộthọcsinhtựhàonhớlại.Điềugìđãkhiếncặp đôi lừng danh nhất thế giới công nghệ đến ngôi trường Israel này,màkhôngphảinơinàokhác?

CâutrảlờicóngaykhiSergeyBrincấtlời.“Thưacácquýôngvàquýbà,các

chàngtraivàcôgái”,anhnóibằngtiếngNga,sựlựachọnngônngữnàytạora tràng pháo tay khôngdứt. “Tôi rờiNga khimới sáu tuổi”,Brin tiếp tục“TôiđếnMỹ.Giốngnhưcácbạn,chamẹtôilàngườiNgagốcDoTháiđiểnhình.Chatôilàgiáosưtoán.Họđềucóquanđiểmnhấtđịnhvớiviệchọc.Vàtôinghĩmìnhcóthểliênhệvớinơinày,vìtôiđượckểrằngtrườngcácbạngầnđâyđãgiànhđược7trongtổngsố10giải thưởngtạimộtcuộcthi toántoànquốc”,Brintiếptục.

Lầnnàycáchọcsinhvỗtaychochínhthànhtíchcủahọ.“Nhưngđiềumàtôiphảinói,”Brintiếptục,cắtngangtràngpháotay,“cũngchínhlàđiềuchatôi

sẽhỏi-“Thếbagiảilạithìsao?”[94]

Hầu hết học sinh tại Shevach-Mofet, giốngBrin, đều là thế hệ thứ hai củangườiNgagốcDoThái.Shevavh-Mofet tọa lạc tại khuvựccôngnghiệpởphíaNamTelAviv,phầnnghèohơncủathịtrấn,vànhiềunămliềnnổidanhlàmộttrongnhữngngôitrườngkhóưanhấtthànhphố.

ChúngtôibiếtvềlịchsửngôitrườngtừNatanSharansky,ngườinhậpcưXôViếtgốcDoTháinổitiếngnhấtIsrael.Ôngtrảiquamườibốnnămtrongcácnhà tù và trại lao động trong khi tranh đấu cho quyền di cư, và là một“refusenik”nổitiếngnhất-cụmtừdùngđểchỉnhữngngườiXôViếtgốcDoTháibịtừchốiquyềnđượcdicư.ÔngtrởthànhphóthủtướngIsraelchỉvàinăm sau khi được đi khỏiLiên bangXôViết.Ông đùa với chúng tôi rằngtrong đảngNgườiNga nhập cư của Israelmà ông thành lập không lâu khiđến,cácchínhtrịgiatinrằnghọnênnoigươngkinhnghiệmcủacánhânông:Đitùtrướckhibướcvàoconđườngchínhtrị,khôngcòncáchnàokháccả.

SharanskynóivớichúngtôitạinhàriêngởJerusalemrằng:“TênngôitrườnglàShevach(tạmdịch:Lờikhenngợi)”.ĐâylàngôitrườngtrunghọcthứhaimởtạiTelAviv,khithànhphốnàyđượcxâymớivàonăm1946.Nólàmộttrong số những trường mà thế hệ mới của người Israel bản địa đến học.Nhưngvàođầunhữngnăm1960,“cáccơquanchứcnăngbắtđầuthửnghiệmchươngtrìnhhòanhập,hơigiốngnướcMỹ”,ônggiảithích.“Chínhquyềnnóichúng takhông thểcónhữngngôi trườngsabra thế tục, chúng taphảiđemnhững người nhập cư từ Morocco, Yemen và Đông Âu - hãy trộn tất cả

lại”[95].

Trongkhiýtưởngnàycóvẻtốt,nhưngviệcthựchiệnýtưởngthìrấttệ.Vàođầunhữngnăm1990,khinhữnglànsóngngườiNgagốcDoTháibắtđầuđổbộvàoIsraelsausựsụpđổcủaLiênbangXôViết,ngôitrườngtrởthànhmộttrongnhữngtrườngtệnhấtthànhphố,vàchủyếuđượcbiếtđếndonạnphạmtội.Lúcđó,YakovMozganov,mộtngườinhậpcưmới,từnglàgiáosưmôntoántạiLiênbangXôViết,đượctuyểnvàotrườnglàmbảovệ.Điềunàyrấtphổbiếnvàothờikỳđó:NhữngngườiNgacóbằngtiếnsĩhaykỹsưđếnvớisốlượngquáđôngđếnnỗihọkhôngthểtìmđượcviệclàmtrongcáclĩnhvựccủachuyênmôncủamình,đặcbiệtkhihọvẫnđanghọctiếngHebrew.

Mozganovquyếtđịnhrằngôngsẽmởmộttrườngbuổitốichohọcsinhmọilứa tuổi -baogồmcngười lớn-nhữngngườimuốnhọc thêmvềkhoahọchay toán, trongcácphònghọccủa trườngShevach.Ông tuyểndụngnhữngngườiNganhậpcưcóbằngcấpcaođangthấtnghiệphoặclàmviệcthờivụđểdạycùngông.Họgọiđâylà“Mofet”,mộttừviếttắttiếngHebrewcủanhữngtừ “toán học”, “vật lý” và “văn hóa”, đồng thời cũng có nghĩa là “sự xuấtsắc”.“LớphọcngoàigiờcủaNga”thànhcôngtớimứcvềsauđượchợpnhấtchungvớingôi trườngđể trở thànhShevach-Mofet.Việcnhấnmạnhvềcácmônkhoahọc tựnhiênvà sựhoànhảokhôngchỉ trêndanhnghĩa,màcònphảnánhnhữngđặctínhmànhữngngườinhậpcưmớitừLiênbangXôViếtđemtheođếnIsrael.

NgườidânnhậpcưcũnggópphầntạoraphépmàukinhtếIsrael,khôngkémgìcácyếu tốkhác.Lúcmới lậpquốcnăm1948,dânsốIsrael là806nghìnngười.Ngàynay,consốnàylà7,1triệungười;dânsốcủađấtnướcđãtănggầnchínlầntrong60năm.Dânsốđãtănggấphaichỉtrongvòngbanămđầutiên,làmchínhquyềnmớihoàntoànchoángngợp.Nhưmộtnghịsĩquốchộikhiđónói,phảichihọlàmviệccókếhoạchthìđãkhôngđónnhậnquánhiềungườinhưvậy.CôngdânIsraelsinhtạinướcngoàihiệnchiếmhơn1/3dânsốcảnước,gầngấpbalầntỉlệtươngtựcủanướcMỹ.Chíntrongsố10ngườiDoTháiIsraelhoặclàdânnhậpcư,hoặclàconcháuthếhệthứnhấthaythứhaicủadânnhậpcư.

DavidMcWilliams,mộtnhàkinh tếngườiAilen từng sốngvà làmviệc tạiIsraeltừnăm1994,cóphươngphápluậnđầymàusắccủariêngmình,khôngquáhànlâmđểminhhọacácdữliệunhậpcư:“Trênthếgiới,bạncóthểnhậnrasựđadạngdânsốrasaothôngquamùithứcăntrênđườngphốvàdanhmụcmónăntrongthựcđơn.TạiIsrael,bạncóthểăngầnnhưbấtkỳđặcsảnnào,từYemenđếnNga,từmónănĐịaTrungHảithậtsựchođếnbánhsừng

bòMỹ.NấuănlàviệcmàhànglớpngườiDoTháinghèokhổchọnlàmkhi

đặtchânđếnIsrael,saukhibịđárakhỏiBaghdad,BerlinvàBosnia”[96].

Israelgiờđâylànhàcủahơn70quốctịchvànềnvănhóakhácnhau.SongcácsinhviênmàSergeyBrinđangnhắcđếnthuộclànsóngnhậpcưlớnnhấttronglịchsửIsrael.Tronggiaiđoạn1990đến2000,800nghìncôngdâncủaLiênXôcũđãnhậpcưvàoIsrael;trongđónửatriệungườiđầutiênđếnchỉtrongvòngbanăm.Tổnghợplại,họđãđónggóp1/5chotổngdânsốIsraelvàocuốinhữngnăm1990.NếusosánhvớidânsốMỹ,sẽlàmộttrậnlụtcủa62triệungườinhậpcưvàtịnạnđếnquốcgianàytrongvòngmộtthậpkỷtiếptheo.

“KhicònởLiênbangXôviết,chúngtôiđượcnhậnchungbầusữakiếnthứcrằngbởivìbạnlvốnchẳngcóýnghĩatíchcựcgìvớichúngtôicả,ngoàiviệcchúngtôilànạnnhâncủachủnghĩabàiDoThái-nênbạnphảiđặcbiệtvượttrộiởlĩnhvựccủamình,dùđólàcờvua,âmnhạc,toánhọc,ydượchaymúabalê…Đólàcáchduynhấtđểxâydựngvàilớpbảovệchochínhbạn,vìlúcnàobạncũngluônxuấtphátsauthiênhạ”.

Kếtquả làdùngườiDoTháichỉchiếmkhoảng2%dânsốLiênXô,họ lạichiếm“khoảng30%sốbácsĩ,20%sốkỹsư,v.v…”Sharanskynóivớichúngtôi.

ĐâycũnglàđặctínhSergeyBrinhấpthụtừchamẹngườiNgacủamình,vàlànguồngốccủacạnhtranhmàBrinthấyđượcởcáchọcsinhIsraeltrẻtuổi.NócũngmangtớimộtýniệmmơhồcủabảnchấtnguồnnhânlựcmàIsraelnhậnđượckhi“cửaxảlũ”XôViếtđượcmởvàonăm1990.

Đâythậtsựlàmộttháchthứckhôngnhỏkhiphảinghĩcáchlàmgìvớidòngngườinhậpcưtuyrấttàinăng,nhưngphảiđốimặtvớiràocảnvềngônngữvàvănhóa.Thêmnữa,giới tinhhoacógiáodụccủamộtquốcgia lớnnhưLiên bangXôViết sẽ khôngdễ gì hòa nhập vàomột nước nhỏnhư Israel.Trướcđợtnhậpcưhàngloạtnày,Israelđãcótỉlệbácsĩbìnhquântheođầungườicaonhấtthếgiới.Kểcảkhikhôngcósựdưthừanhânlựcnày,cácbácsĩXôViếtcũngphảitrảiquaquátrìnhđiềuchỉnhkhókhănvớimôitrườngytếmới,ngônngữmớivàmộtnềnvănhóahoàntoànmới.Điềutươngtựcũngxảyravớimọingànhnghềkhác.

MặcdùchínhphủIsraelphảivậtlộnđểtìmviệclàmvàxâynhàchonhữngngườimớiđến, songnhữngngườiNgađãcómặtvào thờiđiểmkhông thểthuận lợihơn.Sựbùngnổcôngnghệcaobắtđầu tăng tốcvàogiữanhữngnăm1990,vàkhốidoanhnghiệpcôngnghệtưnhâncủaIsraelbắtđầuthiếukỹsư.

Ngàynay,bướcchânvàomộtdoanhnghiệpkhởinghiệpcủahaytrongmộttrungtâmR&DlớnởIsrael,bạncóthểtìnhcờnghenhânviênnóitiếngNga.NỗlựcvươnđếnsựxuấtsắctrànngậpkhắpShevach-Mofet,vànócũngphổbiếngiữalànsóngngườinhậpcưmớinóitrên,vàlantỏakhắpngànhcôngnghệIsrael.

NhưngkhôngchỉnỗiámảnhvềgiáodụcđãđịnhhìnhnêntínhcáchngườiDoTháinhậpcưvàoIsrael,từbấtkỳnơinàohọđến.Nếuxemgiáodụclànhân tốduynhấtgiải thíchcho thiênhướngkhởinghiệpvàcôngnghệcủaIsrael, thìnhiềunướckhácnơihọc sinhcạnh tranhquyết liệt trongcácbàikiểmtratoánvàkhoahọccănbản-chẳnghạnSingapore-cũngsẽươmmầmchocácdoanhnghiệpmớithànhlập.

Nhữnggìmàdânnhậpcư là triệuchứngcủanhữnggìmànhàđầu tưmạohiểmIsrael,ErelMargalit,tinrằngcóthểtìmthấyởmộtsốnềnkinhtếnăngđộng.ÔngnóivềsựbùngnổcôngnghệởIsrael:“Hãytựhỏichínhbạnrằngtại saođiềuđóđangdiễn ra nơi đây?”Chúng tôi đangngồi trongmột nhàhàng thời thượngởJerusalemmàôngsởhữu,cạnhmộtkhuphứchợpôngxây làm trụ sở cho quỹ đầu tư vàmột số doanh nghiệpmới thành lập củamình. “Tại saođiềuđóđangdiễn raởBờĐôngvàBờTâycủanướcMỹ?Phầnnhiềulýdoliênquanđếnmộtxãhộicủadânnhậpcư.ỞPháp,nếubạncómộtgiađìnhnềntảngtốt,vàchẳnghạnbạnlàmviệcchomộtcôngtydượctêntuổi,cómộtvănphòngriêngvàthưkýhayđạiloạithế,liệubạncódámbỏđivàmạohiểmtấtcảđểtạoramộtthứmớimẻ?Bạnkhôngdám.Vìbạnđangquáthoảimái.Nhưngnếubạnlàmộtngườinhậpcưởmộtvùngđấtmớivà đang nghèo túng”,Margalit tiếp tục, “hoặc bạn đã từng giàu nhưng giađìnhbạnbịmấtsạchgiasản-chỉkhiấybạnmớicóđộnglực.Bạnkhôngcònnhìn thấymìnhsẽbịmấtgì,màchỉ thấymìnhsẽ thắngđượcgì.Đólà tinh

thầnchúngtôiđangcóởđây,trảirộngtrêntoànbộdânsố”[97].

GidiGrinsteintừnglàcốvấnchocựuThủtướngEhudBarakvàlàthànhviêncủa nhóm đàm phán Israel tại hội nghị Trại David năm (2000) với Bill

ClintonvàYasirArafat.ÔngđãtáchravàthànhlậptrungtâmýtưởngReutInstitutecủariêngmình, tập trungvàoviệc làmthếnàođểIsraelcó thể trởthànhmộttrongsố15nướcgiàunhấtthếgiớivàonăm2020.Ôngnêu luậnđiểmtươngtự:“Mộthoặchaithếhệtrướcđây,aiđótronggiađìnhchúngtôiđãgóighémđồđạcrấtnhanhvàbỏđi.Ngườinhậpcưkhôngngạilàmlạitừđầu.Họlà,theođịnhnghĩa,nhữngngườidámmạohiểm.Mộtquốcgiacủangườinhậpcưlàmộtquốcgiacủataychơikhởinghiệp”.

ShaiAgassi,ngườisáng lậpBetterPlace làcon traicủamộtngườinhậpcưIraq.Chacủaanh,ôngReuvenAgassiđãbịbuộcphảirờithànhphốBasraởphíaNamIraqcùngvớigiađìnhkhimớichíntuổi.Khiđó,chínhquyềnIraqsathảitoànbộnhânviênDoThái,tịchthutàisảncủahọvàtùytiệnbắtbớngườithuộccộngđồngDoThái.ỞBaghdad,chínhquyềnthậmchícòncôngkhaitreocổtửtù.“Chatôi(ôngnộicủaShai) làmkếtoánchobanquảnlýcảng Basra thì bị đuổi việc. Chúng tôi rất lo cho mạng sống của mình”,

Reuvenchiasẻvớichúngtôi[98].Khôngcònnơinàođểđi,giađìnhAgassinhậpvàodònglũ150nghìnngườitịnạnIraqđếnIsraelvàonăm1950.

Ngoài số liệu tuyệtđối củangườinhậpcư Israel, còn cómộtnhân tốkháckhiếnvaitròcủalànsóngnhậpcưđếnIsraeltrởnênđộcđáo:NhữngchínhsáchcủachínhphủIsraelđượctriểnkhaiđểđồnghóanhữngngườimớiđến.

Cómộtmốiliênquantrựctiếpgiữalịchsửcủanhữngchínhsáchnhậpcưcủacác nước phươngTây với cách tiếp cận được giới công thần lập quốc củaIsraelápdụng.Trongsuốtthếkỷ17,18và19,sựnhậpcưvàoMỹđượcthảtự do; và có lúc người nhập cư còn được thuê đếnMỹ để giúp định cư ởnhữngkhuvựckémphát triển.Chođếnnhữngnăm1920,khônghề tồn tạiviệchạnchếsố lượngngườinhậpcưởMỹ,mặcdùbịquảnlýbằngnhữngquyđịnhsứckhỏevànhữngbàikiểmtravănhóa.

NhưngkhicáclýthuyếtchủngtộcbắtđầuảnhhưởngđếnchínhsáchnhậpcưcủaMỹ,việctiếpcậntựdodầnbịsiếtchặt.ỦybanTưphápcủaQuốchộiMỹtuyểnmộtnhàtưvấnưusinh,tiếnsĩHarryH.Laughlin,ngườiquảquyếtrằng cómột số chủng tộcmang tính thượng đẳng.Một lãnh đạo khác củaphong tràoưusinh là tácgiaMadisonGrant thì tranh luận trongcuốnsáchđượcpháthànhrộngrãicủamìnhrằngngườiDoThái,Ývàmộtsốchủngtộckháclàthượngđẳngvìsựkhácbiệttrongkíchthướchộpsọ.

Đạo luậtNhập cư năm 1924 thiết lập các giới hạnmới về số lượng ngườinhậpcư,căncứvào”nguồngốcquốcgia”.Cóhiệulựctừnăm1929,đạoluậtápđặthạnngạchnhậpcưhằngnămđượcthiếtkếđặcbiệtđểhạnchếngườinhậpcưgốcĐôngvàNamÂu,chẳnghạnngườiDoTháitừÝ,HyLạpvàBaLan.Nhìnchung,khôngquá100người thuộccácnướcnêu trênđượcphép

nhậpcưvàoMỹmỗinăm[99].

KhiFranklinRooseveltlênlàmTổngthống,ôngkhônglàmgìnhiềuđểthayđổichínhsáchnóitrên.“NhìnvàophảnứngcủaRoosevelttừnăm1938đến1945,cóthểthấymôhìnhsuygiảmsựnhạycảmđốivớihoàncảnhcủangườiDoTháichâuÂu”,nhàsửhọcDavidWymanchobiết.“Vàonăm1942,tuybiếtnạndiệtchủngngườiDoTháiđangdiễnra,RooseveltđãhontoànkhôngnhắcđếnvấnđềnàyvớiBộNgoạigiaoMỹ.Ôngcũngkhôngbaogiờthậtsựgiảiquyếtnómộtcách tíchcực,dùông thừabiếtchínhsáchcủaBộNgoạigiao khi đó hoặc là né tránh hoặc là cản trở công tác cứu nạn người Do

Thái.”[100]

KhiThếchiếnIIbắtđầu,nhữngcánhcửacủaMỹvẫnđóngchặtvớingườiDoThái.SongvấnđềchínhmàngườiDoTháiphảiđốimặtkhitnơitịnạnvàonhữngnăm1930vàđầunhữngnăm1940 làMỹkhôngphảinướcduynhấthạnchếngườiDoThái,màngaycảnhiềunướcMỹLatincũngmởcửarấtgiớihạn, trongkhinhữngnướcchâuÂu,vào thờiđimtốtnhấtcũngchỉchấp nhận cho hàng ngàn người tị nạn được “quá cảnh” tạm thời nhưmột

phầnnhữngkếhoạchmơhồđểđịnhcưởnơikhác[101].

Thậm chí sau khi Thế chiến II kết thúc, và nạn diệt chủng ngườiDoTháiđượcbiếtđếnnhiềuhơn,cácnướcphươngTâyvẫnkhôngsẵnlòngchàođónnhữngngườiDoTháisốngsót.ChínhphủCanadađãbắtđúngcảmnghĩcủanhiềunướckhimộtquanchứcCanadaphátbiểu:“Khôngmộtaicũngđãlàquánhiều!”HạnngạchcủaAnhdànhchongườinhậpcưđnPalestinecũngbịthắtchặthơnrấtnhiều.VớinhiềungườiDoTháilúcđó,họthậtsựkhôngcòn

chốndungthân,theođúngnghĩađen[102].

Nhậnthứcsâusắclịchsửnày,khichếđộthuộcđịacủaAnhởPalestinehếthiệulực;vàongày14tháng5năm1948,“BảnTuyênngônLậpquốccủaNhànướcIsrael”đãđượcHộiđồngnhândânDoTháibanhành.Trongđónêurõ:“Thảmhọagầnđâyập lênsốphậnngườiDoThái -vụ thảmsáthàng triệu

ngườiDoTháiởchâuÂu-làmộtminhchứngrõràngvềsựcấpbáchtrongviệcgiảiquyếttìnhtrạngvongquốccủachúngta…NHÀNƯỚCISRAELsẽ

mởcửachongườinhậpcưDoThái”[103].

Israeltrởthànhquốcgiaduynhấttronglịchsửdứtkhoátnêutrongvănkiệnlậpquốcsựcầnthiếtcủamộtchínhsáchnhậpcưtựdo.Năm1950,chínhphủmớicủaIsraelcủngcốbảntuyênngônbằngLuậtHồiquốc,đếntậnngàynayvẫnđảmbảo“mọingườiDoTháiđềucóquyềnđếnvớiđấtnướcnày”,màkhôngcóhạnngạchsốlượng.

LuậtnàycũngđịnhnghĩamộtngườiDoTháilà“mộtngườisinhratừmẹlàngườiDoThái,hoặcđãcảiđạosangđạoDoThái”.Quyềncôngdân IsraelcũngđượccấpchocảvợhoặcchồngkhôngphảingườiDoThái,chotrẻemkhông phải người Do Thái và cháu của người Do Thái cũng như vợ hoặcchồngcủahọ.

ỞMỹ,mộtcánhânphảichờnămnămtrướckhinộpđơnxinnhậptịch(banăm nếu có vợ hoặc chồng là công dânMỹ). Luật Hoa Kỳ cũng yêu cầungườinhậpcưmuốntrởthànhcôngdânphảichứngtỏnănglựcvàvượtquakỳthivềquyềncôngdân.QuyềncôngdânIsraelcóhiệulựcngaytrongngàyđầutiênngườinhậpcưđến,bấtkểhọsửdụngngônngữgì,vàkhôngphảitrảiquabàikiểmtranàocả.

Như David McWilliams đã miêu tả, hầu hết người Israel đều nói tiếngHebrewcùngvớimộtngônngữkhác,chínhlàthứtiếngduynhấthọbiếtkhiđếnIsrael.Tạivài thị trấnởIsrael,ôngchobiết,“cómột tờbáohằngngàybằngtiếngTâyBanNhaởLadino,thứtiếngTâyBanNhacổđượcsửdụngbởingườiDoTháiSephardi-tộcngườivốnbịFerdinandvàIsabellatrụcxuấtkhỏivùngAndaluciavàonăm1492….CòntạiPhốDizengoffnáonhiệtởTelAviv,cácquáncàphêcổngânngatiếngĐức.NhữngngườinhậpcưlớntuổigốcĐứcvẫn tángẫubằng tiếngHochDeutsch - thứngônngữcủaGoethe,SchillervàBismarck…ỞcuốiconphốlàkhuTiểuOdessa.NhữngbiểnhiệutiếngNga, thức ănNga, báo chí phát hành bằng tiếngNga, thậm chí kênh

truyềnhìnhtiếngNgalàbìnhthường[104].

GiốngnhưShaivàReuvenAgassi,hàngtriệungườiIsraelcónguồngốc từthế giới Ả-rập Hồi giáo. Vào thời điểm Israel độc lập, khoảng 500 nghìn

ngườiDoTháiđangsốngtạicácnướcẢ-rậpHồigiáo.Nhưngkhi lànsóngchủnghĩadântộcẢ-rậpquétquanhữngquốcgianàysauThếchiếnII,cùngvớilànsóngtànsát,đãkhiếnngườiDoTháiphảibỏtrốn.PhầnlớnlàchạyđếnIsrael.

ĐiềuquantrọngnhấtlàviệcIsraelcóthểlànướcduynhấttìmcáchtăngsốlượngdânnhậpcư,vàkhôngchỉchongườithuộcdântộcthiểusốhoặckinhtếkém,nhưchiếndịchnhậpcưngườiEthiopialàmộtvídụ.CôngviệcchàođónvàkhuyếnkhíchdânnhậpcưchiếmmộtvịtrítrongNộicácvớimộtbộchuyêntráchvấnđềnày.KhônggiốngSởDitrúHoaKỳ,duytrìmộttrongnhữngchứcnăngchínhlàgiữngườinhậpcưởngoài;cònBộTiếpnhậnvàNhậpcưIsraelchỉtậptrungvàoviệcmangngườinhậpcưvềnước.

Nếu người Israel nghe thấy trên đài phát thanh rằng lượng người nhập cưtrongnămgiảm,đâyđượcxemlàtinxấu,giốngnhưviệcnămđóthiếulượngmưacần thiết.Trongsuốtmùabầucử,cácứngviênchochức thủ tướng từnhiềuđảngpháikhácnhauđềuthườngxuyêncamkếtsẽ“mangđếnmộttriệungườinhậpcưnữa”trongnhiệmkỳcủahọ.

NgoàicácmáybaychởngườiEthiopia,lờicamkếtnàytừngđượcthựchiệnmộtcáchliêntụcvàcólúcrấtquyết liệt.MộtvídụtiêubiểulàChiếndịchThảmbaythầnkỳ,trongđóchínhphủIsraelđãbímậtvậnchuyển49nghìnngườiYemengốcDoTháiđếnIsraelbằngmáybayvậnchuyểndưthừacủaAnhvàMỹ.Đây lànhữngngườiDoTháinghèokhổkhôngcóphương tiệnnàođểtựđiđếnIsrael.Hàngngànngườikhácthìkhôngthểsốngsót trongchuyếnđikéodài3tuầnđểđếnmộtbãiđápmáybaycủaAnhởAden.

NỗlựcmangngườinhậpcưvềítđượcbiếtđếnnhấtliênquanđếnRomaniahậuThếchiếnII.Khoảng350nghìnngườiDoTháisốngởRomaniavàocuốinhững năm 1940, vàmặc dù vài người đã trốn đến Palestine, chính quyềnCộng sản Romania đã bắt những người muốn ra đi làm con tin. Đầu tiênIsraelcungcấpthiếtbịkhoanvàđườngốngchongànhdầukhíRomaniađểđổi lấy100nghìnthị thựcxuấtcảnh.Nhưngvàođầunhữngnăm1960,nhàđộctàiNicolaeCeausescucủaRomaniađòitiềnmặtbằngngoạitệmạnhmớichongườiDoTháirờiRomania.Giữanăm1968và1989,chínhphủIsraelđãtrảchoCeausescu112.498.800USDđểđổi lấy tựdocủa40.577ngườiDoThái,tươngđương2.772USDchomỗingười.

Trongbốicảnhđó,chínhquyềnIsraelđãxemviệcgiúpngườinhậpcưhòanhậpvàoxãhộilàmụctiêuchínhcủaBộTiếpnhậnvàNhậpcưIsrael.Đàotạongônngữlàmộttrongnhữngưutiênkhẩncấpvàtoàndiệncủachínhphủnày.Ngàynay,cơquannàyvẫntổchứcnhữngkhóahọctiếngHebrewmiễnphí cho dân nhập cư: Năm tiếngmỗi ngày, trong ít nhất sáu tháng. Chínhquyềnthậmchícòncungcấpmộtkhoảntrợcấpchophísinhhoạttrongthờigianhọctiếng,đểngườinhậpcưcóthểtậptrungvàoviệchọcngônngữmớithayvìbịphântâmchỉhọcchoxong.

Để công nhận nền giáo dục nước ngoài,BộGiáo dục Israel duy trì PhòngĐánhgiábằngcấpnướcngoài.Chínhquyềncũngtiếnhànhnhữngkhóahọcđểgiúpngườinhậpcưchuẩnbịchocáckỳthichứngchỉnghềnghiệp.CònTrung tâmTiếpnhậnkhoahọc thìcónhiệmvụphốihợpcácnhàkhoahọcmới đến với những người lao động Israel, vàBộTiếp nhận điều hành các

trungtâmkhởinghiệp,hỗtrợvốnđểlậpcôngtykhởinghiệp[105].

CòncónhiềuchươngtrìnhtiếpnhậnnhậpcưdochínhquyềnhỗtrợnhưngdongườidânIsraeltổchứcđộclập.Vídụ,AsherEliastinrằngcómộttươnglaidành cho người Ethiopia trong ngành công nghệ cao lừng danh của Israel.Chamẹ của Elias đến Israel vào năm 1960 từ Ethiopia, gần 20 năm trướcnhữngđợtnhậpcưồạtcủangườiEthiopiagốcDoTháivàoIsrael.ChịgáicủaAsher,RinalàngườiIsraelgốcEthiopiađầutiênđượcsinhratạiIsrael.

Sau khi hoàn tất chuyên ngành quản trị kinh doanh tạiĐại họcQuản lý ởIsrael,EliaslàmcôngviệctiếpthịtạimộtcôngtycôngnghệcaovàtheohọcĐạihọcSelah,khiđóởJerusalem,đểhọckỹ thuậtphầnmềm-anh làmộtngười nghiện máy tính. Nhưng Elias đã bị sốc khi thấy chỉ có bốn ngườiEthiopialàmviệctronglĩnhvựccôngnghệcaocủaIsrael.

“Khôngcó cơhộinàochongườiEthiopia”, anhnói. “Conđườngduynhấtdẫnđến lĩnhvực côngnghệ cao là thôngqua chuyênngànhkhoahọcmáytínhtạicáctrườngđạihọccônghoặccáctrườngkỹthuậttưthục.SinhviênEthiopiathườngđạtkếtquảkémtạikỳthitrunghọcphổthông,khiếnhọbịloạikhỏicáctrườngđạihọchàngđầu,trongkhiđạihọctưlạiquátốnkém”.

Eliasmởlốiđikhác.Năm2003,anhcùngvớimộtkỹsưphầnmềmngườiMỹthànhlậptổchứcphilợinhuậnTechCareers,mộttrạikhởiđộngnhằmchuẩnbịchosinhviênEthiopiatìmkiếmviệclàmtrongngànhcôngnghệcao.

Ben-Gurion,trướcvàsaukhilậpquốc,đãxemnhậpcưlàmộttrongnhữngưutiênhàngđầucủaquốcgia.ÔngtinrằngngườinhậpcưkhôngchốndungthâncầnđượctrợgiúptronghànhtrìnhđếnvớinhànướcDoTháinontrẻ.Cólẽquantrọnghơncả,nhữngngườiDoTháinhậpcưđượckhaikhẩnđấtđai,đểchiếnđấu trongnhữngcuộcchiếncủaIsraelvàđể thổisinhkhívàonềnkinhtếcủađấtnướcvừarađời.Đếnnay,điềunàyvẫnđúng.

Chương8:CộngđồngDoTháihảingoại

Đánhcắpmáybay

NhưnhữngngườiHyLạpgiươngbuồmcùng Jasonđểđi tìmBộ lông cừuvàng; những Argonaut Mới, sinh ra ở nước ngoài, là những doanh nhânthông thạo công nghệ, thường đi đi về về giữaThung lũng Sillicon và quênhà.

-ANNALEESAXENIAN-

“Hômnay” - JohnChamber vừa nói vừa sải bước qua sân khấu lớn nhằmminhhọacho luậnđiểmcủamình, - “chúng tađang thựchiệncúnhảy lớnnhấttronglĩnhvựcsángtạokểtừkhibộđịnhtuyếnđầutiênramắt25nămtrước”. Ông nói vào chiếc micro không dây tại hội nghị của Cisco năm

2004[106].Dùđangmặcbộvestdoanhnhân,vịCEO54tuổicủahãngCisco-côngtyđượcđịnhgiáthịtrườnglớnhơncảGeneralElectrictrongthờikỳbùngnổcôngnghệ-trôngnhưthểsắpthựchiệnmộtloạtđộngtácnhảymúa.tạokhôngkhíkịchtính,Chamberstiếnđếnmộtvậtđượcchechắngiốngtủquầnáolớn,rồimởcửađểlàmlộbachiếcthùngcóvẻphứctạp,mỗichiếccókíchcỡvàhìnhdánggiốngmộtchiếctủlạnh.ĐóchínhlàCRS-1.

Hầuhếtmọingườiđềukhôngbiếtmộtbộđịnhtuyến(rounter)làgì,nêncóthểgặpkhókhănđểhiểucơnhàohứngcủaChambers.Bộđịnhtuyếntươngtự nhữngmodem cũ chúng ta dùng để kết nối máy tính với Internet. NếuInternetgiốngmộtdòngsôngcuồncuộnthôngtinmàmáytínhchúngtakếtnốiđến,thìbộđịnhtuyếnchínhlànơigiaonhaucủanhữngnhánhsông,vàcũng là điểmnghẽn cổ chai chủyếuvốnquyết địnhnăng lực tổng thể củaInternet.

Khôngnhiều công ty có thể chế tạo nhữngbộđịnh tuyến cao cấpnhất, vàCisco-tươngtựnhưMicrosoftđốivớihệđiềuhành,Intelvớibộvixửlý,vàGooglevớicôngcụtìmkiếmInternet-làkẻthốngtrịthịtrườngnày.Trướckhi ramắt,CRS-1 -một thiếtbị tốnbốnnămcùng500 triệuUSDđểphát

triển - đã được sách kỷ lục thế giớiGuinness công nhận là bộ định tuyếnnhanhnhấtthếgiới.“Tôithíchhạngmụckỷlụcnàyvìcácconsốđềukhổnglồ”.Tôivừalắpđặtmộtmạngkhôngdâytạinhàvàtừngrấthàilòngvớitốcđộ54megabitmỗigiây,song92terabitthìquákinhngạc”,DavidHawksett,

biêntậpmảngkhoahọcvàcôngnghệtạiGuinnesschobiết[107].

Chữ tera trong terabit nghĩa là “nghìn tỉ”, nên một terabit bằng một triệumegabit.TheoCisco,CRS-1cókhảnăngtảixuốngbảnincủatoànbộsáchtrongThưviệnQuốchộiMỹtrong4,6giây.Nếudùngmộtmodemdial-upthìviệcnàyphảimất82năm.

KhởixướngviênchínhcủaCRS-1làmộtngườiIsraeltênMichaelLaor.SaukhilấybằngkỹsưtạiĐạihọcBen-GurionởBeersheba,Israel;LaorlàmchoCiscoởCalifornia(Mỹ)trong11năm,nơiôngtrởthànhGiámđốckiếntrúcphần cứngvàkỹ thuật.Năm1997, ôngquyết định trởvề Israel, cònCiscothayvìđểmấtmộttrongnhữngkỹsưhàngđầucủamình,đãđồngýđểLaormởmộttrungtâmR&DcủaCiscotạiIsrael,cũnglàtrungtâmđầutiênngoàinướcMỹ.

Trongkhoảngthờigiannày,LaorbắtđầulýluậnvềviệccầncómộtbộđịnhtuyếnkhổnglồnhưCRS-1.LúcđóInternetcònrấtmớimẻ,nênýtưởngvềthịtrườngdànhchobộđịnhtuyếnlớnnhưthếtỏralạclõng.“Ngườitanghĩchúngtôibịhâmkhipháttriểnsảnphẩmnàybốnnămvềtrước”,TonyBatescủaCiscophátbiểu.“Họnóichúngtôinomiệng,đóiconmắtvàhỏiaimà

cầnđếncôngsuấtlớnđếnvậy?”[108]

LaorlậpluậnchỉkhiCiscochếtạođượcthiếtbịnàythìthờicủaInternetmớiđến. Vào thời điểm đó, rất khó để hình dung Internet - vốn chỉ mới chậpchữngvớithưđiệntửvàvàitrangWebsơkhai-sẽbùngnổtheocấpsốnhâncùngvớinhucầuthỏamãntrongviệctruyềntảiluồngdữliệukhổnglồtạorabởihìnhảnh,videovàtròchơiđiệntử.

MặcdùCRS-1làthiếtbịlớnnhấttừngcócủaCiscovàlàdựánlớntầmtậpđoàn,nhưngnhómcủaLaorở Israelmớiđóngvai trò thenchốt trongviệcthiếtkếcảcácconchiplẫnkiếntrúcphầncứngcầnthiếtđểmangcôngnghệnàylêntầmcaomới.Rốtcuộc,khiChambershélộCRS-1tạihộinghịnăm2004,ôngđãđúngvớinhiệthuyếtcủamình.Vớicấuhìnhhoànchỉnh,mỗibộ

routerđượcbánvớigiá2triệuUSD,thếmàđếncuốinăm2004đãbánđượcsáuchiếc.Rồiđến tháng4năm2008,Cisco thôngbáodoanhsốCRS-1đã

tănggấpđôitrongchưađầychíntháng[109].

Năm2008,trungtâmdoLaormởtạiIsraelmộtthậpkỷtrướcđãcó700nhânviên.QuymôcủanóđãmởrộngnhanhchóngcùngvớiviệcCiscothâutómchíndoanhnghiệpkhởinghiệpcủaIsrael,nhiềuhơnsốcôngtymàCiscomuavềởbấtkỳnơinàokháctrênthếgiới.Ngoàira,Ciscocònchi150triệuUSDđầutưtrựctiếpvàocácdoanhnghiệpkhởinghiệpkháccủaIsrael,cũngnhưgóp 45 triệuUSD vào quỹ đầu tưmạo hiểm nhắm vào Israel. Tổng cộng,

Ciscođãchikhoảng1,2tỉUSDđểmuavàđầutưvàocáccôngtyIsrael[110].

YoavSamet,tốtnghiệptừđơnvịtìnhbáo8200tinhnhuệcủaquânđộiIsraelgiờđangphụtráchbộphậnthâutómdoanhnghiệpcủaCiscotạiIsrael,cácnướcthuộckhốiLiênXôcũvàTrungÂuchobiếtCiscoIsraelthuộcnhữngtrungtâmnướcngoàilớnnhấtcủacôngtynày,cùngvớitrungtâmCiscoởẤnĐộvàTrungQuốc.“Nhưng”,ôngnhấnmạnh,“ởTrungQuốcvàẤnĐộcôngviệcđượchoàn thành thuần túy trênphươngdiệnkỹ thuật,nhưngkhicầnđếnsựsángtạothuầntúyvàhoạtđộngthâutómdoanhnghiệp,Israelvẫn

ởvịtrídẫnđầu”[111].

ÍtaingờCiscolạiđầutưsâurộngnhưvậychoIsrael,vànếuMichaelLaorkhôngquyếtđịnhãđếnlúctrởvềquêhương,hẳnđộingũnhânviênCiscoởIsraelđãkhôngtrởthànhtrungtâmtronghoạtđộngcủatậpđoàn.CũngnhưDovFrohmancủaIntelvànhiềungườikhác,LaorquyếtđịnhthunhậnkiếnthứcvàkinhnghiệmtạiMỹhaybấtkỳnơinàokhácđểcuốicùngsẽquayvềphụcvụcholợiíchcủatậpđoànđaquốcgianơimìnhlàmviệcvàchonềnkinhtếIsrael.

Trong lúcnhiềunước - trongđó có cả Israel - liên tục thanvãnvềviệcbịnướcngoàithuhútcáctinhhoadoanhnhânvàhọcgiả,thìnhữngngườinhưMichaelLaorchothấy“chảymáuchấtxám”khônghẳnlàđườngmộtchiều.Đúnghơn,giớinghiêncứumôndi cưquốc tếngàycàngnhận ramộthiệntượnghọgọilà“lưuchuyểnchấtxám”,theođóngườitàisẽrađivàđịnhcưởnướcngoàirồilạiquayvềcốhương,chứkhônghoàntoàn“bỏrơi”mộttronghainơinày.

NhưRichardDevane viết trongmột nghiên cứu đượcNgân hàngThế giớicôngbố,“TrungQuốc,ẤnĐộvàIsraelđượchưởngnguồnđầutưhoặcbùngnổcôngnghệtronghơnmộtthậpkỷqua,vànhữngđợtbùngnổnàyđượcliênkếtvớinhaubởisựlãnhđạotừcộngđồngnhữngngườilàmviệcởhảingoại

củacảbanướcnày”[112].

AnnaLeeSaxenian lànhàđịa lýkinh tếcủaTrườngU.CBerkeleyvà là tácgiảcuốnTheNewArgonauts(tạmdịch:NhữngngườianhhùngArgonautcủathờiđạimới)viết:“NhưnhữngngườiHyLạpgiươngbuồmcùngJasontrongchuyếnđitìmkiếmbộlôngcừuvàng,nhữngngườiArgonautmới,sinhraởnướcngoài,lànhữngdoanhnhânnhuầnnhuyễncôngnghệ,thườngđiđivềvềgiữaThunglũngSilliconvàquênhà”,bàviết.

BàchỉrarằngcáckhuvựccôngnghệđangtăngtrưởngcủaTrungQuốc,ẤnĐộ,ĐàiLoanvàIsrael-đặcbiệtlàhainướcsau-đãvươnlênthành“nhữngtrung tâm toàn cầu quan trọng của sáng tạo”, thành quả của họ “qua mặtnhữngnướcgiàucóvàrộng lớnhơnnhưĐứcvàPháp”.Bàquảquyếtgiớitiênphongchonhữngbiếnchuyểnsâusắcnàylànhữngngười“đãđắmchìmtrongnềnvănhóacủaThunglũngSilliconđểhọchỏi.Điềunàybắtđầuvàocuốinhữngnăm1980vớingườiIsraelvàĐàiLoan,vàphảiđếncuốinhữngnăm1990haythậmchíđầunhữngnăm2000mớiđếnlượtngườiẤnĐộvà

TrungQuốc”[113].

Michael Laor tại Cisco và Dov Forhman tại Intel là những Argonaut kinhđiển.Ngaycảkhiđang thunhậnkiến thứcvàđịavị trongcác tậpđoànđaquốcgialớn,họvẫnnuôidựquayvềIsrael.Khiquayvề,họkhôngnhữngtrởthànhchấtxúctácchosựpháttriểncôngnghệcủaIsrael,màcònxâydựngnhữnghoạtđộngdùngngườiIsrael,vốntạoracácbướcđộtpháquantrọngchotậpđoànnơihọlàmviệc.

LớpngườiArgonautmới,haysự“lưuchuyểnchấtxám” -hìnhmẫungườiIsraelđiranướcngoàirồiquayvềnướclàmộtphầnquantrọngcủahệsinhthái sáng tạo kết nối Israel với cộng đồng Do Thái hải ngoại (Diaspora).NgoàiracòntồntạimộtmạnglướiDiasporakháccủanhữngngườiDoTháikhôngthuộcquốctịchIsrael.

PhầnlớnthànhcôngcủaIsraelcóđượclànhờvàomạnglướiKiềubàohải

ngoại (Diaspora) sâu rộngmà các nước khác, từ Ailen, Ấn Độ đến TrungQuốc,cũngđãxâydựngđược.TuynhiênmốiquanhệchặtchẽvớiDiasporacủanhữngngườikhôngmangquốctịchIsraellạikhôngtựdưngmàcó,cũngkhôngđóngvaitròchấtxúctácchosựpháttriểncủangànhcôngnghệIsrael.Trênthựctế,cộngđồngngườiHoalưuvonglànguồnđầutưđónggóp70%FDIvàoTrungQuốc;còncộngđồnglưuvongcủaẤnĐộđãlàmđượcnhiềuđểgiúpxâydựngcơsởhạtầngcôngnghệcaoởquêhươngngaytừlúchệthốngpháplývàkinhtếẤnĐộvẫncònchưapháttriển.

Israelcókinhnghiệmkhác.Trongquákhứ,đasốcácnhàđầutưMỹgốcDoThái thường không quan tâm đến nền kinh tế Israel. Phải rất lâu sau, khiIsraelđãthànhcônghơn,thìnhiềungườiDoTháihảingoạimớibắtđầunhìnIsraelnhưmộtđiểmđếnđểkinhdoanh,thayvìmộtnơichỉđểlàmtừthiệnhaybiểulộlòngtừtâm.

VậynênIsraelcầnphảisángtạotrongviệcsửdụngcộngđồngDoTháihảingoạiđể thúcđẩykinh tế.Truyền thốngcủaIsrael trongviệcnhờcậycộngđồngDoTháihảingoại-vốnnhỏnhưngtâmhuyết-đểxâydựngđấtnướcbắtnguồntừchínhnhữngđịnhchếcủanó,chẳnghạnnhưkhôngquânIsrael.

GiấcmơvềmộtngànhsảnxuấtmáybayIsraelxuấthiệntrênmộtchuyếnbayrunglắcquaBắcCựcvàonăm1951,trongchiếcphicơvềsautrởthànhchiếcmáybayđầutiêncủaHãnghàngkhôngQuốcgiaIsrael.Cuộchộithoạigiữahai người có tính cách hoàn toàn khác biệt: Shimon Peres, vị Tổng thốngthôngtháitươnglaicủaIsrael,ngườivàonăm1951đãphụtráchviệcmuavũkhíchonhànướcDoTháimớithànhlập;vàAlSchwimmer,mộtkỹsưhàngkhông nóng nảy đến từ Los Angeles, là bạn của Howard Hughes và KirkKerkorian.TêncủaSchwimmerlàAdolph,nhưngdobốicảnhThếchiếnII,

anhđổithànhAl[114].

PeresvàSchwimmerđangởmộttrongnhiềuchuyếnbayđếnvùngBắccựcbằngnhữngchiếcphicơcũđượcmuacholựclượngkhôngquânnontrẻcủaIsrael.BayquaBắccựclàđiềunguyhiểm,nhưnghọđànhmạohiểmvìnhưthế, chặngbay sẽngắnhơn - người ta không cânnhắcnhiềukhi phải điềukhiểnnhữngchiếcmáybayđãcũrờira.

