QARABAĞ: «EÇMİƏDZİN»İN MƏXFİ QRİFİ ALTINDA - Turuz

R Ö V Ş Ə N N 0 V R U Z O Ğ L U

QARABAĞ: «EÇMİƏDZİN»İN

MƏXFİ QRİFİ ALTINDA

' ) Щ Ь -

B a k ı - « Ç ı r a q » ~ 2 W 2

Kitabın nəşr edilınəsində göstərcliyi köımkliyə görə Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ bölgəsinin

A&rbayeanlı İcmasınm İdarə heyztinin saılri, İcmanıtı rəhbəri, Şuşa şəlıər İcra hakimiyyətinin başçısı

Bayram Səforov cənablarma taşztkkür edirik

M ə s l ə hə t ç i l ə r :C.Ə.Bdhranıov t.ii.fd., professor.L.I.Krasnov. General-mayor (keçmiş Zaqafqaziya Hərbi

Dairəsi)U.Muxamedcanov (366-cı alayın leytenantı. Özbəkistan) X.Saburov (366-cı alayın kiçik leytenantı. Tacikistan) M.Umudyarov (366-cı alayın leytenantı. Qırğızıstan) L.Pokrovski (366-cı alayın rabitəçisi. Rusiya Federasirası)

E l m i r e d a k t o r u : Əliağa CəfərovBeynəbcalq Ekologiva və Təbiətdən Istifadə Akademiyasının akademiki

R ö \şən N ovruzoğlu .Qarabağ: «Eçmhdzin»in məxfi qrifi altmda. Bakı, « Ç ııaq»,

2012, 352 səh.

„ 0503020907-01 ЛП| , 067 2 0 1 2

© «Çıraq» nəşriyyatı, 2012

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifı aitmda 3

Haqq am gəlib çatmışdır. Terroriznıi birbaşa və у a dolayısı ilə dəstəkləyən hər bir ölkə və ya təşkilat bey- nəlxalq birlik tərəfindən məsuliyyətə cəlb olunmalıdır. Azərbaycan teırorizmdən çox əziyyətlər çəkmişdir. Er- mənistanm təcaviizü başlcındığı andan erməni terrorçu qruplan tərəfındən Azərbaycana qarşı 32 terror aktı tö- rədilmişdir. Erməni terrorçularmın Azərbaycan xalqına qarsı törətdiyi terror aktları Ermənistan silahlı qüvvələri- nin Azərbaycana genişmiqyaslı təcavüzünün əsas d e mentia tindən biridır. Bit terrorizrnin nəticəsi kimi on minlərlə azərbaycanlı öldümlmüş, bir milyon cıdam qaç- qm vəziyyətinə diişmüş, Azərbaycan ərazisinin 20 faizi Ermənistan tərəfindən işğul olunmuşdur.

İlharn Ə L İY E V

Azarbaycan Respublikasının prezidenti

Qarabağ: «Eçmıədzinmn məxfı qrijı altında 5

İŞĞAL OLUNM UŞ A ZƏR BAY C AN ƏRAZİLƏRİ

1813-1828-ci illərə qədər Azərbaycan dövlətiııin sahəsi təxminən 410 min kv.km o lu h

1813-1828-ci illərdə işğal edilm iş Azərbcıycan ərazi- ləri: Iran əsarəti a ltındah Cənubi Azərbaycan - - sahəsi təx- minən 280 min kv.km.

Rusiycı əsarəti altmdakı Şim ali Azərbaycan - sahəsi təxminən 130 min 1'cv.km.

1918-ci ildə Rusiyanın təzyiqi ılə ermənilərə veribniş Irəvan xanbğı - sahəsi 9 min kv.km.

Rusiya əsarəti a/tm a alınan D ərbənd xanlığı - sahəsi 7 miıı kv.km.

1918-1920-ci illərdə Azərbaycarı D em okratik Respubli-kasıııın m alik olduğu ərazihri — sahəsi təxminən 114 min kv.km.

1920-ci ildə Azərbaycan D em okratik Respublikasım n ərazihrin i işğal edən nts imperiyasının bölüşdürdüyü Azər- bctycmı əraziləri: Zəngəzur, Göyçə, Şərur, Dərələyəz, Dili- ccm Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasımn, Borçalı isə Giirci'ıstan Sovet Sosialist Respublikasım n nəzarətinə verildi. Birlikdə sahəsi təxminən 27,4 nıin kv. km.

1920-1991-cı ilb rd ə SSR İ əsarəti altm da qabm ş Azər- baycan Sovet Sosialist Respublikasının ərazisi - 86,6 min kv. krn.

6 Rövşən Novruzoğlu

Azərbaycanın 1988-1994-cü illərdə ermənilər tərofin- dən işğal edilmiş əraziləri - cəmi 17.610 kv.km.: Dağlıq Qarabağ Muxtar Vılayətı (Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgə- ran, Xocavənd, Ağdərə, Hadrut) işğal tarixi - 1988-1994- cü illər. Ümumi sahəsi - 4400 kv. km.

LAÇIN - 18 may 1992-ci il - 1835 kv. km.1923-cü ildə yaradılıb. İnzibati rayon kimi 1930-cu ıl-

dən təşkil edilib. 1992-ci il mayın 18-do işğal edilib.

K Ə L B Ə C Ə R - 3-4 aprel 1993-cii ıl - 1936 kv. km. İnzibati rayon kimi 1930-cıı ildə təşkil edilib. 1993-cü

il aprelin 3-4-də işğal edilib.

AĞDAM - 23 iyul 1993-cü il - 1094 kv. km.1828-ci ildə yaradılıb. İıızıbatı rayon kirni 1930-cu ıldə

təşkil edilib. 1993-cü il iyulun 23-də işğal edilib.

CƏBRAYIL - 23 avqust 1993-eü il - 1050 kv. km. 1873-cü ildə Yelizavetpol quberniyasının tərkibində

Cəbrayıl qəzası kimi yaradılıb. inzibati rayon kimi 1930-cu ildə təşkil edilib. 1993-cü il avqustun 23-də işğal edilib.

FÜZULİ - 23 avqust 1993-cü ıl - 1386 kv. km İıxzibati rayon kimi 1930-cu ildə təşkıl edilıb. 1959-cıı

ilə kimi Qaryagin adlanıb. 1993-eü il avqustun 23-də ışğal edilib,

Qarctbağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifi altında 7

QUBADLI - 31 avqust 1993-cü il - 802 kv. km inzibati rayon kimi 1933-cü ildə yaradılıb. 1963-cii il-

də ləğv edilərək ərazisi Zəngilan rayonu ilə birləşdirilib. 1964-cü ıldə isə yenidən aynlıb. 1993-cü il avqustun 31-də ışğal edilib.

ZƏNGİLAN - 30 oktyabr 1993-cü il - 707 kv. km. in zibati rayon kimi 1930-cu ildə təşkil edilib. 1957-ci ilədək Piıçivan adlanıb. 1993-cü il oktyabrın 30-da işğal edilib.

Son iki əsrdə tarixi torpaqlarımızm işğalı və ilhaqı xal- qımıza qarşı vaxtaşırı soyqırımı ilə müşayiət olunmuş və bu zaman iki milyondan çox soydaşımız qətlə yetirilmişdir.

8 Rövşən Novrnzoğlm

A Z Ə R B A Y C A N L IL A R IN S O Y Q IR IM I H A Q Q IN D A A Z Ə R B A Y C A N R E S P U B L İK A S I

P R E Z İD E N T İN İN F Ə R M A N l

Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandıqdan sonra xalqımızm tarixi keçmişinin obyektiv mənzərəsini yaratmaq imkanı ə ldə edılmişdir. Uzun illər gizli saxlamlan, üzerinə qadağa qoyulmuş həqiqətlər açılır, təh rif edilmış hadısələr özünün əsl qiymetini ahr.

Azərbaycan xalqına qarşı dəfələrlə törədilmiş və uzun illərdən bəri öz siyasi-hüquqi qiymətini almamış soyqırımı da tarixin açılmamış səhifələrindən biridir.

1813-cü və 1828-ci illərdə imzalanan Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri Azərbaycan xalqmın parçalan- masının, tarixi torpaqlarımızın bölünməsinin əsasını qoydu. Azərbaycan xalqmm bu milli faciəsinin davamı kimi orıun torpaqlarınm zəbti başlandı, Qısa bir m üddətdə bu siyasət gerçəkləşdirilərək, erm ənilərin kütlevi surətdə Azəı baycan torpaqlarına köçürülməsi həyata keçirildi. Soyqırımı Azər- baycan toфaqlaпnın işğalmın aynlm az bir hissosinə çevril- di.

İrəvan, Naxçivan və Qaıabağ xanlıqlannın ərazilərində məskunlaşdırılan ermənilər oıada yaşayan azəıbaycanlılar- la müqayisədə azlıq təşkil e tm ələrınə baxmayaraq, öz ha- vadarlarmm himayəsi altmda «ermoni vilayəti» adlandırı- lan inzibati bölgünün yaradılmasına nail oldular. Belə süni ərazi bölgüsü ilə, əslində, azərbaycanlıların öz torpaqlarmdan qovulması və məhv edilmosi siyasətınin bünövrəsı qoyuldu. «Böyük Ermənistan» ideyaları təbliğ olunmağa başlandı. Bu uydurma dövlotin Azərbaycan torpaqlarmda yaradılmasma «bəraət qazandırmaq m əqsədilə» ermom xalqımn tarixinin saxtalaşdırılmasına yonolmiş gemşrnia-

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifi altında 9

yaslı proqramlar reallaşdırıldı. Azərbaycanm, iimumən Qafqazm tarixinin təhrif olunması həmin proqramların mü- hüm tərkib hissəsini təşkil edirdi.

«Böyük Ermənistan» yaratmaq xülyasından mhlanan er- məni qəsbkaıiarı 1905-1907-ci illərdə azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə genişmiqyaslı qanlı aksiyalar həyata keçirdilər. Ermənilərin Bakıdan başlanan vəhşilikləri Azərbaycam və indiki Ermənistan ərazisiııdəki Azərbaycan kəndlərini əhatə etdi. Yüzlərlə yaşayış məntəqəsi dağıdılıb yerlə yeksən edildi, minlərlə Azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Bu hadisəlorin təşkilatçıları məsələnin mahiy\;ətinin açılma- sma, ona düzgün hüquqi-siyasi qıymət verilməsinə maneçı- lik törədəıək azərbaycanlılarm mənfi obrazmı yaratmış, öz- ləıinin avantürist torpaq iddialarım pərdələmişlər.

Birinci diinya müharibəsindən və Rusiyada baş vermiş1917-ci il fevral vo oktyabr çevrilişiərindən məlıarətlə isti- fadə edon ermənilər öz iddialarmı bolşevik bayrağı altında reallaşdınnağa nail oldular. 1918-ci ilin mart aymdan etiba- rən əksinqilabçı ünsürlərlə mübarizə şüarı altında Bakı Kommunası tərəfindən ümunıen Bakı qubenıiyasını azər- baycanlılardan təmizləmək məqsədi giidən mənfur plan həyata keçirilməyə başlandı. Həmin günlərdə ermənilərin törətdikləri cinayotlər Azərbaycan xalqınm yaddaşına əbə- di həkk olunmuşdur. Minlərlə dirıc Azərbaycanlı əhali yal- nız milli mənsubiyyətinə görə məhv edilmişdir. Ermənilər evlora od vurnıuş, insanları diri-diri yandırmışlar. Milli mc- maıiıq ıncilorini. məktəbləri, xəstəxanalaıı, məscid və digor abidolori dağıtmış, Bakmm böyük bir hissəsini xara- balığa çevirmişlər.

Azərbaycanlılarm soyqırımı Bakı, Şamaxı, Quba qəza- larında, Zəngozurda, Naxçıvanda, Lənkoranda və Azər- baycamn başqa bölgələrində xüsusi qəddaılıqlarla həyata keçirilmişdir. Bu ərazilərdə dinc əhali kütləvi sıırətdo qət-


lə yetirilmiş, kəndlər yandırılmış, milli m ədəniyyət abidə- ləri dağıdılıb m əhv edilmişdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan soııra1918-ci ilin mart hadisələrinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Nazirlər Şurası 1918-ci il iyulun 15-də bu faciənin tədqıqi məqsədilə- fövqəladə istintaq komissiyasımn yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Komissiya mart soyqmmm ı, ilkin m ərhələdə Şamaxıdakı vəhşilikləri, İrəvan qubenıiyası ərazisində ermənilərin törətdikləri ağır cinayətləri araşdır- dı. Dünya ictimaiyyətinə bu heqiqətləri çatdırmaq üçün Xarici İşlər Nazirliyi nəzdində xüsusi quıum yaradıldı. 19]9 və 1920-ci ilin mart ayınm 31-i iki dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti terəfindən ümummilli matəm günii kimi qeyd edilmişdir. Əslində bu, azərbaycanlılara qarşı yürüdülen soyqırımı və bir əsrdən artıq davarn edən tor- paqlarımızm işğalı proseslərinə tarixdə ilk dəfə siyasi qiy- mət vermək cəhdi idi. Lakin A zərbaycan Xalq Cümhuriy- yətinin süqutu bu işin başa çatm asm a imkan vermədi.

Zaqafqaziyamn sovetləşm əsindən öz çirkin m əqsədləri üçün istifadə edən erm ənilər 1920-ci ildə Zəngəzuru ve Azərbaycanm bir sıra toıpaqlarını Ermenistan SSR-in əra- zisi elan etdilər. Sonrakı dövrdə bu ərazilərdəki azorbay- canlılarm deportasiya edilməsi siyasətini daha da genişlən- dirmək m əqsəd ile yeni vasitələro əl atdılar. Bunıın iiçün onlar SSRİ Nazirlər Sovetinin 23 dekabr 1947-ci ıl «Erm enistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhali- nin Azəıbaycan SSR-in Kiir-Araz ovalığma köçürülnıəsı haqqında» xüsusi qərarına v ə 1948-53-cü illəıdə azərbay- canlıların öz tarixi torpaqlarmdan kiitləvi surətdə deportasi- yasına dövlət səviyyəsində nail oldular.

E nnən i millətçiləri öz havadarlarının köməyi ılə 50-cı illərdən etibarən Azərbaycan xalqına qarşı kəskin mətıəvi təcavüz kampaniyasma başladılar. Keçmiş sovet m əkanm -

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qri.fi altında 11

da müntəzəm şəkildə yayılan kitab, jurnal və qəzetlerdə milli mədəniyyətimizin, klassik irsimizin, memarlıq abidə- lərimizin ən nəfıs nümunələrimn erməni xalqına mənsub olduğunu sübut etm əyə çalışırdılar. Eynı zamanda onlar tə- rəfmdən bütün dünyada azərbaycanlıların mənfı obrazmı formalaşdırmaq cəhdləri də güclənirdi. «Yazıq, məzlurn erməni xalqı»nın surətini yaradaraq əsrin əvvəlində regionda baş verən lıadisələr şüurlu surətdə təhrif olunur, azərbaycanlılaıa qarşı soyqırmı törədənlər soyqırım qur- banları kımi qəlom ə verilirdi.

Əsrin ə w ə l in d ə əksər əhalisı azərbaycanlı olan İrəvan şəlıərindən və Ermənistan SSR-in digər bölgələrindən soydaşlarımız təqiblərə məruz qalaraq kütləvi surətdə qo- vulurdu. Azərbaycanlıların hüquqları ermənilər tərəfindən kobudcasına pozulur, ana dilində təhsil almasma əngəllər törədilir, onlara qarşı repressiyalar həyata keçirilirdi. Azər- baycan kəndlərinin tarixi adları dəyişdirilir, toponimika ta- rixində misli görünməyən qədim toponimlərin müasir ad- larla ovəzolunma prosesi baş verirdi.

Saxtalaşdırılmış ennəni tarixi gənc ermənilərin şovi- nist ruhunda böyüməsinə zəm in yaratmaq üçün dövlət siyasoti səviyyəsiııə qaldırıhrdı. Böyük humanist ideallara xidmət edon Azorbaycan odəbiyyatı və mədəniyyəti ruhunda tərbiyə oluıımuş yeni nəslimiz ekstıemist ermoni ideologiyasının təqibtərinə məruz qalırdı.

Azərbaycan xalqmın mənəviyyatma, milli qüruruna və monliyinə yönolmiş böhtanlar siyasi və hərbi təcavüz üçün ideoloji zomin yaradırdı. Xalqımıza qarşı aparılan soyqırım siyasoti öziinün siyasi-hüquqi qiymətini taprnadığı üçiin tarixi faktlar sovet mətbuatmda ermənilər tərəfındən tolırif olıınur vo ictimai fıkir çaşdırılırdı. Ermənilərin sovet reji- mindoıı bohrələnərək həyata keçirdiklori və 80-ci illorin un.fiar-iu.'a daha da güclənən antiazorbaycan tobliğatına

12 Rövşən Novn/zoğhı

Azərbaycan Respublikasımn rəhbərliyı vaxtmda lazımi qiymət vennədi.

1988-ci ıldən ortaya atılan qondarma Dağlıq Qarabağ konfliktinin ilkin mərhələsində azərbaycanlıtarm öz tarixi torpaqlarmdan qovulmasına da respııblikada dtizgün siyasi qiymət verilmödi'. Azərbaycanm Dağiıq Qarabağ Mııxtar Vilayətinin Eırmənistan SSR-in tərkibinə daxil edilməsi haqqmda ermənilərin qeyri-konstitusion qərarmı və Mos- kvanın əslində bu vilayəti Xüsusi İdarəetırıə Komitəsi va- sitəsilə Azərbaycanm tabeliyindən çıxannasını xalqnnız ciddi narazılıqla qarşıladı və mühiim siyasi aksiyalara əl atmaq məcburiyyəti qarşısmda qaldı. Respublikada kcçirilən mitinqlər zamanı torpaqlanmızm işğalı siyasəti qotiyyotlə pislənsə də, Azərbaycan rəhbərliyi öz passiv m övqeyindən əl çəkınədi. M əhz bunun nəticəsi olaraq, 1990-cı ilin yanvar ayında getdikcə güclənən xalq hərəkatını boğmaq m əqsədilə Bakıya qoşunlar yeridildi, yüzlərlə Azorbaycan- lı m əhv və şikəst edildi, yaralandı, digər fız'iki təzyiqləro məruz qoyuldu.

1992-ci ilin fevralında ermənilər Xocalı şəhərinin əha- lisinə misli görünməyən divan tutdu. Tariximizə Xocalt soyqırımı kimi həkk olunan bu qanlı faciə m in lərlə azəı- baycanlınm m əhv edilməsi, əsir alınması, şohorin yerlə yeksan edilməsi ilə qurtardı.

Millətçi-separatçı erməniiərin Dağlıq Q arabağda başla- dığı işğalçı horəkətın nətıcəsi olaraq, bu gün bir milyondan artıq soydaşımız erməni qəsbkarları tərəfındən oz doğma yurd-yuvalarmdan didərgin salınmış, çadırlaıda yaşamağa mehkum edilmişdir. Ərazimizin 20 faizınin em ıən i Silahlı Qüvvələri tərəfmdon işğalı zamanı minlərlə vətəndaşım ız şəhid olmuş, xəsarət almışdır.

Azərbaycamn XIX-XX əsrlərdə baş verərı bütün faciə- ləri torpaqlarmm zəbti ilə müşayiət olunaraq, ermənılərin

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifı altında 13

Azərbaycanhlara qarşı düşiinülmüş, planlı surətdə həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ayrı-ayrı mərhələlərini təş- kil etmişdir. Bu hadisələrin yalmz birinə - 1918-ci il mart qtrğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. Azər- baycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi Azərbaycan Res- pııbiikasj bu gün onun axıra qədər həyata keçire bilmədiyi qərarların məntiqi davamı olaraq, soyqırım hadisələrinə siyasi qiymot vermək borcunu tarıxin hökmü kimi qəbul edir.

Azərbaycan xalqma qarşı töredilmiş bütün soyqırım faciələrini qeyd etmək məqsədilə qərara alıram:

1.31 mart Azərbaycanlıların soyqırımı günü elan edil-sin.

2. Azərbaycan Respublikasımn Milli Məclisinə tövsiyə olunsun ki, azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı hadisələrə həsr olunmuş xüsusi sessiyanın keçirilməsi m əsələsinə baxsın.

Heydar ƏLİYEV Azərbavcan Respublikasmm Prezidenti

Bakı şəhəri, 26 mart 1998-ci il

14 Rövşan Novruzoğlu

X O C A L I SO Y Q IR IM IN IN İL D Ö N Ü M Ü İLƏ Ə L A Q Ə D A R A Z Ə R B A Y C A N X A L Q IN A

M Ü R A C İ Ə TƏziz həmvətənlər!H ännatli şoydaşlar!

Bu gün mətı Şizə insanlığm tarixində ən qəddar və amansız kütləvi terror hadisələrindən biri olan Xocalı soy- qırımı münasibətilə müraciət edirəm.

Xocalı faciəsi iki yüz ildən çox m üddə tdə davakar er- məni millətçiləri tərəfm dən xalqımıza qarşı aparılan etnık təmizləmə və soyqırımı siyasətinin qanlı səhifəsidir, Müx- tə lif vaxtlarda fərqli şəkildə, xüsusi incoliklə yeridilon bu mənfisr siyasətvədüşm ənçilik heç zaman dayanmarmş, gab açıq qarşıdurma və qanlı toqquşmalar şəklini almış, gah da dövrün tələblərinə uyğun ideoloji forma ilə pərdələnmişdir.

15 il əvvəl təcavüzkar erməni şovinistlərinin irəlı siir- dükləri ərazj iddiaları azərbaycanhlarm qədirn torpaqların- dan kütləvi deportasiyasma, çoxsaylı terror aktlarına və tam- miqyaslı amansız müharibəyə səbəb oldu. N əticədə on min- lərlə insan həlak oldu, əlil vəziyyətinə düşdü, yıiz minlərlə soydaşımız qaçqm və məcburı köçkünə çevrildi. Dağlıq Qa- rabağ və onurı ətrafında olan 7 rayonumuz enrtəni hərbi bir- loşmələri tərəfmdən ışğal edildi. Lakin 1992-ci ıl fevrahn 26-da qədim Xocalı şəhərinm misli görünməmiş qəddarlıqla məhv edilməsi bu faciələrin ən dəhşətlisi oldu. Erməni hər- bi birləşmələri 366-cı sovet alayı ilə bİrlikdo qadmlara, uşaqlara, qocalara aman vermədən yüzlərlə insanı xiisusi vəhşiliklə qətlə yetirdi, onları hərb tarixində analoqu olmayan işgəncə verməklə öldürdii, təhqirlərə m əruz qoydu. Öz amansızlığma, vəhşiliyinə, kiitləviliyino və törədilən cina- yətlərin ağırlığına görə Xocalı taciəsi insanlığın tarixində qara ləkə kimi qalacaq.


Xocalı soyqırımını törətməkdə erməni şoviııistlərinin məqsədi xalqımızı qorxutmaq, vahimə içində saxlamaq, onun mübarizə əzmini qımıaq, tşğal faktı ilə barışmasma nail olmaq idi. Lakin düşmən öz məkrli niyyətlərinə çata bilmədi. Xocalı mvidafiəçiləri təpədən dırnağa qədər müa- sir silahiarla tochiz ofunmuş düşm ən qarşısırıda özünü itir- mədi, əyilmədi, qəhrəmanlıq və reşadət nümunələri gös- tərdi. Onlar qeyri-bərabər döyiişdə igidliklə vuruşaraq, əsl fədakarbq və vətənpərvərlik nümayiş etdirdiler,

Xocalı faciəsindən danışarkən, о zaman Azərbaycana rəhbərlik edən şəxsləriıı və xalqa rəhbərliyə ıddialı olan qüvvələrin siyasi və mənəvi məsuliyyətim ayrıca qeyd et- mək iazımdır. Öz vozifə borcuna görə vətəndaşların asayi- şini və təhlükəsizliyini qorumalı olan dövlət orqanları şə- hərin miidafıəsini təşkil etmək üçün heç bir əməli tədbir görməmiş, şəbər sakinlərini taleyin ümıdinə buraxmışdılar. Uzun miiddət mühasirə şəraitində qalan, güclii düşmənlə ınərdliklə vuruşan şəhərin müdafiəçilərinə heç bir kömək göstərilməmişdir. Respublikamn rəsmi rəhbərliyi baş ver- nıiş ağır cinayet və soyqırımı aktıııın miqyasları və ağırlığı haqqında di'mya dövlətləıinə və beynəlxalq ictimaiyyətə məkımat vermək, həqiqəti çatdınnaq əvəzinə, real vəziy- yəti g izlətm əyə cəhd etmiş, tam fəaüyyətsizlik, məsuliy- yətsizlik və xalqın taleyinə biganəlik nümayiş etdirmişdi. Sonradan da Xocalı soyqırımının mahiyyətmı açmaq, onıın toşkilatçılarmı və icraçılarınt ifşa etmək üçün heç bır iş gö- nilmomişdir. Xalqımızın faciəsi, yiizlərlə insanın məhv ol- muş həyatı о zamankı hakinıiyyət və müxaliiət tərəfmdən yalnız sıyası m übarizədə qarşılıqlı ittihamlar iiçün vasitə rolunu oynamışdır.

1994-cü ıldən başlayaraq Azorbaycan hökuməti və purlamenti Xocaİı soyqmmı və biitövlükdo erməni şovi- :vr.<•miih»!:'iU-n.nin azorbaycanlılara qarşı töreidiyi cinayot-

16 Rövşən Novmzoğlu

lər haqqında lıəqiqətləri olduğu kiıni bütüıı miqyası və dəhşətləri ilə dünya dövlətlərinə, parlamentlərino, geniş ictimaiyyətə çatdırmaq, bütiin bunlarm soyqınmı siyasətı kiırıi tanınmasına nail olmaq xətti yeridır. Bu, Xocalı şə- hidlərinin, V ətən müdafıəçilərinin ruhu qarştsmda bizim vətəndaşhq və insanlıq borcumuz olmaqla bərabər, həm do faciənin beyrtəlxalq hüquqi-siyasi qiymət almasına, onun ideoloqlarmm, təşkilatçılarmın və icraçılarının layiqincə cəzalandırılmasma yönəlmişdir.

A zərbaycanm dövlət rehborliyi Ermənistan-Azərbay- can, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüquq prin- siplərinə uyğun ədaləü i helli, ərazilərimizin işğaldan azad edilməsi üçün m əqsədyönlii və ardıcü iş aparır. Haqq-əda- lət, beynəlxalq hüquq bizim tərəfımizdədir, zaman bızim xeyrimizə işləyir. Bu gün dövlətimiz və xalqımız iqtisadi, siyasi və m ənəv i cəhetdən müqayisəolunmaz dərəcədə güclənib, müstəqil Azərbaycan dövləti dünya siyasə.tmin mühüm faktoruna çevrilib. İnanıram ki, Azərbaycanm döv- lət müstəqilliyinin daha da möhkəmlənməsi, sərhədlərinin toxunulmazlığmm və ərazi bütövlüyünün təmın edilməsi Xocalı şəhidlərinə vo xalqımızın bütün qəhrəman övladla- rına ucaldılan m öhtəşəm abidə olacaqdır!

Bu milli matəm günündo Xocalı şəhidlərinin vo qəhrə- manlarmın m üqəddəs ruhu qarşısında baş oyorək, Allahdan onlara rəhmət diləyir, onların yaxınlarına, bütün xalqımıza başsağlığı verırəm!

Heyılar Ə L İY E V Azərbaycan Rcsptıblikasıntn Prezıdenti

Bııkı şəhəri, 25 fevral 2003-cii il

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifi altmda 17

S Ö Z S A H İB İ .. . İN F O R M A S İY A K R A L I

Fikritncə, hər adam söz sahibi ola bilnıir. Söz sahibi olmaq üçiin dövlatə və millətə əvəzolunmaz vacib olan çox güclü fakt və sənədlərə, inkarolunraaz məntiqə..., bir də yüksək ınənəvi əxlaqi dəyərlərə malik olmalısan. Ağıl və söz vəhdəti belə insanlarda daha güclü olur.

«...İstedad Allah vergisidir. Qələm Allah səltənətinə ucalmaq üçiin bir qismətdir» - deyən fılosof Fvismen Devid (ABŞ) cəmiyyətdə iıısanlan üç qismə ayırır. Məşhur fılosof və sosioloqlarm fıkrinə görə birinci tip xarakterlər — эпэпэуэ sadiq olaıı, fərdi motivləri güclü ınkişaf etmiş və müəyyən dahi davramş qaydalarma əməl edən, təşəbbüskar, ağıllı və miidrik, mübarizəyə hazır olan, ədalət prinsıplərini gözləyən adamlardır.

Ikinci tip xa ra k terh r - xaricdən, kənardan saat mexanizmi kimi qurulur və istənilən hala salınaraq idarə olunur,

Üçiincii tip xarakterhr isə cəmiyyət içmdə azmış, özbrini itirmiş, mübarizə gücündən ınəhrum o!an, paxıl və xain, istedadsız, daxiiən mənəviyyatsız, heç bir oqidəsi və mənliyi olmayan, etdiyi pisliklərdən və gördüyii yaramaz işbrdən ləzzət alan adamlardır. Belə adamlar həyatda və ədəbiyyatda, tarixdə və fəlsəfədə... həyatın qalan sahələ- rintb «əclaf» damğası altında yaşayır...

Qələıninə və istedadına bəlsd olduğum iiçün, man professor, yazıçı, jurnalist, bənzərsiz araşdırıcı və siyasətçi Rövşən Novruzoğlunu birincilərdən hesab etmişəm. O, mülk və va sorvət sahibi deyil - qızıldan qiymətli söz sahibidir. Söz isə abidədir, həyatm bülün m ərhəbb rində mülkdnn və snrvətdən öndə gedir.


Mən M oskvada yaradıcılıq ezamiyyətlərimdən birində olarkən, RF-in XİN-də işləyən professor Semyon Vasilye- viç İvanov b ib n d ə ki, Bakıdanam, yaxınlaşclı, dost olduq. Professor Bakı haqqında, inkişaf edib gözəlbşən Azərbay- can haqqında danışdıqca fərəhlənirdim. Diplomat söhbətlə- rinin birində ernjə ııibr tərəfindən viran edilmiş Azərbaycarı torpaqları haqqındä - Dağlıq Qarabağın yaşayış məntəqə- ləri haqqında danışdı və qeyd etdi: «Ermənilərin mövqeyi ədabtsiz mövqedir. Мэп bunu erməni dostlanma da demi- şəm. M ənimlə razılaşanlar çoxdur, Qarabağda çox olmu- şam, о yerlər Azərbaycamndır, Azərbayeana məxsusdur...»

Dipiomatla maraqlı söhbətlərimizdən biri Azərbaycan ziyalıları çərçivəsiııdə oldu. O, heç gözləmədiyim bir anda, hörmətli professorumuz Rövşən Novruzoğlunun adım çək- di. Hiss etdim ki, rus diplomatı onu yaxşı tanıyır. Ayn- larkən professor S.V.İvanov mənə dedi: «...Sizin cənab Novruzoğlu kimi ciddi və qiymətli ziyalılarırnz var. Qoru- yun onları. Cənab Novruzoğluya isə ayrıca salamlarımı çatdırın. Мэп onun tədqiqatlarım öyrəndikdən sonıa, dost və düşməni ayırd edə bildim... »

Xatırladım ki, bügüııkü Azərbaycan nıətbuatma ilk olaraq jurnalistika tədqıqatını məhz Rövşəıı Novruzoğlu gətirib. Erməni arxivitıdə onuıı kimi çalışan ikinci bir alim tanımıram. Neçə-neçə xarici ölkəni gəzmiş alim Bakıya erməni terrorçularını ifşa edən onlarla qiymətli fakt və sənədbrlə qayıdıb. Hörmət və nüfuz sahibi oian «Zerkalo» qəzeti vaxtilə onun haqqında yazırdı ki, politoloq Rövşən Novruzoğlu, sözlin əsl mənasında, bizim üçün «İnforma- siya Kralıdır».

Rövşən müəllim həm də ııüfuz sahibidir. Nə qədər çə- tin likbr və haqsızhqlarla üzbşsə də, təmkiniııi, səbr və mə-

Qarabağ: «Eçmiədzin»in тэх/ i qrifı altında 19

tanətini əldən verınir. Haqq həmişə istedadm və zəhmətin tərəfındədir.

Мэп, həm də onun yazıçı kimi bədii əsərlərini də çox oxumuşam. O, həm də heç kəsə bənzəməyən bir yazıçıdır. Digər tərəfdən, m ən im b razılaşın ki, o, çox güclü, zəngin informasiyası olan bir tədqiqatçı, fılosofdur. M əsəbn, Qarabağın işğalı ılə bağlı əsərbri, «Azərbaycan dövbtçi- liymə qarşı təhliikə m ənbəbri» beş cildlik monoqrafıyası, tədqiqat əsərbri ona daha geniş şöhrət gətirib.

Sizə təqdim olunan bu kitab isə, əminəm ki, lıər birimizin stoliistü kitabına çevribcək. Мэп bütün bıınlarda heç bir qeyri-adilik görmürəm.

Əliağa CəforovBeynəlxalq Ekologiya və

Təbiətdən Istifadə Akademiyasınınakademiki


«...Мэп bir neçə dəfa demişəm, bir (h demək istayivam, biz informasiya hücumuna keçməliyik. Biz Ermənistanm işğalçı siyasətini ifşa etməliyik. Çünki reallıq da bundan ibarətdir. Er- mənistan Azarbaycan torpaqlarını zabt edib va Ermanistanın təcavüzkar} etnik təmizfoms siyasəti nəticəsinda bizinı 1 milyondan çox soydaşımız qaçqm, köçkiin vəziyyatinə di'ışiib».

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əlivevin Xarici İşlər Nazirliyində diplornatlarla

görüşündəki ııitqindən

A Z Ə R B A Y C A N R E S P U B L İK A S IN IN H Ə R B İ P R O K U R O R L U Ğ U N U N Q O V L U Ğ U N D A N

- Ermənistanın bərbi separatçı birləşmələri, Dağlıq Qarabağın silahlı quldur dəstələrı Xankəndidəki 366-cı rus Alayınm hərbçiləri ilə birlikdə beynəlxalq miqyaslı, ağır və qanlı cinayət törətdi. Bu, Müstəqil Azərbaycanın gene- fonduna qarşı açılan ən böyük atəş idi. Fikrimizcə, dünya- mn heç bir münaqişə zonasmda bu qədər din xadiıni məhv edilməyib, Dağlıq Qarabağda «Markarov qardaşları»nm din xadimləriınizə qarşı xüsusi krematoriyası fəaliyyətdə olub. N əticədə regionda Birləşmiş Miliətlər Təşkilatm m Baş Məclisinin «Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və ona görə cəzalandınna haqqıııda» 9 dekabr 1948-ci il tarixli Konvensiyasmın, e ləcə do 1949-cu il 12 avqust tarixli «DÖyüşən silahlı qiivvolordo yarahlann və xəstolərin və- ziyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında», «Hərbi əsirlərlo rəftav haqqm da» və «M ühanbə zamanı mülki əhaünin qo- runması Vvaqqmda» Cenevrə Konvensiyalarımn tələblori pozuldu. Azərbaycan xalqı ertnoni genosidinə meruz qaldı.

Qarahağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifı alttnda 21

* * *

1988-ci ildə ermətıilər Xankəndidə yaşayan azərbaycan- lılara qarşı kütləvı hücumlar təşkil edib, onlann evlərim yan- dıraraq, şəhərdən məcburən çıxamıış, azərbaycanlılara qarşı zor tətbiq edərək, onların emlaklarını qarət etmişlər. Xankən- dıdə yaşayan 15 min nəfərdən çox azərbaycanlı şəhərdən məcburən köçürülmüşdür. Dörd islam mədrəsəsi yandırılmış, 25 nəfər islamşünas ilalıiyyatçı alim öldürülmüşdür.

1988-1991-ci illərdə Ermənistan tərəfmdən Dağlıq Qarabağ ərazisinə qanunsuz yolla silahlı dəstə lər yeridile- rək, homin ərazidə yaşayan azərbaycanlı əhalıyə qarşı mü- tomadi olaraq terror aktları hoyata keçirilirdi.

1991-ci ilin sentyabrından başlayaraq, ermənilər tərə- fındən azorbaycanlıların yaşayış m əntəqələrinə edilən bas- qınlarda keçmiş SSRİ-yə məxsus, Xankəndidə yerləşon 366-cı motoatıcı alayın komaııda heyəti və hərbı texnikası da iştirak etnıişdir.

* *

Ermunilər Dağlıq Qarabağda yaşayan azorbaycanlı əlıalini son nofərinə kimi qırınaq məqsədilə kənd və şə- hərləri mühasirəyə alaraq, dinc əhaliyə qarşı m üxtəlif çaplı odlu silahlardan istifadə etməkiə, ağır hərbi texnika vasitə- silə hücum edir, mühasirədən çıxıb qaçmağa cəhd cdən şəxsləri ıso yollarda, m eşələrdə pusqu quraraq məhv edirdilor.

24.09.1991-ci ildə crməni silahlı dəstoləri 366-cı ala- yın hərbi texnikasının kömoyi ılo ebalisi ancaq azərbay- canlı olan Ağdərə rayonunun İmarət Qərvənd kəndiııə bas- qın etmiş, kənd əhalisinin bir hissəsini xüsusi amansızlıqla qotlo yetirmişlər. Azərbaycanhların bütün əmlakları qarət olunmuş, cvlori yandırdaraq xarabalığa çevrilmişdir.

22 Rövşən Novnızoğlu

30.10.1991-ci ildə Tuğ və Səlakətin kəndleri, 12.1 1. 1991- ci ildə Axullu, 19.11.1991-ci ildə Xocavənd, 15.12.1991-cı ildə Cəmilli kəndləri də ennəni silahlı qüvvələrı tərəfm- dən 366-cı alaym hərbi texnikası və komanda heyətinin iş- tirakı ilə işğal olımmuşdur. Həmin kəndlərin azərbaycanlı əhalisinin bir hissəsi m əhv edilmiş, bir hissəsi isə biitüıı əmlaklannı ataraq, qaçmağa məcbur olmuş, evləri yandırıl- mışdır.

Erməni silahlı qüvvəlerı və terrorçu dəstələri 1991-ci ılin dekabrından başlayaraq Dağlıq Qarabağm azərbaycan- lılar yaşayan kendlərine amansız və ardıcıl hiicumlara baş- layıblar. Bütün bu kəndlərin ışğah zamanı azərbaycanlılar vəhşicəsinə, xüsusi amansızlıqla öldürülmüş, kəndlər ise yandırılmışdır. İçğal ərzində Axund Məcid Sultanzadə, Hacı Qasırnoğlu Hacı, Şeyx Mümtaz Mürşüdoğlu,... günahı olmadan güllələnmiş, meyitləri isə heyvanlar basdırılan «Qara torpaq» deyilən əraziyə tullanmışdır.

Xocalı Dağlıq Qarabağda Şuşadan sonra azərbaycanh- larm yaşadıqları ikinci böyük yaşayış məntoqəsidir. 1990- cı ildə şəhər statusu almışdır 1991-ci ilin məlumatma görə əhalisinin sayı 7 min nəfər idi. Dağlıq Qarabağdakı ycganə təyyarə meydanı Xocalıda yerləşirdi. Erməni separatçıları, silahlt muzdlu dəstələr, tenoıçu qrııplar Xocahda 7 min nəfər silahsız azərbaycanlıya ən dəhşətli və amaıısız divan tutdu.

* * *

Errnəni silahlı birtəşmələri Xocalını hər tərəfdon mü- hasirəyə almışdılar, yolları, keçidlərı tutmuşdular. Elektrik eneıjisi yox idi. Xocalmın xarici aləmlə əlaqəsı 1991-ci ilin noyabrmdan etibarən ancaq radiotelefonla və mülki vertolyotlarla idi 28.0!. 1992-ci ildo ermeniJə!

Qarabağ; «Eçmiədzin»in məxfı qrifı altında 23

Dağlıq Qarabağ üzərində A zəıbaycan Hava Yolları Dövlet şirkətinə mənsub Mİ-8 markalı mülki vertolyot vurulduq- daıı və vei'tolyotda xeyli azərbaycanlı həlak olduqdan sonra Xocalı şəhəri ilə hava əlaqəsi də kəsilmişdi.

25.02.1992-ci il tarixdə saat 22 radəlerində erməni silahlı qüvvələri Xocalı şəhərinə 366-cı motoatıcı Alayınm komanda heyəti və hərbi texnikası ilə birgə hücuma keçmişdi. M ayor Ohanyan Seyran Muşeqoviçin komandası (bu gün işğal olunmuş Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimin müdafıə nazi- ridir) altında 366-cı alayın 2-ci batalyonu, Yevgeni Nabokinin komandası altında 3-eii batalyonu, qərargah rəisi Çitçyan Valeriy İsayeviçin rəhbərliyi ilə isə həmin alayın 1 -ci batalyonu Dağlıq Qarabağda ağır cinayətler törətmiş, etnik təmizləmə siyasəti aparmışdır.

sfs:

Istintaqla m üəyyən edilmişdir ki, erməni silahlı qüvvə- ləri Xocalı şəlıərinə geeə saat 22 radələrində quldurcasına basqın etmiş, əvvəleə şəhəri şiddətli artılleriya atəşinə tut- muş, sonra isə çoxsaylı ağır tanklar, PDM və zirehli trans- porlyoıiar vasitəsilə şəhərə daxil olmuş, evlerində yatmış dinc ohalini vahiməyə salaraq, onları vəhşieosino məhv et- moyə başlamışlar. Bu zaman qadın, uşaq və ya qocaya aman vermədən qarşılarına çıxanı atəş yağışma tutmuş, tank, PDM vo digor texnikanm altına salaraq əzmiş, məhv etmişlor.

Azğmlaşmış ermənilər azərbaycanlılan xüsusi aman- sızlıqla işgoncə verərək öldürürdülər. Onlar mühasirədən çıxıb qaçmağa m üvəffəq ohnuş azərbaycanhlan da yollarda, keçidlərdo, meşələrdə pusqu qııraraq tutur, vəhşicəsinə molıv edir, meyitlərə od vurub yandırırdılar.

24 Rövşən Novntzoğlıt

^ # %

Meyitlərin xarici müayinəsi, m əhkəm ə-tibb ekspertiza- larınm rəyləri, mühasirədən çıxmağa m üvəffəq olmuş Xo- calı sakinlərinin ifadələri ilə ermonilorin və 366-cı alayın herbi qulluqçularının azərbaycanlılara qarşı törətdiklərı ağ- lasığmaz işgəncə, vəhşilik faktlan: baş dərisinin soyul- ması, quiaq, burun, cinsiyyət üzvlərinin kəsilməsi, e ı- məni qəbrinin üstiində azərbaycanlı başmın qurbaıılıq kimi kəsilməsi faktları müəyyən edilmişdir. Silahh qul- durlar qadına, qocaya və uşağa da fərq qoymadan ha- mıya işgəncə vermişlər. Qadmlarm döşlərinin kəsilməsi adi hal olmuşdur.

M üəyyən edilmişdir ki, 1956-cı ildə anadau olnıuş din xadimi, RF-da islam dini təhsili almış Orucov Telman Ənvər oğlu Xocalı şəhərindən mühasirədəıı çıxıb qaçarkən, 26.02.1992-ci ildə Naxçıvanik kəndi yaxmlı- ğmda ermənilər onu güllə ilə vurub öldürmüş və başı- nm dərisini soymuşlar.

Araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, təşkilatın din xadimlərindən: 1963-cü ildə aaadan olmuş Musta- fayev Vidadi Şəfa oğlu, 1962-ci ildə anadatı olmuş Nuriyev Hafiz Yusif oğlu, 1968-ci ildə anadan olmuş İlyasov Ə hm əd M əmınəd oğlu və başqalannın başı kəsilmişdir. Bakıdan olan Bədəlov Tofiq, 1961-ci ildə anadan olnıuş R əcəbov Cəbrayıl Mehti oğlu tankın tırtılları altma atılmış, gözləri çıxanlm ış, qulaqları kəsilmişdir.

M əmmədova Tamara Səlim qızı, Dadaşova Əsli Bə- bir qızı, Əmirova Mahi Bəbir qızı, Hümbətova Ənahət Eldar qızı, Nuralıyeva Dilarə Oruc qızı və başqalarmın

Qarabağ: «Eçnıiədzin»in məxfı qrıfı altında 25

gözləri çıxardmış, döşləri kəsilmişdir. D.Ö.Nurahyeva- mn qızıl dişləri isə öldürüldiikdən sonra çıxarılmışdır.

Səlimov Bahadır Mikayıl oğlıı, Aslanov İqbal Qulu oğlunun cinsiyyət üzvləri kəsilmiş, gözləri çıxarılmış, diri-diri yandırılmışdır.

Səlimov Arzu Bahadır oğlunu tutaraq, körpə övla- dımn gözü qarşısında dəmir dəyənəklə işgəncə verə- rək, döyüb öldürmüşlər.

Kərimova Firəngül M əhəm m od qızının bədəni tam doğrandmış, gözləri çıxarılmış, qulaqları və döşləri kə- silmişdir.

Erməni separatçılarınm din xadımlərinə qarşı tenorçu- luğu ilə bağlı 27.02.1992-ci ıl tarixdə Qarabağ iizrə rayon- laıarası prokurorluq tə rəfm dən Azərbaycan Respublikası CM-nin 70-ci maddəsi, 94-cü maddənın 4, 6-cı bəndlerü 255-ci maddənin «v» bondi ilə cinayət işi qaldırılmışdır.

* * *

1992-ci il fevralın 28-də Vyanada (Avstriya) nəşr edi- lən «Kudir» qəzeti belə bir məlumat dərc edir: « ...Keçmiş Sovetlər İttifaqmm məkanlarından birinde baş verən dəh- şotli yanğınlar fevralm 25-dən davam edir. Erm enilər bir yerə yığışaraq, ruslarırı köməyi ilə Qara şəhən (Qarabağı - R.N.) viran etdi... Moskvanın Vyanadakı diplomatlanndan olan Olcq Aleksandrviç Ayvazyan iddia etdi ki, onun heç nodən xobəri yoxdur» (?).

İspaniyada nəşr edilən «Levante» qəzeti iso 1992-ci ilin martin 3-də Valensiyadakı emıəni icınasının başçısı Leon Toroyanın müsahibosini dərc edir. О deyır: « ...Ucqar bir yerdo toıpaqlanm ız uğrunda vuruşduq. İnsan azadlıq uğrıında v'uruşa-vurıışa özünü dərk edir. Biz crmonilər


indi-indi ayağa qalxırıq. H ər yerdə torpağımızı əlimizdən alıb, bizi qovublar.. .» (?).

1992-ci il martm 26-da isə eyni qəzetdə Kaııada ermə- nisi, hüquqşiinas Vaskel Sitaryan çıxış edərək göstərir: « ...B iz ermenilər özümüz-özümüzü dünyada rüsvay etdik. Bizim üçüfı ağır olan Beynəlxalq m ehkəm ələr quruiacaq. Kimdir erməni millətini m əhkəm ə qapılarma sürüklə- yən?...» .

* * *

Töredilmiş cinayətlərin nəticələri ağır, miqyası geniş- dir. Yaradılmış «Xocalı İstintaq Qrupu» bütıin baş verən- ləri həle de araşdırır, yeni fakt və sənədləri üzə çıxarır,

Qrupun üzvləri Tbilisi şəhərinin Vaziaııi staıısiyasmda cinayət törətmiş 366-cı alayın komandiri Y.Y.Zarviqorovu və alayın d igər zabitlərini dindirməyə səy etsələr də, Xan- kəndi hərbi qanıizonunun keçmiş prokuroru Lazutkin; Za- qafqaziya Hərbi Dairəsi Qoşunlan Komandanmm müavini general Ohanov (milliyyətcə ermənidir) müstontiqlərə ma- neçilik törədib dindırm ələrə imkan vermədi,

Miiəyyən edilmişdir ki, Xocalıda ernıəni quldurlan vəh- şicəsinə, xiisusi amansızlıqla 339 nəfər azərbaycanlını öl- dürmüş, 371 nəfəri əsir götiirmüşlor, Onlardan eksəriyyəti m üxtəlif vasitələrlə azad edilmişdir. 30 nəfər Xocalı sakini isə indiyədək ermənilərin əsirliyində qalmaqda davam ediıv 421 nəfər Xocalı sakini müxtolif dorəcəlj bədən xəsarətləı i alaraq, ırıəhv olub sıradan çıxıb. Aparılan islintaq zamarn müəyyən edilırıişdir ki, Xocalı hadisələri zaraam 120 ııəfor də ıtkin düşüb.

Qarahağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifi altında 27

* * *

Xocalı Beynəlxalq terrorizmin və separatizmin qurbanı oldu. Bu işğalçtlıq siyasətinin də başmda errnəni silahlı bir- ləşmelərı, cinayətkar qruplar dayanırdı. İndı onların üzvlə- riniıı bir qismi Ermənistanda və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarmda miıxtəlif vəzifə lərə təyin edilib

İslintaq zamanı m üəyyən edilmişdir ki, Ermənistaıı Respublikası Yuxarı Qarabağda müııaqişənin ilk giinlərin- dən silah, döyiiş sursatı, horbi texnika ələ keçirərək, silahlı dəstələr yaradılması sahəsində güclii fəaliyyətə başladığı, respublikanuzm ərazisinə təxribatçı qruplar göndərdiyi bir vaxtda rcspııblika rohbərliyi müdafiə qüvvələrinin yaradıl- masmı longitmiş, gözlomə mövqeyi tutmuşdur.

31 avqust 1991-ci tl tarixdə SSRİ-in müdafio nazıri Şa- poşnikov Azərbaycan Respublikası Prezidenti Ayaz Mütəlli- bova məklubla ınüraciət edib, müttəfiq respublikalarda Milli Qvardiya və ya Miidafiə Kazirliyi yaratınaq təklifi irəli sür- müşdür.

Morkozin bu toşəbbiisündən sonra respublika prezidenti 334 №-li 5 sentyabr 1991-ci il tarixli Formanla Azor- baycan Respublikası Miidafiə Nazirliyı yaıatmış, rniidafio naziri vozifəsinə Bərşadlı Valelı Əyyııb oğlımıt təyin et- mişdir vo bununla da işini bitmiş hesab etmişdir. Faktiki olaraq, ordu quruculuğu işi ilə heç kim məşğul olmamışdır. Müdafiə Nazirliyi və Silaiılı Qiivvələr yalnız kağız üzorın- do yaradılmışdır.

5fr

Respublika ərazisində yerləşən SSRİ Silahlı Qüvvələ- rinin 4-cii Ordıı hissəlori respublika Ali Sovednin 09 okt-vabr '')<•)! -a iJ larixli qərarı ilo milhləşdırilorok,. respublika


prezidentiııin sərəncamma veriim əsinə baxmayaraq, ordu komandanlığı hissələrin inventarlaşdırıhb, respublika tabe- çiliyinə keçirilməsinə imkan verm əm iş və Azərbaycan Respublikasmın о vaxtkı rəhbərliyinin qorxaqlığından, cə- sarətsizliyindən və habelə A zərbaycan Xalq Cəbhəsiniıı keçirdiyi agılsiz tədbirlərin nəticəsindəıı hər şey pozul- muşdur. Faktıki olaraq, Azərbaycan dövləti başsız qalmış- dı. Onun dağılması, parçalanması labiid idi.

Altı ay ərzındə dörd M üdafıə Nazirinin dəyişdirilməsi respublika Silahlı Qüvvələrinin qoşun kontingentinə böyük psixoloji, mənəvi ziyan vum ıuşdur (m əsələn, V.Bərşadlı05.09.1991-ci ildən 11.12.1991 -ci ilə kimi, T.Mehdtiyev12.12.1991-ci ildən 11.02.1992-ci ilə kimi, Ş.Musayevll.02.1992.-ci ildən 24.02.1992-ci ilə kimi, T.Əliyev24.02.1992-ci ildən 07.03.1992-ci ilə kimi müdafıə naziri işləraişlər).

* * *

Oktyabr-dekabr aylarında keçirilməli olan həqiqi-hərbı çağırış üç ay gecikdirilmişdi (çağınş barədə fərman Respublika Prezidenti tərəfmdən 05 dekabr 1991-ci ildə veril- miş, çağm ş kompaniyası isə 1991-ci ilin dekabrından 1992-ci ilin i martma kımi keçirilmişdir). Halbuki, qüv- vədə olan hərbi təlimatlara görə bir döyüşçiinün hazırlan- masına üç ay vaxt toləb edilir. Kurslara görə gənc döyüş- çünün hazırlıq proqraını 72 saat, döyıiş hazırhğı proqramı 120 saat, mütəxəssis hazırlanması proqramı 520 saat ol- duğu nozərə ahnarsa, çağırışın iiç ay gecikməsi nəticəsin- də respublikamızm Silahlı Qüvvələri yaradılması prosesinə hansı həcm də ziyan vurulduğu aydm olur

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfi cjrifı altında 29

* * *

О vaxt oıdu sıralarına çağm ş da yarıtmaz təşkil olunur- dıı. M üdafıə naziri vo respublikanın hərbi komissarı vəzi- fəsiııi eyni vaxtda icra edən T.Mehtiyev bütün çağırışçıla- nn ordu sıralanna aparılmamasının səbəbini 4-cü Ordunun kazarmaları tohvil verməməsində görürdü.

Halbııkı, istintaq zamanı miiəyyən edilmişdir ki, res- publikamızda kifayv3t qədər çağırışçı qəbul edib döyüşçıi hazuiamaq üçiin baza var idi. Bu horbi-təlim bazalarında 30 min döyüşçü hazırlamaq imkanı olub. Eyni zamanda 1992-ci ilin yanvar-fevral aylarında təşkil olunmuş hərbi hissoləro də bigano yanaşılırdı.

* * *

fstintaqla müəyyon edilmişdir ki, müdafıə naziri, general V.Borşadlının 19.11.1991-ci ıl tarixli əmrı ilo respubli- kanıtı Ermonistan vo Dağlıq Qarabağla sərhod olan 22 ra- yoııunda, о cümlodən də Xocalı şəhərindo ərazi özlinümü- dallo batalyonlan yaradılnuşdır. Xocalı şohor özünümü- dafıo batalyonu osason Xocalı ohalisindən təşkil olunmuş- du. Batalyonun komandiri Xocalı şohor orta moktəbində hoıbı tolim üzro müəllim, ehtiyatda olan baş leytenant Toll q Mirsiyab oğlu Hiiseynov təyin edilmişdir. Batalyonun şoxsi heyoti 237 no for zabit və əsgərdən ibarol idi.

%-

Xocah şohori ıızun miiddot ermənilərin mühasirə və- /.iyyotindo olmuşdur. Xocalı şəhərinə gediş-gəliş hərbçilo- riıı miişayiəti ilo və ya hava yoiu ılə həyata keçirilirdi.

30 Rövşən Novnızoğlıt

1991-ci ilin noyabrmda keçmiş SSRİ DİN-in qoşuniarı Dağlıq Qarabağdan çıxarddıqdan sonra Xocalıya quru yolla gediş-gəliş tam kəsilmişdir. Xocah ile ə laqe ancaq Zabrat xüsusi aviasiya birliyi «Azalaero»nun vertolyotları vasitosi- lə həyata keçirilmişdir. 28.01.1992-ci ildə Ağdam-Şuşa marşrutu ile uçan vertolyot ermənilər tərəfindən yurulduq- dan sonra, Xocalı şəhəri ilə vertolyot əlaqəsi də kəsilmiş- dir.

* * *

Faciəsi baş verən ərəfədə yalnız bir dəfə Xocalı şəhə- rinə 4 Mİ-26 markalı nəqliyyat vertolyotu uçm uş v ə 120 nəfordən çox sakın Xocalıdan çıxarılmışdır. Sonralar vertolyot üçün dəfələrlə müraciət edilməsinə baxmayaraq, MDB hərbi vertolyot eskadrilyasmm komandiri Zolotuxin Xocalı şəiıərinə vertolyot göndərilməsindən inıtina etmiş- dir, Bu m əsələ ilə əlaqədar müraciət eden şəxslerə iso Za- qafqaziya Qoşunlan Hərbi Dairəsi komandanının müavini Qrekov və başqa yüksək rütbəli zabıtlər Azərbaycanın MDB-yə daxil olması zərurətinə işarə etmişlər.

Müəyyən edilmişdir ki, Xocalmm m ühasirədə olması, əhalmin çıxılmaz vəziyyətə düşməsı Xocalı şəhərinin er- mənilər tərefmdən işğal olunacağmm labüd olduğu respublikada hamtya: hakimiyyətdə, eyni zamanda müxalifətdə olan qüvvələrə məlum idi. Dağlıq Qarabağda hadisolərin inkışafı bunu göstərirdi. Lakin fərasətsizliyi, səriştəsizliyi ve qətiyyətsizliyi bir yatıa qalsm, özünün birbaşa konslu- tisioıı səlahiyyətlərini icra etmək fıkrindən uzaq, xalqın düçar olduğu və baş verəcəyi açıq-aşkar göriinən fəlakətə biganə yanaşan, onun qarşısını almaq haqda düşünıııək belə istem əyən respublika Prezıdenti Ayaz M ütəliıbov və


başqa riıtbəli məmurlar, Təhlükəsizlik Şurasmın üzvləri sanki qəflət yuxusunda idilər.

* * *

Qarabağ zonasında vəziyyətin ağıılaşması ilə əlaqədar olaraq, respublika prezidenti 02.01.1992-ci il tarixli Fər- manı ilə Xankəndi şəhəri, Şuşa, Ağdərə, Xocavənd, Xo- ealı, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Laçın, Kəlbəcər, Xanlar, Goranboy və Tərtər rayonlarmı əhatə edən orazidə Prezident İdarə Üsulu tətbiq etmiş, ərazinin idarə olunmasmı prezident müvəkkili M .S.M əm mədova tapşırmışdır.

21.01.1992-ci il tarixde prezident müvəkkili M.S.Mommədov Qaıabağ zonasında vəziyyət və onun sa- bıtləşdirilməsi üçiin lazım olan tədbirlər barədə respublika prezidentinə arayış təqdim etmişdir. Arayışda ermənilərin hərbi giieünün lıonı canlı qüvvə, həm de texnika cəlıətdən azorbaycanlılardan üstiin olduğu göstərilir, eyni zamanda voziyyəti sabitləşdirmək üçün təkliflər irəli sümliirdü. Bi- rinci toklif Qaıabağda olan pərakəndə silahlı qüvvələrin vahid komandanlıq altında birləşdirilməsi olmuşdur.

* * t-

10.02.1992-ci il tarixdə Prezident Ayaz Mütəllibov Qa- rabağ orazisində olan silahlı qüvvəlorin üzərindo vahid ko- mandanlıq yaradılması barədə 2 və 3 №-li əm rlər vermiş- dir.

2 №-li əm rdə vahid komandanlıq Azərbayean Respub- likası daxili işlər naziıinin miiavini, Qarabağ zonası üzrə Daxili İşlor idarəsinin rəisi T.Əliyevə tapşırılmışdır. Elə lıomin omrdə Goranboy ərazisində müdafiənin təşkili respublika miidafiə naziriııin müavini D.Rzayevə həvaio olun-

32 Rövşən Novntzoğlıt

duğu göstərılir. Əmrin başqa bir bəndində Qarabağ zona- sına daxil olan Şuşa şəhərinin müdafmsi R.Qazıyevə hə- valə edilmişdir.

* * *

Hadisələrin sonrakı inkişafı göstərdi ki, prezident sə- rəncamları elə havada qalası kağız parçası kimı idi. Həmçi- nin T.Əliyev prezidentin 18.02.1992-ci ıl tarixli 577 №-li Fərmanı ilə üzərində olan üç vəzifə saxlanıhnaqla Ağdam şəhərinin komendantı təyin edilmişdi. O, 21 .02 .1992-ci il tarixdə Bakıya, prezident iqamotgahma çağırılıb,24.02.1992-ci il tarixli Fərmanla respublikanın müdafiə naziri təyin edilir.

T.Əliyev göstərilən vəzifələrə təyin edilorkən, əvvəl- lər tutduğu vəzifələrin heç birindən azad edilməmiş, he- min vəzifə lərə heç bir şəxs təyin olunmamış, ancaq28.02.1992-ci ildə Xocalı hadisələrindən sonra Qarabağ zonası üzrə Silahlı Q üvvələrə komandanhq D.Rzayevə, Ağdam şəhərinin komendantlığı isə Ağdam rayon DİŞ-nin rəisi R.M əmmədova tapşırılması barədə Form an verilmiş- dir.

* * *

İstintaqla müəyyon edilmişdir ki, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin liderlərindən biri olan Flactyev Fəhmin Əh- mədpaşa oğlu Nəsimi rayon Xalq M əhkəmesm in 11 yanvar 1983-cü il tarixli hökmü ilo Azərbaycan Respublikası CM-nin 147-ci maddəsinin 2-ci hissosi ilə doləduzluq üs- tündə məhkum edilmişdir. 1989-cu ildə Biləeəıi çağırış m əntəqəsinin normal iş foaliyyətini pozduğuna görə haq- cpnda Azərbaycan Respublikası CM-tıin rnndı!.'--.!

Qarabağ: «Eçmiddzin»in məxfı qrıfı altında 33

ilə cinayət işi qaldınlmışdır. 0 ,1990-cı ilin fevralında So- vet Ordusunun polkovniki rütbəsində - geyimində Qubadlı rayonu orazisində saxlandmış, iistündə qanunsuz gəzdir- diyi silah müəyyən edildiyindon həbs edilmişdi. Haqqmda Azəıbaycan Respublikası CM-nin 220-ci maddəsinin 1-ci hissəsi ılə cinayət işi qaldmlmışdır. Hər iki iş bir icraatda birləşdirilərək, baxdmasından ötrii Bakı Şəhər M əhkəm e- sinə göndərilmiş, 05 .11.1990-cı ildə ış əlave istintaqa qay- tarılmışdı. Əlavə istintaq zamanı Hacıyev haqqında seçil- miş həbs-qəti imkan tədbirı dəyişdirilərək, o, azadlığa bu- raxılmışdır. Haqqında olan cinayət işine isə 08.07.1992-ci ıl tarixli qərarla xitaın verilmiş, onun törətdiyi cinayət hə- rokətlori respublikamn azadlığı uğrunda mübarizə kimi qə- bul edilmişdir (?).

* * *

Prezidentin Fərmanı ilə 11.12.1991 -ci ildə V.Bəışadh- nın yerinə T.Mehdiyev müdafıə naziri təym edildikdən sonıa F.Haeıyev onun əleyhinə piketlər təşkil edərek iste- fasını təlob etmişdir. T.Mehdiyev piket taşkilatçılarmı qə- bul ederok, onlardan Müdafiə Nazirliyinin işinə maneçilik törətmomoyi xahiş edərək, Müdafıə Nazirliyi ilə oməkdaş- lıq etmoyi toklif etmişdir. F.Haeıyev bu təkliflə razılaşdıq- da, T.Mehdiyev 03.01,1992-ei il tarixli omri ilo ehtiyatda olan serjant F.Maeıyevi tərbiyo işləri üzrə nazir miiavini vəzifəsino toyin etmişdir. Burıdan üç gün sonra iso MN müavini bu vəzifəyə təyin etmok hüquqıı prezidentin səla- hiyyətloriııə aid olduğundan T.Mehdiyev 06.01.1992-ci il tarixli omri ilo F.Hacıyevin müdafiə nazırinin miiavmı tə- vin edilmosi barədo öz əmrini ləğv etmişdir.


jj< H< %

06.01.199.2-ci ildən 01.02.1992-ci ilə kimı F.Hacıyevin Müdafiə Na5:irliyində hansı vəzifədə işləməsi barədə heç bir əm r m üəyyən etm ək mümkün olmamışdır. Ancaq ifa- dələrlə m üəyyən edilir ki, həmin vaxt ərzirıdə F.Hacıyev Silahlı Qüvvəlerin qərargahmda işləmişdir. 01 .02 .1992-ci ildən isə müdafiə nazirinin vəzifəsini icra edən Ş.Musaye- vin əmri ilə (törətdiyi ağır cinayotlərə görə bu gün axtarış- da olan rus generalı) F.Hacıycv leytenant rütbəsində hərbi qulluğa qəbul edilib, Əməliyyat İdarəsinin baş zabiti vəzi- fəsinə təyin edilınişdir (?).

15 fevra.1 1992-ei il tarixdə Ş.Musayev F.Hacıycvə mü- dafiə naziri əvəzi və baş qorargah rəisinin səlahiyvətli nü- mayəndəsi olması barədə vəsiqə verib onu Ağdama gön- dərmişdir (ona həmçinin qarşıya çıxan çotinlikləri (?) ye- rindəcə həll etmək hüququ da verilmişdi).

* * *

Həmin gün Ağdama gələn F.Hacıyev Qarabağ zonası üzro silahlı qüvvələrin vahid komandanı T.Əliyevin iş ota- ğını zəbt etıniş, giriş qapılarmı qorumaq üçün sılahlı şəxs- lər toyin etmişdir. Az keçmir ki, o, öziinü prezident tərəfin- dən göndərilən səlahiyyotii nümayəndə, bütün Silahlı Qüvvələrin komandarıı elan cdir.

?{: ^

17.02 1992-ci il tarixdə Ağdam rayon daxilı işlor şöbə- smin roisi kabinetində keçirilon, Ağdamda ycrləşon bütüıı silahlı qüvvolərin komandirlərinin iştiıak etdiyı miişavi- rədə Qaıabağ zonası üzrə Daxili işlər idarəsi rəisimn miiavini Ş.Calıangirov Xocalı olıalisinin mühasirədən çıxannaq

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfı qriji altmda 35

üçiin D.Rzayev tərəfındən hazırlanmış əməliyyat planmı təqdim edir. M üşaviıədə özünü komandan kimi aparan F.Hacıyev oırıəliyyatın həm in plan əsasmda keçirilməsmi qadağan edir və Xocalını mühasirədən çıxannaq üçün əməliyyatm apanlmasma rəhbərliyi öz üzərinə götiirdii- yünü bildirir (bu fakt «Xocalı işi»ndə ətraflı şərlı olunub - R.N.).

* * *

21. 22, 23, 24, 25 fevral 1992-ci il Tarixləıdə, hər gün F.Hacıyev Xocalı şəhərini mühasirədən çıxannaq üçün əməliyyatın başlama vaxtını təyin etmiş. hər dəfə də miix- tolif bohanolər iroli sürorək eməliyyatın keçirilməsini Xo- calı faciosi baş veronodək başqa giinə keçinnişdir.

23 .02 .1992-ci il tarixdə «Qrad» qurğularmı səbəb gös- tormodoıı Ağcabədi rayonunun aeropoıtuna apartdirmışdır. Xocalı faciəsi baş verəıkon «Qrad» qurğuları Ağdamda yerloşdirilmodiyindon, hiicum edən erməniləro qarşı lıomin qurğulardan vaxtında istifadə etmək mürnkün olmamışdır.

25.02.1992-ci il tarixdo axşam saat 22 radələrində ermoni qııldurlan Xocalı şohorinə hücum edorkon F.Haeıycv Ş.Mırzoyevin batalyonunda olmuş, Xocalı ohalisini qırğm- dan qurtarmaq üçiin nə o, nə də Ş.Mirzoyevin batalyonu heç bir todbir görmomişdir.

* * *

Asif Mohorrəmov, Allahverdi Bağııov vo Yaqub Rza- yevin ba.şçılığı altında Ağdam rayonunun özünümüdafiə dəstolori Xocalı şohərindon qırğmdan canlarını qurtarıb qaçan ohalinin yolunu eım ənilərdən təmizləmok iiçiin, ermoni mövqelorino hiicum edib dövüso atılanda F.Hacıyev gizlonmişdir. Ş.Mirzəyevin vo X.Xudiyevin komaııdir ol- dngu ba'alyonlar isu gözlomo mövqeyi tulmusdular. Sola-

36 Rövşən Novruzoğlıı

hiyyətlərinin alındığmı bəhanə edən F.Hacıyev iso oıılara heç bir əm r verməmişdir.

Həmçinin, F.Hacıyev Xocalı əhalisinin gizlı yollarla mühasirədən çıxarılmasından ötrü Qarabağ zonası üzrə Milli Təhliikəsizlik İdarəsi tərəfm dən ona təqdim edilən bələdçiləri yaiımdan qovmuş, insanları qırğına vermişdir.

* * *

1991-ci ilin payızmdan başlayaraq, ermənilərin Dağlıq Qarabağdan kütləvi surətdə qovduqları azərbaycanlılar, əsasən, A ğdam şəherinə pənah gətirirdilər. 15.02.1992-ci il tarixdə Qaradağlı kəndinin işğalı Ağdamda hadisələri daha da şiddətləndirdi. On minlərlə qaçqın hər gün Ağdam şə- hərinin mərkəzi meydanında mitinqlər keçirirdi. Qaçqmlar əhaiinin təhlükəsizliyinin temin edilməsi tələbi ilə Qara- bağ zonası üzrə Daxili İşlər İdaresinin binasma basqın edib, pənce rə şüşələrini sındırır, telcfon xətlərini qırırdılar. Belə bir vəziyyətdə respublika daxili işlər nazirinin18.02.1992-ci il tarixli əmri ilə Ağdam rayon DİŞ-in rəisi İslah Paşayev vəzifəsindən azad edildi. O nun yerinə Rəşid M əınm ədov adlı bir zabit təyin edildi. Ayaz Mütəllibovun21 fevral 1992-ci il tarixli Fərmanı ilə Ağdam rayon icra hakimiyyəti başçısı Seyyaf Verdiyev vəzifəsindən azad olundu. Bütiin bu gülünc və həm strateji, bəm də taktiki cəhətdən səh f olan yerdəyişm olər regionda yeni faciolərin başlanğıcmı qoyurdu.

* * *

Xocalı hadisəlori ərofəsində Ağdam şəhərində əsl öz- başınalıq idi. Hakimiyyətsizlik, m ənəm -m ənəm lik . savad- sızlıq və səriştəsizlik əhalini əldən salmışdı.

24 fevral 1992-ci il tarixdə saat 22 radolərm də Ağdam- Əsgəran yolu ilə Xramort kəndino kəşFıyyata gedon Xii- susi Təyinatlı Milis Dəstəsi ilə «Qarabağ» könüUiilər dəs-

Qarabağ: «Eçıniədzin»in məxfı qrifı alfında 37

təsinin 18 üzvü yiik maşınmda naməlum səbəbdən qəzaya düşürlər. Nəticədə döyiişçülərdən üç nəfəri partlayış nəti- cəsində ağır bədən xəsarəti alaraq, ömürlük şikəst olur.

23-26.02.1992-ci il tarixlərdə A ğdamrayonu ərazisində yerləşən Uzundərə hərbi sursat anbarmm və mühəndis-is- tehkamçı batalyonunun əmlakı zəbt edilir. Böyük mıqdarda döyüş \ ə hərbi sursat hər necə gəldi dağıdılıb, sıradan çı- xanlır.

İstintaq zamanı tam sübuta yetirilmişdir ki, 15-25.02.1992-ci il tarixlərdə Xocalı əhalisini miihasirədən it- kisiz, hava yolu ilə, vertolyotlar vasitəsilə ç:ıxarmaq üçün respublikamızda imkan var idi.

sfc ^

İstiniaq zamanı aydın olub ki, Respublika müdafıə na- zirinı evəz edoıı, insanları qırğma verən Baş Qərargah rəisi Ş.Musayeviıı bilavasitə öz tabeçiliyındə 8 ədəd Mİ-24 nıarkalı horbi vertolyot olub. Sonra bu vertolyotlar Səngə- çal ərazisindoki hoıbi hissədən Zabrat aeroportuna gotiri- !ib. Kımın üçıin, no iiçün? Biitün bu sualların cavabları hə- lolik açıq qaltb.

* Jje

Müəyyon edilmişdir ki. Xocalı hadisoləri orofosindo «Azalacro» aviaşirkotin sərəncamında onkırla sərnişin da- şıyan Mİ-8 matkah vertolyot uçuşa bazır voziyyotdə olub. Doğrudur, 28.0!. 1992-ci ıl tarixdə Şuşaya ııçan vertolyotlar ermonilor toroFındon vurulduqdan sonra miilkı vertolyotlarla uçuşlar dayandııılmışdı. Aneaq horbi vertolyotların mti- şayioti ılo sornişın vertolyotlannm uçuşıınu tənıin etmok mümkün idi. Buna hor cür imkan var idi.

Şübhəsiz, Xocah şəhor əhalisiııın evakuasiyası barodo qorar h(")kumoi. soviyyasindo qobul edilmoli idi. Çünki belo

•. ar sdi. 1986-cı i! DNQO-OOI4 №-lı direktivino


görə, hər hansı bir yaşayış məntəqəsinin evakuasiyası ba- rədə qərar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti tə- rəfindən qəbul edilməli idi.

* * *

Törədilən cinayətlər nəticəsinə görə həm təəssüf do- ğurur, həm də bizi'düşündürməyə bilmir. Səhlənkarlıq, eti- nasızhq, səriştəsizlik və bir də ağılsızhq (başqa cür demək mümkün deyil) insanların kütləvi şəkildə qırılmasına, yurd yerlərinin böyiik dağmtısına, ağlagəlm əz itkilorə səbəb oldu.

О vaxtkı Azərbaycan rəhbərliyinin buraxdığı bağışlan- maz kobud taktiki və strateji səhvlərdən istnfadə edən er- nıəni terror birləşmələri, silahlı separatçıları, ınuzdlu dəs- tə lər Dağhq Qarabağm yaşayış m əntəqələrin i virın qoydu- lar, Qaradağlıda, Meşəlidə, Xocalıda, Bağanis-A ynm da... əsl etnik təm izləm ə siyasəti apardılar, Azərbaycanlılara qarşı ermoni genosidinin yaratdığı faciələr artıq inkar edilə bilməz. Buna heç kəsin, heç bir beynəlxalq qurumun, ermoni havadarlannm ... və qəyyumlarının gücü çatrnaz. Fakt faktlığında qalır. Maraqlıdır ki, bu giin ermənılərin özləri də 1990-94-cü illərdə Azərbaycanın Qaıabağ bölgə- sində törətdikləri vəhşıliklərdən artıq qorxurlar. Qorxurlar oııa görə ki, nə vaxtsa biitün bunlarm qisası almacaq, işğal altında saxlanılan torpaqlar azad olacaq.

Azərbaycan Respublikasının Hərbi Prokurorluğunda xalqımıza, millətimizə qarşı apaıılan soyqınmla bağlı, tö- rədilən cinayətlərlə bağlı xüsusi kartotekalar tərtib olurıub. Burada cinayətləri sübuta yetirilmiş, erm ənilərdən ibarət


böyıik terroıçu qrupun üzvlərinin hər biri haqqında kifayət qədər material var.

Xocalı soyqırımı ilə bağlı 200 nəfərdən çox cinayətkar (ermənı və rus millətindən olan) haqqmda dəyərli fakt və sənədlər yığılıb. Əldə olunan vıdeolentlər, sənədlər, din- dirme protokolları, foto-şəkillər, ifadələr... təkzib olunmaz fakt kimi saxlanılır. Çünki Azərbaycan xalqıııa qarşı törə- dilən qanlı erməni faciələri üə bağlı ıstintaq hələ bitməyıb. İstintaq davam edir...

Tarix separatçıların liderləri olan Zori Balayanı, Arkadi Qukasyanı, Robert Köçəryanı, Serks Sərkısyanı, Seyran Ohanyanı... ifadələri almmaq üçiin «həqiqət kürsüsii»nə «dəvət edəcək».

40 Rövşən No vruzoğlu

Az&rbaycan xalqına qarşı D ağhq Q arabağda etnik təmizləma siyasətinə başçılıq edən,

dins qırğm lar törədən qruplara yard ım çı olan TERRORÇU ER M Ə N İLƏ R İN SİYA HISI

Sıra № Adı, soyadı, atasınm adı1 Israyelyan Boris Israeloviç2 Qriqoryan Andon Artsronikoviç3 Qaramyaıı Sııren Nikolayeviç4 Arakelyan Marat Borisoviç (yepiskop)5 Balayan Emil Vartanoviç6 Qriqoryan Aleksandr Stepanoviç7 Qayamayan Qabriel Gevorkoviç8 Vartanyan Melik Yenokoviç9 Cavaxyan Qriqoriy Eduardoviç10 Akopyan Armais Yaşayeviç (keşiş)11 Terzikyan Sergey Vanikoviç

12Arutyan Movses Aşotoviç (Suriyadan gəlmiş keşiş)

13 Dulunts Movses Qaraşoviç14 Saroyan Armais Vladimiroviç15 Saakyan Qrışa Sergeyeviç (keşiş)16 Ayanyan Sarkis Taşisoviç (keşiş)17 Gevorkyan Nikolay Mixakoviç18 Safaıyan Mixayil Abramoviç19 Nolyan Aleksandr Robertoviç20 Mejyan Albert Manveloviç (keşiş)21 Akopoxvyan Melkı Armaisoviç22 Qriqoryarı Karerı Papikoviç23 Markosyan Papik Aykazoviç


24 Zarkaryan Daniel Vasilyeviç25 Caqaryan Mixail Sarkisoviç26 Akopxyan Sarkis Arutyunoviç27 Qriqoryan Qevorq Vaqanoviç28 Xaçatryan Valeriy Mövsesoviç29 Saakyan Martik Aleksandroviç30 Markosyan Nikolay Rantikoviç31 Qurqazaryan Papik Arşakovıç32 Ağacanyan Aşot Arşaviroviç33 Markosyaıı Yurik Aykazoviç34 Ayriyan Seyran Qriqoryeviç

QEYD: Scparatçılarm ideoloqu Z.Balayamn, R.Köçərya- nın, A.Qukasyanın, S.Sarkisyanın adları, zaman gə- ləcəfe, beynolxalq qurumlarda dünyanın ən qəddar terrorçuları ilə eyni cərgədə çəkiləcək. X-XV osr- lordo baş veron müharibələri, münaqişəlori araşdı- ran, todqiq edon müsəlman serkərdəsi Ə mir Saleh «Qiyamət günü» əsərində yazır: « ...İn san lan diri- diri yan dm u ılan , ıışaqları, şikəst qocaları, Itamifo qadm lım azib, mahv edan, öldürən, tahqir edən kəshrin əsl-nəcabətləri olm az. Belaldri ih yo l get- mək, onlarla deyib-giihnək , kəd ərlm m ək ... süfra- b r in d ə çörək kasmək, onlara yardım çı olnuıq... biiti'ın bıınlan nwnsub olduğun ınilfotə xayanət sa- y train ...» .


XÜSUSİ QOVLUQLARDAKI «DAĞLIQ QARABAĞ GENETİKASI»

Araşdırma materiallarma görə Emıənistanın Eçmiədzin yaşayış məntəqəsi tədricən «Qadağan olunmuş zona» statu- sunu alacaq. Bu status ona Ermənistan Prezıdentiııin Təhliikəsizlik Şurasmda verildi. 2002-ci il sentyabrın 4-nə olan məlumata görə Eçıniədzində «Xüsusi Kəşfıyyat Xid- məti Mərkəzi» yaradüıb. Kəşfıyyat Mərkəzi Amerikanm Federal Təhqiqat Bürosunun planı əsasında qurulub və Fransa tərəfındən ən qiymətli elektron-kəşfıyyat qurğulan ilə təchiz edilib. Eçmiədzin dəmiryol stansiyasından 15 km aralı yerləşən və Yerevanm təqribən 30 km.-liyində möv- cud olan bu ideoloji mərkəzin yeni kəşfiyyat xidmətində Ermənistanın xaricdəki diplomatik korpusları Qçiin də kadrlar hazırlamr, Vatikanla six əlaqələrə malik olan bu yeni qurunıun illik büdcəsi isə 285 milyon dollar təşkil edir. Məlumata görə, xaricdəki erməni diaspor təşkilatları bu qurumun büdcəsinə diqqət edəcək.

İlkin məlıımata görə, mərkəz erməni terrorçuları tərə- findən işğala məruz qalmış Qarabağla əlaqəli yeddi yüz altmış beş müxtəlif məxfi sənəd əldə edib. Sənədlərin bö- yük qismi Parisdən, Vyanadan, Strassbıırqdan, Vaşinqton- dan, Ankaradan, Tehrandan, Londondan, Moskvadan, Tbilisidən... və eləcə də, bir sıra Şərqi Avropa ölkələrındən əldə edilib.

Məlumata görə, 57,5 mın nəfər əhalisı olan Eçmiəd- zindəki AIi İlahiyyat Məktəbində «Xüsusi Kəşfiyyat Xidməti»nin materiallarından geniş ıstiladə edüir, Xatırla- dım ki, yeni qurum «Böyük Ermənistan» idevası f-к i ;

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxf'ı qrifı altmda 43

iş aparacaq. Bilavasitə Müstəqil Azərbaycan istiqamətində özünün təxribatçılıq planlarını həyata keçirən bu erməni terror mərkəzində, artıq, yeni terror planlan hazırlanır (baxmayaraq ki, ermənilər bu planlan çox hiyləgərüklə həyata keçirməyə cəhd edirlər).

Araşdırma materiallarına görə, ermənilər əldə etdikləri rnəxfı sətıədlərlə bağlı «General Martirosyanm dəftəri» kitabmm nəşrinə çalışırlär. Kitabda erməni generalı Dağlıq Qarabağ ıstiqamətində əldə olunmuş məxfi materiallar əsasmda özlərinin işğalçılıq siyasətinə haqq qazandınr.

Başqa bir araşdırma materiallarma görə isə mərkəzdə saxlanılan qovluqlardan birində Qarabağda yaşayan azər- baycaıılıların «Geııetik kodları» araşdırılır və öyrənilir. Tarixçi Edvaıd Simonyan QHT-nin yığıneağında iddia edib ki, Qarabağda və Erməııistanda yetişən yeııi erməni nəsil- kərinin formaiaşmasmda və inkişafında, onlarda güclü im- munitetbrin yaradılmasmda azərbaycanlıların «Gen kodla- rı»ndan bəhs edən materiallar böyük və bəlkə də əsas strateji materiallardan birinə çevrilib. Edvard Simonyan daha sonra qeyd edib: «...Bıınu da qeyd edim ki, mən Fçıniədzinin qovulan tələbələrindən biriyəm. Moııi daha Eçmiədzinə buraxmırlar. Ora mənim üçün, artıq, «Lənət- lənmiş Eçmiədzin» adlanır. Çünki, orada xeyirxah hisslər- dən yox, murdarlanmış hisslərdən daha çox danışırlar. Eçmiodzin türk dünyasına qarşı yepiskoplar ordusu hazır- lavır...»

Biz Qarabağın gcnetik mənzərəsinə bir daha nəzər salınaqla qarşımıza məqsəd qoyduq. Şiibhəsiz, işğal olun- muş irazilarimizin genetik dünyası erməni təhlükəsib hələ də liz-üzə qalıb....


«Embrion» - yunan sözüdür (embryon). Embriologiya isə eimi və fəlsəfi mənşəyini bu sözdən alan, insan orqanizminin gen hüceyrələrini araşdıran, onu yeniləşdirən, «saf qatı», «sağlam ruh» fıkirlərini aşılayan... biv elmdir. İnsan embrionlar üzərində qərar tutur, formalaşır. Hippokrat yazır ki, insanııı əxlaqi görüşbri, onun cəmiyyətə və gördüyü hər hansı bir şeyə immuniteti embrionlarda formalaşır. Zəif və xəstə embrion ... xəstə əxlaq, xəstə dünyagörüşü deməkdir. Aristotel isə qeyd edir ki, embrionu şikəst olan şəxsin daxili aləmi də. cənıiyyətdə və həyatda tutduğu mövqe də şikəstdir. O, cəmiyyətdə və həyatda bütün bəlaların kökünü şikəst embrionlu şəxsbrdə görür. Dünyanın aparıcı dövlə tbri (həm Qərbdə, həm də Şərqdə) bu barədə ciddi düşünür, hər kəs öz miilətini (ailəsini yox) xəstə embrionlardan xilas etmək iiçün yollar axtarır, elmi- tədqiqat laboratoriyaları, strateji araşdınna m əıkəzbri açır, milli maraqlar istiqamətində «milli təhliikəsizlik konsepsi- yaları»nı hazırlayırlar.

Dünyada embrionu xəstə olanlar iki qrupa bölünür:A qnıpu: Özündə ancaq özünü düşünməyi formalaş-

dıran «mən» pıinsipi;В qrupıt: Və yaxud «Мэп və ailəm»...Məsolən, Çin Xalq Respublikasının «XXI əsr Milii

Təhlükəsizlik Proqramı»nda belə adamlar (rnəsələn, erməni mənşəli şəxslər - R.N) cəmiyyətin xəstə təbəqəsi elan olunur və onlara dövlət strukturlarında heç bir vəzifə həvalə olunmur. «Gələcək hadisələrdə Milli Təhlükəsizlik Prob- lemləri üçün» 200 müxtəlif ıxtisas sahibi olan alim, tədqi- qatçı bu istiqamətdə iş aparır Çin Dövlət Şurasında bu məsələnin reallaşması üçün təqribən I milyard 300 milyon dollar vəsait avrılıb.

Qarabağ: «Eçmiədzirı»in məxfı qrifı altında 45

İsraildə isə İudaizmin Ali Dini Şurası «Tora müdriklər Şurası» - həqiqi yəhııdilər üçün «Əsasnamə»lər hazırladı.2000-ci il iyun ayının 13-də hazırlanmış əsasnamədə 2020- ci ildən təmiz və sağlam embrionlar uğrımda görübcək işlər açıqlandı. «Ümumdünya R avvinbr Komitəsi»nin baş- çısı Nahum Eyzenşteyn dünya yəhudibrinə b e b bir müra- ciət edir: «...Sizi «təmiz yəhudi qam» uğrunda mübarizəyə çağmrıq. Həqiqi yəhudibrə özgəbrilə a ib qurmağı qada- ğan edirəm...»

ABŞ-ın Federal Təhqiqat Bürosunun millli Akademi- yasında (Kuantiko şəhəri, Virciniya ştatı) b e b qərara gəlib- b r ki, ölkənin, xıisusən, təhliikəsizlik xidmətbrində, məxfı və tam məxfı qrifli idarə və müəssisələrində, laboratoriyalarmda «Embrionu kölgoli olan» şəxsbrin uzaqlaşdırılması milli maraqların qorunması və inkişafının birinci və əsas m ərhəbbrindəndir. 2007-ci il iyul ayının 7-də Senatda ABŞ Milli Şurasının Koşfıyyat iizrə analitik şöbənin rəisi, politoloq cənab Con Maklallin FTB-nin özündə ölkəniıı milli maraqlarını əks etdirən b e b bir proqramm geniş təb- liğini «m əsbhət bılib», müzakirəyə çıxardı.

«ABŞ kimi böyiik bir dövbtdə, şübhəsiz, riişvət alan da, oğru da var. Yalan danışıb dövbti aldadan da var, milli maraqları alt-üst edən do... terrorçu da var, adam öldürən do... vəzifoyo horis olanlar da mövcuddur. Ölkənin dö v b t və lolılükəsizlik strukturlarını bu şəxsbrdon, xəstə embrionlu adamlardan təm izbm ək lazımdır. XXI əsr yaşama- ğımız üçün bunu bizdən tələb edəcok...» Azərbaycana gəlinco, bunları yaşadığımız comiyyət və miihitdə biz do görüıük. Ermənistanda iso bu m əsəb artıq genetik bir mosolədir. Gen kodlarmın şikəst və xəstə olmasına işarədir. Politoloq E.Zolyan yazır ki, XXI əsr Ermənistan üçün

46 Rövşart Novruzoğlи

faciələrdən başqa bir şey gətirmədi. Artıq «...bizim uşaqları «terrorçu» - deyib, nişan verirlər» (В а х «Советская Россия» qəzeti. М., 2010, VI.2.). Canlarmda və damariannda şeytan embrionları olan şəxslər həyatı və cəmiyyəti elə şeytan kimi də görür, düşünürlər... İnsanm bənizində və gözlərində şeytan embrionlarma məxsus cizgilər aşkarla- maq üçün sivil dövlətlərdə (məsələn Yaponiyada) kəşfiyyat şəkillərdən geniş istifadə edır. Bunun uçun bir adamın son yeddi ildə çəkdirdiyi şəkillərdən ıstifadə olunur. Miitəxəs- sislər və ekspertb r həmin şəkillər vasitəsib insanın - daha dəqiq desək (bu, hələ kütləviləşməyib), d ö v b t strukturla- rmda mövqe tutan bir nazirin və yaxud idarənin taleyini həll edən şəxsin kimliyini aşağıdakı tərzdə təsnifat edirlər:

a) xəstəliyi; b) aim və sifətinin quruluşuna görə insana xas olmayan embrionların mövcudluğu (buna «şeytan em- brionları» deyirlər); c) natəmız və yaxud mənəvi cəhətdən çirkin olması: ç) oğru və yaxud terrora meylli olınası:d) m iibtə , ıuənsub oiduğu dinə və torpağa bağlanması;e) nəhayət, necə və hansı şəraitdə ölməsi...

ICəşfıyyat bütün bunları şək ilbr vasitəsi ılə açır. Bu da taırı ırıəxfi qrif altında XXI əsrin birinci 20 ilınədok qalacaq. Yəni, məsələlərin tam tədqiqinə ən ciddı qaydada elektron sistemlərinin, kompüter «set»Iorinin qoşulnıası da planlaşdırıhb və bütün bunlar da «Şeytan embrionlan»nın olması ilə əlaqələndirilir. Ümumiyyətlə, «Şeytan» pislik- lərin və əclaflıqların rəmzi kimi götüriilür. İnsan psixo- logiyası пэ qədər mürəkkəb olsa da, elmin müasir səviyyəsi «şeytan embrionlarmı» tapmağa müvəffəqdir. Çin fdosofu Su Uyn Toy Man yazır; dini kitablan, ilahi dəftərbri yan- dırmaq, məscidbri, ziyarətgalılan, kilsə vo sinoqoqktn dağıtmaq şeytani əlamətlərdir Heç vaxt insardarm .ii’n

Qarabağ: «Eçnıiədzin»in ınəxfi qrijı altında 47

heysiyyatları ilə oynamaym. Onların mənəvi dünyalarını rahat buraxın, zorla ora soxulmayın...

Həyatın iki dəyişməyən qanunu var: dünyaya gəlib, yaşamaq hüququ qazanmaq və sonda ölmək. Bu iki qanun bütün yaranmışlara şamil edilmiş «konstitusiyadır». Bu qanuıılar heç vaxt pozulmur, dəyişmir. Doğulmaqla ölüm arasmdakı qanunları isə biz özümiiz yazırıq. İstədiyimiz kimi də həırıin qanunları dəyişirik, ə lavəbr, düzəlişlər edirik. Bəzən öz əleyhimizə anlaşılmaz, dolaşıq qanunlar yazırıq. Bu qanunlar çərçivəsində də etik-əxlaqi norma- lanmızı formalaşdırınq, dövlət atributlarını qururuq... və nəhayət, özümüzii dark edirik. Kimliyini, cəmiyvətdə və həyatda nəyə qadir olduğunu dərk edən m ilb t üçün bu vacibdir. Miiiətin biinövrəsi olan onun geni, sağlan qanı. toxumu isə bu dərketmənin siibutu, dayağıdır. Əxlaqsızlıq, ııəfsə qul olmaq, tamah və hiylənin əsiri olmaq, yalan və əclaflıqla «zirvə»yə çatmaq, yaltaqlıq, qorxaqlıq, saxta- karlıq, riişvətxorluq və yaramaz işlərə qurşanmaq milbtin genini giicdon salır, onun normal inkişafını öldürür.

Müasir Çində qədim çin iib rə məxsus döyıiş stratc- giyası vo taktiki m əsəb b r i araşdıran bir institut fəaliyyət göstərir. Məmişə dövlətin ciddi nəzarətində olan bu mərkəz qədım Çiıı strateqi Sun-Tszınm hərb və qalibgəlmə sirbrıni öyrənir. Sorkərdə Sun-Tszının hərbdə təhlükəsizlik və milli maraqların qorunması məsələbrində, rcgionda sülh və sabitliyin təmin olunmasında ırəli sürdüyii planlarm, taktikı gedişbrin nıaraqlı məııtiqi nəticəbri var. Eraınızdan əvvəl V osıxb bu ş ə x s j çln libr «Çin xalqının, qodim Çinin böyük Imrbı slrateqi» kimi qivmətbndirirlər O, U xanlığının hərbi roisi olub. Onuıı 13 hərbi doktrınası var. Sorkərdə flkırlərim osasən kəştlyyat məsəbləri və ordunun siyasəti iistiində


cəmləyir. Çin xalqına məxsus sağlam bioloji varlıq, orduda, millət və vətənə xidmətdə sağlam gen uğrunda mübarizə ölkənin yeni bir strateji səhifəsidir. Milli təhfükəsizliyin və milli maraqların qorunmasm da bu gün Çin Silahlı Qüvvə- lərində onun yeni bir məktəbi yetişir. Hazırda NATO-ya üzv ölkələrin marağma səbəb olmuş Çinin bu gedişi kəşfıy- yat orqanlarmı ciddi məşğul edir.

Araşdırma materiallarına görə lıələ 1936-cı ıldə Aima- niyadan Bakıya tədqiqat qrupu gəlib. Bu qrupun işi Azər- baycan şifahi xalq ədəbiyyatım araşdırmaq, tədqiq edib öyrənmək olur. Şifahi xalq ədəbiyyatında təsvir olunan milli qürur, qəhrəmanhq, şücaət, mərdlik, mübarizlik, dii- riistlük, təmizlik, xeyirxahlıq, torpaq və vətən sevgisi kimi komponentlər alman a lim bri tərəfındən ciddi araşdırılır. Onlara general Şıxlinskinin, Mehmandarovun. Əliyevin, Şadlinskinin genini daşıyan qan qruplarını, nəsillərini öy- rənmək lazım idi. Onlara bugünkü bəzi «demokrat generallar»ın çürüntü verən geni, qan qrupu hələ ki lazım deyil. Alimlər belə yararsız və təsadüfı, qarışıq genbrdən həmişə imtina ediblər. Əlbəttə, bu dəfə araşdırmalar künc və kitab rəflərində, arxiv sənədləri arasmda deyil, birbaşa milbtin öziində, qanında aparılır. Çiinki şifahi xalq ədəbiyyatımızın qüdrəti hesab olunan bıı keyfiyyətlər alman genetikbrinı çox məşğul edir, Həmin il bakdı həkim Nanıazəliyevin baş- çılıq etdiyi qrup alman ekspedisiyasının tərkibində Laçına, Kəlbəcərə gedir. İlk əvvəl dağətəyı rayon və kəndbrin coğ- rafı quruluşu tədqiq edilir. İlk nəticəbr ugurlu olduğundan, Azərbaycanın qütbləri üzrə aşağıdakı tədqiqat qrupları işləyir:

Birinci qrupa Laçm, Kəlbəcər, ikinci qrupa Ağdanı- Şuşa, üçüncü qrupa Lerik-Lənkaran, dördiincö '-(гиоа

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrıfı altında 49

Şəki-Zaqatala-Gəncə daxil edilir. Hər qrupda altı nəfər yerli lıəkim və bolədçi, iki nəfər də alman həkimi olur.

Bu, e b vaxt təşkil edilmişdi ki, həmin i lb r Hitler ordusunun döyıiş qabiliyyəti, vətənpərvərlik əhval-ruhiyyəsi aşağı səviyyədə idi. Həmin vaxtlarda alman hərbi kəş- fıyyatı elmi-tədqiqat laboratoriyalarınm qarşısında maraqlı bir vəzifo qoyurdıı: gticlıi iınmunitet yarada biləcək vaksin- brin , dərman preparatlarmm axtanlıb tapdması. Çünki alınan milbtindo Koroğlu və yaxud Qaçaq Nəbinin... mü- barizliyinin, igidliyinin, təmizliyin, vətəıı və m ilb t sevgi- sini öziində cəm byən h issbrin «bərpa»sı üçün «Qafqaz xalqları»nın, о cümlədən, Azərbaycan m ilbtin in geninin araşdırılması lazım idi. О genbrdən hazırlanan vaksin və digər dərnıan preparatları ilkin nətieəbriııi verirdi.

Almaıılann tortib etdikbri Laçın-Kəlbəcər kartoteka- sında 23 nəslin geııi araşdınlıb tədqiq edilir və onların özbrı do sonradan üç qrupa ayrdır. Milliyyətcə yunan olan və ömrünün 6 ilini alman elmi-tədqiqat laboratpriyalaıında qoyan, 1940-cı ildə alman vətəndaşlığını qəbul edən Fransua Melli (o, böyiik «Ilans» kim i tanınır) bu kartote- kaların təşkilatçısı olur. O, 1940-cı ildə Almaniyanm Aşağı Saksoniyasmda baliyyətə başlayan, Qafqaz xalqlarının genlerini tədqiq edon Bakı hərbi elmi-tədqıqat laboratori- yasıııa yekun arayışında göstərirdi: «...Qalqazda döyüşkən m ilbt, fikrimi/.cə, Azərbaycan milbtid ir (Onlara «türk» də deyirlər). Məıı bunun coğrafi mövqeyini yazmıram. Bu, Alman Silalılı Qüvvəbri Baş Qərargahına nıolıımdur. Təd- qiqatımı/m nəticəsi olaraq göstəririk: bu m ilbtin monsub olduğu ayn-ayn qruplann hər biriniıı öziinəməxsus geni var. Bu genbri gozdirən bir nəsil, yaxud rnilbt dıınyanı {ft">ühib efb bdər. (icnlərdo afaşdırdığımız notieolorə gəlin-

50 Rövşjn Novruzoğlu

cə, vücudlarında bu genləri, bu təmiz («möcüzəli») qan qrupunu saxlayan genlərin boyu, döziiıtı qabiliyyəti, düşün- сэ və məntiq tərzləri, döyüşkən əhval-ruhiyyəsi, məğlube- dilməzliyi, vətən və millət sevgisi, torpağa bağlılığı... başqa Qafqaz xalqlarmınkmdan fərqlidir. Onları öyrənmək, öyrənmək və yenə də öyrənmək lazımdır. Biz gördiik ki, Ermənilər Qafqazıh bu sağlam qrupundan necə qorxurlar. Azərbaycan müqəddəs islam məkanıdır. Bu torpagı zəbt etmək üçüıı bura çox bayraqlar sancılıb... Amma hamısını sərt Bakı ktiləyı götürüb aparıb... Bu xalqı öyrənmak üçiin bir ekspedisiya azdır».

22 giin sonra Fransua Melli ikinci məktubunu yazır: «Möcüzəli bir milbtdir. Nağıliarda oxuduğumuz, öyrən- diyiıniz millətdir. Bıı millətin genində mərdlik və əyil- məzlik (?) adlı bir immunitet qolu var. Onlar ən ekstremal şəraitdə dözrnəyi bacarır. Onlar kəklik və qırqovul yeyir, süd içir, dağ qoçlarmı bütöv şişə keçirib közdə qızardırlar. Onlar öz qanlarmı hər cür murdarçıhqdan qorumağı baca- rırlar. Buralar laboratoriyadır... Alman ordusunun bu «dö- züm» immunitetindən istifadə etmək şansı yaranarsa, ma- raqlı nəticələrə gəbrik . Təkcə bu rrullətin neftini diişünmək acızlik olard].... Bomba yağdırmadan, topsuz-tüfəngsiz bu millətin neftini də, ərazisini də işğal etmak tnümkündür. Əvvəlcə gərək bu millətin genini zəbt edəsən, işğal edə- sən..., dilini yandırasan, dinini parça-parça edib, onun sığındığı «Müqəddəs Quraıı»ı məhv edəsən... Peyğəmbəıini əlindən alasan... Bunu etdikdən sonra, hor şeyə sahib olmaq müınkündiir..,»

Alman həkiını hələ о vaxt «Genin işğalı» məsələsinı qoyıırdu. Almaniyanın SQ Baş Qərargahı belə bir diaqram cızmışdr.

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfi qrifı alrında 51

«Kəlbəcər-Laçın qrupu üzrə elmi-tibbı araşdırmaları- mızın nəticələri bunlardır: - Buradakı ınsan genlərinı iki qrııpa böldük. A qrupuna mənsub olanlar daha qədim gen- lərdir. Onlar dag bəbirlərinə bənzəyirlər. İti baxışları var, hər cür xəstəliyə davamlı və dözümlü olurlar. Döyiişkənlik və mərdlik, doğru-düriistlük, torpağa bağlılıq bu qrupun genlərində daha möhkəmdir. Belə genləri gəzdirən nəsil- lərin bir neçəsi arasmda möhkəm qohumluq əlaqəsı var. Onları nəyəsə cəlb edıb aldatmaq, məqsəd və məramların- dan döndərmok çətindir. Bu qrupa mənsub olan genlər Laçının cənub və şərq hissəsində, Kəlbəcərin isə şimal hissəsində daha çoxdur... В qrupuna nıəxsus olan genlər nisbələıı cavan nəsillərdir. Bunlarm geni immunitet baxı- mmdan «A» qrupuna nisbətən zəifdır. «B» qrupuna məxsus genbrin qarışıq tərkibi «A» qrupuna nisbətən iki dəfə artıqdır.