AlSchwimmertừnglàmnghềkểchuyệntrướckhibịhấpdẫnbởingànhcôngnghiệphàngkhôngvàonhữngngàyđầutiên,khimáybaycònrấtmớilạ.Ông

đanglàmviệcchoTWAthìMỹthamgiaThếchiếnII,vàtoànbộngànhhàngkhông chuyển sang phục vụ chiến tranh. Tuy không chính thức gia nhậpKhông lực Hoa kỳ, Schwimmer cùng các đồng nghiệp phi công được cấpquânhàm,đồngphụckhôngquânđể làmcôngviệcvậnchuyển lính, trangthiếtbịvàcólúclàcácngôisaođiệnảnhđikhắpthếgiới.

Trongsuốtcuộcchiến,nhânthânDoTháicủaSchwimmerkhôngcónhiềuýnghĩavàgầnnhưkhônggâyảnhhưởnglênnhânsinhquancủaông.Nhưngviệc chứng kiếnmột trại tập trung được giải phóng, xem các phim tư liệuquayhàngđốngxácngườivàtròchuyệncùngnhữngngườiDoTháichâuÂutìm cách tị nạn đến Palestine đã làm ông thay đổi.Gần như saumột đêm,SchwimmerđãtrởthànhngườitheochủnghĩaphụcquốcDoTháitậntụy.

KhinghetinngườiAnhởPalestinetrảvềcáccontàuchởđầyngườitịnạnDoTháichâuÂu,Schwimmernảyraýtưởngôngtinlàtốthơn:BayquađầucáctàutuầntiễucủahảiquânAnhvàchởlậungườiDoTháihạcánhxuốngcácđịađiểmbímật.ÔngđãlầnrađiệpviênmậtcủaBen-GurionởNewYorkvàthuyếtphụcanhtathựchiệnýtưởngnày.Trongnhiềuthángliền,đạidiệncủaHaganah,quânđộiDoTháingầmởPalestinevẫntỏrachầnchừ.NhưngkhibiếtrõquânAnhsẽrútkhỏiPalestinevàmộtcuộcchiếntổnglựcgiữathếgiớiẢ-rậpvàIsraelsẽxảyra,HaganahđãliênlạcvớiSchwimmer.

Lúcnày,họcòncóvấnđềcấpbáchhơncảviệcchở lậungười tịnạn:Xâydựnglựclượngkhôngquân.Haganahkhôngcólấymộtmáybayvàsẽhoàntoàn thất bại trước không quânAi Cập. Liệu Schwimmer có thểmua, sửachữamáybaychiếnđấuvàchuyểnlậuđếnIsrael?

SchwimmerchođặcvụcủaBen-Gurionbiếtôngsẽbắtđầungaylậptức,dùbiếtnhưthếsẽviphạmĐiềuluậtTrunglập1935,vốncấmcôngdânMỹxuấtkhẩu vũ khí mà không được phép của chính quyền. Đây không còn làchutzpahmàlàtộihìnhsự.

Trongvàingày,SchwimmertìmđượcmộtsốphicôngvàthợmáyDoTháitaynghềcaotừMỹvàAnhđểchếtạothứmàôngnóivớihọlàchiếcmáybaydândụngDoTháiđầutiên.Ôngbịámảnhphảigiữbímậtđếnnỗikhôngtiếtlộchohọbiếtvềýtưởngchếtạochiếnđơ.Khicóngườingoàihỏi,ôngnóidốirằngđangchếtạomộtmáybaychohãnghàngkhôngPanamađểchởgiasúcđếnchâuÂu.

TuybịFBItịchthubachiếcmáybaylớnnhấtmàSchwimmermuađược-bachiếcConstellations-ôngvàcộngsựvẫnchuyểnlậuthànhcôngrakhỏinướcMỹnhữngchiếckhác,mộtsốbayngangquađầucácđặcvụFBIđangralệnhchocácmáybaykhôngđượcphépcấtcánh.Vàophútchót,HaganahgiànhđượcmộtthỏathuậnđộclậpmuaphicơMesserschmitts(Đức)từTiệpKhắc,vốncũngđượcSchwimmerchuyểnđếnIsrael.

KhiCuộcchiếnĐộclập1948xảyra,cácmáybaycủaSchwimmerđãđánhbại các máy bay Ai Cập đang dội bom xuống Tel Aviv. Trong nhiều trậnchiến,nhữngphicônghầunhưchưađượcđàotạocủaIsraelđóngvaitròchủđạotrongviệcđảmbảochủquyềnquốcgiađốivớisamạcNegev-mộtvùngđất rộng lớn hình tam giác trải dài vài dặm từ phíaNam Jerusalem vàTelAviv,giữabánđảoSinai(AiCập)vàJordan.

SaukhiIsraelchiếnthắngtrongCuộcchiếnĐộclập,SchwimmerquayvềMỹbấtchấpđangbịtruynã.FBIđãbiếtvềâmmưubuônlậucủaSchwimmer,cònBộTư phápMỹ đã lập cáo trạng hình sự chống lại ông. Phiên tòa xửSchwimmercùngcácphicôngthamgiadoôngtuyểnmộvàophivụnàyđãgâytranhcãitrongcôngluận.Cácbịcáokhôngnhậntội,vìchorằngbảnthânbộluậtđãkhôngcôngbằng.Cuốicùng,Schwimmerchỉphảinộptiềnphạt,điềuđượcnhiềungườixemlàđồngnghĩavớiviệcđượcmiễntội.

Sau khi trắng án, Schwimmer khôngmất nhiều thời gian để quay lại cuộcchơibuôn lậu.Đếnnăm1950,SchwimmerđãsátcánhcùngShimonPeres,khiđólàmộthọctròtrẻtuổicủaBen-Gurion,vốnđangphụcvụchoBộQuốcphòng Israel vừamới thành lập. Peres tìm cáchmua 30máy bayMustangthừa cho không quân Israel, song thay vì thế Mỹ lại quyết định phá hủychúng.

Thế lànhómSchwimmermua lạinhữngmáybaybịcắtđôi từchủmộtbãiphế thảiởTexasrồidựng lại,bổsung linhkiệnvàsửachữađểchúnghoạtđộngđược.Sauđócảnhómlại“tháo”chúngthànhtừngmảnh,xếpvàocácthùngđượcđánhdấu“Dụngcụtướitiêu”vàgửivềIsrael.

Nhưngdocầnchuyểngấpnhữngmáybaynàyvề Israel,mộtvàichiếcvẫnđược giữ nguyên trạng; Schwimmer và Peres đã bay cùng chúng đến TelAviv.Trênchuyếnbaynày,họđãcùngbànthảovềtươnglaicủangànhhàng

khôngIsraelvàonăm1951.

PeresliềnbịthuhútbởiýtưởngcủaSchwimmervềviệctạodựngmộtngànhcôngnghiệpmáybaycủa Israel, sẽphụcvụmộtmụcđíchxahơncảchiếnlược quân sự ngắn hạn.Đây làmột phần của th tạo dựng các ngành côngnghiệpIsraelcủaPeres.

Schwimmer khẳng định trong một thế giới đang dư thừa máy bay từ ThếchiếnII,thìchẳngcólýdogìđểIsraelkhôngmuamáybayvớigiárẻ,rồisửachữa, nâng cấp và bán lại cho quân đội và hãnghàngkhông của các nướckhác,trongkhivẫnxâydựngngànhsảnxuấtmáybaythươngmạicủariêngIsrael.KhônglâusaukhiquayvềMỹ,PeresdẫnSchwimmerđếngặpBen-Gurion,ngườiđangcóchuyếncôngduđầu tiênđếnMỹ trêncươngvịThủtướngIsrael.

“Anh đang học tiếng Hebrew à?” là câu hỏi đầu tiên của Ben-Gurion khiSchwimmer giơ tay chào ông; cả hai từng gặp nhau nhiều lần trong CuộcchiếnĐộclập.Schwimmercườilớnvàchuyểnchủđề:“CónhiềucôgáiđẹpởCalifornia,ôngcónghĩvậykhôngngàiThủtướng?”

Ben-GurionmuốnbiếtSchwimmerđanglậpkếhoạchgì.Schwimmerkểvềcôngcuộccảicáchmàmìnhđangthựchiện.

“Cáigì?Vớichỉngầnnàymáymócmàanhđịnhcảitiếnmáybaysao?”Ben-Gurionhỏi,Schwimmergậtđầu.

“ChúngtacầnnhữngđiềunhưthếnàyởIsrael.Vàcòncầnhơnthế.Chúngtacầnmộtngànhhàngkhôngthựcthụ.Chúngtacầnphảitựchủ”,Ben-Gurionnói.ĐâychínhxáclàđiềuSchwimmerđãthảoluậncùngPereskhibayquavùngbăngtuyết.“Vậyôngnghĩsao?”

ĐiềuSchwimmerkhôngbiết làtrướcđóBen-GurionđãgợiýTechnionxâydựngbankỹthuậthàngkhông.Khigiaonhiệmvụ,ôngnói:“Mộttiêuchuẩnsốngcaocấp,mộtnềnvănhóaphongphú;sựtựchủvềtinhthần,chínhtrịvàkinhtế,v.v…sẽkhôngthểđạtđượcnếuthiếungànhhàngkhông”.

“Chắcchắnrồi,tôinghĩôngnóiđúng”,Schwimmerđáplời,rơingayvàocái

bẫygiăngsẵncủavịThủtướng.

“Tôi vui vì anh nói thế. Chúng tôi mong anh quay về Israel để xây dựngngành hàng không cho chúng tôi”, Ben-Gurion nói. Schwimmer liền lặngngườinhìnPeres.

“Cứlàmđi,Al”,Peresnói.Schwimmerphảnđối.Ônglậptứcnghĩđếnnhữngbấtđồngsẽvấpphảivớigiới chỉhuykhôngquân Israel cùngnhữngcơ sởquânsựnhỏnhưngquyềnlựccủaIsrael;chưakểôngcònkhôngbiếtnóitiếngHebrew.Schwimmercũngkhôngthuộcđảngpháinào,ôngghétchínhtrịvàthóiquanliêu.SựkếthợpcủaIsraelgiữachếđộkinhtếtậptrungxãhộichủnghĩa và nền chính trị chủ nghĩa thân hữu có thể làm bất kỳ ai nghẹt thở,huốnghồmộtngườiđangcóhoàibãoxâydựngmộtngành

ÔngnóivớiBen-Gurionrằngôngchỉbắttaythựchiệnvớiđiềukiệncôngtynàykhôngbịthóitiếncử“conôngcháucha”làmhại,khôngđượccóchuyệndùngảnhhưởngchính trị để cóviệc làm. “Đây sẽ làmột công ty tưnhân,được tổ chức theo các nguyên tắc thươngmại”, Schwimmer nói với Ben-Gurion.

“AnhlàngườithíchhợpchoIsrael.Hãyđếnđây”,Ben-Gurionđáplời.

SchwimmerđếnIsrael.Trongvòngnămnăm,Bedek,côngtybảodưỡngmáybaydoôngcùnghaingườiIsraelthànhlậpđãtrởthànhdoanhnghiệptưnhântuyểndụngnhiềulaođộngnhấttrongcảnước.

Đến năm 1960, Bedek sản xuất biến thể củamẫu chiến đấu cơ Fouga củaPháp.TạibuổiramắtvàbaythửchínhthứccủachiếcmáybayđượcđặttênTzukit (nghĩa là “nuốt chửng” trong tiếngHebrew),Ben-Gurionđã nói vớiSchwimmer:“NơinàykhôngcònlàBedeknữa.Anhđãđixahơncôngviệcsửachữathuầntúy.Cácanhđãchếtạomộtchiếcphicơ.NênđổitêncôngtythànhIsraelAircraftIndustries(CôngnghiệpHàngkhôngIsrael)”.

PeresvàBen-Gurionđã chiêumộ thành côngmộtngườiMỹgốcDoThái,giúptạoramộttrongnhữngcúhíchdàihạnlớnnhấtchonềnkinhtếIsraelmàkhôngcầnkêugọivốnđầutư,dùchỉmộtđồngUSD.

Chương9:PhépthửcủaBuffett

Đốivớikháchhàngcủachúngtôitrênkhắpthếgiớithìkhôngcócuộcchiếnnàocả.

-EITANWERTHEIMER-

“ChúngtakhôngđếnđâyđểcuỗmnhânviêncủaMicrosoft”,YoelleMaarekcủaGooglenói.“Nhưng”,bàtiếptục,miệngcườibíhiểm,“nếuhọnghĩhọsẽ

hạnhphúchơnvớichúngta,thìchúngtasẽchàođónhọ”[115].Chỉmới10tuần trước, tên lửaHezbollahđãdộixuốngHaifa,nơiđặt trung tâmnghiêncứuvàpháttriển(R&D)củaGoogledobàlãnhđạo.Vàithángsau,GooglemởtrungtâmnghiêncứuthứhaicáchđómộtgiờláixevềhướngNam,ởTelAviv.

YoelleMaarek lớn lênởPháp,nơibàhọckỹ thuậtà lấybằng tiến sĩngànhkhoa học máy tính tại Đại học Columbia và Học viện Technion ở Haifa.TrướckhiđượcchọnlàmGiámđốctrungtâmR&DđầutiêncủaGoogletạiIsrael,bàlàmviệctạiIBMResearchtrong17năm,phụtráchlĩnhvực“tìmkiếm” trướckhiGoogle tồn tạivàkhi Internetvẫncòn tronggiaiđoạn thainghén.

VớiMaarek,gốcrễcủaviệctìmkiếmnằmsâutronglịchsử.GiớihọcgiảởthếkỷXVIthamvấncácđốichiếuKinhThánhđểxemMosesđượcnhắcđếnởđâuvàtrongngữcảnhnào.Đốichiếu“vềcơbảnlàmộtbảngmụclục,dựatrênđấydữ liệuđượccơcấu, làcáchmọicôngcụ tìmkiếmđangsửdụng.Nămthếkỷtrước,ngườitalàmviệcnàybằngtay…LàngườiIsraelvàngườiDoThái, chúng ta lànhữngngườiconcủaQuyểnSách.Chúng ta thích tracứucácvănbản.Chúngtathíchtìmkiếm”,Maareknói.

Năm2008,Google Israel thuđược100 triệuUSDdoanh thu từquảngcáo,gấpđôinămtrướcvàchiếm10%toànbộthịtrườngquảngcáoIsrael-mứcthịphầnlớnhơnmứcGooglecótạihầuhếtcácnướckhác.

TrongkhiGoogleđãtrởthànhmộtđếchếđangtăngtrưởngvềsảnphẩmvàcôngnghệ-từtìmkiếmđếnGmail,Youtube,phầnmềmdiđộng,v.v…-tráitimcủacảtậpđoànvẫnnằmởtrangchủvôcùngthôngdụngcủanó.VànếutrangchủđượctruycậpnhiềunhấttrênthếgiớilàngôiđềncủaGoogle,thìôtìmkiếmcủanóchínhlàvịthánhcủanhữngđiềuthiêngliêngnhất.

Khiđó,việcGoogleIsraeltiếnhànhdựánnhằmthẳngvàotráitimcủacôngty-vàotậnkhungtìmkiếm-cóchútgìđóquáthamvọng.NhómIsraelthửnghiệmmộtýtưởngnhỏvốnkhôngđượcdùngđếntronghainăm-làGoogleSuggest - vàbiếnnó thành thứhàng triệungườinhìn thấyvà sửdụngmỗingày.

Vớinhữngaikhôngđểýđếnchitiếtnày:GoogleSuggestlàdanhsáchnhữnggợiýđượcxổxuốngkhibạnnhậpliệuvàoôtìmkiếm.Nhữngnộidungđềxuấtsẽđượccậpnhậttrongkhibạnnhậptừngkýtựtrongchuỗiyêucầutìmkiếm,cùngtốcđộgõphímcủabạn.

Googlenổitiếngvìmangđếnkếtquảgầnnhưngaylậptức.NhưngGoogleSuggestcònphảiđạtđượcđiềunàyvớitừngkýtự.ThôngtinphảiđếnmáychủcủaGooglevàgửi lạimộtdanhsáchcácgợiý liênquan, tấtcảdiễnrachớpnhoángtrongmộtphầncủagiâytrướckhikýtựtiếptheođượcgõvào.

Haithángsaukhibắtđầudựán,cảnhómđượcnghỉlầnđầutiên.Kai-FuLee,từnglàGiámđốcGoogleTrungQuốc,chobiếtanhsẵnsàngđốimặtvớirủirocủaviệccáctruyvấnbịchậmlại.RấtkhóđểgõchữTrungQuốc,nêncóSuggestđểtựđộngđiềnphầncònlạicủacáckýtựtượnghìnhtỏrađặcbiệtgiátrịởTrungQuốc.Suggestđãthànhcông,vàsớmmởrộngđếncáctrangGoogleởHồngKông,ĐàiLoan,Nga,TâyÂu,vànhanhchóngcómặttrênGoogletoànthếgiới.

MicrosoftkhôngbịbỏxatrongviệcđầutưvốnvàoIsrael.Trongkhithiệthạitừvụbị2000quảtênlửatấncôngtrongcuộcchiếnLebanonnăm2006vẫnđang trong giai đoạn khắc phục,một Bill Gates bướng bỉnh vẫn ghé thămIsrael.Ôngđếncùngthôngđiệprõràng:“ChúngtôikhôngsợGoogle”,ôngnóivớimộthãng thông tấn Israel.Trongkhiôngkhông thể cưỡng lại việctranhcãirằngcáccôngcụtìmkiếmtrênInternetđang“ởtrongtìnhtrạngtồitệ so với vị trí nó đã có thể đạt được”, ông cũng thừa nhận Google vàMicrosoft đang cạnh tranh nhau quyết liệt. Và chiến trường mới chính là

Israel.TrướcđóGatestừngnóirằng“nhữngsángtạođangdiễnratạiIsraellà

rấtquantrọngchotươnglaicủalàngkinhdoanhcôngnghệ”[116].

Ngườigiàunhất thếgiớivừa rờikhỏi Israel thìngườigiàu thứnhì,WarrenBuffettxuấthiện.NhàđầutưđượckínhtrọngnhấtnướcMỹđếnđểghéthămcông tyđầu tiênôngmuangoài lãnh thổnướcMỹ.Buffett dành52giờđểthamquan Iscar, công tychế tạomáycôngcụđượcôngmuavớigiá4,5 tỉUSDvàIsrael,đấtnướcôngđãnghenhắcđếnrấtnhiều.“Bạnhìnhdungracảnhnhữngconngườiđichântrầncáchđâyhainghìnnăm,rồinhìnvàonhàmáyIscartrênđỉnhmộtngọnnúi,cungcấpsảnphẩmcho61quốcgia-dùđólàHànQuốc hayMỹ, châuÂu hay bất kỳ đất nước nào.Điều đó thật phithường.Tôikhôngnghĩbạncóthểthậtsựtìmđượcsựkếthợpgầngũiđến

thếgiữaquákhứvàtươnglai,ởbấtkỳnơinàokháctrênthếgiới”[117].

NhưngsẽlàbấtthườngnếuxemlòngtrântrọnglịchsửlàthứđãthuyếtphụcWarrenBuffettchọnIsraellàmnơithayđổichínhsáchkéodàinhiềuthậpkỷcủaônglàkhôngthựchiệncácvụthâutómdoanhnghiệpbênngoàilãnhthổMỹ.ĐócũngkhôngphảithứđãkhiếnngườikhởixướngThuyếtengạirủiro(riskaversion)nàynhìnnhậnkhácđivềnhữngđiểmyếucủaIsrael.

Bạnkhôngcầnphải làWarrenBuffettmớibiết longại rủi ro.Công tynàocũngđánhgiácẩnthậncácrủirokhikinhdoanhxatổnghànhdinh,huốnghồlạiởchínhnơiđượcxemlàvùngchiếnsự.TheoBuffett,câuhỏilà:Bạnnghĩnhưthếnàovềrủiro.

ChúngtôingồitrongvănphòngcủaJonMedved-tạitrụsởchínhcủaVringoởBeitShemesh,khudâncưgiữaJerusalemvàTelAviv-đểthảoluậnvềrủi

rođầutưvàoIsrael[118].Nhưngtrướckhiôngtrảlờicâuhỏicủachúngtôi,Medvedđặt ra câuhỏi của riêngông.Ông rút ramột trongnhững trang từmột bài thuyết trình PowerPoint, bài thuyết trình “Israel Inside” mà ôngthườngtrìnhbàytrongvaitròđạisứkinhtếkhôngchínhthức.

“Nhìnbiểuđồnàyđi”,ôngnói(biểuđồ9.1)

“Cácbạnnhìnthấygìởđây?”Medvedhỏidò.Trụchoànhxchỉtừnăm2002đếnnăm2004;trụctungykhôngcótên.Rồicómộtđườngkẻđilên-theohướngtươngđốichéovàtuyếntính-thẳngvàogócphảitrêncùngcủabiểuđồ.Nhưngvìtrụctungykhôngcótên,biểuđồnàychưahoànthiện.ChúngtôinhậnraMedvedvừanêuramộtcâuhỏimẹo.

“À, có thứ gì đó tăng trưởng trong khung thời gian từ năm 2002 đến năm2004”,chúngtôiđánhbạotrảlời.“Nhưngtrụctungylạikhôngchochúngtôibiếtđólàthứgì”.

“Chínhxác”,ôngnhanhchóngđáplại.“Đócóthểlànhiềuthứ.Đầutiênlàbạolực.Bikịchthay,đótừnglàmộttrongnhữnggiaiđoạnbạolựcnhấttronglịch sử của chúng ta, trong suốt cuộc nổi dậy intifada thứ hai (phản khángbằngnémđá của ngườiPalestine) và dẫn đến cuộc chiếnLebanon lần hai.BiểuđồminhhọasốlượngtênlửabắnvàoIsraeltrongnhữngnămđó”.

Nhưng,Medvednóivớichúng tôi,biểuđồnàycònminhhọachosức tăngtrưởngcủanềnkinhtếIsrael,vốnlêncaotrongnửađầucủathậpkỷ.Rồiônglấytiếpmộttranggầngiốngvớitrangđầu(biểuđồ9.2).

Trụctungytrongtrangnàyđượcghichú“ĐầutưnướcngoàivàongànhcôngnghệcaoIsrael”.Thậtấntượng,khitrongcùnggiaiđoạnđó,cómộtsựgiatăngđầutưvàoIsraelcùngthờigianvớisựgiatăngsốlầnbịtấncôngbằngtênlửa.

Thựctế,khinghiêncứucácsốliệukinhtếkhác,chúngtôiđãtìmthấyvàibộdữliệutươngđốitươngđồngvớicơcấubiểuđồchungnày.Vídụ,vốnđầutưtrựctiếpnướcngoài(FDI)-mộtsốliệukinhtếvimô-dùngđolườngđầutưtrực tiếp từnướcngoàidướibấtkỳhình thứcnàovàomộtquốcgia.Trongsuốtgiaiđoạntừnăm2000đến2005,FDIcủaIsraelđãtănggấpba,cònthịphầnđồngUSDquốctếdànhchođầutưmạohiểmvàoIsraelđãtănggấpđôi.

MedvedkhônggợiýrằngcósựtươngquangiữabạolựctạiIsraelvớisựthuhútcácnhàđầutư.Thayvàođó,ôngtinrằngIsraelđãtìmracáchloạibỏcácmốiđedọaanninhkhỏinhữngcơhộităngtrưởngchonềnkinhtế.Nóicáchkhác,ngườiIsraeltựtinrằngcácdoanhnghiệpmớithànhlậpcủahọsẽsốngsót qua chiến tranh và hỗn loạn. Và giới doanh nhân Israel cũng cố gắngthuyếtphụcnhàđầutưtinvàođiềunày.

Alice Schroeder, tác giả cuốn The Snowball (tạm dịch: Quả cầu tuyết), làngườiduynhấtđượcủyquyềnviếttiểusửchoWarrenBuffett.Chúngtôihỏibàvềrủi rođượcnhìnnhậncủaviệcđầu tưvàoIsrael.“Warrenđãở trongngành kinh doanh bảo hiểm từ rất lâu, và nhìn vàomọi quyết định đầu tưthôngqualăngkínhđó”,bànóivớichúngtôi.“Tấtcảlàviệcxácđịnhmứcđộrủironhưcáchbạnlàmvớimộthợpđồngbảohiểm.Nhữngthứbạnthậtsựlongạilàkhảnăngxảyrađộngđấtvàcuồngphong.Warrenhỏi:Cónhững

loạirủirothảmhọagì,vàliệutôicóthểsốngchungvớinó?”[119]

Iscar, công ty Israel đượcBuffettmua lại, có nhàmáy chính và các cơ sởnghiên cứu và phát triển đặt tại phíaBắc Israel, và từng hai lần bị đe dọatrướcnhữngcuộctấncôngtênlửa-năm1991,khicảnướclọtvàotầmngắmcủa Saddam Hussein trong cuộc chiến vùng Vịnh và trong cuộc chiếnLebanonnăm2006,khiHezbollahbắnhàngngàntênlửavàocácthịtrấnphíaBắcIsrael.“Điềunàykhôngđượctínhlàrủirothảmhọasao?”,chúngtôihỏibà.

QuanđiểmcủaBuffett,bànóivớichúng tôi, rằngnếucáccôngxưởngcủaIscarbịtrúngbom,họsẽxâymộtnhàmáykhác.Nhàmáykhôngđạidiệnchogiá trị của công ty.Chính tài năng củanhânviênvàbanquản lý, nền tảngquốctếcủacáckháchhàngtrungthànhvàthươnghiệumớitạoragiátrịcủaIscar.Nêndùtênlửacóthểpháhủycácnhàmáy,thìtrongmắtBuffett,chúngvẫnkhôngđạidiệnchorủirothảmhọa.

TrongsuốtcuộcchiếnLebanonnăm2006,chỉhaithángsaukhiBuffettmua

lạiIscar,4.228quảtênlửađãtrútxuốngmiềnBắcIsrael[120].TọalạccáchbiêngiớiLebanonchưađến8dặm,Iscarlàmụctiêuchínhcủatênlửa.

EitanWertheimer,Chủ tịch hãng Iscar, người bán công ty choBuffett, chochúngtôibiếtôngđãgọichosếpmớicủamìnhtrongngàyđầutiêncủacuộcchiến.“Quantâmduynhấtcủachúngtôilàphúclợichonhânviêncủamình,vìmáymóchưhỏngvàcửasổvỡnátluôncóthểthaythế”,WertheimernhớlạibuổinóichuyệnvớiBuffett.“Nhưngtôikhôngrõôngcóhiểutâmtrạngcủachúngtôikhông”,tôinóivớiôngtanhưthế.“Chúngtôisẽtiếptụcvớinửasốnhânviêncònlại,nhưngchúngtôiđảmbảomọikháchhàngsẽđược

giaohàngđúnghẹnhoặcthậmchísớmhơn”[121].

MộtquảtênlửađãrơitrúngCôngviêncôngnghiệpTefen,vốnđượcgiađìnhWertheimerthànhlậpvàxâyxungquanhIscar,vànhiềutênlửarơigầnđó.Vàmặcdùtrongsuốtcuộcchiến,nhiềucôngnhânđãtạmthờichuyểnchỗởcùnggiađìnhxuốngphíanamđấtnước,cáckháchhàngcủaIscarvẫnkhônghaybiết.“Chúngtôicómấtchútthờigianđểđiềuchỉnh,nhưngchúngtôiđãkhônglỡmộtchuyếngiaohàngnào”,Wertheimernói.“Vớikháchhàngcủachúngtôitrênthếgiới,thìkhôngcócuộcchiếnnàocả”.

Bằngcáchđáptrảsựđedọatheocáchnày,Wertheimervànhiềungườikhácđã biến nhữngmối nguy hiểm có thể khiến Israel trông có vẻ rủi ro thànhminhchứngchotàisảnbấtkhảxâmphạmcủaIsrael-thứtàisảnđãhấpdẫnBuffett,Google,Microsoftvànhiềutậpđoànkhácngaytừbanđầu.

ÍtaiminhhọachosựgangóccủangườiIsraelhayhơnDovFrohman,ngườitừngsinhratạiAmsterdamchỉvàithángtrướckhixảyraThếchiếnII.KhivòngvâycủaPhátxítĐứclênHàLanngàycàngthắtchặt,chamẹđãbímậtgửiôngchogiađìnhVanTilborgh,nhữngnôngdânThiênchúagiáomộđạohọgặp.GiađìnhnàyluồnláchquacácđườngcốngngầmởHàLanđểchạytrốn.DovmớichỉbatuổikhiôngđếntrangtrạicủahọởvùngnôngthônHàLan,nhưngôngvẫnnhớviệcphảiđộimũđểchegiấumáitócđen,vìgiađìnhnhậnnuôiôngđềutócvàng.KhilínhĐứcsoátnhàđịnhkỳ,ôngthườngtrốnxuốngdướigiường,chuixuốnghầmhoặctrốnvàorừngcùnganhemmình.Nhiềunămsau,DovbiếttinchamìnhđãchếttạitrạiAuschwitz;ôngkhông

baogiờbiếtrõnơimẹmìnhbịgiếthại[122].

Sau cuộc chiến, dì của Frohman, người đã trốn đến Palestine trong nhữngnăm1930, truy tìmgiađìnhHàLancủaFrohmanvà thuyếtphụchọmangông đếnmột trạimồ côiDoThái để ông có thể di cư đến Palestine.Năm1949,cậubéDomườituổiđặtchânđếnđấtnướcIsraelvừamớithànhlập.

Năm1963,khiDovFrohmanchuẩnbịtốtnghiệpTechnion(ViệncôngnghệIsrael),ôngquyếtđịnhtheođuổichươngtrìnhthạcsỹởMỹnhằm“mangmộtlĩnhvựcchuyênmôncôngnghệmớivềchoIsrael”.ÔngđượcnhậnvàoMITnhưnglạitheohọcĐạihọcCaliforniaởBerkeley,lànơiôngđượcnhậnmộtkhoảntrợcấp.Đâylàmộtlựachọntìnhcờ.

Trongkhivẫnđang theohọcchương trình thạcsỹ,FrohmanđãđượcAndyGrove tuyển vào làm việc tại Fairchild Semiconductor. Một vài năm sau,Grove cùng Gordon Moore và Robert Noyce sáng lập Intel. Frohman trởthànhmộttrongnhữngnhânviênđầutiêncủacôngty.ÔngnhanhchóngghidấuấnbằngviệcphátminhrathiếtbịsaunàytrởthànhmộttrongnhữngsảnphẩmmanglạilợinhuậncaonhấtvàlàhuyềnthoạicủaIntel-mộtloạichipnhớcóthểtáilậptrình.Khilênđếnvịtríquảnlýcấpcao,FrohmantuyênbốôngsẽrờiIntelđểgiảngdạymônkỹthuậtđiệntạiGhana.Ôngviếtrằngmình“đangtìmkiếmsựphiêulưu,tựdocánhânvàsựpháttriểnbảnthân”-đây

lạilàmộtngườiconnữacủaQuyểnSách.

CácđồngnghiệpcủaôngtạiIntelchorằngFrohmanthậtđiênkhirờiđiđúngvàolúccôngtychuẩnbị lênsànchứngkhoánvà traochonhânviênnhữngquyềnchọnmuacổphiếuhứahẹnmanglạilợinhuậncao.NhưngFrohmanbiếtrõmìnhmuốngì:Ôngmuốnthànhlậpmộtdoanhnghiệpchứkhôngchỉđilàmthuê.Ôngcũngbiếtnếutiếptụcgiữcươngvịquảnlý,ôngcóthểsẽkhôngbaogiờquaytrởvềIsrael,nơiôngđãnungnấuýtưởngcáchmạngchonềnkinh tếđịaphương:Ôngmuốn Israel trở thànhquốcgiadẫnđầu trongngànhthiếtkếchip.

Năm1973,thờiđiểmđểnhậnraýtưởngcủaôngđãchínmuồi.Intelđangđốimặtvớisựthiếuhụtnghiêmtrọngnguồnkỹsư.FrohmanquayvềIntel,trìnhbàyýtưởngvềmộttrungtâmthiếtkếtạiIsraelchoGrove,vànhanhchóngthu xếpmột sứmệnh khám phá đến Israel. Bị cuộc chiếnYomKippur trìhoãn,nhómIntelđếnIsraelvàotháng4năm1974vànhanhchóngtuyển5kỹsưchotrungtâmthiếtkếmớiởHaifa.Trướcđó,Intelchưabaogiờxâydựngmột trung tâmnghiên cứuvàphát triển lớnnào tại nướcngoài. “Rốt cuộc,chúngtôiđãởtrongngànhR&D.Chúngtôikhôngthểmạohiểmtươnglaicủa công tybằngviệcđặt nhiệmvụvàhoạt độngcốt lõi củamìnhởnướcngoài-nằmngoài tầmkiểmsoátcủachúngtôi”,mộtcựunhânviênIntelởCalifornia nhớ lại. “Israel là nơi đầu tiên chúng tôi làmđiều đó.Rất nhiều

ngườinghĩrằngchúngtôithậtđiênrồ”[123].

NhómIsraelbắtđầuvớikhoảnđầutư300nghìnUSDvànămkỹsưtoànthờigian.NhưngvàodịpQuốckhánhlầnthứ30củaIsrael,nơinàynhanhchóngtrở thànhnhà tuyểndụng tưnhân lớnnhất Israel với 5.400nhânviên.Lúcđầu,khoảnđầutưcủaIntelvàoIsraelgiốngnhưtròchơimayrủi.Saunày,trung tâmđã phát triển và trở thànhđơnvị cốt lõi tạo nên thành công choIntel.IntelIsraelchịutráchnhiệmthiếtkếchipchonhữngchiếcmáytínhcánhânđầutiêncủaIBM;thiếtkếrathếhệchipPentiumđầutiên;vàmộtkiếntrúcmimà giới phân tích thừa nhận rằng đã cứu Intel khỏi cơn suy thoáikhôngphanhtrongnhữngnăm1990,nhưchúngtôiđãghichéptrongchươngmột.TạithịtrấnQiryatGatởphíacựcnamIsrael,Intelđãxâymộtnhàmáytrịgiá3,5tỉUSD,nơingườiIsraelthiếtkếchipvớinhữngbóngbándẫnnhỏđến mức có thể xếp vừa 30 triệu chiếc trên đầu một cây đinh. Cũng phithườngnhưthế,sựtrỗidậycủaIsraelnhưtrungtâmsảnxuấttốiquantrọngchoIntelđãchứngminhkhônggìcóthểngănsứcsảnxuấtcủanó,kểcảmộtcuộcchiến.

“Chúngtôisẽtinquyếtđịnhcủaông,Dov.Hãylàmnhữnggìôngcầnlàm”.ĐâylàthôngđiệptừbanlãnhđạoIntelchỉvàingaysautháng1năm1991,thờiđiểmkhaimàncuộcchiếnvùngVịnh.

Trướcđónămtháng,IraqđãxâmlượcKuwait.TừthờikhắcFrohmannghethấytinnày,nỗilosẽphảichotoànbộcôngnhânvềnhàbắtđầuxâmchiếmtâmtríông-trongnhữngkhoảnglặngkhiláixeđếnchỗlàm,đứngchờmáybaycấtcánh,hoặctrêngiườngtrướclúcngủ.ÔngbiếtrằngtắtmọithứđisẽlàthảmhọachoIntelIsrael.Nênôngcốloạibỏýnghĩnàykhỏiđầu.

TrongkhihàngtrămngànlínhMỹđượctriểnkhaiđếnẢ-rậpXê-útđểchuẩnbịchocuộcchiến,FrohmanbịphântâmbởinhữngrủiroIntelđangphảiđốimặt.VánbàinàybắtđầutừmộtsảnphẩmcóđượcdoquyếtđịnhcủaIBMvàonăm1980,khihãngnày lựachọnmẫuvixử lý8088đểdùngchomáytínhcánhânIBM,quađótạorabướcđộtpháchoIntel.NhưnggãkhổnglồmáytínhkiađãbuộcIntelcấpphépsửdụngcôngnghệnàychomộtsốhãngkhác;mặcdùchínhIntelđãthiếtkếrachip8088.IBMchorằngviệcdựavàomỗi Intelđểsảnxuấtbộvixử lýnày làquámạohiểm.Nên Intelchỉnhậnđược30%tổngdoanhsố.LợiíchgiácảvàantoànchoIBMđồngnghĩavớilợinhuậngiảmchoIntel.

Năm1983,vớichip286,bộvixửlýthếhệtiếptheocủamình,IntelđãthuyếtphụcđượcIBMgiảmsốlượngcácnhàsảnxuấtđượcnhượngquyềnxuốngcònbốnnhà,từđólàmtăngthịphầncủachínhIntel.Vàvàonăm1985,saukhiđầutư20triệuUSDvàbốnnămpháttriểnbộvixửlý386mạnhmẽhơn,Intelđãchuẩnbịđểchơimộtcanhbạc.Lầnnày,IBMđãchấpnhậnyêucầucủaIntel:Chophépcôngtynàytrởthànhnhàsảnxuấtduynhấtcácconchipvixửlýđểchạyhầuhếtmáytínhđểbànmớicủathếgiới.ChiếnlượcnàysẽtốiđahóalợinhuậncủaIntel,nhưngcũnglàmtăngrủiro.NếuIntelkhôngthểđẩymạnhnănglựcsảnxuấtđúngthờihạnthìsao?Vàrủirolớnhơnlàquyếtđịnhcủaban lãnhđạoIntelởSantaClara là tập trungphần lớn tráchnhiệmnàychoIsrael.

Gánh nặng chính rơi vào nhàmáy sản xuất bộ vi xử lý Israel của Intel ởJerusalem, sảnxuất khoảng3/4 sản lượng toàn cầu của Intel, bằng cách ápdụngchếđộhaicalàmviệc,mỗicakéodài12tiếng,7ngàymộttuần.

Nhưnggiờđâynăngsuấtnàyđangbịđedọa.SaddamHusseinđã tuyênbốnếuMỹtấncông,ôngtasẽđáptrảbằngcáchbắntênlửasangIsrael.

ChínhquyềnIsraelxemtrọnglờinóicủaSaddam.IraqcótênlửaScudcóthểbayđếnTelAvivtrongchưađầymườiphút,vànhữngtênlửanàycóthểđượctrangbịđầuđạnhóahọc.Vàotháng10năm1990,chínhquyềnIsraelđãbanhànhđợtphânphátmặtnạphònghơiđộcdiệnrộngnhiềuhơnbấtkỳnơinàokểtừThếchiếnII.

ĐólàthờikhắcdịthườngởIsrael.Trongcáctrườngmẫugiáo,giáoviêndạynhữngđứatrẻnămtuổicáchđeomặtnạphònghơiđộctrongtrườnghợpbịtấncông,vàmọingườithựctậpcáchchạyđếnnhữngphòngkhóakínđặcbiệtnếu còi báo độngvang lên.Hệ thống phân phốimặt nạ được thực hiện kỹlưỡng,vớimỗigiađìnhđềunhậnđượcthưchỉdẫnnơinhậnthiếtbị.QuânđộiIsraelđặtcáctrạmchỉhuytiềnphươngtrongcáckhumuasắm,nênchuyệnmuavàiđôigiàymớivàmộtlycà-phêcùngvớimặtnạphònghơiđộcchogiađìnhkhôngcógìlạ.

FrohmanđãlàmđiềumàmọinhàquảnlýIsraelđãlàmtrongsuốthoặctrướckhicóchiếntranh:Ônglậpkếhoạchchonhữngtìnhhuốngbấtngờchokịchbảnchiếntranh“thôngthường”,trongđónhânviênsẽbịgọivàoquândựbị.Hầuhếtngười Israeldưới45 tuổiđềuphụcvụ trongquândựbịmột thángmỗinăm.Trongmộtcuộcchiếnkéodài,quândựbịnàycóthểbịtriệutậpđếnkhi nào chính quyền cảm thấy đủ.Đây chính xác làmột loại thuế kinh tếkhổnglồchocácdoanhnghiệpởIsrael-baogồmngàycôngbịmấtvàgiảmnăngsuất-ngaycảtrongthờibình.Trongmộtcuộcchiến,nhânviênlaođộngcó thể vắngmặt trong nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng. Kết quả là nhiềudoanhnghiệpIsraelđãphásảntrongthờigianchiếntranh.

Đầutháng1năm1991,cáchãnghàngkhôngthươngmạiMỹvàchâuÂuđãhoãnhoặccắtgiảmsốchuyếnbayđếnkhuvực.Vàongày11 tháng1,bốnngàytrướcthờihạncủaLiênHợpQuốcđểIraqphảirútquânkhỏiKuwait,chínhphủMỹkhuyếncáocôngdânmìnhrờikhỏiIsrael.Vàongày16tháng1,chínhquyềnIsraelthôngbáomọitrườnghọcdoanhnghiệp,ngoạitrừmộtsố công ty thiết yếu (nhưnhàmáyđiện)phảiđóngcửa trong tuầnđóhoặcmuộnhơn.Chínhquyềnmuốnmọingườiởtrongnhà,tránhxađườngphố,vàsẵnsàngẩnnấpvàocácphòngantoànkhicócòibáođộngoanhtạc.

Đối với Frohman, đáp ứng yêu cầu của chính quyền đồng nghĩa với việcngừngsảnxuấtbộvixửlý386củaIntelvàođúngthờikhắcsinhtửcủacôngty.Frohmantrôngchờsựủnghộtoàndiệncủabanquảnlýtrongtrườnghợpbị đóng cửa, nhưng ông cũng biết một người chủ sẵn sàng cho nhân viênmìnhnghỉốmkhôngcónghĩamốiquanhệgiữahọsẽtiếptụcmàkhôngbịảnhhưởng.Đặcbiệtkhicách“ốm”nàycóthểsẽlặplạitrongtươnglai.

“Chúngtôicómộtsốmâuthuẫntrongcôngtyvềviệcchuyểngiaocôngnghệchiến lược và sản phẩm tối quan trọng đến dây chuyềnở Israel”, Frohmannhớ lại, “tôi được thuyết phục rằngnếu chúng tôi phải giánđoạn sảnxuất,thậmchíchỉtrongmộtthờigianngắn,chúngtôisẽphảitrảgiánghiêmtrọngtrongdàihạn”.FrohmanđãdùnghếtthờigianvàmứcđộtínnhiệmđểthuyếtphụcbanquảnlýIntelđặttươnglaicủacảcôngtyvàotaycủamộtchinhánhnước ngoài, vốn là giấc mơ của ông ngay sau khi rời Intel. Và chính chinhánhnàyđangchuẩnbịtrởthànhmụctiêucủatênlửaScud.

NhưngFrohman cómột nỗi lo khác, thật ngạc nhiên là nỗi lo này còn lớnhơn:“Tôicứnghĩmãivềsựtồnvongcủanềnkinhtếcôngnghệcaovốnvẫncònnonyếu của Israel”.Chướngngại chínhdẫnđến cáckhoảnđầu tư lớnhơnvàoIsraellàấntượngdaidẳngvềsựbấtổnđịachínhtrịtrongkhuvực.NếuIntelkhôngthểhoạtđộngtrongmộttìnhhuốngkhẩncấp,thìbấtkỳniềmtinnàocủacáctậpđoànđaquốcgia,nhàđầutưhaythịtrườngvàosựổnđịnhcủaIsraelsẽlậptứcsụpđổ.

FrohmanđãởnướcngoàiđủlâuđểquenthuộcvớilờikếttộichốnglạiviệcđầutưvàoIsrael.GầnnhưngàynàocũngcódòngtíttệhạivềIsraeltrênkhắpthếgiới:Lại thêmmộtvụ tấncôngkhủngbố…thêmmộtsựkhiêukhíchởkhuvựcbiêngiới…thêmđổmáu.Intifada.Bạolực,khủngbố,chiếntranh.Đólàcâuchuyệnduynhấtmàmọingườibiết.

ÔngtinrằngcảIsraellẫnnềnkinhtếcủanócầnmộtcâuchuyệnngượclại.Khihạnchótngày15tháng1đãđến,ôngtrởnêngắnbóvớimộtcuộctranhluậntưởngtượngcủabangiámđốc-diễnrađâuđótạiMỹ-giữamộtlãnhđạosốtsắngđầutưvàoIsraelvàmộtbangiámđốcngờvựcđangnghĩrằngôngquáliềulĩnh.Vậyngườilãnhđạonhiệttìnhnàycầngìtrongtúiôngta?“Tôihiểusựngờvựccủacácông.Tôicũngđãxemtintức.NhưngđừngquênrằngIntelđãsảnxuấtbộvixửlý386-mộttrongnhữngbộvquantrọngnhấtcủa Intel - tại Israel trongsuốtcuộcchiếnvùngVịnh,vàngười Israelchưatừngbỏlỡmộtnhịpnào.Họluônđúngkếhoạch.Họchưatừngtrễhạn…dù

chỉmộtlần…ngaycảkhitênlửađangdộixuốngđầu.”

Vào ngày 17 tháng 1, Frohman thông báo đến nhân viên quyết định đơnphương của ông để giữ cho Intel Israel hoạt động trong suốt cuộc chiến,chống lạimệnh lệnh từ chính quyền, nhưng dựa trên tinh thần tự nguyện:Khôngnhânviênnàobịphạtnếuvắngmặt.

Vàolúc2giờsángngày18tháng1,Frohman,cũngnhưhầuhếtngườiIsrael,bịcòibáođộngđánhthức.Ôngvàgiađìnhnhanhchóngđeomặtnạphònghơi độc và tự khóamình vào phòng an toàn trong nhà.Khi tiếng còi lắngxuống,họbiếtđược8tênlửađãrơitrúngTelAvivvàHaifa-gầntrungtâmR&DchínhcủaIntel-nhưngkhôngmangtheođầuđạnhóahọc.Dựkiếnsẽcónhiềutênlửađượcbắnthêmvàonhữngngàykếtiếp.VẫnkhôngrõliệuSaddamsẽtrangbịđầuđạnsinhhọcchonhữngtênlửaScudtrongtươnglaihaykhông.

Lúc3:30sáng,khiFrohmanđếnnhàmáyvớimặtnạphònghơiđộc,ôngđithẳngđếnphòngsạch-tráitimcủanhàmáysảnxuấtchip,nơicáckỹthuậtviên làmviệc trongđồbảohộgiốngphihànhgianhằmduy trìmôi trườngkhôngbụibẩn.Mọingườiđãquaytrởlạilàmviệc.Ôngnghekểkhicòibáođộngvang lên trướcđó, các nhânviênđã lui vàophòng an toàn trongnhàmáy,nhưngsaunhữngcuộctạtvềnhàchớpnhoáng,họlạitrởvềvịtrílàmviệc của mình. Khi bắt đầu ca làm việc sáng đầu tiên sau vụ tấn công,Frohmanđãchuẩnbịchứngkiến-kịchbảntuyệtnhất-chỉmộtnửasốnhâncông;thì75%sốnhânviênđãcómặt.SaucuộctấncôngbằngtênlửathứhaicủaIraqvàođêmtiếptheo,sảnlượngtạitrungtâmthiếtkếHaifacủaIntelđãtănglên80%.Nhữngđợttấncôngcàngtànkhốcbaonhiêu,sảnlượngcànglớnbấynhiêu.Chàomừngđếnvới“sựbìnhthườngmới”củaIsrael.

NhữngnhàlãnhđạotạiđạibảndoanhSantaClaracủaIntelkhôngthểhiểuđượcđiềunày.TrongmộtcuộchọptừxaquađiệnthoạivớiSantaClarahaingàysauđó,còibáođộnglạivanglên.CácthànhviênnhómIsraelxindừngmộtlátđểdichuyển,đeomặtnạphònghơiđộcvàtiếptụccuộchộithoạitừbêntrongphòngantoàn.MộtnhómcôngnhânIntelcònlậpnhàtrẻdãchiếnngaytrongnhàmáy,dotrườnghọcđềuđãđóngcửa,vànếunhânviênmuốnlàmộtphầntrongsứmệnhphảnkhángcủaFrohman,họkhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệcmangtheoconcáiđếnchỗlàm.Ngoàicôngviệcchính,họcòntìnhnguyệnthayphiêntrôngnomnhàtrẻ.

DisảnmàtinhthầncamkếtcủaFrohmanđểlạihiệnvẫncònnhìnthấytrongcácquyếtđịnhthiếtlậphoạtđộngquantrọngtạiIsraelcủaquốcgia.Vàmộtvàicơsởtrongsốnày,chẳnghạnnhưcơsởcủaGoogle,đãđượcxâytrongkhoảngthờigiancủacuộcchiếnLebanonnăm2006.

Lờigiảithíchchođiềunàyliênquanđếnnhiềuthứkháchơnlàtàinăngkỹsưthuầntúy.Nócònlàvấnđềcủanhữngnhântốkémhữuhìnhhơn,nhưđộnglựcdẫntớithànhcôngđếntừcánhânđếnquốcgia.NgườiIsraelcómộtthuậtngữchođiềunày:“Davka”,mộttừHebrewkhódịchbaogồmnghĩacủakháiniệm“bấtchấp”kèmmộtchútchếnhạođốithủbằng“độngtácngoáymũi”.Giống như nói rằng: “Chúng càng tấn công ta bao nhiêu, ta sẽ càng thànhcôngbấynhiêu”.

Như EitanWertheimer nói vớiWarren Buffett vào lúc bắt đầu cuộc chiếnLebanonnăm2006:“Chúngtôisẽxácđịnhxemphenàođãthắngcuộcchiếnbằngcáchđẩymạnhsảnxuấttạicácnhàmáylênmứccaonhấttừtrướcđến

nay, trong lúc tên lửa dội trên đầu”[124].Người Israel, thông qua việc tạodựngdanhtiếngchocảnềnkinhtếlẫnkhốidoanhnghiệp-vừalàđểkhẳngđịnhlòngtựhàodântộc,vừalàthướcđocholòngkiênđịnhcủađấtnước,đãtạodựngđượcniềmtinnơinhàđầutưvàokhảnănggiữvững,thậmchívượttrội của Israel đối với những cam kết của họ. Nhờ Dov Frohman, EitanWertheimervànhiềungườikhác,câuhỏivềrủirothảmhọagầnnhưtrởlênvônghĩađốivớigiớiđầutưvàcáctậpđoànđaquốcgiađangtìmcáchkinhdoanhtạiIsrael.

Chương10:Yozma

Trậnđấu

JohnLennon từngnói về nhữngnămđầu củadòngnhạcRock&Roll nhưsau:“TrướcElvisthìkhôngcógìcả”.

Vềsự thànhcôngcủađầu tưmạohiểmvà tinh thầndoanhnhântronglĩnhvựccôngnghệcaocủaIsrael,nóinhưLennonthì:“TrướcYozmacũngkhôngcógì”.

-ORNABERRY-

ContraicủaOrnaBerrylàAmitđãtruyềnđimộtthôngđiệptrịgiá32triệuUSD.Amit đã khôi phục được tin nhắn thoại này và chuyển chomẹmìnhnghe.NgườigọiđếnlàmộtphógiámđốccủaSiemens-tậpđoànviễnthôngĐức. Orna Berry, lúc đó đang đi công tác nước ngoài để chào bán doanhnghiệpkhởinghiệpcủabàchonhữngcôngtylớncóýđịnhmua,đãđểlgọinày. Tin nhắn từ Siemens đánh dấu khởi đầu của quá trình thâu tómmộtdoanhnghiệpIsraelđầutiênbởimộtcôngtychâuÂu.Vụgiaodịchhoàntấtnăm1995.

Mặcdùngàynayđâylàsựkiệnkhábìnhthường-ngườichâuÂuđãđầutưhàngtrămtriệueurovàocáccôngtyIsrael-vàonăm1995,chưacóainghechuyệnmộtcôngtychâuÂumualạimộtdoanhnghiệpIsrael.OrnaBerrytinrằngmộtchươngtrìnhmớicủachínhphủIsrael, lúcđólàYozma,đãkhiếnđiềunàytrởnênkhảthi.Bàcũngtinrằnghàngtrămdoanhnghiệpkháccũngcótrảinghiệmtươngtựnhờcócácchínhsáchcủachínhphủ.

Berryđược cangợi làmột trongnhững lãnhđạokinhdoanhhàngđầu của

Israel[125].Năm1997,bàđượcbổnhiệmlàmngườiđứngđầucácnhàkhoahọctạiBộCôngnghiệp,ThươngmạivàLaođộng-tổchứclãnhđạocáchtâncủaIsrael;năm2007,bàtrởthànhChủtịchHiệphộiđầutưmạohiểmIsrael.BàlấybằngtiếnsĩngànhkhoahọcmáytínhtạiĐạihọcNamCalifornia,làm

việcchoCôngtyTưvấnCôngnghệUnisysởMỹ,rồiquayvềIsraellàmchoIBMvàsauđólàchoIntel.

Nhưngvàonăm1992,Berrylàmộtdoanhnhânlầnđầukhởinghiệp.Hợptáccùng năm đồng nghiệp đến từ Fibronics, bà đã thành lập Ornet DataCommunications, một trong những công ty công nghệ đầu tiên của Israel.OrnetDatapháttriểnphầnmềmvàthiếtbịchomạngnộibộ(LAN)đểtănggấpđôitốcđộtruyềntảidữliệu.

Trong lúchầuhếtmọingườikếtnối Internetbằngcáchquaysốquađườngđiệnthoại,côngnghệmạngEthernetpháttriểnnhưmộtcáchđểkếtnốigiữacácmạngLAN - là những nhómmáy tính ở gần nhau trong nhà hoặc vănphòng.MạngLANcóthểtruyềnnhiềudữliệuhơn,nhanhhơngiữacácmáytính trongcùngmạng,nhưngbăng thôngvẫn tươngđốihạnchế.GiảiphápcủaOrnetDatalàtạoramộtswitchchocácmáytínhđượckếtnốinày,từđónhânbăngthônglên50lầntheotínhtoáncủaBerry.

OrnetDatachỉcóvàinhânviênởKarmiel,thànhphốphíaBắcIsrael,vàmộtvănphòngtạiBostonđượcBerrysửdụngkhibàghévào thànhphố.Trongnhữngngàyđầutiêncủacôngty,bàliêntụcbayđếnMỹđểgâyvốn,nhưngsớmnhậnrakhôngcóaisẵnlòng.

“Khôngcócơchếnàodànhchoviệctàitrợnhữngdựánmớichỉởgiaiđoạnđầuvớirủirocao,trongbốicảnhthiếuvắngđầutưmạohiểmtrongnước”,bà

nóivớichúngtôi[].

Đầutưmạohiểmlàkhoảnvốnđầutưthườngđổvàocáccôngtycôngnghệtăngtrưởngcao.Nhưngđốivớihầuhếtnhàđầutưnướcngoài,đổtiềnvàoIsraelcóvẻvôlý.Vớihọ,Israelđồngnghĩavớicáctôngiáocổxưa,nhữngpháthiệnkhảocổvàxungđộtchếtngười.Ngaycảnhữngnhàđầu tư từngthánphụctrìnhđộnghiêncứuvàpháttriểncủaIsraelcũnghoảngsợtrướclànsóngbạo lựcđikèmcuộcnổidậycủangườiPalestine (còngọi là Intifada)vàocuốinhữngnăm1980.ĐólàtrướckhiDovFrohmanquyếtđịnhduytrìhoạtđộngcủaInteltrongCuộcchiếnvùngVịnhnăm1991.

TheoJohnMedved,nhàsánglậpIsraelSeedPartners,“bạncóthểđàmphánvớimộtquỹđầu tưMỹbao lâucũngđược,vàhọ sẽcườivàomặtbạnkhi

nghebạnnói:‘HãyđếnđầutưvàoIsrael’.”[127]

Sựkhanhiếmvốnđầutưmạohiểm(VentureCapital-VC)củaIsraeltrongsuốtnhữngnăm1980còntạoramộtvấnđềkhác.ỞphươngTây,vaitròcủanhữngnhàđầutưmạohiểmkhôngđơnthuầnchỉlàcungcấptiềnmặt.Chínhvaitròdìudắt,giớithiệuđếnmạnglướicủanhữngnhàđầutư,nhữngtaythâutómdoanhnghiệptiềmnăngkhác,cũngnhưcácđốitácvàkháchhàngmớilàđiềukhiếnngànhđầutưmạohiểmtrởnênđánggiáđốivớimộtdoanhnghiệpmớithànhlập.MộtquỹVCtốtsẽgiúpdoanhnhânxâydựngcôngty.

“RõràngkhiấyIsraelđangthiếumộtđiềugìđó”,YigalErlich,mộtnhàlãnhđạokhoahọctừnglàmviệc trongchínhphủvàocuốinhữngnăm1980chobiết:“Người Israel rấtgiỏiphát triểncôngnghệ,nhưng lạikhôngbiếtcách

quảnlýcôngtyhoặctiếpthịsảnphẩm”[128].

DoanhnhânIsraelphảicótưduytoàncầungaytừbanđầu,tạoranhữngsảnphẩmchocácthịtrườngcáchxanhiềungàndặmvàthuộccácmúigiờkhácnhau.Nhưngcâuhỏinghiêmtúcđượcđặtralà:Làmsaođểbảnđịahóasảnphẩmchotừngthịtrường?Làmsaođểsảnxuất,tiếpthịvàcuốicùnglàphânphốisảnphẩmđếncáckháchhàngcáchxabờbiểnĐịaTrungHải?

Trướckhicóđầutưmạohiểm,ởIsraelchỉcóhainguồnquỹ.Thứnhất,cácdoanhnghiệpmithànhlậpcủaIsraelcóthểđăngkýnhậntrợcấpphùhợptạiOCS(OfficeoftheChiefScientist-VănphòngtrưởngkhoahọcIsrael).Tuynhiên,nhữngkhoảntrợcấpnđủsốtiềnmàcáccôngtymớikhởinghiệpnàythật sựcần,vàkếtquả làhầuhếtđềuvô tácdụng.Mộtbáocáochínhphủxuấtbảnvàocuốinhữngnăm1980chobiết60%sốcôngtycôngnghệnhậntrợcấpOCSđãkhôngthểhuyđộngthêmvốnnhằmtiếpthịsảnphẩm.Cóthể

họđãtạoranhữngsảnphẩmtốt,nhưnglạikhôngthểbánchúng[129].

Thứ nhì, các công ty Israel có thể xin trợ cấpBIRD (Binational IndustrialResearch&Development-QuỹđầutưnghiêncứuvàpháttriểncôngnghiệpIsrael,HoaKỳ).Đượcthànhlậpnhờsốtiền110triệuUSDcủachínhphủMỹvàIsrael,quỹBIRDcấpvốnđểhỗtrợnhữngdoanhnghiệpliêndoanhgiữaMỹvàIsrael.BIRDcungcấpcácgóitrợcấpkhiêmtốntừ500nghìnđến1triệuUSDtrongvònghaiđếnbanăm,vàthuhồivốnbằngtiềnhoahồngtừcácdựánthànhcông[130].

EdMlavskytrởthànhCEOcủaBIRDkhiôngtrìnhbàymộtbìnhluậnkhôngđượcchuẩnbịtrướctạibuổihọpcủaHộiđồngtưvấnMỹ-Israelvềnghiêncứuvàpháttriểncôngnghiệpvàonăm1978.BIRDđãđượcthànhlậptrướcđóhainăm,nhưngchưacấpvốnchobấtkỳdựánnào.Buổigặpcủahộiđồngnhằmchọnrangườikếnhiệmđểđiềuhànhtổchức,vàcácthànhviênđangthấtvọngvớinhữngứngviên.Mlavsky,sinhratạiAnhnhưnghiệnlàcôngdânMỹ,phátbiểu:“Thưacácquýông,điềunàythậttệhại;ngaycảtôicũnglàmtốthơnbấtcứứngviênnào”.Ủybanchorằngđâylàýtưởngtuyệtvời,vàcốthuyếtphụcMlavskytừchứcPhóChủtịchđiềuhànhTycoInternationalvàchuyểngiađìnhđếnIsrael.

VợôngkhôngphảingườiDoThái,vàôngcũngkhôngcó liênhệcảmxúcmạnhmẽvớiIsrael;nhưngtrướcsựnàiépcủaJordanBaruch,TrợlýNgoạitrưởngphụtráchlĩnhvựckhoahọcvàcôngnghệMỹ,MlavskyđãđếnIsraelđể“phỏngvấnchomộtcôngviệctôikhôngmuốnlàm,trongmộtquốcgiatôikhôngmuốnsống”,nhưôngđãnói.

Vợôngủnghộviệcnày,bàtừngđếnthămIsraelvàonăm1979,vàđãđemlòngyêumếnnềnvănhóa tiênphongcủađấtnướccònnon trẻnày.Thế làMlavsky xin nghỉ phép tại Tyco, thu dọn nội thất vào kho và chuyển đếnIsrael.Ônggiữchứcvụnàytrong13nămđếnkhicùngsánglậpGemini,mộttrongnhữnghãngđầutưmạohiểmdochínhphủtrợvốnđầutiêncủaIsrael.ĐiềuhấpdẫnMlavskylàsựcởimởcủaIsraelkhisẵnlòngthửnghiệmmọiýtưởngmới,yếutốôngđãkhôngthậtsựxemtrọngchođếnkhihòanhậpvàocuộcsống

MlavskygọiBIRD làmột dạng “dịchvụhẹnhò”, bởi ông cùngnhómcủamìnhđóngvaingườimaimốigiữamộtcôngtyIsraelsởhữumộtcôngnghệvớimộtdoanhnghiệpMỹcókhảnăngtiếpthịvàphânphốisảnphẩmnàytạiMỹ.Khôngchỉthế,ngườimaimốinàycòntrảchiphíchocuộchẹn.

HầuhếtcáccôngtycôngnghệMỹđượcBIRDtheođuổiđềucóngânsáchnghiêncứuvàpháttriểnhạnchế.Bởiquymôcủahọchỉtầmhạngtrungsovớicáccôngtyniêmyếtđạichúngvàcóquymôlớn,nênhọsợviệcphảisửdụngdoanhthuhàngquýđểtrảchohoạtđộngnghiêncứutốnkém.

Mlavskynhớlại:“Chúngtôiđến(cáccôngtyMỹ)vànói:Cómộtnơigọilà

Israel,màcácôngcóthểđãnghehoặcchưatừngnghetới.Chúngtôicóthểgiúp cácông liên lạc với nhữngkỹ sưđượcđào tạo tốt, sáng tạovà thôngminhởđó.Cácôngkhôngphảitrảtiềnđểthuêhaydichuyểnhọ,vàcácôngcũngkhôngphảilolắngvềnhữnggìxảyrasaukhidựánkếtthúc.Chúngtôisẽkhôngchỉgiớithiệucácvịđếnmộtnhómnhưthế-chúngtôicòntrảcácvị1/2sốtiềnchophầnquývịthamgiavàodựán,vàtrả1/2sốtiềnngườiIsraelcầnđểthamgia.”

Đếnnay,BIRDđãđầutưhơn250triệuUSDvào780dựán,tạora8tỉUSD

doanhsốbánhàngtrựctiếpvàgiántiếp[131].

TácđộngcủachươngtrìnhBIRDvượtxadoanhthuthuầntúy:Nógiúpcáccông ty công nghệ đang phát triển của Israel nắm được cách thức để kinhdoanh tạiMỹ. Những công ty này làm việc chặt chẽ với các đối tácMỹ.NhiềucôngtythuêvănphòngtạiMỹvàgửinhânviênranướcngoài,nơihọcóthểhọchỏivềthịtrườngvàkháchhàngcủamình.

Tronglúcthiếuthốnnguồnvốnchủsởhữu,BIRDtạoramộtlốitắtdẫnđếnthịtrườngMỹ.Ngaycảkhiliêndoanhthấtbại,vẫncònđóbàihọctolớnvềviệc làmsaođể tạo ra sảnphẩmriêngcho từng thị trường, thayvì chỉđơnthuầnpháttriểncôngnghệ.

Năm1992,gần60%sốcông ty Israelniêmyết trên sànchứngkhoánNewYork và 75% số công ty có tên trên sàn chứng khoán NASDAQ đã được

BIRDhỗtrợ[132].

Cácnhàđầu tưmạohiểmvàgiớiđầu tưMỹbắtđầuchúýđếnđ.Tuy thế,74%hàngcôngnghệcaoxuấtkhẩurangoàiIsraelđượctạorachỉbởi4%các

công tycôngnghệcao[133].Lợinhuậnkhôngđượcphân tánrộngrãi.NếunhữngdoanhnghiệpcôngnghệmớikhôngthểxinđượctrợcấptừBIRDhaychính phủ, họ phải thành thục nghệ thuật “tự lực cánh sinh”: Sử dụng cácnguồnlựccánhân,cácmốiquanhệhaybấtcứcôngcụnàokhácđểthuthậpvốnđầutư.

JonMedved đã tự lực cánh sinh khi ông đi gõ cửa từng nhà để chào bánnhữngbộ thuphátquangcủachamìnhvàonăm1982.Khiđó,công tycủaôngchỉcó10nhânviên,làmviệcbêntrongmộtnhàđểxeđểchếtạothiếtbị

thuvàbắtsóngquang.Medvedthừanhậnôngđãkhônghọcquamộtlớptoánhayvtlýnàoởđạihọc,vàkhôngbiếtgìvềbảnchấtcủadoanhnghiệpmàchaôngđãgâydựng.ÔngcũngkhôngbiếttiếngHebrew.

“Tôinóichuyệnvớimộtnhómkỹsư Israelkhôngbiếtgìvềcápquang,vàgiảngchohọvềsợiquang.Nếuhọđặtranhữngcâuhỏikỹthuậtkhónhằn,tôisẽ trốnđằngsau tiếngHebrewcủahọ-“Tôikhônghiểuanhnóigì,xin

lỗi!”[134]Medvedđãviếtmộtkếhoạchkinhdoanhchocôngtyvàpháttriểnnhữngdựbáodoanh thubằngphiênbảnphầnmềmbảng tínhđầu tiên trênchiếcmáytínhtobằngcáivalicủamình;nhưngcũngnhưOrnaBerry,ôngthấyviệchuyđộngvốnlàkhôngkhảthi.

Nhà lãnhđạo trongmảngkhoahọc,Erlich, trởnêngắnbóvới nhữngbiệnphápvượtquatháchthứcmàcácdoanhnhânđangphảiđốimặt.Nhưngđãcómộtsốphảnđối:“Đừngphíthờigianvàtiềnbạcvàonhữngcôngtymớivà

nhỏ.Họlànhữngdựánthấtbại”,nhữngkẻdèmphanóivớiông[135].Thayvìthế,cácnhàkinhtếcủachínhphủđãkêugọităngcườngvốnvàsựhợptácgiữa Israelvớinhữngcông tyđaquốcgia lớn,ở thờiđiểmnàyđang tuyểndụnghàngngànngườiIsrael.

CònmộttháchthứckhácđangníuchânIsraelkhiđó:LàmthếnàogiảiquyếtđượcgầnmộttriệungườinhậpcưDoTháiLiênXôđangbắtđầutrànngậpkhắpđấtnước.Chínhquyền tin rằngđểhấp thụsốngườinhậpcưnày,nềnkinhtếIsraelsẽphảitạoranửatriệuviệclàmmới.CứbangườinhậpcưLiênXôlạicómộtnhàkhoahọc,kỹsưhoặcmộtchuyênviênkỹthuật;nênngànhcôngnghệcaocủaIsraelcóvẻlàgiảipháptốtnhất.Nhưngchỉcáctrungtâmnghiêncứuvàphát triểnhiệncóthìkhôngđủđể tiếpnhậnnhiềunhânviênmớiđếnthế.

Năm1991,chínhphủthànhlậpcácvườnươmcôngnghệ,có24trungtâmtấtcả.NhữngtrungtâmnàycungcấpchohầuhếtcácnhàkhoahọcNganguồnlựcvàtàichínhhọcầntronggiaiđoạnđầunghiêncứuvàpháttriểnđểsángtạo.Mụctiêukhôngchỉđểpháttriểncôngnghệ,màcònđểxácđịnhliệucóthể thươngmạihóavàbánsảnphẩmđóhaykhông.Chínhphủ trợcấpchohàng trăm công ty với các khoản chi trả lên tới 300 nghìnUSD.Điều nàykhiếnnhiềungườiNgamớinhậpcư tìmkiếmđượccôngviệcđúngchuyênmôn.Nhưngnhữngngườichịutráchnhiệmnhậntiềnđượccấplạicóítkinhnghiệmvới các doanh nghiệpmới thành lập.Các chuyên gia tài chính của

chínhphủđãkhông thểgiúpcácdoanhnhânkhởinghiệpnày sựhỗ trợvàquảnlýcầnthiếtđểbiếncácthànhcôngtrongnghiêncứuvàpháttriểnthànhnhữngsảnphẩmthươngmạikhảthi.

“Mỗinămkhixemxét thànhcôngcủanhữngcông tynhỏnày, tôiđều thấtvọng”,Erlichchobiết.Trongkhihọcóthểđãthànhcôngtrongnghiêncứuvàpháttriển,chúngtôikhôngthấyhọthànhcôngtrongviệcpháttriểncôngty

củamình”[136].Ôngdầnbịthuyếtphụcrằngmộtngànhđầutưmạohiểmtưnhân là liều thuốc giải độc duy nhất.Nhưng ông cũng biết để thành công,ngànhđầutưmạohiểmIsraelcầnphảicóquanhệchặtchẽvớicácthịtrườngtài chính nước ngoài. Nhữngmối quan hệ quốc tế không chỉ để gây quỹ;mongmỏicủaIsraellànắmbắtđượcnghệthuậtcốvấntrongkinhdoanh.CóhàngngànhãngđầutưmạohiểmtạiHoaKỳcóliênquanđếnsựthànhcôngcủacácdoanhnghiệpcôngnghệởThunglũngSillicon.Họcókinhnghiệmxâydựngcôngty,hiểucôngnghệvàquytrìnhgâyvốn,vàcóthểhướngdẫncác doanh nhân lần đầu khởi nghiệp. Đây là điều Erlich muốn mang đếnIsrael.

ĐólàkhimộtnhómcácnhàchínhtrịtrẻtạiBộTàichínhnảyraýtưởngchomộtchươngtrìnhhọgọilàYozma,trongtiếngHebrewnghĩalà“sángkiến”.

NhưOrnaBerrynóivớichúngtôi,“JohnLennontừngnóivềnhữngnămđầutiêncủadòngnhạcRockand roll: “TrướcElvis thìkhôngcógì cả”.Về sựthànhcôngcủađầutưmạohiểmvàtinhthầndoanhnhântronglĩnhvựccôngnghệ cao của Israel, nói như Lennon thì: “Trước Yozma cũng không có

gì”[137].

Ýtưởnglàchínhphủsẽđầutư100triệuUSDđểtạoramườiquỹđầutưmạohiểmmới.Mỗiquỹphảicóbabên làmđạidiện:Nđầu tưmạohiểmIsraelđangđượcđàotạo,mộthãngđầutưmạohiểmcủanướcngoàivàmộtcôngtyđầutưhoặcmộtngânhàngcủaIsrael.CòncómộtquỹYozmatrịgiá20triệuUSDđểđầutưtrựctiếpchocáccôngtycôngnghệ.

ChươngtrìnhYozmalúcđầuđưaramộtđềxuấtvớitỉlệtươngđương1,5:1.NếuphíađốitácIsraelcóthểgâyquỹđưc12triệuUSDđểđầutưvàonhữngcôngnghệmớicủaIsrael,chínhphủsẽchoquỹnàythêm8triệuUSD.Docóquáđôngcông tymuốn thamgianênchínhphủđãnângmứcgiớihạn.Họ

yêucầucáchãngđầutưmạohiểmphảigâyquỹđược16triệuUSDđểnhậnđược8triệuUSDcủachínhphủ.

Tuynhiên,cámdỗ thựcsựđốivớicácquỹđầu tưmạohiểmnướcngoài làtiềmnăngtănggiáđượctíchhợpbêntrongchươngtrìnhnày.Chínhphủsẽgiữ40%cổphiếuvốncủaquỹ,nhưngchophépđốitáclựachọnmualạisốcổphiếuđóvớigiárẻ-cộngvớilãisuấthằngnăm-saunămnăm,nếuquỹnàythànhcông.Điềunàycónghĩatuychínhphủchiasẻrủiro,họvẫncungcấpchocácnhàđầutưmọiphầnthưởng.Từgócnhìncủanhàđầutư,đâylàmộtphivụtốtlạthường.

“Đâylàmộtchươngtrìnhhiếmhoimàchínhphủmởsẵncảlốivàovàcửathoáthiểm”,JonMedvednói.“Đâylàchìakhóachothànhcôngcủanó”.Vàcũnghiếmcómột chương trình chínhphủnào thật sựbiếnmất saukhinóhoànthànhxongmụctiêubanđầu,thayvìtiếptụcvôthờihạn.

Khiđó,hầuhếtngườiDoTháihảingoạiamhiểukinhdoanhđềukhôngđầutư vào Israel.Họ xem từ thiện và làmkinh doanh như hai hoạt động khácnhau. Trong khi họ có những đóng góp khổng lồ cho các tổ chức phi lợinhuận làmlợichoIsrael,hầuhếtđềukhôngmặnmàđầu tưvàocácnỗ lựccôngnghệcaocủaIsrael.

Dĩnhiênvẫncónhữngngoạilệ.

StanleyChais,nhàquản lý tiền tệởCaliforniađãgiúphuyđộngvốnvòngmộtchoYozmabằngviệctổchứcnhữngbuổigặpgỡgiớiDoTháigiàucótạiCalifornia. Ông đã gây được hàng triệu USD cho các quỹ. Erel Margalit,ngườitừngrờiCơquanPháttriểnJerusalemđểquảnlýmộttrongsốnhữngquỹđầu tiên, nói rằnghầuhết lượtvốnđầu tiênđượcquyêngóp từnhữngngườicó“mộtnơinồngấmtrongtimdànhchoJerusalemhoặcIsrael”.Nhàđầutưđịnhchếđầu tiêncủaMargalit làGAN-ngườikhổnglồPháptronglĩnhvựcbảohiểm,cóchủtịchlàmộtngườiPhápgốcDoTháimàMargalittìnhcờgặptrongchuyếnbayđếnParis.

“Chínhphủđãđượcdùngnhưmộtchấtxúctác”,Erlichnói.QuỹYozmađầutiênđượcthànhlậpthôngquahợptácgiữaNgânhàngĐầutưDiscountIsraelCorporationvàAdventVenturePartners,mộthãngđầu tưmạohiểmlớncótrụsởtạiBoston.QuỹnàydoEdMlavsky,Giámđốcgiàukinhnghiệmcủa

BIRDFoundationvàYossiSelalãnhđạo.

ClintHarris,mộtđốitáctạiAdvent,chobiếtôngđãnhậnthấycógìđókhácthườngvềIsraeltrongchuyếnđiđầutiêncủamình.TrongchiếctaxiđitừsânbayđếnkháchsạnởTelAviv,ngườitàixếhỏiôngtạisaolạighéthămIsrael.Harrisđápôngđếnđâyđểtìmhiểuvềngànhđầutưmạohiểm.NgườitàixếbèngiảngkháiquátchoHarrisvề tình trạngcủangànhđầu tưmạohiểmởIsrael.

QuỹdoAdventtàitrợđượcgọilàQuỹGeminiIsrael.Mộttrongnhữngphivụđầu tưđầu tiêncủanó làvào tháng11năm1993,khiquỹnàychuyểnmộttriệuUSDchoOrnetDataCommunications.SốtiềnđầutưcùngvớicáchoạtđộnghỗtrợquảntrịchínhlàthứOrnetcầnđểthànhcông.Nhậnthấysựthiếuhụt kinh nghiệm kinh doanh của ban quản lý công ty,Mlavsky và Sela đãchiêumộMeirBurstinlàmChủtịchbangiámđốcởcôngtymới.Burstinlàmột tay lão luyện tronggiớidoanhnghiệpcôngnghệcao, từngsáng lậpvàlãnhđạoTekem,mộttrongnhữngcôngtyphầnmềmđầutiêncủaIsrael,rồigiữ chức Chủ tịch của Tadiran, một trong những công ty công nghệ quốcphòng lớn của Israel.Burstin lập tứcmang uy tín và kinh nghiệmđến choOrnet.

Trongkhicôngtyđangngấpnghébênbờvựcphásảnsaukhi lãngphíđợtđầutưtàichínhlớnđầutiên,YossiSelatừGeminiđãđảmđươngvịtríquyềnCEOđilàmtừRamatHasharonđếnKarmielvớihaigiờláixe,bốnngàymộttuần.“Mất6thángvớilòngkiênđịnhtheođuổimộtmụcđíchduynhấttừcảGeminichođếnnhómthànhlậpOrnet,tìmcáchbáncôngtyvàgiữchođộingũquảnlýkhôngbịrãđám-chưakểnhiềugiờláixetừRamatHasharon

đếnKarmielmàtôikhôngnhớnổi-nhưngchúngtôiđãthànhcông”[138].

MộtnhântốquantrọngkhácđưađếnthànhcôngchocôngtylàGeminicókhảnăngkêugọiđầutưWaldenVentureCapital.Walden,mộtcôngtythànhlậptạiThunglũngSillicon,cókinhnghiệmvớiloạihìnhcôngnghệOrnetđãpháttriển.ViệcsinhlờigấpbasốtiềnđầutưchỉtrongkhoảnghainămkhiếnOrnettrởthànhcâuchuyệnthànhcôngđầutiêncủaGemini.

MườiquỹYozmađượctạoratrongkhoảngthờigiantừnăm1992đến1997chỉhuyđộngđượchơn200triệuUSDvớisựgiúpđỡtừquỹcủachínhphủ.Nhữngquỹnàyđãđượcmualạihoặctưnhânhóatrongvòngnămnăm,và

ngàynaychúngquảnlýgầnbatỉUSDtiềnvốnvàhỗtrợhàngtrămcôngtyIsraelmới.Kếtquảđãrõràng.NóinhưErel,“đầutưmạohiểmlàquediêm

thổibùngngọnlửa.”[139]

MộtvàiquỹYozmacóthànhcôngnổibậttừsớmvớicáckhoảnđầutưdànhchonhữngcôngtynhưESCMedical,chuyênthiếtkếvàxâydựnggiảiphápyhọcsửdụngánhsángnhưtialaser;hãngbándẫncaocấpGalileo;nhàcungcấpdịchvụnhắntinvàe-mailchodoanhnghiệpCommontouch;vàJacada,hãngxâydựngkhônggianlàmviệctrựctuyếnchonhânviênphụcvụkháchhàngtạinhữngcôngtyhàngđầu.

Trong suốt hành trình này, nhiều hãng khác cũng nhảy vào thế giới đầu tưmạohiểm-thậmchíkhôngcósựtrợgiúpcủaYozmathuộcchínhphủ.JonMedvedvừađểlỡcơhộiđượcYozmađầutư.Nhiềunămsaukhibáncôngtydoôngvàchamìnhgâydựng,ôngnghenóicómộtsuấtđầutư5triệuUSDcủaYozmadànhchocáccôngtymớithànhlập.Đượcbiếtđếnnhư“tiềnhạtgiống”,loạivốnđầutưnàyđượcxemlàrủironhất,nênYozmađềxuấttỉlệ1:1, theođónhàđầutưphảiđem2,5triệuUSDđặt lênbànđểcóđược2,5triệuUSDtừchínhphủ.

MedvedtìmđếnYigalErlichvớinhữngnhàđầutưsẵnsàngviếtchiphiếuđểxinnhậnkhoảnvốnhỗtrợ.Khôngmaylàđãquátrễ.Nhưngđiềuđókhôngquantrọng.ChươngtrìnhYozmađangtạoratiếngvangtạicộngđồngđầutưMỹđểhọvượt qua sự e ngại vềviệckinhdoanh tại Israel. “Israel đãkíchthíchnhàđầu tưđủđểchúngtôiđưavào2,5 triệuUSDvà thành lậpIsraelSeedPartnerstrongnăm1994màkhôngcầnkhoảnhỗtrợtươngứngtừphíachínhphủ”,Medvednói.Quỹnhanhchóng tăng lên6 triệuUSD,và IsraelSeed tiếp tụcgâyquỹđược40 triệuUSDvàonăm1999và200 triệuUSDnăm2000.

TheoHiệphộiĐầutưIsrael,hiệnđangcó45quỹđầutưmạohiểmcủangườiIsrael.EdMlavskychobiếttrongkhoảngthờigiantừ1992đếnđầu2009cókhoảng240quỹđầu tưmạohiểm tại Israel, lànhữngquỹđượcđịnhnghĩanhưnhữngcông tynướcngoàivà trongnướcđầu tưchocácdoanhnghiệpmớithànhlậpcủaIsrael.

Nhữngchínhphủkhác trên thếgiớisớmchúýđến thànhcôngcủaYozma.Nhà lãnhđạokhoahọcErlichnhậnđượcđiện thoại từcácchínhphủnước

ngoài, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Ireland, Australia, NewZealand, Singapore và Nga, tất cả đều muốn đến Israel và gặp gỡ nhữngngườisánglậpYozma.

Vàotháng12năm2008,Irelandramắt“quỹsángtạo”trịgiá500triệueuro,được thiếtkếnhằmthuhút tài trợ từcácnhàđầu tưmạohiểmnướcngoài.“NhànướcIreland-thậtmỉamaichomộtđấtnướckhôngcóquanhệngoạigiaovớiIsraeltrongsuốt40nămlậpquốcđầutiên-đãhọchỏinhànướcDoThái”,nhàkinhtếhọcIrelandDavidMcWilliamsviết.

CũngnhưYozma,quỹsángtạocủaIrelandthuhútcácquỹđầutưmạohiểmnướcngoàiđếnIrelandthôngquamộtloạtquỹđầutưmạohiểmdonhànướchỗtrợđểlàmđốitácvớicácquỹthuộckhốitưnhân.

McWilliamsnói:“ÝtưởngchínhlàđểhấpdẫnkhôngchỉdòngvốncủaMỹcùngnhữngbíquyết thươngmại từquốcgianày,màcònđể thuhútdoanhnhân từkhắpchâuÂu.Hiện tại,châuÂucónguồndự trữkhổng lồcác tàinăngkhoahọcnhưngcóthànhtíchtạodựngdoanhnghiệprấtkémcỏi.Câuhỏiđượcnhiềunhàđầutưđặtralà:GooglecủachâuÂuđangởđâu?Đâylàmộtcâuhỏicôngbằng.Trongvòng10nămtiếp theo,nếuGooglechâuÂuđượctạonênởđâynhờsửdụngtrítuệcủachâuÂu,IrelandvàvốncủaMỹ

thìsao?Đóchínhlàphầnthưởng[140].

Yozmacung cấp thànhphầnquan trọng còn thiếuđể chophépngành côngnghệIsraelthamgiađợtbùngnổcôngnghệcủanhữngnăm1990.Nhưngvàonăm2000, ngành côngnghệ Israel bị giángnhiềuđòn cùngmột lúc:Bongbóngcôngnghệ toàncầubịvỡ, tiến trìnhhòabìnhOslobùngnổ thành lànsóngkhủngbố,vànềnkinhtếbịchữnglại.

Tuynhiên,cácdoanhnghiệpmớithànhlậpcủaIsraelnhanhchóngthíchnghivà phản ứng lại. Trong giai đoạn này, Israel đã tăng gấp đôi thị phần trênchiếcbánhđầutưmạohiểmtoàncầusovichâuÂu,tăngtrưởngtừ15%lên31%.Tuynhiên,sựtăngtrưởngnàydiễnrabêntrongmộtmôitrườngmàcácquyđịnhvàthuếquan,vốnưuáicácdoanhnghiệpcôngnghệmớithànhlậpvànhàđầutưnướcngoàilạikhôngcóđộngtháitươngtựvớiphầncònlạicủanềnkinhtế.

Vídụ,trongkhimộtdoanhnghiệpcôngnghệmớithànhlậpcóthểthuhútsự

tàitrợvốntừnhiềunguồnthìbấtcứaicốxâydựngmộtdoanhnghiệptruyềnthống sẽ gặp nhiều rắc rối chỉ để vaymột khoản nhỏ. Thị trường vốn củaIsraellúcđócótínhcưỡngépvàtậptrungcaođộ.VàmộtngànhđặcthùvốncóvẻtựnhiênđốivớiIsrael-ngànhdịchvụtàichính-đãbịngănkhôngchopháttriển.

Năm2001,TalKeinantốtnghiệptrườngHBSchobiết:“NhiềubạnbècủatôiđilàmtạiPhốWalllàngườiDoThái,vàtôikinhngạckhinhànướcDoTháikhôngcómộtngànhnhưvậy.Khinóiđếnviệcquảnlýđầutư,Israelthậmchícònkhôngxuấthiệntrênbảnđồ.”

Lýdonằmởcácquyđịnhcủachínhphủ.Tronglĩnhvựcđầutưmạohiểm,Keinanpháthiện:“Vớicáchcơchếthuếvàquảnlýđượcdựnglênởđây,vềbảnchấtbạncóthểđiềuhànhnhưthểmìnhkhôngởIsrael,điềunàytốt,vàgiúptạoramộtngànhtuyệtvời.Vềcơbản,chínhphủkhôngnhúngtayvàongànhđầutưmạohiểm”,nhưngôngcũngnóithêm:“Bạnkhôngthểlàmbấtcứ điều gì bên ngoài lĩnh vực đầu tưmạohiểm theo bất cứ cách nào.Bạnkhôngđượcphépnhậnphíquảnlýquỹchobấtcứkhoảntiềnnàodobạnquản

lý,nênbạncóthểquêntoànbộngànhđó.Nókhôngcótriểnvọng”[141].

Kinhdoanhtrongngànhquảnlýtàisảncómộthìnhmẫuđơngiản:Cáchãngnhậnđượcmộtkhoảnphíquảnlýtươngđươngvới1%-2%sốtiềnhọquảnlý.Nhưngkhoảnthulớnthậtsựnằmởphíkếtquảkinhdoanh, thườngdaođộngtrongkhoảng5%-20%lợinhuậnđầutư,tùytừnghãng.

Cho đến tháng 1 năm 2005, việc các hãng quản lý tài chính Israel thu phíquảnlýquỹlàbấthợppháp.Nênkhôngngạcnhiênkhingànhnàykhôngtồntạiđểđượcnhắcđến.

SựthayđổiđếntừBộtrưởngTàichínhkhiđólàBenjamin“Bibi”Netanyahu.

Với sự ủng hộ của Thủ tướngAriel Sharon vào năm 2003,Netanyahu cắtgiảmthuế,giảmphíchuyểntiền,giảmlươngcôngchứcnhànướcvàloạibỏ4nghìnviệc làm tronghệ thốngnhànước.Ôngcòn tưnhânhóanhữngbiểutượnglớncònrơirớttừchínhquyềnlênnềnkinhtế-chẳnghạnHãngHàngkhôngQuốcgiaElAl,CôngtyViễnthôngQuốcgiaBezeq-vàtiếnhànhcảitổkhuvựctàichính.

RonDermer nhận xét: “Với việc xử lý những ảnh hưởng gây ách tắc củachínhquyềnlênnềnkinhtếtrongnước,Bibikhôngcònlàmộtnhàcảicáchmàôngđã trở thànhmộtnhàcáchmạng.Mộtcuộccảicáchxảyrakhibạnthayđổichínhsáchcủachínhphủ;mộtcuộccáchmạngdiễnrakhibạnthayđổitưduycốhữucủacảmộtđấtnước.TôinghĩrằngBibiđãthayđổiđượctưduy đó.” Ron Dermer từng giữ chức cố vấn tài chính cho bốn thế hệ bộ

trưởngtàichínhIsrael,baogồmcảBộtrưởngNetanyahu[142].

Netanyahunóivớichúngtôi:“Tôigiảithíchchomọingườirằngnềnkinhtếtưnhângiốngmộtngườigầyphảicõngmộtngườibéo- lànhànước- trênlng.Trongkhicuộccảicáchcủatôiđãkhơimàochonhiềucuộcbãicôngdocácliênđoànlaođộngtrêncảnướctổchức;việctôiđặctínhhóanềnkinhtếđãchạmđúngchỗngứa.Bấtcứai từngnỗlựcxâydựngmộtdoanhnghiệp

(phi công nghệ) tại Israel đều có thể đồng cảm”[143].Những cải cách củaNetanyahugiànhđượcsựủnghộngàycàngtăngcủacôngluậnkhinềnkinhtếbắtđầuthoátkhỏivũnglầy.

Cùnglúcđó,mộtgóicảicáchởkhuvựcngânhàngdoNetanyahuthôngquabắtđầucóhiệulực.Nhữngcảicáchnàydầnxóabỏnhữngtráiphiếuchínhphủđảmbảomứclãisuất6%hằngnăm.Chođếnthờiđiểmđó,nhữngnhàquảnlýtàisảnquỹlươnghưuvàquỹbảohiểmnhânthọcủaIsraelchỉđơnthuầnđầutưvàonhữngtráiphiếuđượcchínhphủđảmbảo.Nhữngquỹbảohiểmnhânthọvàquỹhưutrí“cóthểđápứngcamkếtchitrảchongườithụhưởngcủahọchđơngiảnbằngcáchđầutưvàotráiphiếuchínhphủ.Vàđóchínhxáclànhữnggìhọđãlàm-họkhôngcầnđầutưvàobấtcứngànhgìkhác”,Keinannóivớichúngtôi.“Vớinhữngtráiphiếunày,cácnhàđầutưđịnhchếcủaIsraelkhôngcònđộnglựcđểđầu tưvàobấtcứquỹđầu tư tưnhânnàokhác.”

Nhưngkhitráiphiếuchínhphủbắtđầuđếnhạnthanhtoánvàkhôngthểgiahạn,họchikhoảng300triệuUSDhàngthángđểđầutưvàonơikhác.“Nênbỗngnhiên,bùm,bạncómộthồchứađầyvốnnộiđịađểkíchhoạtmộtngànhđầutư”,Keinannói,khichúngtôingồinhìnrabiểnĐịaTrungHải,trongvănphòngởtầng13củaôngtạiTelAviv,lànơiquỹđầutưmớicủaôngđặttrụsởchính.“Kếtquảlà,hiếmcónhàquảnlý tiềntệquốctế lớnnàokhôngcóítnhấtmột khoản đầu tư tại Israel lúc này, hoặc trong cổ phần hoặc trên thịtrường trái phiếu công tymới xuất hiện -một thị trường chưa từng tồn tại

cáchđâybanăm,hoặcđầutưvàođồngshekel.”

DonhữngcảicáchởkhuvựctàichínhcủaNetanyahu,việcgiớiquảnlýđầutưthuphílợinhuậnđầutưgiờđâyđãhợppháp.Keinanđãkhônglãngphíthờigian;ôngthànhlậpKCPS,hãngquảnlýtàisảntàichínhtoàndiệnđầutiêncủaIsrael,tạiTelAvivvàNewYork.“KhoảnhkhắctôiđọcbảndựluậtchochươngtrìnhcảicáchcủaBibi,nhữngbánhxebắtđầulăn.Rõràng,điềunàysẽgiảiphóngnềnkinhtếphi-công-nghệ-caocủachúngta”,Keinannói.