Ağdam-Şuşa qrupuna tnəxsus genlərın isə tərkibi, xəs- təliklərə döZüm immuniteti kövrəkdir. Bu genbrin sahibi heç nədən qorxmur. Onlar az aldanır, tez inanır və tez də qəzəblənirbr. Cəsur və əyilməzdirlər. Bu üçiiniin genbrin- dən istifadə edərək, gəbcəkdə güclü təbliğat işbri qurmaq mümkündür.

Əgər bu m ilbtin b e b genbri öbrsə, onda Qafqazda gələcokdə azorbaycan m ilbtinin bir etnik qrııp kimi yaşa- ması və ınəhv olması labüd olacaq. «İnkubator» şəraitiııdə yetişrsn yaş g en b r (mən buııa sünı genlər deyərəm) azər- baycanhların taieyində müstəsna rol oynamaq qabiliyyə- tindən məhrum olacaq. Onların yaddaşlarmdarı keçmişı silınok asan olacaq». Tədqiqatarayışıııda daha sonra yazılır; «... Elə bır vaxt və zaman gəlocək kı, bu regionda bütün sindfomlar bır-birinə qarışacaq. Siini şnraıtdə «yctişdiribn»


genlər» özlərinin mübariz, qıhrəmanlıq və döyüşkən ahvai- ruhiyvəsini əks etdirən səhifələrinə biganə olacaq və zaman keçdikcə onlar öz məkanlarını unudub yaddan çıxaracaqlar. Bu gedişi biz görürürk...»

Alman ekspedisiyasımn bu nəticələrinə xüsusi xidmət orqanlannda da biganə qalmadılar. H ə b 1942-ci il oktyabr aymın 16-da «Böyiik və məğlubedilməz Almaniya» ideya- smı ortaya atan və bütün bunlarm bir nömrəli təbliğatçısı olan Göbbels Adolf Hitler Tiirkiyə kaşfıyyatma soxulmuş alman casusu «Henri-l»in məxfi məlumatlarım verərəkən bildirir: «...38-ci paraleldə b e b bir yer var - Azərbaycan. Onun nefti var. Lakin orada mübariz və qədd-qamətli adamlar var. Onların geni, qanı bizim laboraioı iyalar iiçün maraqlı olar...»

Həmin ərəfədə alnıan fılosofu Enıest Kassırar «The Muthef thetate» adlı gen və qanla bağh araşdırnıalarında məxfi laboratoriyalann işindən bəhs edərək yazlr: «...Soıı illər bu işin (qanla bağiı tədqiqatlarm) çox mahir mütə- xəssisbri. m if ustaları meydana gəlmişdir. Bu baxımdan irqlə, qanla bağlı mifın... özü əslində silalı növüdür, özü də hər lıansı müasir tank və mərmilərdən daha dəhşətli bir silah. Çünki bu silah ən başlıca sahəni - insan beynini zədəbyir, onu bütövlükdə öziinə tabe edir...»

Proses bıı giin də Azərbaycanda, onun bölgəbrində davam etdirilir, Almaniya, İngiltərə, ABŞ, Fransa... İsveç, Yaponiya, Çin, Tiirkiyə, İran... m ütəxəssisbri m ilb tin qanı. geni haqqında məxfl tədqiqatlarını davam etdirirlər. Xüsusi xidmət orqanlarınm, ayrı-ayrı dini qurııınların xəttib... bu ıstiqaınətdə iş aparan «həkimlər», «m ütəxəssisbr» , «alim- br» , artıq, işin nəticəbrini müzakirə edurb r. Qəbul olunmuş məxfi qərarlardan da biıi bu olub ki, meydandan


silinməsi, XXJ əsrdə itməsi miimkiin olan bəzi m i lb tb r Özbrinı yaşatmaq, cavanlaşdırmaq üçün (Azərbaycana) «səlib yürüşii»nə çıxsmlar, təcrübə miibadibsi keçsinlər. Xarici öikəlordə Azərbaycan m ilbtinin genini öyrənən laboratoriyalarda, eb cə də xüsusi xıdmət sahəbrində, genetik nəsildəyişmə prosesbrində, hərbi molekulyar biologiya institutlaruıda... bu sahədə g ö rü b n işb r gündən-günə aktu- allaşır.

Laçın-K;)lbəcor Qrupu: həkiırı ekspedisiyasının məx- fı arayışı bu gün Almaniyanm məxfi idərələrində - «BND»-də qorıınur. О aravışda irəli siirübn müddəalar lıələ ki qiivvosini itirməyib. «Laçm və Kəlbəcər sindrom- ları» eyni olınasa da, g e n b r arasında yaxınhq və six bağ- lılıq var. Bu genlərdən, qan qruplarmdan hazırlanmış preparat və vaksinbr 18-25 yaş həddində adamlarda süst- lüyii, ifliei götiiriir, beyin qatlarım «təmizbyir», fikirbrə aydınlıq gətirməklə yaııaşı, xiisusib, vərəm xəstəliyinə qarşı orqanizmdə gticlii immunitet yaradır. Alman ordusu, lıəmçinin dim yanm əksor silahlı qüvvəbri əsgərbri arasın- da yavılmış bu xostəlikdən oziyyot çəkirdilər. Xostəlik əleyhinə istiladəsi nozərdə tutulan bu preparat və vaksinbr h ə b do axtanşda idi.

Hokim Namazəliyev qeydbrində yazır: «...Alman həkimləri çantalarım açanda orada xeyli kitab gördüm. Alman dilincb çap olunmuş bu kitabların üz qabığını oxumaq monıım üçiin çətin olınadı. Az-çov almatı dilini bilirdim. Bu kitabların hamısı bizim dastanlardan vo nağıllardan ibarət ıdi. Kitabı vərəqloyondə gördum ki, orada «güclii» «eiıssoli», «qiidrətli», «nohong vücudlu», «ıııord», «varlı», «dözümlü», «təmiz», «sözündə qəti», «ıntfdkarv. <-4jəhroman», «Molik Vləmmod», «buz baltası».

54 Rövşən Novnizoğlu

«torpağı öpdü», «suyıı içib dirildi» və s. sözlərinin altından xətt çəkilib. Man alman həkimi Yulian Fişerdən soruşdum ki, bu nə kitablardır? Bu sözlərin altmdan пэ üçiin qələm çəkmisiniz? O, gülümsündü və təzədən kitablardan birini götürüb vərəqbdi. - Bu kitablar bizim üçün «Atlas»dır dedi. Altmdan xətt çəkdiyimiz sözlər elə-belə sözlər deyil. Bizim tədqiqatımız' həmiıı sözlərin mahiyyətini təsdiqləyir. Sizinkilər əbəs yerə bu torpağı öpüb ona səcdə ctmirlər. Bunun tibbi-elmi əhəmiyyəti böyükdür. Bu kitablar, sadəcə nağıl yox, həqiqətdir...» M ən bundan sonra düşündüklərimi Bakıya, Səhiyyə Nazirliyinə göndərdim. Oradan mənə dedilər ki, sənin yazdıqlarınla Bakmın və Moskvaıım Dövlət Təhlükəsizlik orqanları maraqlamr...»

Laçın və Kəlbəcərdə tədqiqat aparan, « M ilb tb r in ölüm tarixi» kitabmı yazan alman alimi 1943-cü iidə vəfat edir. «Millətlərin ölüm tarixi» kitabmın Qafqaz bölməsində Yulian Fişer yazjr: «Qafqaz zəngin bir yerdir, Oradan, sadəcə, ötüb keçmək alim şərəfımə toxunardı, Qafqazda sıradan çıxmış etnik qruplar çoxdur. Bu etnik qruplar эп çox bir-birilərilə ədavət edir, vuruşur, bir-birilərini məhv edir. Amma nəticədə пэ qalib miilət var, пэ də qalib xalq. Bu, məniıtı fikrimdir. Fikrimcə, qanı təmiz millət yer üzündə gəldi-gedər olmur. Təmiz və sağlam qan, güclü və döztimlü gen mənsub oldıığu millətin эп güclü və böyük silahıdır. Bu silahın sahibini пэ məğlub etmək olar, пэ də susdurmaq. Belə olarsa, həmin sağlam qana və genə m ənsub millətlərin özlərini qalib saymağa haqları çatır. Мэп bııtün buııları Azərbaycanda gördüm...»

Sağlaın gen uğrunda mübarizə strateji mübarizədir. Həm Şərq həm də Qərbdə «sağlam gen uğrunda» yenı mübarizə cəbhələri açılır. NATO-ya üzv ölkəiərin hər bıri

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfi qrifı altında 55

ayrı-ayrılıqda «Sağlam ordu haqqında» özlərinin «Qızıl proqramları»nı təıtib ediblər. Bu proqramlar da həmin ölkə- lərin «XXI əsr milli maraqlarını və təhlükəsizliyin qorun- ması» strateji proqramlarınn tərkib hissəsidir. Regionlarda ipə-sapa yatmayan etnik qrupların yer iızündən silinib itmə- sini və bununla da böyük dövlətlərin strateji maraqlarmm təmin edilməsini müəyyənləşdirən məxfi proqramların da varlığını unutmayaq. Almanlar vaxt və zaman ınəkanını pozaraq. yenə bizə güclü meyl edir, səhiyyə sahəsındə elmı tədqiqatlarını təzələyirlər. Olsun. Bunu təbii qəbul edək. Lakin biitıin bu məsələlər heç də əməkdaşlıq çərçivəsində, milli maraqlar çərçivəsində getmir, Onda э1 saxlayaq, tələsməyok. Nəticədə uduzmaq ehtimalı var və bu da sa- bahkı faciənin bünövrəsi olar. Çünki burada fərdlərdən yox, ınilbtdən vo xalqdan söhbət gedir. Çadır «şəhərcik»brimiz isə açıq səma altında «ölüm düşərgəsi» qədər əzablıdır. Buralarda təkcə bir düşüncə var: о da torpaqlarm пэ vaxtsa qayıtması haqqmda illüzor düşüncədir, Həyat və yaşamaq haqqında özlərinin konstitusiya haqlanm düşiinmək huqu- qundan nıəhruın olan bu «çadır övladları» h ə b də Bakıdan yeni ev - yəni, Dəmiıyolu İdarəsindən ayrılmış vaqon həs- rotindədirbr... onlara yardnn əli uzadan xarici təşkilatların heç biri bu vaxtadək torpaq haqqında, Qarabağ haqqında söhbot açmayıb. Sadəcə, soruşurlar: «Sızə diinən verdiyi- mi/. həbbrin təsiri olubmu? Dəriniz səpibmi? Vurduğumuz iynəbrdən sonra özünüzü песэ hiss edirsiniz?»

Çiinki onları bu sualların cavabları daha çox maraq- landırır. Çadlr şəhərcikbrimiz xaricilər üçiin, artıq, eksperimental institutların, elmi-tədqiqat laboratoriyalarının görə- ersyi işİDri görör.

56 Rövşən Novrıızoğlи

Londonun hərbi ekspertlərinin rəyincə, bir sıra ölkə- b rdə aıtıq «Etnik silah»ların istehsalına başlanılıb. Bu ölkələr sırasında İraq, İran və Rusiya da var, Bu kimyəvi silah. eləcə də «virus»lar insan orqanizminə düşərkən bir müddət gizlənir. Sonra onun əlamətləri dərinin qaşmması, öz-özünə qanqren, çürümə... halsızhq və qan qusma... müşahidə olunur, Bu günədək ona qarşı heç bir vaksin və preparat ixtira edilməyib. İngiltərə Səhiyyə Nazirliyi ölkənin Silahlı Qtivvələri komandanlığına göndərdiyi «N» saylı məxfi hesabatmda gösfərir ki, (2010-cu ıl, may) belə bir virus mövcuddur. Bu virusun da qorxulu xarakterik xüsusiyyətbrm dən biri budur ki, o, ancaq avropalı irqinə mənsub olanlan məhv edir. Bu viruslar bədəvi ərəblərə heç bir təsir göstərmir. NATO qüvvələri tarkibində fəaliyyət göstərən ingilis əsgərlərinin bu təhliikə ilə iiz-üzə dayan- ması (xüsusən, Fars körfəzində) ölkənin məxfi elmi- lədqiqat laboratoriyaiarım yeni vaksinlər hazırlamaq iiçün səfərbər etdi. MDB ölkəbri qaçqın şəhərcikləri, vətənlərin- dən qovulmuş ayrı-ayrı etnik qruplar laboratoriya hədəfmə çevrildibr. Çadır şəhərciklərində bu xoctəliyə qarşı immuniteti güclü oian «güclü gen» axtarışı bu giin də davam edir. Sağlam azərbaycanlı geni uğrunda mübarizənin baş- lanğıcmı da e b NATO-ya iizv ö lkəbr qoydu. Hər şey strateji baxundan sakit vo tədbiıii görünür. Bakıda isə «Deffektologiya sindromu» yayılınaqda, genı zodələnmiş uşaqlarm, nəsil qrupiarının sayı artmaqdadır.

Öz yardırnları ılə «strateji axtarışlara» çtxmış xarici d ö v b tb r in ekspedisiya qrupları bu giin M DB regionların- da, о cüm bdən Azərbaycanda öz işlərini davam etdirüor. Əsasən, genetik tədqiqatlar üzərində qurulmuş bu işbrin nəticələri həmişəkı kimi уепэ məxfl saxlanıhr. M ilb tin ge- ninə və qanma böyük maraq göstərən Almaniya hökuməti

Qarabağ: «Eçmiədzin»in ınəxjl qrijl altında 57

bu ilin sonunadək genetik tədqiqatlarla bağlı 4,5 milyon marka ayırıb. Ölkənin Federal Nazirliyi elmı araşdınnalar V3 texnoloji iş üçiin MDB ölkələrində, əsasən, Cənibi Qaf- qazda, Azorbaycanda «Yardım Fondu» adı altında tədqiqiat laboratoriyalan təşkil etdı. Əsas məqsod də genbrin cavan- laşması, xəstəlikbrdən təm izbnm əsi və inkişafı, müxtəlif viruslara, xəstəlik daşıyıcılarına qarşı davamlı genləriu əm əb gəlməsi istiqamətində elmi axtarışlarm planlı şəkildə qurulması idi.

«Sağlam gen axtarışı». Bu məsələ - yəni ilkin nəticələr 2010-2020-ci i lb r ərzində «Birinci Proqram» kimi başa çatması пд/ə rdə tutulub. Bir hissəsi Azərbaycan ərazisındə görülməsi nəzordə tutulan «Sağlam gen axtarışı» işinin layihəsinə Almaniyanm «Bruker Françe Aııalitik» şirkəti (Bremen şəhori) 6 milyon marka ayırıb. İşi isə Berlindəki Maks Plank adıııa Molekulyar Genetika İnstitutunun və Bremen Universilelinin alim bri-genetikbrı görür.

Bura, həmçinin, regionlarda (Azərbaycanda) ayrı-ayrı qüdrətli və lanmınış uzun ömürlü nəsilbıin, azərbayean xalq qohromanlarınm doğulduqları məkanlarda və ərazi- lordə bu günədək yaşayan və həmin «cəngavərbr»b qo- humlııq olaqəsi olan şəxsbrin, ayrı-ayrı adamların nəslinə, kökünə monsub genbrin «baza»larını yaratmaq və bu «geıı ba/.alan»nı kompüter yaddaşına köçiirmok, intemetdə saytların açılmasmı təmin etmək planları da daxildir.

Bu bazada Azəıbayeana məxsııs proqramın ayrılması, milloto monsub genbriıı öyrənilməsi və onun hesabına tam məxll işbrin qurulınası diqqəti cəlb edir. Əslində, bu elmı- todqiqat işbıinı Almaniya ərazisindəki «Avraam» məxfı laboratoriyasmda da aparırdılar. Yəhııdi genetiki Devid Arad yazır:


«Bu işlər gələcək yəhudi ordusu və yəhudi rmllətinin inkişafı naminə görülürdü». Paralel olaraq irsi və qan xəs- təlikləri üzrə alman həkimlərinin əldə etd ikbri vaksinlərin bir qisminı (birinci mərhələsini) smaqdan çıxarmaq üçün Freyburq Universitetinin professoru, geııetik Hervard Volf qrupu yaradıldı. Genetik Hervard V o lf qrupu alman mıllə- tinin genində xərçəng xəstəlikbrinin, vərəm sindromlarının yayılnıasmdan narahatlıq keçirdiyindən, «milli maraqlar çərçivəsində», milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi yolunda işlərin planlaşdırılmasmı, «gen axtarışı» çərçivəsində məxfi işbri həyata keçirməyi qərara aldı (və bunu da yadmıza salım ki, Almaniya-Azərbaycan tibb layihəsi 1997-ci iidən başlayıb. Almaniya Texniki Əməkdaşlıq agentliyinin nümayəndəsi Hans V em er (?) də bu işb rə məsul seçilib).

Azərbaycanda canlı orqanizmdə hüceyrələrin araşdı- rılması, hüceyrələrin tək halda öyrənilınəsi ön plana çəkilir. Qanda infeksiyanın olmasına qarşı «P-53» kodlu gen hüceyrəsinin kəşfi rnaraq doğurmaya bilməz. Çünki bu hüceyrənin uzun ömürlü olması, effektli nəticələr üçün Freyburq kiinikasmda «Qafqaz geniəri»ndən (Azərbay- canın cənub rayonlarmın genləri) istifadə edilməsi məsələsi irəli çəkilir. Əldə olunan preparatlarm, həb və digər vaksinlərin sınaq meydanları kimi köçkün rayonların məskunlaşdığı «çadır şəhərcikləri» seçildi. Dıgər tərəfdən bu da nəzərdə tutulurdu ki, həmin vaksinbr, əsasən, qan hüceyrəsindəki infeksiyalara qarşı preparatiar Alman ordıı- sımda, silahlı qüvvəbrdə geniş tətbiq olunacaq. B eb likb , Almaniyada «Gen Araşdırması» proqramının birinci mər- həbsi belə başa çatır... Maraqlıdır ki, Almanıya hökuməti 2012-ci ilin fevral ayından etıbarən regionda elmi-tədqiqat laboratorıyası, hərbı-sənaye kompieksinə nıəxsus araşdırma rnərkəzbrində milliyyətcə alman «lan ş ə x sb r г

Qarahağ: «Eçmiədzin»in məxfi qrıfi altında 59

bir təcrübə aparılmaması barədə qəti qərar qəbul edib. Bu, Almaniyada qadağan olunur (Bu qərar başqa milbtlərə şamil ediJmir).

NATO-ya üzv olan ö lk ə b r kəşfıyyat maraqlarmı g izbt- mədən ayrı-ayrı lıumanitar yardım proqramları çərçivəsində MDB ölkəbrində, о ciimbdon Azərbaycanda «gen toplama» əməliyyatma başladılar. Azərbaycanda «gen toplama» aməliyyatı, əsasən, aşağıdakı qaydada tətbiq olunurdu.

1) Laçın-Kəlbəcər (1991 -1993)2) Ağdam-Şuşa (1994-1995)3) Şəki-Zaqatala (1994-1996)4) Lənkəran-Lerik (1997-1998)5) Gəncə-Gədəbəy (1998-1999)6) Bakı-Şamaxı (1997-1999)7) Lankəraıı-Astara (2001 -2003)8) Masallı-Beybqan (2004-2005)9) Bakıətrafı kəndlər (2005-2010)10) Naxçivan (2020)Fikrimcə, strateji cəhətdən ciddi olan bu m əsəbnin

sabahkı faciəsini düşünməyə dəyər.Azərbaycanda NATO-ya üzv ölkəbrin gen kodlarının

araşdınlması mosəbsinin əsas m ərhəbsi 2015-cı ildon sonra başlayacaq.

«Gen toplama» əmoliyyatı da kodlaşdırılmış şəkildo həmin ölkəlorin əsas kəşfiyvat xidməti olan «BND»-R, «Mi-b»-ya, MKİ-yə həvab edildi. Edinbıırqdakı «Pi-Pi-FJ» Tcrapeutkus» t]rmasının (genetika üzrə tədqiqatlar aparan firma) elmi direktorıı Elen Kolmen bu işbrin məxfi lavi- həsini hazırladı. Hərbi h issəb r iiçün preparatiar, vaksinbr hazırlayan əczaçılıq fabrikbri ılə ə laqəbr quruldu. Gcnlərin bıoloji inkişafı istiqamətində orduda yaranan sarılıq, vərəm.

60 Rövşən Novruzoğln

cüzam, hemofiliya, osteoporoz, SPİD xəstəliklərinə davaırı- lı, immuniteti yüksək olan genbrin «yetişdirilməsi» ıstiqa- mətində məxJİ işlərin görülməsi də həmin əlaqəbrdən biridir,

Bu ərəfədə İngiltərədə «Q.O.Kazaryan genetiklər qrupu»nun münaqişə gedən zonalarda, о cümlədən Dağlıq Qarabağda etnik təm izbm ə siyasətini tamamlayan «Sepa- ratçı proqram» ırəli sürüldü. Bu proqramın ilk səhifələrində islam dnyərlərinın dağıdılması, ınəhv edilməsi səbəbbn göstərilir və onlar «...Gələcək erməni nəsilbri üçiin...» məhv edilirdi. Proqramın hazırlanmasında və tətbiqində ölkənin xiisusi xidmət orqanlarınm hər biri ayrı-ayrıhqda özlərinin taktiki planmı hazırlayırlar. Bu gözlənüməz xəbəri də Britaniyanm Tibb Assosiasiyası verib, Mərkəzin «insanlar əleyhinə biotexnologiya silahı» adlı məruzəsində göstərilir ki, «Etnik təm izbm ələr» üçiin cızılmış bu plan «Eyç-ci-pi» layihəsi i b reallaşır. Genetikbrin dili i b desək, lazım olmayan etnik qruplar onlardan xəbərsız bu silahlar vasitəsib məhv e d ib b ibr . Bu proses bu giin dünyanı sarsıdan nüvə silahlarmm proqramı kimi hazırlamr. Lakin ilkin olaraq, «Eyç-ci-pi» layihəsinin mütəxəssisləri insanın genetik q ru p u n u - xəritəsiııi tamamlayacaq. Britaniya genetiki, doktor Maykl Delstern ya/.ır: «Bu, yalnız müasir dövr- də deyil, bəlkə də bəşəriyyətin bütün tarixində iz qoyacaq bir işdir...» Olsun- Lakin, beynəlxalq tenorizmin tüğyan etdiyi bir dövrdə bu silalıın terror təşkilatlarının əlinə keç- mə ehtimalını (tutaq ki erm ənibrin) də yaddan çıxarmayaq. Bir neçə dövbtin kəşfiyyat planlannda «Milli-strateji maraqların» qorunması naminə Müstəqil Azərbaycanın xə- ritədən silinməsi, etnik qrup kimi məhv olması (?), millətin millət kinıi bir neçə əlavə etnik qrupa parçalanmast ehtimalı lıəlo ki erməni separatç’ianna qalır.

Qurabağ. «Eçmiaclzin»in məxfı qrifı altında 61

Ermənilərin «Toksikoloji proqramlarında» Azərbayca- nm dağ və dağətəyi, sərhəd rayonlarmda keçirilməsi nəzər- də tutulan xüsusı «əırıəliyyat səhifələri» var. Bilavasitə kəşfiyyatın nəzər nöqtəsində saxlanılan bu proqramlarm icrası, həyata keçirilməsi yolları ciddi nəzarət altındadır.

Rusiya, Tiirkiyə, İran istiqamətindən Azərbaycana daşınıb gətiribn şəkərin kiınyəvi əvəzbyicisi - şəkəri əvəz edən məmulatların sayı-hesabı bilinmir. Maraqlı cahət- brdən biri budur ki, «kimyəvi şəkər»in (əgər b e b demək mümkiinsə) böyiik bir qjsmi Azərbaycan Silahlı Qüvvələri üçiin alınır, bir qismi də «yardım və könıək» adı ilə ayrı- ayrı çadır şəhərcikbrinə paylanır.

ABŞ-m «Ə traf mühit və sağlamlıq məsəbləri ib məş- ğul olan» hökumət İnstitııtunun M K İ-уэ və Pentaqona məlumatında göstərilir ki, orduda, SQ-də istifadə ed ibn kimyəvi m addəbrdən hazırlanmış şəkər məmulatlarmdan imtina edilməli və bu, qadağan olunmalıdır. İnstitutun genetika a lim bri məlumatda həmçinin göstərirbr ki, «kim- yəvi şəkər» oıqanizındə m addəbr mübadiləsini po/ur. sağlam genbrə öldüriicü zərbəbr vurur, onun normal inki- şafına mane olıır. İnslitutun direktoru Kennet Olden yazır: «Bu masələ insan orqanizmi iiçün fəlakot törədən bir işdir»

Digər tərəfdən, institutun xidməti ış üçiin istifadə soııədbrində bu da göstərilir kı, xəstəliklərə qarşı tənıiz genlor uğrunda apardığunız tədqiqat işbrində coğrall ərazi- mizə hodd qoyulmadı. Xiisusən, yardnn fondları adı altında keçirdıyimi/. todqiqatlann (Azərbaycan, Tacikistan) nəticə- lon daha sərbəst oldıı (?).

Digər 3 qrupda identik prosesbr getdiyindən onların təhlili iizorində miifəssəl dayanmırıq.


E R M Ə N İL Ə R O L D U Ğ U K İM I

Hər il növbəti görüşlər və sammitlər ə rəfəs ində bizdə ümid oyamr ki, nəhayət, dünya bızim ərazinin beşdə bir hissəsini qəsb edən Ermənistam işğalçı dövlot kımı tanıya- caq. H ər dəfə də bu beynəlxalq yığıncaqlardan sonra yeni- dən qənaətə gəlirik ki, işğal edilmiş torpaqlan sülh yolu ılə qaytarmaq olmaz və biz erm ənilərə qarşı miiqəddəs rrıüha- ribəni başlamağa borcluyuq. Biz ennənilərin hoyasızcasma təbii sərvətlərimizi oğurlamalarmdan, m ədəııiyyət və tarixi abidələrimizi m əhv etmələrindən, sülh rejimmi poz- malarmdan, ölkəmizin təbii sərvətlərini oğurlamasmdan, su, torpaq və m eşə fondlarına son dərəco ciddi ziyan vur- malarından və s.-dən çox danışırıq. Eyni zamanda 19 ildən artıq atəşkəs dövrü olmasma baxmayaraq, ındiyə qədər xeyli sayda əsirlərimizin taleyi naməlum olaraq qalır.

Bununla bərabər, bizim əsirlərin taleyi iizrə apanlan müxtəlif tədqiqatların nəticələri ilə tanış olarkən belə sual vem ıəmək qeyri-mümkündür: insan da insanla bu cür rəf- tar ede bilər? Faşist hərbi düşərgələrinin cəlladları erməni- lərlə müqayisədə m ələk timsahndadırlar, daha doğrusu, in- sani görünürlər,

Bunun üçün sadəcə «Miatsum»un baş ideoloqıı Zori Balayanın «Воскрешение души нашей» kitabma baxmaq lazımdır.

Bu kitabda Balayan özünün «Şərəfli hərbi cığırım» təsvir edir. Bu vəhşi, yırtıcı canavar (onun yazdıqlannı oxuduqdan sonra həmin şəxsı başqa ciir adlandırmaq olmaz) dinc azərbaycanlılara ışgəncə verilməsmdə necə işti- rak etdiyini foxrlə yazır. Heç bır şorh vermodon homm ki- tabdan bir hissoni oxucıılara ioqdim edirik:

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı c/rifı altında 63

«Yalnız xalqınm iirəyi çıxarılan və qəm-qüssə alovuna atılan ennəni bu sotırlərdən böyük qürur duya və məmnun- luq lıissi keçirə bilər.

Biz Xaçaturla uşaqlarm saxlandığı zirzəmiyə enən vaxt, əsgərlərimiz artıq onlardan birini ovuclarmdan pən- corə çorçivəsinə mıxlamışdılar. Uşağın ses-küyünü azalt- maq üçün Xaçatur uşağın ağzına onun öldürülmüş anasımn kəsilmiş döşünü soxdu. Sonra mən onun başınm, döşünün vo qarnmın dərisini soydum. O, qan itirməsındən 7 doqıqə sonra öldü. Birinci ixtisasnna görə həkim olduğum üçün humanistəm və ona görə də uşaqla edilən hərəkətiərdən sevinc duymadmı. Lakin qəlbim şadlanırdı.

Xaçatur bodəni lıissələrə böldü və onları itlərə atdı. Axşam eyni şeyi biz dalıa üç türk uşağı ilə etdik. Mən er- məni, vətənporvor və vətəndaş kimi borcuımı yerinə yetir- dim. Xaçatur da xeyli tor axıtdı. M ən onun və digərlorinin gözündə iııtiqam və giiclii humanizm mübaıizəsi gördüm. Sonra isə monim uşaqlıq dostııın mayor Suren dedi: «Biz vəhşi deyilik, lakin soyuq ürəyimizi saxlamalıyıq...»

Sonrakı gün biz kilsəyə daxil olduq, dünən gördüyü- miiz və etdiyimiz yaramazlıqlardan ruhumuzu tomizlomoyi xahiş edorək dua etdik...» («Воскрешение души нашей». Ванадзоар. 1996, səh. 260-262).

Bu kitabda həmçinin deyilır ki,«Dağlıq Qarabağın azad cdilmosi» uğrunda miibarizədo erməniloro canlı qüvvo və maliyyo cohotdon «miiqoddəs xaç gozdirən» Fransadan, Livandan, İngiltorodon, ABŞ-dan, Rusıyadan, Kanadadan, Sunyadan olan şoxslor yaxmdan kömək etmişlor.

Mosolon, Kanada Horbi Hava Qiivvəlorinin mayorul.evon Sevants Xankəndində osır uşaqlar iiçiin düşorgə ya- radılmasında şoxson iştirak etmişdir. Bu diişorgodo 9-dan1 I yaşına qodor olan 180 uşaq saxlaııdırdı. Ermənilər izlori ört-basdır etmok üçiin əsirləri kütlevi qotlə yetirdikdon

64 R ü vş э n No vrıtz oğl и

sonra onları yandırıblar. Bəzilərinin «bəxti gətirir» - onları qul kimi işğal edilmiş Azərbaycan ərazılərm də yerləşən qı- zıl və mis m ədənlərində iş ləm əyə göndəriblər.

«İş yerlərində» - Vəjnəli, Söyüdlü, Qızılbulaq, Zod və s. yataqlarda ölən əsirlərimizin sayı barədə biz heç vaxt dəqiq m əlum at ola bilməyəcəyik. Bu ona görədir ki, biz bu sahədə beynəlxalq monitorinqin keçirilməsini toləb etmı- rik. Belə beynəlxalq monitorinq keçirilm əyənə qədər Var- dienisdə, Razdanda, Cermukda, Kolbəcərdə olan xüsusi qa- dın həbsxanalarının fəaliyyəti barədə heç kim bilməyəcək.

Hətta ermənilərin özləri də azərbaycanlı əsirlətiə voh- şicəsinə rəftar etdiklərini gizlətmirlər. Xankəndi ərazisın- də verilişlər yayan «Artsax» kanalmda 14 fevral 2006-cı ıl- də erməni zabiti Yefranı «vəton buradan başlayır» hərbi veriüşmdə bəyan etdı ki, onun rəhbərlik etdiyi qrup azor- baycanlı əsirlərle çox «sakit» işləmişdir, Erməni zabitinin sözünə görə, o, tCəlbəcərdə 150 din xadiminiıı saxlamtdı- ğım xatırlayır.

2006-cı ilin martmdan başlayaraq, beynəlxalq monitorinqin mümkünlüyü barədə danışıqlarm sürotlənməsi anın- da bizim əsirlərin böyük bir qismitıi Ermənistana köçüı- m əyə başiayıblar, Ermənilerin azərbaycanlı əsirlərdən m üxtəlif təcrübələr üçün istifadə etməsı barədə də faktlar vardır. M əsələn, m üxtəlif növ dərman preparatlarmm sı- nağı azərbaycanlı əsirlər üzəıində aparılır.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifi altında (5

X O L O K O S T , R U A N D A , X O C A L I

(Biz fa ş is t Almaniyası tərəfmdən qırğına ınəruz qalm ış yəhudilərin geııosid olunması faktların ı — «Xolokost ta- vixi»ni xatırlamağı lazıın bilsək də, omm haqqında danış- ııunq. Ç.iinki bu fa k t artıq dim yam n təsdiq etdiyi faktdır. Ruanda və Xocalı arasında isə oxşarlıq daha çoxdur.)

1994-cü ilin aprelində Ruandada baş verən genosidin 10-cu iidönümü sadə və sakit keçdi. Bəşəriyyət tarixiııdə on müdhiş facıə kimi düşünülən tədbırlər e tra f dünyada, demək olar ki, əks-səda vermədi. Ruandalılar növbəti dəfə inandılar ki, Afrikada nə baş verirsə versin, afrikalıların əzabları neçə miqyaslı və dərin olursa olsun, qalan diinya, on yaxşı halda, öz kədərini ıfadə edəcək (bax: «Qarakənd- də erməni terronı» yazısma ııəzer sabn. I kitab),

Kiqalidəki 3 günlük konfrans, orada memorialın açılışı, Rııanda səfirliklori tərəfmdən digər ölkələrdə aparılan bəzı to d b i r lə r X o lo k o s t l a bir sırada XX əsrdə baş verən hadisolərin layiq göriildüyü tədbirlər sırasına daxildir. Elət- la 7 aprcli «Düşünmə giinü» elan edən BMT özüntin Nay- robi və Cenevrodoki mərkəzlərində normal mərasimləıio kifayotlondi. Ruanda paytaxtına, bir neço Afrika dövlətlə- rinin pıezidenti ilə yanaşı, yahnz Belçikanın baş naziri goldi. Qalan Qoıb liderləri və BMT-in Baş katibi Kofi Annan lıadisoni öz şoxsi iştiraklan ilö şərəflondınnəyi lazım hc- sab etmodilər.

Milyonlann hoyatını silmiş qırğımn dorslorino Kiqali konihınsında böyük ıuaraq göstərmoii olan d ö v lə t lo r - Bcl- çika, Fransa, ABŞ, BMT - etinasız qaldılar. Məhz onlar dofəlorlə xatırlatmışdılar ki, vaxtında lıadisoləro müdaxilo etmomok arzusıı göriinmomiş təhlükoli hadisələro gutirib çıxara bilor.


İldönümü erəfəsində Amerika ictimai təşkilatı Təhlü- kəsizliyin Milli Arxivi informasiya azadlığı aktma apellya- siya verərək, m əhkəm əyə m üraciət etmiş, Ruanda faciəsinə dair öz hökumətinin materiallarma giriş qazanmışdın On- lardan aydm olurdu ki, Klinton administrasiyası genosid haqqında bilirdi, lakin müdaxilə etməməyi üstün tutdu. Bundan başqa Ağ ev m əqsədəuyğun şəkildə ve çox dəqiq- lıklə «genosid» sözündən istifadə etməkdən qaçırdı, lakin bununla belə daxili sənədlərdə ondan m üntəzəm istifadə olunurdu.

Sənədlerə görə, q ırğm m başlanmasından sonra artıq iki heftə keçmiş Amerika hökuməti, müvafiq olaraq da prezident Ruandada törədilən hadisələrin dəhşəti, müdhişliyi barədə xebərdar edilir. H ər halda, prezidentin, vıtse-prezidentin və ali məmurlarm iş stolu üzərində olan M ərkəzi Kəşfıyyat İdarəsinin məlumatlarında Afrika ölkəsindəki hadisələr, dem ək olar ki, hər gün xatırlamrdı. Mosələn, 23 apreldə, yəni qırğının başlanmasından 16 gün sonra verilen məlumatda Ruandanm «cənubuna doğru yayılan genosid barədə» danışılırdı. Dövlət katibı Yoppen Kristaferin aldığı Dövlət Departamentinin m əlumatmda 3 gündən sonra tək- cə «genosid» haqqında xatırladılmırdı, həm də qırğmı törə- dənlərin məqsədlərini dəqiq ifadə edən formulirovka (xü- lasə) vardı: «bütün tutsiləri məhv etməklə qəti qərara nail olmaq».

Burıa baxmayaraq, Ağ Ev administrasıyası ılk dəfə «genosid» terminindən rəsmi olaraq yalnız 25 mayda isti- fadə etmişdir. Həm də xarakterıkdir ki, bıı qorxulu sözıin ietimaiyyoti narahat etməsindən və genosidin qarşısınm alınması barədə beynəlxalq Konvensiyamn rnüddəalarmın yerinə yetirilməsi çağırışından qaçmaq iiçün «genosidın ayrı-ayrı aktları» formulundan istifadə etm əklə onıı yum- şaltmağa çalışırdılar (Hadisələr eynıylə Xocalıdakı kımi davam edir')

Qarabağ: «Eçmiədzin»in mə.xfı qrifi allında 67

Müstəqil ekspertlərin fikrincə, görünməmiş faciə qar- şısında Amerika hakimiyyətinin hərəkətsizliyi, əsasən, iiç amıllə izah edilir. Birincisi, bir il əvvəl Somaliyə müdaxi- lətıin uğursuzluğa düçar olması. Bir gündə 18 hərbi qulluq- çu itirən Amerika ordusu yerli xaosda heç bir qayda yarada bilməyərək, oranı tərk etdi. İkincisi, Vaşinqton üçiin strateji maraq kəsb etməyən, qiymətli təbii ehtiyatlardan məhrum Afrika ölkəsində risk etməmək arzusu. Nəhayət, Ağ ev sahibi üçiin kiçik xətanı total səviyyəyə çevirməyə qabil olan qaynar seçki kampaniyası.

1998-ci ildə, ikinci prezidentlik dövıü vaxtı Klinton Afrikaya səfori zamanı Ruandaya getdi və vaxtıııda hadisə- lərə reaksiya vennəyi baearmadığına görə üzr istədi, Bu- nuııla bərabər о və onun ətrafı lıəmişə təsdiq edirdilər ki, hərəkətsizlik, müstəsııa olaraq, faciənin lıəqiqi miqyasmın bilinməməsindən doğımışdur. M əsələn, ABŞ prezidenti Kiqalido dayandığı vaxt demişdir: «Sizin üçün, xtisusən do ailo tizvlərini itirən əksəriyyət üçün ola bilər ki, qəribo gö- riinsün, lakin о dövrdə dünyanın hər yerində mənim kimi ofısdə oturan adamlar iıçün hadisəni dərmliklərinə qodər tam soviyyədə qiymətlondirmək hədsiz çətin idi».

Eyni ciir öziinütənqid vo səmimiyyət xilasedicilərin digor baş tutmayan ü/.rxahhğında da səslonirdi. Ruanda faeiə- si ilo bağh ittihama Fransa xüsusilə ürok ağrısı ilə ıeaksiya verdi. Heç kim tiçün sirr deyildi ki, ənənəvi olaraq, hakim rejimə istinad edon Paris genosidi təşkil edən hökumətə feal kömok edirdi vo omokdaşlıq onun hakimiyyətə golməsinin son gi'münə qədər davam etmişdir. Bundan başqa, ABŞ-dan forqli olaraq, Fransa oradan qərb ölkələrinin vətəndaşlarını çıxarlmaq iiçün Kiqaliyə ordu göndormiş və ruandahlar üçiin iohlükosizlik zonası təşkil etmoyə çalışmışdır. Lakin əksino alınmışdır: bu zonada qırğın davam etmiş, fransız ordusu isə genosidi dayandırmağa, hökumət qoşunlanna qarşı


hücumu genişlendirməyə çalışan Ruanda partızanlarınm yolunda faktiki maneə olmuşdur.

Genosid vaxtmdan etibaren Ruanda vo Fransa arasm- dakı münasibətlər, yumşaq desək, soyuq olmuşdur. İldö- nümü ərəfəsində yenı qalmaqal qopmuşdur. Fransa rnəh- kəməsi elan etmişdir ki, Ruandanın hazırkı prezıdenti Pol Kaqomenin 1994-cii ilin 6 aprelində Kiqaliyə qayıdan sabiq dövlət başçısı Juvenal H abiam ıanm təyyarəsinin atəşə tutulmasmda əli vardır, Təyyarə düz paytaxtm üstündə vu- rulmuşdur. J.FIabiarman həlak olmuş və onun qohum-əqrə- bası, yaxınları bundan qisas almaq üçün siqnal kimi istifadə etmişlər. Artıq bir neçə saatdan sonra tutsi xalqınm nüma- yendələrinin talan və qırğını başlanmışdır,

İttiham Kiqalidə hiddətlə qarşılanmışdır, Tutsilərdən gəlmə olan və 1994-cü ildə Ruanda üsyançı vətənpərvər- lər cəbhəsinin rəhbəri P.Kaqomenin dostələri xutu höku- mətini devirmiş və genosidə son qoymuşdur. О da öz növ- bəsində Parisi genosid hazırlanmasında «birbaşa iştirak el- made» ittiham etmişdir,

1994-cü ilin aprelində Ruandada BMT-in xeyli miqdarda «mavidəbiiqəlilər» kontingenti yerləşmişdi. Sülhmə- ramlıları ə w ə lc ə d ə n hazırlanan qırğm barədə xəbərdar et- mişdilər, missiyanın başçısı Nyu-Yorka məlumat vermişdi, lakın bütün bunlara baxmayaraq heç bir profilaktik todbir- lər görülməmişdi, Bundan başqa qırğın başlayan vaxtı BMT-nin sülhməramlı koıpusu 90%, yəni 270 hərbi qui- luqçuya qədər azalddmışdı ki, bu da qatilləruı əl-qolunu ta- rnamilə açmışdı, Yeni kütləvi qotllər barədə təzyiq altmda məiunıatlar verilən vaxtı miidaxiləçi korpus formalaşdml- ması və hadisələrə müdaxilə edilmosində gecikmələr ya~ randı ABŞ, məsələn, zirehli maşınları hansı boya ile rəng- lərnəyi və buna görə pulun kimin odemeli olması mosələ- smi müzakiro edarok, hoınin rnasmlan cterhal vcnne-.*?.


Flətta tutsilərin harada gizləndiyi barədə məlumat ve- rən və utaıımadan qatilləri tərifləyən «Mintəpə» Ruanda radiostansiyasını susdurmaq üçün razılaşmaya belə nail olunmadı. Bunu tez vo effektli eləm əyə hər cür texniki im- kanlan olan Vaşinqton qeyd-şəı1 etdi ki, «Söz azadhğı haqqmda» Qanuıı kütləvi informasiya vasitələrinm işinə mane olmağa imkan vermir.

1994-cü ildə K.Annan BMT-də sülhməramlı əməliy- yata başçdıq edirdi. Facionin qarşısını ala bilməmək qabiliy- yotinə görə о da üzr istəməsinə baxmayaraq, ruandalılar daha çox şey gözləyirdilər. «Genosidin harada baş vermə- sindən asılı olmayaraq, o, həmişə beyııəlxalq birliyin ifla- sma dəlalət edir» fıkrini P.Kaqome konfransda söyləmişdir. Daha sonra о bildirmişdir: - Bu iflası ınən miiəyyən ıııəq- sədli kimi səciyyələndirərdim. Milyonlarla ruandalılarm hə- yatınm lıeç kim iiçün belə əhəmiyyətsiz olduğunu ııecə dü- şünmək olardı. Doğrudanmı nəhəng ölkələriıı Iıansısa gizli məqsədləri var? Düşünmək istəməzdim ki, bu məqsədlər nasist düşüncolərdən və ya dorinin rəngindən diktə olunur. Ümid edirəm ki, bu beio deyil».

Kiqali konfransımn iştirakçıları qeyd etdilər ki, genosidin qarşısını almaq olardı, çünki o, əw əlcədən düşünülmüş və toşkil edilmişdi, gözlonilməz, spontan çıxış deyildı (Xocalı genosidini yadnnza salın). Xutunuıı hakimiyyətindo olan küt- lovi informasiya vasitələıi, ilk növbədə «Mintəpə» radiostan- siyası xutu və tutsilorin uyarsızlığmı fəbliğ etmoklə, bunun üçiin ıı/un miiddət səylo zəmin hazırlamış vo tutsilərdən Iıo- mişölik xilas olmanm zəruriliyitti əsaslandırmışlar. Əvvəlco- don silalı anbarlan yaradılmışdı. Şoviııist ohvali-ruhiyyəli xu- lular «İnteraxmve» dəstələriııə toplaşır vo onların haztrlığı barədo ciddi şayiolər dolaşırdi. Xutu Prezidenii J.Habiarma- nm (oyyarəsinin vurıılması ilo tııtsilərin fiziki məlıv edilməsi planı lıorokoto başladı.


Analoqu olmayan sayda adamlarm kütləvi məhv edil- məsi Ruandanın tarixi xüsusiyyətlərı hesabına mümkün oldu. Müstəsna olaraq, Avropa müstəmləkəçiliyi sayəsində yaranan, özbaşına sərhədlərdə bərqərar olan, cəm i bir ııeçə10 il yaşı olan Afrika ölkələrindən fərqlı olaraq Ruanda əsr- lərlə mövcud idi. Avropalılarm gəlişinə q ədər orada dəqiq sosial strakturlu, güclü mərkəzləşmiş feodal dövlətı vardı.

Ölkəni müstəmləkeyə çevirmiş belçikalıların fıkrincə, Ruandada formalaşan sistem ədalətsız o lm asına baxmayaraq effektıv və yaxşı idarə edilən idi. D övlətin başmda Ruandaya XVI əsrdə gəlmiş köçəri-maldar o lan layfa - tutsilər (milli azlıq) dayanmış və milli çoxluq təşkil edəi) - əkinçi xutuları özlərinə tabe etdirmişler. Kolonial idarəet- mə dövründe belçikahlar onlardan öz m əqsəd ləri üçün isti- fadə etməklə bu ədalətsizliklə asan barışmışlar, O nlar yerli lcral və tutsi zadəganlarmm köməyi ılə idarə edirdilər. Lakin 1950-ci illərdə, üfüqdə müstəqillik işartıları göninən vaxtı, müstəmləkəçilər birdən demokratik norm alar haqqmda fıkrə gəldilər. Onlar tərk etdikləri ö lk əy ə çoxparti- yalı seçkilər sistemi, hakimiyyətin bölünm əsi v ə digər Avropa standartları daxil etdilər.

Nəzəri cəhətdən xeyırxah olan ideya qanlı etniklərarası toqquşmaların başlanğıcmı qoydu. Əhalirıin 15%-ni təşkil edən tutsilər seçkilərdə heç bir şansa malik deyildilər, Səs hiiququ əldə edən xutular yerli, sonra da m ərkəzı hakimiy- yət orqanlarına öz tayfalarını gətirdilər. Tutsilərin monarxi- yası ümumxalq referendumu ilə ləğv edildı. H ə m də səcıy- yevidır ki, Krala qarşı seçicilərin 83%-i səs vermişdir.

İlk qırğın hələ keçən əsrin 50-ci illərinin sonunda, miistəqillik elan edilmə ərəfəsində baş vermişdi. Onda minlərlə tutsi, о cümlədən P.Kaqomenin valideynləıı ölkə- den qaçmış, qonşu ölkələrdə bərqərar olmuşlar, CJnların uşaqları sonda 1994-cü ildə xutu rejimin devirrniş partizan- ların əsas özəyini təşkıl edirdı.

Qarabağ: «Eçmiədzin»irı məxfı qrifı altmda 71

Ölkəyə başçılıq edən xutular inamla avtoritar rejimin qurulmasına doğru irəliləyirdilər. Hökumətdə qalan az-çox azlıq nümayendələri də qovulmuş, çoxpartiyalı sistem ləğv edilmişdi. Lakin ənənəvi olaraq hakimiyyətin, eləcə də si- lahlı qüvvəlorin əsas özəyini təşkil edən tutsilər onlara məxsus olan hakimiyyətin həmişəlik itkisi ilə barışmağa hazırlaşmırdılar. Onlar hərbi çevriliş edərək, status-kvonu bəıpa etdilər.

İndi isə artıq hakimiyyətin dadını hiss etmiş xutu elitası cavab zərboləri vurmağa başladı. Belə ki, daimi sort düş- mənçilik şəraitində zaman-zaman minlerlə qurbanlara sə- bəb olan etniklərarası miinaqişələr davam etdi. Müstəqilli- yin 30 ildən artığı belə şəraitdə keçdi. Nəhayət, 1994-cü ilin aprelindo xutu ekstremistlori qərara gəldilər ki, onlarm vaxtı çatıb. Xutu şovinistlərinin açıq surətdə elan edilən məqsədi birdəfəlik milli azlıqların mövcudluğuna son qoy- maq, yoni biitiin lutsiləri fıziki cəhətdən məhv etmək idi (XocaU smdvomu vəkYav oluv).

Növbəti dəfə ruandahlar sübut etdilər ki, digər afrikalı- lardan fərqli olaraq, onlar yüksək dərəcədə təşkil olunmuş şəkildə Jıərokət etraəyi bacanrlar. Qurbanların siyahısınm tərtibi, onların aşkar edilmosı, planauyğun olaraq qılıncla, kotmonlə, zopa ilo öldiirmə (qəııaət üçiin odlu silahlar yalmz zoruı i hallarda totbiq edilirdi) m oqsəd kimi qarşıya qo- yulmuşdu. Ruandada о zaman fəaliyyot göstərən şahidləıin öliim konveyeri haqqındakı danışıqları hotta faşist vohşilik- lori fonunda adamı heyroto salır. Sürətino vo effektivliyirıo göro bıı dohşətli konveyeri yalnız hitlerçilorin öliim konveyeri ilo miiqayiso etmək olar (Xoealı ssenarisi).

Genosid iiç ay vo ya 100 gün davam etdi. Bu giın, on ildon sonra, homin dohşətli tarixdə çoxlu ağ lokolor var. Mahiyyətco yalnız о miibahisosizdir ki, birincisi, ağılsız qırğın baş vermişdir, ikincisi isə onun qurbanlan minlərlo adam olmuşdur. Qalan-şeylər isə qeyri-müəyyondir.

72 R ö v\v ən No vrı ızoğl11

Ondan başlayaq ki, milli banşıq siyasətı apamıağa cəhd edən ölmüş xutulu prezident J.Habiarmanın öliimii- nün səbəbləri indiyə qədər aydmlaşdırılmamışdn . Versiya- ların birinə əsasən, onun təyyarəsini şovinist hoıntayfalar vurmuş və bundan millətlərarası düşmənçiliyi qızışdırmaq üçün istifadə etm əyə çalışmışlar. Digər vcrsiyaya görə, təyyarəni böhran yaratma və hakimiyyətı ələ keçirrnək iiçün P Kaqomenin yaxşı silahlanmış və təlim göımüş iis- yançıları məhv etmişlər. Uçatı aparata hotta neçə raket dəydiyı belə məlum deyil: bir, yoxsa iki,

Genosid qurbanlarmm sayı haqqmda dəqiq məlurnatlar yoxdur. Rəsmi rəqəm milyondan bir az yuxarıdır. Bəzi müstəqil ekspertlər həlak olanların sayının yarun milyon olduğunu bildirirlər. Tarixçilərin bir hissosi isə bu rəqəmin 800.000-i ötdüyünə üstünlük veıir (Hadisəler Xocalı genosidinin eyni olaraq qalır).

Nəhayət, həlak olanlarm etnik tərkibi də nnibahısə do- ğurur. M əsələn, Merilend Universitetinin professora [.Kristian hesab edir ki, ölənlərin əksəriyyətı tutsilər deyil, öz şovinist əhvali-mhiyyəli tayfalarının baxışlarmı bölüş- dürməyən dinc xııtulardır. Belə, ilk baxışda təxribatçı görünən bu fıkir əsaslardan məhrum deyil. Əgər rəsmi rəqəmi götürsək - milyon nəfər öldürülən - sadəcə, deyə bilərik ki, 1994-cii ildə ölkədo bu qədər sayda iııtsı yox idi.

P.tCaqomenin şəxsiyyətı ilə bağlı çoxlu ziddiyyətlər var. Hüquq-mühafızə təşkilatları onun dəstələrmi xutıırlara m ünasibətdə genosid aktmda günahlandırır. lla/.ırkı prezı- dent ınilli barışıq kursu elan etmişdir, görüniir, hakimiyyət- də və orduda əsas postlaıı tutsilər tutmuşdur Döviot baş- çısı siyasi rəqıblərinin Özfəaliyyət hərokətlərinin ıstonilən cəhdlərinin qarşısını kosməklə, onları lazımi məsafədə saxlayır,

Bımunla borabər, P.Kaqomenin aydın moqsodi olma- sına vo siyasi iradəsino yalnız hosvv:} apan^rı-..; Vc\r

Qarabağ: «Eçıniədztn»irı ınəxfi qrifi altında 73

(ıakimiyyət başçısı dövründə xutu ekstremistləri dağıdıcı zərbəyə meruz qalmışlar. Ə vvəlcə xutu partizan dəsteləri qoıışu Zair ərazisindən Ruandaya daim basqınlar edirdilər. 1996-cı ıldə Ruanda ordusu yerli üsyançı qmplaşmaların döyiışçülori adı altında Zair ərazisinə daxil oldu və şərq- dən qərbə qədər tropik m eşələrlə örtülmüş ölkə ərazısini qəlobo ilə keçdi. Ölkənin paytaxtı Kinşasanı tutdu və orada dostluq lejimı yaratdı. Zairin Konqo Demokratik Respubli- kası (KDR) adlandırılan şərq sərhed rayonlarını ruandalılar yalnız 2002-ci ilin sentyabrmda tərk etdilər və əmin oldular ki, xutular alduqları zorbədən artıq özlərinə gələ bil- məzlər.

Ruandanın özündo genosıdə aıdiyyəti olrna ittihamı üz- ro 120 nıino yaxm insan həbsxanalara salmdı. Orılardan 90 mini beç bir mohkəməsiz və istmtaqsız həbsxanaya atıl- mışdı. Azadlığa çıxanlarm əksərıyyeti heç də günahsız okuılar deyil. Onlar, əsason, amnistiya edilmiş qoealar, yet- kinlik yaşına çatmayanlar, xostələrdir. Belə geniş təqsiriııı boynuna alnıa (tövbo) hakimiyyətm könüllü etiraf edənlərə qarşı cozanı yiingülləşdirməsi haqqmda elan verməsi sayə- sindo mümkiin otdu,

Beio taktika - P.Kaqomeniıı oğlunun praktikı istiqamə- tino daha bir baı iz siibutdur. Genosiddo giinahlandırılanlar ü/orindo prosesloro 1996-cı ildə başlamlmışdır. İlk altı i! .>r/ınd;ı 5 min hökm çjxarılmışdır. Bunun belo ictnpk» araş- dırılmasma 100 ildon artıq zaman lazım golocoyini ve dus- taqlaıın böyük əksoriyyətinin m əhkəm eyə qodor yaşaya bilməyocoyini fikirloşmoyo əsas verır, Azadolmanm əvə- zinə köniillü etiral'ağzına qədər dolımış hebsxanaları qis- tnon boşalmağa vo bıınunla da kütlovi lövboyo nail olınağa imkan verdi.

;>da!oi i'iühakiınesi icraatını sürotlondinnok və rosmi un-h. ı - 2002-cı ıldo uşo başlayan «qaçaça» adlandınlan


enənəvi məhkəmələr keçirməyə imkan verir. Onların baş- lıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, günahkarları oıılann yer- liləri mühakime edirlər. Şübhələnilən şəxs doğma kəndinə göndərilir və orada sakinlərdən həm ittihamçı, həm de mü- dafıəçi yaraddır. Hamı talada (kinyaruand dilində bu məhz «qaçaça» adlaridırılır) toplanır və şahidlərm ifadəsi dinloni- lir. Ağır cinayətlərə baxılması «qaçaça» m əhkəm əsinə etj- bar edilmir. «Qaçaça» qarşısmda dayanan şəxslər təmizlə- yici tövbədən sonra. adətən, azad edilir ve icmaya qaytarılır.

Azad mətbuata ciddi nəzarət edilir. Xutu rejimi devril- dikdən sonra yeni hakimiyyət özəl radıostansiyalaıa qoyulan qadağanları götürmeyə qərar verməmişdir. Televiziya və radio 100% dövletin sərəncammdadır. Y eganə özəl nəşr həftəlik «Umececo» qəzeti ciddi nəzarət altında ıdi. Onun jurnalistləri bir neçə dəfə Ruandada ən qorxulu ittiham olan - rnilləti parçalamaq cəhdinde şübhəyə görə həbslərə məruz qalmışdır.

İcazə verilən radiostansiyalar da, həmçinin P.Kaqome- nin informasiya rejimi inlıisarından kenara çıxa bilməzlər. Onlarm elan etdiyi konsepsiya belədin - Əvləncə, təhsil, din. Siyasi mübahısələrə yol verilmir. Bundan başqa, veri- liş rəhberləri 2002-ci ildə qəbul edilmiş «Kütləvi informasiya Vasitələri haqqında» Qanunda tesbit edilən qaydaları əldə rəhbər tutmalıdırlar. O, «millətlərarası qırğını təbliğ etməyə qabil olan bütün materialları qadağan edir. Faciə- nin mümkün təkrarlanmasma qarşı tədbirlərlə yanaşı, Qaııun hakimiyyətin tənqid olunmasmı da, bunu tamamilə istisna etməsə də, xeyli mobdudlaşdınr.

Siyasi sistemi islah etməklə P.Kaqome, yeqin ki, kifa- yət qədər ehtiyatla hərəkət etmişdir. Yalnız genosiddən 5 ü keçdıkdən sonra, yətıi 1999-cu ildə hakirniyyətin yeıii orqanlarına gülməli seçkilər keçirilmişdir. N am izədlərə partiyalaıdan irəli sürülmək qadağan edilmişdir, seçicilər


isə seçki qutusuna bülleten atmamalı, özlərinin seçdıkləri- mn arxasında düzlənməli idilər. Belə qaydalar zamanı hər kəsin üstünlük verdiyi şəxslər aşkar olurdu, rejimə yararsız adamlarm keçməsi prinsipcə qeyri-mümkün idi. Parlament əvvəldən razılaşdırılmış kvotaya müvafıq olaraq bəzi parti- yalardan vo ictimai təşkılatlardan təyin edildi. Ən boyük hissə hakim V ətənpərvərlər Cəbhesinə çatdı. Yararsız si- yasətçilər millətin parçalanmasında günahlandırılır və tec- rid edilirdi.

Yalnız şoraitin miitləq nəzaret altında olduğuna əmin oiduqdan sonra P.Kaqonıe çoxpartiyalılığa icazə verdi. Ke- çən ilin mayında Ruanda sakinləri referendumda partiyala- rın fəaliyyətirıo icazə verən, lakin millətlərarası qırğmm təkrar edilməsinin qarşısmm alınmasına yönəlmiş tənzime- dici müddəaları olan yeni Konstitusiyanı səs çoxluğu ilə qəbul etdilor,

Sonodo görə, heç bir partiya, hətta parlament seçkilə- rində nuitloq əksəriyyəti qazansa da, hökumətdəkı postla- rm yarısından çoxunu ə ldə etmək hüququna malik deyil. Prezident, baş nazir və ikipalatalı parlamentiıı aşağı palata- smın başçısı cyni bir partiyanm üzvləri ola bilməzlər. Seçi- cilor aıasında partiyamn fealiyyətino məhdudiyyətlər var. Parlament lovqəladə hallarda konstitusion azadlıqların qüvvəsini dayandırmaq lıüququ oldo etmişdir. Ali moqsəd kimi milli birliyin qorunması elan edilmişdir ki, bu da müəyyən şoraitdə hakimiyyətə yararsız təşkilatlann fealiy- yotiııo qadağa qoyulmasına səbəb ola bılər.

Konstıtıısiyaya iki yeddillik prezident dovıti haqqında müddoa daxil etmoklo, P.Kaqome 2017-ci ilə qodər ali postda qalmam özünə təmin etdi. H əm də nəzoıə almaq la- zımdır ki, əgər dövlət gəmisi göstərilən ana qədər qoti olaraq lazuni kursu tutmasa, onutı sükanda qalması üçün üsul tapaeağtna lıee kim şübhə etmir. Genosiddon sonra ilk beş


il P.Kaqorne yalnız vitse-prezident idi, lakin onda hamı gö- zəl bilirdi ki, ölkənin lıəqiqi sahibi kimdir.

2003-cü ildə keçirilən parlament və prezident seçkilə- rində P.Kaqame və onun V etənpərvərlər Cəbhəsi əksəriy- yət səsləri qazandılar. Liderük rəsmi olaraq 95% səslə qa- nuniləşdirildi (yəni, demək olar ki, yekdil xalq iradəsi ilə). Avropa İttifaqı müşahidəçilərinin pozuntular qeydə almasma və təııqidJə çıxış etmələrinə baxmayaraq, bu Kiqalidə lıeç kimi narahat etmədi. ABŞ-da təhsil alan P.Kaqome hər şeydə Amerika administrasiyasmı dəstokləyir vo Parisdən ferqli olaraq Vaşinqtonun hərəkət və ya hərəkotsizliyini heç vaxt şübhə altma qoymur: istər onun öz ölkəsındə ge- nosıd dövründə və ya müasir İrakdakı hərəkətlərino görə, Amerika administrasivası da həmçinin özünün məlin A frika müttəfıqini irıkar etm əm əyə üstünlük verir. Həm də Ruanda hələ lazım gelə bilər.

Yaxın illərdə P.Kaqome rejiminə ciddi təhliikə görün- mür. Onurı m üəyyən etdiyi davamlı hərbi vo siyasi nəzarət iqtisadi uğurlarla möhkəmləndirilir. 1994-cü ildon etibarən ölkənin ümumdaxili rnəhsulu ildə loqribən 7% artmışdır. Əlbəttə, hesablama nöqtəsi çox kiçik idi, lakin başlıcası ondaıı ıbarətdir ki, belə artım zamanı əlıali yaxşılaşmanı lıiss edir və onu aşkar görür.

Ruandanm əsas ixrac bitkiləri çay və kofcdir On 1 arm yığımı 2003-cü ildə (müvafiq olaraq 15,5 min ton çay və 14,5 min ton kofe) genosid dövrüno qədər olan məhsulu xeyli ötmüşdür, Ruanda horbi kontingentinirı KDP-də ol- ması izsiz keçmədi. Qonşu ölkənin, vətondaş mtiharibosj ilo paytaxt Kinşasadan, artıq, çoxdan ayrılan nohong şərq rayonlan Ruandaya doğru istiqamolləndilər. Konqaler Kol- tonu, mobi! telefonlarda istifadə edilon minerallar, qızıi, qiymətli daşlar, qiymətli ağac növlori Kiqalidən keçməklə ixrac olunur. Hay-küylii tikinü gedir, selliilyar ıabitə abo-

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrıfı altında 77

nentlərinin sayı durmadan artır, yüzlərlə m əktəb intemetə qoşulmuşdtır, ö lkəyə, ilk növbədə zəngın, nadir heyvaııat alomi ilə maraqlanan turistlər axışır. Kiqali simasmı dəyi- şir, mart ayında orada ilk beşulduzlu «İnterkontinental» mehmanxanası açılmışdır. Hökumət gələcok Ruandanı regional maliyyə və seı*vis mərkozi kimi təsəvvür edir.

«İdaıəedilən demokratiya» genosıdin nəticələrinin aradan qaldırılması resepti kimi - Ruandamn hakim rejimı bundan Özüne dərs götürmüşdür - hələlik daj^anmadan foa- liyyət göstərir. Xarici donorlar da köm əkhk göstərirlər. D övlət büdcosmin golir lıissəsinin yarısı onlarm hesabına tamamlanır.

Lakin böyiik əziyyətlər bahasma əldə edilmiş sabitliyı paıtlatmağa qabil olan yavaş, tədrici təsırlı bomba da var.O, özü haqqmda ucadan deyir və bu «əhaliııin sürətli ar- tımı» adlanır.

Əhali artıını problemi Ruanda qarşısında çoxdan daya- nır. Mohz o, etniklorarası toqquşmanm əsas sobəblərindon biri idi. Hole 50-ci illordə xutu ekstremistləri inandırmaq istoyirdilor ki, «ölkə hamı üçün çatmayacaq». Hesab edilirdi ki, çoxlu ınsan itkisinə gətirib çıxaran miidhiş genosid bu məsəloni uzun müddət gündəlikdən çıxaracaq, lakin bu baş vermodi. 1991-ci il siyahıya almasına əsason ruandalı- ların sayı 7,2 milyon nofəıə çatırdı. 2001 -ci ildə, yəni 10 ildon sonra apaıılan siyahıyaalrna ruandalılarm sayınm 8,162 milyon noforo çatdığım göstərdi.

Toəcciiblü göstəriciyo emiqrant-tutsilərin qayıdışı he- sabına nail olunmuşdur - bu fenomeni Ruanda statistikləri belo ızah etınoyə cəhd göstorirdilor. Lakin bu belə deyil. Ruandada doğum səviyyəsi hədsiz yüksokdir. Ruanda kəndli ölkəsi olaraq qalır. Şohərlərdə yalnız 1,4 milyon vo ya biitiin ohalinin 16,6%-i yaşayır. Bunlardan 608 min no- fori nav!:ı:a Kinali şəhərinin sakinləridir.


Nəticədə Ruanda əhalisi ən six olan dünya ölkələrindən birinə çevrilmişdir. Onun hər 25 rain kvadrat kilometr ərazi- sinə 300-dən çox adam düşür, Təəccüblü deyil ki, adam- başına düşətı torpaq sahəsinin orta miqdan cəmisi 0,7 ha təşkil edir. Hökumət sübut edir ki, Ruandada Nil deltasına nisbətən məhsuldar torpaqlar daha çoxdur və ağdlı torpaq islahatı bu problemin kəskinliyini uzun müddət götürə bilər. Lakin əhaiinin sayı bu templə artmaqda davam edərsə, 2015-2020-cı illərdə artıq bu rəqəm iki dəfə artacaq. Bunun- !a isə hətta ən yaxşı islahatın bacamıası çətin ki, baş tutsun.

Əhalisinin etnik tərkibi Ruandam təkrarlayan qonşu Burundidəki vəziyyət optimizm üçün əsas vermir. 6 apıel 1994-cü ildə Kiqali üzərində vuruian təyyarədə Ruanda Prezidenti J.Habiannandan başqa Bumndi Prezidenti Sip- rıan Ntaryarnir də uçurdu. Onun da həlak olmasına baxmayaraq, Bumndidə genosiddən qaçmaq mümkün oldu. Lakin keçmiş on illər ərzində daim etniklərarası toqquşmalar nə- ticəsində orada da 200-300 min adam həlak olmuşdur. Toqquşmalar davam edir və indi də yenı həyatlara son qoyulur, yeni köçkünlər yaranır. Xutu və tutsi siyasi partiya- larmm barışması, koalision hökumətin yaradılması cəmiy- yətə qəti sakıtlik və stabillik gətirmədi. (Bu hadisəyə görə ABŞ-ın eks-prezidenti B.Klinton Ruanda xalqmdan üzr istədi. Bəs Xocalı genosidinə görə Azərbaycan xalqmdan kim üzr istəyəcək?)

Nəzarət edilən demokratiya yolunu seçən Ruanda uçu- ruıudan çıxmağı bacardı. Hələlik onun vəziyyəti aşkar yax- şıdır, lakin bıı о dem ək deyil ki, gələcəkdə də onuıı veziy- yəti münaqişelərdən sarsdan Burundiyə nisbətən hosəddo- ğurucu olacaq. Ölkenin tutduğu yoldan gen çəkilm əyəcə- yinə, genosidiıı və ya irimiqyaslı etniklərarası qırğınm tək- rar olunmayacağına heç kim təminat verə bilməz.


M Ə X F İ A R A Y IŞ

Ermənistan Milli Tehliikəsizlik Nazirliyinin mətbuat xidmətiniıı başçısı, polkovnik Armaik Mamukyan iddia edir ki, Xankəndidə, ümumən Dağlıq Qarabağ ərazisində, e ləcə də Yerevanda heç bir azərbaycanh əsir yoxdur.2000-ci ilin dekabr aymın 16-da ısə Rusiya Federasiyasımn Baş Kəşfıyyat İdarəsinin polkovniki, cənab Vladimir Ro- manoviç Savelyevin Birləşmiş Millətlər Təşkilatma ünvan- lanmış məktubunda isə Ermənistan ərazisindəki əsirlərin sayından, düşərgə zonalarından bəhs olunur.

«Jmanak» qəzeti (Türkiyə erməni diasporunun qəzeti) 1992-ci ilin fevral hadisələrini, qanlı qırğmı şərb edərək yazır. « . . .B iz vəcdə gəldik. Erm ənilərə öz dədə-baba tor- paqları uğrunda vunjşmaq üçün güc və qüvvət verilmişdi. Bu işdə Allahın razdığmı göriirdük. V ə vuruşurduq. Azər- baycanlılar isə bizim qedər torpaq istəyə bilmədi. Məhəb- bət və Vətən sevgisi olduğu üçün biz qalib gəldik... Bakı- dan da xəbərdarıq. Orada torpaq uğm nda yox, sülalə və vəzifə, səltənət və şöhrət uğrunda daha çox güc sərf olunur. Çiinki Bakıda da bilirdilər ki, bu torpaqlar bizimdir, bizim dədo-babalarmdır... Bu barədə rus zabiti Vladimir Savelyev adlı birisi meydanda atılan toplarm yanında bizdon sorğu etdi. O, bizim müxbirdən tələb edirdi ki, bu yer- lərdən çıxıb getsin .. .» (1992-ci il, 24 fevral).

Vladimir Savelyev 366-cı alayda yerləşon 02270 nöm- rəli (Dağlıq Qarabağda) hərbi hissənin əks-kəşfiyyat şöbə- sinin rəisi olub. Xocalı faciəsinin ilk melumatlarını toplayan, lıadisələrin şahidi olan polkovnik 1992-ci il noyabr ayınm 26-da, 1994-cü il mart ayının 19-da, 1998-ci il avqust ayının 22-də və nəhayət, 2000-ci ilin iyul və dekabr ayb'innd:! BMT-yə, Avropa Şurasına... sonda Baş Kəşfıy-

80 Rövşən Novnızoğ/u

yat İdarəsmə «Məxfı arayış»ını təqdim edir. O, son arayış- larını «zabil: Puqaçov» imzası ılə göndərib.

Polkovnık erməni terror təşkilatları ilə Rusiya qoşun birləşmələrinin Dağlıq Qarabağda keçirdikləri hərbi əm ə- liyyatları iz ləyərək fakt və sənədlərdə, «Agentura» gücii ilə ə ldə et'diyi informasiyalarda bütün olub keçənlərin şər- hini verib etiraf edir: « . . .M ən bütün bunlan yazmaya bıl- mərəm. Hər şey gözlərim önünde baş verib. İnsanların, uşaq və qadmlarm, hamilə gəlinlərin güllədəıı keçmiş bə- dənlərini unuda bilmirəm. Qoy azərbaycanlılar monı bağış- lasınlar ki, bütün bu qanlı və amansız sonhığu olan hadisə- lərde əlimdən heç nə gəlmədi. T əkcə on doqquz səhifəlik məxfı arayışı lıəm Kremlə, həm də MN-ə, BKİ-ıım gene- rallanna göndərdim. Oxuyun - dedim. Biz rusların zabit şərəfı görürı ııecə ləkələndi.. . M ən Bakıdakı hadisəlori də izləyirdim. Hiss olunurdu ki, Prezident Ayaz Niyazoviçi al- dadıb tora salıblar, O, kəiəfin ucunu itirmiş, hər şeyi nəza- rətdən çıxarmış, qarşıdurmanın nıərkəzində dayanmış, ııü- fuzunu itirmiş Ali Baş K om andandır. .. Azərbaycan hərbi əks-kəşfiyyatma gə lm cə .. . belə bir qurum iflic olub. Aldı- ğımız məlumata görə, bu qurumun əməkdaşları orduda kartof kisələrinin, soğan və ə t in ., . oğurlanıb-oğurlaııma- ması ilə maraqlanır, əsas m əsolo lərə giıişə bilmirdilər. Prezident Xocalıda nəyin baş verməsini dəık etmirdi. Azərbaycan ordusunun f3Q-də hamı öziinii qərargah rəisi kimi aparırdı. Dördüncü ümumordu qoşun birləşınolərində isə gərginlik genişlənirdi... Bu qoşun birləşmələrində hor şey Azərbaycatı əleylıinə idi. Vozıyyot nəzarotdon çıxmış- dı. Zabitlər başlamıı itirmişdilər.

Məlumat aldıq ki, Azorbaycanda Prezident Aparatında və güc nazirliklərində ikitirolik var. M əqsəd vo fikiılər bir- birini tamamlamırdı. Hamı siyasi məqsədləri (içün «Müha- ribə kaıtmdan» yapışmışdı. Bu kaılt paylayanlara gəlıncə,

Qarabağ: «Eçmiəclzin»in maxji qrifi altında 81

onlarm bir qismi Azərbaycamn Ali Baş Komandanının, bir qismi də müxalifətin və nəyə xidmət etdiklərini anlamayan savadsız və küt generalların yanını kəsdirmişdilər...».

Fransada çıxan «Frans katolik-ekklezia» - aylıq jurna- lında «Hücumdan öncə» yazısını çap etdirən erməni jum a- listi Berain Siracyan yazır: « ...Xocahnı gözləriınlə gör- düm. Döyüşən, hər qarış torpaq uğrunda vuruşan artsaxhla- rtn igidlikləri məni valeh etdi. Amma mən torpaq uğrunda gedən vuruşmanın bu tərzdə aparılmasımn tərəfdarı deyil- d im .. . I lər yerdən qan iyi gəlirdi. Qar üstündə qalaqlanmış kimsəsiz, sahibsiz cəsədlərdəıı qorxdum.,, Qorxdum ki, bu qan üçıin heç vaxt Azorbaycan tərəfı, sabahkı nəsillər sus- masın... Bu gün ruslar bizimlədir. Bəs sab ah ? . ., Biz tənha qaia bilorik... Digər tərəfdən, Xocalıda vuruşanların, ermoni qardaşlarımm gözlərindəki alovun sönməyəcəyinə do şübhom yoxdur. Bu alov votən torpağı üçün yandırılınış oeağın alovlarıdır. Belə alovlar isə heç vaxt sönmiir...» (1992-ci il, 12 mart).

Halbuki. 1992-ci ilin yanvar ayında Paris yaxmhğında qeyri-Ieqal moxfl tolim diişərgəsi yaratmış «ASALA» ermoni terrorçu təşkilatınm bir qnjp üzvü - 26 nəfəriik dəs- tə, mayor Aşin Simonyanın başçılığı ilo Xankəndiyo toşrif' gotinnışdi. Onlar başlı-başına buraxılmış 366-cı alayın iço- risindv) asanlıqla öz dayaqlarmı qura bildilor. Polkovnik Yevgeni Zaıviqarova nağd 36 min ABŞ dollarını tanışlıq iiçün «hodiyyo» etdilor. Məlumata göro, 23-cü diviziyanııı komandiri, general-mayor Boris Budeykin polkovnik Zar- vıqarovu buna görə ittiham da edib. Dördüncü Ordu ko- mandanlığı qarşısmda oııun «zabit şərəfinə xəyanəti» üs- tündə azad olunmasını, qovulmasını təlob edib,

Lakin bütün bu ittilıam və tələblorə baxan yox ıdi. Çiinki qanunlar artıq işləmiıdi.


Polkovnik V .Savelyev yazır: « . . .Ə slində millətlorarası münaqişəyə cəlb olunmuş 366-cı alay ətrafında h ə m m probleralər daha qabarıq nəzərə çarpır. Hərbı əm eliyyatlar- da alayın ermənilər tərəfm ə keçib azərbaycanlıları qırm ası, hərbi texnika və silahlan ermənilərə verməsi m əsələsi ar- tıq siyasi ehəm iyyət daşıyırdı...».

Polkovnik 1992-ci ilin aprel ayımn 12-də MN-o gön- dərdiyi məktubda isə bunu yazır: «Öldürülmüş, məhv edil- miş adamlarm bir qisminin şəxsiyyətlərini loyin e d ə n sənədlərdən 46-smı nömrələyib Azərbaycamn M N -inə, Prezident Aparatma göndərdim. M ənə cavab gəldi ki, biz həmin sənədləri araşdırırıq. Onda m ən Tbilisidə idim v ə məktubu da oradan yola salmışdım. Amma dərk edə bvl- mirdim ki, Azərbaycan hərbi kəşfiyyatı nəyi araşdırır. .».

1992-ci il fevral ayının 19-da isə İrəvanın Teatr n ıey- danında Firdos Ərəbyan adlı bir errnəni emissarı (L ivan) Dünya erməmlərinin «iqtisadi gəlir mənboyi» kimi ad çı- xannış «Qaragin» ennəni m ərkəzində on üç nəfə r varlı er- məninin imzaladığı məktubu oxudu: « ...O yanm ış xalqa eşq olsun! Müdrikliyini, ağd və idrakını dərk edətı, babala- rımızm, əcdadlarımızm külünü təzədən alışdırun erm ən i qəhrəmanlarını alqışlamaqla yanaşı, onlara dünya erm oni- lərinin salamlarını yetirirəm. Parisdə, Kölndə, Rom ada, Vaşinqtonda, Küveytdə, Londonda, Moskva və Ankarada, Tehran və Latin Amerıkasında...ayağa qalxan erm onilər s izinlədir.., Biz sizə hər cür yardıma hazırıq .. .».

İki milləti qarşı-qarşıya qoyan bu «millot qohrom an- ları» bir m əsələni dərk etmirdilər, Dərk etmirdilər ki, lıeç kəsin qam yerdə qalmır. Edilən cınayətlər üçün, tökülən qanlar üçün cavabdehlik və mosuliyyət nə Vaşinqtonun, nə Londonun... üstündə qalırdı. Bütün bu vəhşiliklərin cavab- dehliyi İrəvanm üstündə idi.. . Bunu ise, sadəco, dərk et- mək lazım idi. Necə ki, koşfiyyatçı V .Savelyev bunları g<>- rür ve dərk edirdi

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfı qrifı altında 83

Polkovnik Zarviqarov və başqa vəzifəlı şəxslər isə alaya atəş açan döyüş nöqtələrınin ləğvi haqda ordu və dai- rə komandanlığmm rəsmi icazəsilə Xocalı istiqamətində gedən əməliyyatlarda ermənilərlə birləşdi. Nəticədə bir giin ərzində 49 nəfor azərbaycanlı meydanlara yığılıb gül* lələndi... Q əraıgah rəisi, podpolkovnik Sergey Kraulenin verdiyi tapşırığa əsasən, birinci motoatıcı batalyonun komandiri, polkovnik Arkadi Moiseyev, 2-ci batalyonun komandiri mayor Serj Ohanyan, 3-cü batalyonun komandiri mayor Qavril Nabokix, kapitan İshaq Lixodey... Xankən- dini a təşə tutmaqla yanaşı, ayrıseçkilik edir, dinc əhalini zonalarından uzaqlaşdırarkən ermənilərlə daha çox məşğul olurdular. K öçünnə zamam (bu yarımçıq qaldı) 58 nəfər azərbaycanlı ö ldürüldü...

Öldürülən azərbaycanlılar isə adəti üzrə dəfn olunmuş- dular. Onlan yarım metr qazılmış çalalara atıb, üstünü tor- paqlayırddar. Polkovnikin qeydlərinə görə, axşamlar belə çalaların ətrafından «itlərin və çaqqallarm səs-küyündən, dartışmalarından» qulaq tutulurdu, adam vahimələnirdi. Hər yerdən laxtalanmış qan və cəsəd iyi gəlirdi.

Bu arada Livanda fəaliyyət göstərən enııəni diasporu tərəfındən radikal mövqeyi ilə seçilən «Ramkavar» parti- yasının liderlərindon olan Rafael Messayan (Qrıqoryan) Beyrutda çıxan «Zartunk» («Oyanma») qəzetində «Bir er- məni yardımı» yazısında qeyd edir: «...Xocalı uğrunda vu- ruşan, döyüşə atılanları unutmaq, yaddan çıxannaq biz er- mənilərə yaraşan iş deyil. Onlara - о igidlərə yardım edin. Məlumatımız var ki, dünyamn 24 ölkəsində varlı və zəngin ennoni iş adamları «Artsax yardım fondu» təsis ediblər. О f’ond hom də bizim gələcək nəsillərin taleyi üçündür.,. f.ondonda erməni iş adamı satdığı villasınm dəyərini, Va- şinqtonda ermoni biznesmeni Araz Süleyman öz ticarət morkəzindən golon illik gəliri... Parisdə «Erməni ana dili»

84 Rövşan Novrıızoğlıı

cəmiyyətinin üzvləri topladıqları ianələri.. . Xocalı qohro- manları üçün ayırdılar...» (1992-ci il, 24 mart).

Bakıda isə boş qalmış kreslolar üstündə adamlar dosto- lərə bölünür, qmplarda cəmləşır, hakimiyyətə can atırdılar. Ali Baş Komandanın buraxdığı strateji sohvlori isə no siyasi mühitdən ayrı düşmüş, başım itirmiş millet, nə do ayn-ayn siyasi liderlər dərk etmirdilər. Düşdükləri burulğandan çıx- maq üçün heç kəs bir-birinə əl uzatmırdı, yardım etmiı dı. Xo- calı isə qan içində can verirdi. Ordudakı xəyanəllə Prezident Aparatındakı xəyanətlər üst-üstə düşdüyündən hann çaşıb qalmışdı... Biitiin bu çaşqınlıqları araşdıran kəşfiyyatçı V,Savelyev Kremlə, Bakıya... üst-üstə 18 eyni məzmunlu teleqram göndərir. Amma heç kəs onun teleqramlarını oxumur- d u . . .

1992-ci ilin fevral aymm 4-də isə Roma Papası II İoha- nın Dağlıq Qarabağ özünümüdafıə dəstələrinə (!) və ıus qo- şun birləşmələrinin generallarına məxfı məktııbu daxil olur. Roma Papası erməni müdafıə dəstələrinə «AUahdan aldığı gücü» (?) göndərirdi. Ruslara isə bu vuruşmanın «dini bir vııruşma» olduğunu xatırladır, onlara dua edəcəyim açıqla- yırdı. Roma Papası Dağlıq Qarabağ uğrunda vuruşmam «Dini vuruşma... Din uğrunda vuruşma» kimi qiymotləndi- rib, yazır: « ...İm kan olarsa, Xocalıya golib orada holak olan erməni qardaşlarımın vuruş vo döyüş mokanlannda baş əyə~ cə m ...» (2003-cü ilin sentyabnn 21-de Roma Papası Ermo- nistana gəlir. Qarabağın işğalı zamanı öldürülon ennemlorm məzarlarmı yad edir).

Polkovnik V.Savelyev daha sonra yazır: « ...Xocahmn işğalında, ölüm və kiitlovi qırğın hadisolorindo azərbaycanlı zabitləri də günahlandırıb ittiham cdiroın... Bu nece Veten- dir? Bu песо ordudur?.,. Bütün bunları anlaya bilmirəm. Bu oyunlara rus zabitlorini qoşmaqla onları alçaltdılar, şarofino lənot damğasmı vurdular

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfı c/rifi altında 85

Man on addımlığımda güllə yarasmdan can verən sək- kiz-doqquz yaşlı qızcığaza heç cür köm ək əlimi uzada bil- mədim. Allahm moııə lənət edəcəyı gündən qorxuram...» Lənətlənrniş günlor vso bir-birini əvəz edirdi. Həmin ərə- fədə Fransadan gəlmış «Operator-Il» özəl studiyasının er- məni əm əkdaşlan isə (Jiil Barelyan, Şerin Sitaryan) Xocalı otrafmda qalaqlanmış meyitlərin yandm lmasm ı Ientə köçü- rürdülər. Rusiyanın 2-ci batalyonunda vuruşan zabit İvan Karabelnikovun verdiyi məlumata görə bu yer «...Xocalı- nın şimal-şorq hissəsində kiçik təpəcikləri olan bir yer id i . . .»

Xocalı faciosini «işıqlandırmaq» (ermənilər buna qoh- rəmanlıq deyirlor) üçün Xankəndinə dünyamn 32 ölkəsin- den 47 nəfər ermeni jurnalistı gəlmişdi. Onların bir qismi polkovnik Y.Zarviqarovun ayırdığı zirehli maşmların göz- lüklorindon, qorargah mərkəzlərındən hadisələri izloyir, qeydlər götiirür, bozıləri də opeıativ çəkilişlər aparırdı. Dağılnıış, viranə qalmış yerlətı dünyaya göstorir və acı bir toəssülle qeyd edirdilor: « ...A zərbaycanhlar günahsız er- məniləri qırırlar.. .»

Bizim təbliğat maşınımız ise Prezident Aparatmdan konara çıxmırdı. Bakıdakı adicə diplomatik korpusların nü- mayendelerine həqiqeti dem əkdə çotinlik çekirdik. Sus- mağımız iso erıneni tobliğatı üçün qol-qanad verirdi... 1-rmonilor Xocalı ilo bağlı Azərbaycanı «qan tökmokdo giinahlandıran» bir materialı, əllərino keçon hər hansı bir faktı ve yaxud soııodi təkrar-təkrar çap edirdiler. Tutalım «Azorbaycanlılar Xocalmı yandınb, getdilər...» foto-repor- lajım ermənilor 49 dofə diinya mətbuatında çap etdiriblor (Bu bizim toqribı hesablamalarımızdır).

Xocalınm işğal edilməsi planımn strateji tərəflərini er- mondorle yanaşı, ruslar da «. .çox düşünüblər». Nəticodə birinci batalyonun qerargah rəisi, mayor Abram Çitçiyan


mayor Q.Nabokix və kapitan İ.Lixodey hərbi əməliyyatlar- da bilavasitə vuruşublar. Zabıt İ.Karabelnikovun məluma- tma görə, A.Çitçiyan 13 nəfərlik «Babayevlor ailosini... güllədən keçirib...». Ona 1993-cü ildə Fransa Ermənı Dı- asporu tə rəfm dən 150 min ABŞ dolları mükafat və ən bö- yük «Kilsə mükafatı» verilib. A.Çitçiyan 1994-cü ılin sentyabr ayının 2-də Fransaya mühacirət edib ve orada yaşayır.

366-cı alayın sıravi qulluqçusu, rabitəçi Afik İsbeliye- vin məlumatına görə isə, o, fevralm 24-də (1992) kapitan İ.Lixodeyin komandasında topçu dəstəsində vuruşub və Xocalmm işğalmda iştirak edib.

- Siz necə vuruşurdunuz? - sualına belə cavab verib:— Biz həırı də qorxurduq. Ölümdən qorxurduq, Əlimizə

keçənləri məhv edirdik. Bozon küləkdon tərpənən ağaclar, xışüdayan yaф aq la r da bizi qorxuya sahrdı... M ən bilmi- rəm, Azərbaycan xalqı məni bağışlayarmı?... Anam azər- baycanhlara qarşı ermənilərlə əlbir olub vuruşduğum üçün məndən imtina edib... M ən artıq evə gedə bilmirəm, hamı məndən üz döndərib. Amma məni məcbur etdilər. Əmr verdilər. Biz isə əm rə tabe idik... Mənı artıq heç kəs ba- ğ ı ş l a m ı r , ( « B i r erməni məzarı» - Müəllif: Əbdiil Fateh. «Beyrut» nəşri. 1994-cü il).

A.İsbeliyev bunu da deyır ki, ermənilər ruslara məxsus lıərbi texnikam satm almışddar. Bir «Kalaşnikov» avtoma- tına 1500 ABŞ dolları verilirdi...

., .Fevral ayının 25-dən 26-sına keçon gecə Xocalı yan- dırddı, ışğal edildi. Qoşun isə sakitləşmək bdmirdi. Polkovnik V.Savelyev «Məxfi arayışında» qeyd cdir:

«Üçüncü batalyon Xocalı işğal olunan gecə mülıaribə zonasından çıxarıldı, amma oranı təık etmədi. 366-cı alay isə ərazidən çıxarılmadı, Ordu tərksilah olundu. Zabitlor satqmlıq etdilər, Silahlara golinco, işlənmomiş siiahian er- mənilər öçün ayırdılar Qarara almdı ki ermonilovd '


nun müqabilində pul və zinət şeyləri alınsın. «Böyük Er- mənistan» adlı bodnam və rüsvayçı plan uğm nda vuruşaıı- lara gəlincə, bu, hələlik açıq qalmış bir məsələdir».

1992-ci ilin mart ayının 19-da (müsəlman təqvımində bu gün Novruz günü, balıar bayramı idi) Xocahda öldürül- müş azərbaycanhlar üçün kiçik bir qəbiristanlıq salındı. Orada əlli dö ıd nəfər öldürülmüş günahsız azərbaycanlı dəfn edildi. Ermənilərin Fransa Diasporunda telekanal müollifı Surik Şaqenyan bu mənzərəni elə həmin günün axşamı İranm, Türkiyənin, Moskvanm, Yerevanın, Vaşinq- tonun, Londonun, Parisin, Bonnun telekanallarma çıxartdı. Ermənilərin öldürülmüş azerbaycanlılarm meyitlərinə et- dikləri «hörmət və ehtiramdan.. .» (?), təşkil olunmuş dəfn mərasimindən damşdı.

Bakıda isə əslində hələ heç kəs hadisələrin, Xocalıda baş vermiş faciənin səbəblərini araşdıra bilmirdilər, Yara- dılmış deputat komissiyasından tutmuş. müxalifət partiya- larınadok hamı iflic vəziyyetində idi, hakimiyyət çat ver- mişdi. Təhlükəsizlik orqanlan öz informasiya mənboləri- nin əsas dayaqlarını itirmişdi. Təhlükəsizlik sisteminin bö- yük bir qrupu müxalifotlə, necə deyərlər, «əhd-peyman» bağlamışdılar. A.Miitəllibov hakimiyyəti cəm iyyətdə və dövlətdə siyasi gücünü artıq itirmişdi. O, öz ehtiraslarının, komandasındakı funo-fəsadın qurbam otmuşdu.

llomin orofədə rus kəşfıyyatçısı V .Savelyev Azorbay- can hakimiyyətini təsvir edib, yazırdı: « ...X ocalm m ışğa- lından sonra A .M ütəllibov hakimiyyəti öz yaşamaq hüqu- qunu itirdi... Nazirior ise Baş nazirin ətrafında dövlot daxi- lindo dövlət yaratım şdılar...»

Alayın çıxardmasında, həıbi sursatların erm ənilərə ve- rilməsindo bilavasitə iştirak edənlərə baxın:

- General-polkovnik Qromov.

88 Rövşən Novnızoğht

- General-leytenant Qrekov.- General-leytenant Ohanyan.- İ. Andronov - deputat.- Polkovnik Y.Zarviqarov (sonra general oldu).- Poikovnik O.Kraule...Dördüncü Ordu 23-cii motoatıcı Divıziya nümayondə-

lərinin Xocalı əməliyyatında iştirak etmələri iiçün şorait yaratdı. 23-cii motoatıcı Diviziyanm komandan müavinı A.Babukov və K.Yermolayev isə erməni yaraqhlarma ve- rilmiş hərbı texnikanın geri qaytarılmasını təlob edirdi. Qn- ları isə kim ıdi eşidən?!»

RF hərbi əks kəşfıyyatmın rəisi işlomiş polkovnik V.Savelyev məsələləri şərh edərək, qeyd edir: «...1992-ci ilin fevral aymın 23-də hərbi şəhərcik «Qrad» qurğulanndan atəşə tutulduqdan sonra polkovnik Y.Zarviqarov alayın daimi dislokasiya məntəqesindən ehtiyat bölgəyo keçirilmosi haqqında qərar verib. Q ərar isə erməni silahh dəstələnnin heç bir müqaviməti olmadan həyata keçirilib. Dislokasıya yerinın dəyişdirilməsi heç də zorurətdən irəli gəlməyib Bu zaman bir sıra bölmələrin döyüş texnıkaları çıxarılmayıb. Həmin günlərdə Xankəndi şəhorinə gələn general-leytenant İ.Ohanyan (mayor Ohanyanla qanşdırmayın) tokid edib ki, artilleriya diviziyası, zenit artilleriya diviziyası, tank rotası, texnikası saxlamlsın N əticədə ennənilor heç bir maneo ilə rastlaşmadan 23 ədəd «PDM», 3 ədəd «ZSU-23-4», 8 odod «D-30» və xeyli digər döyüş texnikası ələ keçirdilər,.,»,

Həm in gün ermənılərin öziinümüdafıə dostəsi adı də vuruşan, əslində «ASALA» terror təşkilatının Xankəndido yaradılınış özəyinin başçısı kimi tanınan İllarion Allaveıxli- yan 24 nəfər rus zabıtinə vo osgərino pul mıikafatlarım elan etdi. Məsolon, dəstənin öııündə çıxarılmış rus zabiti Yevgeni Qolubevo üstündo «ASALA» yazılmış 25 qramhq qıznldan tökülmiiş orden vu hoş min ABŞ

Qarabağ: «Eçmiədzin»in nıəxfı qrifi altında 89

nəli surətdə təqdim etdi. Və yaxud həmin gün sıravi Anastas S.İvanova 10 min ABŞ dolları təqdim etməklə yanaşj İrəvanda onu gözloyən «Hunday» markalı avtomobilin sə- nədlərini verdi.

Nəticədə erməni silahh dəstələrılə rus zabitləri arasmda şəxsi bağlaşmalar «Döyüş müqavilələri»də ımzalanırdı.

Azərbaycanda isə əsgərlərımiz üçiin, ordumuz üçün kəndlərdən, şəhərlərdən, ayn-ayn iş adamlaxmdan göndə- rilən maddi yardımların nə dəftəri var ıdi, nə də hesabı. Sənəd lə ıə gəlincə, о artıq yox idi, bir qismi yandırılmışdı, bir qismi do it-bata salmmışdı. Aldığımız məlumata görə, tokco Xocah işğalı günlorində ordunun xəzinəsindən (yar- dımlar) 793 ınin ABŞ dollan oğurlandı. Adamlardan yar- dım üçiin yığılan 368 milyon manatın aqibəti bilinmədi. Conubi Azorbaycandakı qardaşlarımızm göndərdikləri 46 milyon 436 min rial iso, necə deyərlər, qeybə çək ild i. . . Er- mənilorlo rus zabitlərinin müqavilələri isə getdıkcə şaxə- lonirdi. .

Yadınıza salım ki, bütün bunlar, yəni ermənilərlə ruslar arasmda olan bu hərbi bağlaşmaların bir qismi şifahi so- rəncanılarla edilirdi. Bunun üçün hor sərəncamm, general sözünün öz qiyməti var idi. M əsələn, Xankondi şohərin- doki 463-cü Əlahiddo Kimyəvi Mühafızə Batalyonu vo 909-cu Əlahiddo Koşfıyyat Batalyonunun döyüş planlarıilo bağlı, ermənilor torofdən vunjşması barodoki omrin qiymoti 1 8 min ABŞ dolları idi.

Polkovnik V.Savelyev bütiin bunlara toxıınaraq yazır: « . . .Birinci batalyon ehtiyat bölgəyə keçirilən zaman polkovnik İvan Moiseyev texnikanı və şəxsi heyoti dağlar ara- sındakı Çapar dorosində saxlayıb, gözləmo ınövqeyi tutub. Sonra onun batalyonu Çixani yaşayış m əntəqəsino daxil olub. Ennonilorin mühasirəsinə düşüb. Noticəda batalyon köni.H!ü si'rnldo öz döyiiş texnikasını erm ənilor iiçiin qo-


yub. İvan Moiseyevə və şəxsi heyətə pul təklif edilərək, birlikdə vurıışmağa çağırılıblar...»

Qeyd edim ki, Xocalınm ətra f yaşayış m əntəqələrim də dağıdan, külünü göyə sovuran elə İvan Moiseyevin b a talyonu olub. V e bu batalyon da ermənılər arasmda «İvanm vəhşi batalyonu» kımi tanmıb.

Araşdırmalarımıza görə, 366-cı alaydakı hərbi texnika və silahların 85%-i ermənilorin əlinə keçib. Üstəlik, Fran- sadan göndərilən 142 ədəd avtomat, 7 min 600 ədəd güllə, 460 ədəd bronijilet, 11 ton konservləşdirilmiş yemok, min iki yüz cüt ayaqqabı (altı cür ölçüdə), 146 odəd tapança... ennənilərin istifadəsinə verildi. Amerikada istehsal olun- muş 149 ədəd ratsiya da ermənilərə paylanıldı.

Fransa senatı isə Xocalı ilə bağlı lıeç bir rnəlumatm ol- mamasından gileyləndi və bütün günahları A zərbaycanm Fransadakı diplomatik korpusunda gördü. Və 2001 -ci ilin fevral ayının 14-də bu da məlum oklu ki, Frarısada «Xocalı faciəsini» erməniloriıı faciəsi kimi təbliğ edib tanıdıblar. Bizim səfarətxanaya gəlincə, onları sadəcə, geri çağırıb ittiham etm əkdən başqa ... ayrı beç nə qalmırdı. D igər tərəfdən, enrıəni diplomatı O.Ter-Qriqoryan 1992-ci ilin aprel ayında İrəvanm Teatr meydanmdakı çıxışında deyirdi: « . . .E nnən i təbliğatı Bakınm diplomatik m ərkozlorində artıq özünə istənilən mövqeyi tu tub...» (?) Bunun ısə ətra- fında düşünmək lazım idi.

Diplomat çıxışınm bir yerində isə xatırladır ki. erməni- lorlə ruslarm dostluğunun smmayan sütunları var. D iplomat Ter-Qriqoryan deyir: « . . .H o lə 300 il bundan qabaq er- mənilər I Pyotrdan xahiş edirlər ki, yadeüi işğalçılara qarşı vuruşanda onlardaıı da istifado etsinlər... Ə gər M oskvada (təkcə şəhərin öziində) 1959-cu ildə 18,4 min nəfər ermoni var idisə, indi bu roqəm 47 min nəfərdir.. . RF-ın xaricdəki diplomatik korpuslarında çahşan crtnənilərin say* 142 nə- fərdir. Onların 59 nofəri jurnalist kimi fəaliyyət göstorir...

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxft qrifı altında 91

Sıravi əsgər Qriqori Voroşilovun məlumatına görə, Xocalı ilə bağlı ermənilərin ruslarla əlaqələrinə dair sə- nədlərin bir qismi 1992-ci il mart ayının 1-də Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin aviasiya komandam general-mayor S.Lu- kaşovun əm rilə yandırıldı. polkovnik V.Savelyev xatırla- dır: « . . .E rm ən ilə r ruslara məxsus «02-19-M M » nömrəli «KAM AZ»la ərazidəki azərbaycanlı meyitləri yığıb Xoca- lıda tonqal qurdular... İnsanın insana olan nifrəti burada hoddini aşmışdı. Kim yaratmışdı bunu, dərk edə bilmir- d im .. . M ən Sizə ermənilərə qoşularaq əsir alınmış azər- baycanlıları sıraya düzərək tək-tək məhv edən və bundan həzz alan rütbə sahiblərini tanıtmaq istəyirəm:

1. Polkovnik B.Baymukov - arxa cəbhə iizrə alay koman- dirinin müavini.

2. Polkovnik İ.V.Moiseyev - birinci batalyonun komandiri.

3. Mayor S.İ.Ohanyan - ikinci batalyonun komandiri.4. Mayor E.A.Nabokix - üçiincü batalyonun komandiri.5. Mayor V.İ.Çitçiyan - birinci batalyonun qərargah rəisi.6. Mayor V.Q.Hayriyan -alayın kəşfıyyat rəisi.7. Baş leytenant O.V.Mirzaxayzarov - rota komandiri.8. Baş leytenant S.V.Xrinxua-kəşfıyyat bölmosinin rəisi.9. Baş leytenant V.N.Qarmaş - tank rotası komandiri.

10. Baş leytenant N.T.Hakopyan — rota komandiri.1 1. Baş leytenant V.İ.Valilovski - rota komandiri.12. Baş leytenant А.В.Lisenko - bö lm ə komandiri.13. Baş leytenant V.A.Azarov ~ batereya komandiri.14. Baş leytenant İ.S.Abraimov - tank əleyhino batereya

komandiri.15. Leytenant O.V.Balezni - üçüncü tank rotasmin koman

diri.16. Leytenant A .V.Smakin - tank bölməsinin komandiri.17. Leytenant S.İ.Raçkovski - mühəndis-istehkam rotası

korrıandiri.


18. Leytenant V.İ.Bondaryev - kəşfiyyat rəisinin müavini.19. Leytenant A.İ.Kulov - radiokimyəvi bölmənin roisi.

(eləcə də 41 nəfər milliyyətcə erməni olaıı kıçik rüt-bəli şəx s lə r ) . . .»

1992-ci il fevral aymm 24-də saat 21.15 dəqıqədə general rütbəsi almı-ş Y.Zarviqarov zabitlər önündə belə bir çıxış edir ki. regiondakı müharibə torpaq müharibəsi yox. islamm xristianlığa qarşı müharibəsidir. O, çıxışmda gösto- riıdi: « ...D ünyam n islam ölkələrinin ııümayondəlori, hərbi müşavirlər Bakıya (?) yığışıblar ki, bizim xaçı necə smdı- rıb, əzsinlər... Xristianlığa qarşı bir yürüş var, Bıı yürüşdə ya dinimizi, şərəfimizi qorumalıyıq, ya da şərəfsizliyi qə- bul edib tabe olmalıyıq».

V.Savelyevin - vicdanlı rus kəşfiyyatçısının «Moxfı arayışı» səriştəli, haqsızlıqlarla barışmayan bir zabitiıı ən böyük etirafıdır.