Keinanlậpluậnrằngcórấtnhiềutàinăngđịaphươngkhôngđượcsửdụng.“Nếubạnnghĩvềnhữnggìngười Israel trẻhọcđược trongcácđơnvị củaquânđội,chẳnghạnnhư tìnhbáo…đó thường lànhữngkỹnăngphân tíchđịnh lượng rất tinhxảo -nhưgiải thuật toán,chạycácxuhướngkinh tếvĩmô. Nếu họ muốn tham gia ngành công nghệ cao, sẽ có rất nhiều doanhnghiệpmớithànhlậptiếpnhậnhọsaukhikếtthúcnghĩavụquânsự.Nhưngnếuhọmuốn làmtrongngành tàichính,họsẽphảibỏxứ.Điềunàygiờđãthayđổi.Hãynghĩvềđiềuđó”,ôngtiếptục.“CónhữngngườiIsraellàmviệctrênPhốFleetởLuânĐônvìởđâykhôngcóchỗchohọ.Cònbâygiờ,kểtừnăm2003,ởIsraelđãcóchỗchohọ.”

Chương11:Phảnbộivàcơhội[144]

HaivịchađẻthậtsựcủangànhcôngnghệcaoIsraelchínhlàcuộctẩychaykinhtếcủakhốiẢ-rậpvàCharlesDeGaulle,

vìhọbuộcchúngtaphảitiếnlênvàpháttriển

mộtnềncôngnghiệp.

-YOSSIVARDI-

Xuyênsuốtcuốnsách,chúng tôiđãchỉ ra rằngvănhóaứngbiếnvàchốngphâncấpquản lý củaquânđội Israelđãđi theongười Israelvào trongcácdoanhnghiệpvàgiúpđịnhhìnhnềnkinhtếIsrael.Vănhóanày-khikếthợpcùngthànhtựucôngnghệIsraelthuđượctừcácđơnvịquânsựtinhnhuệvàcôngnghiệpquốcphòngnhànước-sẽtạothànhmộthỗnhợphiệunghiệm.NhưngsựhìnhthànhcủanềncôngnghiệpquốcphòngIsraelkhônghềbìnhthường.Mộtquốcgiaquánhỏlạicótổhợpcôngnghiệpquốcphòngbảnđịalàđiềuchưatừngđượcbiếtđến.Nguồngốccủanóbắtrễtừsựphảnbộibiđátchỉsaumộtđêmcủamộtđồngminhthâncận.

CáchhaynhấtđểhiểukhoảnhkhắcIsraelbị“dộinước”làthôngquamộtcúsốccótácđộngtươngtựvớingườiMỹ.Trongnhữngnămtăngtrưởngnhanhsauchiến tranh,vị thế toàncầucủaMỹbấtngờbịhạgụckhiLiênXôquamặtHoaKỳbằngcáchphóngvệtinhkhônggianđầutiên-Sputnik1.ViệcngườiLiênXôcó thểdẫnđầucuộcchạyđuavàokhônggianđã làmđasốngườiMỹsửngsốt.Nhưnghồitưởnglại,đâylạilàcúnhảyvọtchonềnkinhtếMỹ.

NhàkinhtếhọcsángtạoJohnKaonóiSputnik“làmộthồichuôngcảnhtỉnh,vànướcMỹđãtrảlời.Chúngtôiđiềuchỉnhchươngtrìnhgiảngdạyởtrườngđểnhấnmạnhviệcdạymôntoánvàkhoahọc.ChúngtôithôngquaĐạoluậtGiáodụcQuốcphòngtrịgiá900triệuUSD(khoảng6tỉUSDtheothờigiáhiệntại)đểcấphọcbổng,cáckhoảnvaychosinhviênvàtrangthiếtbịcho

trườnghọc”[145].NASAvàchươngtrìnhApollođượcthànhlập,vàmộtcơquantươngtựthuộcBộQuốcphòngcũngđượcthànhlậpmớivàchuyêntâmvàoviệckhuyếnkhíchcộngđồngR&Ddânsự.

Hơnmột thập kỷ sau đó, Neil Armstrong đặt chân lênmặt trăng. ChươngtrìnhApollovàkhoảnđầutưquốcphòngcóliênquancủaLầuNămGócđãthúcđẩymộtthếhệnhữngkhámphámớimàsaunàyđềuđượcthươngmạihóa,tạoratácđộnggâythayđổinềnkinhtế.Chiếndịchphốihợpnghiêncứuvàphát triểnnàyđã sinh ranhữngkhốidoanhnghiệphoàn toànmới trongngànhviễnthôngvàđiệntửhàngkhông,cũngnhưsinhrachínhInternet,vàtrthànhdisảncủalờiđáptrảMỹdànhchoSputnik.

IsraelcũngcókhoảnhkhắcSputnikcủariêngmình,sauMỹmườinăm.NgaytrướcCuộcchiếnSáungàynăm1967,CharlesDeGaulleđãdạy Israelbàihọcsâusắcnhấtvềcáigiácủasựlệthuộc.

DeGaulle,ngườisánglậpNềnCộnghòathứnămcủaPháp,đãthamgiarồirờikhỏicácvịtríchínhphủvàquânsựcấpcaokểtừThếchiếnII,vàđảmnhiệmcươngvịTổngthốngtừnăm1959đến1969.SaukhiIsraelgiànhđộclập,DeGaulle đã lập liênminh với nhà nướcDoThái và nuôi dưỡng thứđượccáclãnhđạoIsraeltinlàtìnhhữunghịsâusắc.LiênminhbaogồmviệcPháp viện trợ cho Israel các trang thiết bị quân sự quan trọng vàmáy baychiếnđấu,thậmchícòncómộtthỏathuậnbímậtđểhợptácsảnxuấtvũkhí

hạtnhân[146].

Giốngnhưcácnhànướcbénhỏ,Israelthíchmuacáchệthốngvũkhílớntừnướckháchơnlàđầutưnguồnlựckhổnglồđểsảnxuấtchúng.Nhưngvàotháng5năm1950,HoaKỳ,AnhvàPhápđãcùngnhaubanhànhTuyênbốchungBabênnhằmhạnchếviệcbánvũkhíđếnTrungĐông.

Thiếunguồncungsẵnsàngtừbênngoài,Israelđãbắtđầungànhvũkhívớicácnhàmáybímậtsảnxuấtsúngđạn.Mộtnhàmáyhoàntoànđượcgiấukíndướimặtđất,bêntrênlàtiệmgiặtủikibbutz,nhữngmáygiặtđượcvậnhànhsuốtngàyđêmđểát tiếngồnbêndưới.Đượcxâynhờcác thiếtbị thờihậuchiếnbuônlậutừMỹ,vàonăm1948nhàmáynàysảnxuấthàngtrămsúngmáymỗingày.Nhữngnhàmáyđượcxâytạmcónguồncungsúngđượcbuônlậutừkhắpnơitrênthếgiới.DavidBen-Gurionđãgửiđặcpháiviênranước

ngoàiđểthuthvũkhítừtậnnhữngnăm1930.

Vídụ,vàonăm1936,YehudaAraziđãtìmcáchchứasúngtrườngtrongmộtnồihơinướctừBaLanđếncảngHaifa.Năm1948,ôngđóngvaimộtvịđạisứtừNicaraguađểđàmphánmuanămgiànsúngđạiliêncủaPháp.

NgườiIsraelthựchiệntrótlọtcácâmmưunàychođếnkhiLiênXô-thôngquaTiệpKhắc-làmngơHiệpướcBabênđểthựchiệnhợpđồngbánvũkhílớntrịgiá250triệuUSDchoAiCậpvàonăm1955.

Đểđáptrả,DeGaulleđứngvềphebênkia.Vàotháng4năm1956,ôngbắtđầuchuyểnlượnglớnvũkhíhiệnđạiđếnIsrael.Quốcgiabénhỏlầnđầutiêncómộtnhàcungcấpvũkhítầmquốcgiađángtincậy.

SaukhiAiCậpquốchữuhóaKênhđàoSuezvàonăm1956,mốiquanhệtrêncònthắmthiếthơn.PhápdựavàoKênhđàoSueztrongviệcvậntảibiểntừkhuvựcnàyđếnchâuÂu.QuânđộiIsraelđảmbảoPháptiếpcậnđượcvớiSuez, đổi lại, Pháp trút cho Israel thêmnhiều vũkhí.Nguồnviện trợ ngàycàngtăngkhiPhápcùngIsraelhợptáctrongnhiềuchiếndịch.Cơquantìnhbáo củaDeGaulle ghi nhận sự giúp đỡ của Israel trong việc làm suy yếuphongtràochốngPháptạiAlgeria,một trongnhữngthànhtrì thuộcđịacủaPháp.

Năm 1960, Pháp hứa viện trợ Israel 200 xe tăngAMX-13 và 72máy baychiếnđấuMysteretrongvòngmườinămtiếptheo.

Nhưngvàongày2tháng6năm1967,bangàytrướckhiIsraeltấncôngphủđầuAiCậpvàSyria,DeGaulleđộtngộtcắtđứtquanhệvớiIsrael.“Phápsẽkhôngchấpthuận,vàcàngkhôngủnghộquốcgiađầutiênsửdụngvũlực”,

ôngtuyênbốvớiNộicáccủamình[147].

NhưngchỉquyếtđịnhcủaDeGaullethìchưađủđểtháongòimộtcuộcchiếnTrungĐông.NhiềutìnhhuốngmớiđòihỏiphảicónhữngliênminhmớivớiPháp.Năm1967,PháprútkhỏiAlgeria.ĐểlạiđằngsaucuộcchiếnBắcPhidaidẳngvàcayđắng,ưutiêncủaDeGaullegiờlànốilạiquanhệvớithếgiớiẢ-rập. Pháp không còn hứng thú sát cánh cùng Israel. “Pháp dưới thờiDeGaullekhôngcóbạn,màchỉcólợiích”,tuầnbáoLeNouvelObservateurcủa

Phápởthờiđiểmđónhấnmạnh[148].

NgườikếnhiệmDeGaulle,GeorgesPompidou,tiếpnốichínhsáchnàysaukhinhậmchứcnăm1969.200xetăngAMXlúcđầuđượcPhápcamkếtgiaochoIsraellạiđượcchuyểnđếnLibya,vàPhápthậmchícònchuyển50chiếnđấucơMiragemàIsraelđãtrảtiềnchoSyria,mộttrongnhữngkẻthùhunghăngnhấtcủaIsrael.

Người Israel nhanh chóng tìm kiếm các biện pháp thay thế. Nhà sáng lậpkhôngquânIsrael,AlSchwimmertựchiêumộmộtkỹsưThụySĩcócảmtìnhvớiIsraelđểkỹsưnàyđưachoôngbảnthiếtkếđộngcơMiragevàIsraelcóthểsaochépmẫuchiếnđấucơ.Israelcũngquayvềvớichiếnlượcbuônlậucótừtrướcngàylậpquốc.Trongmộtnhiệmvụnăm1969,nămtàuchiếndongườiIsraelđiềukhiểnđãvượtchặngđườngdài3nghìndặmđểtrốnchạytừPhápvề Israel.Trịgiáhàng triệuUSD,những tàu tuầndươngnàyđãđượchứagiaocho Israel trướcđợtcấmvậnmới.Như tạpchíTimemiêu tả sinhđộngvàonăm1970:“TừthờiBismarckchưatừngcócuộctruylùngtrênbiểnnàonhưthế…Ởnhiềuvịtrí,ngườiIsraelđãbịmáybaydothámPháp,mộttàuR.A.FCanberracủaMalta,tàuchởdầuLiênXô,rừngradarcủahạmđội6

củaMỹ,máyquaytruyềnhìnhvàcảngưdânÝpháthiện”[149].

Tuynhiên,nhữngtròluồnláchnàykhôngthểbùđắpchosựthậtnghiệtngã:CuộcchạyđuavũtrangTrungĐôngđangleothangđúngvàolúcIsraelmấthầuhếtnguồncungmáybayvàvũkhívốnkhôngthể thiếu.Lệnhcấmvậnnăm1967củaPhápđãđặtIsraelvàothếvôcùngngặtnghèo.

Trướccuộcchiếnnăm1967,MỹbắtđầubáncáchệthốngvũkhíchoIsrael,bắtđầuvới tên lửađấtđốikhôngHawkdưới thờiKennedyvàonăm1962.Khiđó,lựachọnsốmộtcủaIsraellàđểMỹthếchỗPháplàmnhàcungcấpvũkhíchínhchoIsrael.NhưngsựphảnbộicủaPhápđãkhiếnIsraeltinrằnghọkhôngthểtiếptụclệ thuộcquánhiềuvàocácnhàcungcấpvũkhínướcngoài. Israelquyếtđịnhphảihànhđộngnhanhchóngnhằmsảnxuấtcáchệthốngvũkhílớnnhưxetănghaymáybaychiếnđấu,mặcdùchưacónướcnhỏnàothànhcôngtrongviệcnày.

NhucầutựchủđãtạoraxetăngMerkava,đượcramắtlầnđầunăm1978vàgiờđãsảnxuấtđếnthếhệthứtư.NhucầunàydẫnđếnviệctạoraNesher-

phiênbảnIsraelcủachiếnđấucơMirage-rồisauđóđếnKfir,baylầnđầu

năm1973[150].

Tuynhiên,dựánthamvọnghơncảlàviệcsảnxuấtchiếnđấucơLavi,dùngđộngcơdoMỹsảnxuất.Chương trìnhđượcgópvốnchunggiữa IsraelvàMỹ.LaviđượcthiếtkếkhôngchỉđểthaythếKfirmàcònđểtrởthànhmộttrongnhữngchiếnđấucơhàngđầuthếgiới.

Laviđượcpháttriểntoàndiệnvàonăm1982;vàocuốinăm1986chiếcđầutiênđãđượccôngbốvàđưavàohoạtđộng.Nhưngvào tháng8năm1987,saukhihàngtỉUSDđãđượcchiđểchếtạonămphicơmẫu,sứcéptừIsraelvàMỹđãdẫntớisựhủybchươngtrình;đầutiênlàsứcéptừQuốchộiMỹrồiđếncuộcbỏphiếu12chống11thuậntrongNộicácIsrael.

Nhiềunămsau,việchủybỏdựánvẫngâytranhcãi:Cóngườitinrằngngaytừđầuđâyđãlàmộtdựánbấtkhảthi,lãngphíthờigian;ngườikháclạichorằngđâylàmộtcơhộivàngđãbịbỏlỡ.Trongmộtbàiviếtnăm1991trêntạpchíFlightInternational,xuấtbảntrongchiếndịchBãotápSamạc,mộtbiêntậpviênviếtvềcảmnhậnkhibay trênchiếcLavivàonăm1989:“GiờđâytrongkhiliênquânđangchiếnđấuởvùngVịnh,họđãđểmấtchiếcchiếnđấucơmàhọcần.Thậtđángtiếckhitôiphảibaytrênchiếcchiếnđấutốtnhấtthế

giớivàbiếtrằngnósẽkhôngbaogiờđượcđưavàosửdụng”[151].

Dù chương trình bị hủy, việc phát triểnLavi để lại ảnh hưởng rõ rệt trongquânđội.Thứnhất,ngườiIsraelđãtạoramộtbướcđộtphávềtinhthần:Họđãchochínhbảnthân,đồngminhvàkẻthùthấyhọkhôngphụthuộcvàobấtcứaiđểcóđượcmộttrongnhữngnhântốcơbảnnhấtchosựtồnvongcủađấtnước-mộtchươngtrìnhsảnxuấtmáybaychiếnđấuhiệnđại.

Thứhai,vàonăm1988,Israelđãgianhậpcâulạcbộcủakhoảnghơn10quốcgiađãphóngthànhcôngvệ tinhvàokhônggian-một thành tựukhôngthểđạtđượcnếuthiếunhữngkiếnthứccôngnghệtíchlũyđượctrongquátrìnhpháttriểnmáybayLavi.Thứba,mặcdùLavibịhủybỏ,hàngtỉUSDđầutưvàochươngtrìnhđãnângtầmIsraellênmộtđẳngcấpmớitrongngànhđiệntửhàngkhôngvà,theocáchnàođó,đãgiúpIsraelmạnhmẽtiếnvàođợtbùngnổcôngnghệcaosauđó.Khichươngtrìnhbịđóngcửa,1.500kỹsưbấtngờmấtviệclàm.Vàingườitrongsốhọranướcngoài,nhưngphầnlớnởlại,đưa

đếnkếtquảlàsựkếthợplớngiữacáctàinăngkỹthuậttrongcácngànhquânsựvớikhốidân sự.Các tài năng lớnvề côngnghệ từng tập trungchomột

chiếcmáybayđãbấtngờđượcgiảiphóngvàocảnềnkinhtế[152].

YossiGross,mộttrongnhữngkỹsưcủaLavisinhratạiIsrael.Mẹông,ngườisống sót từ tập trung Auschwitz, di cư khỏi châu Âu sau cuộc diệt chủngngườiDoThái.LàmộtsinhviêntạiIsrael,GrossđượcđàotạongànhkỹsưhàngkhôngtạiTechnionrồilàmviệctạiIsraelAircraftIndustries(IAI)trongbảynăm.

Gross,mộtkỹ sưbay thửnghiệm tại IAI,bắtđầu sựnghiệp trongbộphậnthiếtkế.Khiôngcósángkiếnmớichocànghạcánh,cấp trêncủaôngnóiđừngquantâmđếnviệcsángtạomàchỉcầnsaochépmẫuF-16củaMỹ.“Tôilmviệc trongmột công ty lớnvới 23nghìnnhânviên,màkhông thể sáng

tạo”,ôngnhớlại[153].

Không lâusaukhiLavibịhủy,Grossquyếtđịnh rời IAIvàcảngànhhàngkhông. “Trong lĩnh vực hàng không, bạn không thể làm một doanh nhân.Chínhquyềnsởhữungànhnày,vàcácdựánđềukhổnglồ.Nhưngtôiđãhọcđượcrấtnhiềukỹthuậtởđó,nhữngkiếnthứcnàysẽhữuíchchotôivềsau”.

Cựukỹsưhàngkhôngnàyvềsauđãthànhlập17doanhnghiệpvàpháttriểnhơn 300 bằng sáng chế. Nên theo nghĩa nào đó, Yossi Gross nên cám ơnPháp.CharlesDeGaullekhônghềcóýđịnhgiúpkíchthíchnềncôngnghệcủaIsrael.TuynhiênbằngviệcthuyếtphụcngườiIsraelrằnghọkhôngthểlệthuộcvàocáchệthốngvũkhínướcngoài,quyếtđịnhcủaDeGaulleđãtạonênsựđónggópchủchốtchonềnkinhtếIsrael.

SựgiatăngđầutưnghiêncứuvàpháttriểnkhoahọcquânsựsaukhibịPhápcấmvậnđãtạoramộtthếhệkỹsưIsraelgiàukinhnghiệm.Nhưngđiềunàyđã không xúc tác cho giới doanh nghiệp khởi nghiệp của Israel nếu nhưkhôngđượckếthợpvớimộtthứkhác:Mộtphươngpháptiếpcậnđalĩnhvựcsâusắc,vàsựsẵnlòngthửnghiệmbấtcứđiềugì,dùcógâybấtổnđếnđâuchocáchìnhtháixãhội.

Chương12:Từđầuđạntênlửađếnmạchnướcphun

Nếunhưhầuhết các lực lượngkhôngquân trên thếgiớiđềuđược thiết kếnhưmộtchiếcxeđuaCôngthức1,thìKhônglựcIsraellàmộtxejeepmangtheorấtnhiềucôngcụ…Tạiđây,bạnsẽđi“off-road”ngayngàyđầu tiên.Đơngiản làxeđua thì không thểvậnhành trongmôi trườngcủachúng ta[Israel]được.

-TALKEINAN-

DougWoodmớiđếnlàmởIsrael.Bằngsựđiềmtĩnhbiếtnghĩ,anhnổibậthơncácđồngnghiệpIsraelcóphầnthôlỗ.TừHollywood,anhđếnJarusalemđểlàmmộtcôngviệcchưatừngxuấthiệnởnơinày:WoodlàGiámđốcsảnxuấtbộphimhoạthìnhdài tậpđầu tiên,đượcsảnxuấtbởiAnimationLab,mộtcôngtykhởinghiệpdonhàđầutưmạohiểmErelMargalitthànhlập.

WoodlàmviệcvớivaitròPhóChủtịchphụtráchlĩnhvựcpháttriểnvàsảnxuấtphimhoạthìnhởTurner,WarnerBrothers,vàUniversal.KhiMargalitđềnghịanhchuyểntớiJerusalemđểlàmmộtbộphimhoạthình,WoodnóirằngtrướctiênanhphảixemliệuJerusalemđãcómộtcộngđồngsángtạothựcsựhaychưa.SaumộtthờigiansốngởJerusalemtạiBezalel-họcviệnhàngđầuIsraelvềnghệ thuậtvà thiếtkế-anhđãbị thuyếtphục.“Tôiđãgặpnhữngngườilàmviệcởđó.Tôigặpmộtsốngườiviếtkịchbảntruyềnhình,[tácgiả]MeirShalev,vàmộtsốtayviếtkịchbảnkỳtàikhác”,anhkểvớichúngtôi.“Họkhôngthuakémgìnhữngngườibạngặpởcáctrườngnghệthuậthàngđầutrênthếgiới.”

SonganhcũngnhậnthấynhữngđiểmkhácbiệtởIsrael.“Ởđây,họcóthóiquen làmviệc đa nhiệm.Chúng tôi đã bàn thảo với nhiều cán bộ kỹ thuậtngườiIsrael,họtìmranhữnghướngcảitiếnquytrìnhlàmviệccủachúngtôivàgiảiquyếtvấnđềtrựctiếphơn.Cólần,tôilàmviệctrongmộtdựánsángtạovớimộtthanhniêntốtnghiệpngànhnghệthuậtởBezalel.Anhtahơiđặcbiệt-tócdài,đeobôngtai,mặcquầnsoócvàđidépxỏngón.Bỗngnhiênxảyramộtsựcốkỹthuật.TôiđangđịnhgọinhânviênkỹthuậtđếnsửathìchàngsinhviêntừBezalelđãbỏdởcôngviệcđồhọavàbắtđầukhắcphụcsựcốnhưmộtkỹsưlànhnghề.Tôihỏianhtahọcđiềunàyởđâu.Hóaraanhta

cũnglàmộtphicôngláimáybaychiếnđấutrongkhôngquân.Gãsinhviênnghệthuậtnàyư?Làmộtphicôngláimáybaychiếnđấuư?Giốngnhưtoànbộ thếgiới sụpđổvềđây -nóiđúnghơn là“hội tụ”vềđây, tùy thuộcvào

cáchbạnnhìnnhậnsựviệc.”[154]

QuảđúnglàcáckỹsưcôngnghệngườiIsraelđãhọcđượccáchlàmviệcđanhiệm,cũngnhưnhiềulợithếkhác,trongquânđộiIsrael.ChàngphicôngTalKeinannóivớichúngtôirằngngườitaluôncóthànhkiếnvớisựchuyênmônhóa trongquânđội Israel.“Nếunhưhầuhết lực lượngkhôngquân trên thếgiớiđềuđượcthiếtkếnhưmộtchiếcxeđuaCôngthức1,thìKhônglựcIsraellàmộtxe jeepkhoẻkhoắnmang theonhiềucôngcụ.Trênđườngđuakhépkín,xeCôngthức1sẽthắng,”Keinannói.Songanhcũngnóithêm,ởKhôngquânIsrael,“bạnsẽđidãngoạioff-roadngayngàyđầutiên…Chiếcxeđua

sẽkhôngthểvậnhànhtrongmôitrườngcủachúngta.”[155]

SựkhácbiệtgiữachiếnlượcCôngthức1vàchiếnlượcxejeepkhôngchỉởsốlượng;mỗiloạiđềukéotheocácchiếnthuậtvàcáchtưduykháchẳnnhau.Điều này có thể thấy trong các “phi đội tấn công” khác nhaumàmỗi lựclượngkhôngquânxâydựngchocácchiếndịchcủamình.VớihầuhếtcáclựclượngkhôngquânphươngTây,mỗiphiđộitấncôngđềuđượcxâydựngdựatrênmột loạtcác lớpđộihình(cònđượcgọi là lànsóng)máybayvớimụcđíchsaucùnglàdộibomlêncácmụctiêu.

KhônglựcHoaKỳthườngdùngbốnlànsóngphicơđặcnhiệmđểhoànthànhmộtnhiệmvụcụthể:Chẳnghạn,mộtmáybaytuầntrađượcthiếtkếđểdọnhànhlangcácmáybayđịch;lànthứhaihạgụcbấtcứhệthốngphòngkhôngnàocủađịchđangnhảtênlửa; lànthứbalàcácmáybaytácchiếnđiệntử,máybaytiếpdầuđểtiếpnhiênliệuvàmáybayra-đađểluôndựngđượcmộtbứctranhchiếnđấutoàncảnh;vàsaucùnglàmáybaychiếnđấu:Cácmáybay thảbom.Chúngđượchộ tốngbởicácmáybaycườngkích trợ thủbayxungquanh“đểbảođảmkhôngcógìxảyra,”Keinangiảithích.

“Rấtápđảo,rấthiệpđồngtácchiến,”KeinannóivềhệthốngkiểuMỹ.“Nhưthếtạorakhókhănvềhậucần.Anhphảigặpmáybaytiếpdầuđúngđiểm.Anhphảiphốihợpvớihệthốngtácchiếnđiệntử-chỉcầnmộtngườibaytrễmấygiâylàmọithứrãđám.KhôngquânIsraelkhôngthểdùngmộthệthốngnhư thế ngay cả nếu họ có đủ nguồn lực, nó sẽ chỉ làmột đống lộn xộn.Chúngtôikhôngcóđủkỷluật.”

TronghệthốngquânsựcủaIsrael,hầuhếtmọimáybayđềuphảithựchiệnnhiều loại nhiệmvụ tác chiến khác nhau và lúc nào cũng chở theo tên lửakhôngđốikhôngnhưloạitiêmkích.“Anhkhôngthểbướcvàotrậnchiếnmàkhôngcótênlửakhôngđốikhông,bấtkểnhiệmvụlàgì”,Keinannói.“Anhcóthểhạđượcmộtmục tiêuởmiềnNamLebanonmàkhôngđụngđộmộtmáybaynàokhác,vàdùcóchăngnữa,căncứcủaanhcũngchỉcáchđóhaiphútbayvàaiđócóthểđếnhỗtrợ.Song,vẫnkhôngcóchuyệnbayđếnmộtlãnhthổthùđịchmàkhôngcótênlửakhôngđốikhông.”

Tươngtự,gầnnhưmọimáybaytrongKhôngquânIsraelđềucóhệthốngtácchiếnđiệntửtrongbuồnglái.KhônggiốngKhôngquânHoakỳ,KhôngquânIsraelkhônggửiđếnmộtđộihìnhđặcbiệtđểtriệttiêuhệthốngra-đacủakẻthù.“Anh tự làm lấy,”Keinannói thêm.“Tuykhônghiệuquảbằng,nhưngnhư thế linhđộnghơn rất nhiều.”Rốt cuộc, trongphi đội tấn công thườngthấycủaIsrael,khoảng90%máybaymangtheoomvàđượcphâncôngmụctiêu.TrongphicơtấncôngcủaHoaKỳ,chỉcócácmáybaychiếnđấucơsaucùngmangbom.

TronghệthốngIsrael,mỗiphicôngđềuphảinắmvữngkhôngchỉmụctiêucủamìnhmàcảnhữngmụctiêukháctrongcácđộihìnhriêngbiệt.“Chẳnghạn,nếumộtmáybaybịbắnhạ,vàhaimáybaytáchrađểtìmkiếmphicôngbịrơihayđểthamgiavàotrậnđánhkhôngđốikhông…nhữngphicôngcònlạiphảigánhcácmụctiêucònsót,”Keinangiảithích.“Nhiệmvụcủaanhlànhưthế-đólàhệquảtấtyếu.Gầnmộtnửathờigiananhphảitấncôngvàocácmụctiêumàtrướcđóđượcgiaochongườikhác.”

SựkhácbiệtrõrệtnhấtgiữahệthốngcủahainướcbộclộkhiquânIsraelvàMỹbaycùngnhautrongnhữngcuộctậptrậnchung.Trongmộtlầntậptrận,KeinanbấtngờkhithấynhữngphicôngMỹđượcđưachomột“cẩmnangbỏtúi”minhhọanhữnghình thaodiễnmàphicôngdùngkhibay.“Chúng tôinhìn thấyvànói:Cáiquáigì thếnày?Làmsaoanhbiếtngườikhácsẽ làmgì?”VớiKeinan,hiệnlàmộtnhàđầutư,hệthốngcủaMỹcóvẻgiốngnhưbạnđếnsànchứngkhoánvànói:“Bấtkể thị trườngcó rasao, tôivẫnmuavào.”

Tưduyđanhiệmtạoramộtmôitrườngmàtrongđócácchứcdanh-vàsựphânchianhiệmvụcụthểcùngvớinó-khôngcónhiềuýnghĩa.Đólàđiềumà Doug Wood nhận thấy khi quyết định chuyển từ Hollywood sang

Jerusalem:“Ởđâythậtthích,vìcáchãngphimHollywoodthườngbảorằngbạncầnmộtgiámđốcdựánvàmộtđiềuphốiviênsảnxuấthoặcmộtchuyênviên phụ trách lay-out.Còn ở Israel các chức danh thực sự chỉ là thứ trừutượng, bởi chúng có thể hoán đổi cho nhau theo nhiều cách vàmột ngườithườnglàmnhiềuhơnmộtviệc.”

“Chẳnghạn,”anhnói,“chúngtôicómộtgãtrongđộiCG,mộtđộidùngmáytínhtạorahìnhảnh,nhưnganhchàngcũnglàmcácmẫunhânvật3Dbằngđấtsét.Vàrồikhichúngtôiđangquaymộtcảnh,thìanhtathốtramộtcâurấthàihướcchođoạnkếtcủacảnhbamươigiâymàchúngtôiđanglàm.Vàtôithíchdòngđóđếnnỗitôiđãviếtlạikịchbảnvàchonóvào.ThếlàgãCGấyđãvượtquabức tườngkỷ luậtvàmạohiểmbướcchânvàonghềdựngmôhìnhvàviếtkịchbản.”

ỞMỹ,ngườitagọikiểulấnsânnàybằngthuậtngữmashup,tứclàhỗnhợp.Bảnthânthuậtngữnàyđãbiếnđổinhanhchóngvàtiếpthuthêmnhiềunghĩamới.Banđầunóchỉviệcgộphaihaynhiềubàihátthànhmộtbài,rồinóhàmýcảviệckếthợptrongmảngdựngvideovàkỹthuậtsố,haymộtứngdụngWebthuthậpdữliệutừcáctrangkhác-chẳnghạnHousingMap.com,hiểnthịbằngđồhọacácquảngcáochothuênhàtrênGoogleMaps.Theocáchnhìncủachúngtôi,một“mashup”cóthểquyềnnăngkhisựsángtạođượcsinhratừsựkếthợpcáccôngnghệkhácbiệtvàkỷluật.

Nhữngcôngtyápdụngphươngpháp“mashup”phổbiếnnhấtởIsraelthườngtậptrungtrongngànhthiếtbịytếvàcôngnghệsinhhọc,nơibạnthấycáckỹsưhầmgióvàcácbácsỹhợptácvớinhauđểlàmramộtthiếtbịcókíchcỡbằngthẻtíndụngcóthểkhiếnđộngtáctiêmtrởthànhdĩvãng.Hoặcbạnthấymộtcôngty(nơisángchếratếbàobeta,sợiquanghọc,vàtảotừCôngviênquốcgiaYellowstone)tạoramộtláláchnhântạocấyghépđược-đểđiềutrịbệnhtiểuđường.Rồicómộtdựánmớikhởiđộng,xoayquanhviênthuốccóthểtruyềntảihìnhảnhtừbêntrongruộtcủabạnbằngcôngnghệquanghọcvốnchỉđượcdùngchomũidẫnđườngcủatênlửa.

GavrieltừnglànhànghiêncứutênlửachoRafael,mộttrongnhữngnhàsảnxuất vũ khí chính cho quân đội Israel. Anh ta chuyên về các thiết bị điệnquang tinhvichophép tên lửa“nhìn thấy”mục tiêu.Tên lửacó thểkhôngphảilànơiđầutiênđểngườitatìmkiếmcôngnghệyhọc,nhưngIddanđãcómộtýtưởngmớilạ:Anhtatíchhợpcôngnghệthunhỏmớinhấtdùngtrongtênlửađểpháttriểnmộtloạimáyảnhgóigọntrongviênthuốccóthểtruyền

tảihìnhảnhtừbêntrongcơthểngười.

Nhiềungườibảovớianhlàkhôngthểnhétmộtmáyghihình,máyphát,cácnguồnphátsánghaynănglượngvàotrongmộtviênthuốcmàbấtcứaicũngcóthểnuốt.Iddanvẫnkiênquyết,cólúccònđếnsiêuthịmuagàvềnhàkiểmchứngxemmẫuthuốcấycóthểtruyềnquamôtếbàoloàivậthaykhông.Anhgâydựngmộtcôngtysảnxuấtloạimáyảnhtobằngviênthuốc,tứcPillCams,vàđặttêncôngtylàGivenImaging.

Năm2001,Given Imaging trở thànhcông tyđầu tiên trên thếgiớiđượccổphầnhóaởPhốWall sauvụ tấncôngngày11 tháng9.Đếnnăm2004,sáunămsaukhithànhlập,GivenImagingđãbán100nghìnviênPillCams.Đầunăm2007,công tyđạtmốc500nghìnviênPillCams,vàcuốinăm2007đãbánđượcgần700nghìnviên.

Đếnhômnay,thếhệmớinhấtcủaPillCamscóthểtruyềntảimàkhônggâyđauđớn18hìnhchụpmộtgiây, suốthànggiờ, từ sâu trong ruộtcủangườibệnh.Bácsỹcóthểtheodõihìnhảnhđượcquaytrongthờigianthực,ởngaytrongphònghayphíabênkiađịacầu.Thịtrườngvẫncònrấtrộnglớnvàđãthuhútcácđốithủcạnhtranhkhónhằn;ngườikhổnglồOlympuscũngđangchếtạomáyảnhcủahọtrongmộtviênthuốc.Cáccôngtykhácnhảyvàothịtrườngnàycũnglàchuyệnbìnhthường,vìchỉtínhriêngởMỹcácbệnhvềđườngruộtlànguyênnhâncủahơn30triệulượtngườiđếncácphòngkhám.

CâuchuyệncủaGivenIkhôngchỉlàchuyểngiaocôngnghệtừquânsựsanglĩnhvựcdânsự,hayvềmộtdoanhnhânxuấtthântừmộtcôngtylớnvềcôngnghệquốcphòng.Nólàmộtvídụcủa“mashup”trongcôngnghệ,vềngườikếthợpkhôngchỉcáclĩnhvựcriênglẻcủatênlửavàyhọc,màcònđanghợpnhấtmộtchuỗicáccôngnghệ-từquanghọc,điệntừ,pin,truyềntảidữliệukhôngdây,đếnphầnmềm,đểhỗtrợcácbácsĩphântíchnhữnghìnhảnhhọnhìnthấy.Nhữngkiểu“mashup”nàylàchénthánhcủasángtạocôngnghệ.Thậtra,mộtnghiêncứumớiđâycủaĐạihọcTelAvivđãchothấycácbằngsángchếcủaIsraelkhácvớibằngsángchếkháctrêntoàncầuvìhọviệndẫnsốlượngnhiềunhấtvàtậphợpđadạngnhấtcácbằngsángchếtrướcđấy.

Một trongnhững“mashup”nhưvậy làCompugen,mộtcông tyđã làmcầunốigiữaquânsựvàyhọc.Banhàđồngsánglập-ChủtịchEliMintz,GiámđốccôngnghệSimchonFaigler,vàGiámđốcphầnmềmAmirNatan-đãgặp

nhautrongchươngtrìnhTalpiotdanhtiếngcủaquânđộiIsrael.MộtcựuhọcviênTalpiotkhácởCompugen,LiorMa’ayan,nói rằng25 trongsố60nhàtoánhọcđãgianhậpcôngtynhờvàocácmốiquanhệtừtrongquânđộicủahọ.

ỞquânđộiIsrael,MintzđãtạorathuậttoángiúpsànglọcquahàngtệpdữliệutìnhbáođểtìmranhữngmỏvàngrấtquantrọngchonhữngthànhcôngcủaIsraeltrongviệctruytìmcácmạnglướikhủngbố.Khivợanh,mộtnhàditruyềnhọc,môtảcácvấnđềmàgiớichuyênmôncủacôgặpphảitrongviệcsàng lọcquađốngdữ liệudi truyềnkhổng lồ,Mintznghĩ làanhcó thể tìmđượccáchlàmtốthơn.

Mintzvàcáccộngsựcủamìnhtiếnhànhmộtcuộccáchmạnghóaquytrìnhsắp xếp chuỗi gen. Tập đoàn Marck mua bộ sắp xếp dãy đầu tiên củaCompugen năm 1994,một năm sau khi công ty được thành lập và rất lâutrướckhibộgenngườiđượcgiảimãthànhcông.Songđâymớichỉ làkhởiđầu.Năm2005,Compugenchuyểnđổimôhìnhkinhdoanhvàchuyểnsanglĩnhvựcnghiêncứuvàpháttriểnthuốc,họsửdụngcáckỹthuậtkhácnhautừcáchãngđangchiphốingànhcôngnghiệpdượcphẩm.

Kếthợptoánhọc,sinhhọc,khoahọcmáytínhvàhóahữucơ,Compugenđãđi tiên phong trong việc phát triển thuốc “dự báo”. Thay vì kiểm tra hàngnghìnhợpchất,hyvọngtìmđượccáigìđócóthể“dùngđược”,chiếnlượccủaCompugenlàbắtđầuởcấpđộgenvàpháttriểnthuốcdựatrênviệccácgenbiểuhiệnthếnàoquaviệcsảnxuấtprotein.

MặtquantrọngtrongcáchtiếpcậncủaCompugenlàsựkếthợplạlùnggiữacácphòngthínghiệm“khô”(mangtínhlýthuyết)và“ướt”(vềmặtsinhhọc).“ThửtưởngtượnglàmviệcvớiBigPharmaởnướcngoàihaymộtkhuvựckháccủađấtnước,”AlonAmiPhóChủtịchphụtráchlĩnhvựccôngnghệcủaCompugen,giảithích.“Sựliênlạcmàanhmongđợisẽchậmhơnnhiềunếunhưanhkhôngcócácnhàsinhhọcvàtoánhọclàmviệcvớinhautrêncùngtầng lầu, theo đúng nghĩa đen, để bàn bạc xemnên thử nghiệm cái gì, thử

nghiệmthếnào,vàđưaracácmôhình.”[156]

Công ty lớn nhất Israel, Teva, nằm trong ngành dược, tương tự nhưCompugen vàmột số công tymới ở Israel (ngày càng nhiều công ty khởinghiệpởIsraelthamgiavàothiếtbịytế)cũngliênquanđếnviệcđưathuốc

vào cơ thể. Lĩnh vực này dường như phù hợp với thiên hướng tư duy đangànhnghềcủangườiIsrael,cũngnhưtínhcáchthiếukiênnhẫncủahọ-bởiviệcpháttriểnthuốcmấtrấtnhiềuthờigian.

Mộtcông tycũngdựavàophươngpháp“mashup”nhưvậy làAespironics.Họpháttriểnmộtốnghítthuốccókíchthướcvàhìnhdángnhưmộtthẻtíndụngbaogồmcảtua-bingióchạynhờhơithở.Vấnđềvớirấtnhiềuốnghítnằmởchỗviệcchếtạochúngrấtkhókhănvàtốnkém.Phảitìmracáchđểxịtthuốchiệuquảquamộtlướikimloại.Thêmnữa,quátrìnhnàyphảiđượctínhtoán thời gian chuẩnxácvới hơi thởngười bệnhđể tối đahóavàđiều tiếtlượngthuốchấpthụvàophổi.

DườngnhưAespironicsđãgiảiquyếtđược tấtcảvấnđềnàycùngmột lúc.Bên trong chiếc “thẻ tín dụng” làmột chân vịt giống như cánh quạt, hoạtđộng nhờ luồng không khí khi bệnh nhân hít vào từ góc thẻ.Khi chân vịtquay, nó rải thuốc lên mặt lưới, từ đó thổi thuốc ra khỏi lưới và bay vàokhôngkhítheocáchthứcđượctínhtoántrước.Vìcánhquạtchỉhoạtđộngkhingườidùnghítvào,nênnótựđộngđẩythuốcvàophổibệnhnhân.

Sắpxếpchúnglạivớinhauđòihỏisựkếthợpphichínhthốngcủanhiềukỹnăng và kỹ thuật. Bên cạnh các chuyên gia về ống hít, đội ngũ củaAespironicscònbaogồmDanAdler,chuyênvềthiếtkếtua-binkhívàđộngcơmáybay.ÔnglàgiáosưởTechnion,TrườngCaohọcHảiquânMỹ,vàlànhà tư vấn cho các công ty như General Dynamics, Pratt & Whitney, vàMcdonnellDouglas.

Việcphối trộntênlửavàthuốc,máybayvàốnghítngheđãđủlạ lùngrồi,nhưng kiện tướngmashup thực sự phải làYossiGross. Sinh ra ở Israel vàđượcđào tạovềkỹ thuậthàngkhôngởTechnion,Gross làmviệcchohãngIsraelAircraftIndustriesbảynămtrướckhixinnghỉđểtheođuổinhữngnỗlựckinhdoanhriêng.

RutiAloncủahãngđầutưmạohiểmPitango,đãđầutưvàosáutrongmườibảycôngtykhởinghiệpcủaGross, lýgiảirằngcáchtiếpcậnđangànhcủaanhấylàchìakhóacủathànhcông.“Anhđượcđàotạovềkỹsưhàngkhôngvàđiệntử.Anhấycũnghiểubiếtnhiềuvềvậtlý,dòngchảyvàhuyếtáp,vànhữngkiếnthứcnàyrấthữuíchkhitasuynghĩvềcácthiếtbịcầnđượccấyvàocơthểngười”.“Thêmnữa”,Alonnhắc,“anhấyquenbiếtrấtnhiềubác

sỹ”[157].

MộtsốcôngtycủaGrosskếthợpcáccôngnghệcựckỳđadạngđếnnỗihọtiếngầnđếnranhgiớicủakhoahọcviễntưởng.Chẳnghạn,Beta-O2làmộtcông ty khởi nghiệp làmvề “bể lọc sinhhọc” có thểđược cấyđể thay thếtuyếntụybịkhiếmkhuyếtcủacácbệnhnhântiểuđường.Nhữngbệnhnhânnàymắcphảichứngrốiloạnkhiếnchocáctếbàobetacủahọngừngsảnsinhinsulin.Cấyghéptếbàobetacóthểđánhlừađiềunày,nhưngngaycảkhicơthể không đào thải chúng, chúng cũng không thể sống sót nếu không cónguồncungcấpô-xy.

GiiphápcủaGrosslàtạoramộtmôitrườngvimôkhépkínvàđộclập,chứaloại tảo sản sinh ô-xy từ những mạch nước phun ở Công viên công nghệYellowstone.Bởiloạitảonàycầnánhsángđểsống,mộtnguồnsángbằngsợiquanghọcđượcgắntrongthiếtbịnhỏbằngchiếcmáyđiềuhòanhịptimnày.Cáctếbàobetahấpthụô-xyvàsảnsinhracarbondioxide;còntảothìngượclại, tạo ramột hệ sinh thái thu nhỏkhép kín.Toànbộ bể lọc sinh học nàyđượcthiếtkếđểcấydướidatrongvòngmườilămphút,điềutrịngoạitrúvàđượcthaythếmỗinămmộtlần.

Kếthợptảođịanhiệt,sợiquanghọc,vàtếbàobetađểchữabệnhtiểuđườnglà tiêu biểu cho phương pháp tiếp cận đa công nghệ củaGross.Một trongnhữngcôngtykhởinghiệpkháccủaông,TransPharmaMedical,kếthợphaisángkiếnkhácnhau:Dùngxungđộngsóngvôtuyến(RF)đểtạoracáckênhsiêunhỏtạmthờixuyênquada,vàphát triểnmiếngđắpthuốcbộtđầutiêntrênthếgiới.“Nólàmộtthiếtbịnhỏ,”Grossgiảithích,“giốngnhưmộtđiệnthoạidiđộng,bạnápvàodatrongmộtgiây.Nóbàomòntếbàobằngsóngvôtuyến,tạorahàngtrămkênhsiêunhỏtrongda.Rồichúngtôiápmiếngđắpbộtlên,khôngphảimiếngđắpthôngthường.Hầuhếtmiếngđắpđềudùnggelhoặcchấtdính.Chúngtôiinthuốclênmiếngđắp,vàlàmkhô.Khichúngtôiápmiếngđắplênda,mộtchấtdịchlỏngtừtừchảyratừkẽcáckênhsiêunhỏvàkéochấtbộtkhôlại(đượclàmráovàlàmlạnh)từmiếngđắpdướida.”

Grosschorằngthiếtbịnàygiảiquyếtđượcmộttrongnhữngvấnđềnangiảinhấtcủaviệctiêmthuốc:Làmsaođưanhữngphântửlớn,nhưprotein,qualớbiểubìmàkhôngcầnphảitiêm.Nhữngsảnphẩmđầutiênsẽđưahóc-môntăng trưởngvàmột loại thuốc trị loãngxươngvàocơ thểngười;cácmiếngđắpđểcungcấpinsulinvàcácloạithuốckhác,hóc-mônvàphântử-hầuhết

chúngđượcđưavàobằngcáchtiêm-đangđượcthựchiện.