Qarobağ: «Eçnıiədzin»in maxfi qrijl altınıia 93

M Ə L U M O L M A Y A N H Ə Q IQ Ə T

Dünya kütləvi qırğın silahları önündə acizdir. Məlız bu səbəbdən ABŞ-da kütləvi qırğın silahları əleylıinə tədbirlər üçün yenı hərbi-strateji qurum yaradddı. «Hərbi-məxfı əmə- liyyatlar» adlı yeni qunıma briqada generalı Bryus Loulor başçılıq edir. Quruıııun Baş Qərargahı isə Norfolke şohərin- də (Virciniya ştatı) yerləşdirildı. İllik büdcəsi 4 milyon dollar olan bu horbi-siyasi təşkilatın 28 eksperti var.

Fikrımizcə, bütövlükdə tiirk dünyasınm irili-xırdalı xalqları artiq «Regional Vahid Təhlükəsizlik Doktrina- si»nm yaradilmasi uğrunda çalışmahdırlar. Maraqhdir ki, ə rəb ölkəlori artıq belə bir birləşmənın istəyi ilə çıxış edir. Birloşmiş Ərəb Ətnirliklərinin generalı, BQ rəisi Şeyx Mə- hommod bin Zalıid əl-Nahayyan tək lif edir: «...Təcili bir- ləşmok vaxtıdır. Təhlükəsizlik doktrinasını yaratmaq la- zımdır. Xarici silahlı qüvvəiər müvəqqətidir. Ərəblərin monafeyi naminə İraqı da bu birliyə dəvət etmək lazım- d ır . . . Birloşmok... Birloşmək... B ir lə şm ək .. .»

Bu, dünyanm infrastrukturlarım neftlo hərəkətə gətiren oreb alominin kütlovi qırğm silahlan hazırlayan və ya is- tehsalı üçün düşünon xristian dünyasına, mokrli düşmonə qarşı strateji proqramıdır.

Nefti, zongin yanacaq resurslan olan Xəzorətrafı ölko- loriııso belo bir strateji proqramı yoxdur və sabalı buna da şübho etmoyok ki, kütlovi qırğın silahları üçijn çalışan Er- mənistatı ayrı-ayrdıqda bu dövlətlərin (Xəzəryam dövlət- lorin) hor birino meydan oxuyacaq. Artıq Nyu-Yorkdakı f leııri Stimson Araşdırmalar Mərkəzi kimyəvi vo bakterioloji silahlarla bağlı 20 dekabr 2000-ci ildə «Toksikoloji Ar- xıpelaq» adb strateji hesabatmm yeni variantını Ağ Evo '.•Uj'iim ‘.'d’b vu bu hesabatm 14-cü sohifosindo - «MDB 61-


kələri» paraqrafında Ermənistamn adı çəkilir. Göstərilir ki, Yerevan yaxın beş ildə bakterioloji və.kimyəvi silahların potensial bazasına çevriləcək.

Araşdırmalanmıza görə, nə qədər qəribə də olsa, Er- mənistanın Naxçıvanla sərhəd ərazilərində - Armaş, Rınd, Zəritap, Aqdııi, Kəcəran yaşayış məntəqələrindəkı quru qoşun birleşməlörinde, sərhəd dayaq dəstələıinin tərkıbin- də 9 xüsusi təyinatlı qrup kimyəvi vo bakterioloji mühari- bədə təhlükəsizlik m əsələlərini icra edəcək (hər dəstədə 18 nəfər xidmət ed ir) . ,.

M oskvada belə bir ünvan var: Leninqrad prospckti, ev 80 (ora radiocihazlarla bağlı saxta bir lövhə də vurulub). Araşdırmalar apararkən maraqlı faktlardan bin də bu oldu ki, altı mərtəbəli bozumtul binada tam məxfı şəraitdə küt- ləvi qırğın silahları, eləcə də radarlarm hazırlanması üzrə təcrübələr aparılır. Bu qruplardan birinə doktor Ambarsum Georgiyevtç M uradyan başçılıq edir. 1988-90-cı illordo Er- mənistan M EA-mn Toksikoloji İnstitutunda çalışan bu şəx- sin doktorluq dissertasiyasınm mövzusuna fikir verin. «Qafqaz genlərində toksikoloji proseslor və immunitetli preparatlar». Erməni tədqiqatçı bu istiqamotdo ilk araşdır- malannı 1994-cü il iyul ayınm 22-dən 1995-ci il iyunun 14-dək Azərbaycanm işğa! olunmuş ərazilərindo, osir dü- şərgələrində, xüsusən Şuşa həbsxanasmda saxlamlan azər- baycanlı dustaqlar üzərində aparıb. 1995-ei il iyulun 21-do A,Muradyan Radiocihazların Hazırlanması üzrə Elmi-Təd- qiqat İnstitutunun katibliyinə ünvanladığı hesabatında ya- zır: « ...М э п sınaq ta c m b əh r im in ilk in vaviantm dan razı qaldınt. М эт т iiçiin ayn lm ış sınaq palatasında altı nəfər «könüllü»dən iiçii preparatlara dözə bilmədi. Qalan iiç nəfər isə artıq sağalıblar. Ö zlərin i yaxşı hiss edirlər. Sifüt- lərindd m üşah idə olunan səpgilər keçib. Qan dövran lan norm aldır.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifı altmda 95

Maraqlı cəhətlə rdən biri də bu idi ki, institutun direktoru, general Boris Viııoqradov bu hesabatı iınza və möhür- lə təsdiqləyib.

Aıaşdırma zamanı aydın oldu ki, mərkəzi bazası Va- şinqtonda yerləşən Qafqaz tnvestisiya Bankmın livanlı baş- çısı Adnan Haşoqqi tərəfındən erməni aliminə 147 min ABŞ dolları dəyərində texniki avadanlıq yardım edilib.

Başqa bir erməni alimi Anastas Qurgenoviç Karpov isə 2002-ci ılin sentyabr ayından başlayaraq, Tehrandakı Mik- robiologiya Elmi Tədqiqat İnstitutunda öz təcrübəlorini fars alimləri ilə aparmaq üçün dəvət alıb. Halbuki İran Islam Respublikasmda kimyəvi və bakterioloji silahlardan əziyyot çəkonlərə yardım assosiasiyasmın baş katibi doktor Abdulla Mazandarani 2001-ci il 3 dekabr tarixli parlament hesabatında qeyd edir: « ...İraqla müharibədə 25 min iranlı osgər və zabit kimyəvi və bakterioloji silahlardan öliib. 65 min nəfər isə iflic vəziyyətindədir». Digər tərəf- dən, «Aştarak:-2»-də çalışan (Ermənistan MEA-nın ərazisi) ermoni mikrobioloqlarından olan E.Aşkinazyaıı, D.David- yan, O.Ohanesyan Şimali Koreyada da sınaq təcrübosinde olacaqlar. M araqh və ciddi məsələdir. Çünki Şimali Ko- reya dünyada mohz kimyəvi vo bakterioloji silahlaıın ha- zırlanmast vo istifadəsi yönümündə on böyük arsenala ma- likdır. Şimali Koreyada gündə 15 ton kimyovi-zohorləyici maddolər vo bakterioloji viruslar hazırlamaq gücündə olan sokkiz müəssisə var. Ölkonin şimal-şorqindəki dörd elmi todqiqat morkəzindən bin tam məxfı qaydada işloyir. Öl- kədo altı m üxtəlif anbar var. Homin «Umfı-3» tipli, tutumu25 ton olan anbarlardan birinin 2003-cü ilin ortalarmda DQ ərazisində tikilməsi də artıq planlaşdırılıb.

Nyu-York politoloqu Cudit Millerin molumatma görə («New York times» qozeti, 16 aprel 2000-ci il), Rusiyada

adh yeni kimyəvi silah istehsal cdilib. İkı kim-

96 R ö v.yə n No vruzoğl11

yəvı element birləşərək, ölümsaçan silah varadır. l lom in birləşmələr m ərm ilərdə də istifado edilir... 2001-ci il fev- ralın 2-də Moskvada çap olunan «Sintez» jum aim da isə er- məni alimi L.M.Teroyants qeyd edir: N oviçok» adlısilah «bınar» silahıdır. O ıada silahın istehsalında və ha- zırlanm asında mənim xidm ətim d qiym ət verən rus alimla- rinə m in n ə td a i 'ä m B iz əsəb sistem ini (flic edib «iıtsanı aridən» bu sikıhı «Şuçe» poliqonunda sm aqdan çıxart- dıq ...» ,

Vaşinqtondakı Henri Smitson M ərkozinm baş elmı ış- çisi Ami Snıitson göstərir: « ...Ruslar bu silahları lıeç vaxt könüllü məlıv etməyəcəklər. Əksinə, öz müttofiqlərinə və partnyorlarına da satacaqlar... Amerika bu haqda cıddi dü- şünməlidir»... (ABŞ. Pentaqona hazırlanmış hesabat. 16 oktyabr 2001-ci il).

Yerevandakı Orbeli küçəsi 22-do yerloşən osəb sistem- ləri üzrə fıziologiya laboratoriyası əməkdaşlarından V.A.Toqosyanm və A.V.Arşakyanm 1998-ci il noyabrm 4- də DQ-a ezam olunmaları və orada bu laboratoriyanm fılia- lım yaratmaları nəzərdən qaçmamalıdır. Çünki alimlor ilk smaq təcrübələrinı də mohz Qarabağda «Hayastan» Xey- riyyə Cəmiyyətinin dəstəyi çərçivosindo əsırlərimiz iizo- rində aparıblar.


M Ə X F İ B Ü R O

Tüıkıyə sərhədlərində vo Azərbaycanın ışğal olunmuş Qarabağ sərhədlərində hərbi mövqelərini möhkəmləndirən beşinci ordu korpusu komandam polkovnik Aykaz Bəh- manyana, birinci ordu kotpusıı komandam polkovnik Levon Yeronosyana, ikinci ordu korpusu komandiri polkovnik Seyran Saroyana strateji mforinasiyalann toplanma- sm da və ışlənməsində komandanlığın tərkibindəki elektron poçtlarmın şəbəkosinin genişləndirılməsi işi tapşırılır, Azərbaycan və Tiirkiyə istiqamətində qurulan elektron mərkəzlərinə də nəzarəti bilavasitə müdafıə naziri, general Serj Sarkisyan edir. Elektron kəşfıyyat məsələlərino dərin- don bələd olmaq üçiin 2002-ci ilin aprel-may aylarında Ye~ revandan və Xaııkondidon ayrdmış 56 nəfərlik zabit qrupu Rusiyaya, Çiıı Xalq Respublikasına, İrana, Lıvan vo Suri- yaya gedib. 2001-ci ıl iyunun 19-da Amerika Ennəni De- mokratik Şurası (Armenian-American Democratic Leaders- hin Council) torəflndon (Maxdesyanm qrııpu) Dağlıq Qara- bağın «öziinümüdafiG dəstələri»nə 30 adda müxtəlif kom- piitcr vo elektron avadanlığı «hodiy)^» edilib. Sokkiz nə- fərlik ınühəndis qrupu da Ermənistamn Türkiyə və Azər- baycaıı sorhodlori istiqamətində həm in elektron avadanlıq- larının quraşdııdmasında, elektron poçtlannın qurulmasın- da iştirak edib.

Ermonistamn Azəıbaycan istiqamətındə planlaşdırdığı elektron hiicumunun birinci mərholəsində (2001-2003-cü illər) qiitb lərdə strateji m əntəqələrin miiəyyenləşdirilməsi vo homin dairələrdə elektron poçtlarınm - biirolarm yara- dılması osas ınosolodir. Bıı məqsədin planh vo ardıcd ho- .. rıi< ( • ■; i’n'os! üçvin erınoni kə.şllyvatı iokco «daxili re-

98 Rövşən Novrıızoğlu

surslar»dan deyil, eləcə də xaricdəki erməm diaspor mər- kəzlərindən ciddi istifadə edir və əlaqələrı genişləndirir. Məsələn, Fransa, Suriya, Yerevan vo Xankəndi ilə güclü əlaqələri olan Tehranda kök salmış «Akopyan» erməni fır- masının nəzditıdəki Internet şəbəkəsinin, elektron poçtu və rabıtə-korrimunikasiya mərkəzinin Təbrizdə, Ərdəbildə, Culfada, Biləsuvar və Parsabadda yaradılmış bürolarım araşdıraq. Bilavasitə İrandakı erməni diasporu ilə iş birliyi quran «Akopyan» fırmasmm geniş texniki imkanlara malik olması və bıı imkanların Azərbaycan istiqamətinə yönəl- məsi araşdırılması vacib olan m əsə lə kimi diqqətdən ya- ymmamalıdLr. Bu bürolarda qurulan və Azərbaycanm sər- hədləri istiqamətinə «start» götürən güclii «Armenia» ötii- riicüləri, elektron poçtları Astara-Lonkəran, Biləsuvar- tmişli bölgələrmi asanlıqla əhatə edir, Dağıstan ərazisində fəaliyyət göstərən və e ləcə də öz emissar-müxbirlərini «Araz» ernıəni cəm iyyətində (Mahaçqala, Şamil küçəsi 14) təlimatlandırıb şimal rayonlarına - Şəki, Zaqatala, Ba- lakən, Qusar ərazilərinə istiqamətləndirən ennəııilər elektron poçtlarının bir qismini ayrı-ayrı şirkət və fırmalarm (neft şirkətləri həmçinin), insan hüqııqlarının miidafiosini «təmin edən» cəmiyyətlərin, beynəlxalq xeyriyyə təşkilat- larınm, KİV-in nəzdində asanlıqla qura bilirlər. Erm ənilə- rin kəşfıyyat prinsipləri əsasında qurduqlan «Azərbaycan ərazisindəki elektron poçtlan»mn vəzifolorindən biri do, əsasən, müxalifət mətbuatı vasitosilo böhtan, toləb və tə- kid məzmunlu məktubların, xəbor vo məfcumatların göndə- rilmosi təşkil edir,

2001-ci il avqustun 9-da Xankəndidə ermonıiorın qondarma lideri Arkadi Qukasyamn yamnda keçirilən lıorbı mü- şavirədo Kaliforniya ştatımn keçmiş qubernatoru mılyonçu erməni Edvard Cerecyanın moktubu oxunur Edvard Cerec- yana görə, Kalifomiyada eırnəni diasporunun müstəqil «Art-

Qarabağ; «Eçmiədzin»in məxfı qrifı altında 99

sax» (Xankondi) bölməsi yaradılıb və bu bölmənin də fəaliy- yəti Xankəndinin ordu quruculuğuna yardımdan ibarət olacaq (Bax: Ennənistan. «Asun» informasiya agentliyi. 2001-ci il,11 avqust).

Ermənistan 2001-ci il avqustun 2-də RF'-nm FTX-nin nozarətindo olan «Qafqaz informasiya oməliyyatları»na qoşulmaq üçün müraciət edib. 2011-ci il avqustun 4-də X ankəndidən də belə bir müraciət eyni ünvana daxıl olub. Rusiya Təhlükəsizlik Şurasmda müzakirəyə çıxarılmış və qəbul olunmuş (19 aprel 2 0 l l -c i il) «İnformasiya Təhlükə- sizliyi Konsepsiyası»ndan sonra onun xüsusi xidmət orqan- larmda güclü texnoloji proqram təminatı sistemi yaradılıb. Bunun vasitəsilə ayrılmış kanalla «provayder»ə çıxış mümkündür.

ı m R ö 'vj 0ı ı N о vruzoğl 11

D A Ğ L IQ Q A R A B A Ğ T E R R O R Ç U L A R IM N T Ö R Ə T D İK L Ə R İ Q Ə T L İA M L A R A B Ş D Ö V L Ə T

D E P A R T A M E N T İN İN S Ə N Ə D L Ə R İN D Ə

A zərbaycanın tim salında qaçquı vo məcbur'ı köçkünlərin m eydana gəln təsin in səb əb i E rm ətıis- tanm hərb i təcavüzii, erm ən i işğalçılan tərəfin dən həyata keçirilən etnik iəm izləm o, terrorçuluq, təcıt- vüzkar separatçılıq və A zərbaycan ərazisinin işğal edilm əsidir. Q əribədir ki, xalqım ıza qarşı biitiin bu b əşər i c in ayətləri törətm iş E rm ənistan nüm ayən- d ə lə ri A vropa Şurasında bizim lo oturmuşlar. No vaxta kim i Avropa belə bir fa k ta göz yum acaq ki, Avropa Şurasım n bir iizvü olan Erm onistan toşkiSatin başqa bir iizv dövlotinin - A zərbaycanm orazilə- rinin 20% -ni lıələ də işğal altında saxlam aqda da~ vam edir?

İlham ƏLİYEV

...1994-eii ilin soniarında Ennənistan xiısusi xıdməf orqanları, məqsədi siyasi reqiblori, siyasi və iqtisadi kəş- fıyyatı məhv etmək, naıkotıklərin tranzitini təmiıı ctmək olar gizli «Dro» tcrrorçu toşkilatmı ü /o çıxardı. Axianş za- manı aşkar oluııan sərıədlor vo toqsirkariarın chrali şəksiz sübut eldi ki, «Dro» -■ Ermoni «Daşnaksütyun inqilabi fe- derasiyası»nm törəm əsidif (EDİF) vo bu parliyanm ali robber orqanı - Biironun gizli qoraıl ilo yaradılmışdır (Bütlin bu sənedlor 1991-ci iün ievral-nıartında parlaDicnl qəzeli «Ayastani Anropelutyun» qozetindo dorc edilmışdir). He- sablarında bir su a qolllər olan «Dro» üzvlorinin. böyük ək-

Qarabağ: «Eçmiədzin»in iu.ik/ i qrifı altmda 101

səriyyəti, həmçinin, terrorizmi öz mübarizəsitıin əsas me- todlarmdan biri hesab edən və bunu heç vaxt gizlətməyən EDİF-in üzvləri idi.

Bu dofə erməni ictimaiyyəti artıq daxüi terrorizmlə, yəni eynı bir millətin və dini vətəndaşlarından ıbarət olan, subyekti onurı vətəndaşları hesab edilən terror təşkilatı ilə üz-üzə gəldi. Lakin cəmiyyet, faktıki olaraq, bu təhlükəli hadisəyo bıganə qaldı. Terror təşkilatmın yaradılması və fəaliyyəti faktlarına belə sakit münasibətin səbəbləri çox- dur.

2001-ci il iyulun 21-də Amerika Birləşmiş Ştatlarının hərbi strategiyasmm əsas müddəalarmı əks etdırən 30 sehi- fəlik məxFı bir hesabat dinlənildi. Həmin müddəalardan bi- rində deyilir: «...A m erika niivə, kim yəvi, bakterioloji si- lahlurdan qorunm alıdır. O, planetin vacib nöqtələrınə nə- zardti artırm alıdır . . .».

«Vacib nöqto» deyəndə sənəddə Avropa, Şımal-Şərq, Asiya, Şorqi Asiya rayonları, Yaxın Şərq, Cənub Qorbi Asiya vo Cənubi Qafqaz nəzərdə tutulurdu. İçməli su, torpaq üstiindo başfanan münaqişə və ya miiharibə zonalan xatırladıbrdı. T əossüf ki, bu cərgədə toф aq laп qəddarlıqla bölünmüş, kütləvi terror planları ilə işğal olunrnuş Azor- baycanın... Qarabağın adı çəkilm ir...

...İşğal olunmuş Qııbadlıda ennən ilə r öz «nıivə qəbi- ristanlıqları»m bir az da genişləndirdilər. Bərgüşad və Hə- kəri çayları arasmdakı ərazido, vaxtilə yurd yerlərimiz ol- muş (şimal və şimal-şərq hissələri) Qayalı, Mahmudlu, Qa- racallı, Sarıyataq kəndlərindo nüvə tullantılarınm basdırıl- ması üçiin xiisusi sahələr ayrılıb. Bu işi bir qayda olaraq, «Dağlıq Qarabağ ordusu»nun «radiokimyovi qrupu»nun osgorləri həyata keçiıirlər. 2000-ci ildə Xankəndinin hərbi hospitalına qan xəıçəngi ilə müraciət edon gənclərin (onlann b'imis? vaxtilo ordııda «radiokimyovi qrup»da xidmət

102 Rövşən Novruzoğlıt

edənlərdir) sayı 22 nəfər olub. Digər tərəfdən, oıdudan tərxis olunmuş ermənilərin ailələrində dünyaya gəiən uşaqlarda kütləvi sepsis, - yənı qanm zəhərlənmosi xosto- liyi miişahidə olunub.

Maraqlı cəhət budur ki, ABŞ-m Tennesi ştatmda V anderbilt və' Näsivil universitetlərinin milliyyətco ennəni olan həkim qrupu da həmin zonalarda tədqiqatlarım davam etdirmək niyyətindədir. Onlar Xankondidə erməni uşaqları arasmda yayılmış sepsis xəstəliyinin, qandakı bakterioloji infeksiyanın qarşısmı alan «Zovan» preparatlarmdan geniş istifadə edəcəklərini də bildiriblər.

Bunlarla yanaşı, Qarabağda ermənilərin yeraltı nüvə anbarlarımn sayı artmaqda davam edir.

Qeyd edək ki, Türkiyədə «Iki saat yarım ərzində mü- harıbə strateglyası» adlı hərbi konsepsiya hazırlanıb. Əsa- sını mobil zirehli korpuslar toşkil edən bu konsepsiya iiç is- tiqamotdə müəyyənləşib:

1. Terror qruplarına qarşı;2. Kütləvii aksiyalara qarşı;3. Dirıi radikal təşkilatlara qarşı.Həmçinin «Xüsusi taktiki koşfiyyat» moktobt də yara-

düıb. Fikrirnizcə, Azərbaycanm da belə bir quruma ehti- yacı var.

Dünyada terror aktlannın 43 faizı ABŞ-a yönəlib. Bıı, 1000-ci ilffi noyabr ayının 19-na olan məlumatdır. 2001-ci il iyıılun 22-no ofan molumata görə iso, bu rəqəm 56 faizo çatıb, Deməli, ABŞ teıror tohliikosindon həlo qurtarmayıb, əksino məlıım radıkal qüvvolordo bu planları reallaşdmnaq hovəsi artıb ABŞ Mərkozi Koşfıyyat İdarosi hor il törədi- ləcok hər hansı facio ilo bağlı 1400 molumat a In. Bunun 800-ü sırf terrorla, 600-ü, yoni 42 faizi terror aktları törət- mək istəyənlorlə bağlıdır. 1400 molumatm toqribon 24 fai-

Oarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifi altında 103

zi ABŞ orazisindo fəaliyyət göstəron em ıəni terror qrupları haqqındadır. M Kİ-mn əməkdaşı, xanım Leyton Marian Va- şinqton Beynəlxalq Araşdırmalar vo Strateji Tedqiqatlar Morkəzinin bülleteni olan «Postsovet prospek:ti»ndə yazır: « ...Ə vvollor terror bizdon xeyli uzaqda ıdi. İrtdi ısə o, evi- mizin içindedir.

M əlum ata görə, Üsoma bin Ladenin Amerika Birləş- nıiş Ştatlarına, xüsusən Vaşiııqton və Nyu-York yaşayış ərazilərino sopəlonmiş silahdaşlarma paylanılan 1 tərki- b indo radioaktiv uran izotopu (U-238) olan, 50 mm kalibrli «BaiTet М81-А1» vo «Barret М82-А1» snayper silahları- nın alınmasmı haqqmda bir qədər əvvəl danışdığımız Şeyx Briqadir toşkil etmişdi. Şeyxin Londondakı adamları iso, bilavasitə erməni terrorçularınm (Abo Sottaryan, Farid Ov- saryan, Qrant Poqosyan) bu silahlardan istifadoetmo qayda- larmı öyrodon «Sakina sekyuriti servisis» fundamental təş- kilatında (başçısı İsrael Yelizaryan) tə lim lər keçirlor.

Hor il avqustun 14-də «Əl-Qaida» qruplaşmalarına m üxtəlif dini etiqadları olan şəxslor islam bayrağı altından keçib, Üsoma bin Ladenin «İslamm Təhlükosizlik Dəs- tesi»no qoşulurlar. Molumata göro, ötən ilin arıdiçmə mora- simiııdo keçmiş SSRİ ərazisindən gedon 6 gürcü, 12 ermoni,14 ləzgi, 5 rus... islamı qəbul edorok dostoyə qoşulub. «ASALA» ermonilərinə müntəzəm olaraq partlayıcı mad- dəloıin sirlorini öyrodon Əbu Ibrahim erməniləri öz əqido- lori uğrunda həmişə müharibəyo hazır olınağa çağırır və bu yolda geri çokilmoyi qorxaqlıq bilir...

«Kiçik laboratoriya» adlandırılan bu terrorçu toşkilatla- rın arasmda qurulan internet əlaqolərində milliyyətco ermoni olan analitiklor güclü rol oynayırlar. Üsəma bin Ladenin «01 Qaida» qrupunun «Hizbullah» vo «Homas» qruplan arasmdakı əlaqolərin tohlili maraqhdır. Mosəlon, ^rnş-diiTKdarımıza göro, «Əl-Qaida»nın Lahordakı internet


qrupuna 1954-cü ildə Yerevanda anadan olmıış vo on iki yaşmdan Pakistanda yaşayan Yozen Surenovıç Malikyants, «Hizbullah»da (İran) Mohanes Yəhya Aslanyan, «Mə- mas»da (Livan) iso Harri Bablumyan başçılıq edir. Bıı əla- qələr NATO-ya üzv ölkələrin, о cüm lədən ABŞ orazisində də davam etdirilif. Onlar internet saytlarında gizli olaqələ- rini quıur, xüsusən Xəzəryanı dövlətlərin (o ciiınlədən Azərbaycanm), yanacaq resurslarmın mənbələri lıaqqmda məlumatlar yığır, bank hesablarını açır, məxfi kodları bağlı olan «sifariş»ləri ötürürlər. ABŞ-da çıxan «Yu-Es-Hy» qə- zeti 2002-ci ilin aprel ınömrəsində yazır ki, arxasında crmə- nilərin də əyləşdiyi bu internet «punkt»larma Şeyx Vadih Əl-Heyc başçılıq edir. Buıılardan soııra ABŞ Morkəzi Kəş- fıyyat İdarəsinin direktoru Core Tenet etiraf etdi: «Islam terrorçulaıı əsl elektron cihadı edirlor.. .». Amerika Milli Təhlükəsizlik. Ageııtliyinin direktoru, general-leytcnant Maykl Hayden hesabatmda açıqlama verir: «...Qnlurın (is- lamçıların) ən ya x şı texniki va elektron im kanları, ən giic-lii telekommunikasiya sistem fari va r ...»

...Amerikada bele bir terror dəstəsı var: «13-lər» (Kalı- fomiya ştatı). Bu terror toşkilatı 1989-cu il maym 24-do ya- radılıb, « ) 3-lər»m liderlərindən olan hüquqşiinas Situs Ba- damçıyan «Vadi-Əl Kaid» şirkətilə əməkdaşlıq qurdu. ABŞ FTB-nin əməkdaşlarına artıq məlum olub ki, ennonilərin can atdıqları, əlaqələr qurduqları «Vadi-Əl Kaid» şırkəti məhz Üsəma bin Laden tərofındən maliyyələşdirilir. Sirus Badamçıyan isə Azərbaycan torpaqlarının işğalında iştira- kına görə 1992-ci ilin martında «Qızıl qartal» ermoni oıde- ninə layiq görülmüşdür,

Elə həmin il Xankəndidə «13-lər»lə «ASAL.A»çı!arm (Yerevan) «Vuruşan xalqa :müracıət»ı yayıldı, Müraciəti Tiqran Hovanesyan və Sirus Badamçıyan imzaiamışdılar.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfı qrifı altmda 105

Azərbaycamn hüdudlarında qanlı terror əməliyyatları törədon «ASALA»nm ideoloqlarından Aram Qalustyanın, Birma Səlcuqyanın, Varin Adamyanm... «Vaçaqan Bare- poşt», «Miiqəddəs Georgi», «Andrianik» ... və «Böyiik Er- mənistan» orden və medalları ilə tə ltif olunmaları həm dü- şündürücü idi, həm də təəssüfedici. Həmin il qondarma «Dağlıq Qarabağ Respublikası»nm «müdafıə nazıri»nin belə bir bəyanatı yayıldı: «Bu şəxslər ABŞ-dakı «13-lər»lə birgə Xocalmın tiirklərdən azad edilməsində göstərdikləri fövqəladə qəhrəmanlıqlara görə həm işə tarixin yaddaşında qalacaqlar.. .».

...1992-ci ilədək Ermənistamn Berd, Çil, Çövak, Daş- kənd, Тех, Tatev, A ldərə... yaşayış ərazilərində Baş Qə- rargahlarım quran «Türk qam» və «Azərbaycan» adlı terror morkəzlərı 1999-cu iliıı iyul ayının 9-dan başlayaraq, qə- rargahlarını dislokasiya etdilər, K əlbəcər, Laçın və Şuşada məskunlaşdılar. Hər iki təşkilat yeni idi və hor ıkisının də yaradıcısı Armen Mxitaryan adlı Argentina biznesmeni idi. 1969-cu ildo m ədəniyyət və incəsənət xadimlori corgəsin- də Bakıdan Fransaya gedən musiqiçi A.Mxitaryan bir daha geri qayıtınadı. 37 ildən sonra onun səsi Laçmdan goldi. O, Laçma mohz «Türk qanı» adh bir təşkilatın proqramı ilə gəlmişdi... Sonra bu dəstə böyüdü, şaxələndi.

E.D.Saakyan (professor-tarixçi):«...Mən bu gündən «Krunk»dan (təşkilatdan

R.N.) imtina edirəm. Mən bu gündən üzv olduğum «Naxçivan» icmasından gedirəm. Bunların heç biri məııim millətimə baş ucalığı gətirmədi...

Dağhq Qarabağı tərk etmək vaxtıdır...”(B a x : İran. «Araz» jumalına verdiyi miısahibodən.

2002. Xf. 6^


T E R R O R Y U V A SI:O rbe li q ard aş lar ı k ü çəs i 22

2001-ci il noyabrm 14-də Yerevan vaxtılə saat 12:30 dəqıqədə Erməuistan MEA-nın üçüncü m ərtəbəsində (O rbeli qardaşları küçəsi 22) «Taliban» hökumətinm Əfqanıs- tandan kənarda fəaliyyət göstərən qanunvericilik orqanı üzvlərinın - deputatlannm bır qrupunun ıştirakı ılə qeyrı- leqal yığmcağı keçirildi. M aliyyə xərclərini isə iş adamı, Yerevanda dərman fabriki tıkən M əhəm m əd Nəbinin ın- vestisiya qoyduğu «Yerevan» Bankı çəkdi. «Taliban»çı dep u ta t io n 12-si iclasda iştirak edirdi (İran, M əşhəd radiosu,15 noyabr 2001-ci il).

Ermənistan Nazirlər Kabmetinin 2001 -cı ıl martin 19- da rəsmi sənədlərində «Taliban» kimi qeydə alınan bu fab- rikin adına «Əfqan fabriki» də deyirlər.

Yerevamn şərqində salmmış bu fabrikə İranda iş adam- larmın koordinasiya mərkəzi kimi tanınan «Pirimyan qrupu»nun xəttilə Çin istelısah olan 80 ton pestisıd daşmıb. Bu zəhərli materialdan dorman preparatlarınm hazırlanma- sında Emıənistan Toksikoloji İnstitutunun alimləri, mik- robioloqları yardımçı olublar. Onlann bir qismi ıle fabıikdə artıq müqavilə də imzalanıb, Əf'qan taciklərindon olan Mə- həmməd Nəbi investisiyalarından bir qisminı «Razdanmaş» Sənaye Kompleksinə qoyub. Razdan şəhərındə bununla bağlı saziş də imzalanıb (21 sentyabr 2001-ci il).

Ermənistanın dövlot büdcəsinə daxıl olan gəliriıı 23 faizi narkobiznes qaçaqmalçılığmdan, 11 faizi isə işğa! olunmuş Qarabağ ərazisində qeyri-qanuni işlər aparan və nəzarətdən kənar yaşayış məntəqələrində toşkilatlanmış terrorçu dəstəlorin silah vo nüvə texnologiyası alverindon gəlir. Bu molumatı Rusiyanın keçıniş baş pro)* nrr*v v ■■■■'<

Qarctbağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrijı alttnda 107

Sukratova silah alveri ilə məşğul olan və buna görə vaxtılə sorğu-suala tutulan iş adamı Aleksandr Prokopenko yazıb (Y.Skuratovun A.Prokopenkonun işi ilə bağlı verdiyi mü- sahibo: «Советская Россия» qəzeti, 11 dekabr 2000-ci il). Bilavasitə qaçaqmalçılıq m əsələləri ılə moşğul olan «RRR» - ermoni-rus iş adamlarının birgə fınnası (A.Pro- kopenko+M.Risahyan) ilk mərkəz idi ki, özünün strateji araşdırma bölmosi vardı və bu bölm ədə bilavasitə nüvo texnologiyası ilo, kvant fizikası, riyazi hesablamalarla moş- ğul olan 13 alim çalışırdı. Bu gün həmin bölm ə öz BQ-nı Xankondi orazisindeki hərbi hissəlorin birindo - motoatıcı alayın içorisindo yerloşdirmoyo müvəffəq olub,

Araşdırmalarımız zamanı Ermənistana, eləcə də ermoni terrorçular torofindon işğala moruz qalmış və nəti- codo nozarotdon çıxmış zonaya çevrilmiş Qarabağa daşı- ııan nüvo texnologiyasmm, eloco də raket sonayesində istifadosi zoruri sayılan materiallarm, hərbi sursatların marş- ruflarını da oldo etdik. Qeyd edək ki, bu marşrutlar belədir:

- Kamenka (RF-Penza) - Gümrii (Erməııistan) - Xankondi (DQ) («AN-I24» fəyyarəsi. 23 iyun 2000-ciii);

- Mozdok (RF) - Yerevan (Ermənistan) - Xankondi (DQ) («11-76» təyyarəsi. 14 mart 2001-ci il);

- Novorossiysk - Batumi (General «Ryabikov» gomi- silo) («AN-12» təvyarəsi. 1 iyul 2001-ci il);

Aktubinsk (RF) («Jasmin» təyyarə meydanı) - Yerevan («Zvartnos» toyyarə mej'danı) («İl-76» təyyarəsi,3 fevral 2001-ci il).

108 Rövşən Novnızoğln

ŞE Y T A N D Ə STƏ Sİ

«Vahan Ovanesyan + 31» qrupu ıso 1995-ci ilin ıyu- lunda ifşa olundu. О da «Daşnaksutyun» Partiyasının üzv- lərindən biri ıdi, hesabmda iki milis omokdaşmm qətlə ye- tirilməsi dayamr, gizli mənzillərində böyük silah anbarı aş- kar cdilmişdir. Saxlanılmaya cəhd zamanı onun bəzi iizv- ləri müxtəlif atıcı silahlardan, о cümlədon dozgahlı pulem- yotdan istifadə etməklə quduzcasına müqavimət göstərdi- lər. Qrup üzvləri m əhkəm ə qarşısmda dayandılar və moh- kum edildilər, Lakin dövlətin qəbul ctdiyi todbirlərin ia- zımi informasiya təminatı ucbatmdan bir çox respublika vətəndaşları bunu siyasi rəqiblərin təqibi kimi qiymotlən- dirdilər. Yeri gəlmişkən, baş naziıi və parlament spikerini güllələyən beş terrorçudan dördü (o cüınlədon də Unan- yan) elə həmin «Daşnaksutyun» Partiyasmın müxtulif illər- də üzvləri olmuşdur.

Siyasi mübarizə sistemi kimı terror və zorakılıq Erraə- nistanda 1996-cı il 21 sentyabrda növbəti prezident seçkı- lori zamam qəti olaraq möhkəmləndi.

Ekstremizm və zorakıhq ölkənin siyası hoyatmın ayıü- maz atributuna çevrildi. «Məxmori İnqilabdan» sonra prezident vəzifəsini icra edən (fevral 1998), baş nazir Robet Koçaıyanm ilk Fərmanı ilə «Daşnaksutyun»un liderı Qrant Markarkyan («Dro» işi üzro uzun müddətə həbs edilən) və Vahan Ovanesyan («Vahan Ovenasyan + 31» işı iizrə məh- kum edilən) həbsxanadan azad edildilor. Hor ıki xadimın buraxılması barədəki Fənnanm xülasəsi on tocrübəli hü- quqşünasları belə təəccübləndirdi: «sıyasi şəraitin dəyiş- mosi ilo əlaqədar». Bunun arxasınca hətta formal olaraq belo qəti inıkan tədbirlərinin doyişdirilmosı, vaxtmdan qabaq azad ctmə vo ya işin xotm edilmosi barodo mahkouü'


qərarı olmadı. İctimaiyyət bu biabırçı qanun pozuntunu və terrorçulara mane olmamanı da «lıəzm etdi». Elə buna görə də bu terrorçular olkənin siyasi marionetlərinə çevrildiləı*. N ə olsun? Ö lkədo yenidən qətllər dalğası yüksəlm əyə baş- ladı. Bir il ərzində respublikanm Baş prokuroru, müdafıə və daxili işlər nazirlərinin müavinlərı qətlə yetirildi. 27 oktyabr 1999-cu ildə parlamentdə qırğın təşkil edildi. 2000-ci iliıı martmda «Dağlıq Qarabağ Respublikasmm» separatçı lideri Arkadi Qukasyana sui-qəsd törodildi. Onun avtomobilini güllolorlo deşik-deşik etdilər, о özü yaralandı və m öcüzə sayəsində sağ qaldı.

N üm unə yoluxucu oldu. Tələbə, həmçinin, ədalətsiz- liyə qarşı etiraz edərok, öz həmkurslarmı girov götürüı... Belə nümuııələrin sayı çoxdur (B a x . Əlavə olaraq «Центральная Азия и Кавказ». İsveç, 2002, №23, səh. 177-179).

Araşdırmalanmıza görə, ennənilor tərəfındən işğal olunmuş vo bu giin nozarətsiz qalan Dağlıq Qarabağın ya- şayış monfəqolərində gedən ietimai-siyasi proseslor sürətlə bir-birini əvəz edir. Heç bir diplomatik danışıq, diplomatik güc və yaxud siyasi m əsləhətləşm ələr bu regıonda taıazlıq yaratmaq iqtidarında deyil. Çünki arzuolıınan şans və mə- qamlardakı ümid, ümid olaraq qalır. 2002-ci il aprelin 19- dan 21-dok X ankəndidə «Şaumyansız on il» adlı bir konfrans keçiıilir (Şaumyan deyəndə, ermənilər indiki Goran- boy ərazisini ııəzordə tuturlar). Bu konfransa İrandan, Ru- siyadan, Livandan, Suriyadan, ABŞ-dan. Fransadan «Bö- yük Ermonıstan» ideoloqları təşı if gətirir.

Araşdırma materiallannda bu da qeyd olunur ki, Livi- yada, İordaniyada və Suriyada Ermənistanı «Şeytan do- rosi» kimi tanıyıblar. Mosəlon, Suriyalı yazıçı, diplomat Y usif Cofer «Getdiyim, gördüyüm... yerlor» kitabında qeyd cdir ki, Sovetlər Birliyindəkı «Şeytan dərosi» haqqm-

110 Rövşən Novruzoğhi

da eşitmişdim... «Şeytan dərəsi» - Ermənistan ərazisi idi. Suriyaya qayıtdıqdan sonra «Şeytan dərəsi» haqqmda, ora- dakı ermənilər haqqında ıstədim yazı hazırlayım. Amma qoymadılar. D edilər ki, bu, mümkün deyil. Onlar bizim qardaşlarımızdır, Mən ısə onlara dedim: - Mən Surıyalı Yusif Cefər özüm ə belə qardaş istəmirəm. Bu miimkün olan məsələ deyil.

Məntiqə görə, Ermənistamn Azərbaycanla bağh strateji- hərbi planı həle bitməyib. Çünki tərəflər arasında aparılan söhbət və görüşlər, diplomatik bağlaşma və yazılışmalar millətin tədricən qehrəmanlığı bir yana, sayıqlığını da olin- dən alır.

Artıq adlarını qeyd etdiyimiz və bilavasitə Ermənistan ərazisində və Qarabağm işğal olunmuş montoqəlorindo nüvə texnologiyası sahəsində üçıincü dövlət iiçiin bazar 10- lunu oynayan şirkətlərin təhlükəsizliklərinı tam təmin et- mək üçün ayrı-ayrı terrorçu qrup və dəstolər görünməkdo- dir. Bu dəstələrin bir qismi 1992-1994-cü illər arasında Qarabağ ərazisində törədilmiş cinayətlərdə yerii errnəni- lərlə əlbir olub. M əsələn, «Qayıdan qəhrəmanlar» terrorçu təşkilatına nəzər salaq. 1993-cü il iyulun 23-do Ağdamın (1094 kv.km) işğalmda iştirak edən bu dəstəyə Beyrııt er- mənisi Orlik Andrianoviç Ter-Qriqoryants başçılıq edib.

Qısa arayış: 1962-ci ildə Beyrutda anadan olub. 1992-ci il mayın 1 -d m D ağltq Q arabağda terror aktlunn- da iştirak edib. İxtisasca həkiın olan Orlik 17 tıəfərlik muzdlu dastd ilə Şuşada vuruşıtb və Şuşa həbsxanusm da olan dörd azərbaycanlını qətlə yetirib. Digər bir məlum ata görə, Orlikin başçılıq etdiyi bu dəstə 1992-ci il seııtyabnn 12-də Erm ənistaıı Ədliyyə N azirliyındə qeydə alınıb, öz.ii də xeyriyyəçi tdşhilat kimi.


Maliyyə mənbələri:a) Narkotik maddələrin qaçaqmalçılıq yolu ilə all-

nib daşmmasından əldə olunan gəlir;b) Qarabağ ərazisindon nüvə texnologiyasının

üçüncü dövlətə ötürülməsindən gələn gəlir.Təşkilatm Baş Qərargahı Livandadır. 1993-cü il apre-

lin 9-dan etibarən «Qayıdan qəhrəmanlar» təşkilatı Kəlbə- cər rayonunun (1936 kv.km. orazi). Başlıbel yaşayış ərazi- sində fəaliyyət göstərirdi. 2002-ci ü yanvarın 10-dan etiba- re^n bu təşkilat lıəm Başlıbeldə, həm də Şuşanın Xəlfəli kəndində öz ofisini açdı («Zartunk» qəzeti, 13 iyul 1994-cü il. Beyrut, «Ramqavar». Erməni partiyasınm qəzeti, səh. 2. «Orlikin dəstəsi qayıtdı», müəl. O.Allahverdiyan).

Ennənistan Ədliyyə Nazirliyində 2001-ci il iyunun 17- də qeydiyyatdan keçmiş «Milli Dirçəliş Təşkilatı» da (Yu- namstan) 1992-1993-cü illərdə Laçm və K əlbəcərin işğa- lında fəal olub. Gerbi, himni və n izamnam əsi qanla yoğu- rulmuş bu toşkilatın rəhbəri milliyyətcə erməni olan, snay- perçi Elvira Qalustyan adlı bir qadındır. İxtisasca uşaq hə- kimi olan bu qadın Qarabağda ilk am putasiya otağınm təş- kilatçısı olub (Kəlbəcər). Xocalı faciəsində altı nəfərlə iş- tirak etmiş «Elviranın qnıpu» uşaqların öldürülməsindo və yandııılmasında işlirak edib. Bu qadınm vəzifələrindən biri də Qarabağ orazisindən çəkdiyi kadrları ərəb ölkələrində, Kipr və Yunanıstanda «erməni millətinin faciəsi» kimi ya- yıb, nümayiş etd irm əkdir. .. Bu təşkilatın özünəməxsus tolim-məşq zotıası var. Onlar burada terror aktlarmın yerino yetirilməsi, toşkili və bu istiqamətdə informasiyaların top- lanması, «Həmzo» deyilon dors proqramlarının icrası qay- dalanm öyrənirlər («Hücum» qəzeti, 8 aprel 2001-ci il, soh. 2).

Bu da aydın olub ki, Qarabağda zahirən sakitlikdir. Hə- qiqotdə bu nozarətsiz zonaya bəlkə də hər giin yeni-yenı

112 R ö vşən No vnızoğlı;

şirkətlər, dəstə və qruplar ayaq açır. Daha doqiq desok, er- mənilər tərəfm dən işğal olunmuş ərazilərimiz avüq bey- nəlxalq terrorizmin yuvalarıadan biridir.

Suriyada özəli qoyulmuş «Qaflan» kürd separatçı təş- kilatmm liderlorindən olan Cəmil Bank (kapitan) və «ASALA» erməni terror təşkilatının bır qolıı olan «Qara qartalın Akopu» adlı dəstəm n 9 nəfərlik üzvü mayın I2-də Yerevana, oradan da Sisiyan rayonuna gəlir Mayın 1.4-də isə ontar Laçın ərazisinə yaxm olan Xnatsak erməm kən- dində m əşvəret keçirirlər, M əşvərətde Rusiya tərəfindən Baş Kəşfıyyat İdarəsinm altı nəfərlik qrupu (başçı polkovnik Aleksandr İvanoviç Aleksandrov), Yerevan MN-nm məsul eksperti, 1980-86-eı illərdə Azərbaycanm sorhəd qoşunlarında xidm ət etmiş Arkadi Aqayan iştırak edirdı. Həmın gecə Xnatsakdan Malıbəyli və Caqazur (Laçm əra- zisi) kəndlərinə ilk silahlı erməni dəstəsi girdi. Mayın 15- də isə həm Laçmda, həm də Şuşada «Qaflan» kürd sepa- ratçı təşkilatm özəyi yarandı. Bütiin bu bir neçə günlük mənzərəni müşayiət edən tarıxçi Serj Orduyan (Ermonis- tan Tarix İnstitutu) «Köhnə tarıxi təzələyənlər» adlı 58 sə- lıifəlik kitabçasında yazır; « ...B iz Şuşaya qayıtäıq. Şıışa da yeniıLm doğııldu ... Əsgərfori saxlam aq ohnurdu. O nlar türklərdən qalm a nə vardısa, söküb-tökür, dağıdıb yandm rdılar. Bıı, onların haqqı idi. Qızntış, vatən va torpaq lıəsrəti ilə sifətləri yannuş dsgdrlərin qabağını almaq çətin idi, Amm a nidninı əsgar qardaşlarım diiz edirdilər. Türklərə Şuşanı unutdurmaq zam anı çatm ışdt. . . » (S.Q.Orduyan: «Köhnə tarixi tozələyənlər» kitabt. 1996-cı il, səh, 19)

Məlumata görə, Şuşa həbsxanasında 1992-ci ıl maym11-də 197 nəfər əsir alınmış azorbaycanlı var ıdi. Bu ro- qonı 1992-ci il mayın. 14-də Tehran radiosunun

Qarabağ: «Eçmhdzin»in məxfı cjrifı altmda 113

da 197 nəfordən 83-ə enmişdı. Qalan 114 nəfər haqqmda məlumat verilmirdi.

1992-ci il maym 13-də isə İsfahanda erm əni icmasmm iclas salonunda fars mənşəli Yadigarinin Şuşadan çəkib gətirdiyi sənədli kadrlar nümayiş etdirildi. Həmin kadrlar- da müxtəlif lisullarla öldiirülmüş 114 azərbaycanlmm tale- yindən damşılırdı. Mayın 14-də Tehran rəsmiləri lıəmin kadrları göstərməyi qadağan edir. Maym 14-də Tehran vaxtı üə saat 22:00-da rejıssor Yadigari həmin sənədli (18 dəqiqəlik lenti) kadrları Rusiyanın İrandakı səfıri Vladimir Qudevo satır («Keyhan» qəzeti, «Müsahibə» yazısı. 1992, №214, soiı. 6).

Y'adigari bunu da qeyd edir ki, Şuşanın qərbindəki Xəlfəli yaşayış m ontəqəsində «...gördiik lərim dən sarsıl- dım ...» . Rejissor Yadigari yazır: «...М эп biitıın bunlar haqqında, ermənilərin - Şuşada gəzib-dolaşan, öldiiriil- miiş adamkın təhqir edən егтэпИэгт və ruslann «Lur» İnfonnasiya Agentliyinə danışdım... On far isə öz iştorin- də idifor. Ölüfori soymaqla, onlara işgəncəhr vermaklə mdşğul idil<)r. Mən qərara aldım ki, Şuşa haqqwda çəkdi- yimi heç olmazsa, Türkiyəyə ötiirə bilim ...».

... 1993-cü il aprelin 19-da «Keyhan» qozetinin 8-ci so- hifəsindo belə bir m əlum at verılir ki, 37 yaşlı Əhməd Ba- qir Yadigari adlı cavan rejissor avtomobıl qəzasında helak olub... Rusiyanm Tehrandakı səfiri Vladimir Qudevun Ya- digaridən aldığı 18 dəqiqəlik sənədli lent isə XİN-nə, oradan da Baş Kəşfıyyat İdarəsinin arxivinə verilir.

1992-ci il mayın 16-da «Keyhan» qəzetindo və «Si- nema» jurnalında erməni icmasının liderlərindən olan Vartan Vartanyan m ərhum Yadigari ılə bağlı elan verır, Göstə- rilir kı, ermoni icması Dağlıq Qarabağda «milli azadlıq hə- rəkatı» ilə bağlı çəkilişlər aparan Yadigariııin bütün lentlə- rini almağı platılaşdırıb vo Qarabağla əlaqodar eıı kiçik

Ь ; ■ islonilon qiymoti, məbləği veraıəyo hazırdır. -

114 Rövşən Novntzoğlu

E R M Ə N İ Q A D IN T E R R O R Ç U L A R I

Professor Movses Horenatsi «Ermənistan tarixı» kitabmda iddıa edir ki, «Ara Prekrasnıy» (erməni Allahı) ho- mişə türk dünyasını bəlalardan xilas edib, təbii f'olakətlər- dən qoruyub. Köçərı həyat sürdükləri üçiin «Ararat dağının ətəklərində orılara yaşamaq hüququ verib». Movses Horenatsi daha sonra yazırı « . . .H ə r bir türkü doğulduğu giindən öiüme m əhkum edin. Onların dirilməsinə imkan vermoyin. Çünki dirilən türk bizim üçün fitnələr yaradıb, faciələr tö- r ə d ir . . ,» (Yerevan, 1990, səh. 85).

Ermənistan MEA-nın akademiki Harri Sarkisyan isə ermənilərə xatırladır: « ...B ilin və agah olun. Dünyaya gə- lən lıər bir erməni balası anlamalıdır ki, onun diişməni kimdir, dostıı kim. Mən istəməzdim ki, övladlanmız hər gələnin üzünə qapı açsın. Erməni balası beşikdə ikoıı dərk etməlidir ki, о, no üçiın doğulub, kimin üçiin yaşayacaq. Bıınun üçün hər bir erməni anası yenico doğulan uşağmın qulağma Böyük Tiqranın... və «Müqoddəs Ara»nm nəsı- hətlərini oxtımalı, ona dua suyu iç irm əlid ir. . .» (O.A dam yan, Moskva. «Вестник древней истории», 1984-cii il, səh. 46).

Yazıçı Silva Kaputikyan iso məsəloni bir qodor konk- retləşdiıir: « ,,.H ayk bilm alidir ki, (A llah ısevən ermənilər) aildsindd düııyaya göz açaıı ernıəni yaşam aq iiçiin yox, öncə ermani millətina köm ək iiçüıt doğulub. Bıına görə yeııi doğıılan erm əni uşağının qulağına barkdan, lap bərkdən dem ək luztındır; «Ey, A ram ... sən'm diismənin tiirkdiir... Allah dan qabaq vətəndir. Vətənddn qabaq kil- sədir. Kilsədən qabaq Böyiik Tiqraııdır. Böyük Tiqrandan qabaq «Böyiik E rm ənistandır»... (S.Kaputikyan «İlk də- fə . . .» Oçerklər kitabı. MEA-nm ıclasındakı çıxış. 1988-ciil. Yerevan, ras və erməni dıllərində nəşr olunub, soh. 46).

Qarabağ: «Eçmiədzin»in nıəxfı qrifı altında 115

Bədnam vazıçı öz xələflərinə bunu da məsləhət bilir ki, imkan düşdükcə tiirkü, xüsusən onun azərbaycanlı qanadm ı...» vurub sındırın. «...Onları ifşa edin. Onlara qarşı üsyan edin. Hor bir azərbaycanhya qarşı vuruşmamız «Dövlot Proqramı» çərçivəsində aparılmalıdır» (səh. 76). Yazıçımn bıı tezisləri üzərində işləmək üçün professorS.A .Akopyanm səkkiz nəfərlik qıupu yaradddı. Qrupa respublikamn tanmmış simaları daxil edildi.

1991-ci il dekabrm 29-da Ermənistanm təhlükəsizlik vo strateji məsoləlor iizrə konsepsiyasmın ilkin variantı hazırlaııdı.

1992-ci il fevrahn 16-da Yerevanda keçirilon Təhlükə- sizlik Şurasının iclasında milli ınaraqlarnaminə hazırlanmış bu sonodo olavələr edildi. Baş Qərargahı Yerevanda yerlə- şon «Milli Azadhq Hərəkatı»nın liderlorindən olan O.Şah- nazaryan və Q.Markarov(yan) həmin sənədi yeni bir adla çap etdirib yayddar. 1500 nüsxə ilə çap olunmuş bu kitabça belo adlandırıldı: «Azərbaycan millətinə qarşt erməni nıil- lotinin «ekoloji proqramı» (Yerevan. Q.Markarov. 1994).

Sənod 1992-ci il mayın 21-də Parisiıı moşhur «Konti- nental» hoteliııdo akademik A.Aqabekyamn başçılığı ilə ermoni icmasımn iizvlərt torəfindən müzakiro edildi və akademik-iqtisadçmm olavolərindən sonra çap olundu. Beləlik-lo, Azərbaycana qarşı ekoloji hücumun başlanğıcı qoyuldu.

Ekoloji proqram m «A 214-l» bölməsi. Mahiyyoti məxfı saxlandan bu proqramda əsason iki m əsələ formalaşmışdı:

1. A /ərbaycan orazisiıtdə kişilərin sinir sistemiai iflic edon preparatların yayılması;

2. Azərbaycanın orta və ali təhsil sistemində təhsil alan qızların və haınilə qadınların gen kodlanıtın araş- dın lm ası;

3. Azorbaycanda artımın kütləvi azalınası yönü- ««Mindo iştorin qurulması.

116 Rövşən Novn/zoğlu

Ş .X .M arkaryan (müasir erməni tarixinin tədqi- qatçısı):

«...Ermənistan rəhbərliyi bütöv bir milləli - er- m əni milJətini ölümlə üz-üzə qoydu... Təcili Dağlıq Qarabağdaın çıxmahyıq. О torpaq bizim deyil, erməniiər...»

( B a x : Ş.X .M arkaıyan. « ...Mən və xilaskar».Gürcüstan. Axalkalaki. 1999. s.34)

S E P A R A T İZ M M Ə R K Ə Z İ

«Sonasar-Baqdasar» erməni dini comiyyətinin Kalifor- niya ştatımn cənubundakı Stokton yaşayış m əntəqəsindəki bürosuna başçdıq edən Karen Baqdasar Karuxen (Karen Baqdasaroviç Karaxanyan - red.) 1988-ci il aprelin 9-da Reddiq şohərindəki «Qriqoryan»-«SAEAM» - cadugərlik məktəbini bitirərək, üzərində «AREV» yazılmış şohadot- nam ə alır. 1989-cu il iyulun 2-də Yerevana, 9-da iso Xan- kəndinə gəlir. O, ilk günlər «Böyük Ermənistan» xülyasma qoşulub könüllü olaraq silahlı birləşmələrə yazdan gonelə- rin üstünə Varfolemey suyu çiləyir, onlara dua edir, «güllə- batmaz» nəğməsi ilə ovsunladığı şərbətdən içirir vo xatır- ladır: « ...Böyük Ermənistan kilsodon başlayır. Miisibət onda qopacaq ki, bu kilsələri yadlar zəbt etsin...». («Krua» qəzeti. Paris. 1989, №9. «Dini icmadan missionerliyədok»).

«Sonasaı-Baqdasar» erməni mifologiyasmı bir neçə xətt təşkil edir. Xətlərdən biri bu ıdi kı, ermonilor öz qszla- rını v ə qadmlarmı zəbt etmək istodikləri əraziionn dövlət və hökumət başçdarına, nüfuzlu momurlara ötürorək, onları ərə verir, nəticədo bir ağaca, bir a iləyə .. . vo tıəhayət, bir

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifı altındcı 117

nəslə sahib edirdilər. Cəmiyyətin «Artsax» (Xankəndi) bü- rosunun təşkilatçılarmdan olan Laura Nalbandyan (meşhur cadugər Arab Naibandyamn nəvəsi - müəll.) «Stokton bü- rosu»na m əlum at verir: « . . .M ən Karenlə fıkir ayrdığına görə müstəqil yol tutdum. Mənim yardımlarımı özümə aid edin, ianələri şoxsən m ənə göndərin. Öz biiromu yaratdım. N əticələrimi yazıram ... 1991-ci ıl avqusmn 4-də Kəlbə- cərdə bir toyda iştirak etdim. Bu toya Bakıdan da gəlmişdi- lər. Vardanesin Akunk kəndində yaşayan Elulaneni Kəlbə- cə rdə ərə verdim... Bu, mənim gördüyüm altıncı iş idi.. .» («Tiqramn vəsiyyətləri» bülleteni. Stokton. Oktyabr 1992, №10, səh. 21).

Cadugər Lauranm ovsunladığı adamlardan biri, 42 yaşlı Ağalar Əmralı oğlu Dünyamalıyev 1992-ci ilin yanvar ayında Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyinə ünvanladığı məktubunda yazır: «...K əlbəcənlə cadugərliklə m əşğul olan erm əni qadm ları h issh rin tizh oynayır, ağıl və fik irforim izi dolaşdınr- lar. İpə-sapa yatm ayan, yola gəlmayən oğlanları, cavanlan o t-ə lə f yandıraraq, tüstüyə verir, onları ddli va şikast edirbr. B ir neçəsi kor olııb. B ır ııeçəsi isə artıq dim yasını dəyi- şib ...» ,

Cadugorlərlə işi sistemləşdirmək üçün Ermənistan Tohlükəsizlik Komitəsinin Vardenis və Martuni rayon şö- bolərində xüsusi proqramlar tərtib edildi. M əsələn, 1992-ci ildən 1999-cu ilodək Vardenis rayon şöbəsinin kəşfiyyat qrupuna başçılıq edən Spartak Markaryan «Sonasar-Baqdasar» qrupunu nəzarətə götürdü və cadugərlərin regiondakı sistemsiz işini qaydaya saldı, onlar üçün xüsusi proqramlar tortib etdi. Proqrama görə, cadugər qadınlar öncə Kəlbə- cərdə fəaliyyət dairələrıni genişləndirməli, hərbi qruplarla, silahlı dəstələrlə təmaslar qurmalı, regiondakı ictimai-siyasi, horbi durumla bağlı xəbərlər verməli, məlumatlar yığmalı idilər. Bir qrupun vəzifəsi ısə hamilə qadınlarla

118 Rövşən Novrıtzoğlu

bağlı idi. «Dadivanq andı» Proqramm əsas mahiyyətı əra- zidə əhali artımınm qarşısmı almaqdan ibarot ıdi. Cadugər- lər hamilə qadmlarm ünvanlarını araşdırır, həmin ailələrə yol tapır, övlad gözləyon analarla əlaqolor yaradırdılar, Sonda hamilə qadmlarm bir qismi ya doğuş zamanı övladı ilə birgə ölür, ya dəli olur, ya da vaxtmdan qabaq azad olurdu. Şübhesiz, bu zaman uşaqlar ölü doğulurdu. Xan- kəndidəki xəstəxananın həkimləriııdən Aida Nersesovna Saakyan və Arina Yerenovna Arutunyanm Bakıya respublika Səhiyyə Nazirliyinə iinvanladıqları 2.6-214/9 saylı (16 fevral 1992) məktublarmda isə bildirilirdi: « ...Kolbəcərdə doğum iki dəfə artıb. Doğulan uşaqlann 70,5 faizinin çə- kisı normadan artıqdır. Heç bir xəstolik müşahidə edilmə- yib. Ölüm halları 1,5 dəfə azahb».

1992-cı il aprelin 16-da ısə Fransanın «Antenn-3» döv- lət telekanalının adı ilə K əlbəcərdə doğuş zamanı ölon qadm və uşaqlar lentə aJımr. Kadrlar ivulun 9-da ekraııa çıxa- rılır, Həmin aym 21-də Los-Ancelesdə çap okınan «Los- Angeles Times» qəzetində «Dünya ekranlan» bölümündə şərh olunur.

Araşdırmalarımıza görə, 1990-1992-ci illər ərzində Kəlbəcər rayonunda 43 oğlan uşağı şikəst edilib.

Şikəstlık əlamətləri:Görmə qabiliyyətinin itməsi (çəpgözlük);

- Damşma qabiliyyətinin itməsi (nitqin pozulması);~ Əsasən sağ qolun işləm əm əsi, funksiyadan düşməsi;- Bioloji sistemin pozulması (eybəcərlik);- Ruhi xəstəlik. Huşsuzluq və ağdın itməsi («MDB

çərçivəsində gördüklərim». Los-Anceles. Həkim Mayk Kolombonun hesabatı. 1999-eu il, səh. 73).

«Sonsuzluq» proqrammın icraçılarmdan olan toksikoloq Lidiya Karapetovna Asratovanm (Asratyan) evmds b-v

Qarabağ: «EçmİDclzin»ın mnxj'ı c/rifı altmda 119

zııiadığı dərınan preparatlaıı öz ışinı görürdü 1991-cı il noyabnn 14-də Martuni rayon epidemioloji stansiyanın hə- kinıi Romik Rubenoviç Baqdasaryanın hazırladığı yenı dərnıan preparatları L.Asratyanm proqramma əlavə edilir. Məlumata göro, təkeo 1992-ci ilin iki ayı ərzində Kəlbəcər rayonunda 23 hamilə qadın erməni cadugərlərın mənəvi- psixoloji terroruna monız qalıb. Həddi-buluğa çatan, yaşı 18-20 arası olan 19 oğlan araşdırılması mümkün olmayan bəladan vofat edir.

Rayonun Zeylik kəndində yaşayan, yaş həddi 18-19 arasmda olan qızlar arasmdakı ölüm halları durmadan artır. Mosolon, kənddə 1991-ci il avqustun 14-dən 1992-ci ilin fevralınadək hoınin yaş hoddindo olan 13 qız vəfat edir.

Rayonun Qılıclı kondində 6, Ağcakənddo 11, Nadir- xanb kondində 9, Ağdabanda 14 qız vəfat edir, Hamısı eyni diaqnozla: Zohorlonmə...

Araşdırnıalanınıza görə, 1990-cı ildən 1992-ci ilə- dək Kolbacər rayonunda 19 nəslin kökü kəsilib. Məso- lon, Cavad Əliqulu oğlu Sadıxovun, Əmralı Baba oğlu Q ulam ovun, Əvozağa Hiiseyn oğlu Dadaşovun... nosli daha yoxdur. Halbuki apardığımız təqribi hcsablama- lara göro, Əmiralı Baba oğlu Qulamovun 76 nofor ailə üzvii oluh.

Frmoni koşfiyyat idarosinin Amerikada xiisusi cadu- goı lik ınoklobi keçıniş qadınlarla qurduğu olaqolər rcgionda mənovi-psixoloji terrorun başlanğıcını qoydu. Erməni yazıçısı Silva Kapııtikyan belo qadınları «F.rmoni xalqmm ko^l' olunmanuş giillosi» adlandınb. O, yazırdı; «Dağlıq Qaıabağda Milli Azadlıq Müharıbəsini ılkin olaraq bu qa- dııılar başladılar. Onlar topsuz vo tiifəngsiz biitöv bir koııdi ı.şğal etmok gücüııə malik idilər...» («Qara kağız». S.Ka- putikyan. Yerevan. 1996-eı il, solı. 29).


Q O R X U L U H Ə Q İQ Ə T L Ə R

Ermənistanm Sisiyan yaşayış nıentəqəsində ısə rayon kəşfıyyat bölməsi bu işi M üdafıə Nazirliyinin Hərbi Kəş- fiyyat İdarəsi ilə birgə planlaşdırdı, Regionda azyaşlı uşaq- ların oğurluğu və alqı-satqısı ilə məşğul o!an «M üqəddəs Sultan-Karapet» qrupunun üzvləri həm in ə rə fədə Gorus- dan Laçına gəldilər. Altı nəfərlik qrupa isə 1989-cu ildən1992-ci ilədək Həştərxanda H D Q -də xidmət etmiş və soh- həti üə bağlı istefaya çıxan Leon Qustavoviç Abramyan başçı təyin olunur. Təyinatm «hökmü» Fransanın Marsel şəhərində məskunlaşan «Qretta» erməni dıni icmasımn Baş Qərargahından gəlirdi. 1992-ci il avqustun 16-da Fran- sa politoloqu, Milli Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru, professor Jül Kenel yazırdı; «...Ayrı-ayrı şəhər və ra- yonlara sepələnmiş bu adamlarm, din libası geyinmiş bu keşişlərin hər sözündə m əqsəd və cəhd var. Öz colıdlərini məqsədləri üstündə quran bu adamlar daha ciddi və moxfi yerdən idarə olunur və maliyyələşdirilir...» («Tədqiqat». IK enel. Paris. 1998-ci il, səh. 79)

1992-ci il fevralın 24-də mülkü geyimdə olan keşiş Leon Abramyan qədim erməni ailəlorin nümayəndələrin- dən ibarət xeyriyyə mərkəzi teşkil edir Fevralın sonuna- dək mərkəzin 11 nəfər üzvü olur. İlk xeyriyye iclası sər- həd kəndi olan Cicımlıdə keçirilir. Bir neçə gündən sonra mərkəzin mahiyyətini anlayan ermənilərin altısı etıraz edə- rək «M üqəddəs Sultan-Karapet» qrupundan çıxır. Fevralın 28-də isə Gorusdan qmpa məxsus, Yerevan kəşfıyyat xid- mətində ışləmiş xüsusi destə Laçındakı mərkəzə gəlir və martin 1-də əsasən cənub istiqamətdə səpəlenir. Təşkilatın (izvləri bilavasitə aşağıdakı vəzıfələri ıcra etməli idilər

- Erməni böyüklüyünü tobüf etmok;

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfı qr'ifı altmda 121

-Y erli sak in lərdən istifadə edib onları maliyyələşdirə- rək, şayiələrin yayılmasına nail olmaq;

-A zyaşlı oğlan uşaqlarmı yığmaq və Gorusa gətinnək;-N əs il və ailə lə r arasında ədavəti qızışdırmaq.M əlum ata görə, Gorusun şimal-qərb hissesindəki Ve-

raşin yaşayış m ən təqəs ində oğurlanmış uşaqlarm saxlanma bürosu var idi. Veraşin bürosunu təsvir edən Livan jum a- listi M əhəm m əd Salim-Müsliim yazır: « ...M üharibə ərəfə- sində Ermənistanın Azərbaycanla sərhəd rayonlarmda belə saxlama kameraları çox idi. Bir qismi boş olsa da, əsasən Gorus və Qafan erazilərində yerləşdirilmiş belə kamerala- rm bir neçəsində uşaqlar görürdüm. Onlarla maraqlandı- ğımdan zonaya giriş m ənə qadağan edildı. Amma gecələr uşaqların qorxulu qışqırıqlarını, səs-küyünü eşidirdim. Ora- da onları qorxudurdular...» («Qorxulu nağddan, qorxulu həqiqətlərədək». Beyrut. 1997-ci il. «Əş-Şərq» nəşriyyatı, səh. 104).

Bu qorxu v ə stress insan geninə asanlıqla təsir edib onu dəyişir v ə yaxud parçalayır. Bu barədə İsrail həkimlə- rmin də dəyərli tədqiqatları var. M əsələn , məlumata görə, Yerusəlimdəki Yəhudi İnstitutunun və Beer-Şevedeki Ben- Qurion adına Universitetin alimləri ciddi açıqlamalar verib- lər. Onların fıkrincə, insan orqanizmi əsəb hüceyrelərin- dən - ııeyronlardan özünə «tor qurub». Onlar baş verən hər hansı bir qıcıqlanma haqqında beyin mərkəzinə xəbər verir və beyin m ərkəzindən orqanizmin bütün ozalarına bu ağrı sıqnalı ötürülür. Neyronların normal funksiyaları üçün or- qanizmdə xüsusi ağ qan hüceyrələri olur N ə vaxt insanm, əsasən, uşaqların gözü qarşısmda hər hansı terror aktı, ölüm hadisəsi, işgəncə və əzab baş verirso, onun genində dramatik dəyişiklik baş verir, gen zədələnir. Bu işin tədqi- qalçisı, professor Xermon Sorek «ASNE» adlı geni öyrə-

122 Rövşən Novruzoğhi

nib. Alim hansı stress və qorxunun uşaqlara təsırinı göstə- rır və qeyd edir ki, əiavə ıynələrdən sonra bu dəyişiklik əbədi olur.

Nəticəyə baxaq. M artm 10-da Laçın rayonım dakt Zabııx kəndindən 2, H acdardan 3, Pircahaııdan 2, Ə hm əd- lidən 3, Q ıtşçudan 1 n ə fər ,.. oğıırlanır. Bu hadisənin eyn i gündə baş verm əsini takcə rayon prokurorlıığu bilir. M artin 15-də isə həm in uşaqlardan altısı azad olunur, daha doğrusıı, erm əııilər əm əliyyatlarım başa vıırduqdan sanra buraxırlar, О vaxt oğurlanan və g en ləri şikəst edifon 7-8 yaşlı ıışaqların bu giln 18-19 yaşı var. A m m a bıı ıışaqlar- da Qaçaq N əhinin , Qaçaq K ərəm in, C avadxanın ... Ş tx - linskinin , M eh m a n d a ro v ım g en iyo x d ıır ...

Araşdırmalarımıza görə, xaricdən, əsasən Fransadan, Surıyadan, Livandan, Amerikadan v ə Rusiya Federasiya- sından sərhəd zonalarma axıb gələn vo bilavasitə koşfıyyat xidməti ilə ə laqələr quran dini icmalann lidcrləri vo idco- loqiarı ilə görüşən emıənı həkımləıi Laçmdan, Qubadlı və Zəngilandan oğurlanan uşaqlardan «səyyar laboratoıiyalar» qururdular M əsolən, Laçın-Qubadlı istiqamotində «Qıet- ta» ennəni dini icmasmın iizvləri ılo Parisdoki Nckker adına xəstəxanaııın həkimləri arasında «Günoş uşaqlan» adlı əməliyyat keçirildi. Rosıni sənodlərdə bu, «xeyriyyo marafonu» kimi ləqdim olunsa da, mahiyyət başqa ıdi.

Fransız həkimləri gəiocokdo Fransa ordusunda xıdmət cdə biləcək uşaqlarda irsi immaniicl zoifliyino qarşı kollo sümüyiinün köçürüiməsi işi ilo ciddi ınoşğııl olurlar. Bıı, təqıibon 10 ıllik proqram çərçivosındə hovala keçinlir. Araşdırmalarımıza göro, bu işi do bilavasitə Nekkcr adma xəstəxananm professoru Alen Fişcrin başçılıq ctdiyi qrup aparır. Əməliyyatlar əsasan, iki ıstiqamotdədir.

a) kəllo sümüyünün köçiiriilmosi (ckstrema! şoraitdo);

Ocırahağ: «Eçmiədz'm»in məxfı qrifı ulfında 123

b) ağ qan hüceyroiəri əm oliyyatı..Ümumiyyədə, eranəni həkimlərinin bu eybəcər əmə-

liyyatları yaxşı nəticələr vermirdi. MDB çərçivəsində, xü- suson Qafqazda qaçqın düşərgələrində və çadır düşərgələ- rində laboratoriyalarını quran, kimsəsiz və yetim uşaqlar üzərində ölürnlə noticələnon eksperimentlər aparan erməni hərbi həkimi Con Arakelyan 1994-cü ildə tələsik Ermənis- tanı tərk edır vo 1996-cı il iyulun 14-də Vaşinqtonda həbs edilir («Tribune» qozeti. Kalifomiya. 1996, №2.6, Səh. 4).

Araşdırmalarımıza görə, 1991-92-ci illərdə Laçm rayonu ərazisindo 17 noslin kökü kəsilir. Məsələn, Abbasqu- üyovləriıı 46 nofor ailo üzviindon bu gün bir nəfər də sağ qalmayıb. MDB çorçivəsində, xüsusən münaqişə vo yaxud miiharibo zonalannda dcpressiyaya uğramış ailə vo nəsil- lori öyronon, onun itmo vo yaxud hoyatdan silinmə səbeb- iorini araşdıran «Ətraf miihit vo sağlamlıq məsəloləri ilə nıu.şğul olan hökumot institutunun» (ABŞ) bu istiqametdə ciddi noticəlorı vo bu noticəlor sırasında bəlalara məruz qaian Azorbayean, onun crməni terrorçu birləşməlori torofindon işğai edilmiş əraziləri də var.

jnstitutun direktoru, professor Kennet Olden 1997-ci ildo Ağ Hvo ünvanlanmış lıesabat sonədində xalırladır: «...Erınonistanın Azərbayean istiqamotindo apardığı müha- ribonin nolicəsindo burada tobiətlo insan arasındakı mütona- siblik pozuldu. Dağlıq Qarabağda, müharibə baş veron ora- /ilordo qızıl toıpaqlarm vo nadir bitki və heyvanatm, dər- man preparatları üçiin çiçəklorın, kolların tolof olması ilo yanaşı böyiık insan nəsillərinin də kökü kəsilib. Bu, mühari- bonin vurduğu ən eybəcor yaralardan bırıdir...» («Science Digest» jurnalı. ABŞ. Dekabr 1997-ci il, sah. 14).

Araşdırmalarımıza görə, ermoni cadugərlorinin vo lıər- bı hoknnlorin sərhəd zolaqlarmda və işğal olunmuş orazi-

ar-n/'dıq'an «F.tnik viruslar» məxfi proqrammm birin-


ci mərhələsi 1996-cı il maym 21-də tamamlandı. Odur ki, biz itkin və əsir düşəıı qadm və uşaqlarm bir qismini Qor- bin, eləcə də Şərqin erməni həkimlərinin çalışdjqları eksperimental institut və laboratoriyalarmda axtarmalıyıq. Xü- susən Azərbaycan ərazisindeki etnik qruplara diqqət yö- ııəldən erməni həkimləri, eləcə də milliyyəti bəlli olmayan təbiblər ciddi ııəticələri olan araşdırmalar əldə ediblər,

1986-cı ildən 1992-cı ilədək A zərbaycanm cənub böl- gəsinden, xüsusən Lənkəran (Gəm ıətuk, Vilvan) və Ma- sallınm (Şerəi'ə, Turnoba) talış kəndlərindən Qubadlının Xanlıq kendinə dörd gelin köçüb, 12 nəfər isə işləməyə göndərilib. Astaradan 6 nəfər Zəngilanm Mincivan yaşayış ərazisinə ərə gedib. Lerikdən iki n ə fə r Şuşada ailə quru b . . . Bu gün bu talış ailələrinin və e ləcə də onlaıdan olan övladların heç biri sağ deyil.

Maraqlıdır, məlumatlara görə, о illərdə həm in rayonlarda və talışların six yaşadıqları cənub bölgəsində bu etnik qmp arasında kütləvi ölümə səbəb olacaq heç bir xəstəlik,о cümlədən qan qohumluğu xəstəliyi qeydə almmayıb.

Azərbaycandakı etnik qrupları araşdıran və tədqiq edən İran səhiyyəsinin tanmmış alimlərindəıı olan doktor Ağa Əli Mahmudi hələ 1968-ci ildə Rza şaha ünvanladığı hesabatında yazırdı: « ...Azərbaycan ərazisində sıx yaşayan talış etnik qrupunun qan qrupu düşiincələrimi alt-üst edir. Regionun Gəncə ve yaxud Naxçivan zonasmda, Dağiıq Qarabağ ərazisində qolıumluq əlaqələri olan şəxsləıin ailə qurmalan fəsadlı nəticələr verir. Bir-birilə qan qobumu olan insanların qurdııqları ailələrdə dünyaya gələn uşaqla- rın təqribən 55 faizi xəstə vo yaxud şikəst olur. Bu, adi hal kimi qarşıiamr, Lakin talış etnik qrupu arasmda bu hal ındi- yədək müşahidə oiunrnayıb. Məsələn, Lənkəranda qohıım- lııq əlaqələri ilə qurulan 65 talış ailəsində doğulan bütün uşaqlar sağ və salamatdırlar. Mən bütün buııları əmiqızı ılə


əmioğlu, dayıqızı ilə bibioğlu, xalaoğlu ilə xalaqızı... arasmda bağlanmış nikahlara şamil ed irəm ...» (A.Ə.Mahmudi: «Etnik möcüzələr» kitabı. Tehran. 1971-ci il, səh. 86, «Keyhan» nəşriyyatı).

1998-ci il avqustun 16-dan etibarən işğal olunmuş ərazi- lərə dünvanm bir stra ölkəsində məskunlaşan ennəni ailələri- nin yaşlı nəsli köçüriildü. Bu sırada ilk ailə 1935-ci ildən Fransada yaşayan Qabriel Ter-Qriqoryants və övladları oldu. Onlaı Şıışada məskunlaşdılar. Həkim Qabriel Ter-Qriqoryants isə Laçında öz klinikasını açdı.


Q A R A B A Ğ D A V Ə R Ə M SİN D R O M U

E rm ən ista n d a sağa lm az x ə s tə l ik lə r ə düçar olan lar işğal o lu n m u ş ə r a z ı lə r ə köçüriilür

2009-cu H fevralın 17-də Yerevanda səhiyyə işçdorinin müşavirəsində mikrobiologiya sahəsində ciddi araşdırma- lar aparan professor Akop Arakelyan son aylar erməni nə- silləri arasında biokimyəvi ve genetık xiisusiyyətlərin po- zulmasının çoxalması m əsələlərin i açıqladı. Professorun fıkrincə, erməni ailələrinin təqribən 54,3 faizındə «irsi də- yişkənliyin qanunlan» pozulub. M əlumata görə, 1992- 1997-ci illər arasmda özünün mikrobioloji elmi araşdırma- larım əsasəıı azərbaycanlı əsirlər üzərində quran (onun Gorus və Vardenis yaşayış m əntəqələrində qapalı labora- torıyaları var) professor A.Arakelyan çıxış yolunu Ermə- nistan ərazisini sağalmaz xəstəliklərə tutulmuş insaıılardan təmizləməkdə, ərazilərin biolojı vo ekoloji depressiyalara rnəruz qalan hissələrini Ь эф а etməkdə, şıkəst və əlil olan, əm ək qabiliyyəti anadangəlmə olmayan şoxslər üçün ay- rıca düşergələrin yaraddmasında göriir. O, m əsələ ilo; bağlı təkliflərini 2002-ci il fevral aymın 25-də ölkənin Təhlükə- sizlik Şurasına təqdim edir və yazır: « . . .Cənab general! М эт т bu təkliflərim gəfocək ernıəni nəsillərinin f i z ik i c,ı- hətdən sağlam , m ənəvi cəhətdən z jn g in , psixo lo ji С&1Ш- dən m ö h kəm ... əqli və zeh n i cdhətdən güclü olm asuta yö- nalib. Proqram ım ı Erm anistan M illi Təhlükəsizlik Kon~ sepsiyasım n tərkib hissəsi ki/ıti qəbu l ed in ...» (Eımonis- tan. MEA-nın «Xüsusi bülleteni». Yerevan. 2 mart 2009-cu il, səh 12).

Professor A Arakelyan 2009-cu il martin 3-do Ermo- nistan M N-пй çağınlır və ondan xahiş olunur kı irali ‘n'ir •

Qurabağ: «Eçmiədzin»in ıvəxfı qrift altında 127

düyü təkliflərlə bağlı xüsusi proqram hazırlasm. Professor- la görüşən hərbi ekspert, koşfıyyat polkovniki Arkadi Miq- ranyan bunu da xatırladır ki, proqram Enxıənıstanla məh- dudlaşdmlmasın, Dağlıq Qarabağ ərazisi də nəzərə alınsm. Yerevanda Baş Qərargahın maliyyə yardımı ilə çap olunan «Hərbi bülleten»in (1991-ci ildən rus və erməni dillərində min nüsxo ilə nəşr eddir) 2009-cu ilin 10-cu nömrəsində belə bir elan verilir ki, MEA-nın professoru A.Arakelyan ölkənin Təhliikəsizlik Şurasma 14 səhifəlik «Xüsusi proq- ramı»m toqdim edib və bu proqramm işlənməsində, həyata keçirilməsində Ermənistan SQ-nin, xüsusi xidmət orqanla- rının yardımı olmalıdır.

Miizakirəyə çıxardmış «Xüsusi proqram»ın mahiyyəti aşağıdakı kimi açıqlanırdı:

Biriııci variant: Ağır və sağalmaz xəstəliklərə tutul- muş şəxslorin ohalinin six yaşayan yerlərindən çıxarılma- sım tomin etmok. V orəm dispanserlərinin, onkoloji xostə- xanaların, depressiyalara, sarsmtı və stresslərə məruz qai- mış, noticodə ağd və əm ək qabiliyyətini itirmişlər üçün nəzordo tutulaıı sağlamlıq diişərgələrinin yaşayış mərkəz- lərindon toqribon 200-250 krn aralıdakı zonalarda yerləşdi- rilməsi. İlkin m ərhe lədə bu proses Yerevan, Razdan, Kal- so, Sevan, Sisiyan yaşayış m əntəqolərində aparılmalı,2009-cu il mayın 10-dan 2015-ci ilədək davam etdirilməli- dir.

-İkinci variant: Dağlıq Qarabağ ərazisində vorəm dispanseılorinin, onkoloji şöbələrin, digər profılaktik mor- kozloıin, laboratoriyaların tikintisini sürətləndirmok. Hakim briqadalarmın həmin ərazilərə göndərilməstni tomin etmok... Xiisusi sağlamlıq zonalarını yaratmaq. 2009- 2015-ci illəri ohato edən xüsusi proqram hazırlamaq.

Professor A.Arakelyanm «Xüsusi proqramı»na martin 14-də Müdafıə Nazirliyində əlavələr edildi. Proqram horbi


həkimlərin m əsləhət və təcrübələrinin, ekspert raylərinin nəticələri fonunda yenidən işləndi və martm 21-də aşağı- dakı hərbçilərdən ibarət «işgüzar komissiya» yaradıkü.

-A ra z Arustamyan (polkovnik-bioloq)-H en ri Baqdasaryan (mayor, hərbi xəstəxananın

həkimı)-Y angibar Qalustyan (MN-niıı əınəkdaşı, ekspert) -A rm aik Sattaryan (Toksikoloji İnstitutur» ənıok-

daşı, professor)-A kop Arakelyan (M EA-mn əməkdaşı, mıkrobio-

loq, istefada olan kəşflyyat polkovniki).Bioloq Araz Daraqunoviç Arustamyan 1957-ci ildo

Xaııkəndidə anadan olub. Azərbaycan dilini yaxşı bildiyin- dən 1983-cii ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakiiltəsini bitırib. İki il Bakıdakı horbi hospitalda çalışıb Sonra həmışəlik Yerevana köçiib. İrsi dəyişkənliklə bağlı elmi araşdırmaları var.

Henri Ayvazoviç Baqdasaryan 1950-ci ildə Domoşq- də anadan olub. Dağlıq Qarabağm İşğalında kÖnüllii erməni dəstəsində vuruşmaq üçün Yerevana gəlib, 1994-cü iidə aəşr olunan «Sisiyan qəhrəmaniarı» qəzetində (1993-cii il mayın 14-dən nəşrə başlayıb, 1995-ci ilin avqustun 9-da isə çapı dayandmlıb. Cəmi 26 nömrəsi çıxıb) onıı şəxsən taııı- yan, Aqudi kənd məktəbinin direktom Zorik Alaverdiyan yazır: « ...Eşidəndə ki, torpaqlanmızın (Qaıabağ nəzərdo tutulur - red.) azadlığı ıığrunda vuruşan qəhrəmanlardan biri Henri Ayvazoviçdir, sevindim. Onu şəxsən tanıyıram. Mən 1980-ci ildə Suriyada olanda Henri Ayvazovıçin vətənpor- ver işinin bir daha şahidi o ldum ...» («Sisiyan qəhıoman- ları». 1994, №19, səh. 3).

1992-ci ildə Dağlıq Qarabağda vııruşan Şahab Əl-Qa- simi 1996-cı ildə Suriyada çap olunmuş «V ətənə y o l . ..» siyasi oçerklər kitabında yazır; «. Dağhq Qafaha.-rd;;

Qarabağ: «Eçmbdzin»in məxfı qrifı altmdcı 129

şanlarm arasmda tamşlarım çox idi. Henri Ayvazoviç onlardan biri kimi diqqətimi cəlb etdi. Bu adam Dəməşqdə Erməni Milli Azadlıq Hərəkatmın üzvlərindən biri olub... «ASALA»-nm fəxri qovluğunda onun adı var...» (Də- məşq. «Əl-Vəhda» nəşriyyatı. 1996-cı il, səh. 34).

Ekspert Y angibar Erokuloviç Qalustyan 1980-85-ci illərdə G oncə vertolyot təmiri zavodunda mühəndis işlə- yib.

Araşdırmalarımıza görə, «Xüsusi proqram»da adı çəki- lən Yerevan, Razdan, Kamo. Sisiyan yaşayış məntəqələri- nin hər birinin, professor Akop Arakelyana görə, ciddi de- moqıafık problemləri var. Onun Təhlükəsizlık Şurasma ün- vanladığı lıesabatda Yerevan və Sisiyan ölkədə intiharı çox olan şəhər kimi fakt və rəqəm lərlə göstərilir (30 mart2009-cu il). M osələn, alimə görə, 2001-ci ildə Yerevanda intiharın sayı 2000-ci ilə nisbətdə 2,5 dəfə çox olub. Yerevan ərazisində analoqu olmayan vorəm vim slan aşkar edilib. Yerevanda, Kamo və Razdanda ayrıca vərəm sindromu yaramb. Bu sindromlarm müalicəsi üçün hələlik lıeç bir preparat-vaksin aşkar edilməyib. N əticodə 2001-ci il fevra- im 25-dən etibarən Ermənistan Səhiyyə Nazirliyinin kolle- giyasmm qəran ilə bu şəhərlərdo verəm dispanserləri, təc- rübo laboratoriyaları bağlanılır. Kamodakı vərəm dispanse- rinin Vaıdenis ıayon ərazisinə köçürülməsi yeıii əlıalinin ctirazma sobob olıır. Odur ki, dispanser bir neçə gündon sonra, 2008-ci il martin 2-də Vardenisdən işğal olunmuş Kəlbəcər orazisindoki Zar yaşayış m əntəqəsinə köçürülür.

Araşdırmalarımıza görə, Yerevanda əhalinin təqribəıı 26,7 faizi vərəm o tutulub. Təkcə bu şəhərdə QİÇS-ə yolu- xanların sayı 419 nofor təşkil edir. Hələ 2000-ci ildə ölən 21 vo 2008-ci ildə diinyasmı dəyışən 32 nəfəri bura daxiJ et- miıık. Onkoloji xostəliklərə tutulanların sayı 2000-ci ılə ııis- boton 2009-cu ilin axırıncı 6 aymda 7,6 dəfə aıtıb. 2009-cu

130 RÖvşən No vrnzoğhı

ilin son 4 ayı ərzində bu xəstəlikdən ölənlərın say.ı İ26 nə- fər olub («MDB ölkələrinin paytaxt sehiyyəsi». Moskva.2010-cu il, səh. 63-65).

«İşgüzar komissiya»mn tərkibinə salmmış toksikoloq Amıaik Sattaryanın fıkrincə, « . . .B u rəqəmlərm açılıb gös- tərilməsi, eləcə də xəstəxana və dispanserlərin şəhər mor- kəzində olması cavan nəslə psixoloji tesir edir.. Təcili olaraq, Dağlıq Qarabağdakı ərazılorimizdətı səməroli isti- fadə etmək lazımdır...» («Ermənı icması» qəzeti, Xaııkən- di, 2011, №16. «Paytaxt səhiyyəsi» yazısı. Kitabın şərhi). Martin 29-da Ermənistan Səhıyyə Nazirliyı ilo Müdafiə Nazirliyi arasında proqramm reallaşdırılması üçün qarşılıqlı yardımetmə sənədi imzalanır. Səhiyyə Nazirliyinin 2009- cu il 2 aprel tarixli sifarişi ilə respublika Kartoqrafiya institutunda Dağlıq Qarabağ əraziləri ilə bağlı «xüsıısi səhiyyə xəritələri» çəkilir. Bu xəritələrdə salınacaq vərəm dispan- serləri, qarayara və onkoloji xəstexanalar, dəlixanalar, şi~ kəstlər üçün sağlamlıq zonaları işarələnir.

Ermənistan Kartoqrafiya İnstitutunun buraxdığı 1000 nüsxədən ibarət xəritələr Artsax televiziya kanalmda nü- mayiş etdirildikdən sonra aprelin 1-də həkim-psixoloq Ağacan Aravisyan qeyd edir: «...D ağlıq Qarabağ ,waz.isin- də sağlam lıq m ərkəzləritıin tikin tisi iiçiin xaric i ölkələrda yaşayan qardaş və bacılarım ızın yardım ına ehtiyacnnız var. B iz bıı çağırışı etm işik. İn sa n la n xeyirxahlığa və xey- riyyəçiliyə öyrətm ək lazım dır. Yaddart çıxarm ayuq ki, nə ediriksə, erm ən i xa lqm tn , gələcək nəslin firavanlığ ı və ııı- kişa fı nam itıə ed irik ...»

Ölünı ayağında olan xəstelərin, eybəcər doğulanlarm, sağalmaz xəstəliklərdən əziyyot çəkənləıin Ermənistan ərazisindən işğal altında qalan Azərbaycan torpaqlarına kö- çürülməsinə 2009-cu ıl apreliıı 2-dən planlı şokildo başlan- dı.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in ınəxfi qrifi altında 131

Ermənistan Səhiyyə Nazirliyində 2009-cu il martin 27- də hazırlanmış «Regionda keçici və yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizə ayhğı» proqramı aprelin 2-dən reallaşdı. Er- mənistan Təhlükəsizlik Şurasımn çıxardığı nəticəyə görə, bu proses ilkin mərlıələdə kiitləvi xarakter almamalı, tədri- cən yoluna qoyulmalıdır. Çünki bu m əsələ ehali arasında həm birmənalı qarşılanmadı, həm də çaşqmlıq və narahat- çılığa səbəb oldu. Hökumətin bu istiqamətdəki təbliğat proqramı z ə i f olduğundan hələ çox işlər görülməli idi. Fakt isə bu idi ki, işğal olunmuş toфaqlarımız emıənilər tərəfın- dən yenidən işğal olunurdu...

. ..Zəngilan əıazisindəki 107 hektar qoruq (1974-cü ilm iyulun 4-də yaradıhb), demək olar ki, sıradan çıxıb. Çinar meşəliyi hisso-hissə kəsilərək İranm tikinti-sənaye komp- lekslərinə, mebel fabriklərinə satılıb. M əsələn, ölkənin hərbi-sənaye komplekslərində istifadəsi nəzərdə tutulan 42 hektar sahonin ağacı (söhbət çinardan gedir) xüsusi qurğu- lardan, kimyəvi-yuyucu məhlullardan keçirilərək toz ha- lına salınıb. Bundan da ağır silahların, ümumon hərbi sur- satlarm qablaşdırılmasında istifadə olunub. Araşdırmaları- mızdan bu da molum olub ki, Zəngilan qoruğunun çinarla- rmın yaıatdığı iqlim vərəm viruslannı 19 saniyə ərzində m əhv edir (bəlkə də bunun nəticəsidir ki, 1980-ci ildən 1990-cı ilədək - 10 il müddətində bu regionda vəromə tu- tulanlann sayı cəmi 34 nəfor olub. M{)hz buna görə 1995- ci il martin 12-don 1997-ci ilin iyulunadək Bəsitçay salıi- lindo milliyyətco erməni olan 89 və nıilliyyətcə fars olan 136 nəfər vorəm dən müalicə olunub.

132 Rövşən N&vrıızoğlu

P S İX O L O Jİ T E R R O R

M əlumata görə, Ermənistan Tehlükəsizlik Şurasmda bu m əsələyə strateji baxımdan, ciddi və mühüm bir məsolə kimi yanaşılıb. Birinci raərhələdə 40 nəfərdəıı ibarət səriş- təli və tecrübəli həkim briqadası səfərbər olunub. Gorus- dakı və Sisiyatıdakı tibb texnikumunun işsiz qalmış məzun- larmdan ibarət könüllii dəstələr yaradıldı. On gün müddə- tində hərbçilərin köməyilə Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında, eləce də Qubadlı, Hadrut, Ağdamda dağdmış 34 ev təmir olundu.

2012-ci d aprelin 4-də Ermənistan MN-də sərhəd ya- şayış məntəqəsi kimi qeyd olunan Gorus və Qafan haqqın- da strateji «Layihə-02» adlı operativ tədbirlər plant müza- kirə edildi Qeyd olundu ki, ilkin m ərhələdə bu işə Mü- dafıə Nazirliyı özhesabından 47 min ABŞ dolları serf edib. Aprelin 5-dən etibarən Gorus, 6-dan isə Qafan çevik hərbçi qrupları Yerevandan və Sevan istiqamətindən gətirilon və- rəmin ağır formasına tutulmuş 26 xəstəni qəbul ed ir . ..

Gorus şəhər xəstəxanasının həkimı Bablumyaıı bunlan humanist addını kimı qiymətləndirir və «Yerevanın səsı» radiosunun xarici ölkələr üçiin xəbərlər bülletenındə belə bır açıqlama verir: « ...B urada elə bir sıyasət axtarmağm özü güliincdür, Bu, Ennəm stan hökuməti tərəfmdən atdan ciddi humanist və müdrik addımdır. Xəstələrin səfalı zona- lara köçürülməsində elə bir ciddi məqsəd yoxdur. Onların bu zonalarda daha cıddi müayinə olunub sağalma ehtimalı isə çoxdur...» (2 aprel 2012-ci il. «Yerevanın səsi» radiosu, Fars bürosu.)

Enrıənistan Müdafiə Nazirliyındə aparılan «bölgii» aşağıdakı kımi tərtib olunur


-Erm ənistaıı ərazisində ağır vərəm ə yoluxmuş xəstə- lərin Yerevanm m ərkezi şəhər xəstəxanalarmdan Zəngi- lana və rayonun Razdərə, Ördəkli kəndlərinə köçürülməsi;

-M incivan ərazisində qəbiristanhğm salmması.Əldə etdiyimiz fakt və məlumatlardan bu da aydın olur

ki, ennən ilə r işğal etdikləri rayonların adlarmı bölgü sə- nədlərində olduğu kimi saxlayıriar.

İlkin məlumata görə, vəremin ağır sindromundan son günlərini yaşayan 87 xəstə 2012-ci il aprelin 2-dən 5-dək kimi Yerevandan xüsusi hərbi vertolyotla Gorus və Qafan rayonlarına köçürülür. Oradan isə xəstələr Cəbrayıl, Fiizuli ıayon əıazilərinə paylanılır:

-C əb ray ıl yaşayış məntəqəsinə - Harovlu kəndi ərazisində qəbiristanhq sahəsi ayrılır. Onkolojı xəstə- lər üçün Hacıh və Minbaşılı kəndlərində əw ə lc əd ən nəzərdə tutulmuş yaşayış evlərindo şərait yaraddır.

- Füzuli yaşayış m əntəqəsinə - Üçbulaq və Cuvarlı kəndlərində əsgərlərin kiçik yaşayış evləri təcili təmir olunur. Ravon morkəzində isə qəbiristanlıq üçün saho ayrdır.

Bu arada Ermənistan MN-nin kəşfıyyat xidmətindən tərxis olunmuş polkovnik Arman Qalayan «Vestnik Arme- niya» bülleteninə maraqlı bir açıqlama verir. O, bülletenin icmalçısı Qalina Avakyanla söhbətində göstərir ki, bu kö- çürmə siyasəti yeni m əsələ deyil. Bu m əsələ 1994-cü ildə do ortaya atdmışdı. Lakin Yerevanda böyük etiraza səbob oldu. Digər tərəfdən, faktlarm bir qismi beynəlxalq təşki- latlaıda, demokratik institutlarda başqa cür hallandı. Kəş- fiyyat polkovnikı daha sonra qeyd edir: « . . .B u gün isə monzət'ə başqadır. H ər şey qanun çərçivəsində görülür. Zorla lıeç bir xostə bir yerdən başqa yerə köçürülmür. Di- gər torefdon, E ım ənistanda ehtiyac içərisində yaşayan əha-

134 Rövşən Novntzoğlıı

linin sayı çoxdur. Ölüm ayağında olan və sağalması müm- kün olmayan xəstələr.. . ehtiyac içərisində yaşayan aüələrə yük olaraq qalır. Artıq xəstə sahibləri dork ediriər ki, onlarm, məsələn, xərçəngə mübtəla olmuş yaxmı ölümlə üz- bəüz dayamb, sağalma ehtimalı yoxdur... Bütün bunları insanlar dərk edirlər. О bıri tərəfden də, Dağlıq Qarabağ əra- zisindəki müalicə yerlərinə göndərilən xəstəlorə əvvəlki kimı həkim nəzarəti qalır .. .» (Stavropol. «Vestnik Ar- menii» bülleteni. Aprel, 2012-ci il, №12, səh. 6. Moskvada erməni ıcmasınm neşr etdirdiyi eyni adlı bülletenle qarış- dırmamalı).

. ..Bunlar etırafdır. Bunlar Ermənistanın dövlət və hö- kumət səviyyəsində Azərbaycana qarşı mənəvi-psixoloji lerroru ıdi. Qarabağda salınmış erınəni ölüm düşərgələri Azərbaycamn gələcəyinə uzanmış qatil və cəllad əllə- ridir...

Qarabağ: «Eçmi,ıdzin»in nıəxfi qri/ı alttnda 135

S İY A S Ə T VƏ C İN A Y Ə T

Xocalı faciosı beynəlxalq cinayət olaraq, Ennənistanın Azəıbaycan xalqına qarşı, işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ ərazismdə yaşayan müsəlman aılələrinə qarşı məqsədyön- lü soyqırımı siyasətinin tərkib hissəsi olaraq qalır. Bu ısti- qam ətdə Azorbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnsan Hü- quqları İnstitutunun Ekspert Komissiyasmda ciddi araşdır- malar da apardıb. Admı qeyd etdıyimiz institutun direktorıı, siyasi elmlor doktoıu Rövşon Mustafayevin başçdığı ilə Ekspert Komissiyasının hazırladığı Qətnam ənin mətni isə ciddi hüquqi-siyasi sonəd kimi diqqəti cəlb edib. Tarixi ba- xmıdan həm işə canlı və yeni olan bu siyasi-hüquqi sənədi ycnidən vəroqləmok, məsolelorin beynolxalq hüquq nor- maları çorçivosindon tohlilino ııəzər salmaq maraqlıdır. Çünki bu tarixi sonod hom hüquqi, horıı də siyasi baxmı- dan XXI osrin vo elocə də üzünıüzo gəlon yeni yüz illiklə- rin ən qüdrotli vo yadda qalan siyasi manifestidir. Qotna- m ədo dcyilir:

Ermonistan-Azoıbaycan, Oağlıq Qarabağ münaqişəsi dövründə Azorbaycan xalqına qarşı həyata keçirilmiş ən dahşotii cinayotlordon biri 1992-ci il fcvralın 25-don 26-na kcçon gcco Azorbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsindoki Xocalı şohorində crmənilərin törotdiyi tarixdo insanlığa qarşı görünməmiş vohşilikdir. Bir gccənin içindo yii/lorlo giinahsız insan xiisusi qoddarlıqla mohv edilib. Xocalı şə- horinin işğalmm facioli nəticolon bunlaıdır: 613 notbr, о ciimlodon 106 qadın vo 63 uşaq qotlə yetirilib, 487 nəfər şikost olub, 1275 adam əsir götürülüb, 150 nətbr ıtkin dü- şiib, şahərin özii iso yerlə-yeksan edilib. Bıı facionin nəti- cosindo onlarca uşaq, qadın və qoca gülləlonib. Ernıənista- ııın Silahlı Qüvvolori və nıuzdlular bütöv ailolori mohv


edib, insanları amansızcasma qətlə yetirmişlər, adamların dərisi soyulub, qulaqları kəsilib və başlarmm dərisı soyu- Iub çıxardmışdır.

I. Xocalı soyqırımınm beynəlxalq cinayət kımi sə~ ciyyəsi.

Soyqırımın hüquqi m əzmunu BMT Baş Məclisınin 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbui edilmiş soyqırımı cinayətinin qarşısımn alınması və cəza- landırüması haqqmda Konvensiya ilə müəyyən olunmuş- dur və hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupıı tam və ya qismən m əhv etmək m əqsədilə törədilən aşağıdakı hə- rəkətlərdən ibarətdir:

- b u cür qrup üzvlerinin öldürülməsi;- b e l ə qrup üzvlərinə ağir bədən xəsarəti, yaxud əqli

pozğunluq yetirilməsi;- h ə r hansı qrup üçün qəsdən onun tam, yaxud qismən

fızıki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraiti yaradd- ması;

- b u cür qmpda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirləı in görülməsi;

-uşaq la r ın zorla bir ınsan qrupundaıı alınıb başqasına verilməsi.