ThiênhướngcủangườiIsraeltrongnhững“mashup”vềcôngnghệkhôngchỉlà tínhhamhiểubiết;nó làmộtđặcđiểmvănhóanằm trongcốt tuỷkhiếnIsrael có nhiều cách tân như vậy.Một sản phẩm có nền tảng đa ngànhmàngườiIsraelthườngkếthợpcáckinhnghiệmquânsựvàdânsựcủahọ.Đócũnglàmộtcáchnghĩđãsảnsinhranhữnggiảiphápđặcbiệtsángtạovàmởracácngànhcôngnghiệpmớiđầytiềmnăng,vàcáctiếnbộ“độtphá”trongcôngnghệ.Nólàmộtcáchsuynghĩtựdo,khócóthểtưởngtượngtrongcácxãhộicónềnvănhóacứngnhắc,baogồmcảnhữngnướcdườngnhưđangởgiaiđoạncựcthịnhvềpháttriểnthươngmại.

Chương13:ThếlưỡngnancủaSheikh

Tươnglaicủakhuvựcsẽphụthuộcvàoviệcchúngtadạynhữngngườitrẻcáchthứcđểchúngbướcrathếgiới

vàtạodựngcôngty.

-FADIGHANDOUR-

Xuất thân của ErelMargalit thường sẽ không dự báo một tương lai trongngànhđầutưmạohiểm.Anhsinhraởmộtnôngtrang,chiếnđấutạiLebanonnăm1982vớitưcáchlàbinhlínhcủaquânđộiIsrael,họctoánvàtriếthọctạiđạihọcHebrewởJerusalem,và theođuổihọcvị tiếnsĩ triếthọcởđạihọcColumbia,Mỹ.Luậnvănanhviếtlàvềkhíchấtcủacácnhàlãnhđạotronglịchsử-anhcoihọnhưcác“nhà lãnhđạokhởinghiệp”-nhữngngười tácđộngsâusắcđếnsựphát triểncủaquốcgia, thậmchícảcácnềnvănminh(anhchọnWinstonChurchillvàDavidBen-Gurionlàmhìnhmẫu).

Sau đó, anh làm việc choTeddyKollek, Thị trưởng của Jerusalem từ năm1965đến1993.TrướckhiKollekthấtbạitrongcuộcbầucửđịaphươngnăm1993,MargalitđãđềramộtýtưởngkhuyếnkhíchcáccôngtykhởinghiệpởJerusalem,lúcấycũngnhưbâygiờ,đangchậtvậtgiữchânnhữngngườitrẻđểhọkhôngsangthànhphốTelAviv,thủphủkinhdoanhsôiđộngcủaIsrael.Khi Kollek đi khỏi, Margalit quyết định tự thực hiện kế hoạch của mình,nhưngtrongkhuvựctưnhân.AnhđặttênchoquỹđầutưmạohiểmmớimởcủamìnhlàJerusalemVenturePartners(JVP),vớinguồnvốntừchươngtrìnhYozma

KểtừkhianhthànhlậpJVPnăm1994,MargalitđãhuyđộngđượchàngtrămtriệuUSD từTelecomSAở Pháp, InfineonTechnologiesAGởĐức, cũngnhưReuters,Boeing,đạihọcColumbia,MITvàChínhphủSingapore.Anhđãhậuthuẫnchohàngchụccôngty,phầnnhiềutrongsốđóđãpháthànhcổphiếu ra công chúng (IPO)hoặcđược các tậpđoànquốc tếmua lại, tạo rakhoản lợi nhuận khổng lồ. JVP đã đứng sau PowerDsine, Fundtech, vàJacada, hiện nay tất cả đều được niêm yết trên sàn NASDAQ.Một trong

những thành công lớn của nó là Chromatis Networks, một công ty mạngquanghọc,đượcbánchoLucentvớigiá4,5tỷUSD.

Năm 2007, tạp chí Forbes xếp Margalit ở hạng 69 trên danh sách Midas“nhữngnhàđầu tưmạohiểmxuất sắc nhất thế giới”.Anh làmột trongbangườiIsraelcómặttrongdanhsáchmộttrămnày,vốnhầuhếtlàngườiMỹ.

Song, đóng góp của Margalit cho Israel còn vượt ra ngoài lĩnh vực kinhdoanh.Anhđangđầutưmộtlượnglớntàisảncánhân-cũngnhưhiểubiếtkinhdoanhcủamình-đểlàmhồisinhnềnnghệthuậtcủaJerusalem.Anhchora đờiMaabada, phòng “thí nghiệm” nghệ thuật trình diễn Jerusalem, hiệnđangdẫnđầutrongliênkếtgiữacôngnghệvànghệthuật; lầnđầutiêntrênthếgiớimangcácnghệsỹvàcáckỹsưcôngnghệđếnvớinhau.

Bêncạnhrạphátphilợinhuậnmàanhthànhlập,vốnđượcxâytrongmộtnhàkhobỏhoang,Margalitđãbiếnmộtnhàinthànhtrụsởcủamộtcôngtysảnxuấthoạthìnhđầytiềmnăng,AnimationLab,nhằmcạnhtranhvớiPixarvàcácđốithủkháctrongngànhsảnxuấtphimhoạthình.

Jerusalemcólẽlànơicuốicùngđểxâymộtphimtrườngđẳngcấpquốctế.Làtrung tâm của ba tôn giáo độc thần, thành phố cổ Jerusalem khác vớiHollywoodmàngười ta có thể tưởng tượng.Làmphimkhôngphải chuyênmôncủangười Israel,mặcdùnhữngbộphim Israelgầnđâyđãđược trìnhchiếunhiềutrongcácliênhoanphimquốctế.VấnđềphứctạpkháclàtrungtâmnghệthuậtcủaIsraeltậptrungởTelAvivnontrẻthayvìJerusalem,nơiđược biết đến nhờmột lượng lớn thánh tích, khách du lịch và văn phòngchínhphủ.Nhưng tầmnhìn củaMargalit - tạodựng các công ty, việc làm,ngành nghề, đầu ra cho sự sáng tạo - cũng chính là tầm nhìn cụ thể choJerusalem.

Sựgắnkếtvănhóacóthểchínhlàmấuchốtchothànhcôngcủacáccụmkinhtế, trongđóngànhcôngnghiệpcôngnghệcaocủaIsrael làmộttrườnghợpđiểnhình.Tácgiả củakhái niệmnày, giáo sưMichaelPorter thuộc trườngKinhdoanhHarvard,môtảcụmlàmộtmôhìnhđộcnhấtchosựphát triểnkinhtếvìnódựatrên“sựtậptrungvềđịalý”giữacácđịnhchếliênquanđếnnhau-cácdoanhnghiệp,cơquanchínhphủtrườngđạihọc-trongmộtlĩnh

vựccụthể[158].Cáccụmgiúpcáccộngđồngpháttriểntheocấpsốnhânbởinhữngngườisốngvàlàmviệcbêntrongcụmđềukếtnốivớinhautheocách

nàođó.

Một ví dụ, theo Porter, là “cụm rượu vang” ởmiền bắcCalifornia, có đếnhàngtrămnhàmáyrượuvàhàngnghìnngườitrồngnhođộclập.Ởđócũngcónhữngnhàcungcấpnho,nhàsảnxuấtthiếtbịtướitiêuvàtrangthiếtbịthuhoạch,nhàsảnxuấtthùngrượu,nhàthiếtkếnhãnchai;chưakểđếntoànbộngànhcôngnghiệptruyềnthôngởđịaphương,vớicáccôngtyquảngcáovàcácấnphẩmthươngmạirượuvang.TrườngđạihọcCaliforniaởDavis,cũnggầnkhuvựcnày, có chương trìnhđào tạo trồngnhovà khoa rượunho nổitiếngthếgiới.HọcviệnRượunhonằmởphíanam,tạiSanFrancisco,vàcơquanlậpphápCalifornia,tạiSaramentogầnđó,cónhữngủybanđặcbiệtliênquanđếnngànhrượuvang.Cáccấutrúccộngđồngtươngtựcũnghiệndiệntrênkhắp thếgiới:Cụmthời trangởÝ,cụmcôngnghệsinhhọcởBoston,cụmphimảnhHollywood,cụmPhốWallởNewYork,vàcụmcôngnghệởmiềnBắcCalifornia.

Porterlậpluậnrằngmộtnơitậptrungđôngđúcnhữngngườilàmtrongcùngmộtngành,cùngnóivềmộtngànhsẽchophépcáccôngtytiếpcậnhiệuquảhơnvớinhânviên,nhàcungcấpvànhững thông tinchuyênbiệt.Mộtcụmkhôngchỉ tồn tạiởmôi trường làmviệc;nócòn làmộtphầncủađời sốngthườngngày,baogồmsựtươngtácgiữabạnbèởcửahàng

càphêđịaphương,khihọđóncontừtrường,vàtạinhàthờ.Cácmốiquanhệcộngđồngtrởthànhmốiquanhệlàmănvàngượclại.

NhưPorternói,thứ“keoxãhội”gắnmộtcụmlạivớinhaucũngtạođiềukiệnchoviệctiếpcậnnguồnthôngtinthiếtyếuđượcdễdàng.Ôngnhậnxét,mộtcụmphảiđượcxâydựngxungquanh“cácmốiquanhệcánhân,gặpgỡtrựctiếp,ý thứcvềmốiquan tâmchung,vàvị thếcủangười trongcuộc”.ĐiềunàygiốngnhưYossiVardimô tả:Ở Israel“mọingườiđềubiếtnhauvàcómứcđộminhbạchrấtcao”.

MargalitsẽchỉrarằngIsraelcósựphatrộnchínhxáccácđiềukiệnđểtạoramộtcụmkiểunhưthế-vàđiềunàyrấthiếm.Songtrênhết,nhữngnỗlựcđểtạo ra cáccụmkhôngphải lúcnàocũng thànhcông.LấyDubai làmvídụ.NếuđếnDubaiđểtìmmộtngườitươngtựnhưErelMargalit,ngườitanghĩđếnMohammedAlGergawi.AlGergawi làChủ tịchkiêmCEOcủaDubaiHolding, một trong những công ty lớn thuộc quyền sở hữu của Sheikh.

MohammedbinRashidAlMaktoum, người lãnh đạoDubai (cũng làTBộtrưởngQuốc phòng củaCác tiểuVương quốcẢ-rậpThống nhất). Thật ra,SheikhMohammedchínhlàChủtịch“TậpđoànDubai”.KhôngcósựkhácbiệtgiữatàichínhcôngcủaDubaivàtàisảncánhâncủaSheikh.

AlGergawibỗngtrởnênđángchúýkhivàonăm1997ôngđếngặpSheikhMohammed trongmajlis,mộtdiễnđànchongườidânbình thườngđếngặpSheikh-nógiốngnhưmộtphiênbảnẢ-rậpcủamộtcuộctiếpdân,chỉíttínhtương tác hơn. Trong cuộc gặp gỡ, Sheikh Mohammed chỉ tay vào Al

Gergawivàtuyênbố,“Tôibiếtanhvàanhsẽtiếnxa”[159].

Hóaravàithángtrướcđó,AlGergawi,khicònlàmộtviênchứcchínhphủhạng trung, đã đượcmột trong những “người mua sắm bí ẩn” của SheikhMohammedđiểmmặt-nghềcủahọlàlùngsụctrongcảvươngquốcđểtìmracácnhà lãnhđạokinhdoanh tiềmnăng.Ngaysaucuộcgặpởmajlis,AlGergawinhanhchóngbướcvàoconđường thăng tiếnđể trở thànhquản lýmột trongbacông tychínhcủaSheikh.Nhữngngườikhác trongchínhphủDubainóivớichúngtôirằngAlGergawiđượcchọnlựabởihọđánhgiáanhlànhàquản lý có tài - anhcó thể thựchiện rất tốt cáckếhoạchmàkhôngtháchthứctầmnhìncủangườilãnhđạo.

HệthốngkinhtếcủaDubaiphầnlớndựatrênchếđộbảohộ,đểduytrìtìnhtrạngthuầnphụccủacưdânđịaphương(chỉ15%trongsố1,4triệungườicưtrúởDubailàngườiEmirati).GiốngnhưSingapore,đólàmộtxãhộicựckỳcótrậttự,vàkhônghềcóchỗchosựphảnđối-ngaycảnhữngcuộcphảnđốiônhòa-trướcchínhphủ.NhiềunhàsánglậptổchứcnhânquyềnđầutiêncủaDubaicũnglànhânviênchínhphủvàlệthuộcvàotínhhàophóngcủaSheikhMohammed.

Quyền tự dongôn luậnđượchiếnpháp “bảođảm”, nhưngkhôngbaogồmviệcchỉtríchchínhphủhaybấtcứđiềugìđượccoilàcôngkíchđạoHồi.Khinóiđếntínhminhbạchcủachínhphủ,đặcbiệtlàliênquanđếnkinhtế,xuthếđangđitheohướngsailầm.Mộtluậttruyềnthôngmớiquyđịnh,tộilàmtổnhạiđếnthanhdanhhaynềnkinhtếcủaUAEphảichịumứcphạtlênđếnmộttriệudirham(tươngđương270nghìnUSD).Chínhphủduytrìmộtdanhsáchcáctrangwebbịcấmtruycập;lệnhcấmđượcápđặtbởihệthốngkiểmduyệtInternetcủanhànước(ngườidùngkhôngkếtnốitrựctiếpđếntrangwebmàphảiquamộtmáychủ(docơquanviễnthôngđộcquyềncủanhànướckiểm

soát).TheolệnhtẩychaycủacácquốcgiatrongkhốiẢ-rập,cảdukháchlẫnngườidânđềukhôngthểgọiđếnIsraeltừđườngdâycốđịnhhayđiệnthoạidiđộng:Mãquốcgia972củanướcnàyđãbịchặ

SheikhMuhammedmớiđâyđãrasắclệnhđểngườicontrai25tuổicủaông,SheikhHamdan,sẽtrởthànhtháitử;ngườiconthứvàemtraiôngđượcbổnhiệmlàmhoàngthân.SẽkhôngcócáchnàochomộtngườiEmirati tươngđươngvớiErelMargalitcóthểgiữmộtvaitròlãnhđạocaocấptrongchínhphủhaylàmcôngchứcnhànước.BảnthânMohammedAlGergawiđãthuộcnhómthiểusố210nghìnngườiEmiratitrêntoànđấtnước,vàchỉcónhữngngười trong phạm vi giới hạn này là đủ điều kiện để được bổ nhiệm vàonhữngvịtrícaocấpcủachínhphủhoặcquảnlýcáccôngtycủaSheikh.

Bênngoàigiớilãnhđạochínhthức,Dubaicònmởcửachongườingoàiđếnlậpdoanhnghiệp,nơinàyđãcólịchsửhàngthếkỷlàđầumốithươngmạichomọi thứ từ ngọc trai đến vải dệt. Cụ nội của SheikhMohammed từngtuyênbốthànhcôngcủaônglàmộtcảngmiễnthuếvàogiaiđoạnđầuthếkỷXX.ÔngmuốnthuhútcácthươngnhânIranvàẤnĐộ.

Vào thập niên 70, cha của Sheikh Mohammed, Rashid bin Saeed AlMaktoum,ralệnhnạovétkênhđàoDubaivàxâydựngmộttrongnhữngcảngnhân tạo lớn nhất hành tinh tại JebelAli, cáchDubai 22 dặm về phíaTâyNam.Năm1979,JebelAlitrởthànhcảnglớnnhấtTrungĐông,vàtheomộtsốchuyêngia,cóthểxếphạngcạnhVạnLýTrườngThànhởTrungQuốcvàđập Hoover như ba công trình nhân tạo duy nhất quan sát được từ ngoàikhônggian.JebelAlihiệntạilàtrungtâmtáixuấtquantrọngthứbathếgiới(sauHongKongvàSingapore).

VớiRashid,việcđẩymạnhtựdothươngmạidựatrênthựctếrằngsuốinguồnkinh tếcủaDubaisẽcạnkiệt.Với trữ lượngdầuvàkhíchỉbằng0,5%khuvựcAbuDhabigầnkề,vàthậmchícònthấphơn0,5%nếusovớiẢ-rậpXê-út,trữlượngcủaDubaicóthểcạnkiệttrongnăm2010.NhưSheikhRashidtừngtuyênbốmộtcâunổitiếng,“Ôngnộitôicưỡilạcđà,chatôicưỡilạcđà,tôi láiMercedes, con tôi lái LandRover, con nó sẽ lái LandRover, nhưngcháucủanósẽlạicưỡilạcđà.”

Bêncạnhviệctạoramộtcảngbiểnđẳngcấpthếgiới,ShikhRashidcònthiếtlậpmột khu vực buôn bán tự do đầu tiên ở TrungĐông, cho phép những

ngườinướcngoàihồihương100%vốnvàlợinhuậncủahọvàchophépsởhữu tài sản 100% vốn nước ngoài. Điều này giúp tránh được yêu cầu củaUAEvànhiềunước trong thếgiớiẢ-rập là tất cả các công ty đềuphải dongườitrongnướcsởhữu.

ThếhệtiếptheocủagiađìnhHoàngtộc-điđầulàSheikhMohammed-đãđẩymôhìnhbuônbántựdođixahơn,vớiviệctạoranhữngcôngviênkinhdoanhdành riêngchocácngànhcôngnghiệpcụ thể.Côngviênđầu tiên làDubai Internet City (DIC), được thiết kế với s của Arthur Andersen vàMcKinsey&Company.

DICmang lạimột trụ sở lý tưởng cho bất cứ công ty công nghệ nào kinhdoanhởTrungĐông,ởtiểulụcđịaẤnĐộ,châuPhi,haycácnướcthuộcLiênXôcũ-tómlạilàmộtthịtrườngtiềmnăngvới1.8tỷngườivớitổngGDPlà1.6nghìn tỷUSD.Ngay lập tứcđã có180công tyđăngký thuê,baogồmMicrosoft,Oracle,HP,IBM,Compag,Dell,Siemens,Canon,Logica,vàSonyEricsson.

Trongmột ý nghĩa nào đó,DIC rõ ràng làmột thành công đáng ghi nhận:Năm2006,mộtphầntưtrongsố500côngtyhàngđầuthếgiớiđãhiệndiệnởDubai.Dubaiđãcốgắngtáilậplạicâuchuyệnthànhcôngđó,bằngcáchxâydựngDubaiHealthcareCity,DubaiBiotechnologyandResearchPark,DubaiIndustrialCity,DubaiKnowledgeVillage,DubaiStudioCity,vàDubaiMediaCity(nơiReuters,CNN,Sony,Bertelsmann,CNBC,MBC,ĐàiPhátthanhẢ-rập,vàcáccôngtytruyềnthôngkhácđềucómặt).

GiámđốcTiếp thị củaDIC,WadiAhmed,một ngườiAnh gốcẢ-rập, giảithích,“Chúngtôiđãbiếnlýthuyết(cụm)củaPorterthànhhiệnthực.Nếubạnđưatấtcảcôngtyởcùngphânkhúclạivớinhau…cơhộithànhhiệnthực.Đó là sự xây dựngmạng lưới trong đời thực.Nó đưa sự tích hợp đến vớinhữngngườipháttriểnphầnmềm.Cụmcủachúngtôibaogồm600côngtylàmviệccùngnhautrongbánkínhhaicâysố…ThunglũngSiliconcũngcónhữngđiểmtươngtựnhưngnólàmộtkhuvực,khôngphảimộtthựcthểđược

quảnlýđộclập.”[160]

Quảthực,Dubaibanđầuđãcótốcđộtăngtrưởngấntượngvàtrởthànhmộtđiểmnútthươngmạiquantrọngchỉtrongthờigianngắn.SongkhôngbaogiờcóthểsosánhgiữasốlượngcôngtykhởinghiệpởIsraelvớiDubai,haytổng

sốquỹđầutưmạohiểmmàDubaiđãthuhútsovớiIsrael,đólàchưakểđếnsố lượngcácphátminhvàbằng sángchếmới.Vậyđiềugìkhiến IsraelvàDubaikhácbiệtnhưvậy?

Tìmhiểusâuhơnnhữnggìđangdiễnra,chẳnghạnởInternetCitycủaDubai,câutrảlờisẽdầnxuấthiện.ỞDIC,bạnsẽkhôngtìmthấybấtcứcôngtynàodựavàochươngtrìnhR&Dhaysựsángtạolàmnềntảng.Dubaimởcửachocáccôngtytoàncầutântiến,vànhiềucôngtyđãđổbộvàođây.Songhọđếnlàđểnhânrộngnhữngsángtạođượclàmởđâuđótớimộtthịtrườngkhuvựcriêngbiệt.Bởivậy,Dubaikhôngtạorabấtcứcụmcáchtânpháttriểnmạnhmẽ nào; thay vào đó, họ xây dựng những trung tâm dịch vụ lớn và thànhcông.VìthếkhiMohammedAlGerwagiđượcSheikhchọnđểthúcđẩyđiềuthầnkỳcủanềnkinhtếởDubaithìnhiệmvụcủaanhlàpháttriểnvàquảnlýđiềuthúvịnàychứkhôngnhấtthiếtphảitạorasựcáchtân,mạohiểm.

CâuchuyệnởIsrael thìkhác.Margalit làmột tronghàngchụcnghìndoanhnhânnốitiếp.Khôngaichọnanhmàanhtựchọnmình.Toànbộthànhcôngcủaanhđếntừviệcxâydựngcáccôngtysángtạomócnốivàohệthốngđầutưtoàncầuvàhệthốngsinhtháicôngnghệcao,đangkhôngngừngtìmkiếmsảnphẩmvàthịtrườngmới.TrongkhicơsởvậtchấttạođiềukiệnchoquátrìnhnàyởIsraelcóthểkhôngbằngDubai,songcơsởhạtầngvănhoáởđâyđãđượcchứngminhlàmảnhđấtmàumỡhơnđểcanhtácsựsángtạo.

Ngườitacóthểtạoracụmbằngcáchđưaramộthìnhthứckinhdoanhíttốnkémhơnnhằmthuhútcácthànhviênmới,nhưngvẫnchưađủđểduytrìnó.Nếunhưchiphílàyếutốcạnhtranhduynhấtcủamộtcụm,thìcácquốcgiakhác sẽ luôn thực hiện điều đó với chi phí thấp hơn. Còn các yếu tố chấtlượng khác như: Tính gắn bó chặt chẽ của các cộng đồng trong cụm, nơinhữngthànhviênsống,làmviệcvàxâydựnggiađìnhcùngnhau-gópphầntạorasựtăngtrưởngbềnvững.Điềucốtyếulàýthứcchiasẻsựgắnbónàyvàsốphậncủamộtcụmgiúpvượtquanhữngmối thùhằntronghoạtđộngkinhdoanhhàngngày,lạikhôngphảilàthứdễgâydựng.

Hiểutheocáchđó,Dubaivấpphảinhữngchướngngạirấtlớn.Nhữngngườinướcngoài-cáctaykinhdoanhmạohiểmđếntừchâuÂuhayvịnhBaTư,haynhữnglaođộngthờivụtừNamÁvàẢ-rập-đềuthỉnhthoảngđếnđóđểkiếmtiền.Mộtkhikiếmđượctiền,họthườngsẽtrởvềnhàhoặctiếptụcvớichuyếnmạohiểmkếtiếp.HọcómộtmốiquanhệkiểugiaodịchvớiDubai;họkhôngphảimộtphầntrongcộngđồnggắnkết,họkhôngchungnguồngốc

haygâydựngnênđiềugìmới.Họđánhgiáchỗđứngvàthànhtựucủamìnhdựatrênnhữnggìđạtđượcởcộngđồngcủahọtạiquênhà,chứkhôngphảiởDubai. Sự gắn kết tình cảm và ý thức nguồn gốc của họ nằm ở nơi khác.Chúngtôitinrằngđâylàtrởngạicơbảnchomộtcụmcóthểvậnhànhtoàndiện, và nó có thể là yếu tố cản trở việc hình thànhmột nền kinh tế kinhdoanhtăngtrưởngcao.

“NếucómộtbongbóngInternetởIsrael,thìYossiVardichínhlàbongbóng

ấy.”[161]NgườinóicâunàylàSergeyBrin,nhàđồngsánglậpGoogle,khinhắc đến vai trò hỗ trợ củaVardi trong việc tái thiết khu vực Internet củaIsraeltừđốngtrotàncủavụsụpđổthịtrườngcôngnghệtoàncầunăm2000.Tên của Vardi đồng nghĩa với những công ty Internet mới thành lập củaIsrael.ÔngnổitiếngvớiICQ,mộtchươngtrìnhtròchuyệntrựctuyến(chat)trênInternetđượclậprabởingườicontraiArikVardivàbangườibạnthânkhi họmới ngoài haimươi. IsaacApplbaumởTheWestlyGroupnói rằngICQ-chươngtrìnhchatnổitiếngnhấtthếgiớimộtthời-làmộttrongsốítnhững công ty đã “làm biến đổi công nghệmãi mãi”, cùng với Netscape,Google,Apple,MicrosoftvàIntel.

ICQ(mộtkiểuchơichữ,nhại“Iseekyou”,nghĩalà“Tôitìmbạn”)đượcramắtvàotháng11năm1996,doVarditàitrợ.ĐâylàchươngtrìnhđầutiênchophépngườidùnghệđiềuhànhWindowsgiaotiếptrựctuyếnvớimộtngườikhác.AmericanOnline(AOL)cũngsángtạorachươngtrìnhchatriêngcủahọ,gọi là InstantMessenger (AIM),gầnnhưcùngmột lúc,nhưngbanđầuchươngtrìnhcủaAOLchỉdànhchonhữngthuêbaocủamình.

Chương trình của Israel lan truyền với tốc độ nhanh hơn nhiều so với sảnphẩmcủaAOL.Vàotháng6năm1997,gầnnửanămsaukhiICQrađời-khichỉcó22%giađìnhởMỹcóđườngtruycậpInternet-ICQđãcóhơnmộttriệungườidùng.Trongsáuthángsốngườidùngđãtăngvọtlên5triệu,và10thángsaulà20triệu.Đếncuốinăm1999,ICQđãcótổngcộng50triệutênđăng ký, trở thành dịch vụ trực tuyến đa quốc gia lớn nhất. ICQ cũng trởthànhchươngtrìnhđượctảivềnhiềunhấttronglịchsửcủaCNET.com,với230triệulượttảivề.

Quayvềgiữanăm1998,khiICQđạtconsố12triệungườisửdụng,AOLđãmualạicôngtykhởinghiệpnàyvớigiácaonhấtkhiđóđốivớimộtcôngtycôngnghệ Israel: 407 triệuUSD. (Họđãkhônngoanđòi trảbằng tiềnmặt

thayvìcổphiếu.)

MặcdùkhiđóIsraelđãdấnsâuvàolĩnhvựccôngnghệcao,thươngvụICQvẫnlàmộthiệntượngmangtầmquốcgia.SựkiệnnàykhíchlệnhiềungườiIsraelkháctrởthànhdoanhnhân.Ngườitạoratràolưuấylàmộtnhómhippytrẻ.PhảnứngthườngthấycủangườiIsraeltrướcmọihìnhthứcthànhcônglà:Nếuhọ làmđược, tôicó thể làm tốthơn.Hơnnữa, thươngvụấy trở thànhnguồngốccủa lòngkiêuhãnhquốcgia,giốngnhưgiànhđượchuychươngvàngtrongThếvậnhộicôngnghệcủathếgiới.Mộtnhanđềđăngtrêntờbáo

địaphươngtuyênbốIsraelđãtrởthànhmột“cườngquốc”Internet[162].

Vardi đầu tư vào những công ty Internet khởi nghiệp vì ông tin tưởng họ.SongviệcôngtậptrungvàomảngInternet,trongkhihầuhếtngườikháchoặcyênvị trongcáckhuvựctruyềnthốngcủa“ngườiIsrael”,nhưtruyềnthôngvà bảomật, hoặc thamgia nhữngmảngmới nóng sốt, như công nghệ làmsạchvàcôngnghệsinhhọc,khôngchỉđơnthuầndựatrênnhữngtínhtoánlợinhuận.Thứnhất, Israel làmộtcụmcủaông,vàôngý thứcđượcđịavịcủamìnhlà“ngườitrongnộibộ”củacđồngnày-mộtcộngđồngmàôngmuốnthànhcông.Vớisựgắnkếtđó,ôngcũngýthứcđượcvaitròcủamìnhtrongviệcduytrìkhuvựcnàytronggiaiđoạn“khôcằn”.Đầutưvớimụcđíchcánhâncũngnhưvớimụctiêuchođấtnướcđượcgọilà“lòngyêunướccólợinhuận”gầnđâymớiđượcnhiềungườichúýđến.

Hơnmộtthếkỷtrước,trùmngânhàngnổitiếngJ.P.MorganđãgầnnhưmộttayổnđịnhlạinềnkinhtếMỹtrongcuộckhủnghoảng1907.VàothờichưacóCụcDựtrữLiênbang,“Morgankhôngchỉdànhmộtphầntiềncủamìnhmàcònhuyđộngtoànbộthịtrườngtàichínhthamgiacuộcgiảicứu”,nhàsửhọckinhtếvàngườiviếttiểusửRonChernowchobiết.

Khicuộckhủnghoảng2008nổra,WarrenBuffettcóvẻcũngđóngmộtvaitròtươngtựkhibơm8tỷUSDvàoGoldmanSachsvàGeneralElectricchỉtronghaituần.Khicơnkhủnghoảngngàycàngsâu,Buffettbiếtrằngnhữngquyếtđịnhthựchiệnnhữngmónđầutưkhổnglồcóthểlàtínhiệubáochothịtrườngrằngông,nhàđầutưđượcnểtrọngnhấtcủanướcMỹ,khôngchờcổphiếurớtgiáthêmnữavàtinrằngnềnkinhtếsẽkhôngsụpđổ.

Nhữngcan thiệpcủaVardi tấtnhiêncóquymônhỏhơn,nhưngôngđã tácđộnglênnhómnhữngcôngtykhởinghiệpcủaIsraelbằngcáchđóngvaitrò

lãnhđạotrongviệcgiữchophânkhúcInternetkhôngbịchìm.Sựhiệndiệnvàkiênđịnhcủaôngtrongkhuvựcmàaicũngrútluiđãđemđếnsựhồisinhchonơinày.

TạiTechCrunchnăm2008,mộthộithảocóảnhhưởnglớnquytụ51côngtymớikhởinghiệp tiềmnăngnhất trên thếgiới, cóbảycông ty của IsraelvàphầnnhiềutrongsốđóhuyđộngvốntừYossiVardi.MichaelArrington,nhàsánglậpTechCrunch,làngườiủnghộmạnhmẽcáccôngtycủaVardi:“Các

bạn[Israel]nêndựngtượngYossiVardiởTelAviv”,ôngnói[163].

TrongcuốnsáchbánchạynhấtBuilttoLast(tạmdịch:Xâydựngđểtrườngtồn),bậcthầykinhdoanhJamesCollinsnhậnđịnhmộtsốthànhcôngtrườngtồntrongkinhdoanhđềucómộtđiểmchung:Mụctiêucốtlõicóthểgóigọntrongmộthayhaicâu.“Mụctiêucốtlõi,”Collinsviết,“chínhlàlýdocơbảnđểcác tổ chức,doanhnghiệp tồn tại.Nóphảnánh tầmquan trọnggắnvớicông trình của công ty…bên ngoài việc kiếm tiền thuần tuý.”Ông liệt kêmườilămvídụvềcácmụctiêucốtlõi.Tấtcảđềulàcôngty-baogồmWal-Mart,McKinsey,Disney,vàSony-chỉtrừmộtngoạilệ:Israel.CollinsmôtảmụctiêucốtlõicủaIsraellà“cungcấpmộtnơiantoàntrêntráiđấtchongườiDoThái.”ViệcxâydựngnềnkinhtếcủaIsrael,thamgiavàocụm-việcnàycóthểhoánđổichonhau-vàviệcquảngbáranhữngnơisôiđộngnhấtthếgiớiđềugópphầnkhuyếnkhíchnhữngngười“yêunướctạoralợinhuận”ở

Israel[164].NhưnhàsửhọcBarbaraTuchmanquansát trướccuộcbùngnổcôngnghệởIsrael,“Vớitấtcảvấnđềcủamình,Israelcómộtlợithếchỉhuy:Ýthứcvềmụcđích.NhữngngườiIsraelcóthểkhôngcósựsungtúchaymộtcuộcsốngbìnhlặng.Nhưnghọcónhữnggìmàsựsungtúccóthểbópchết:

Độnglực.”[165]

SựthiếuvắngđộnglựclàvấnđềcủamộtsốthànhviênthuộcHộiđồngHợptácvùngVịnh(GCC),baogồmUAE,Ả-rậpXê-út,Bahrain,Kuwait,Qatar,vàOman.TrongtrườnghợpcủaDubai,mộttrongcáctiuvươngquốcthuộcUAE,hầuhếtdoanhnhânđếntừnơikhácđềubịlợinhuậnthôithúc-vốnlàyếutốquantrọng-chứkhôngphảiđộnglựcxâydựngcộngđồngởDubai.VànhưchúngtađãthấykhixemxétlýthuyếtcụmcủaMichaelPorter,nếuchỉcóđộnglựcvềlợinhuậnthìchưađủđểđưanềnkinhtếcủamộtquốcgiatiếnxa.Khinềnkinhtếlâmvàokhókhăn,nhưtrườnghợpDubaitừcuốinăm2008,haytìnhhìnhanninhbấtổn,nhữngngườikhôngcamkếtđểxâymộtngôi nhà, một cộng đồng, haymột nhà nước thường là người đầu tiên bỏ

chạy.

VớinhữngnềnkinhtếkháccủaGCC,vấnđềlạihơikhácbiệt.Trongnhữngchuyếndu lịchkhắpBánđảoẢ-rập, chúng tôiđã tậnmắt chứngkiếncáchthứcnhữngngườiSaudi-cảgiàlẫntrẻ-hãnhdiệnvềviệcnềnkinhtếhiệnđạihoácơsởhạtầng.NhiềungườiSaudicóxuấtthânbộlạctừnhiềuthếkỷtrước,vàviệcxâydựngmộtnềnkinhtếtiêntiếnđượccảthếgiớighinhậnlàvấnđềliênquanđếnniềmkiêuhãnhcủabộtộcvàquốcgia.

Songtấtcảnềnkinhtếđócũngđốimặtvớinhữngtháchthứccóthểngăncảnbấtcứsựtiếnbộtiềmnăngnào.

ChắchẳncácnhàquảnlývàchínhphủkhắpthếgiớiẢ-rậpsẽchuyểnsựchúýsangviệckíchthíchmộtnềnkinhtếtăngtrưởngcao,vàmộtsốđãlặnglẽhọctậpIsrael.“Cócáchnàomàchúngtasẽtạora80triệuviệclàmtrongthậpniên kế tiếp?” Riad al-Allawi hỏi chúng tôi. Al-Allawi làmột doanh nhânthànhđạtngườiJordanđãkinhdoanhkhắpcáckhuvực.TámmươitriệulàconsốchúngtôivẫnnghetừcácchuyêngiatrongnhữngchuyếncôngduđếnthủđôcủacácnướcẢ-rập.

Các nền kinh tế Ả-rập ở Bắc Phi (Ai Cập, Algeria,Morocco, và Tunisia),TrungĐông(Lebanon,Syria,Palestine,Iraq,vàJordan),vàvùngVịnh(Ả-rập

Xê-út,UAE,Qatar,Bahrain,Kuwait, vàOman) bao gồmkhoảng 225 triệungười,chỉchiếmhơn3%dânsốthếgiới.TổngGDPcủathếgiớiẢ-rậpnăm2007chỉcó1.3nghìntỷUSD-gầnbằng2/5nềnkinhtếTrungQuốc.Songsựphânbốtàisảnthìlạirấtkhácnhau:Cónhữngnềnkinhtếgiàudầumỏvớisốdân rất ít (chẳnghạnQatar,chỉvới1 triệungườinhưngGDPbìnhquântheođầungườilà73.100USD),vànhữngquốcgianghèodầumỏnhưngcódân sốđông,mật độdàyđặc (nhưAiCập, với 77 triệu người nhưngGDPbìnhquântheođầungườichỉkhoảng1.700USD).Kháiquátchiếnlượcpháttriểnchokhuvựcnàychứađựngnhiềurủirovìkíchthước,cấutrúcvànguồntàinguyênthiênnhiêncủacácnềnkinhtếẢ-rậpkhácxanhau.

Songthậmchívớitấtcảkhácbiệtđó,tháchthứcchungvềkinhtếđốivớithếgiớiẢ-rậpHồigiáovẫnlàquảbomhẹngiờvềnhânkhẩuhọc:Khoảng70%dânsốdưới25tuổi.Đểnhậnhếtsốngườinàyvàolàm,phảitạorađược80

triệuviệclàmmớiđếnnăm2020,nhưal-Allawinóivớichúngtôi[166].Đạt

đượcmụctiêunàyđồngnghĩavớiviệctạoramứcviệclàmnhiềugấphailầnmứctăngtrưởngviệclàmởMỹtrongsuốtthậpniênbùngnổcủanhữngnăm1990.“Khuvựccôngsẽkhôngtạorangầnấyviệclàm;cáccôngtylớncũngvậy,”doanhnhânthànhđạtngườiJordanFadiGhandournói.“Sựổnđịnhvàtươnglaicủavùngsẽphụthuộcvàoviệcchúngtadạyngườitrẻlàmsaođể

chúngbướcvàođờivàtạodựngcôngty.”[167]

SonggiớichủchỉđóngvaitròkhôngđángkểtrongnềnkinhtếcủacácnướcẢ-rập.Ngayctrướckhinềnkinhtếkhuvựcnàybùngnổ,chỉchưađầy4%dânsốtrưởngthànhởUAElàcóviệclàmtrongcácdoanhnghiệpmớithànhlậphoặcdoanhnghiệpquymônhỏ.Vậyđiềugìlàràocảnchomột“quốcgiaẢ-rậpkhởinghiệp”?Câutrảlờilàdầumỏ,cáchạnchếquyềntựdochínhtrị,vịthếcủangườiphụnữ,vàchấtlượnggiáodục.

Phầnlớnhoạtđộngkinhtếtrongvùngxuấtpháttừviệcsảnxuấtvàtinhchếkhíhydrocarbon.GDPxuấtkhẩuphidầumỏcủatoànbộthếgiớiẢ-rập-vớisố dân khoảng 250 triệu người - còn ít hơn Phần Lan, với dân số 5 triệungười.Ngoàidầu,còncómộtsốtậpđoànđaquốcgiathànhcông,chẳnghạnnhưUAEdựavàoEmiratesAirlines,OrascomTelecomcủaAiCập,AramexcủaJordan-mộtnhàcungcấpdịchvụhậucần.(OrascomvàAramexdocácdoanhnhânkhônkhéothànhlập.)Cáchãngdịchvụdogiađìnhlàmchủcũngđángchúý- trongcácquốcgianhưAiCập thìcócảcáchãngdệtmayvàcôngtyhoạtđộngtronglĩnhvựcnôngnghiệp.Song,chođếnnaynềncôngnghiệpdầumỏvẫnđónggóplớnnhấtvàoGDPcủakhuvực.Nósảnxuấtgần1/3tổnglượngdầuvà15%tổnglượnggatoànthếgiới.

Nhucầuvềdầumỏliêntụctăng,trongđó,TrungQuốcvàẤnĐộlàhaiminhchứngnổibậtnhấtcủacácquốcgiakhátdầu.Từnăm1998,sựkếthợpnhucầuvềdầucủaẤnĐộvàTrungQuốcđã tănghơn1/3 trongchưađầymộtthậpniên.Vìvậy,bấtkểgiádầudaođộngthếnào,nhucầuvềnhiênliệunàyvẫntrảiquamộtsựbiếnđổiởquymôtoàncầu.

Tuynhiên, chínhnềnkinh tế dầumỏở thếgiớiẢ-rậpđã cản trở tinh thầnkhởi nghiệp đang lên cao. Việc phân phối hào phóng tài nguyên dầu chongườidânđãcáchlycácchínhphủởvùngVịnhkhỏiáplựccảicáchvềchínhtrị và kinh tế. Tài nguyên dầu đã thắt chặt quyền lực của các chính phủchuyênquyền,vốnkhôngphải thu thuế từngườidânvàbởivậykhôngcầnphảiđauđầuđápứngnhững lờiphànnàn từhọ.Nhưnhữngsửgiacủa thế

giớiHồigiáođãnói,ởcácnướcẢ-rập“sựđảongượccủamộtcâuchâmngôn

quenthuộcvẫnđúng:Khôngcósựđạidiệnnàomàkhôngđánhthuế.”[168]

Nhữngcảicáchrấtcầnthiếtmàgiớitinhhoacoilàmộtmốinguy-quyềntựdobàytỏchínhkiến,chấpnhậnthửnghiệmvàthấtbại,tiếpcậncácdữliệukinhtếcơbảncủachínhphủ-cầnthiếtchomộtnềnvănhoámàdoanhnhânvànhàphátminhcóthểpháttriển.Cũngnhưcáclýdomàgiớidoanhnhângiúpnềnkinhtếpháttriểnvàtiếnbộxãhội-nóghinhậnnănglực,sựcảitiếnvàkếtquảhơnlàđịavị-cácchínhphủvùngVịnhđãbópnghẹtnó.Nhàkhoahọc chính trị SamuelHuntington từng gọi đó là “thế lưỡng nan của các vịvua”:Tất cảcácchếđộquânchủhiệnđạihoáđều tìmcáchcânbằngviệchiệnđạihoákinhtếvớinhữngcácgiớihạncủatựdohóa,vìsmởrộngtựdotháchthứcquyềnlựccủanềnquânchủ.TrongthếgiớiẢ-rập,nhàbáoAnhChrisDavidson,tácgiảcủaDubai:Sựmongmanhcủathànhcông,gọiđâylà“thếlưỡngnancủacácvịsheikh.”

NgoạitrừLebanonvàIraq,chưacómộtcuộcbầucửtựdothậtsựởbấtkỳnướcnàotrong22quốcgiacủaLiênđoànẢ-rập.SaumộtnỗlựctrongcuộcbầucửởUAEnăm2006, thuhút lượngngườiđibỏphiếu thấp,một thànhviênquantrọngtrongchínhphủnhậnxét,“Điềunàythậtđángthấtvọngkhichorằngtấtcảứngviênvàngườithamdựđềuđếntừnhữnggiađìnhrấttửtế,

vàmọicánhânđềuđượcphêchuẩnbởicácnhàlãnhđạocủaUAE.”[169]

MộtsốchínhphủẢ-rậpvùngVịnhphảitìmcáchxoaychuyểnthế“lưỡngnannày”bằngcáchdùngtàinguyêndầumỏđểhiệnđạihoácơsởhạtầngcủanềnkinh tế, trong khi giữ gần như nguyên vẹn cấu trúc chính trị. Thu nhập từnhững giai đoạn bùng nổ dầumỏ trước kia - trong những năm70 - khôngđượccácnềnkinhtếtrongkhuvựchấpthụmàbịtiêuxàivàohàngnhậpkhẩutừphươngTây,cáckhoảnđầutưởnướcngoài,vàvũkhíquânsự.Nhữngnềnkinhtếđịaphươngnhìnthấyrất ít lợi íchtrựctiếp.Songtừnăm2002,trên650tỷUSDkhaitháctừ“mỏvàng”dầumỏdonhucầuvềnhiênliệunàytăngcao,đãđượctáiđầutưchoriêngcácnướcvùngVịnh.

BêncạnhchiếnlượccụmđượcDubaivàmộtsốquốcgiavùngVịnhsửdụng,phầnlớndoanhthutừdầumỏcủakhuvựcđãđượcđầutưvàokhuvựcbấtđộngsản.ỞGCC,đây làkhuvực tăng trưởngnhanh trên thếgiới.Từnăm2000 đến 2010, khoảng 19,55 triệumét vuông cho thuêmới - cao ốc văn

phòng,khumuasắm,kháchsạn,cơsởcôngnghiệpvàpháttriểnnhàở-đượcđưavàokhaithácởkhuvựcnày,chủyếuởẢ-rậpXê-útvàUAE,vớimứcđộtăng trưởng hàng năm khoảng 20% trong suốt giai đoạn này. (Mức tăngtrưởnghàngnămcủadiệntíchchothuêởTrungQuốclà15%.)

Song cũng như phần còn lại của thế giới, bong bóng bất động sản ở vùngVịnhđãvỡ.Vídụ,đầunăm2009,giátrịkhudâncưvàthươngmạiởDubaiđãgiảm30%vàđượcdựđoánsẽcòntiếptụcgiảm.Cácchủsởhữuđãbỏrơibấtđộngsảnmàhọsởhữutheođúngnghĩađenvàrờikhỏiđấtnước,đểtránhbịbắtgiamvìkhôngtrảđượcnợ.Cácdựánxâydựngquymôlớnbịđóngbăng.

Cảdầumỏ,bấtđộngsảnvàcáccụmđềukhôngxâydựngđượcmộtnềnkinhtếsángtạovàhoạtđộngthươngmạităngtrưởngcao.

Trongkhiquảbomhẹngiờvềnhânkhẩuhọcvẫnđangchạy,cácchínhphủởvùngVịnh nhiều dầu cũng đã xây dựng những cụm nghiên cứu học thuật.Mỗicụmcôngnghệđều tậphợpcáchọcviệngiáodụcquymôlớn.ThunglũngSiliconđãcómộtkhởiđầutiếngtămvàonăm1939khiWilliamHewlettvàDavidPackard,haisinhviênkỹthuậtmớitốtnghiệpcủađạihọcStanford,lấysốvốn538USDcủahọvàlậpnênHewlett-Packard.CốvấncủahọlàmộtcựugiáosưStanford,vàhọmởcửahiệutrongmộtgaragầnPaloAlto.

TheobáocáocủamộtủybantậphợpcáctríthứcẢ-rậpđượcLiênHợpQuốcủnghộ,cáctổchứcvănhoávàxãhộiởthếgiớinàyđềuémpháttriển.BáocáoPhátTriểnConngườiẢ-rậpcủaLiênHợpQuốc, trìnhbàynghiêncứucủatổchứcnàytừnăm2002đến2005,chothấysốsáchđượcdịchhàngnămsangtiếngẢ-rậpở toànbộcácquốcgiaẢ-rậpgộplạichỉbằng1/5sốsáchđượcdịchsangtiếngHyLạpởHyLạp.Sốbằngsángchếđượcđăngkýtừnăm1980đến2000ởẢ-rậpXê-útlà171;AiCậplà77;Kuwaitlà52;UAElà32;Syrialà20;Jordanlà15-sovớiconsố7.652ởIsrael.ThếgiớiẢ-rậpcótỉlệmùchữcaonhấttoàncầuvàlàmộttrongnhữngkhuvựccósốlượngcácnhàkhoahọcnghiêncứuđanghoạtđộngthấpnhấttínhtheosốbàibáođượctríchdẫnthườngxuyên.Năm2003,TrungQuốcđưaradanhsách500trườngđạihọctốtnhấtthếgiới;họkhôngđềcậpđếnbấtcứtrườngnàotrong

hơn200trườngđạihọcởthếgiớiẢ-rập[170].

Nhậnratầmquantrọngcủacáctrườngđạihọcchochươngtrìnhnghiêncứu

vàpháttriển,rấtcầnthiếtchoviệccấpbằngsángchếvàsángtạo,Ả-rậpXê-útmởtrườngĐạihọcKhoahọcvàCôngnghệKingAbdullah,nhằmtạorangôinhànghiêncứucho20nghìngiảngviên,nhânviênvàsinhviên.ĐósẽlàđạihọcđầutiênởẢ-rậpXê-útcónamsinhvànữsinhhọcchungmộtlớp.QatarvàUAEđãthiếtlậpquanhệđốitácvớinhữngtổchứchọcthuậtmangtínhbiểutượngởphươngTây.EducationCityởQatarcũnglàhọcxávệtinhcủa trườngĐại họcYkhoaWeillCornell, hay chương trìnhkhoahọcmáytínhvàquảntrịkinhdoanhcủađạihọcCarnegieMellon,chươngtrìnhquanhệ quốc tế của đại hc Georgetown, và chương trình báo chí của đại họcNorthwestern.AbuDhabi-mộttrongbảytiểuquốcởUAE-đãthiếtlậpmộthọcxávệtinhchođạihọcNewYork.ÝtưởngởđâylànếucácquốcgiaẢ-rậpcóthểthuhútnhữngnhànghiêncứusángtạonhấttừkhắpthếgiới,điềunàysẽgiúpkíchthíchnềnvănhoásángtạotrongkhuvực.

Song các học viện này không tạo được nhiều tiến bộ.Họ không thể tuyểndụngđượcsốlượngổnđịnhcáctàinănghọcthuậtởnướcngoàivềđểđặtnềnmóngvàtạosựgắnbódàilâuvớithếgiớiẢ-rập.ChrisDavidsonchochúngtôibiết:“NóchỉđưacácthươnghiệugiáodụcđếnvùngVịnhhơnlànhậpcưvàđồnghoácácbộnão.”“Cácđạihọcnàytậptrungvàoviệctạodựngdanh

tiếngquốcgia,chứkhôngphảicảicáchthậtsự.”[171]

Trường hợp của Israel thì khác. Các trường đại học ưu tú được thành lậptrướckhimộtnhànướcrađời.GiáosưChaimWeizmann,nhàhoáhọcnổitiếng thếgiớiđã thúcđẩyngànhcôngnghệsinhhọcnhờphátminh ramộtphươngphápmớiđể sảnxuất acetone, đãnhậnxétđiềukỳquặcnày tại lễkhánhthànhĐạihọcHebrewởJerusalemngày24tháng7năm1918:“Điềunàythoạtnghecóvẻnghịchlýtạimộtmảnhđấtvớidânsốquáthưathớt,mộtmảnhđấtmàmọithứvẫncòndangdở,mảnhđấtphảivậtlộnchonhữngthứđơngiảnnhưmáycày,đườngxávàbếncảng,chúngtanênbắtđầubằngcách

tạoramộttrungtâmcủasựpháttriểntinhthầnvàtrítuệ.”[172]

Hội đồng quản trị đầu tiên của trường Hebrew bao gồmWeizmann, TổngthốngđầutiêncủaIsrael,AlbertEinstein,SigmundFreud,vàMartinBuber.Technionđượcthànhlậpnăm1912vànhậnsinhviênnăm1924,năm1934làHọcviệnKhoahọcWeizmanntheosauđóvàonăm1934,vànăm1956làĐạihọcTelAviv-trườngđạihọclớnnhấtIsraelngàynay.Vìvậyvàocuốinhữngnăm1950,dânsốIsraelmớichỉkhoảnghaitriệunhưngđấtnướcnàyđãgieomầmbốn trườngđạihọchàngđầu thếgiới.Cácđạihọc lớnkhác,nhưĐại

học Bar-Ilan, Đại học Haifa, Đại học Ben-Gurion ở Negev được lần lượtthànhlậpvàonăm1955,1963,và1969.

Ngàynay,Israelcótámtrườngđạihọcvà27trườngcaođẳng.Bốntrongsốđónằmtrong150trườngđạihọchàngđầuthếgiớivàbảytrườngnằmtrongsố100trườnghàngđầukhuvựcchâuÁ-TháiBìnhDương.Khôngtrườngnàotrongsốnàylàcơsởvệtinhcủamộttrườngđạihọcnướcngoài.CácviệnnghiêncứucủaIsraelcũnglànhữngnơiđầutiêntrênthếgiớithươngmạihoácáckhámpháhọcthuật.

Năm1959,HọcviệnWeizmannthànhlậpYeda(tiếngDoTháilà“trithức”)đểđưarathịtrườngnhữngnghiêncứucủahọ.KểtừđóYedađãchorađờithànhcônghàngnghìnsảnphẩmcôngnghệykhoavàcáccôngty.Từnăm2001 đến 2004, học viện đã thu vềmột tỷ shekel (hơn 200 triệuUSD) từdoanhthubảnquyền.Năm2006,Yedaxếpđầubảngvềthunhậpbảnquyền

trongsốcácviệnhọcthuậttrênthếgiới[173].

VàinămsaukhilậpraYeda,ĐạihọcHebrewthànhlậpcôngtychuyểngiaocôngnghệcủariênghọ,gọilàYissum(tiếngDoTháilà“thựcthi”).Yissumthuđượchơn1tỷUSDhàngnămnhờbánnghiêncứucủaĐạihọcHebrewvàđãđăngký5.500bằngsángchếvà1.600phátminh.Haiphầnbatrongsốcácphátminhrađờinăm2007củahọthuộclĩnhvựccôngnghệsinhhọc;1/10lànôngnghiệpvà1/10kháclàkhoahọcmáytínhvàcácsảnphẩmkỹthuật.CácnghiêncứuấyđượcbánchoJohnson&Johnson,IBM,Intel,Nestlé,LucentTechnologies,vànhiềucôngtyđaquốcgiakhác.Nhìnchung,Yissumđượcxếp12-sau10trườngđạihọccủaMỹvàmộttrườngcủaAnh- trongbảngxếphạngcácbằngsángchếvềcôngnghệsinhhọctrênthếgiới(ĐạihọcTelAvivxếpthứ21).

Israel,quốcgiacủanhữngngườinhậpcư,đãphụthuộcvàonhữnglànsóngnhậpcưnốitiếpđểpháttriểnnềnkinhtế.Chủyếunhờnhữngngườinhậpcưnàymà Israel hiện tại cónhiềukỹ sưvànhàkhoahọcbìnhquân theođầungười,cũngnhưnhiềubàibáokhoahọctínhtheođầungườinhiềuhơnbấtcứ

đấtnướcnào-109bàibáotrên10nghìnngười[174]NhữngngườiDoTháimớiđếnvàcácthànhviêngiađìnhkhôngphảiDoTháicủahọđượcchucấpnhàở,quyềncôngdân,vàtiềntrợcấp.Israelđượcxemlànơicótiềmnăngkinhdoanhcao,vàgiốngnhưquânđộiIsrael,đấtnướcnàychỉtríchhệthốngphâncấptôntitrậttự.

Tuynhiên, ở vùngVịnh, các chínhphủ sẽ chỉ cấp thị thực cư trú trongbanăm,khônghơn-ngaycảvớinhữngngườiHồigiáovàẢ-rập.Khôngcócáchnàođểtrởthànhcôngdânởnhữngquốcgianày.Thếnên,nhữngnhànghiêncứutoàncầukhôngsẵnsàngchuyểncảgiađìnhđôngđúccủahọđếnđâyvàbắtđầusựnghiệptạimộthọcviệnmàđấtnướcchủquảnngăntrởtựdongônluận,tựdohọcthuật,minhbạchchínhphủvàápđặtthờihạncưtrú.Tronglúc vài quốc giaẢ-rập vùngVịnh đang cân nhắc thị thực cư trú nămnămhoặcmườinăm,chưacóchínhphủnàothựcsựchophépđiềunày.

Cáchạnchếcưtrúcũnglàtriệuchứngcủatrởngạilớnhơnchoviệcthuhútcáchọcgiả:Mộtsốchuyêngianghiêncứuđếnđâylàmviệcvàđãsớmnhậnramongmuốncủachínhphủlàgiữhọởbênngoài.NhữngluậtbắtnguồntừáplựcvớicácchínhphủlàphảiduytrìchủnghĩadântộccủangườiẢ-rậpnóichung, và chủ nghĩa dân tộc chủ quyền nói riêng.Chẳng hạn,một phụ nữEmiratilấymộtngườinướcngoàilàmviệcởUAEthìsẽphảitừbỏquốctịchcủacôta,vàđứaconcủahọsẽkhôngđượccấphộchiếuUAEhaynhậnđượcbấtcứphúclợixãhộinàotừchínhphủ.

MộttrongnhữngtháchthứclớnnhấtcủanềnvănhoádoanhnhântăngtrưởngcaoởthếgiớiẢ-rập-bênngoàivùngVịnh-làcácmôhìnhgiảngdạyởtiểuhọcvàtrunghọchayngaycảbậcđạihọcđềuchútrọngviệchọcthuộclòng.TheoHassanBealaway,mộtnhàcốvấnchoBộGiáodụcAiCập,việchọcliênquanđếnhệthống,quychuẩnvàsựtôntrọnghơnlàsựthửnghiệm.NógiốngmôhìnhColumbiahơnlàApollo.

Việcnhấnmạnhvàotiêuchuẩnđãnhàonặnramộtchínhsáchgiáodụcđịnhnghĩathànhcôngbằngcáchđđầuvàohơnlàkếtquảđầura.Chẳnghạn,theomột nghiên cứu của văn phòng McKinsey & Company ở vùng Vịnh, cácchínhphủẢ-rậpđãsửdụngnhiềugiáoviênvàđầutưlớnvàocơsởvậtchất-cáctoànhà(vàhiệnnaylàmáytính)-vớihyvọngcảithiệnkếtquảcủasinhviên.Tuynhiên,kếtquảmớiđây từchương trìnhNghiêncứuToánhọcvàKhoahọcQuốctếxếpcácsinhviênSaudihạng43trên45nước(Ả-rậpXê-út

thậmchícònsaucảBotswana,xếpthứ42)[175].

TrongkhitỉlệtrungbìnhgiữasinhviênvàgiáoviênởGCClà12:1-tuyrấtkhảquansovớimứctrungbình17:1ởcácnướcOECD-thìvẫnkhôngtạoratácđộngtíchcựcnào.Thậtkhôngmay,sốliệuởcácnướcchothấytỉlệsinh

viên-giáoviênthấpkhôngcómốiliênhệmấtthiếtđếnkếtquảtốtcủasinhviên,vàkhôngquan trọngbằngchất lượnggiáoviên.Songbộ trưởngGiáodụccủahầuhếtcácquốcgiaẢ-rậpđềukhôngđánhgiáchấtlượnggiáoviên.Đánhgiá chất lượngđầu vào dễ hơn nhiều, thông qua phươngpháp chuẩnhoá.

Việctậptrungvàosốlượnggiáoviênđặcbiệttácđộngtheohướngcóhạichonhữngnam sinhẢ-rập.Nhiều trường của chínhphủđược tách ra theogiớitính:Thầygiáodạynamsinh,côgiáodạynữsinh.Donghềgiảngdạyvốncótruyềnthốngíthấpdẫnnamgiớinênsốthầygiáodànhchonamsinhbịthiếuhụt.Kếtquảlàvìsốlượngthầygiáoít,cáctrườngnamsinhthườngtuyểnvàogiáoviênkémnănglực.Thựcra,khoảngcáchvềgiớiởGCCtrongkếtquảcủahọcsinhđượcxếpvàohàngcaonhấtthếgiới.

Cuối cùng, có lẽ là nhân tố lớn nhất trong giới hạn của nền kinh tế tăngtrưởngcao,chínhlàvaitròcủaphụnữ.DavidLandesthuộcĐạihọcHarvard,cũng là tác giả của cuốn sách chuyên đề Tài sản và sự nghèo đói của cácQuốcgia,nhậnđịnhrằngphongvũbiểutốtnhấtchotiềmnăngtăngtrưởngcủamộtnềnkinhtếnằmởcácquyềnlợivàđịavịcủangườiphụnữ.“Chốibỏphụnữtứclàtướcđoạtnguồnlaođộngvàtàinăngcủamộtđấtnước…[và]đục khoét động lực đi đến thành công của namgiới,” ông viết. Landes tinrằngkhôngcógìlàmsuygiảmđộnglựcvàkhátvọnghơnlàviệcápđặtđịavị.Mọixãhộiđềucógiớitinhhoa,vàmộtsốtrongđóđượcsinhraởđịavị“chiếutrên”.Songkhôngcógìlàmphântánýthứcvềsựgắnkếthơnlàgieorắcvàođầumộtnửadânsốrằnghọ lànhữngconngườivượt trội,nhưvậycũnglàlàmgiảm“nhucầuđượchọcvàlàmviệc”củahọ.Kiểubópméonàykhiếnmộtnềnkinhtếmấttínhcạnhtranh,vàđólàkếtquảcủatìnhtrạngkinh

tếlệthuộccủangườiphụnữtrongthếgiớiẢ-rập[17].

NềnkinhtếIsraelvànhiềunướcẢ-rậpkháclànhữngphòngthínghiệmsốngđộngchothuyếtkinhtếcụm,vànóirộnghơn,chonhữnggìmàcácquốcgiacầncóđểtạora,hoặcngăntrở,sựsángtạo.Sựtươngphảngiữahaimôhìnhnàychothấymộtquanđiểmđơngiảnvềcụm-tứclàquanđiểmchorằngmộttậphợpcáchọcviệncóthểgomlạivàtạonênmộtthunglũngSilicon-làsailầm.Hơnnữa,nónhưmộtthứtiềncượccủađấtnước-haylà“độnglực”củaTuchman,đưarachấtkeodínhcầnthiếtđểkhuyếnkhíchcácdoanhnhântạodựngvàchấpnhậnrủiro.

Chương14:Cácmốiđedọađốivớisựthầnkỳcủanềnkinhtế

Chúng tôi đangdùngngày càng ít xi lanhđểđưacỗmáynày tiến vềphíatrước.

-DANBEN-DAVID-

Khi nền kinh tế Israel vẫn còn trong giai đoạn trứng nước, cộng đồng cáccôngtykhởinghiệpvữngvànghiệnnayđượcsinhragầnnhưcùnglúcvớinềnkinhtếInternet,chỉhơnmộtthậpniêntrướcđó.Giaiđoạnbùngnổcôngnghệ ở Israel không chỉ trùng hợp với sự tăng trưởng công nghệ thông tintoàncầumàcònvớibongbóngchứngkhoáncôngnghệởMỹ;sựkhởiđộngngànhđầutưmạohiểmcủaIsraelquachươngtrìnhYozma;lànsóngnhậpcưkhổng lồ từ LiênXô cũ; vàHiệp ướcHoà bìnhOslo năm 1993,mang lạinhữnggìcóvẻlàtriểnvọnghoàbìnhvàổnđịnh.NếunềnkinhtếthầnkỳcủaIsraelchỉđơngiảnlàđượcxâydựngdựatrênsựtrùnghợpmaymắncủacácsựkiệnthìliệunócóbiếnmấttronghoàncảnhkémmaymắnhơn?NgaycảnếunềnkinhtếnontrẻcủaIsraelkhôngphảilàkếtquảcủasựngẫunhiên,thìđâulàcácmốiđedọađíchthựcchothànhcôngkinhtếlâudàicủahọ?

NgườitakhôngcầnsuyđoánvềđiềugìsẽxảyranếucácnhântốtíchcựctạonêncuộcbùngnổcôngnghệcủaIsraelvàocuốithậpniên1990biếnmất.Hầuhếttrongsốđóđãbiếnmất.

Năm2000,bongbóngcôngnghệđãvỡ.Năm2001,tiếntrìnhhoàbìnhOslosụpđổ,khimộtlànsóngđánhbomtựsátởcácthànhphốIsraeltạmthờixóasổngànhcôngnghiệpdulịchtạiđâyvàgópphầnvàocuộcsuythoáikinhtế.Một làn sóng dân nhập cư khổng lồ từLiênXô cũ làm dân sốDoThái ởIsraeltănglên1/5vàđãtựtriệttiêuvàocuốithậpniên1990.

Nhữngdiễntiêucựcnàyxảyranhanhchóngvàđồngthờicũngnhưnhữngtiến triển tíchcựcchỉvàinămtrướcđó.Tuyvậy, tìnhhìnhmớichưamangđếnkếtcụcchocơnbùngphátmớichỉnămnămtuổi.Từnăm1996đến2000,xuấtkhẩucôngnghệcủaIsraelđãtănghơngấpđôi,từ5.5tỷUSDđến13tỷUSD.Khibongbóngcôngnghệvỡ,kimngạchxuấtkhẩugiảmnhẹ,còngần

11tỷUSDvàonăm2002và2003,nhưngrồităngvọttrởlại,đạtconsốgần18tỷUSDvàonăm2008.Nóicáchkhác,cỗmáycôngnghệcủaIsraelchậmlạikhôngđángkểdùbịtácđộngbởinhiềubiếncốliêntiếptừnăm2000đến2004,vànókhôngchỉhồiphụcmàđếnnăm2008,cònbấtngờvượtmứcxuấtkhẩunăm2000gần40%.

Có thể thấybức tranh tương tự trong lĩnhvựcđầu tưmạohiểm.Khi bongbóngđầu tưmạohiểmvỡnăm2000, các khoản đầu tư vào Israel đã giảmđáng kể.Nhưng thị phần của Israel trong dòng chảy vốn đầu tưmạo hiểmtoàncầutừ15%tănglên30%chỉtrongvòngbanăm,ngaycảkhinềnkinhtếcủahọđốimặtvớiáplựcngàymộttăng.

Tuyvậy,Israelcóthểkhônggiữđượcphongđộnhưthếtrongcuộcsuythoáikinhtếtoàncầuhiệnnay,vốnkhônggiốngnhưnăm2000,khôngchỉgiớihạnở các cổ phiếu công nghệ quốc tế và nguồn vốn đầu tưmạo hiểmmà cònkhiếnhệthốngngânhàngtoàncầusuyyếutrầmtrọng.

Cóthểnói,sựsụpđổcủanềntàichínhquốctếđãtácđộngđếnhệthốngngânhàngcủahầuhếtquốcgia.Tuynhiên,chỉcóhai trườnghợpngoại lệđángchúýlàCanadavàIsrael:cảhaiđềukhôngphảiđốimặtvớimộtvụphásảnngânhàngnào.KểtừcuộckhủnghoảngngânhàngvàlạmphátphimãcủaIsraelvàođầuthậpniên1980-lênđếnđỉnhđiểmvàonăm1985-vớisựcanthiệptaybacủacảIsrael,chínhphủMỹlẫnIMF-hệ thốngtàichínhnướcnàyđãphảiápdụngnhữnghạnchếchặtchẽ.CácđịnhchếtàichínhcủaIsraelvẫntuânthủcácchínhsáchchovaybảothủ,vớitỷlệvayvốnthôngthườnglà5:1,trongkhicácngânhàngMỹthờitrướckhủnghoảnglà26:1,cònmộtsốngânhàngchâuÂulêntới61:1.KhôngcótìnhtrạngchovaythếchấpdướichuẩnởIsrael,vàkhôngtồntạimộtthịtrườngthếchấpthứcấpnào.Chỉcósự thiếu vốn tài chính - ngay cả trước cuộc khủng hoảng - cho các doanhnghiệpnhỏởIsraellàđãđẩythêmnhiềungườibướcvàokhuvựccôngnghệ,nơithuếvàluậtlệthânthiệnhơnvàcósẵnvốnđầutưmạohiểm.

Nhưnhàphân tích tàichính Israel,EytanAvriel,nhậnxét,“CácngânhàngIsrael lànhữngcỗxengựakéocònnhữngngânhàngMỹlàxeđua.Nhưngcácxeđuaấybịvađụngnặngnềtrongkhicácxekéođichậmhơnvàvẫntồn

tạitrênđường.”[177]

ĐâylàtintốtlànhchoIsrael.Tuyvậy,trongkhinềnkinhtếIsraelkhôngchịu

ảnhhưởngcủanhữnghoạtđộngchovayxấuhaycácsảnphẩmtíndụngphứctạp,nólạichịutácđộnglớnhơnmứccầnthiếtđốivớilĩnhvựctàichínhmạohiểm,dẫnđếnnguồncungkhanhiếm.Cáchãngđầu tưmạohiểmchủyếuđượctàitrợtừcácđịnhchếđầutưnhưcácquỹhưutrí,quỹcốnghiến,vàquỹđầutưquốcgia.Cácnhàđầutưnàycónhữngkhoảnphânbổcụthểvớicácgiải pháp đầu tư xen kẽ (quỹmạo hiểm, cổ phần tư nhân, quỹ dự phòng),thôngthườngchiếmtừ3%-5%toànbộdanhmụcđầutưcủahọ.Song,khigiátrịđồngUSDcủavốnchủsởhữucông(tứcthịtrườngchứngkhoán)củahọsụtgiảm-chịuảnhhưởng lớn từsựsụpđổ thị trường toàncầu - thìnócũnglàmsuygiảmsốtiềnkhảcungchonhữngkhoảnđầutưxenkẽkia.Toànbộchiếcbánhđãbịthunhỏ,làmsuygiảmnguồnvốnsẵncóchocácdựánđầutưmạohiểm.

Việcsụtgiảmnguồnvốnđầutưmạohiểmcónghĩalànềntàichínhítcó“đổimới”chonềnkinhtếIsrael.Hàngnghìncôngnhânởkhuvựccôngnghệđãbịmấtviệc,vànhiềucôngtycôngnghệkhácđãchuyểnsangchếđộlàmviệcbốnngàyđểtránhphảisathảicôngnhânnhiềuhơn.Tronghoàncảnhthiếunguồn vốn tài chínhmới, nhiều công ty khởi nghiệp ở Israel đã buộc phảiđóngcửa.

Cùngvớiviệcquálệthuộcvàođầutưmạohiểmtoàncầu,cáccôngtyIsraelcũngquáphụthuộcvàothị trườngxuấtkhẩu.HơnmộtnửaGDPcủaIsraelđếntừviệcxuấtkhẩusangchâuÂu,BắcMỹ,vàchâuÁ.Khicácnềnkinhtếnàychậmlạihaysụpđổ,cáccôngtykhởinghiệpIsraelcóítkháchhànghơn.CũngvìsựtẩychaycủangườiẢ-rập,Israelkhôngthểtiếpcậnhầuhếtcácthịtrườngtrongkhuvực.Vàthịtrườngnộiđịathìquánhỏđểđóngvaitròthaythế.

CáccôngtyIsraelcũngsẽgặpnhiềukhókhănhơntrongviệcđàmpháncáclối thoát vốn chủ sở hữu - giống như kỳ IPO củaGiven Imaging trên sànNASDAQhayviệcbánFraudScienceschoPayPal -mặcdùđây thường làphươngtiệnđểcácdoanhnhânvànhàđầutưIsraelkiếmtiền.MộtcuộcsuythoáitoàncầusẽkéotheoítcácvụIPOvàthôntínhhơn.

Tìnhhìnhanninh trongkhuvực tiếp tụcxấuđicũngcó thểđedọađếnsựthành công kinh tế của Israel. Vào năm 2006 và giai đoạn chuyển giao từ2008sang2009,IsraelphảichiếnđấuvớihainhómđượcIranđàotạovàtàitrợ.TrongkhicáccuộcchiếnnàyítảnhhưởngđếnnềnkinhtếIsrael,vàcáccôngtyIsraelđãtrởnênrànhrẽtrongviệcduytrìcamkếtvớikháchhàngvà

nhàđầutư,bấtkểcácmốiđedọaanninhlớnhaynhỏ,phiênbảnkếtiếpđếntừIranlầnnàycóthểrấtkhácsovớibấtcứcuộcchiếnnàomàIsraeltrảiqua.

Nhưđãđượccáccơquanchứcnăngquốctếvàcáchãngtinthôngbáorộngrãi,Iranđangtheođuổichươngtrìnhhạtnhân.NếuchínhphủIranthiếtlậpmộtchươngtrìnhhạtnhânhoávũkhí,họcóthểtạoracuộcchạyđuavũkhíhạtnhânởkhắpthếgiớiẢ-rập.Điềunàycóthểlàmđóngbăngđầutưnướcngoàitrongkhuvực.

TrongkhihầuhếtnhữngquansátquốctếđềutậptrungvàomốiđedọatiềmnănglàIransẽbắntênlửahạtnhânvàoIsrael,giớilãnhđạochínhtrịvàanninhcủa Israel lạicảnhbáovề tácđộngcủamột Iransởhữuhạtnhân trênkhắpkhuvực,ngaycảnếuchúngkhôngbaogiờđượcdùngđến.NhưThủtướngBenjaminNetanyahunóivới chúng tôi, “Mục tiêugiaiđoạnđầucủaIran là đe dọa những công dân tài năng nhất của Israel, khiến họ phải bỏ

đi.”[178]

Rõràng,nếumốinguytừIrankhôngđượcxửlýthíchđáng,nềnkinhtếcủaIsraelcóthểbịảnhhưởng.Tuyvậy,chođếnnaysựhiệndiệncủacácmốiđedọatiềmnăngnhưthếvẫnkhôngngăncảncáccôngtyvàquỹđầutưnướcngoàităngmứcđộđầutưcủahọtạiIsrael.

Quảthực,khinóiđếncácmốinguyhạichonềnkinhtế,cuộcbànluậntrongnộibộIsraelxoayquanhcácyếutốtrongnướcnhiềuhơn.CólẽvìIsraelđãtự“tiêmphòng”đểchốnglạicácmốinguygâyhạichonềnkinhtếtrongquákhứ,hoặccólẽvìviễncảnhcủahiểmhọahạtnhânquánghiêmtrọngđểnhắcđến,nhàkinhtếhọcDanBen-DavidthuộcĐạihọcTelAvivlạilưutâmđếnmộthiểmhọakhác-hiệntượng“chảymáuchấtxám”trongcáctrườngđạihọccủaIsrael.

CóthểnóiIsraellànướcđiđầutrongcộngđồnghọcthuậtquốctế.Trongmộtkhảosáttoàncầunăm2008,tạpchíScientistnêutênhaihọcviệncủaIsrael-HọcviệnWeizmannvàĐạihọcHebrewởJerusalem-làhai“nơitốtnhấtđể

làmviệctrongcáchọcviện”bênngoàinướcMỹ[179].

NhàkinhtếDanBen-DavidchỉchochúngtôimộtnghiêncứucủahaihọcgiảPháp,xếphạngcácquốcgiangoàiMỹdựatheosốbàibáođăngtrêncáctạp

chíkinhtếhàngđầuthếgiới từnăm1971đến2000.Trongđó,nướcAnh-baogồmtrườngKinhtếLondon,Oxford,vàCambridge-đứngthứhai.Dựatrênsốbàibáo/lượngngườinghiêncứu,nướcĐứcchưabằngmộtnửaAnh,vàIsraelđứngđầu.“Khôngphảilàhơn5%hay10%,màgấpbảylần-đứngriêngmộtcõi.”Ben-Davidhàohứngnói:“CácnhàkinhtếhọccủaIsraelđãxuấtsắc,cácnhàkhoahọcmáytínhcủachúngtôicònxuấtsắchơn,liênquanđếnlĩnhvựccủahọ.GầnđâychúngtôicóhaigiảiNobelvềkinhtế,vàmột

hayhaigiảivềhoáhọc.”[180]

Nhưngbấtchấpnhữngthànhcôngnày,Ben-Davidvẫnlolắng.Ôngnóivớichúngtôirằngvị trídẫnđầutronglĩnhvựchọcthuậtcủaIsraelđãsuyyếutrongvàinămgầnđây,vàsẽsuygiảmhơnnữakhicácgiảngviêncaotuổivềhưuvànhiềungôisaomớinổiranướcngoàigiảngdạy.Tronglĩnhvựckinhtếcủaông,Ben-Davidnêuramộtnghiêncứuchothấy,tronghàngnghìnnhàkinh tếhàngđầu thếgiới,đượcxétdựa trênsố tríchdẫnbàibáocủahọ từnăm1990đến2000,cóhaimươilămngườiIsrael,vàmườibangườitrongsốđóthựcsựởnướcnày.Từkhinghiêncứunàyrađời,chỉcóbốnngườitrongsốhọởIsraeltoànthờigian.KhôngcóaitrongsốmườihaingườiIsraellàmviệcởnướcngoàinăm2000quaytrởvềquêhương.Tổngcộng,ướctínhcókhoảngbanghìngiáosưngười Israelđãchuyểnsangcác trườngđạihọcởnướcngoài.

Ben-DavidlàmộttrongbốnnhàkinhtếhàngđầuvẫnbámtrụởIsrael.Ôngđang rungmột hồi chuông cảnh báo vềmức độ tăng trưởng kinh tế khôngngừngcủanướcnày.Từnăm2005đến2008, Israel tăng trưởngnhanhhơnhầuhếtcácquốcgiapháttriển.Tuyđãtrảiquacuộcsuythoáivàinămtrước,Ben-David lýgiải, “nhữnggì chúng tôi làm làquay trở lại conđườngmụctiêu dài hạn.Chúng tôi không ở trong vùng lãnh thổ vô danh trên bản đồ;chúngtôiởnơilẽramìnhsẽởnếukhôngcócuộcsuythoái.”

TheoBen-David,vấnđềởchỗ,trongkhikhuvựccôngnghệtăngtrưởngvớitốcđộphimãvàcónăngsuấtngàycàngtăng,phầncònlạicủanềnkinhtếvẫnkhôngtheokịp.“Nógiốngmộtcỗmáy,”ôngnói.“Anhcótấtcảxi-lanhtrongcỗmáy.Anhcó toànbộdân số trongđấtnướcmình.Songchúng tôiđangsửdụngngàycàngítxi-lanhđểđưacỗmáytiếnvềphíatrước.”Vềthựcchất,cácngànhcôngnghệcaođangtàitrợvốnchophầncònlạicủađấtnước,nhữngnơi“khôngcóđượccôngcụhayđiềukiệnlàmviệctrongmộtnềnkinhtếhiệnđại.”

Việc tậndụngcôngsuấtởdướimứckhiếnchúng tôi tin rằnghiểmhoạ lớnnhấtchosựtăngtrưởngkinhtếliêntụccủaIsraellàsựthamgiaítỏivàonềnkinhtế.ChỉhơnnửasốlaođộngởIsraellàcóđónggópvàonềnkinhtếmộtcáchhiệuquả,sovới65%ởMỹ.Tỉlệlaođộngthamgiathấptậptrungchủyếuởhaicộngđồng:Haredim,tứcngườiDoTháichínhthốngcựcđoan,và

ngườiDoTháigốcẢ-rập[181].

TrongsốcưdânDoTháiIsraelởđộtuổitừ25-64,84%namgiớivà75%nữcóviệclàm.TrongsốnhữngphụnữẢ-rậpvàđànôngharedim,tỉlệnàygần

nhưngượclại:Lầnlượt79%và73%khôngcóviệclàm[182].

Dân Do Thái chính thống cực đoan, hay haredim, thường không phục vụtrongquânđội.Đểđủđiềukiệnmiễnchếđộnghĩavụquânsự,haredimphảichứng tỏ rằnghọđihọc toàn thờigian trongcácchủngviệncủangườiDoThái (yeshivot). Tiêu chuẩn này được David Ben-Gurion đề ra, nhằm nhnđượcsựhỗtrợvềchínhtrịcủaharedivàothờiđiểmlậpquốccủaIsrael.Songtrongkhisự“miễntrừyeshiva”banđầuchỉápdụngcho400sinhviên,kểtừđónóđãtăngđếnmứchàngchụcnghìnsinhviênchọnyeshivathayvìquânđội.

Kết quả của việc này đã tăng gấp ba lần hệ luỵ cho nền kinh tế.Haredimthườngtựcáchlykhỏilựclượnglaođộngvìhọthiếukinhnghiệmlàmviệctrongquânđội;thêmnữa,vìhọkhôngđượcphéplàmviệcnếuhọmuốnmiễntrừnghĩavụquânsự-tứclàhọphảihọc-nhữngthanhniêntrẻsẽkhôngcókinhnghiệmtrongcảkhuvựctưnhânlẫntrongquânđội(thiếukinhnghiệmdoanhnhân);vàvìvậyxãhộiharedimngàycàngphụthuộcvàotrợcấpcủachínhphủđểsinhtồn.

CóhailýdochínhtạisaotỉlệngườiẢ-rậpởIsraelthamgiavàonềnkinhtếthấp.Một là vì họkhôngđược thựchiệnnghĩavụquân sự, nêngiốngnhưharedim,họítcócơhộipháttriểnnhữngkỹnăngkinhdoanhvàứngphómàquânđộiIsraelđãkhắcsâu.Hailà,họcũngkhôngpháttriểnđượcmạnglướikinhdoanhmànhữngngườiDoThái trẻxâydựngkhiphụcvụ trongquânđội,sựchênhlệchnàyđãlàmtrầmtrọngkhoảngcáchvănhoálâuđờigiữadânDoTháitrongnướcvànhữngcộngđồngngườiẢ-rập.

Mỗinăm,hàngnghìnsinhviênẢ-rậptốtnghiệpcáctrườngcôngnghệvàkỹthuậtcủaIsrael.Tuyvậy,theoHelmiKittanivàHanochMarmari,đồngGiámđốcTrungtâmPháttriểnKinhtếDoThái-Ả-rập,“chỉcóítngườitìmđượcviệc làmphù hợp với kỹ năng được đào tạo…các sinh viênẢ-rậpmới ratrườngcầnđượctrangbịhànhtrangquantrọngmàchínhphủkhôngthểmang

lại:Mộtmạnglướibạnbèđúngchỗ.”[183]Vàvìthiếuvắngnhữngmốiquanhệcánhânnhưvậy,ngườiẢ-rậpcànglàngườiDoTháimấtlòngtinvềkhảnăngtổchứcvàquảntrịcủamình.

MộtvấnđềkháclàthànhkiếntrongcộngđồngẢ-rậpởIsraelđốivớiphụnữtronglựclượnglaođộng.Mộtnghiêncứunăm2008củatổchứcChốngbạohànhphụnữ,mộttổchứccủangườiẢ-rậpIsrael,chothấyquanđiểmchungcủa người Ả-rập địa phương có thể đang dần thay đổi, nhưng quan niệmtruyền thống vẫn còn thâm căn. Trongmột cuộc khảo sát, ngay cả nhữngngười“chốngquanđiểmbảothủ”,vẫnđồngývớituyênbố:“PhầnlớnxãhộiẢ-rậpnênđượcnamgiớikiểmsoát,đànôngđượcxemlàngườiquyếtđịnh;phụnữlàngườithấpkémvàphảicóýthứcphụctùng…Ngườiđànôngđốixửvớibạnđời theocáchnằmngoàiquychuẩnchấpnhậnđượcđồngnghĩavớiviệclàmnguyhạiđếnchỗđứngcủaanhtatrongxãhội.”

Bấtchấpnghịch lýấy,GiámđốcAidaTouma-Suleimancủa tổchứcChốngbạohànhphụnữnóirằng,bàthấyđànôngđangdầnthayđổicáchnhìncủamìnhvớiphụnữ,kểcảviệcchấpnhậnphụnữđilàmởngoài.Bàchobiết:“CónhữngngườiđànôngẢ-rậpkhôngvuivớisựbấtbìnhđẳngnàyvàmongmuốncảithiệnmốiquanhệgiữahaigiới.Họthấyquyềnlợicủaphụnữcũng

chínhlàquyềnlợicủahọ.”[184]

Tuyvậy, vì giới haredim lẫn ngườiẢ-rập đều có tỉ lệ sinh cao, các nỗ lựcnhằmlàmtăngsựthamgiavàolựclượnglaođộngởhaikhuvựcnàycũnglàcuộcđuavới chiếckimđồnghồnhânkhẩuhọc.Theo Israel2028,báocáođượcbanhànhbởimộtủybancaocấp,tỉlệngườiharedimvàẢ-rậpđượcdựđoánsẽtăngtừ29%trongtổngdânsốIsraelnăm2007lên39%năm2028.Nếukhôngcósựthayđổimạnhmẽtrongmôhìnhlaođộng,sựxêdịchnàysẽlàmgiảmtỉ lệ thamgia laođộngxuốngthấphơnnữa.“Xuhướnglaođộnghiện thời rõ ràng đi ngược sự phát triển mong muốn,” báo cáo này cảnh

báo[185].

Trong quá trình diễn ra chiến dịch tái tranh cử chức vụ thủ tướng, BibiNetanyahumongmuốnđưaIsraelvàomườinềnkinhtếlớnnhấtthếgiới(tínhtheođầungười)vàcoiđólàvấnđềtrọngtâmtrongnghịtrìnhcủamình.Mộtnhómchuyêngiacốvấnđộclập,HọcviệnReut,đãtheođuổimộtchiếndịchtươngtựgọilàIsrael15.GidiGrinstein,nhàsánglậpkiêmChủtịchReut,làcốvấncủanguyênThủtướngvàBộtrưởngQuốcphòngđươngnhiệmEhudBarak,ngườitừnglàđối thủchínhtrịcủaNetanyahu.TuyGrinsteinđồngývớiNetanyahu rằngmục tiêucủa Israelkhôngchỉ làquốcgiaphát triểnmàcòn vươn lên vị trí các quốc gia hàng đầu tính theo bình quân GDP/ đầungười.

NhưGrinsteinnhìnnhận,“Tháchthứcnàykhôngphảilàsựxaxỉ,màlàđiềucầnthiết.”ÔngtinrằngIsraelphảităngtrưởngítnhất4%bìnhquântheođầungườitrongmộtthậpniên;khoảngcáchhiệntạitrongmứcsốnggiữaIsraelvà các quốc gia phát triển khác khámongmanh.Ông nói, “Khu vực kinhdoanhcủachúngtôithuộchàngtốtnhấtthếgiới,vàdânsốchúngtôicótaynghềvànền tảnggiáodụccao.Cùng lúcđó, chất lượngcuộc sốngvàchấtlượngdịchvụcôngởIsraellạithấp,vàvớinhiềungười,dicưlàcơhộiđểđổi

đời.”[186]

Điềunàycóthểlàcườngđiệu,vìsốlượngkỷlụcnhữngngườiIsraellàmviệcởnướcngoàiởMỹvàcácquốcgiakhácgầnđâyđãquayvề,mộtphầnvìluậtmiễnthuếmườinămmớibanhànhđốivớinguồnthunhậptừnướcngoàicủanhữngngườihồihươngnày.Tấtnhiên,nhiềuyếutốkhácbêncạnhthunhậpcũngcandựvàoquyếtđịnhliênquanđến“chấtlượngcuộcsống”này.

Song,việcIsraelcóthể,nên,vàbuộcphảităngtrưởngnềnkinhtếnhanhhơnnữa là rất quan trọng.Trong sốnhữngmối đe dọavà thách thứcmà Israelđangphảiđốimặt,đángkểnhấtchínhlàviệckhôngthểgiữchonềnkinhtếtăngtrưởng,vìđiềunàyliênquanđếnnhữngcntrởvềchínhtrịvàquantâmđếncácvấnđềbịbỏsót.Israelcómộtnềntảngvănhóavàthểchếhiếmhoi,độcnhất,thuầnchất,giúpsảnsinhrasựsángtạovàmôitrườngkinhdoanh;điềucònthiếulàchínhsáchđểkhuếchđạihơnnữavàtrảirộngthứtàisảnđótrongxãhộiIsrael.Điềumaymắnvớihọlàviệcthayđổichínhsáchcólẽdễdànghơnthayđổinềnvănhoá,nhưtrườnghợpcủaSingapore.NhưnhàbáoThomasFriedmancủaThờibáoNewYorknói,“TôithàgánhchịunhữngvấnđềcủaIsrael,phầnlớnlàvềtàichính,vềthiếtchế,vềcơsởhạtầng,hơnlà

cácvấnđềcủaSingaporebởivấnđềcủaSingaporelàgiớihạnvănhóa.”[187]

KẾTLUẬN

Cácnôngdâncủacôngnghệcao

Điềucẩntrọngnhấtlàcódámlàmhaykhông.>

-SHIMONPERES-

KhingồiđợitạimộttrongnhữngphòngchờcủaPhủTổngthống,chúngtôikhôngchắcmìnhsẽcóbaonhiêuthờigianvớiTổngthốngShimonPeres.Ởtuổi85,Peres là thànhviêncuốicùngcủa thếhệ lậpquốccòn tạivịởvănphòngcấpcao.PeresbắtđầusựnghiệpnămhaimươilămtuổinhưmộtngườiđồngnghiệpvongniêncủaDavidBen-Gurionvàtiếptụcphụngsựgầnnhưmọivịtríbộtrưởng,baogồmcảhailầnlàmthủtướng.ÔngcũngđượctraogiảiNobelhoàbìnhchosựnghiệpcủamình.

Ởnướcngoài,ônglàmộttrongnhữngngườiIsraelđượcngưỡngmộnhất.Ởquênhà,danhtiếngcủaônggâynhiềutranhcãihơn.ChủyếuPeresđượcbiếtđếnnhưlàchađẻcủaHiệpướcOslo,nổitiếngnhờtạonêncáibắttaygiữaYitzhakRabinvàYasirArafattrướcsựhiệndiệncủaBillClintontrongkhuvườnNhàTrắng,nhưngvớinhiềungườiIsrael,ônglạilàbiểutrưngcủahyvọnggiảtạo,chủnghĩakhủngbốvàchiếntranh.

ThậtkhóđểnóihếtsứcảnhhưởngcủaPeresđốivớiđườnglốingoạigiaocủaIsrael, nhưngđâykhôngphải làmối quan tâmchính của chúng tôi khi nóichuyệnvớiông.Đượcbiếtđếníthơnnhưngkhôngkémphầnquantrọng,ôngcòngiữvai tròmột taydoanhnhânkhởinghiệphàngloạt theokiểurấtđộcđáo -người sáng lậpcủahàng loạt cácngànhcôngnghiệp.Ôngchưa từngkinhdoanhmộtngàynàotrongđời.Trênthựctế,ôngnóivớichúngtôirằngcảônglẫnBen-Gurionđềukhôngbiếtgìvềkinhtế.SongcáchtiếpcậncủaPeresđếnchínhphủlàvaitròmộtdoanhnhânthànhlậpnhữngcôngtykhởinghiệp.

Peres lớn lên trongmộtnông trang trướckhinhànướcnàyđược thành lập.Điềumangtínhcáchtânkhôngchỉvềcấutrúcxãhộivàkinhtếcủanhànước

Israelmớithànhlập,nócóýnghĩanuôidưỡngmộtsựđạikhởihành.“Nôngnghiệpmangtínhcáchmạngnhiềuhơncôngnghiệp,”Peresnhanhchóngđưaranhậnxétnàykhichúngtôivừayênvịtrongvănphòngchấtđầysáchcủaông,baoquanhlànhữngvậtlưuniệmdoBen-Gurionvànhữngnhàlãnhđạotrênthếgiớitặng.

“Tronghailămnăm,sảnlượngnôngnghiệpcủaIsraeltănghaimươibảylần.Thậtkỳdiệu,”ôngnóivớichúngtôi.Ngườitakhôngnhậnrađiềunày,Peresnói,nhưngnôngnghiệp làmộtcôngviệc trongđó“95%khoahọc,5% laođộng.”

DườngnhưPeresnhìn thấycôngnghệởbấtcứđâu, từ lâu trướckhingườiIsraelcũngnghĩđượcnhưthế.ĐâycóthểlàmộttrongnhữnglýdomàBen-Gurion ủng hộ Peres mạnhmẽ; vị “Cha Già” cũng rất thích thú với côngnghệ,ôngbảochúngtôi.“Ben-Gurionnghĩrằngtươnglaichínhlàkhoahọc.Ôngấyluônnóirằngquânđộikhôngchỉcầncậpnhậtcôngnghệmớinhất,màphảitiênđoánđượccôngnghệcủangàymai,”Peresnhớlại.

VậylàBen-GurionvàPerestrởthànhmộtcặpbàitrùngcôngnghệ.PeresvàAlSchwimmer,taybuônlậugianghồngườiMỹ,bắtđầumơmộngvềngànhcôngnghiệphàngkhôngkhihọbayquaBắccựcnăm1951.NhưngkhitrởvềIsrael,họvấpphảisựchốngđốigaygắt.“Chúngtathậmchícònkhônglàmđượcchiếcxeđạp,”cácbộtrưởngnóivớiPeresvàonhữngngàyngànhsảnxuấtxeđạpnontrẻđãthựcsựthấtbại,dântịnạntiếptụcđổvàođấtnước,vànhữnglươngthựccănbảnvẫncònđượcphânphối.SongvớisựhỗtrợcủaBen-Gurion,Peresđãcóthểthuyếtphụchọ.