Soyqmmı cinayətı iiçiin xüsusi niyyətııı olması zoruri iinsür saydır, Bıı, soyqırımı cinayətini obyektiv cəhətinə görə oxşar beynəlxalq cınayətlərdən fərqləndirir. Soyqı- rımı cinayətıni təşkil edən əm əllərdən hər biri öz xarakte- rinə görə şüurlu, bilərəkdən və iradə də diktə olunan əmellərdir, H əm in əm əllə r lıeç bir halda təsadüfən və ehti- yatsızlıq nəticəsində törədılə bilməz. Eyni zamanda, hə- min əm əlləri törətmək niyyəti və onların tnümkün notico- lərinin ümıımən dərk edilməst əm əlin soyqmmı kımi töv- sifı üçün kifayət dcyildır, Burada cinayotkann Пкп;-;г >..:"•••

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfı qrıfi altında 137

susi istiqamətiııi və ya əməlin neqativ nəticələri ılə bağlı əvvəlcədən mövcud olan konkret niyyəti ortaya çıxarmaq tələb olunur.

Qabaqcadan xüsusi olaraq düzəldilmış pusqulardan qa- çıb canını qurtarmaq istəyən azərbaycanlı mülki əhalinin avtomat, pulemyot və başqa silahlardan gülləbaran edil- məsi m əhz soyqırımı nıyyətini sübut edir.

Həmin cinayətin azərbaycanlı milli qrupuna qarşı yö- nəiməsi də damlmaz faktdır.

Soyqırımı cinayətini təhlil edərkən onun üç əsas ünsü- rünün mövcud olması aydınlaşır:

- tan ın an milli, etnik, irqi və ya dini qrupun olması;~ bu cür qrupu tamamilə və ya qismən nıəhv etmok

niyyətinin olması (mens rea );- tan ınan qrupla bağh soyqırımı hərəkətlərindən hər

hansı birıııin törədilməsi (actus reus).Deməli, soyqm m ı aktı hökmən milli, etnik, irqi və ya

din i qnıpa qarşı yönəlm əlidir. Başqa qrupa, məsələn, siyasi və ya sosial qrupa qarşı yönələn bu cür hərəkətlər soyqırımı kimi qiymətləndirilə bilməz.

«Soyqmmı» anlayışı qadağan olunmuş oməlm ümumi nəticələriııə dair konkret niyyətin olmasmı tələb edir. Soy- qırımı cinayətinin tövsifedici ə lam əti kimi niyyot özündə bir neço cəhəti birləşdirir:

- niyyət, təsadüfı, bu və ya d igər konkret qrupa məxsus olan bir, yaxud bir neçə şəxsin deyil, qrupun mehv edilmə- sindən ibarət olmalıdır. Fərdin şəxsiyyət yox, məhz ınüəy- yen qrupa mənsubluğu soyqırımı qurbanlarını təyin etmək üçün həlledici meyardır;

- niyyot, özü-özlüyündə, başqasından fərqlənən bir qrupun mohv edilmesindən ibarət olmalıdır. Soyqırıtm bütöv iı-s'iiı rp'Hpunun mövcudluğu hüququnu tanımaqdan itntina-

138 Rövşan Novruzoğ/u

dır. Adam öldünnə (hemosid) isə ayrı-ayn ınsan varlıqları- nın yaşamaq hüququnu tammaqdan imtina kimi sociyyolə- nir. Dcməlı, actus reus (qadağan olunmuş əm əl) bir adamla məhdudlaşa bilər, lakın mens rea (niyyət) qrupun mövcud- luğu əleyhinə yönəlməlidir:

- niyyət, qrupun «tam am üə və ya qismən» moiıv edil- məsindən ibarət olmalıdır;

- ııiyyət nıəhz milli, etnik, irqi və ya dim qruplardan birinin məhv edilməsindən ibarət olmalıdır.

Soyqırımı cinayətmə görə məsuliyyotin ortaya çıxması üçün müəyyən qrupun tamamilə və ya qismon məhv edil- məsindən ibarət son nətıcənin əldo olunması təiəb kimi qoyulmur. Bunun iiçün həmin cinayətin obyektiv cohətini təşkil edəıı əm əllərdən lıər hansı biriniıı müəyyən qrupun tamamilə ve ya qismən m əhv edilməsi niyyoti ilə törodil- məsi kifayətdir.

Soyqınmı cinayotinin obycktiv cəhətinə aid olaıı məh- vetmə anlayışı qrupun ən m üxtəlif vasitolorlo eismən məhv olunmasım bildirir.

«Barselona Traction Case» işi üzrə qorarında BMT-nin Beynəlxalq M əhkəm əsi soyqınmı aktlarınm qadağan olun- ması ilə bağlı öhdəliklori erga omnes öhdəliklər adlaııdır- mtşdır, Beynolxalq M əhkəm o soyqırımı cinayotinin qarşı- smın alınmasj vo cəzalandırılması haqqmda Konvensiyanın əsasmda duran prinsipləri beynolxalq adət hüququnun bir hissəsi, bütiin dövlətlər iiçiin mocburi xarakter daşıyan normalar kimi tanımışdır,

II. Xocalı soyqınırıının beynolxalq cinavot kinıi ta- nınması üçiin əsas vt'rən hüqııqi sənədlər.

1. BMT Baş Məclismin 9 dekabr 194X-ci d tarixli 260 (III) saylı qətnamysi ilə qəbul edilmiş Soyqmım Cinayəli- nin Qarşısmın Alınması və Cozalandırdması Haqqmda Konvensiya,

Qarabağ: «Eçrniədzin»in ıııəx/i qrifı altında 139

2. Niirnberq Hərbi Tribunalının Nizamnaməsi (Nizam- namədə birbaşa soyqırımı cinayəti göstərilm əsə də, həmin cınayəti (əşkil edən əm əllər insanlıq əleyhiııə cinayətlər və müharibə cinayotlori kimi nəzərdə tutulmuşdur).

3. Yuqoslaviya t3eynəlxalq Cinayət Tribunalının Ni- zamnaməsı (mad. 4).

4. Ruanda Beynolxalq Cinayət Tribunalmın Nizamna- məsi.

5. Beynolxalq Cinayət M ohkəməsinin Statusu (mad.6).

6. Azorbaycan Respublıkasmın Cinayət Məcəlləsi (mad. 103).

7. Azorbaycan Respublikası Prezidentinin «Azorbay- canlıların soyqınmı haqqında» 26 mart 1998-ei il tarixli Formanı.

III. Xocalı soyqırımınm bevnəlxalq hüquqi naticə-ləri.

Beynolxalq hüquq soyqırımı cinayotı ilo olaqodar aşa- ğıdakıları miioyyonloşdirmişdir:

1. Soyqırımı cinayoti törətmış şəxslərin cinavot miiha- kimosi vo cozalandırdması labüddür.

2. Soyqırımı cinayotinin tokco icraçılan deyil, soyqı- rımı törotmoyo sui-qəsd, soyqırımına birbaşa vo açıq toh- rikçilik, söyqırımında iştirak etmok do cinayot məsuliyyoti doğurur.

3. Soyqırımı cinayoti törotmiş şoxsloro universal yuris- diksiya prinsıpı totbiq olunmalıdır.

4. Soyqırımı cinayotini törotmokdo ouırin icrasına istinad, şoxsi cinayot mosuliyyotindon azad etmır.

5. Soyqırıım cinayotinin törodilmosinin qarşısının alın- ması iieün todbir görmonıoyə göro rohbor şoxs mosuliyyot


6. Soyqınm ı cinayətlərinə cinayət məsuliyyətinə cəl- betmə müddətləri tətbiq edilmir.

7. Soyqırımı cinayədnə görə qanunun retroaktiv tətbi- qinə yol verilir.

8. Soyqırımı cinayətini törətmiş şəxslər cinayət məsu- liyyətinə cəlb edilməsi üçün tələb edən döviətə verilməli- dir.

B eblik lə , ernidnilər tərəfındən X ocalı ahalisi olun e tnik azarbaycanlılam qarşı törədilm iş bütün əm əlter bey- nəlxalq hüquq sənədlərinə uyğun olaraq soyqırım ı k im i qiym ətləndirilir və beynəlxalq h iiqıtq prinsiplərmz> g ö rz bəşəriyyətə qarşı cinayət sayılır.

Bakı, 24 fevral 2000-ci il


Y UX A RIDA GÖSTƏRİLƏN SƏ N Ə D ÜÇ DİLDƏ XARİCİ Ö L K Ə L Ə R D Ə Y AŞAYAN

A Z Ə R B A Y СANLILA RLA IŞ ÜZRƏ D Ö V L Ə T K O M İTƏ SİN İN VASİTƏSİLƏ

AŞAGIDAKJ TƏŞKİLATLARA G Ö N D Ə R İLM İŞD İR

I ərazi şöbəsi

1. Rusiya Federasıyası

2. Qazaxıstan Respublikası

3. Özbəkistan Respublikası

4. Tacikistan Respublikası5. Qırğızıstan Respublikası6. Gürciistan Respublikası

Ümumrusiya Azərbaycan Konqresi

Federal Mi/li Mədəni Muxtariyyət «AZERROS» Səfırlik«Xəzər» İctimai Birliyı «Turan» Konqresi Səfirlik M ədəniyyət M ərkəzləri Assosiasiyası «Dostluq» Cəmiyyəti «Azəri» İctimai Birliyi SəfirlikGürcüstan Ziyahları Birliyi «Gürciistan mənira Vətənim dir» Cəmiyyətı

II ərazi şöbəsi

l. İsveç (Stokholm) Nadir Hollenbraııd - Azər-baycan naminəSəmod Fərtaş - Azərbaycandərnəyi


2. Norveç

3. Finlandiya

4. Danimarka

5. Fransa

6. İtaliya

7. İspaniya

8. İsveçrə

M əm m əd Rza - Xəzəı Yanar dəm əyi N əzərova - 3. Azərbaycan-Finlandiya Dostluq Cəmiyyəti Kərim Rismaııkar -- Azərbaycan Kültür OcağıSəid İsmayılov - «Azərbaycan Evi» Assosiasiyasmm sədri Mirvarı Fətəliyeva - Azorbaycan- Fransa Gənclik Assosiasiyasımn sədriVazeh Əsgərov - Fransada Azər- baycanlı T ələbələr Assosiasiyası- nın sədriAğasəlim Rəsulov - Azorbaycan- Fransa Azad Miibadilələr Assosia- siyasının sədıiFazil Zeynalov - Fıansa-Azərbay- can Elm və Tohsil İnkişafı Assosi- asiyasının sədriOsman Sarıyusif - «Fransa-Türk» Federasiyasının sədri Zaur Fərhadov - «Dostluq» Azər- baycan Assosiasiyasınm sodıi Nurəddin Hüseynov - «A zən» e a rn iyyotinin sədriHilal M ommədov - «Azəri» Asso- siasiyasımn sədıiCelal Erkin ~ Azərbaycan Dostluq CəmiyyətıRəhim Suiduzlu - İsveçro-Azər- baycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfi qrifı altmda 143

Fərhad Yıldız - Azərbaycan türklərı Kültıir dərnəyınin sədr miiaviniLalə Mehmanova - İsveçrə- Azərbaycan Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin sədri

9. Ukrayna Respublikası Oqtay Əfəndiyev - UAK-nmsədriMurad Ömərov - Xarkov vila- yəti, Ukrayna-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri

10. Belarus Respublikası Natiq Bağırov — Belarus-Azər-baycan İcmaları Konqresi

1 1. Moldova Respublikası Moldova AzərbaycanhlarıKonqresi

12. Estoniya Respublikası Niyazi H a c ıy e v - Estoniya-Azərbaycan M ədəaiyyət Mərkəzinin sodri Mahir H em zəyev - Litva Azərbaycanlıları C'omiyyəti Əlirza Hiiseynov - «Azəri-Vob- dəl» Latvıya-Azorbaycan Dostluq Cəmiyyətinin rohbori İqbal Flacıyev - Rummiya- Azorbaycan Goncləri vo Modəııiyyət Assosiasiyasmm PrezidentiElşən Nəzərov - «Azori-Çex» Cəmiyyətinin sədrı Svetlana Abdullayeva - Maca- rıstan-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyotinin sodrı

13. Litva Respublikası

14. Latviya Respublikası

15. Rumıniya Respublikası

16. Çexiya Respublikası

I 7. Macarıstan Respublikası


18. Polşa Respublikasi Hicıan Əliyeva - AzərbaycanM ədəniyyət və İnformasiya Merkəzinin sədrı

19. Bolqarıstan Respublikası Balaqardaş Sultanov - Bolqa-

20. Böyük Britaniya və Şimali İrlartdiya Krallığı

21. Belçıka Krallığı

22. Niderland Krallığı

23. Avstriya Respublikası

24. Almaniya Federativ Respublikası

rıstan-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri Tale Heydərov - Azərbaycan Cəmiyyətinin sədri Bülənt Gürcam - «Belçika- Azərbaycan Evi»nin sədri

Sahil Qasımov — «Azərbay- can Türk Kültüı M ərkəzi»nin sədriGiilşən Kazımova - «Avropa Qafqaz Elm və M ədəniyyət Mərkəzi»nin sədıi Elman Muradov - «Avstriya- Azərbaycan Akademik Birliyi»nin sədri Vahəddin Kaya - «Avropa Azərbaycanltları FConqresi»nin prezidenti Başar Kömür - Mayns Azər- baycan Cəmiyyolinin sədri Nüsrət Dilbəstə - «Almaniya-Azorbaycan Cəmiyyətləri Fedcı*asiyası»mn sədri Nuridə Atəşi - «Nizami Gəncəvi adma Azərbaycan Mədoniyyoti İnstitutu»nun sədri

Qcırabağ: «Eçm\ədzin»in məxfı qrifı altmda 145

1. Kanada

111 ərazi şöbəsi

Əkbər Məcıdov - Kanada-Azər- baycan Assosiasiyaları Federasiya- sınm İcraçı direktoru İlham Axundov - Kanada-Azər- baycan Əməkdaşlıq Assosiasiyası- nın prezidenti, Kanada-Azərbay- can Assosiasiyaları Federasiyası İdarə Heyətinin üzvü, Hamilton Məsud Əliyev - Kvebek Azərbay- caıılıları Assosiasiyasının prezidenti, Kanada-Azərbaycaıı Assosiasiyaları Federasiyası İdarə Heyətmin üzvü, Monreal Fərəc Əliyev - Kanada-Azərbay- can Assosiasiyaları Federasiyası İdarə Heyətinin iizvü, Toronto Hilal Zeynalov - Azərbaycan Ağ- saqqallar Şurasınm sədri, Toronto Roman İbrahimov - Kanada-Azur- baycan Assosiasiyaları Federasi- yası İdarə Heyətinin üzvü, Toronto Mehman M əm m ədov - Kanada- Azorbaycan Alyansı İdarə Heyəti- nin üzvü, Toronto Cavad Zərrm - Azərbaycan İcma- ları Assosiasiyasının sədri, Kana- da-Azəvbaycan Assosiasiyaları Federasiyası İdarə Heyətinin üzvü, TorontoMurteza Paki - Azərbaycan Kültür Ocağı fdarə Heyətinin üzvii, Van- kuver

146 Rövşən Novrıızoğlit

2. Avstraliya

Əlirza Miyanalı «Odlar Yıır- du» radiosunun prezident ı. VaııkuverSadıx T əyyar— Qaflaniı adma Azərbaycan-Kanada Cəmiyyo- tinin sədri, Vankuver Mikayıl Oyta - Avstraliya- Azərbaycan Assosiasiyasmın prezidenti, Sidney

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfi qrifı altmda 147

YENİ YÜZİLLİYİN FACİƏSİ Ю К !

«...Azvrbaycan xalqınm giicii bir yerə toplanmalıdır, hamı bir lıədəfə vurmalıdır... gərək hər kəs Vətən, torpaq, naıııus yolıında öz payını versin, öz borcunu versin...»

Xalqm övladları bu torpuqda doğulub diinyuya galib- brsə , alulanmımzın, babalunmız.ın ruhu bıziın iiçün ntiiqəd- dəs Vct əzizdirsj, öz borcumuzu venmliyik... Torpaqlarımızı crnıani terrorundan azad etnwliyik...

Heydər Əliyev

Araşdırınalarımıza görə Yerusəlimdəki Yəhudi İnstitu- lıınun vo Bin-Qıırion Universitetinin (İsrail) alimbri iddia edirlər ki, insaııların qrup və yaxud fərd şəklindo hansı rəngə, hansı rnng çalalrlarına meylli olmaları onların geno- forıduııa işaradir. Moskvadakı 1110 nömrəli ermənı nıəktəbinin 1-ci və 4-cü siııif şagirdlərinin çəkdikbrı rosm əsərbrindn (2010-cu ilin mart, aprel aylarında) on çox i ş b d ib n rong qara olub. Bu da ümumən 470 şagiıdin çəkdiyi rosm əsərbrin in 83,5 faizini təşkil edir. 1650 nömrəli başqa bir erməni məktəbində isə bu göstorici 87 faiz təşkil edir.

Yeddi yaşlı erm ənibrm rəsm mi'ısabiqəsində uşaqlar qara yaylıqlı tnnha ana, batmış günəş, sönmiiş şam, kilso zongi, sınmış budaq, dağıdılmış kənd, yandırılmış meşələr kiıııi anlayışlaıa meylli olub. Uşaqların bir qrupu iso göz yaşı, qıırunuış çay, qanadı qırılmış quş kimi kom poneııtbn canlandınblar. Seperatçılarrm millət vəkili Zoıi Balayan «Azal Artsax» qəzetinə verdiyi miisahibədə qeyd edir: «... Rütiin bunlar bızi qorxutmur. Qoy hər bir erməm dərk etsin

148 Rövşəıı Nmrnzoğiu

ki, uşaqlarırmzın, övladlarımızm yaddaşlarına hopmuş, onların psixoloji aləmlərinə daxil olmuş... bu eybəcərliklər azərbaycanliların və onları sevən islam dünyasınm b izb rə vurduqları yaraların nəticəsidir. Övladlarımızın psixskasım korlayan bu eybəcədiklərin günahı azərbaycanlilardadır . Biz bu günahı heç kəsə bağışlamırıq» (2010-cu il, 5 may)

Rusiya Federasiyasmdakı təhsil ocaqlannda biitün buna bənzər məsələləri müşahidə edib araşdıran ingilis psixoloqu Maykl Frayd əsərinin birində yazır: «Rusiya Federasiyasmdakı erməni məktəblərində aparıian tədqiqatm nəticələri bir fılosof kimi məni çox düşündürür, üöriinür, keçmiş Sovet İttifaqı ərazisindəkı bir çox etnik qvuplar öz övladlarmı ekoloji mühitin dağıdılmasından doğan mənəvi terrordan xilas etməkdə acizdir. Rusiya Federasivasmda günəşin rəngini, Orta Asiyada Ay işığmdan tökübn rəngi, Ermənistanda qara rəngi, Gürclistanda narıncı rəngi, Azərbaycanda isə dənizin tiind mavi rəngiııi çox sevirbr. Mənim эп çox qorxduğum qara rəngdir. Çiinki qara rəng gen kodlarmı terrora hazırlayır...» (M. Frayd. «Мысль». М., Наука. 2010, sah. 47).

Dağlıq Qarabağ müstəqil Azərbaycanm bevnəlxalq terrorizmin və seperatizmin tərkib hissəsi olan erməni terrorçuları tərəfindən işğal edilən, təhqir olunan, əzilən və dara çəkilən taleyinin bir parçası olaraq qalır. Erməni uşaqlarımn çəkdikbri rəsm brdə təsvir olunmuş qara bayraqlarm birində isə Səlib yürüşünü xatırladan 1096 1270 ilb r qeyd olunmuşdu. Bu lövhə çoxlarının diqqətiıı- dən qaçsa da, rus rəssamı A.Gerasimovun nəzərindən qaçmadı, O, bunu «m ilb t üçıın tərbiyəsizlik» adlandırdı. Çünki bu illər tarixin bədnam səlib yürüşbrinə işarə idi.

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfi qrifı altında 149

1988-93-cü ilbrdə Erməmstanm hərbi təcavüzü nəti- cəsində I milyondan çox azərbaycanlı (ümumi əhalinin 1 5%-i) qaçqın və tnəcburi köçkün vəziyyətinə düşdü. Azər- baycanın 20% -dən çox ərazisi işğal olundu. Ennənistanda yaşayan 250 min nəfər həmyerlimiz öz doğma yurdlarmdan zorla qovuldu. Nəticədə 20 min nəfər azərbaycanlı həlak oldu, 100 min nəfərdən çoxu yaralandı, 50 min nəfərə qədər ınsan m üxtəlif dərəcəli bədən xəsarətbri alaraq şikəst qaldı. Təqribən 120 min müsəlmanların namaz dəstı (yəni təsbeh, möhür, «Çərəkə» və «Ayətul-Kürsü», «Dua» kitab- ları, canamazlar) məhv edildi.

M üharibə dövründə 4853 nəfər itkin düşüb. Bunun da min beş yiiz nəfəri din xadimi, yəni m üxtəlif vaxtlarda Mnşhədi, Kərbəlanı, Məkkənı ziyarət edən adamlar olub. Bu giinədək onlardan heç bir xəbər yoxdur. Onlardan comisi 1357 nnibri əsiılikdən azad edilmiş, 783 nəfəri isə lıəb do Ermənistanda osirlikdədirbr.

Morbi təcavüz Dağlıq Qarabağın 17 min krrr ən moh- suldar torpaqlarının işğalına, eb cə də 900 yaşayış rnənto- qəsinin, 7 min sənayc vo kənd təsərri'ıfatı obyektinin, 700 təhsil, 665 səhiyyə ocağının, 800 kırı avtomobil yolunun, 160 körpiini'ın, 23 min km su və 15 min km elektrik xəttiniıı dağıdılmasma gotirib çıxarıb. Təcavüzkarlar ərazibrimizdə olaıı 22 muzcyi və 4 rəsm qalereyasını, tarixi əhəmiyyəti olan 9 sarayı qarot edərək yandırmış, nadir tarixi əhomiy- ynllı 40 min eksponatı talan etmiş, 44 məbəd və 9 məscidi, 927 kitabxanaııı, 4,6 mln. kitab və qiymətli alyazmaları, 53 mındən artıq VIII, IX, X, XI əsrbrı əhata edəıı islam atri- bııtlarım məhv etmişbr.

150 Rövşən No vruzoğlıı

İqtisadçıların təhlillərinə görə, mənəvi-psixoloji zərbo- lərdən əlavə Azərbaycan iqtisadyyatma 60 ınird. ABŞ dollarmdan çox ziyan dəyib.

İşğal olunmuş rayonlarda 152 ədəd qiymətli ağac növii,13197,5 ha qiymətli meşə sahələri, 5 ədəd geoloji obyckt tar-mar edilib.

Işğal edilmiş ərazilərdə 155 müxtəlif növ faydah qa- zıntı yataqları, о cümlədən: 5 qızıl, 6 civə, 2 mis, 1 qurğu- şun və sink, 19 üzlük daşı, 10 mişar daşı, 4 sement xammah, 13 müxtəlif növ tikinti daşları, 1 soda istehsalı üçün xammai, 21 pemza və vulkan küıü, 10 gıl, 9 qum- çmqıl, 5 tikinti quırıu, 9 gips, anhidrid və gəc, 1 perlit, I obsidian, 3 vermikulit, 14 alvan və bəzək daşları (əqiq, yəşəm, onıks, jad, nefritoid və s.) 11 şirın yeraltı su və 10 mineral su yataqları ye rbş ir ki, bu da respublikanm iqtisadi potensialında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi.

Göllərin içərisində ən çox antropogen təsirə mərıız qalan Azərbaycanın Laçııı rayonu ilə Ermənistamn Gorus rayonu arasında yerləşən İşıqlı Qaragöldür. Uzunluğu 1950 metr, maksimal eni 1250 metr, maksimal dərinliyi 7-8 nıetr, suyunun həcmi isə 10 milyon kub metr olan İşıqh Qara- gölün şəffaflığı vaxtib 4,6 metr idi. Hazırda gölə radioaktiv tullantıların atılması nəticəsində suyun Ləmız torkibi və rəngi dəyişib. Gölün ətrafındakı (Şimal-Şərq istiqaməti) «M əhəmməd övladları» ziyarətgahı dağıdılaraq məhv edilib. Bu ziyarətgah IX əsrdə Seyid Pır Allah tərəfindən tikilib. İslam tarixinin gözəl nümunəsi olan bu abidə yerlo yeksan oldu.

Azərbaycanm erm ənibr tərəfindən işğal olunmuş əra- z ibrində irili-xırdalı 7 göl qalıb: Kəlbəcər-Laeın rayonu yaylaqlarında Böyük Alagöl, Kiçik Alagöl, Zaixagöl. Qara-

Qarabağ: «Eçmiddzin»in məxfı qrifı altında 151

göl, Canlıgöl, İşıqlı Qaragöl və Ağdərə rayonu ərazisində (Tərtərin qolu olan Torağaçayda) Qaragöl kimı təbii sər- vətlar bu gün işğal altındadır. Zalxagöl, məlumata görə, dini bir abidədir. Əfqaıı yazıçısı Y usif Xanı yazır ki, vaxtilə verli adamlar Qurani-Kərimin nüsxələrini köçiirərkən bu gölün suyu onlar iiçün mürəkkəb olub.

(1989-90-cı illərdə Ermənistan tərəfındən Oxçuçayın bir il ərzində çirklənməsinə görə о dövrün qiyməti ilə 7,5 milyard rubl iddia sənədləri keçmiş SSRİ Arbitrajında baxılmaq üçün qəbul edilmiş, faktlar siibuta yetirilmişdir - R.N.).

Azərbaycanın ermənilər tərəfındən işğal olunmuş əraziləıində 247352 hektar meşə sahəlori (Azərbaycan Respublikası Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin 03 oktyabr 2005-ci il tarixli məlumatı) qalrnışdır ki, bu, Ermənistanın bütün meşələrinin 25%-dən çoxdıır. Bütöv- liikdo Azərbaycanın meşələri Ermənistanın meşələrindən2,5 dəfə aıtıqdır («Лесной фонд СССР». I том, 1986 г.). Araşdırmalarımıza görə, Qarabağ meşoləriııdə 123 müqəd- dəs şəxsin doliı olunduğu tənha məzaıiar var Bu məzar- lıqların təqribən 70-i dünyanm islam araşdırma ıııərkəzb- rində qeyd olunıır. Məsələn, Laçın, Kəlbəcər meşəbrində təıılıa məzar-ziyarətgahlan, о cüm bdən «Babayar», «Çi- çoklı seyid», «Ballı mozar» İranın Qum şəhərində 1982-ci ildə çap olunmuş «İslami yaddaş» kitabında təsvir olunur.

Araşdırmalarımıza göro bir tank tırtıllarmın səsindən 50-100 metr məsafədə olan giil kollarından 70%-i, davamlı «immuniietli» ağaclardan 20%-i, bulaqlardaıı 5%-i, sorçə- brdon 10%-i, kiçik çay yataqlarındın 2%-i. . tədicən sıra- dan çjxaraq mahv olur. bir «AK» gülbsinin səsi təqribəıı 500-600 ağac yarpağınm tökülməsinə səbəb olıır. Bir artil-

152 Rövşən Novnızüğiu

leriya mərmisi 80-100 hektar meşə zolağını yandırıb həmin ərazini öldüriir. Havadan atılan kiçik ölçiilü «bomba»nın tasirindan ətraf mühitin 16 giin normal iqlim şaraıti pozulur, rəngli yağışlar yağır, 200-300 metr masafəda oian içməli su kəhrizləri 22 gün lilli qalır, durulmaq bilmir. Va yaxud, bir harbi vertolyotun atdığı mərmilərin naticasinda həmin arazinin torpaq qatı çat verir, yağış yağarsa 15, yağmazsa 9 gündən sonra mərmi düşən zolaq «ölii zona»ya çevrilir. İyirmi il həmin yerb rda lıeç пэ bitmir. Ətrafdakı yaşayış m əntəqbrində vərəm sindromu 2,5 dafa artır.

Ərazidən qalxan va епэп hər hansı bombardmançı va yaxud qırıcı tayyarənin səsindən ətrafdakı meşa zolaqla- rının böyük bir qismi «qorxudan» öz-özüna yanıb quruyur ( B a x : əlavə olaraq pr. A.Sidorovun, D.Melnikovun (RF), F.Alfredin (Almaniya), K.Faumanın (ABŞ), A.Smitin (İngiltarə) ekologiya ila bağlı asərbrina).

Şuşanın arazisinini 20%-ni meşalar tulurdu. İndi bu, 17%-dir.

İşğaldan qabaq arazida 30 kand olub. İndi isə 21 kənd qalıb.

Keçaldağ aşırımı Şuşa rayonundadır. Bu ərazi indi hər- bibşdirilib. Əsasan, Yura va Tabaşir çöküntübri yayılmış- dır. Müxtalif növ tikinti matcrialları yataqları və mineral su bulaqları (Turşsu, Şirlan) var. Ərazinin əksər hıssasi qışı quraq keçən mülayim isti və qışı quraq keçən soyuq iqlim tipbrinə aiddir. Orta temperatur yanvarda -4°C-dən -1°C - yə qədər, iyulda isə müsbət 16-19°C, illik yağmtı 700-800 mırt olur. Rayon ərazisindən Qar-qar çayı axır, Torpaqları, əsasən, qəhvəyi dağ-meşo, çimli dağ-çəməndir, Yüksək dağltq sahədə sııbalp və alp çəmənüklari ilə örUdtidbr


Alçaq dağlıq və dağətəyi sahəbrdə qırdmış meşəbrin yerində çəmənlər və kserofıt kolluqlar mövcuddur.

İri yaşayış məntəqəbri Şüşa şahəri, Malıbayli va Daşaltı kandlaridir.

Şuşa iizlük daş yatağı ehtiyatları 397 min nr’ olan kərpic-kirəmit istehsalına yararlı Keçaldağ (Lısoqor) gil yatağı, istismar ehtiyatları 389 min m'Vgün olan Şuşa yeral- tı şirin su yaıağı, 342 min m Vgün və 70 mirı m'Vgün olan Şirlan va Turşsu mineral su yataqları ermani separatçdarına qalıb (2).

D aşaltı Dovlot Təbiət yasaqlığı. Şuşa va Əsgaran arazisinda nadir tabiat komplekslərini qorumaq üçün 1988- ci iIda taşkil edilan bu yasaqlıq 450 hektar arazini ahata ediıdi. 1992-ci ildan işğal altmda olan bu yasaqlıq daha yoxdur, mahv edilib.

Şuşa rayonunda Qarqar çayının sol sahilinda, Şuşa şohorindon canubda dəniz səviyyasindən 1365 m hiindür- liikda Titon dövrüniin ahangdaşı süxurları içərisində intişar tapmış I 14 m uzunluğunda olan «Xan mağatası» isa dağı- lıb va çöktib. Araşdırma materiallarına göra, 100-dan artıq islama aid qadim kitabxana dağıdılıb. Maluımata göra, Xll asrin m əşhur islam kitabxanalarmdan olan Hicri Əyyutin «Q)ızıl kitabxanası»nm bir hissasi məlız bu mağarada gizlo- dilib. R rm anibr həmin kitabxanam uçuraraq batırıblar.

Şuşa rayonıınun yeraltı su ehtiyatlarım öyranmak moq- sad ib 1984-86-cı illarda Şuşa rayonu arazisinda kompleks hidrogcoloji tadqiqatlar apardmışdL. Naticada üst va orta sulu kom pleksbrin 6 perspektiv sahə iizra yeraitı su ehtiyat lari qiymatbndirilmişdi. Biitövlükda Şu^a rayonu üzra ıçmaya vararh yeraltı sulann ehtiyatı 5,0 mln, rırVgün taşkil

154 Rövşən No vrıızoğlu

Müstəqil Azərbaycarun memarı olam Heydər Əliyevin abidələr şəhəri adlandırdığı Şuşada, vaxtilə 190 heklaılıq qoruq zonasında 235 tarixi a'oidə, 550 qədim yaşayış binası, 870 m uzunluğunda qala divarları vardı. İslarn tarixi abi- dələrinə aid ed ibn 23 abidə respublika və dünya miqyaslı abidələrə aid idi..

Qeyd: E rm ən ihr tdrəfindən işğal olunmuş Şuşa yaşayış məntəqəsində 9 kənd qahb. İy in v i bir kənd viran edilib. Turşsu və Şirlan bulaqları 2001-ci ildə D ubay (BƏƏ) əmirinin qohumu, iş adamı Şeyx Y u sif Səfiyə salüıb. H ər iki bulaqdan çıxanları su qablaşdırılaraq, Birləşmiş Ərab Əmirliklərinə göndərilir. M ineral sulardan gələn golir hər il 450 min dollar edir Separatçı və işğalçı rejim əldə olıman gəlirin bir qismini qondarma «D QR»-nm qoşun kontingentmə s ə r f edir.

Qarabağ: «Eçmiadzin»in rnəxfı qrifi altında 155

XOCALI: ÇEVRİLƏN, T A R -M A R EDİLƏN Q Ə BİR LƏ R , YANDIRILAN TORPAQ

Xocalı rayonıı Yuxarı Qarabağm dağətəvi hissəsində qədimdən azərbaycanlılar yaşayan Xocalı qəsəbəsi və onun ətrafındakı torpaqların hesabına yaradılrrtışdır. Sahəsi 93688 hektardır. Dəniz səviyyəsindən 500 m hündiirlükdə yerbşir.

Xocalı ravonıı Şuşa-Ağdam yolunun üstündədir. İran a lim brindən Ə.Mehdipur iddıa edir ki, bu yolun üstündə (Şuşa-Ağdam yolu) təqribən IX əsrə gedib çıxan on bir müqoddəs şəxsin məzarlıqlan var. Lakin bu qəbirlər araşdı- nlmadı. T ökübıı mərm ibrdən bu y e rb r - islarn dininin əvə/siz yadigar yerbri dağıdılıb.

Xocalı ilə Bakı arasında olan ınəsafə 375 kilomctrdir.1992-ci П fevrahn 26-da Xocalı şəhərı başdan-başa

yandırıldı.Xocalı rayonıı ərazisində təsdiq edilmiş ehtiyatları

3 \uyğun olaraq 32 min m və 2039 min m olan və istismara veribn Zərinbağ və Ağçay üzliik daşı yataqlan ehtiyatları 12434 min to n 1 olan və istismara verilən qırmadaş və əhəng istehsalına yararlı Şuşa əlıəngdaşı yatağı, 962 min nr' ehtiyatlara malik, kərpic istehsalına yaraılı Xocalı gil yatağı, ehtiyatları 7280 min nr’ olan xankəndi (Əsgəran qrupu) qum-çınqıl qarışığı yatağı, istismar ehtiyatları 9 min mVgiin olan Xankəndi yeraltı şirin su yatağı erməni işğalı altındadır

Xocalı rayonu ərazisində, Bədərə çayı hövzəsində «Yeddi kilsə» adlanan ibadət yerində (Pirkal meşəsi) nadir (istıq-palıd m eşəbri talan edibrək, xarici ö lkəbrə daşınır.


Xocalı qəbiristanlığmm altı üstünə çevrilib. 647 qədım müsəlman qəbiristanlığı məhv edilib.

Qeyd: İşğal altında olun Zərinbağ daş ya tağı ə sh n fransadan oları iş adamı Arzants Suassona satılıb. 2002-ciil iyıdıın 14-ddfransah iş odamı iizlük daş ya tağm a sahib çıxdı. Ekspertləriri fık r in cə , Zərinbağ daş vatağından götürülən illik gəlir 100 m'ırı dollara çatır. Iş adcvm A.Suasson iddia edir ki, bıı ərazinin adına ilk d ə fı 1999-cu ildə təsadiif edib. Bıımt da bildirib ki, çıxarılan üzliik daş yalağm ın materiallarından hənı RF-na, həm Irana , həm də Gürcüstana satdır.

M əlumata görə, 2003-cü ildən fransalı iş adamı Xocalıdakı biitiln yataqlara sahib çıxıb.


Ermən'ı ie rro rçu la r ı tərəfındərı q ə tlə y e tir ilm iş M ÜSƏLM AN UŞAQLARI

ю o eAbışova Çinarə Nazim qızı 1982-ci ıldə Xocalıda anadan olmuşdur.Abışov Çingiz Nazirn oğlu 1986-cı ıldə Xocalıda aııadan ohnuşdur. 1992-ci il fevralm 26-dan sonra onların пэ dirisini, nə də ölıısünü görən olub.

BsyCAOrucova Xəyalə Telınan qızı 1986-cı ildə Əsgəran rayonunun Şuşukənd kəndində anadan olub. 1992-ci il fevralın 26-da 6 yaşında donub ölmüşdür.

ДОСЯCəf'ərov Nüsrət Fazil oğlu 1975-ci ildə Xocalıda anadan olmuşdur. 1992-ci il fevralın 26-da 17 yaşında itkın düşüb. İndiyədək taleyi məlum deyil.

s o c aHüseynova IVIaral Kamil qızı 1986-cı ildə Xocalıda anadan olııb. 1992-ci il fevralın 26-da 6 yaşında qətlə yetirilib.

SOG9Solimov Xəzər Səyavuş oğlu 1985-ci ildə Xocalıda anadan olmuşdur. 1992-ci il fevralın 26-da 17 yaşında osir götürülüb. İndiyədək tayeli məlum deyil.

BsxaaAHahvcrdiyev Mahir Novruz oğlu 1974-ci'ı ildə Xocalıda anadan olub. 1992-cı il fevralın 26-da 18 yaşında ıtkin ■'.iiV-'lb, indiyodək onun taleyindən xəbər yoxdıır.

158 Rö wşən No vrnzoğhı

Ю С аAslanova Elnarə Toflq qızı 1978-ci ildə Xocalıda aııadan olub. 1992-ci il fevralm 26-da 14 yaşında itkirı düşiib. Taleyi indiyədok məlum deyil.

юсаOrucova Məlahət Əli qızı 1976-cı ildə Ermənistamn Əzizbəyov rayonunda anadan olmuşdur. 1992-ci ıl fevralın 26-da 16 yaşmda Xocahda q ə tb yetirilib.

Ю О&Vəliyev Ağasif Zakir oğlu 1988-ci ildə Xankəndiııdə anadan olmuşdur. 1992-ci il fevrahn 26-da 4 yaşmda qətlə yetirilmişdir,

юсаƏbdülov Zahıid Yelmar oğlu 1974-cü ıldə Xocalıda anadan olmuşdur. 1992-ci il fevralın 26-da 18 yaşında itkin düşüb. Taleyi indiyədək məlum deyil.

B o c aAbbasova Səadət Qodim qızı 1974-cii ildə Xocabda anadan olmıışdur. 1992-ci il fcvralm 26-da 18 vaşında qotlə yetirilib.

s o o aHümbətova Anahid Eldar qızı 1975-ci ildə Əskəran rayonıınun Şuşukənd kəndində anadan olmuşdu. 1992-ci il fevralm 26-da 17 yaşmda q ə tb yctirilib.

юсаƏzimov Natiq Abbasqulu oğlu 1986-cı ildə Xocalı rayonunun Hosənabad kəndindo anadan olmuşdu. l (>92-ci d fevralm 26-da 6 yaşında qotlə yetirilmişdir.

Qaruhağ: «Eçmindzin»in məxfı qrij'ı altmda 159

Ю с аZeynalova Aynuro Tofiq qızı 1986-cı ildə Xocalıda anadan olmuşdıı. 1992-ci il fevralm 26-da 6 yaşında qətlə yetirilib.

8ГЮЗHümbətova Simuzər Calil qızı 1976-cı ıldə Əsgəran rayonunun Kosalar kəndində anadan olmuşdu. 1992-ci il fevralm 26-da 16 yaşmda qətlə yetirilib.

scxaaHüseynov Enıin 1975-ci ildə Xocalıda anadan olmuşdu.1992-ci il fevralm 26-da 17 yaşmda...

юсаllasəııov Mehdi Ramil oğlu 1974-cü ildə Xocalıda anadan olmuşdu. 1992-ci il fevralm 26-da 18 yaşmda qə tb yetirilib.

юсаSofiyev Sarvan Elxan oğlu 1991-ci ildə Xocalıda anadan olmuşdıı. 1992-ci il fevralm 26-da 1 yaşında donub ölmiişdiir.

юсаYegana Tavəkkül qızı Əmirova 1985-ci ildo Xocahda anadan olub. 1992-ci il fevralin 26-da 7 yaşında q ə tb yetirilib.

SOGSHasanova Latafət Həsən qızı 1976-cı ılda Xocalida anad:m olub. 1992-ci il fevralm 27-da 16 yaşında donaraq


юсаHüsevnov Yrüqar Hilal oğlu 1974-cii ildə Xocahda anadan olmuşdu. 1992-ci il fevratın 26-da 18 yaşında ıtkin diişiib. Taleyi indiyədək məlum deyil.

юсаAğayev Allahverdi Səttar oğlu 1982-ci ildə Xocalıda anadan olmuşdu. 1992-ci il fevralın 26-da 10 yaşında q ə tb yetirilib. Məzarı bəlli deyil.

юсаİsmayılov Vidadi Lətif oğlu 1973-cii ildə Xocalı rayonunun Həsənabad kondində anadan olmuşdu. 1992-ci i! fevralm 26-da 18 yaşında əsir götürülüb. İndiyədək taleyı məlum deyil.

юсаOrucov Cavan Canan oğlu 1976-cı itdə Xocalıda anadan olub. 1992-ci il fevralm 26-da 16 yaşmda əsir götürülüb. Taleyi indiyədək məlum deyil.

£003Allahverdiyev Bəhram Hidayət oğlu 1976-cı ildə Ermənistamn Basarkeçər rayonunun Qaraqoyunlu kəndində anadan olmuşdu, 1992-ci il fevralm 26-da 16 yaşında q ə tb yetirilib,

SQGftÇobanova Nəzakət Tapdıq qızı. 1986-cı ilds Xankən- dində anadan olub 1992-ci il fevralm 26-da 6 yaşmda öldürülüb.

Qcırabağ: «Eçmiədzin»in məxji qrij'ı altmda 161

ю с аAslanova Gülsabah Qəyyum qızı. 1973-cü ildə Xocalıda doğulmuşdu. 1992-ci il fevrahn 26-da, 18 yaşmda itkin düşüb. İndiyədək taleyi məlum deyil.

юсаQulivev Mikayıl Zahid oğlu. 1975-ci ildə Laçın rayonunun Piçənis sovetliyinini Xaçınyalı kəndində anadan olub. 1992-ci il fevralm 26-da əsir götürülən zaman özünü öldürüb.

юсаXalilova Lalo Tahir qizi. 1988-ci ildə Xocalıda anadaıı olmuşdu. 1992-ci il fevralın 26-da 4 yaşında q ə tb yetirilib.

socaƏlokborov Səxavot Təvəkkül oğlu. 1980-ci ildə Xocalıda anadan olmuşdu. 1992-ci il fevralm 26-da 12 yaşmda öldüriilüb.

юсаQuliyev Samir Talch oğlu. 1990-cı ildə Xocalıda anadan olmuşdu. 1992-ci il fevralın 26-da 2 yaşmda gülləbnmişdir.


Q İYM ƏTİ BİLİNMƏYƏN SƏRVƏT

Laçın rayonu dağlıq relyefə malikdir. Rayonun şər- qində Qarabağ silsiləsinin cənub-qərb yamacları, şimalmda Mıxtökən silsiləsi yerbşir. Cənub-qərb hissəsini Qarabağ yaylası tutur. Rayoııun эп hündür nöqtəsi Qızılboğaz da- ğıdır (2823 m). Ərazidə yura-antropogen çöküntüləri yayıl- mışdır. Ərazinin çox yerində qışı quraq keçən, mülayim-isti və soyuq iqlim üstündür. Orta temperatur yanvarda 0-dan - 10°C-dək, iyulda ınüsbət 10-22°C-dir. İUik yağıntı 600- 900 mm-dir, Ən böyük çayr Həkərıdir. Əsasən, çimli dağ- çəmən, qəhvəyi dağ-meşə və karbonatlı dağ-qara torpaqları yayılmışdır. Bitki örtüyü kollu və seyrək meşəli çəmən- likbrdən, enliyarpaqlı dağ meşələrındən (palıd, v əb s və s.) subalp və alp çəmənlikbrindən ıbarətdir. Atçaq dağiıq yerlərdə seyrək ardıc ağacları çox yayılmışdır.

Laçın rayonunda Alıcan kəndindən başlayaraq, şımal- qərb istiqamətində yan süxurları yararaq üzə çıxan rnaqma- tik süxurlar boyunca narzan tipii əhəmiyyətii debiti olatı mineral bulaqlar mövcuddur, Bu bulaqlar Turşsu, Qaladə- rəsi, Ağanus, Xırmanlar, Tiqiq, Turşu-tiqiq, Nurəddin (böyük debitə malikdir), Nağdalı, Hacıxanlı (Xallanlt, Başlıbel-Kəlbəcər rayonunda) narzan tıpli sular olmaqla böyük müalicəvi əhəmiyyətə malikdir.

Rayonun Cicimli, Giilabirt, Zeyvə, Malıbəy, Yənqiça, Bülövlük, Araflı, Alqulu, Malxələf, Soltanlar, Ziisiilü. Kosaİar, Seyidlər, Pircahan, Mfinkənd, Kürdhacı kəndb- rində уэ Laçın şəhərində daşdan yonulmuş islam atribut- larmı öziində əks etdirən 12 qoç fiqııru, 28 at fiquru, 36 müxtəlif süjetli yazı və rəsmləri olan sal daş. müvvəbf


dövrlərdə эгэЬ əlifbası ilə yazdmış bir-birinə bənzəməyən fıqurlar, sənət rəm zbri həkk olunmuş qəbirüstü daşlar və Yaxşı ananm (Sarı aşığm sevgilısi) rnəzarı dağıdılıb.

Cicimlidə məbəd, qədim anbar, G übbirtdə Sarı aşığm qəbirüstü ziyarətgahı, Zeyvədə Şeyx Əhməd, Soltanbaba, 2-ci Soltanbaba, Minkənddə XV əsr ıslami kitablarda adı çəkilən «Qəyyum» məbədi, Kosalarda IX əsriıı Ağoğlan - «Mehdi» məbədi və qəsri, Qarıqışlaqda Dəmirovlu pir- məbədi, Bülövlük kəndinin şimahnda yerləşən qədim Kişpəyədə Alban məbədi, Picənisdə Alban məbədi, Xan qəbiristanlığında Zəngəzurun sultanları Qara-Murtuza bə- yin, 1-ci Alməmmədin, 2-ci Alməmmədin hasardakı türbə- b r i , Şeyx Şamillə dostluq etnıiş, ona köməklik göstərmiş Cəbrayıl bəyin tüıbəsi, Bülövlükdə Qaratel Paşabəy qızmın mərmər türbəsi, Araflıda Muıtuza Sultanın anasının türbəsı, Pircahan çaymda Usta Məşədi Mehralının islami dəyərbri özündə əks etdirən, üstündə Quran ayələri yazılmış yaşı bilinməyən «Sərdabə» abidəsi və miıı bir ııaxışlı, arxitek- turalı körpülərinin, Minkənd ziyarətgahından X əsrə aid islam heykəllərinin və xeyli bulaqiistü abidəbrin aqibəti bu gün məlum deyildir.

İslam memarlıq abidəbrindən Hoçaz kəndində mağara- məbəd (V əsr), Cicimli kəndində Məlikəjdər türbosi (XIV əsr), adsız tüıbə (XV1I-XVIII əsrbr), Zeyvə kəndində Kafır qalası (XVII əsr), Sultan Baba tüıbəsi, Şeyxəhməd türbəsi, adsız türbo (XIX əsr), Qarıqışlaq kəndində məscid (1718), Hüsülü kəndində Həııızə Sultan sarayı (1761), Həkəri çayı üzərində körpii (XVIII əsr), Ağoğlan çayı üstündə məbəd (XIX əsı), G übb ir t kəndmdə türbə viranə qalıb.

Laçm rayonunun ərazisində ümumi ehtiyatları 1124,0 ton olan 3 (Narzanlı, Çilgəzçay, Sarıbulaq) civə yatağı;

164 Rövşən Novrıtzoğht

ehtiyatları 2533 min m3 olan və istismara cəib edilən, lizlıik daşı istehsalma yararlı Qoçaz m ərm ərbşmiş əhəngdaşı yatağı; ümumi ehtivatları 5125 min nv’ olan və mişar daşı istehsalına yararlı 2 (Ağoğlan, Əhmədlı) tu f yatağı; ehti- vatları 4457 min ton olan və əhətıg istehsalma yararlı Laçm əhəngdaşı yatağı; ehtiyatları 998 min nv’ olan və kərpic- kirəmit istehsalma yararh Novruzlu gii yatağı; ehtiyatları 2144 min m J olan Quşçu pemza yatağı; ehtiyatları 15794 min m3 olan Yuxarı Həkəriçay qum-çınqıl qarışığı vatağı; ehtiyatları 10 ton əqiq və 0,9 ton jad olan 2 əlvan-bəzək daşı yatağı; ümumi ehtiyatları 10449 min ton olan 3 vulkan külü yatağı, istismar ehtiyatlan 4300 min nrVgün olan Minkənd mineral su yatağı var idi.

Laçın rayonu üzrə 33285 hektar meşə fondu torpaqlan var idi ki, bunun da meşə ilə örtülü sahəsi 26647 hektar və ya 80,05% təşkii edirdi.

Laçm rayonunda Həkəri çayının sağ salıilində vo! tikinti idarəsinin həyətində diametri 210 sm, hündiirlüyü 26 m, yaşı 400 il olan 1 ədəd şərq çinarı, Zabux kəndində diametri 210 sm, hündürlüyii 25 sm, yaşı 400 il olan I ədəd şərq çinarı təbiət abidəsi kimi qeydə almaraq qorunurdu.

Laçın rayonunun Meşə təsərrüfatımn döv b t mcşə fondunda 1092 ha sahəni əhatə edən 5, 6, 8, 10, 18, 32, 57 caylı meşə məhəllələrində ardıc ağacı xiisusi olaraq qorunurdu. Dəniz səviyyəsindən 850 m hiindürlükdo yerləşən lıəmin meşəlıkdə şabalıd və qaraçöhrə ağacları ınühafizo edilirdi.