Sau đó, ý tưởng của Peres về việc khởi động ngành công nghiệp hạt nhâncũng bị xoá sổ tương tự. Điều này được xem là quá tham vọng, ngay cảnhữngnhàkhoahọctronglĩnhvựcnàycũngthấyvậy.Bộtrưởngtàichính,ngườitinrằngnềnkinhtếIsraelnêntậptrungvàoxuấtkhẩudệtmay,nóivớiPeres,“Rấtmaylàônggặptôi.Tôisẽđảmbảolàôngkhôngnhậnđượcmộtxunào.”Thếlàvớitínhcáchcoithườngcácquytắc,Ben-GurionvàPeresđãtự tài trợchodựánbằng tiềnngoàingânsách,vàPeresbỏquanhữngnhàkhoahọcđãthànhdanh,chuyểnhướngsangcácsinhviênởTechnion,mộtsốtrongđótừngđượcônggửisangPháphọc.

KếtquảlàlòphảnứnghạtnhânởgầnDimona,đượcvậnhànhtừđầunhững

năm1960màkhôngxảyratainạnnàovàđãbiếnIsraelthànhmộtquốcgiahạtnhân.Đếnnăm2005,Israellànướcđứngthứ10thếgiớivềsốlượngbằng

sángchếtronglĩnhvựchạtnhân.[188]

SongPereskhôngdừnglạiởđó.LàThứtrưởngBộQuốcphòng,ôngđổtiềnvàoR&Dtrongquốcphòngtrướcsựbấtmãncủagiớilãnhđạoquânsự,vốn(cũngdễhiểu)quantâmnhiềuhơnđếnsựthiếuthốnmuônthuởvềvũkhí,huấnluyệnvàquânsố.

Ngàynay,IsraeldẫnđầuthếgiớivềphầntrămGDPdànhchonghiêncứuvàpháttriển,tạoralợithếtolớnvềcôngnghệchoanninhquốcgiavàkhuvựccôngnghệdânsựvốnlàđầutàucủanềnkinhtế.Tuyvậy,chìakhoáchínhlàcáchxâydựngđấtnướctheotinhthầnkinhdoanhcủaPeres,đượckhuônđúcvàotrongtinhthầnquốcgia.

Schuyểnbiếnnàykhôngdễlênkếhoạchhaydựđoántrước.PhảiđếnmộtthờigianlâusaungườiIsraelmớikịpnhậnra:đãcómột“thậpkỷmấtmát”với mức độ tăng trưởng thấp lạm phát phi mã nằm giữa kỷ nguyên tăngtrưởngcaothờilậpquốcvàkỷnguyêncôngnghệcaonhưhiệnnay.Nhưngnóđãđến,Songkếtquảđạtđượclàngàyhômnay,vàconsuốtkéosợichỉsốphậnấyxuyênsuốttừthờitátđầmtrồngcâycủanhữngngườilậpquốcchođếnkỷnguyêncủacáccôngtykhởinghiệpvàcácnhàthiếtkếchipnhưngàyhômnay.

Cácdoanhnhânngàynaycảmnhậnđượcsứckéocủaconsuốtkéochỉđó.Nếunhưmôi trườngcủanhữngnhà lậpquốc làxãhộichủnghĩavàkhôngmàngđếnlợinhuận,thìngàynay“việcbạnsángchếracáigìđóđãlàcáchhợpphápđể tạo ra lợinhuận,”ErelMargalit,một trongnhữngdoanhnhânhàngđầuIsraelnói.“Bạnkhôngchỉmuabánhànghoá,bạnkhôngchỉlàmộtngườilàmvềtàichính.Bạnđanglàmđiềugìđóchonhânloại.Bạnđangsángchếmột loại thuốcmớihayconchipmới.Bạngiốngnhưmột falah[“nôngdân”trongtiếngẢ-rập],mộtnôngdântrongcánhđồngcôngnghệcao.Bạnchânlấmtaybùn.Bạnlàmcùngvớinhữngđồngchítrongđơnvịquânđội.Bạnnóichuyệnvềmộtcáchsống-khôngnhất thiết làviệcbạnkiếmđượcbaonhiêutiền,mặcdùrõràngnólàvềchuyệnđó.”VớiMargalit,sựsángtạovàcôngnghệchínhlàphiênbảnthếkỷXXIcủaviệcváccàyrađồng.“Conđườngtiênphongmới,bàikểchuyệncủanhữngngườitheoChủnghĩaPhụcquốcchínhlàviệctạoranhữngthứmới,”ôngnói.

Quả thực,điều làmnênsứcmạnhcủađộiquân Israelôhợpngàyhômnaychínhlàviệcnólàmashuplòngyêunướccủanhữngngườilậpquốc,làđộnglựcvàýthứckhôngngừngvềsựkhanhiếmvànghịchcảnh,làtrítòmòvàsựkhôngngơinghỉđãbắtrễvàongườiIsraelvàlịchsửngườiDoThái.“ĐónggóplớnlaonhấtcủangườiDoTháitronglịchsửlàsựkhônghàilòng,”Peresgiảithích.“Điềuđókhôngmaychochínhtrịnhưngtốtchokhoahọc.

“Bạnmuốnthayđổimọilúc,”PeresnóivềngườiDoTháilẫnhoàncảnhcủaIsrael.CũngnhưnhữnggìchúngtôingheđượctừhầuhếtsĩquanquânđộiIsraelmàmìnhphỏngvấn,Peresnói,“MọicôngnghệđếnIsraelđềutừMỹ,nóđivàoquânđội,vàchỉtrongnămphút,họcảitiếnnó.”NhưngđiềutươngtựcũngdiễnrabênngoàiquânđộiIsrael-mộtnhucầuthamlamvôđộđểchắpvá,phátminhvàtháchthức.

ĐềtàinàycóthểtruyngượctừquanđiểmsánglậpcủaIsrael.Nhữngngườilập nên nhà nước hiện đại này - hay những doanh nhân quốc gia - đã xâydựngmột“quốcgiakhởinghiệp”đầutiêntronglịchsử.

Tấtnhiênnhiềuquốcgiakhácđãsinhratừvếtxước,từnétbútmàcácthếlực thuộc địa bỏ lại. Chẳng hạn như nước láng giềng Jordan, doWinstonChurchill sáng lập vào năm 1921, người quyết định trao vương quốc nàychoộcHashemite.

Nhữngnướckhác,nhưMỹ,làsảnphẩmcủamộtquátrìnhkinhdoanhhoặccáchmạngthựcsự,chứkhôngphảilàsựhợpnhấtquốcgiađượctíchluỹdầnquanhiềuthếkỷnhưAnh,Pháp,vàĐức.Tuynhiên,khôngquốcgianàolàkếtquảcủamộtnỗlựccóýthứcnhằmkhaisinhđấtnướchiệnđạitừmộtnhànướcdântộccổxưa.

Tấtnhiên,một sốquốcgiahiệnđại có thể lần tìmdi sản củahọ từ cácđếquốccổđại:nướcÝtìmvềLaMã,HyLạp,hayTrungQuốcvàẤnĐộtìmvềcưdânsốngởnhữngkhuvựcđósuốthàngnghìnnăm.Nhưng trong tấtcảtrườnghợpnày,dânsốbanđầu tiếp tụcconđườngxuyênsuốtđi từ thếhệngàyxưađếnhiệntại,màkhôngbịmấtkiểmsoáthoàntoànđốivớilãnhthổ,hoặcnhữngngườicổxưachỉđơngiảnbiếnmất,khôngđểlạitămtích.ChỉcónhữngngườilậpquốcIsraellàcósựtáobạođểkhởisinhmộtđấtnướchiệnđạihàngđầu trongkhuvựcmà tổ tiênhọđãbị trụcxuất từhainghìnnăm

trước.

Vậyđâulàcâutrả lờichocâuhỏi trungtâmcủaquyểnsách:ĐiềugìkhiếnIsraelsángtạovàmangtinhthầnkhởinghiệpcaođếnvậy?Lờigiảithíchrõràng nhất nằm trong một loại cụm cổ điển mà giáo sư đại học Harvard,MichaelPorterđãđềxướng,màthunglũngSiliconlàhiệnthân,vàDubaiđãcốtạodựng.Loạicụmđóđòihỏisựgắnbóchặtchẽcủanhữngtrườngđạihọcdanhtiếng,cáccôngtylớn,côngtykhởinghiệp,vàhệsinhtháikếtnốichúng-baogồmmọithứtừnhàcungcấp,mộtổkỹsưtàinăng,vàvốnđầutưmạohiểm.Mộtphầndễnhìn thấyhơncủacụmnày làvai tròcủaquânđộitrongviệcđổvốnR&Dvàocáchệthốnghiệnđại,cácđơnvịcôngnghệtinhtúy,vàtừcôngcuộcđầutưthựcchấtnàyvềmặtcôngnghệlẫnnhânsự,vàotrongnềnkinhtếdânsự.

SonglớpbênngoàinàykhônggiảithíchđượctrọnvẹnthànhcôngcủaIsrael.Singapore cómột hệ thống giáo dụcmạnh.HànQuốc có chế độ nghĩa vụquânsựbắtbuộcvàđốimặtvớimốiđedọalớnvềanninhchotoànbộsựtồntại củanó.PhầnLan,ThụyĐiển,ĐanMạchvà Irelandđều lànhữngnướctươngđốinhỏnhưngcónềncôngnghệtântiếnvàcơsởhạtầngtuyệtvời;họsảnsinhranhiềubằngsángchếvàgặtháiđượcsựtăngtrưởngkinhtếmạnhmẽ. Những quốc gia này đã tăng trưởng nhanh hơn, lâu hơn Israel và tậnhưởngmứcsốngcaohơn,nhưngkhôngnướcnàosảnsinhramộtsố lượngcôngtymớikhởinghiệpvàthuhútđượclượngvốnđầutưmạohiểmnhiềunhưIsrael.

AnttiVilpponenlàmộtdoanhnhânngườiPhầnLan,giúplậpramột“phongtràokhởinghiệp”gọilàArcticStartup.PhầnLanlàquêhươngcủamộttrongnhữngcôngtycôngnghệlớnnhấtthếgiới,Nokia,điệnthoạidiđộng.NgườiIsrael thườngnhìnvàoPhầnLanvà tựhỏi, “Nokia của chúng tađâu?”HọmuốnbiếttạisaoIsraelchưasinhramộtcôngtycôngnghệnàolớnvàthànhcông như Nokia. Nhưng khi chúng tôi hỏi Vilpponen về khung cảnh khởinghiệpởPhầnLan,ôngthanvãn,“NgườiPhầnLancónhiềubằngsángchếcông nghệ nhưng chúng tôi đã thất bại trong việc tận dụng chúng vào cáccôngtykhởinghiệp.Vốnđầu tưbanđầuvàomộtcôngtymớiởPhầnLanngốnkhoảngbatrămnghìneuro,gấpgầnmườilầnởIsrael.SốcôngtymớikhởinghiệpởIsraelgấp10lầnPhầnLanvàdoanhthucủacáccôngtykhởinghiệpcũngngắnhơnvànhanhhơn.Tôiđoanchắc,chúngtôisẽchứngkiếnsựtăngtrưởngnhanh,nhưngchođếngiờchúngtôivẫnđisauIsraelvàMỹ

trongviệcpháttriểnvănhóakhởinghiệp.”[189]

TrongkhitốcđộquayvòngvốncaocủacáccôngtykhởinghiệplàmngườiIsraellolắng,Vilpponenlạicoichúngnhưlàtàisản.RõrànglàIsraelcóthứgìđómàcácnướckhácphảisănđón-kểcảnhữngnướcđượccoilàđiđầutrong cuộc cạnh tranh toàn cầu.Bên cạnh các nhân tố thể chế tạo nên cáccụm, mà Phần Lan, Singapore và Hàn Quốc đã sở hữu, điều còn thiếu ởnhữngquốcgianàylàcốtlõivănhóađượcxâydựngdựatrênsựnăngnổvàđịnhhướng làmviệcnhóm,sựcách lyvàgắnkếtvớinhau,vàgiữquymônhỏnhưngnhắmvàocácmụctiêulớn.

Lượng hóa những phần văn hóa ẩn giấu của một nền kinh tế không phảichuyệndễ,songmộtnghiêncứutừcácgiáosưsosánhnềnkinhtếcủanămmươibaquốcgiađãđưa raphầnnàocâu trả lời.Nghiêncứunày tìmcáchphânloạicácnướcdựatheobathôngsốảnhhưởngđếnmôitrườnglàmviệc.Liệuchúngsẽ:phâncấpnhiềuhơnhaybìnhđẳnghơn,quyếtđoánhơnhaymềmmỏng hơn, cá nhân chủ nghĩa hơn hay tập thể chủ nghĩa nhiều hơn?[190]

Nghiên cứu cho thấy ở Israel cómột sự kết hợp tương đối bất thường cácthuộc tínhvănhóa.Người ta có thể trôngđợimộtquốcgianhư Israel, nơingườidân theochủnghĩacánhân, sẽcókhuynhhướng ítmềmmỏnghơn.Thamvọngcánhâncóthểxungđộtvớitinhthầnđồngđội.Vàngườitacũngsẽtrôngchờmộtkiểuxãhộilấythamvọnglàmđộnglựcsẽphâncấpthứbậcnhiềuhơn.Thật ra, Israelđượcđánhgiácaovềchủnghĩaquânbình,mềmmỏngvà cánhân chủnghĩa.Nếunhữngngười Israel có tính cạnh tranhvàhunghăng,làmsaohọcóthể“mềmmỏng”?Nếuhọquácánhân,làmsaohọdunghòavớiviệcthiếuhệthốngphâncấpthứbậcvàsự“càobằng

ỞIsrael,nhữngthuộc tínhdườngnhưmâuthuẫngiữavừacóđộnglựcvừa“càobằng”,vừathamvọngcánhânvừatậpthểchủnghĩachỉcóýnghĩakhibạnbị némvàonhững trải nghiệmmànhiềungười Israel đã trải qua trongquânđội.Ởđóhọhọcđượcrằngbạnbuộcphảihoànthànhnhiệmvụ,nhưngcáchduynhấtđể làmđiềuđó làở trongmộtnhóm.Câugào thétphổbiếntrongchiếnđấu là“Đi theo tôi”: sẽkhôngcó sự lãnhđạonếukhôngcócánhânnổibật,khôngcóđộngviêntinhthầnđồngđộiđểcùnggánhváctráchnhiệm.Khôngcóaibịbỏlạiphíasau.Bạncósựchỉdẫntốithiểutừcấptrênvàphảitựứngbiến,thậmchíđiềunàyphávỡmộtsốluậtlệ.Nếubạnlàhạsĩquan,bạncóquyềngọicấptrêncủamìnhbằngtên,vànếubạnthấyhọlàmđiềugìsai,bạncóquyềnđưaraýkiến.

Nếubạnnổibậtởtrườngcấpbanhờkỹnănglãnhđạo,hoặcđiểmsốtrongcácmônkhoahọc,hoặccảhai,bạnsẽđượcmộttrongnhữngđơnvịtinhnhuệcủaquânđộiIsraeltómlấy,giúpbạnthunạpthêmcáckỹnăngtrongđàotạochuyên sâu và những trải nghiệm công việc thách thức nhất có thể. Trongchiếnđấu,bạnsẽnhậnlệnhcủahàngtángườivàmangtrênmìnhđốngthiếtbịtrịgiáhàngtriệuđô-la,vàphảiđưaranhữngquyếtđịnhngàncântreosợitóctrongvòngmộtphầnmườigiây.Trongcácđơnvịcôngnghệtinhnhuệ,bạnsẽđượcyêucầuphụtráchcácdựánpháttriểnchocáchệthốngtiêntiến,chobạnkinhnghiệmmàmộtngườigấpđôituổibạnởkhuvựctưnhâncóthểkhôngcó.

Vàkhibạnhoànthànhnghĩavụquânsự,mọithứbạncầnđểthànhlậpmộtcôngtykhởinghiệplàmộtcúđiệnthoại,nếunhưbạncóýtưởngđúngđắn.Tấtcảmọingườiđềuquenmộtaiđótronggiađìnhmình, trongtrườngđạihọc,hayquỹđạoquânsự,làmộtdoanhnhânvàbiếtlàmsaođểgiúpbạn.Aicũngcó thể tiếp cậnđượcnhờđiện thoạidi độngvà email.Lạnhnhạt trênđiệnthoạilàđiềucóthểchấpnhậnđượcnhưngkhôngbaogiờlàquáxalạ;mọingườiđềutìmđượcmốiliênhệnàođóvớingườimàhọcầnliênlạcđểbắt đầu. NhưYossi Vardi đã nói với chúng tôi, “Mọi người đều quen biếtnhau.”

Quantrọnghơncả,việclậpmộtcôngtykhởinghiệphaythamgiavàogiớicôngnghệcaolàđiềuđángngưỡngmộnhấtvàlàđiều“bìnhthường”màmộtngười trẻ thamvọng Israel có thể làm.CũnggiốngnhưngườimẹDoTháikhuônmẫu,mộtngườimẹIsraelcólẽsẽhàilòngkhiconmìnhtrởthànhbácsỹhayluậtsư,nhưngítnhấtthìbàcũngsẽtựhàokhicontraihaycongáibàlà“doanhnhân”.NhữnggìlàngoạilệởhầuhếtnướckháclạilàconđườngchuẩnmựcđểgâydựngsựnghiệpởIsrael,mặcdùthựctếaicũngbiếtrằng,ngaycảởIsrael,cơhộithànhcôngcủacáccôngtymớikhởinghiệplàkhôngcao.Việcthửvàthấtbạilàđiềubìnhthường.Thànhcônglàtốtnhất,nhưngthấtbạicũngkhôngphảilàsựnhụcnhã;nólàmộtkinhnghiệmquantrọngtrongsơyếulílịchcủabạn.

Vìvậy,bímậtthànhcôngcủaIsraellàviệckếthợpgiữacácyếutốcổđiểncủacáccụmcôngnghệvớimộtsốyếutốđộcnhấtcủangườiIsraelđểtăngcườngkỹnăngvàkinhnghiệmcủamỗicánhân,giúphọlàmviệcnhómhiệuquảhơn,vàmanglạinhữngmốiliênhệchặtchẽvàsẵnsàngmọilúctrongmộtcộngđồngđãđượcthiếtlậpvàkhôngngừnglớnmạnh.Vớinhữngngười

quansáttừbênngoài,điềunàyđặtramộtcâuhỏi:Nếunhư“nướcsốtbímật”củangườiIsrael làvũkhícủariênghọ, thìnhữngquốcgiakháccóthểhọcđượcđiềugì?

Maymắnthay,trongkhisựsángtạocóthểkhanhiếm,cũngcónhữngnguồntàinguyênkháccóthểtáisửdụng.Khônggiốngnhưtàinguyênthiênnhiên,nhữngýtưởngcóthểđượclanrộngvàmanglạilợiíchchobấtcứquốcgianàođượcđặtvàovị trí tốtnhấtđể tậndụngchúng,bấtkểchúngđượcphátminhtừđâu.GeorgeBernardShawtừngviết,“Nếubạncómộtquảtáo,tôicómộtquảtáovàchúngtatraođổitáo,thìbạnvàtôivẫncómộtquảtáo.Nhưngnếubạncómộtý tưởng, tôicómộtý tưởngvàchúng ta traođổichúng thì

mỗingườisẽcóhaiýtưởng.”[191]

Trongkhisựsángtạovềnguyêntắclàmộttàinguyênvôhạn,vàmỗingườicóthểlantruyềnnó,hầunhưmọicôngtyđềumuốnthuđượclợiíchlớnnhấttừquá trìnhnày.Từ lâucáccông ty lớn trên thếgiớiđãhọccáchđơngiảnnhất để thu lợi từ những sáng tạo của người Israel làmua lạimột công tyIsraelmớikhởinghiệp,hoặcthiếtlậpmộttrungtâmR&DIsrael,hoặclàcảhai.Vớithếgiớingàycàngtoàncầuhóavàsựchuyểndịchtiếngầnđếnmãnguồnmở,cáccôngtyđaquốcgiakhôngcónhiềunhucầuchoviệctìmcáchsaochépmôitrườngkinhdoanhcủanhữngnướccólợithếcạnhtranhtronglĩnhvựcsảnxuất,sángtạo,haytiếpcậnthịtrườngtrongkhuvực.

Huhếtcáccông ty lớnđềuhiểurằng trongmột thị trường toàncầu,nơisựthayđổilàhằngsốduynhất,thìsựsángtạolàmộttrongnhữngnềntảngcủatínhcạnhtranhdàihạn.Hơnnữa,trongkhicácquốcgiavàcôngtycóthểthulợinhờsựsángtạobắtnguồntừmộtnơikhác,việctrởthànhcộinguồncủasựsángtạocũnglànhữnglợithếcủatậpthểvàquốcgia.

Vìmụcđíchnày,việcmôphỏngmộtmôitrường“Israel”làhoàntoàncóthể.VídụnhưDovFrohmanthuộcIntel,ôngnhậnthấyđiềuđólàcầnthiếtngaytrongbảnthânIsrael.CâukhẩuhiệubanđầucủaôngchoIntelIsraelđánglẽlà“nhàmáyIntelcuốicùngđóngcửatrongcơnkhủnghoảng.”Khicácnhânviên củaông thấy lờimô tảnàyquá tiêu cực, ôngđổi khẩuhiệu củamìnhthành“sốngsótquathànhcông”-ýnóimụctiêulàthànhcôngnhưngđộnglực làsựsốngcòn,đó làđiềukhông thểxemnhẹ.VớiFrohman,chìakhóathànhcôngcủamộtcông ty lớn là“duy trìbầukhôngkhícủamộtcông ty

mớikhởinghiệpđangbấpbênh.”[192]

Hơnnữa,trongkhicácnềndânchủkháckhôngcólýgìthiếtlậpmộtchếđộnghĩavụquânsựnhưcủaIsrael,thìmộtchươngtrìnhphụngsựbắtbuộchoặctự nguyện ở tầm quốc gia có đầy đủ tính thách thức có thểmang lại chonhữngngườitrẻ-trướckhihọvàođạihọc-mộtđiềugìđókiểunhưkhảnănglãnhđạo,kỹnăng làmviệcnhóm,cáckỹnăngđịnhhướnggiảiquyếtcôngviệc,vàkinhnghiệmmàngườiIsraelcóđượcnhờthựchiệnnghĩavụquânsự.Mộtchươngtrìnhnghĩavụquânsựnhưvậycũngsẽtăngcườngtínhđoànkếttrongxãhộivàgiúpngườitrẻhiểuđượcgiátrịcủaviệcphụcvụđiềugìđólớnlaohơnbảnthânmình,bấtkểđólàgiađình,cộngđồng,côngtyhayđất nước.Và chẳng hạn, khi những namnữ trong quân độiMỹđược phụcviên,ngườitacũngkhuyênhọkhôngnênlàmgiảmtầmquantrọngcủakinhnghiệmquânđộikhixinviệclàm.

Quảthực,vớithếgiớicũngnhưbấtkỳquốcgianào,cơhộigiatăngtínhsángtạolàvôcùngtolớn.PaulRomer,ngườiđượcxemlàmộttrongnhữngnhàkinh tếcủa“lý thuyết tăng trưởngmới,”chỉ ra rằngmức tăng trưởng trungbìnhhàngnămcủaMỹtừnăm1870đếnnăm1992là1,8phầntrăm-caohơnVươngquốcAnhkhoảng0,5phầntrăm.Ôngtinrằnglợithếcạnhtranhnàyđãđượcduytrìnhờ“tiềnlệcủanướcMỹtronglịchsửlàtạoranhữngtổchức

dẫntớisựsángtạolớnlaohơn.”[193]Romerchorằngviệctrợcấpchocáccôngtrìnhnghiêncứuđạihọcvàcaohọctronglĩnhvựckhoahọcvàkỹthuậtcó thể thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế.Hơn nữa,một hệ thống “học bổngnghiêncứusinhlinhđộng”màsinhviêncóthểmangđếnbấtcứtrườngnào,sẽkhuyếnkhíchcácgiámđốcphòng thínghiệmvàcácgiáo sưcạnh tranhnhauđểđápứngcácnhucầuvềnghiêncứuvànghềnghiệpcủa sinhviên,chứkhôngchỉchoriêngchínhhọ.

Romerchỉrarằngnhữngbướcnhảyvọtlớnnhấttrongtăngtrưởngvànăngsuấtđượcsảnsinhnhờcác“siêu-ýtưởng”,làmgiatăngthếhệvàlantruyềnýtưởng.Nhữngsángchếvàbảnquyềnlàmộtsiêu-ýtưởngrấtquantrọngđượcngườiAnhphátminhvàothếkỷXVII,trongkhingườiMỹgiớithiệutrườngđại học nghiên cứu hiện đại vào thế kỷXIXvà hệ thống nghiên cứu cạnhtranhbằngcáchkiểmsoátchéovàothếkỷXX.

“Chúngtakhôngbiếtýtưởngquantrọngtiếptheovềcáchhỗtrợcácýtưởngsẽnhưthếnào.Chúngtacũngkhôngbiếtnósẽnảyraởđâu,”Romerviết.“Tuyvậy,cóhaidựbáochắcchắn.Mộtlà,nướcđiđầutrongthếkỷXXIsẽlànướcthựchiệnmộtcuộcđổimới,đểhỗtrợhiệuquảhơnsựsảnsinhcácý

tưởngmớitrongkhuvựctưnhân.Hailà,ngườitasẽtìmthấynhữngsiêu-ý

tưởngmớikiểunày.”[194]

ChúngtôigặpTổngthốngPeresđượckhoảngmộttiếngrưỡithìhếtgiờ.Cuộchẹntiếptheođãđếnvàchúngtôichuẩnbịnóilờitạmbiệt.Nhưngkhichúngtôivừađứngdậythìôngngănlạivànói,“Tạisaocácanhkhôngquaylạisaunửatiếngnữavàchúngtacóthểtiếptục?”Vàchúngtôiđãtrởlại,vàôngtiênliệuthôngđiệpcủamìnhdànhchocácdoanhnhânvànhàhoạchđịnhchínhsáchởIsraeltrongnhữngnămkếtiếp:“Mặckệnhữngngànhcôngnghiệpcũ.Sẽxuấthiệnnămngànhmới:Cáchìnhthứcnănglượngmới,nước,côngnghệsinhhọc, thiếtbịgiảngdạy - sẽ thiếugiáoviên - anninhnộiđịađểchốngkhủngbố.”Perescũngtiênđoánngànhcôngnghệnano,màôngđãcócôngtrongviệcxâydựngtàitrợ,sẽlàngànhxuyênsuốttấtcảngànhmớitrênvàcảnhữngngànhkhác.

ChúngtôikhôngbiếtliệuPeresđãchọnrađúngcácngànhhaychưa,nhưngđiềuđókhôngquantrọng.Ởtuổi85,ôngvẫncóchutzpahđểsuynghĩvàủnghộnhữngngànhmới.NhưnhữnggìhọđanglàmtrongxãhộiIsrael(vàtrongsuốtlịchsửIsrael),nhữngtinhthầntiênphongvàsángtạogộplạilàmmột.Cốtlõicủasựkếthợpnàylàsựhiểubiếtbảnnăng,rằngtháchthứcđốimặtvớimọiquốcgiapháttriểntrongthếkỷXXIlàlàmsaođểtrởthànhmộtnhàmáyýtưởng,baogồmcảsảnsinhýtưởngtạichỗvàthulợitừýtưởngsảnsinhởnơikhác.Israellàmộttrongnhữngnhàmáyýtưởngđiđầuthếgiới,vàcungcấpđầumốichocácsiêu-ýtưởngcủatươnglai.Tạorasựsángtạolàmộtquátrìnhhợptácởnhiềucấpđộ,từnhóm,đếncôngty,đấtnước,vàthếgiới.Trongkhinhiềuquốcgiađãthuầnthụcquytrìnhnàyởmứcđộcôngtylớn,thìchỉcórấtítquốcgiathựchiệnđượcnóởmứcđộcórủirocaonhấtvàcómứcđộsôiđộngnhất, làcông tykhởinghiệpdựa trênsáng tạo.Vì thế,trong khi Israel có nhiều điều phải học từ thế giới, thế giới cũng phải họcnhiềuđiềutừIsrael.Ởcảhaihướng,điềucẩntrọngnhất,nhưPeresnóivớichúngtôi,làcódámh

LỜIBẠT

Sauhainămkểtừkhicuốnsáchnàyđượcxuấtbản,nềnkinhtếcủa“Quốcgiakhởinghiệp”vẫntiếntriểnmạnhmẽ.Ởchương1,chúngtôiđãsosánhsốvốnđầutưmạohiểmtínhtrênđầungườimàcácquốcgiakhởinghiệpnhậnđược.Theo số liệu gần đây (năm2010), Israel vẫn là quốc gia dẫn đầu vềlượnggiatăngvốnđầutưmạohiểmtrênđầungười,gấp2,5nướcđứngthứnhìlàMỹ.

ThànhcôngnốitiếpkhiếncácnướcchúýnhiềuhơnđếnmôhìnhkinhtếcủaIsrael,vàchúngtôiđãđượcmờiđinóichuyệnkhắpchâuÁ,Âu,NamMỹ,MỹvàCanadavềcácbàihọcđượcrútratừQuốcgiakhởinghiệp.Vìcóquánhiềucâuhỏilặpđilặplạinênchúngtôisẽđềcậpmộtsốvấnđềchínhtrongấnbảnnày.

ChúngtôiluônthoảimáicôngnhậnrằngIsraelcórấtnhiềutháchthức.Hơnnữa,cũngnhưbấtkỳnềnkinhtếsôinổinào,Israelluôngặpphảimốinguylàhọcóthểtrởnêntựmãnvàđánhmấtưuthếcạnhtranhcủamình.Tuyđâylànhữngvấnđềthườngđượcchấtvấnnhiềunhất,chúngtôitinlàIsraelchỉmớibắtđầukhaitháctiềmnăngcủamình,vàsẵnsàngtrởthànhđốithủtầmcỡhơntrênđấutrườngsángtạotoàncầu,nếusovớihômnay.Quanhữngcâuhỏivàcâutrảlờibêndưới,chúngtôicânnhắctiềmnăngnàyvànhữnggìtiếptheochoQuốcgiakhởinghiệp.

Tháng5-2011

DANSENORvàSAULSINGER

1.Quốcgiakhởinghiệpramắtđãlàmdấylêncuộctranhluậngì?

Cuốn sách đã và đang được dịch sang tiếng Trung (ở TrungQuốc và ĐàiLoan),tiếngHànQuốc,Nga,BồĐàoNha(ởBrazil),Đức,Pháp,Ý,Bulgaria,Séc,DoThái,ThổNhĩKỳ,TâyBanNha,vàẢ-rập.NócũnglàcuốnsáchbánchạyởSingaporevàẤnĐộ.SựquantâmcủađộcgiảquốctếđốivớimôhìnhkinhtếcủaIsraelchothấyrằngtầmquantrọngcủasựsángtạovàtinhthần

khởinghiệpkhôngchỉrấtlớn,màcònđangtănglên.

Trong quyển sách này, chúng tôi giải thích lý do tại saomột chương trìnhchínhphủđượcthainghénởIsraelmangtênYozma,đãgiúpxâydựngkhuvựcđầutưmạohiểmvàtiếpnhiênliệuchohàngnghìncôngtykhởinghiệpđầytiềmnăng.ChươngtrìnhYozmahoạtđộngđượclàdonóxúctácchomộtthựctếđangdiễnra.Nókhôngtạorathựctếđó,nhưngnótạolựcđẩy.Chúngtôingờrằngcuốnsáchnày thànhcông-dĩnhiênởmứcđộnhỏhơn- theomộtcáchtươngtự.Chúngtôikhôngtạorathứgìmàchỉkểlạicâuchuyện.ĐánglẽIsraelđãmangtênQuốcgiakhởinghiệptừlâu,nhưngphươngdiệnnổibậtnàycủaIsraelđãbịbỏsótvàđánhgiáthấp.

Vớicácquốcgiađãvàđangpháttriển,mộttrongnhữngcáchtốtnhấtđểthaythếsốcôngviệcbịmấtvàduy trì tăng trưởng là thôngquasựsáng tạo,vàphầnlớnsángtạosẽđếntừcáccôngtykhởinghiệp.Quảthực,TổngthốngMỹBarackObamavàThủtướngAnhDavidCameronđãnhanhchóngkhởiđộngcáckếhoạchđầy thamvọng:“NướcMỹkhởinghiệp”và“NướcAnhkhởi nghiệp”. Gạt sang một bên những câu hỏi về tính hiệu quả của cácchươngtrìnhnày, thậtkhóđểtìmramộtnềnkinhtếpháttriểnhaymớinổinào mà không muốn có thêm các công ty khởi nghiệp và tinh thần khởinghiệplớnhơnnữa.

2.ĐiềugìkếtiếpchoQuốcgiakhởinghiệp?

Israelđangbắtđầuxâydựngmộtcơsởcôngnghệvữngchắcvớicáchìnhthứcsángtạokhác.Mộtkhuvựcđầyhứahẹnlàsựsángtạo trongmôhìnhkinhdoanh.Vídụ,hệ thốngxehơi chạybằngđiệncủaBetterPlacekhôngphải dựa trên ắc quy kỳ diệumà dựa trênmột cuộc cáchmạng về cơ cấuquyềnsởhữuchiếcxe,giúpcắtgiảmgiátrợgiáhiệntạiđốivớixehơichạyđiện.Công ty thựcphẩmlớnnhất Israel,Strauss -mộtcông tynhỏnếuxéttheotiêuchuẩnquốctế-báncàphêởBrazilđangsửdụngmộtmôhìnhkinhdoanhsángtạo,chứkhôngphảicôngnghệmới.

ĐiềutươngtựcũngđúngvớiKCPS,mộthãngquảnlýđầutưởTelAvivlàmviệccho rấtnhiềunhàđầu tư tinhvinhất thếgiớiởcảcácquốcgiađãvàđangpháttriển.CácnhàsánglậpcôngtytinrằngviệcIsraeltậptrungvàosựcáchtâncóthểđượcxemlàmangtínhchuyểnhóatronglĩnhvựcdịchvụtàichính,cũngnhưtronglĩnhvựccôngnghệtrướcđây.

Toàncầuhóacũnglàlĩnhvựcquantrọngcủatiềmnăngpháttriển.MộtcôngtyTrungQuốcgầnđâyđãmualạiMachteshimAgan-mộtcôngtyIsraelbáncácsảnphẩmbảovệcâytrồng-khônghẳnvìcôngnghệ,màvìcôngtynàyđãhoạtđộngởhơnmột trămquốcgia.Sựhợp tácnàygiúpcông tyTrungQuốcnhanhchóngtoàncầuhóangaylậptức.

Bởi vì người Israel gầnnhưkhông có thị trườngnội địa và bị loại ra khỏiphầnlớnthịtrườngkhuvực,Israelđãtrởthànhchuyêngiatrongviệctìmlốitiếpcậntoàncầutheodạngnày-xuấtkhẩumọilúc.Vớinhữngcôngtyđangtìmcáchmởrộngthịtrườngquốctế,tưduynàykhiếntrởthànhmộtđốitáctựnhiêncủahọ.

ChúngtôicũngtrôngđợiIsraelsẽtrởthànhmột“quốcgiathửnghiệm”(tríchlờinhàsánglậpBetterPlacelàShaiAgassi)đểgiảiquyếtcáctháchthứcgầnnhư không thể vượt qua trong lĩnh vực giáo dục, thực phẩm, năng lượng,nướcvàchămsócsứckhỏe.Côngnghệvàsựsángtạo,saucùng,đềukhôngphảimụcđích,màlàcáccôngcụvàphươngtiệnđểtiếnđếnthếgiớitốtđẹphơn.Việcgiảiquyếtnhữngvấnđềtoàncầuthôngquasựsángtạovàtinhthầnkhởinghiệpkinhdoanh-cùngvớinguồnnănglượngsángtạođếntừsựkếthợpcủahọtrongmộtcụmtậptrung-cóthểtrởthànhmặthàngxuấtkhẩulớnnhấtcủaIsrael.

3.NhữngyếutốnàođangkìmhãmnềnkinhtếkhởinghiệphiệnnaycủaIsrael?

TrongkhiIsraelcónhữngtrườngđạihọcđẳngcấpthếgiới-ĐạihọcTelAvivđãxếptrênOxford,CambridgevàYaletínhtheosốtríchdẫnkhoahọctrênsốlượngcánbộnghiêncứu-cáchọcsinhtrunghọccủaIsraellạithuanếutínhtrênđiểmsốcáckỳthiquốctế,vàcáctrườngđạihọcđangđauđầuvớivấnnạn“chảymáuchấtxám”khimộtsố lượng lớngiảngviênđãchuyểnsangMỹ.Israelcòncótỉlệthamgialaođộngtươngđốithấp,vàmứcchênhlệchthunhậplớngiữakhuvựccôngnghệvàphầncònlạicủanềnkinhtế.

Vẫncònnhiềuviệcphảilàm.Songnếucóthứgìđólớnhơncảnhữngtháchthức,thìđólàtiềmnăngcủanềnkinhtếIsrael.Hơn80phầntrămvốnđầutưnướcngoài trực tiếpởIsrael(FDI-chủyếulàcác trungtâmphát triểncủacáccôngtyđaquốcgialớn)ởIsraelđếntừMỹ;chưatới20phầntrămđếntừ

châuÂu,châuÁvàphầncònlạicủathếgiới.Điềunàynghĩalàvẫncòntiềmnăng khổng lồ cho các công ty từ những khu vực khác sao chép các đồngnghiệpMỹcủahọvàhưởnglợitừsựsángtạocủaIsrael.

4.CóphảiQuốcgiakhởinghiệplàmộtbứcảnhchụpnhanh,phảnchiếuthờikỳkhởisắccủanềnkinhtếIsrael?LiệuIsraelcóduytrìđượcvịtríđanăngcủanókhông?

Israellàmộtquốcgianontrẻ,chỉmớihơnsáumươinămtuổi,vànềnkinhtếsángtạocủanóchỉvừabắtđầukhởisắcvàogiữathậpniên1990.Căncứvàođó,câuhỏiquantrọngmàchúngtôiđãtựhỏimìnhlà,liệunócóbềnvữngkhông?

Sau khi quyển sách được phát hành,một cột báo trong tờ Economist thừanhận rằng Israel làmột “cườngquốc côngnghệ cao”, nhưng sauđó tựhỏi“Tintốtlànhnàykéodàiđượcbaolâu

BằngchứngmạnhmẽnhấtchosựbềnvữngcủanềnkinhtếsángtạoIsraelcóthể được tìm thấy trong thành tích của quốc gia này qua hai cuộc khủnghoảngkinh tế lớn:sựbùngnổcủabongbóngInternetvàonăm2000vàhệquảlàsựsụpđổnềncôngnghệ/viễnthôngnăm2001,vàcuộcsuythoáitoàncầubắtđầunăm2008.Năm2000,khiquangcảnhkhởinghiệpởIsraelvẫncònchôngchênh,nhiềuyếutốthuậnlợiđãcùnglúcbiếnmất:tiếntrìnhhòabìnhOslotanvỡ,dòngnhậpcưkhổnglồtừLiênXôcũtrởnênnhỏgiọt,vốnđầutưmạohiểmtoàncầucạnkiệtvàkhuvựccôngnghệsụpđổ,vàlànsóngchủnghĩakhủngbốđãnhấnchìmnềnkinhtếIsraelvàosuythoái.Tuyvậy,đếnnăm2005,cáccôngtykhởinghiệpcủaIsraelđãđượcvựcdậymạnhmẽtớinỗiquốcgianàynhậnđượclượngvốnđầutưmạohiểmcònlớnhơnnăm2000,nhưđãnêu trongcácchương trước.Đứngdậy từđốngđổnát, Israelvươnlênmạnhmẽhơnbaogiờhết.

Điềutươngtựxảyravàonăm2008.TheotờEconomist,Israellàmộttrongnhững“quốcgiacuốicùngbướcchânvàosuythoáivàtrongsốnhữngnướcthoátrasớmnhất.”Quảthực,Israelchỉcómộtquýtăngtrưởngâm,vàtừđóđếnnayluôndẫnđầukhuvựcOECDvềtốcđộtăngtrưởng.

Mộtbáocáovàotháng12năm2010củaQuỹTiềntệQuốctếđãnêuramộtcâuhỏi,“TạisaoIsraellạiítchịuảnhhưởngtừcuộcĐạisuythoái?”Báocáo

của IMF cho thấy lượng thất nghiệp tại nước này đã nhanh chóng giảm từđỉnhcaongấtngưởngsovớimứctrungbìnhcủakhốiOECDnăm2003,thấphơnrấtnhiềumứctrungbìnhnăm2010.Vàcònbấtngờhơn,lượngxuấtkhẩucủa Israel tiếp tục tăng trưởng, bất chấp đây làmột trong những đồng tiềnmạnhnhấttrênthếgiớivàxuấtkhẩukhôngcóhànghóa.

TrongkhiIMFghinhậnvaitròcủaviệcgiámsátngânhàngvàkỷluậttrongtàikhóađốivớisựphụchồinhanhchóngcủaIsrael,chúng tôi tin rằngcácyếutốnàychỉ làmộtphầncủacâuchuyện.Trênhết,nềnkinhtếcủaIsraellấy sự khởi nghiệp làm trọng tâm, và khu vực công nghệ cao là một nửanguồnlựcxuấtkhẩucủaIsrael.Cáccôngtycôngnghệkhởinghiệptuynhỏ,nhưnglàchấtxúctácởtrungtâmmộthệsinhtháiđangmạnhmẽ.

Israelđãgâydựngmộtđặctínhkhácthường:khảnăngkhôngchỉđươngđầumàcòn tậndụngmọinghịchcảnh - từviệc thiếu thị trườngnộiđịavàkhuvực,sựkhamhiếmtàinguyênthiênnhiên,chođếnmộtloạtsựtẩychayvàcáccuộc tấncông.Cốt lõi trongcâuchuyệnQuốcgiakhởinghiệpchính làkhả năng củamột quốc gia biến nghịch cảnh thànhmột nguồnnăng lượngsángtạocóthểtáichếđược-phầnlớntrongsốnàyđivàolĩnhvựccôngnghệcao,nhưngcũngcóthểthấytrongtinhthầnkhởinghiệpxãhội,trongyhọc,khoahọcvànghệthuật.

5.LiệuIsraelcóthểxâydựngnhữngcôngtylớnhơn,không“chỉ”làcáccôngtykhởinghiệp?

ĐâylàcâuhỏikhiếnnhiềungườiIsraellàmviệctrongkhuvựccôngnghệvàtrongchínhphủbậntâm.Nhiềunămnay,cónhiềungườiđãhỏiđầynuốitiếc,“Nokia của chúng ta đâu?” - họ nhìn vào PhầnLan nhưmột nước nhỏ bénhưngđãsinhravàthốngtrịmộtthươnghiệucôngnghệdanhtiếngvànhàmáysảnxuấtđiện,chứkhông“chỉ”làcáccôngtykhởinghiệploạinhỏ.ĐiềulolắngnằmởchỗIsraelđãkhôngtiếptụcsảnsinhracáccôngtylớnkểtừsauCheckpoint,Converse,Amdocsvànhữngcôngtykhác,ấylàchưakểmộtcôngtylớnđíchthựctoàncầulàTeva,mộtgãkhồnglồvềdượcphẩmgốc.(Ngẫunhiên,cóthểnóiNokialàTevacủaPhầnLan.ThịtrườngcủaTevagấp1,5lầnthịtrườngcủaNokia.)

Điềumànhữngngườinàychưahoàntoànnhậnthứcđượclànhiềungườiởcác quốc gia khác nhau nhưBrazil, PhầnLan, TrungQuốc,HànQuốc, và

SingapoređãđếnIsraelđểtìmlờigiảiđápchocâuhỏicủachínhhọ:“Côngtykhởinghiệpcủachúngtađâu?”

NóchỉrarằngIsraelđãtìnhcờphát triểnmộtsởtrườnglàviệcsảnsinhracácyếutốkhókhănnhất,cầnthiếtnhấtchohệsinhtháicôngnghệtoàncầu.Hầu hết công ty khởi nghiệp đã thực hiện điều đó trong hoàn cảnh khôngthuận lợivềdoanh thu,nhân lực,haykháchhàng;điềuhọ làmđược là tậptrungsángtạo.Giaiđoạnchuyểnbiếnnàykhókhănhơnbạntưởng,mộtphầnbởi vì nó lãngmạnhóa (nhiều công ty khởi nghiệp đượcmô tả như là vàithànhviênmàymòlàmviệctrongmộtga-ra),vàcũngvìcáibảnchấtcủasựsángtạonàybịhiểusai.

Nếu tra từ “sáng tạo” ởGoogle Images, sẽ cho ra tới tấp những bóng đènđiện.Điềunàychothấycáchhiểuphổbiếnlàsựđổimớichỉđơnthuầnlàcácýtưởngsángchói.Tuyvậy,nghiêncứucủachúngtôivềmôhìnhIsraelchothấycácýtưởngchỉlàkhởiđầucủasựsángtạo,chứkhôngphảiphầncốtyếunhất.

Nếunhưcácýtưởnglàbảnchấtcủasựsángtạo,chúngtacóthểmongchờcácquốcgiadẫnđầuthếgiớivềsốbằngsángchếtínhtrênđầungười-baogồmHànQuốc,PhầnLanvàIsrael - tất thảyđềucósố lượngcôngtykhởinghiệpngangnhau.

ThếthìtạisaoIsrael,mộtquốcgianhỏbénhưthế,lạicónhiềucôngtykhởinghiệphơncácquốcgia,tínhtrêncácbằngsángchế,lạisảnsinhranhiềuýtưởngvĩđại?CóvẻnhưIsraelcòncóhaiyếutốquantrọngkhác:địnhhướngnhiệmvụvàsựấpnhậnrủironằmtrongđặctínhvănhóa.Đólànhữngđiềuchúng tanênkhuyếnkhíchcácnhàhoạchđịnhchínhsáchvànhà lãnhđạokinhdoanhtậptrungvào.

Phảingốnmộtlượngthờigianđángkể,nguồnlựcđểbiếnmộtýtưởnglớnthànhmộtcôngtykhảthi.Hầuhếtcáccôngtykhởinghiệpđềuthấtbại,bấtkểchúnggiớithiệuởIsraelhaythunglũngSilicon.Thếnêncâuhỏicâuhỏivềsángtạotrởthànhcâuhỏivềnguồngốcmàxácđịnhvàchấpnhậnrủiro.

Hầuhếtcuốnsáchđượcdànhđểgiảiđápcâuhỏinày.Mộtphầncâutrảlờilà:tự bản thân Israel đã làmột quốc gia khởi nghiệp.Ý tưởngPhục quốcDoThái không chắc sẽ xảy ra như các kế hoạch kinh doanhmà những doanh

nhânngàynayđangtìmkiếm.Nhiềudoanhnhântrongsốđónóirằngđiềuhọđanglàmcũngtươngtựnhưôngchahọ,chỉkhác làở thếkỷXXI-khôngphảitátcạnđầmlầyhayphủxanhsamạc,màlàtạodựngcôngty.

6.Nhiềuquốc gia khác, nổi bật làTrungQuốc vàẤnĐộ, đangnhanhchóngtạodựngchuỗigiátrịtoàncầu.ĐiềunàycóýnghĩagìvớiIsrael?

TrungQuốcđãtrởthànhnhàsảnxuấttấmpinnănglượngmặttrờilớnnhấtthếgiới,vàtiếntớichếtạonhữngsảnphẩmcôngnghệngàycàngtinhvihơn.ChínhphủTrungQuốc,chưakểđếnhàngtrămnghìnkỹsưmớitốtnghiệpởnướcnàymỗinăm,đangquyếttâmbiến“MadeinChina”(SảnxuấttạiTrungQuốc)thành“MadebyChina”(SảnxuấtbởiTrungQuốc).Trongvàinămtới,chúngtacóthểthấyTrungQuốcvượtquaMỹđểdẫnđầucácngànhnhưpháttriểnvàchếtạoxehơichạyđiệnvàsảnxuấtpindùngchonó.ẤnĐộđangtrởthànhmộtnhàmáykhoahọcvàcôngnghệ.Cảhainướcnàycũngcólợithếtrongviệctiếpcậnthịtrườngpháttriểnnhanhchóngcủahọ,điềunàykhiếnnhiềuquốcgiapháttriểnphảighentỵ.

SongkhôngcógìlàtồitệchoIsrael.Thựcra,đólạilàmộtcơhộilớn.CũngnhưviệccáccôngtykhởinghiệpvàcáctrungtâmpháttriểnởIsraelđóngvaitrò trọngyếuchocácgãkhổng lồcôngnghệnhưGoogle,Microsoft, IBM,IntelvàCisco,cáccôngtyIsraelcũngcóthểlàđốitáclýtưởngchocáccôngtycủaTrungQuốcvàẤnĐộ-kểcảcôngtykhởinghiệp-khihọmuốntìmsựcáchtânvàcơhộitoàncầuhóa.MộttháchthứcchínhđốivớicáccôngtyphươngTây,baogồmcảMỹvàIsrael,làgiúpđưahàngtỷngườiởcácquốcgia nhưTrungQuốc vàẤnĐộ tiến vào tầng lớp trung lưu, và khi đó, cáccôngtynàyphảilàmsaotiếpcậnđượcthịtrườngtiềmnăngcủasựthayđổilớnnhấttronglịchsửcủaconngườivàothếgiớihoàntoànhiệnđại.

13”>

LỜITỰACỦAĐẠISỨISRAELTẠIVIỆTNAM

(Bảndịch)

Sáng tạo công nghệ đã trở thành nền tảng cho thành công của ngành côngnghiệpcôngnghệcaocủaIsraeltronghơnmộtthậpkỷqua.CáccôngtycôngnghệcaocủaIsraeltiếptụccócổphiếuđượcgiaodịchtrênsànNASDAQvàlàmộttrongnhữngquốcgiakhôngthuộcHoaKỳcónhiềucôngtyđượcniêmyếttrênsàngiaodịchnàynhất.IsraellànướcliêntụcdẫnđầutronglĩnhvựcNghiêncứu&PhátTriển(R&D).

NhữngcôngtykhởinghiệpcủaIsraeltiếptụcthuhútphầnlớnnguồntàitrợtừcácnhàđầutưđịaphươngvàtoàncầu.Thậtvậy,Israelvẫnđangdẫnđầuvềtỉlệthuhútvốnđầutưmạohiểm/đầungười.Nhữngcôngtyxuấtsắctrongpháttriểncôngnghệđãđượcnhậnbiếttrongnềncôngnghiệptoàncầu.Rấtnhiều công ty công nghệ cao hàng đầu quốc tế đã thành lập các trung tâmR&DởIsrael.

QuốcgiakhởinghiệplàcâuchuyệnvềsựpháttriểnthầnkỳcủanềnkinhtếIsrael,nóđãđemđếnchongườiđọcViệtNamcơhộiđểtìmhiểucáchthứcmàIsrael-mộtquốcgiacủatámtriệudân,đượcthànhlậpchỉmới65nămtrong những điều kiện địa lý - chính trị khó khăn và không có nguồn tàinguyênthiênnhiênnào-lạisảnsinhranhiềucôngtykhởinghiệphơnbấtcứquốcgianàotrênthếgiới.

IsraelvàViệtNamđã thiết lậpquanhệngoạigiaođượchaimươinăm.Sựhợptácgiữahainướcđangpháttriểnrấtnhanh,baogồmkinhtếvàthươngmại.CuốnsáchnàysẽgiúpcácđốitáccủachúngtôiởViệtNamhiểuthêmvềIsrael,vềconngườivàđộngcơcủachúngtôi-trongngànhcôngnghiệpcôngnghệcao;vàsựthấuhiểunàysẽtạotiềnđềchocácchươngtrìnhhợptáctốthơntrongtươnglai.

HẾT

[1]ThôngtintrongphầntiếptheođượclấytừnhữngcuộcphỏngvấnScott

Thompson,GiámđốcPayPal(tháng10năm2008vàtháng1năm2009);MegWhitman,nguyênGiámđốckiêmCEOcủaeBay(tháng9năm2008);vàEliBarkat,nhàđồngsánglậpkiêmChủtịchBRMGroupvàlànhàđầutưchínhtrongFraudSciences(tháng1năm2009).

[2]SáchTheJoysofYiddish,trang5,tácgiả:LeoRosten.

[3] “The Right Kind of Failure” của Loren Gary, Havard Management

Update(ngày1tháng1năm2002).[4]

PhỏngvấnchuyêngiahuấnluyệnKhôngquânIsrael.[5] Báo cáo số 12592 của tổ chức National Bureau of

Economic Research, nhan đề “Skill vs. Luck inEntrepreneurshipandVentureCapital:EvidencefromSerialEntrepreneurs” (tháng 10 năm 2006),http://imio.haas.berkley.edu/williamsonseminar/scharfstein041207.pdf.Tác giả: Paul Gompers, Anna Kovner, Josh Lerner, andDavidS.Scharf-stein.

[6]Bàiviết“TheGeographyofBliss:OneGrump’sSearchfortheHappiest

Places in theWorld”, đăng trên tạp chíTwelve (2008), trang 163.Tác giả:EricWeiner.

[7]Bàiviết“HowIsraelSavedIntel”củaIanKing,đăngtrênSeattleTimes

(ngày9tháng4năm2007).[8]

Bàiviết“IntelDedicatesFab28 inKiryatGat”củaShaharZadok, tạpchíGlobesOnline(ngày1tháng7.

[9] Sách Infinite Loop: How Apple, the World’s Most Insanely Great

Computer Company, Went Insane của tác giả Michael S. Malone (1999);đượctríchdẫntrongbảntin“InsideIntel:TheArtofAndyGrove“củaKhoaThươngmại,TrườngĐạihọcHarvard(tháng12năm2006).

[10]David Perlmutter trong bài viết “Intel Beyond 2003: Looking for Its

Third Act” của Robert A. Burgelman và Philip Meza, Stanford GraduateSchoolofBusiness(năm2003).

[11]Bài viết “Intel’s IsraelisMake Chip to Rescue Company from Profit

Plunge” của Ian King, đăng trên Bloomberg.com (ngày 28 tháng 3 năm2007).

[12] Sách Supreme Command: Soldiers, Statesmen, and Lead-ership in

Wartime(năm2002),trang144.Tácgiả:EliotA.Cohen.[13]

SáchLeadershiptheHardWay:WhyLeadershipCan’tBeTaughtandHowYouCanLearnItAnyway(năm2008),trang7.Tácgiả:DovFrohmanvàRobertHoward.

[14] Đoạn này dựa vào bài viết “Intel’s Israelis Make Chip to Rescue

CompanyfromProfitPlunge”củaIanKingđăngtrênBloomberg.com(ngày28tháng3năm2007).

[15]Phim thuyết trình “Energy Savings: The RightHand Turn” của John

Skinner trên trang web Intel Web, http://video.intel.com/?fr_story=542de663c9824ce580001de5fba31591cd5b5cf3&rf=sitemap.

[16]PhỏngvấnShmuelEden.

[17]PhỏngvấnsửgiaAbrahamRabinovich(tháng12năm2008).

[18]Bài viết “MisguidedWeapons: Technological Failure and Surprise on

theBattlefield”củatácgiảAzrielLorber,trang76-80.[19]

PhỏngvấnMichaelOren,nghiêncứusinh tạiShalemCenter(tháng5năm2008).

[20]PhỏngvấnEdwardLuttwak,cốvấncaocấptạiCentreforStrategicand

InternationalStudies(tháng12năm2008).[21]

Phầnnàydựa trênnộidungcuộcphỏngvấn thiếu táGiladFarhi, chỉhuytrưởngđơnvịbộbinhKfir,quânđộiIsrael(tháng11năm2008).

[22]PhỏngvấnthiếutướngAharonZeevi-Farkash,cựuchỉhuyđơnvị8200,

quânđộiIsrael(tháng5năm2008).[23]

Phỏng vấn học giả kiêm sử gia quân sự Frederick W.Kagan, thuộcAmerican Enterprise Institute for Public Policy Research (AEI) (tháng 12năm2009).

[24]PhỏngvấncôngtốviênkitáquândựbịIsraelNathanRon,Vănphòng

luậtRon-Festinger(tháng12năm2008).[25]

Phỏng vấn nhà đầu tưAmosGoren, hãng đầu tưApaz (tháng 1 năm2009).

[26] Bài nói chuyện của Amos Oz tại hội nghị Israeli Presidential

Conference,Jerusalem(ngày14tháng5năm2008).[27]

PhỏngvấnMichaelOren.[28]

PhỏngvấnTrungtướngMosheYaalon,quânđộiIsrael(tháng5năm2008).

[29]Dẫn nguồn từ bài viết “The Book” của phóng viên

PatrickSymmes,xuấtbản trên tạp chíOutside số tháng8năm2005;cuộcphỏngvấncùngnhànhânchủnghọcDaryaMaoz(tháng6năm2009)vàbuổiphỏngvấnvớibàDoritMoralli, chủ tổhợpnhàhàngvàkhách sạnElLoboởLaPaz,Bolivavàotháng3năm2009. [30]

Sách Boycott and Blacklist: A History of Arab Economic WarfareAgainstIsrael(nhàxuấtbảnRowman&Littlefield,1986)củatácgiảAaronJ.Sarna,phầnPhụlục.

[31]Bài viết “The Effect of the Arab Boycott on Israel: The Automobile

Market”,xuấtbảntrêntrang5tạpchíRandJournalofEconomics(1998).[32]

Câu nà của Christopher Joyner được trích dẫn trong trang 14, sáchBoycott andBlacklist:AHistory ofArabEconomicWarfareAgainst IsraelcủatácgiảAaronJ.Sarna.

[33] Trang 56-57 của sách Boycott and Blacklist: A History of Arab

EconomicWarfareAgainstIsrael(tácgiả:AaronJ.Sarna).[34]

PhỏngvấnOrnaBerry,thuộcquỹđầutưGeminiIsraelFunds(tháng1năm2009).

[35]PhỏngvấnEdwardLuttwak.

[36] Phỏng vấn Alex Vieux, CEO tạp chí Red Herring

(tháng5năm2009).[37]

Phỏng vấn David Amir (tên hư cấu) (tháng 8 năm2008).

[38]PhỏngvấnnhàđầutưGilKerbs(tháng1năm2009).

[39] Phỏng vấn Gary Shainberg, Phó Giám đốc bộ phận

công nghệ và cải tiến của British Telecom (tháng 8 năm

2008).[40]

IMDWorldCompetitivenessYearbook(năm2005).PhỏngvấnMarkGerson,ChủtịchGersonLehrmanGroup(tháng1năm2009).

[42]PhỏngvấnTalKeinan,đồngsánglậpKCPS(tháng5năm2008).

[43]PhỏngvấnYossiVardi,“thiênthầnđầutư”(tháng5năm2008).

[44]PhỏngvấncáctuyểntrạchviênquânđộiMỹ(tháng1năm2009).

[45] Sách Absolutely American: Four Years at West Point của DavidLipsky;vàphỏngvấnLipsky(tháng3năm2009).

[46]ThôngtintrongđoạnnàychủyếudựatrêncuộcphỏngvấnđạitáJohn

Lowry, Tổng Giám đốc Harley-Davidson Motor Company (tháng 11 năm2008).

[47]PhỏngvấnJonMedved,CEOVringo(tháng5năm2008).

[48]Trảinghiệmnàyđãthúcđẩygiớilãnhđạoquânđộitheođuổimộtchiến

dịchquanhệcôngchúngchủđộngnhằmbắcnhịpcầuquahốngăngiữaquânđộivàdânsự,baogồmviệcmờitạpchíRollingStoneghéthămmộtlớphọcởWestPoint.Nỗ lựcnàyđạt cao trào trong sáchAbsolutelyAmericancủaDavidLipsky.Đoạnnày cũngdựa trên buổi phỏngvấn của tác giả với đạitướngJohnAbizaid(tháng5năm2009).

[49]PhỏngvấnTomBrokaw,tácgiảsáchTheGreatestGeneration(tháng4

năm2009).[50]

PhỏngvấnAlChase, lãnhạo tuyển trạchkiêmsáng lậpWhiteRhinoPartners(tháng2năm2009).

[51]PhỏngvấnNathanielFick,tácgiảsáchOneBulletAway(tháng3năm

2008).[52]

PhỏngvấnđạiúyBrianTice,binhchủngthủyquânlụcchiếnMỹ(tháng2năm2009).

[53]CIA,“FieldListing-MilitaryServiceAgeandObligation”,The2008

WorldFactbook.[54]

BộQuốcphòngSingapore,“MinisterialStatementonNationalServiceDefaultersbyMinisterforDefenceTeoCheeHean”(16-01-2006).

[55]Bàiviết“ADeep,Dark,SecretLoveAffair”củatácgiả

Amnon Barzilai,http://www.israelforum.com/board/archive/index.php/t-

6321.html.[56]

BộQuốcphòngSingapore,“SpeechbyPrimeMinisterGohChokTongatthe35YearsofNationalServiceCommemorationDinner”,(07-09-2007).

[57] BBC News, “Singapore Elder Statesman”, (05-07-2000);

http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/820234.stm.[58]

TríchdẫnbởiJamesFlanigan,“IsraeliCompaniesSeekGlobalProfile”,ThờibáoNewYork,(20-05-2009).

[59]Phỏng vấn Laurent Haug, nhà sáng lập kiêm CEO Lift Conference,

(tháng5năm2009).[60]

PhỏngvấnTalRiesenfeld,nhàsánglậpkiêmPhóGiámđốctiếpthịEyeView(tháng12năm2008).

[61]Thông tin trong đoạn này được lấy chủ yếu từ sách

“Columbia’sFinalMission”củaMichaelA.Roberto,AmyC. Edmondson, và Richard M. J. Bohmer,” (năm 2006);CharlesMur-rayvàCatherineBlyCox,Apollo(năm2004);Jim Lovell và Jeffrey Kluger, Apollo 13 (năm 2006); vàGene Kranz, Failure Is Not an Option: Mission ControlfromMercurytoApollo13andBeyond(năm2009).

[62]Michael Useem, The Leadership Moment: Nine True Stories of Tri-

umphandDisasterandTheirLessonsforUsAll(năm1998),trang81.[63]

RobertaWohlstetterđược tríchdẫn trongbàiviết “FacingAmbiguousThreats,” Har-vard Business Review (tháng 11 năm 2006) củaMichael A.Roberto,RichardM.J.BohmervàAmyC.Edmondson.

[64]PhỏngvấnYuvalDotan(tênhưcấu),phicôngkhôngquânIsrael(tháng

5năm2008).[65]

PhỏngvấnEdwardLuttwak.[66]

PhỏngvấnEliotA.Cohen,GiámđốcStrategicStudiesProgram, trường Paul H. Nitze School of AdvancedInternationalStudies,ĐạihọcJohnsHopkins(tháng1năm2009).

[67]TrungtáPaulYinglingđượcdẫnlờitrongbàiviết“A

Brave Lieutenant Colonel SpeaksOut:WhyMost of OurGenerals Are Dinosaurs” của Thomas E. Ricks (tháng 1năm 2009),http://ricks.foreignpolicy.com/posts/2009/01/22/a_brave_colonel_speaks_out_why_most_of_our_generals_are_dinosaurs.

[68]TrungtáPaulYingling(quânđộiMỹ),“AFail-ureinGeneralship”(năm

2007),http://www.armedforcesjournal.com/2007/05/2635198.[69] Giora Eiland, “The IDF: Addressing the Failures of the Second.

LebanonWar,”trongTheMiddleEastStrategicBalance2007-2008,biêntậpbởiMarkA.Heller(TelAviv:InstituteforNationalSecurityStudies,2008).

[70]TríchdẫnđượcxácminhlấytừcuộcphỏngvấnCarlSchramm(tháng3

năm2009).[71] William J. Baumol, Robert E. Litan, và Carl J. Schramm, Good.

Capitalism, Bad Capitalism, and the Economics of Growth and Prosperity.(New Haven: Yale University Press, 2007); và Carl Schramm, “EconomicFluidity:ACrucialDimensionofEconomicFreedom,”(năm2008).IndexofEconomicFreedom,biêntậpbởiKimR.Holmes,EdwinJ.Feulner,vàMaryAnastasiaO’Grady(năm2008),trang17.

[]CụcThốngkê trungươngIsrael,“GrossDomesticProductandUsesof

Resources,intheYears1950-1995”trongStatisticalAbstractofIsrael2008,số 59, bảng 14.1,http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st14_01x&CYear=2008.

[73]HowardM.Sacher,sáchAHistoryofIsrael:FromtheRiseofZionism

toOurTime,trang30.[74]

TríchdẫntrongPeopleoftheCentury:OneHundredMenandWomenWhoShapedtheLastHundredYears,Time/CBSNews,trang128.

[75]LeonWieseltier,“BrothersandKeepers:BlackJewsandtheMeaningof

Zionism”,NewRepublic(11-02-1985).[76]

Trích dẫn trong “Once Politicians Died Poor” củaMeiravArlosoroff,Haaretz(08-06-2008).

[77] Nông trang: Awakening from Utopia của Daniel

Gavron,trang01.[78]

TheChildren of theDream: Communal Child-Rearing andAmerican

EducationcủaBrunoBettlheim,trang15-17.[79]

PoluttioninaPromisedLand:AnEnvironmentalHistoryofIsraelcủaAlonTal,trang219.

[80]“NationalReportof Israel,Years2003-2005”củaAlonTal tạiUnited

Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD) (tháng 6 năm2006), http://www.unccd.int/cop/reports/otheraffected/national/2006/israel-eng.pdf.

[81] “From Far Benerath the Israeli Desert, Water Sustains a Fertile

Enterprise”củaDinaKraft,NewYorkTimes(02-01-2007).[82]

ThôngtinchođoạnnàylấytừtrangWebcủaHọcviệnWeizmann,YatirForest Research Group,http://www.weizmann.ac.il/ESER.People/Yakir/YATIR/Yatir.htm, vàKeren Kayemeth LeIsrael/Jewish. National Fund,http://www.kkl.org.il/kkl/english/main_subject/globalwarming/israeli%20research%20has%20worldwide%20implications.

[83] “Generating a Socio-economic Leapfrod” của Học viện Reut (14-02-

2008), http://reut-institute.org/data/uploads/PDFVer/20080218%20-%20%20Hausman%27s%20main%20issues-%20English.pdf. [84]

“Israel 15 Vision” của Học viện Reut, http://www.reut-institute.org/event.aspx?EventId=6.

[85]Thông tincủađoạnnày lấy từThePoliticalEconomyof Israel:From

IdeologytoStagnationcủaYakirPlessner,trang11-31.[86]

Ibid,trang2.[87]

“Inflation-theRiseandFall”DavidRosenbergtrêntrangWebcủaBộNgoạigiaoIsrael(tháng1năm2001),http://www.mfa.gov.il.

[88] “Best Places to Do Business in the Wired World” của

CNNMoney.com,http://money.cnn.com/galleries/2007/biz2/0708/gallery.roadwarriorsspecial.biz2/11.html.[89]

“McDonalds”củaOrnaYefet,YediotAhronot(29-10-2006).

[90]Phỏng vấn ShlomoMolla, thành viênKnesset, Đảng

Kadima(tháng3năm2009).[91]

Nỗlựcgiảicứubímậtnàyđượctài trợbởiCụcTìnhbáo trungươngMỹ, línhđánh thuêđịaphươngvàcảquanchứcanninhSudan.Chiếndịchđượcgiữbímậtchủyếuvìlýdochínhtrị-nhằmbảovệSudankhỏibấtkỳsự

phảnkíchnào từphía cácnướcẢ-rập,vốn sẽ chỉ tríchhànhđộng trợgiúpIsrael.Cuốicùng,khicâuchuyệnvềchiếndịchgiảicứubằngmáybayvỡlở,cácnướcẢ-rậpđãgâyáp lựcbuộcSudanngừngcácchuyếnbay,vàhọđãnghetheo.ViệcnàyđãkhiếnmộtnghìnngườiDoTháiEthiopiabịkẹtlạichođếnkhiChiếndịchJoshuadoMỹthựchiệnmanghọđếnIsraelvàithángsauđó.

[92]Sách“BrothersandKeepers:BlackJewsandtheMeaningofZionism”

củaLeonWieseltier.[93]

Sách “Ethiopian Jews and Israelis Exult asAirlift Is Completed” củaJoelBrinkley,ThờibáoNewYork(26-05-1991).

[94]Sách“TheGoogleStory”củaDavidA.VisevàMarkMalseed,trang15.

[95]PhỏngvấnNatanSharansky,Chủtịchkiêmthànhviênưutúcủacáctổ

chứcAdelsonInstituteforStrategicStudies,ShalemCentervàlànhàsánglậpcủaYisraelB’Aliya(tháng05-2008).

[96]PhỏngvấnDavidMcWilliams,nhàkinhtếhọcngườiAilenvàlàtácgiả

cuốn“ThePope’sChildren”(tháng05-2009).[97]

PhỏngvấnErelMargalit,ngườisánglậpquỹđầutưJerusalemVenturePartners(JVP)(tháng05-2008).

[98]PhỏngvấnReuvenAgassi(tháng12-2008).

[99]Trongkhiđiềuluậtmớiđãtrởnêncứngnhắc,BộNgoạigiaoMỹđãchỉ

đạocácquanchứclãnhsựởnướcngoàiphảikhắtkhehơnđốivớinhữnghồsơcủanhữngaibịxếploại“publiccharge”trongluậtnhậpcư.Một“publiccharge” làmộtngườikhôngđủkhảnăngnuôi sốngbản thânhaygiađình.VàolúcbắtđầucủacuộcĐạiSuythoái,nhằmđáplạilờikhẩncầucủadânchúngtrongviệcsiếtchặtluậtnhậpcư,cáclãnhsựviênởnướcngoàiđượcchỉđạophảimởrộngmứcđộdiễndịchkháiniệm“publiccharge”nhằmloạibỏhồsơcủanhữngngườichưathậtsựđángbịxếploại“publiccharge”.Quyđịnhnàyđãtrởthànhmộtquytrìnhhoàntoàncảmtính.

[100]>Sách“PaperWalls:AmericaandtheRefugeeCrisis,1938-1941”của

DavidWyman. [101]

VàihọcgiảhiệnnaytinrằngviệcthiếuvắngnơitrúẩnchongườiDoTháiđang tìmcáchđào tẩukhỏiĐứcvàcácvùnglãnh thổsắpsửabịquânĐứcchiếmđóngđãtrởthànhmộtnhântốquantrọngtrongkếhoạchtiêudiệtngườiDoTháiởchâuÂucủaPhát-xítĐức.“Bứctranhtoàncầurõràngchothấychínhsách [Quốcxã]khiđó làchỉbuộcngườiDoThái rờichâuÂu”,DavidWymanchobiết.“Việcchuyểnsanghànhđộngtiêudiệtchỉxảyrasau

khibiệnpháp trụcxuấtđã thấtbại,một thấtbại chủyếudocácnướckháckhôngchịumởcửachongườitịnạn”.Theosách“PaperWalls:AmericaandtheRefugeeCrisis.1938-1941”củaDavidWyman.

[102]Năm1939,chínhquyềnAnhgiớihạnmức10nghìnngườinhậpcưDo

Thái được vào Palestinemỗi năm, cùng 25 nghìn suất bổ sung dự phòng.Đúnglàvàonăm1945,TổngthốngHarryTrumanđãyêucầumộtcuộcđiềutrahànhviđốixửvớingườitịnạnDoTháicủachínhphủMỹ,vốncónhiềungườilàmviệctrongnhữngcôngxưởngquảnlýbởiquânđộiMỹ.“Kếtquảcủabảnbáocáoghilạisựđốixửtàntệgâysốcvớinhữngngườitịnạnđãmộtlầnbịhànhhạ,đồng thờikêugọicánhcửavàoPalestinecầnđượcmởra”,LeonardDinnersteinviết trongAmerica and theSuvivorsof theHolocaust.Sau nhiều nỗ lực thuyết phục nước Anh cho phép người Do Thái vàoPalestinekhôngthànhcông,TrumanyêucầuQuốchộiMỹthôngquamộtđạoluật cho phép chuyển một số lượng người này vào Mỹ. Khi dự thảo củaTrumanđượcthôngquavàonăm1948,nămkhaisinhnướcIsrael;mộtnhómcácnhàlàmluật,dẫnđầubởithượngnghịsĩbangNevadaPatMcCarranđãthaotúngviệcphácthảotừngữtrongbảndựluật,đểkhiếnnóhóaralạikỳthịngườiDoTháigốcĐôngÂu.Cuốicùng,sửgiaLeonardDinnersteinướctínhchỉcó16%sốthịthựctịnạngiữatháng7năm1948vàtháng6năm1952làcủangườiDoThái.“VìthếnhữngmánhkhóevàthủđoạncủaMcCarranđãthànhcông”,Dinnersteinghichú.“NhữngngườiDoThái lẽrachọnMỹlàmnơitáitạocuộcsốngđãđếnIsrael”.

[103] Tài liệu này có thể tìm thấy tại:

http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Dec_of_Indep.html.[104]

PhỏngvấnDavidMcWilliams,nhàkinh tếhọcAilenvà tácgiảcuốn“ThePope’sChildren”(tháng3năm2009).

[105]Điềunàykhôngphảiđểámchỉrằngcăngthẳngsắctộckhôngtồntại

trong quốc gia rất bị phân hóa này.Mâu thuẫn sâu sắc đã bùng phát giữanhữngngườiđàotẩukhỏinạndiệtchủngngườiDoTháiởchâuÂuvớingườiDo Thái từ thế giới Ả-rập thuộc thời điểm lập quốc của Israel. SammySmooha,ngàynaylàmộtnhàsinhhọcnổidanhtạiĐạihọcHaifa,cũngnhưAgassi, từng làmộtngườinhậpcưDoTháigốc Iraqphải trảiqua tuổi thơtronglềutạm.“ChúngtôibịyêucầukhôngđượcnóitiếngẢ-rập,nhưngtôinàobiếttiếngHebrew.Mọithứđềulạlẫm.ChatôitừmộtquanchứcđườngsắtởBaghdadtrởthànhmộtkẻvôdụng.Chúngtôiphảichịusựmấtmátnhândạngtồitệ.Giờnhìnlại,tôigọiđólàsựđànápvănhóa.Đằngsaulýtưởngcaođẹpvềmộtdântộcthốngnhất,thìhọ(ngườiDoTháigốcchâuÂu)luôncưxử trịch thượngvàápđặt”, tríchdẫn trongcuốn“The Israelis:Ordinary

PeopleinanExtraordinaryLand”củaDonnaRosenthal,trang116.[106]

Bài viết “The Cisco Kid Rides Again” của Fred Vogelstein, tạp chíFortune (26-07-2004);http://money.cnn.com/magazines/fortune/fortune_archive/2004/07/26/377145/index.htm;cùng cuộc phỏng vấn Michael Laor, nhà sáng lập Cisco SystemsDevelopmentCenterởIsrael(Tháng2năm2009).

[107]Bàiviết“CiscoRouterMakesGuinnessWorldRecords”(01-07-2004),

trang tin CNET News, http://news.cnet.com/Cisco-router-makes-Guinness-World-Records/2100-1033_3-5254291.html?tag=nefd.top; truy xuất vàoTháng01-2009.

[108]“TheCiscoKidRidesAgain”củaVogelstein.

[109] Bài viết “Cisco Sees Momentum in Sales of Key Router” của

Marguerite Reardon, trang TechRepublic, (06-12-2004),http://articles.techrepublic.com.com/5100-22_11-5479086.html; vàthôngcáobáochícủaCisco“GrowthofVideoServiceDeliveryDrivesSalesofCiscoCRS-1,theWorld’sMostPowerfulRoutingPlatform,toDoubleinNine Months” (01-04-2008),http://newsroom.cisco.com/dlls/2008/prod_040108c.html.

[110]Phỏng vấnYoavSamet,Giámđốc phát triển thương

mạicủaCiscoở Israel,TrungÂu,ĐôngÂu,vàNga/CIS,(tháng1năm2009).

[111]PhỏngvấnYoavSamet.

[112] “The Dynamics of Diaspora Networks: Lessons of Experience” của

Richard Devane trong báo cáo Diaspora Networks and the InternationalMigrationSkillscủaNgânhàngThếgiới,biên tậpbởiYevgenyKuznetsov,trang59-67.Tríchdẫnbắtđầutừtrang60.

[113] “The New Argonauts: An Interview with AnnaLee Saxenian” của

Jenny Johnston (tháng 07-2006), GBN Global Business Network,http://thenewargonauts.com/GBNinterview.pdf?aid=37652.

[114]ThôngtintrongđoạnnàylấytừAnthonyDavid,sáchTheSkyIsThe

Limit:AlSchwimmer,theFounderoftheIsraeliAircraftIndustrybằngtiếngHebrew;vàcuộcphỏngvấnShimonPeres.VềchuyếnbayquaBắccựccủaPeresvàSchwimmervàcuộcgặpgỡcủaSchwimmervớiBen-GuriontạiMỹ,xemShimonPeres,David’sSling(1970).

[115] Phỏng vấn Yoelle Maarek, nguyên Giám đốc trung tâm R&D của

GoogletạiHaifa,Israel(tháng1năm2009).[116]

Bàiviết“MicrosoftBillGatesTakesGoogle,TerrorismWartoIsrael”của Joel Layden, đăng trên Israel News Agency(2006),http://www.israelnewsagency.com/microsoftgoogleisraelseo581030.html;truyxuấttháng11năm2008.

[117]TríchdẫntừbảnghichéptrongbộphimtàiliệudoỦybanngoạigiao

MỹIsrael(AIPAC)thựchiệnnăm2007,đượccungcấpchonhómtácgiả.[118]

DanSenorlàmộtnhàầutưtạiVringo.[119]

PhỏngvấnAliceSchroeder,tácgiảcuốnTheSnowball(2008).[120]

Bài viết “Hizballah’s Rocket Campaign Against Northern Israel: APreliminaryReport”củaUziRubin,JerusalemIssueBrief, tập6,số10(31-08-2006),http://www.jcpa.org/brief/brief006-10.htm.

[121]Phỏng vấnEitanWertheimer, Chủ tịch ban lãnh đạo

Iscar(tháng1năm2009).[122]

SáchLeadershiptheHardWay:WhyLeadershipCan’tBeTaught-AndHowYouCanLearnItAnywaycủaDovFrohmanvàRobertHoward (2008), trang1 đến trang16.MọitríchdẫncủaFrohmantrongđoạnnàyđềulấytừcuốnsáchnày.

[123]NhữngcuộcphỏngvấntrongđoạnnàyvớilãnhđạocấpcaocủaIntel

đềutránhnêutênngườiđượcphỏngvấn(tháng12năm2008).[124]

PhỏngvấnEitanWertheimer.[125]

Bài viết “Woman on a mission” của tác giả Jennifer Friedlin, báoJerusalemPost(20-04-1997).

[126]PhỏngvấnOrnaBerry,cổđông tạiGemini IsraelFunds,vàChủ tịch

củamộtsốcôngtythuộcGemini(tháng1năm2009).[127]

Phngvấn JonMedved,CEOvà thànhviên ban lãnhđạo củaVringo(tháng5năm2008).

[128]PhỏngvấnYigalErlich,nhàsáng lập,Chủ tịchkiêm

CEOcủaYozmaGroup(tháng5năm2008).[129]

Tàiliệunghiêncứu““VentureCapitalPolicyinIsrael:AComparativeAnalysisandLessonsforOtherCountries”

củacáctácgiảGilAvnimelechvàMorrisTuebal,khoakinhtế và quản trị kinh doanh tại Đại học Hebrew, trang 17(tháng10năm2002).

[130]ThôngtinvềsựthànhlậpcủaBIRDđượclấytừmộtcuộcphỏngvấn

cùngEdMlavsky,ChủtịchvànhàđồngsánglậpGeminiIsraelFunds(tháng12năm2008).

[131]Bài viết “ BIRD Foundation to Invest $9 Million in 12 Advanced

Devel-opmentProjects inLifeSciences,Energy,Communications,Softwareand Nanotechnology” của BIRD (Israel-US Binational Industrial Researchand Development Foundation),http://www.birdf.com/_Uploads/255BOG08PREng.pdf.

[132]SáchInnovationoftheStatecủaDanBreznitz,trang60,(2007).

[133]EdMlavskytrongmộtbàithuyếttrìnhbằngPowerPointtrướcsinhviên

trườngWhartonMBA(2008).[134]

PhỏngvấnJonMedved.[135]

PhỏngvấnYigalErlich.[136]

Ibid.[137]

PhỏngvấnOrnaBerry.[138]

Yossi Sela, CEO Gemini Venture Funds, http://www.gemini.co.il/?p=TeamMember&CategoryID=161&MemberId=.

[139]PhỏngvấnErelMargalit.

[140]Bàiviết“IrelandInc.GetsInnovated” trênbáoSundayBusinessPost

On-Line của David McWilliams (21-12-2008),http://www.sbpost.ie/post/pages/p/story.aspx-qqqt=DAVID+McWilliams-qqqs=commentandanalysis-qqqid=38312-qqqx=1.asp;truyxuấtvàotháng1năm2009.

[141]PhỏngvấnTalKeinan,nhàđồngsánglậpKCPS(tháng5vàtháng12

năm2008).[142]

PhỏngvấnRonDermer, cu tùyviênkinh tế tạiĐại sứquán Israel ởMỹ,vàlàcốvấncaocấpcủaThủtướngBenjaminNetanyahu(tháng9năm2008).

[143] Phỏng vấn Benjamin Netanyahu, Thủ tướng Israel (tháng 12 năm

2008).

[144]Lờiđềtừđầuchương,tríchdẫntrongbàiviết“Israel’sBoomingHi-TechIndustry”,BBC

News(06-10-2008),http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/7654780.stm;truyxuấtvàotháng1năm2009.[145]

JohnKao,sáchInnovationNation(2007)[146]

MichaelBar-Zohar, sáchShimonPeres:TheBiography (2007), trang223. Bài viết “Peres Biography: Israel, FranceHad Secret Pact to ProduceNuclearWeapons”,Reuters(30-05-2007).

[147] De Gualle theo như trích dẫn trong bài viết “De Gaulle’s Lonely

Predictions” của Alexis Berg và Dominique Vidal, báo Le MondeDiplomatique (tháng 6 năm 2007),http://mondediplo.com/2007/06/10degaulle;truyxutvàotháng9năm2008.

[148]Được trích dẫn trong bài viết “De Gaulle’s Lonely Predictions” của

BergvàVidal.[149]

Bàiviết“Israel’sFugitiveFlotilla”,tạpchíTime(ngày12tháng1năm1970),http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,942140,00.html.

[150]SáchCombatAircraftSince1945củaStewartWilson(2000),trang77.

[151]RuudDeurenberg, bài viết “Israel Aircraft Industries and Lavi” trên

trang web Jewish Vir-tual Library (26-01-2009),http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_&_Culture/lavi.html.

[152]JamesP.DeLoughry,bàiviết“TheUnitedStatesandtheLavi”trêntạp

chí Airpower Journal, tập 4, số 3 (1990), trang 34-44,http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ac/row/3fal90..

[153]PhỏngvấnYossiGross,GiámđốcvànhàđồngsánglậpTransPharma

Medical (tháng 12 năm 2008). Ông cũng là người sáng lập nhiều doanhnghiệpsảnxuấtthiếtbịytếkhác.

[154] Phỏng vấn Doug Wood, trưởng bộ phận sáng tạo, Animation Lab,

tháng5-2008.[155]

PhỏngvấnYuvalDotan(tênnhânvậtđượcthayđổi),tháng12-2008.[156]

John Russell, “Compugen Transforms Its Business,”Bio-ITWorld.com, 17-10-2005, http://www.bio-itworld.com/issues/2005/oct/bus-compugen?page:int=-1.

[157]PhỏngvấnRutiAlon,đối tác của công tyđầu tưmạohiểmPitango,

đồng thời là chủ tịch, thành viên quản trị của BioControl, BrainsGate, vàTransPharmaMedical,tháng12-2008.

[158]PhỏngvấnMichaelPorter,giáosưkinhtế,trườngKinhdoanhHarvard,

tháng3-2009.[159]

RhoulaKhalaf,“Dubai’sRulerHasBigIdeasforHisLittleCity-State,”FinancialTimes,3-5-2007.

[160] Michael Matley và Laura Dillon, “Dubai Strategy: Past, Present,

Future,”trườngKinhdoanhHarvard,27-2-2007,.[161]

TríchtừAssafGilad,“SiliconWadi:WhoWillInternetEntrepreneursTurntoinCrisis?”Cataclist,19-9-1998.

[162]SaulSinger,“SuperpowerinSiliconWadi,”JerusalemPost,19-6-1998.

[163]Quoted inEyalMarcus,“IsraeliStart-ups ImpressatTechCrunch50,”

GlobesOnline,14-9-2008.[164]

JamesC.CollinsvàJerryI.Porras,BuilttoLast:SuccessfulHabitsofVisionaryCompanies(NewYork:HarperCollins,1997),tr.XIX,224.

[165] Barbara W. Tuchman, Practicing History: Selected

Essays (New York: Ballantine Books, 1982), trích từCollinsvàPorras,BuilttoLast,tr.XIX.

[166]PhỏngvấnRiadal-Allawi,doanhnhânJordan,tháng3-2009.

[167]FadiGhandour,tríchtừStefanTheil,“TeachingEntrepreneurshipinthe

Arab World,” Newsweek International, 14-8-2007; truy cập tạihttp://www.gmfus.org/publications/article.cfm?id=332vàotháng3-2009.

[168]Bernard Lewis, “Free at Last? The Arab World in the Twenty-first

Century,” ForeignAffairs, tháng 3, tháng 4-2009. SamuelHuntington cũngđưaranhậnxéttươngtự.

[169]TríchtừChristopherM.Davidson,Dubai:TheVulnerabilityofSuccess

(NewYork:ColumbiaUniversityPress,2008),tr.166.[170]

UNDP (UnitedNationsDevelopmentProgramme),TheArabHumanDevelopmentReport,2005:Towards theRiseofWomen in theArabWorld(NewYork:UnitedNationsPublications,2006).

[171] Phỏng vấn Christopher M. Davidson, tác giả của Dubai: The

VulnerabilityofSuccess,tháng3-2009.[17

2]Trích từ Fannie F. Andrews, The Holy Land UnderMandate,vol.2(Boston:HoughtonandMifflin,1931),tr.4.

[173]HagitMesser-Yaron,Capitalismand the IvoryTower

(TelAviv:MinistryofDefencePublishing,2008),tr.82.[174]

America-IsraelFriendshipLeague,“FactsAbout Israeland theU.S.,”http://www.aifl.org/html/web/resource_facts.html.

[175]McKinsey&Company,“PerspectiveontheMiddleEast,NorthAfrica

and South Asia (MENASA) region,” tháng 7-2008. Toàn bộ dữ liệu trongphầnnàyđềulấytừtrên.

[176]DavidLandes,TheWealthandPovertyofNations(NewYork:Norton,

1999),tr.412-13.[177]

Trích từ JoannaChen, “TheChosenStocksRally,”Newsweek,14-3-2009,http://www.newsweek.com/id/189283.

[178] Phỏng vấn Benjamin Netanyahu, thủ tướng Israel,

tháng12-2008.[179]

Jennifer Evans, “Best Places to Work for Postdocs 2009,” TheScientist.com,vol.23,no.3,tr.47,http://www.the-scientist.com/bptw.

[180]PhỏngvấnDanBen-David,KhoaKinhtế,ĐạihọcTelAviv,tháng6-

2008.[181]

Tỷlệ thamgia laođộngcủaIsrael là55%người trưởng thành, thuộchàngthấpnhấtphươngTây.Consốbìnhquânnàybịkéothấpxuốngchủyếudotỷlệquáthấpcủahainhómthiểusố:ngườiDoTháichínhthốnggiáocựcđoan(40%)vàphụnữẢ-rập(19%).CácsốliệunàyđượclấytrongbáocáoIsrael2028.Báocáonàyđềxuấtphươngángiatăngtỷlệthamgialaođộngcủahainhómthiểusốnàylênlầnlượt55%và50%vàonăm2028.QuỹKhoahọcvàCôngnghệMỹ-Israel,Israel2028:VisionandStrategyforEconomyandSocietyinaGlobalWorld,DavidBrodetbiêntập(n.p.:QuỹKhoahọcvàCôngnghệMỹ-Israel,tháng3-2008).

[182]DanBen-David,“TheMomentofTruth,”Haaretz,6-2-2007.Đượcin

lại với biểu đồ trên trang web của Dan Ben-David:http://tau.ac.il/~danib/articles/MomentOfTruthEng.htm.

[183]HelmiKittanivàHanochMarmari,“TheGlassWall,”Trungtâmphát

triểnkinh tếDoThái -Ả-rập,15-6-2006,http://www.cjaed.org.il/Index.asp?ArticleID=269&CategoryID=147&Page=1.

[184]Trích từ Yoav Stern, “Study: Israeli Arab Attitudes TowardWomen

Undergoing Change,” Haaretz, 14-3-2009,http://www.haaretz.com/hasen/spages/1008797.html.

[185]QuỹKhoahọcvàCôngnghệMỹ-Israel,Israel2028,tr.39.

[186]ReutInstitute,“LastChancetoBecomeanEconomicSuperpower,”5-

32009,http://reut-institute.org/en/Publication.aspx?PublicationId=3573.[187]

Bài tham luận củaThomasFriedman tại hội thảo của việnReut,TelAviv,tháng6-2008.

[188]Văn phòng sáng chế OECD và châu Âu, “Compendium of Patent

Statistics,”2008,http://www.oecd.org/dataoecd/5/19/37569377.pdf.[189]

PhỏngvấnAnttiVilpponen,founder,ArcticStartup,tháng1-2009.[190]

CraigL.Pearce,“FollowtheLeaders,”WallStreetJournal/MITSloanManagement Review, 7-7-2008, http://sloanreview.mit.edu/business-insight/articles/2008/3/5034/follow-the-leaders/.

[191]TríchtừGallup,“GallupRevealstheFormulaforInnovation,”Gallup

Management Journal, May 10, 2007,http://gmj.gallup.com/content/27514/Gallup-Reveals-the-Formula-for-%20Innovation.aspx.

[192]Dov Frohman và Robert Howard, Leadership the Hard Way: Why

Leadership Can’t be Taught and How You Can Learn It Anyway (SanFrancisco:Jossey-Bass,2008),tr.7.

[193]TríchtừRonaldBailey,“Post-ScarcityProphet:EconomistPaulRomer

onGrowth,TechnologicalChange,andanUnlimitedHumanFuture,”ReasonOnline,tháng12-2001,http://www.reason.com/news/show/28243.html.

[194]Ronald Bailey, “Post-Scarcity Prophet”; và Paul Romer, “Economic

Growth,”cảhaimụcđềunằmtrongTheConciseEncyclopediaofEconomics,David R. Henderson biên tập (Indianapolis: Liberty Fund, 2007),http://www.stanford.edu/~promer/EconomicGrowth.pdf.