Azərbaycaıı Respublikası Nazirlər Sovetinin 17 noyabr1987-ci il tarixli 408 nömrəli qərarı ılə Qaragöl (Sevliç) respublikalararası üövlət l əbıət qoruğu yaradılmışdır, (,)a- ragöl D övb t Təbiət qoruğıı L.açın rayonu tlo Gorus rayonı;

Qarabağ: «Eçnüədzin»in məxji qrifı altmda 165

sərhədində dəniz səviyyəsindən 2658 m hündürlükdə yer- ləşir. Qoruğun ümum i sahəsi 240 hektardır. Buraya 176 hektar İşıqlı Qaragöl akvatoriyası və gölün sahilı boyunca 100 metr enində 64 hektar quru sahəsi aiddir.

İşıqlı Qaragöl (Sevliç) dəniz səviyyəsindən 2658 m hündürlükdə, Qarabağ vulkanik dağ silsiləsinin cənub hissəsində, Həkəri çaymm sağ qolu olan Ağoğlan çayının mənbəyinə yaxın ərazidə Böyük İşıqh dağının (3548 m) şimal ətəyində, şimali-qərbdən Dəmirdaş və Kiçik İşıqlı (3452 m) dağı ilə, şimaldan Canqurtaran (2790 m) dağı, şərqdən isə alçaq moren tirəsi i b əhatə olunmuşdur. Bu göl sönmiiş vulkan kraterini xatırladan relikt su ınənbəyidir.

Göliin uzunluğu 1950 metr, maksimum eni 1250 m, sahil xəttinin uzunluğu 5500 m, dərinliyi maksimum 7,8 m, hövzəsinin sahəsi 13 nr-dır. Hesablamalara görə göldə suyun həcnıi 10 mln. m'-dir. Gölün dibi salıib yaxın yerb rdə müxtolif ölçülü daşlardan ibarətdir. Mərkozə doğru iso daşlarm (süxurların) ölçüsii azalır və nəhayət, mərkəzi hissəsi xırda donəli çökiintübrdən ibarətdir.

Oktyabr ayının ikinci yarısmdan aprelin axırlarına kimi gölün səthi donmuş olur. Sahildən mərkozə doğru 20-25 metrə qodər məsafədə buzun qalınhğı 50 sm-dən çox olur. Bıırada qarm qalmlığı isə 40-45 sm-ə çatır.

Qoruqda 102 bıtki növii olub. Bu bitkibrdən 25-nin adı Şərqin böyiik fılosofu Bəhmənyann tərtib etdiyi «Qədim islamm şəfa kitabındakı bilkibr» cərgəsindədir. Həzrəti Peyğəmbərin (o) ürək ağrılarmı aradan götiirən «Ələf» şəfa çiçəyi mnhz b u ıa d a - Canqurtaran ziyarətgahında bitirdi.

G ö b heç bir yerdən su axını yoxdur. Suyu çox təmiz, vo şəlfaf, həm də şəfalı olduğu (içün xalq bu g ö b müqəd- dəs ibadət yeri kimi baxırdı.


Qoruqda ciiyür, qaya keçisi, çöl donıızu, ayı, tıırac, kəklik, qaratoyuq qorunurdu. Laçırı Dövlət Təbiət yasaqlı- ğının sahəsi 21,4 min hektar olub. Həmin sahonin 7369 hektarı və ya 34,5%-i meşə ilə örtülü idi. 1448 hektar və ya 6,8%-i alp çəınənliyi, 7430 hektar və ya 34,8%-ı subalp çəmənliyi, 4257 hektar və ya 20%-i otlaqlar, 862 hektar və ya 4%-ı qayalar və uçqunlar, 34 hektarı isə xüsusi təvinatlı torpaqlar idi. Qoruğun ərazisi orta və yüksək daşhq əraziyə xas olan relyefə malikdir,

Ən ytiksək zirvə Qırxqızlar (2825 m), Şəlvo, Biçənİş, Qorçıı çaylarmm axdığı dərin dərələr vasitəsi ilə dağ silsiləsi yaratmışdı. X əsrin yadigarı olan «On iki imam» ziyarətgahma düşən bomba və yaxud top mərmibri Şəlvə dərəsini batıraraq xarabazara çevirdi. Yasaqhğın orazisinə qışt quraq keçən soyuq iqlim tipi hakimdir. Bitki örtüyünə görə yasaqhğm ərazisi iberiya palıdlarından ibarət olan dağ-meşə (1000-1700 m), şərq pahdmdan ibarət olan yu- xarı dağ-meşə (1700-1800 m), subalp (1800-2500 m) və alp (2500-2800 m) çəmənliklərı qurşaqhqlanna ayvılır. Subalp qurşağı üçün quraq yamaclartn bozqırlaşmış və nisbətən rütubətli yamacların mezot’ıl çəmənbri, alp qurşağı üçün müxtəlif orta çəmənliklərin üstünlüyü və alp xahsınm zəif inkişaft ib səciyyələnmişdir.

Yasaqiığın ərazisində ibtidai, az qalın, çimli dağ-çə- mən, tipik karbonat qalıqlı bozqırlaşmış qonur dağ-meşə, çürüntülü-karbonath dağ-meşə, tipik və bozqurlaşnuş qəh- vəyi dağ-meşə torpaqları yaydmışdır.

M eşəbrə nisbətən dağ-çəmən qurşağı və meşə qurşa- ğınm meşosiz sahələri otlaq kimi antropogen təsirə çox moruz qahr.

Qurabağ: «Eçm'ıədzin»in maxji qr'ıfı altmda 167

Bununla bərabər burada bir sıra vəhşi heyvan və quşlarm məskuniaşması üçün əlverişli şərait var. Onların sayı və növii kifayət qədərdir.

(1989-си ildə yasaqlıqda aparılan yoxlam ada: dağ ke- çisi (bezoar keçisi) 96 baş, qaban 360 baş, ciiyiir 110 baş, çoxlu sayda canavar, porsııq, d ə b va s. heyvanlar, qırqovııl 200 haş, kəklik /500 baş va .s. quşlor qeyda alınımşdı - R .N )

Y asaqhğm orazisində Hacışanlı meşəsində dünyada ən qiymətli palıd (qızıl palıd) olub. Həmin ağacdan istıfadə etmək üçün h o b çar hökumati dövründə fransızlar çətitı dağlar ilo, Xankəndidən Qırxqız dağını keçməklə, araba yolıi çəkm işdibr. Xristianlar, katolikbr... öz dinbrinə moxsııs atributlan hazırlamaq üçiin meşəni salan Ayətulla Said Hacışamlıdaıı icazə istərdibr. Həmin rəsmi dini sənədbr Parisin Milli kitabxanasında saxlandır.

Homin ağacm materialından qiymatli mebel və xıisu- sən konyak spirti saxtamaq iiçiin ç ə l b k b r düzəldilmosindo istifada edilirdi. Bu ağac Azərbaycanda yalnız həmiıı yataq- laıda qorunurdu.

1 açın rayonuııda olan Picənis və liacışanlı meşəJik- brinda dünya şöhrətli qırmızı palıd 4000 hektardan artıq sahoni ahata edir. Holə əsrin əvvəlbrində fransızlar firang yolunu (Picanis-Xankəndi yolu) çəkərək qırmızı palıdı daşıyıb konyak istehsalm da çallak istehsahnda istifadə edirmişbr.

İşğal olunmuş Laçın rayonunun torpaqlan 2006-cı ilin mart avından başlayaraq, xiisusi kısələrə doldurıılub Yere- vana daşınır. Erməni professoru Karen Sumbatyan ıddia cdir ki, Laçında qiymətli uraıı yataqları var.


Qeyd: Erm əni terroruna m ərnz qalmış Laçın rayonıı- nun Narzarılı, Gilgəzçay, Sarıbulaq civə ya taq ian RF-na məxsıts Giimrüdəki 102 saylı hərbi bazaya daşınır (?).

2008-ci ildən rayonun 247 hektar torpaq sahəsində narkotik maddələrin plantasiyaları sa/ınıb. E kspertbrın fıkrincə, bu plantasiyalar Kolumbiya vatəndaşı ulan Karlus Elatinoya məxsusdur. Bu məsələ BM T-nin «Narkotik mad- dələrə qarşı» hesabatlarında da öz əksini tapır. Miinaqişali zonalarda narkotik m addəhrin əkilməsi, artıq. ciddi bir fa k t kimi qalır. Laçında isveçrəli iş adamları qiymntlı ağae m ateriallarından istifadə edərək, silah qundaqları hazırla- yan iki böyük müəssisə təşkil ediblər.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qr'ıfı altmda 169

KƏLBƏCƏR: İTİRİLMİŞ ŞÖ H R Ə l

Sahəsi 3054 km 2 olan rayonda 1 şəhəır, 1 şəhər tipli qəsəbə, 122 kənd vardı (1980), Mərkəzi Kəlbəcər şəhəridir. Kəlbəcər orazisinə tarixdə «Müqəddəslər ərazisi» də deyir- lər. Məlumata görə, bu ərazidəki təqribən 140 nəfər müxtə- lif tıtullu diıı xadiminin dəfn edildiyi qədim məzarlıq dağıdılıb.

Səthi dağlıqdır (Murovdağ, Şahdağ, Şərqi Göyçə, Var- denis, Mıxtökən. Qarabağ silsiləsinin və Qarabağ yayla- sının bır hissəsi). Ən yüksək zirvələri Gamış dağı (3724 m) və Dəlidağdır (3616 m). Ərazıdə Yura, Tabaşir, Paleogen, Neogen və Antropogenin çökmə, vulkanogen-çökmə və vulkanik süxurları yayılmışdır. Ən böyiik çayı Tərtər (yu- xarı axıııı) və onun qollarıdır (Lev çayı, Tııtqunçay və s.) Bazarçaym da mənbəyi Kəlbəcər rayonu ərazisindədir. Saf sulu gölləri (Ala göllər, Zalxa gölü və s.) var, Əsasən çimli dağ-çomən vo qonur dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. Rayonun mərkəzi V3 şimal hissəsində enliyarpaqlı meşə (palıd, fıstıq, vələs), meşə-çöl bitkiləri, yüksok və qismən orta dağlıqda alp və subalp çəmənliklori geniş yer tutur. Meşəlorin ürnumi sahəsi 32774 hektardır. Qaya keçisi, qonur ayı, çöl donuzu, daşlıq dələsi, ular, qartal və s. fauna- sını zənginbşdirir.

İri yaşayış məntəqəbri Kəlbəcər şəhori, şohər tipli İslisu qəsəbəsi, Başlıbel, Zəylik, Zar, Qılıclı və Zülfüqarlı kəndləridir,

Islam memarlıq ab ıdəbnndən olan Tərtərçayın başlan- sc'n.dakı Xudadəng məbədi fXIII-XVIII əsrlər) dağıdılıb.

170 Rövşən Novruzoğtu

Kəlbəcər rayonu zəngin meşələri ilə i'ərqbnir. Kolbəcnr nıeşə təsərrüfatımn arazisi 32774 hektar təşkil cdirdi.

Kəibəcər rayonunun ərazisində yerlaşən m eşəb r ! qrupa aid olub, su saxlayıcı, rekreasiya va gigiyenik, havata- mizləyici əhəmiyyətə malikdir.

Onlardan:Qiymatli balıq hövzəsinin olduğu çayların ətrafmda

yerləşmiş qoruq meşələri - 13471 hektar, otrat' mühitin miihafızəsi üçün əhəmiyyatli m e şab r - 1553 1 hektar, şəhər və digər yaşayış məntəqələrinin ətrafindakı yaşıllıqlar 2740 hektar, rneşə park zonası 80 hektar olınıışdur.

Tartar çaıyı - uzunluğu 184 km olmaqla, sıı toplayıcı sahəsi 2650 kmf-dir. Çaym en kəsiyindan ən az sulu ilbrdə 13,4 nrVsan., orta sulu illərdə 23,1 nrVsan., çox sulu ılbrda isa 41,6 m 3/san. su axır.

Tartar çayımn qolları Tutqu, Lev va Aynm çaylandır. Kəlbacər rayonunun ərazisinda azı 78 növ mineral, 36 növ süxur daşları vardı.

Kalbacəriıı zənginliyi ham da onun mineral daş müxta- 1 ifliyinə malik olması ila ölçülürdii. Qaradağlı yurdu adlanan sahədəki tuf, Nağdah yurdu va Zənginin çalası deyilən yerlərdəki ağ, qırmızı, göy va sarı tuflar Başlıbel, Əsrık kandbrinm ərazisındə və başqa tnorkəzlardə olan travertin yataqları, Mollabayramh, Zar, Mammadsəfi kondlarmda va Keyfi dağı ətrafmda olan pem /a yataqiarı, Zallar va Yanşaq kandləri yaxmlığındakı marmar yataqları bitib-tükanən deyil.

Rayonda bır neçə növ bazalt daşları miiayyon edil- mişdir. («Pişikli», «Sandıqlı», «Golin Qayası», «Xanını Darasi» adlanan VI11 asr islami dayərbri özündə birtaş- dirən qədim abıdəlar dağıddıb) Bunlar an gözəl tikinti

Qarabağ: «Eçnıiədzin»in ınəxfı qrifı altında 171

materialları lıesab edilir (markəzin fondunda saxlanan şakillər).

Kalbacar rayonu arazisinda 4 mindən artıq müxtalif növ bitki var. Bunlardan 200-a qadari darman bitkilaridir.

Ermani politoloqu İ.Vluradyan işğal edilmiş Xankan- dida çıxiş edərkən bildirib: «... Kəlbacari azərbaycanlılar özbrin in şöhrat qalası elan ediblar. Biz aıtıq hamin qalanı zəbt etdik» (2006.11.9).

Qeyd: Işğal olunımış Kəlbəcər yaşayış ımntdqəsinddki Yııxarı Lstisu ıniialicə ınərkdzini rusiyalı ış adam ı, professor A.Kruqlov ahb. «Kruqlov şirkəti» İstısu ətrafm da miialicə markəzi də ləşkil edib. Hər il bu m ərkəzə RF-dcm, Bolqa- nstandan. Rumıniyadan, Estonıyadan , Yımanıstandan, /randan 120 ıwfərdən artıq turist gəlir. O nlar bit yerh rd ə h;mı dincəlir, hərn də mualicə olunurlar. Rayonun Başltbel, Z,ıylik, Oı/ıcl/ arazihri harbçihrin m ualicə-istirahət yer- brina {'cvrilih.

Knlbəcrinfo 12 xarici vətəndaşın şirkdti faaliyydt gös- tərir.


mata görə H.Baqramyan qondanna «Dağlıq Qarabağ Res- publikası»nm kəşfıyyat idarəsinə rəhbəılik edənbrdən biridir.

Araşdınnalara görə ermənilər işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərində - Dağlıq Qarabağda 420 qədim və ycnı müsəl- man qəbinstanlığım yerlə yeksan ediblər.

Erməni terrorçülan tərəfındən Xankəııdi, Xocalı, Əsgə- ran, Xocavənd, Ağdərə, Ağdam, Cəbrayıl, Fiizuli yaşayış məntəqələrində müsəlman a ib lərinə tutulan divanda, ö b n və itkin düşən din xadim brinin , vandırılan Müqəddəs Quran kitablarınm araşdırılmasmda bizim üçün müəmmab olan m ə s ə b b r var.

Araşdırma materiallarmdan aydın olur kı, Azərbay- canııı Dağlıq Qarabağ ərazisi ötən əsrdə Moskvanm həmişə diqqət mərkəzində olub. Bundan da çox ciddi, lakin taı ix və ınsanlıq üçün maraqlı məqamlar var. «Məxfi Qov- luq»lardan aydın olur ki, Dağlıq Qarabağ ərazisi keçmiş Siyasi Büronun iızvbrinin (Sovet İttifaqı Kommunist Par- tiyası Mərkəzi Koınitəsinin Siyasi Bürosu) maraq dairəsin- də olub. Lakin keçmiş ittifaqın XİN-i Andrey Andreyeviç Qromıkonun, Yuri Vladimiroviç Andropovıın, D.Ustino- vun, A.Kosıginin, A.Ponamoryovun, D.Kunayevin, Ş.Rəşi- dovun... Dağlıq Qarabağın yaşayış məntəqəbrində göriiş- məsi h ə b də sirr olaraq qalır, A.A.Qromıkonun iidə iiç dəfə (yaz və payız fəsillərində) Qubadlı və Zəngilanda görün- məsi, bir neçə gün о yerb rdə qalmasmm hamımız üçün gərəkli önəm bri var. MN «Xiisusi qovluq»larmdakı arayış- larda bu m ə s ə b b ıə aydmlıq gətirilir. Məluındur kı, öSkənin rəhbərbri bir yerə səfər cdəndə həmışə xiisusi xidmot orqan işçibri tərəfındən rnüşaiyət olunublar. M əsəbn , A.Qronu- konu Qubadlı və Zəngilana hərnişə kəşfiyyat generalları

Qarabağ: «l'içmiədzin»in tnəxfı qrifı altmda 211

N.Katuşev və Kravçenko müşayiət ed ibbr. M ə sə b b ıin bir az da açılması iiçün ötən əsrin yetmişmci illərinə qayıtmaq lazımdır. SSRİ N azirbr Sovetınini 1968-cı il mart ayınm 4- dəki sərəncamına əsasən Latin Amerikasının bəzı ə y a b tb - rində, elocə də At'rika və Asiyanın m eşəbrində bitən ağaclardan xevli nüm unəbr gətirilınişdi. Həmin ağacların Dağlıq Qarabağ ərazisində əkilməsi qəbul edilmişdi.

Araşdırma materiallarına görə ötən əsrin ortalarında SSRİ Səhiyyə IMazirliyi tərəfindən Latin Amerikasmın bəzı ərazibrindon ahnıb gətirilon oıılarla ağac növünün adı çəki- lir (bu ağaclardan «Cad», «Nun», «Mim», «Dal» - bütüıı bunlar Braziliya, Argentina, Portuqaliya, Afrika cəngəllik- brindən yığılan ağac növüniin adlarıdır), Maraqlısı budur ki, bu ağacların iqlim şəraıti keçmiş SSRİ makanında yalnız Dağlıq Qarabağın iqlim şəraitinə uygun olub. Yerli icıııalar, kiçik qruplar halında yaşayan insanlar bu ağaclara sitayiş edir, onların yarpağı, gövdəsitıin qabığı, kötiiyü və suyu ilo miialicə olunıırdu. Bu sitayiş oluııan ağacların bir qismi Qııbadlı, Zəngilan, Şuşa, Laçın, Kolbəcər ərazibrində əkilmişdi. Keçmiş İttifaqın liderbri bu ağacları «Müqəddəs Ağaclar» adlandırıb. Lakin bununla bağlı biitün informasiyalar və molumatiar qapalı saxlanılıb. M əsəbn, «Nun» ağacı Braziliyada yaytlınış nadir ağaclardandır. Braziliyada insanlar öz dualarmı, Allaha səcdə və ibadətbrini bitirdik- dən sonra əllərində tutduqları rəngli parçalan niyyətbrinə uyğıın bıı ağaca bağlayırlar. Bu ağac altında bir hnftə yaşa- yan şəxslərdə şəkər xəstəliyi olmur. İlk növbadə ;isə «Nun» insan orqanizmində, eləcə də canlılarda yaranmış baş ağrı- lannı, ciyər ütihablarını götiirür. Braziliyalı lıəkim-genetik Dr. Joze Karneyr l c)80-ci ildə Moskvada keçirilən Həkim- brin 0;. ynr>|v:ijq Simpoziumunda ıddia edir kı, mən hətta


A ĞD A M :E R M Ə N İL Ə R İN ƏN Ç O X Q O R X D U Q L A R I Ə R A Z İ

Ağdam rayonu Azərbaycamn mərkəzində, Kür-Araz ovalığının Kiçik Qafqaz dağlarına söykəndiyi yerdə əlve- rişli mövqe tuturi Rayondan Avrasiya Nəqliyyat! Dəlılizi (TRASEKA) keçən Yevlax stansiyasma qədər olan məsafə 75 km-dir.

Əhalisinin sayma görə эп böyük rayonlardan oian Ağdam rayonunun 88395 hekrtar sahəsi 23 iyui 1993-cü ildə işğal olunub. 119 kənd və qəsəbə dağıddıb.

Ağdam ərazisindən Yevlax-Laçm-Naxçıvan, Ağdoro- Füzuli magistral şose yolları keçir. Bakı ilo Ağdam şəhərlən arasında hava nəqliyyatı var idi. 1967-ci ildə Yevlax-Ağdam dəmir yolu istifadəyə verilmişdi. Xaçıntür- bəli kəndindəki Şeyxul-islam Qutlu Mıısa oğ!u türbosi (1314) və Kəngərli kəndindəki Şeyx Musa lürbəsi (XIV əsr) rayonun эп qədim memarlıq abidəbridir. Papravənd kəndində XVI [I əsrə aid 2 tiirbə, müsəlmanların ibadətgah yeri, məscid vardı.

Ağdam rayonunda ehtiyatları 64863 min n r olan və ınişar daşı istehsalına yararlı, istismar olunan Şahbulaq əhəngdaşı yatağı; semeııt istehsalına yararlı Çobandağ əhəngdaşı (ebtiyatları - 140464 min ton), Boyəhmədli gil (ehtiyatlan - 44708 min ton) və Şorbulaq gil (elıtiyatları 25197 min ton) yataqları; ehtiyatları 3999 min nv' olan və üzlük daşı istehsalına yararlı Giilablı əlıəng daşı yatağı; kərpic istelısalına yararlı Ağdam gil (ehtiyatları 1599 rnin m ) yatağı; iiırnuıni ehtiyatları 29599 min nr’ olan 2 (Xa- çınçay və Qarqarçay) qum-çaııqd qarışığı yatağı erm ənibr tərəfindən işğal edilib.

Rayonun keçmiş Lenin kiiçəsindəki diametri 80 sm, hündürlüyü 25 m, yaşı 150 il olan 2 ədəd şərq çinarı, 28

Qaraboğ: «Eçmiədzin»ın məxj'ı qrifı altında 173

aprel prospektində diametri 90 sm, hündiirlüyü 25 m, yaşı 200 il olan 2 ədəd şərq çinarı. Qasımlı sovetinın Şelli kəndindəki dıametri 100 sm, hündürliiyü 25 m, yaşı 250 il olan 1 ədəd şərq çinarı, Ağdamın Qarağac adlanan hissəsindəki diametri 90 sm, hündürlüyü 25 m, yaşı 250 ıl olan 2 ədəd şərq çinarı, Seyidli kəndindəki diametri 100 sm. hündürlüyii 25 m, yaşı 200 il olan 3 ədəd şərq çinarı, Sarıhacılı kəndində diametri 120 sm, hündiirlüyü 28 m, yaşı 200 il olan 2 ədəd şərq çinarı, Əliağalı kəndindoki diametri 110 sm, hiindürlüyü 26 tn, yaşt 200 il olan 2 ədəd şərq çinarı və Boyəhmədli kəndi ətrafmda geniş bır sahəni əhatə edorak ərazinin susaxlama xüsusiyyətbrinə kömək edon, diametri 220 stn. hündürlüyü 25 m, yaşı 400 il olan 71 odod şorq çinarı təbiət abidəsi kimi daha qorunmur. Virano qalmış bu mənəvi sərvətbr bu gün talan edilib, Ermonistana daşınır.

Rayonun işğal altında qalan kəndbri yandırdıb, külü göyə sovrulub. İşğal olunmuş rayonun Yusufcanlı, Nov- ruzlıı, Bağbanlı, Saybalı, Sarıcallı, Baş Qarvənd... ərazibri başdan-başa yandırılıb.

Rayonun ərazisindəıı keçən эп iri çay - Xaçınçaydır. (,'ayın uzunluğu 104 knı, su toplayıcı sahəsi 657 k n r -dir.

Qeyd: Ifğ ıd olıtnmuş Ağdam ərazisindaki qədim çinar- lu n n höviik bir qismi 2003-cü il mayın 15-dən haşlayaraq irana ıv> Yunanıstana daşım r Əsrin hərbı sanaye koın- /Jİekshriııda istifadə ed ih n bu strateji ağacların yerində isə istehkumlar qurıtlıtr. Zəht olanmuş Xaçınçayın ул Qarqar- çayın qum -çm qılı Ermənistana dasımr. Bit yataqlara ermrtnı iş adam ı Carakan Swnbatyan başçtlıq edir. Məlu- muta göra, C.Sıtmhatyantn Yerevandakt m ebel fabrikı isə A.ğdantin işğui cdtındukı qədim qivmətli cığaclunntn hesa- hto.-ı qıtrttluh.


FÜZULİ: ABIDƏLƏRİ, QƏDİM YURD YERLƏRİ TARIM AR EDİLƏN TORPAQ

Azorb.aycan Respublikasımn cənub-qərbində əlveıişli iqtisadi-coğrafı mövqedə yerləşir. Araz çayı iizərində salı- nan körpii ortu İrania birləşdırir.

İslam memarlıq abidələrindən Əhmədalılar Uirbəsi Babı türbəsi, Mirəli türbəsı", Füzuli şəhərində Hacı Ələkbər məscidi (XIX əsr), Qarğabazar kəndində Macı Qiyasəddin məscidi (1682), karvansara (1684), tiirbə (XVIII əsr), Qoçəhmətli kəndində məscid (XVIII əsr) düşmənlərin girovuna çevrilib.

Köndələnçay Araz çaymın sol qolu olnıaqla uzuniuğu 102 km, su toplayıcı sahəsi 536 km2-dir. Oıta sulu illərdə

3 ^çayın en kəsiyində 1,57 m /san, az sulıı illərdə 0,71 щ 'Vsan, çox sulu illərdə isə 2,43 m'Vsan su axır.

Füzuli rayonunda ümumi ehtiyatlan 58858 min ıır olan və mişar daşı istehsalına yararlı, istismar olunaıı 2 (Dövlətyarlı, Dilağarda) əhəngdaşı yatağı; kərpic-kirəmid istehsahna yararlı, 11211 min nr' ehtiyatlara malik Kürdmahmudlu gil yatağı; ehtiyatlan 13053 min nr’ olan Quruçay qum-çmqıl qarışığı yatağı işğal altmdadır.

FüzuJi rayonunda İşıqlı kəndində Tağlı körptinün yamnda diametri 250 srn, hündürlüyü 25 m, yaşı 500 il olan 1 ədəd şərq çinarı, orada diametri 450 sm, hündürlüyü 25 m, yaşı 900 il olan 1 ədəd şərq çinarı, Mandılı kəndində Mustafa adlanan yerdə diametri 150 sm, hündürliiyü 40 m, yaşı 300 il olan 5 ədəd şərq çinarı, Bövük Bəhmənli kəndində İranla sərhəd yaxınlığında diametri 100 sm, hündürlüyii 20 m, yaşı 200 il olan 1 ədəd şərq çinarı,


Seyidəhmədli kəndinin «İbə piri» adlanan sahəsində diametri 520 sm, hündürlüyü 30 m, yaşı 1400 H olan 1 ədəd şərq çinarı, həmin yerdə diametri 250 sm, hündürlüyü 25 m, yaşı 550 il olan 1 ədəd şərq çinarı, Pirəhmədli kəndində, Mandalı kəndində diametri 180 sm, hündürlüyü 45 m, yaşı 400 il olan 1 ədad şərq çinarı daha qorunmur. Bu ağaclar kəsilib doğranılaraq xaricə daşmıb,


ÖZG ƏLƏR ARASINDA BÖLÜ N ƏN ƏRAZİ

«Cəbrayıl» sözü eyni adlı kətıdin adından götürülmüş- dür. Kəndin əsasmı qoymuş «Cəbrayıl ata» XVI [1 əsrdə yaşamış Sultan Əhməd adh hökmdarın yaxın adamlartndan biri olmuş və Ziyarət dağından Araz çayına qədər ə raz ibr «Cəbayıl ata» və onun oğullarına ınəxsus olmuşdur. Bu müqəddəs şəxs hələ sağlığında böyük hörmot sahibi olub. vəfat edərkən ciz mülkünün axar-baxarlı bir yerində, Alpaşa dağı üstündə dəfn editmişdir. Cəbrayıl kəndinin şimalında «Cəbrayd Ata» adı ilə məhşur olan bu məqbərə və onıın ətrafmdakı nıəzarlar dağıdılıb.

Səthi, əsasən, maili düzənlikdir (İncəçöl, Gəyən çölü). Rayonu şimaldan alçaq dağlıq sahə əhatə edir (Qarabağ dağ silsiləsinin cənub-şərq ətəkləri). Dəniz səviyyəsindən hün- dürlüyü Araz çayı sahilində təqribən 200 m (bəzi ycrbrdə daha alçaq), şirnalda 1000 m və daha yiiksəkdir.

Qədim islam memarlıq abidəbrindon Cəbrayıl şəhərin- də Sultan Allahverdi bamamı, Xudayarlı kəndində dairəvı və səkkizguşəli türbələr (hor ikisi XIX əsr), Şıxlar kəndində dairəvi tiirbə (XIV əsr), Araz çayı i'ızərində məşhıır Xudafərin körpübri işğalçı ermənilərin yeni xərıtələrindən silinib.

Cəbrayıl rayonunun işğalda qalan 4039 hektar mcşə sahəsi var.

Cəbrayıl rayonunda mişar daşı ıstehsah üçün yararlı olan və istifadəyə verilmiş Talus tuf (ehtiyatlan 2937 min m3) yatağt, ümumi ehtiyatlar» 5434 min m ' olan 2 (Çax- maxçay, Soltanlı) tikintı qumu yatağı, kərpic istehsalma yararlı Qaracallı (ehtiyatları 296 min m ’) gil yatağt, sement


istehsalma yararlı Göyərçin-Veysəlli (ehtiyatlan 6644 min ton) vulkan külii yatağı, ehtiyatlan 1323 min ton olan Minbaşlı gəc yatağı, əhəng istehsalma yararlı Ağtəpə (ehtiyatlan 5226 min ton) əhəngdaşı yatağı, ehtiyatlan 4130 min n r olan Cəfərabad qum-çınqıl qarışığı yatağı, zərgərlikdə istifadəyə yararlı Şahverdi yəşəm (ehtiyatlan - 504 ton) vo Çaxmaqqala xalsedon (ehtiyatlan 1348 ton) yataqları var idi. Cəbrayıl rayonunda şəhərdə diametri 250 sm, hiindürlüyü 30 m, yaşı 500 il olan şöhrəti bütün Zaqafqaziyaya yayılmış 1 ədəd şərq çinan, Hacılı kəndində diametri 350 sm, hündürlüyü 30 m, yaşı 700 il olan 1 ədod şərq çinarı, həmin kənddə diametri 800 sm, hündürlüyü 45 m, yaşı 1000 ii olan 6 ədəd şərq çinan, Karxulu kəndində diametri 90 sm, hündiirlüyü 25 m, yaşı 200 il olan 1 ədəd şərq çinarı, Funqanlı kəndində diametri 450 sm, hündür- lüyıı 30 m, vaşı 900 il olan 1 ədəd şərq çinarı, həmin kənddo diametri 370 sm, hündürlüyü 30 ın, yaşı 750 il olan1 odod şorq çinan, Horovlu kəndində diametri 400 sm, hündiirliiyü 30 m, yaşı 800 i! olan 1 ədəd şərq çinarı, İşıqlı kəndindo diametri 400 sm, hündürlüyü 25 m, yaşı 800 il olan 1 odod şorq çinarı, Xoləfli kəndindo diametri 60 sm, hiindürlüyü 9 m, yaşı 300 il olan 1 armud ağacı işğala qədər qorıınurdu.

Cobrayıl rayonunda Dağtumas kəndindən 2 km şoıqdə, dəı;-/ soviyyəsindon 870 m hündürlükdə yerləşən, uzunluğu 30 m t - 0 jan «D ivbr sarayı» adlanan mağara bu gün erməni teiorçıılarınm silah anbarlna çevrilib.

Cobrayıl .-^hərinin şimalında Alpaşa dağmda yerbşon müqəddəs «C əbnVıl Ata» türbəsı keçmiş Cəbrayıl kətıdinin toməlinı qoyrnuş A jƏtulla Cobrayıl Həsənzadə Vedilinin <.;r>biri uzorıiub tikilmiyiir. Bu V111-1X osro aid u/unluğu

178 Röv.şən Novrıızoğlu

4,5 metr, eni 2,4 metr, hündürlüyü 1,8 ınetr, iizərində heç bir epiqrafik yazı olmayan alban tiirbəsidir. İşğala qədər tikildiyi forırıada qalmışdı. İşğaldan sonra dağıdıldığı ba- rədə məlumatlar alınmışdır.

Müşahidə və düşmən hücumundan uzun nıiiddət mii- dafiə olunmaq m'əqsədi ilə Araz çayının sol sahilində, Diridağın üzərində XII-XIII əsrlərdə tikilmiş «Qız qalası» və V-Vl əsrə aid edilən, 500 kvadrat metr ərazini əhato edən «Sirik qalası» da mənfur erməni siyasətinin qurbanı olmuşdur. Şahidbrin və əsirlikdən qayıtmış girovların söylədikbrinə görə, hər iki qala tamamilə dağıdılmışdır,

Araz çayı iizərində biri 11, digəri 15 aşırımlı Xudafərin körpüləri Azərbaycan memarlığının əvəzedilməz incilərin- dəndir. Birinci körpünim uzunluğu 130, eni 6, hündürlüyü12 metrdir. İkinci körpüııün uzunluğu 200, eni 4,5, hüııdür- lüyü 10 metrdir. Körpülər bir-biıindən 800 metr aralıdır.

Min illərin təbii təsirinə sinə gərmiş, müstəsna ınülıən- dislik qabilıyyətini özündə əks etdırən, işğaladək öz bütöv- lüyiinü saxlavan bıı köıpülır də müharibə gedişində bir sıra uçuntulara məruz qalmışdır,

İran tərəfdən baxılan görüntiibrdo Araznı sol sahilində olan Cəbrayd rayonunun «Qızıl təpə», «Kəmərbandli» kimi qədim islaırı memarhq abidələrindən əsər-əlamət b e b yoxdur. Yaşıüıqlara qərq o!an kəndlər xarabahğa bonzəyir. Cəbrayd rayonunun dağ zonası kondində yerbşən XIII- XIV osrloro aid edilən giimbəzin üstti açıq oiduğuna görə «Başıkəsık gümbəz» deyilən abıdənin hündüıiüyii 12 met- rə, diametri 5 metrə çatır Müharıbədən qabaq giimboz bərpa edilmişdi, İşğalçılar tərəfindən güınb^z bır neçə yer- dən dağıdılmışdır. ( obrayd rayonunun Şıxlar kəndi yaxın- lığmda eyni üslubda XIV əsrdə tikilmiş Şıxlar liirbəsinin

Qarahağ: «Eçmiədzin»in maxfı qrifi altındu 179

hündürliiyü 8 nıetrə, diametri 6 metrə yaxındır. Gümbəzin yuxarı hissəsinin də ermənilər tətrəfindən dağıdddığı qeyd olunur.

Ərazinin şimalında memarlıq üslubuna görə orta əsr tarixində özünəməxsus yer tutan XV əsrə aid «Dairəvi türbə», XVI əsrə aid 8 guşəli türbə işğalçılar tərəfindən yerlə yeksan edilib.

Cəbrayıl rayonunun Ç ələbibr kəndi ərazisində XVI əsrə aid olan Məhəmməd İbn-Hacı Qaraman Əhmədli tərəfindən 1678-ci ildə tikilmiş əzəmətli bir məscid- mədrəsə var tdi. Bu mədrəsədə böyük alimlər, din xadim- ləri, о ciımbdən, XVIII əsr Azərbaycan şairi Molla Vəli Vidadi dərs detnişdir. Məscid xüsusi hücrəbrdən, dərs otaqlarından ibarət olmaqla özünənıəxsus komplcks təşkil cdirdi.

Cəbrayıl rayonunda təbiət abidəsi kiuıi qorunan 800 yaşı olan moşhur çinar ağacının erm ən ib r torofindən kəsil- məsi noticəsinda həmin salıədə yerləşən sərin «Sulu kəh- riz»in məhv olduğu bildirilir.

Qeyd: ernıflnibrin işğal etdikləri Cəbrayıl rayonu arazisinin kəndləri haşdan-başa vıran qalıb Qədim çinar ağacları iranlı ış adamı Ağa Mehdı Səlim punm başçıhq eldiyı .şirkəfə satıhb. Cabrayıl rayonunda məlumata göra, 393 hektar torpaq sahəsi «ölii zona» kimi qeyd olunub. Bıı sahnm həm ф işğ flç ı qoşunlar poliqona çevirib. Rayon ərazisind'jki fybii sərvə th r e rm m i Щ adam ları tarafındön hölüniib. M əsəhn, iqtisadçı, iş adaını Aftandil Petrosyan ərazinin yatcıqlarına sahib çıxıb. D igər bir iş adamı Erik M elkumyan qiynwtli nıeşə sarvətini məniınsəyib.


ZƏHƏRLİ SULAR

Qubadlı rayonu Azərbaycanm cənub-qərbində, Zəngə- zur dağları ilə Dağlıq Qarabağ silsiləsinin arasında 35 km uzunluğunda Ermənistanla sərhəddə yerləşir.

Ərazisi dağlıq' olsa da, onun əlverişli Gəyən, Yazı düzü, Həkəri, Bərgüşad çay vadiləri vardır.

Müxtəlif m ənbəbrə görə, rayon XVI əsrdə həmin ərazidə yaşamış Qubad bəyin adını daşıyır.

Doxsan üç kənddən ibarət olan rayonun ərazisi dağlıq, dağətəyi və aran zonalarmdan ibarətdir. Zəngin coğrafı şəraiti, mülayim iqlimi, münbit torpağı var.

Bərgiişad çayı (Bazarçay) - Araz çaymm sol qolu olmaqla öz məmbəyini Kəlbəcərdən götürür, uzunluğu 158 km, su toplayıcı sahəsi 5600 km2-dir. Ona Qubadlı ərazi- sindən Ağa, Bəxtiyarh və Davudlu kiçik çav qoiları axır. Çaym hövzəsindən azca aralı dəfn olunmuş Ayətulla Xankişinin, Ayətulla Muradm, Ayətulla Faruzun ziyarət- gaha çevrilmiş məzarları partladılıb. Məlumata görə bu üç ayətuliah İrandan köçüb gələn din xadimlərindən olub. Çayın hövzəsinin 2020 knı'-i, çay yatağının ısə 93 kilometri Ermənistan ərazisinə düşür. En kəsiyitıdən az sulu illərdə respublika ərazisində 9,3 nvVsan, çox sulu i lb rdə isə 29,9 m ’/san su axır. E rm ən ib r sənaye və məişət-çirkab sularını bu çaya yönbndirib

H əkəri çayı - Araz çayımn sol qolu olmaqla uzunluğu 113 km, su toplayıcı sahəsi 2570 km -dir. Çaym en kəsı- yindən az sulu ilbrdə 6,27 mVsan, orta sulu ilb rdə 15,3

3 3m /san, çox sulu ilbrdə isə 24,2 m /san su axtr. Çayın suyundan içmək və suvarma məqsədi ı b istifadə olunurdu.

Bu gün ondan - zəhərli sudan istıfadə edilməsi mümkün deyil.

Qubadlı rayonunda 600-dən çox mineral m a d d ə b rb zəngin, soyuq, şəfalı suyu olan təbii bulaqlar var idi. Bunlardan: Armudlu, Həcər, Şirinpir, Sobu, Çayzətni, Topağac, Üçağac, Qaraağac, Kəklik, Söyüdlü-Əli, Gölçük, Qarıqışlaq, Fstə, Narlı, Turşsu, Bağırbəyli-çinar, Dəvədərə, İşıqlı-novlu, Zağlıq, tmanızadə, Qoçlar-çinarh, Səvədərə, Ağsu, Bəylik, Almalıq, Qış bulaq, Hütməyit novlu, Mustanlı dağ, Çilli, Hacılı Əli, Quyubulaq, Şorbulaq və başqa dağ, meşə bulaqları: Novlu, Seytas, Göyərçik, Göyarabas, Xallava, Aşağı Çibikli, Yuxarı Çibikli, Əyin, Çardaxlı, Mehrili, Xocamsaxlı, Zor, Poladlı, Dəmirçibr, Hərtiz, Göyyal, Fərcan, Saldaş, Qiyaslı, Tatar, Əliqulu- uşağı, Eyvazlı, Davudlu, Qədili, Qundanlı, Balahəsənli, Müskanlı, Məlikəhtnədli, Qayalı, Xıdırlı, Mahmudlu Hacılı, Hat, Deşdahat, Başarat, Armudluq, Muradxanlı, Xəndək, İşıqlı kəndbrinin təbii bulaqları daha ınəhşur idi. Bundan başqa 46 km uzunluğunda içməli su kəmərbri, Hal, Mahzurlıı, Mərnər və Xanlıq kəndbrini içməli su ib təmin edirdi.

Qubadlının 80250 hektar torpaq sahəsi tşğala moruz qalıb. Rayonun «Yazı diizü», «Gəyən düzıi» və «Mozrə dtizü» kinıi münbit torpaqları məşhur idi. Bu dt'ızbr quraq- Uğa davamlı olduqları üçün orada əsasən taxıl, üzüm əkilirdi.

Qubadlınm meşə sahəsi 13160 hektardır. Meşobrin- dəki qırmızı palıd, v əb s , qoz, şam, ağcaqayın, göyriiş, sö- yüd, ardıc, yemişan, armud, zoğal, qarağat ağacları sürotbi,'.‘-ı!.'tnk daşınır.



Qubadlı rayonu ərazisində ehtiyatlan 6247 min in ’ olan və mişar daşı istehsalı üçün yararlı, ıstifadəyə verilmiş Hacılı trovertin yatağı; kərpic istehsalma yararlı Xanlıq- kənd (ehtiyatlan 990 min m ’) gil yatağı; ehtiyatlan, 1,1 min ton olan Eyvazlı bəzək-əlvan daşlar yatağı; istismar ehtiyatlan 84 min nrVgiin olan Qubadlı yeralti su yatağı işğal altmdadir.

Qubadh qəsəbəsinin ərazisində diametri 80 sm, hün- dürlüyü 35 m, vaşı 160 il olan 2 ədəd şərq çinan, diametri 150 sm, hündiirlüyü 20 m. Yaşı 300 il olam 1 ədəd şərq çinarı, diametri 150 sm, hündürliiyü 20 m, yaşı 300 i! olan2 ədəd şərq çinan, Gödəklər kəndində diametri 80 sm, hündürlüyü 8 m, yaşı 150 il olaıı 1 ədəd saqqız ağacı, Xanlıq kəndində diametri 800 sm, hündürlüyü 40 tn, yaşı 1600 olan 3 ədəd şərq çinarı, Zilanlı kəndində Daşh adlanan yerdə diametri 150 sm, hündürlüyü 35 m, yaşı 300 il olan 1 ədəd şərq çinarı dövlət qeydiyyatına almnıış təbiət abidəsi kimi qorunurdu. İşğaldan sonra bu yerlər dağıdıldı.

Muradxanlı kəndində «Qalalı» mağarası və Əliqulıı- uşağı kəndində «Kilsə kaha» abidə kompleksı də ən qədim tabiət abidələrindən lıesab olunurdu. Qubadlı şəhərində, Mahmudlu, Qayalı, Məlik Əhmədli, Ləpəxeyranb, Avda- lanlı, Xıdırlı, Balahəsənli, Armudlu və Qədili kəndləri ətrafındakı təbii qayalar haqqmda fransızlar və almanlar sənədli f ılm br çəkib.

Poladlı kəndinin qarşısmdak» «Kəmərə qaya», «Ala- qaya» və onların ətrafmdakı əhəng daşlarmdaıı düzülmüş sədd, «Pisirin» bulaq qaya kompleksı, «Avadanlarlı» dərə- sindəki «Damcı» bulaq ən gözəl təbiət yadigaılan idi.

Oarahağ: «Eçmhdzin»in məxfı qrifı altında 183

Başarat kəndi ərazisindəld «Topağac» mənzərəsı əfsa- nəvi yurd yeri idi. Məlumata görə rayonun təbıi su ehti- yatlarımn 31%-i «zəhərli su hövzəsi» kimi qeyd olunur.

Qeyd: İşğal olnnımı.y ərazinin эп mi'mbit torpaqlan xarici iş adam larına ya satdıb, ya da icarəyə verilib. Masələn, « Yazı diizıi» deyüən ərcızi İsrail vətəndaşı Amiraın Solom on tərəfuuhn icarəyə götüriiliib. Burada həmçinin m aldarlıqla maşğul olunur Əldə olıınan mahsul bir qayda olaraq, Ermənistana daşınır. Ə razkkm hər il 600 kq dərman bitkisi yığdaraq İsrailin dərm an fabriklərinə göndnrilir. M nlunata görə, 2004-cii ildə ingilis iş adamları Başcırat krmdini əfsanəvi gözəlliyinə və təbii sərvətlərinə yiyələnm ək məqsədi ih seperatçı rejimind.au icarəyə götiiriiblər.


ZƏNGİLAN: Ö L Ü ZONA

Azərbaycan Respublikasınm cənub-qərbində Emıənis- tan və İranla sərhəddə Bakı-Culfa-Naxçıvan magistral dəmir və şosse yolları üzərində strateji cəhətdən böyük əhə- miyyət kəsb edən bir mövqedə yerləşir, Araşdırma ma- teriallarına görə bu'ərazidə ilk din xadimi Hacı Faiq Samal idi.

Rayonun ərazisi orta və alçaq dağlıq sahədə yerləşərək mürəkkəb və dərəli-təpəli səth quruluşuna malikdir. Şimal- qərbdən ərazıyə daxil olan Bərgüşad silsuləsi (Süsən dağı, 1304 m) alçalaraq Bazarçayla Oxçuçay arasmda Ağ Oyuq maili düzünü (hündürlüyü 400-600 m) əmələ gətirir. Şimal- şərqdə Qarabağ silsiləsinin Araz və Həkəri çaylarına tərəf alçalan yamacları təpəli Gəyən (Geyan) çöKinə keçir. Qərbdə Melıri (Mehri-Güney) silsiləsinin şərq kənarı Bartaz dağı (2270 m) yerləşir. Burada yura, tabaşir və neogen çöküntüləri yayılmışgır. Ərazinin çox yerində qışı miilayim keçən isti iqlim hakimdir. Həkəri, Oxçu, Bəsit çayları rayonun cəııub sərhədindən axan Araz hövzəsinə aiddir. Düzən və dağətəyi sahədə dağ-şabahdı, dağ boz- qəhvəyi, dağlıq sahədə qəhvəyi dağ-meşə, çay dərəbrində çirnli çəmən torpaqları yayılmışdır. Bitki örtüyündə çöl formasiyası geniş yer tutıır. Quru çöl, dağ kserofil bitkiləri, kolluqlar, dağlıq hissədə enliyarpaq meşələr (palıd, vələs və s.) geniş yayılmışdır.

Rayoııda 107 hektar sahəsi olan Bəsitçay Dövlət Təbiət qoruğu, 2,2 min hektar sahəsi olan Arazboyu yasaqhq, 4 ədəd təbiət abidəsi, 10 min hektar xüsusi mühafızə olunan Araz pahdı ıneşəsi, 12864 hektar dö v b t meşə fondu, 1200- dak büllur sulu təbii bulaqlar, 4 mənbədərı ibarət olan, tərkibcə «Yessentuki 4» suyunun tərkibmə uyğun gələn


«Qotursu» mineral bulaqları, S ey id b r və Gəyəli kəndb- rində turşsu mineral bulağı işğal edilib.

Rayonun ərazisindən Bakı-Yerevan dəm ir yolu (Minci- vandan Qafana yol ayrılır), İmişli-Laçm və Bakı-Şərur magistral şosse yolları keçirdi.

İslam memarhq abidəbrindən Hacılı kəndində dairəvi bürc, Məmmədbəyli kəndində səkkizguşəli türbə (1304- 130.5), Şərifan kəndində sərdabə (XIII əsr), Yenikənddə sərdabə (XIV əsr) nıühafizə olunurdu. Bu güıı həmin tarixi yerlər dağıdılıb.

Araz çayı - ərazinin ən irı çayıdır - Respublikanın ikinci əsas su mənbəyi sayılan Araz çayı öz başlanğıcını Türkiyədən götürür. Uzunluğu 1072 km (daxildə 77 km), su toplayıcı sahəsi 102000 km2 (daxildə 15700 k n r təşkil edir). Çay suyundan suvarmada istifadə olunur, Arazboyu tuqay meşəbrinin də suvarılmasını təmin edir.

Ermənistan ərazisində yaranan çirkab suları mütəmadi olaraq (2,1 min kub/gün) təmizlənilmədən birbaşa Araz çayma axıdıhr. Arazm çırkbndirilm əsi Naxçivan və Zəngilan ərazisi i b Ennənistandan axan qollar vasitəsibdir.

Araz çayımn sol qolu olan Oxçuçay öz mənbəyini Zəngəzur dağ silsiləsindən (Qapıçıq dağı) götürməklə uzunluğu 82 km-dir. Çayın su toplayıcı hövzəsi 1140 km2 olmaqla en kəsiyindən saniyədə 5,9 m ’ (ən az sulu ilbrda),10 nr’ (orta sulu ilbrdə), və 14,6 ııv (ən çox sulu ilbrdə) su axır. Ernıənistan Respııblikası ərazisində yerbşən Qaçaran mis-molibden, Qafan missaflaşdırma kombinatlarınm kim- yəvi çirkli suları və Qafan-Qaçaran şəhərbrinin (o ciim- b d ən kəndbrin , xəstəxanalarııı, kənd təsərriifatı obyektləri- nin) bioloji çirkli suları təmizbnm ədən (zərərsizbşdiril- mədəıı) birbaşa Azərbaycan ərazisində Şərikan kəndinin qarşısında Oxçuçaya buraxıhr ki, bu da çay hövzəsini «Ölü


zona»ya çevirmişdir, Çayın yatağmın 43 kilometri, su toplayıcı sahəsiııin isə 455 km 2-i Azərbaycan ərazisinə düşür ki, bu hissə daim ç irkbnm əyə məruz qalır. Nəticədə, çay suyunda əzəldən formalaşmış mikroflora - fauna da məhv edilmiş, öz-özünü təmizləmə prosesi dayanmışdır.

Bəsitçay - Araz çaymm sol qolu olmaqla öz mənbəyini Ermənistandan götürür. Çayın uzunluğu 44 krn (17 km-i Azərbaycan ərazisinə düşür), su toplayıcı hövzəsi isə 354 km2-dır (156 knı'-i Azərbaycan ərazisinə düşür). Çay, Ermənistamn dağ kəndlərindəki donuz fermalarınm tullan- tıları ilə çirkləndirilir,

Zəııgilan rayonunda D övb t M eşə Fondıı və digər ərazi- lərdə 10 min hektar Araz pahdı (guerocus araks) m eşəbri dövlət tərəfındən xususu olaraq qorunurdu.

Zəngilan rayonu təbii iqlirn şoraitinə və miinbit torpağma görə zəngin meşə və hər rıöv bitki örttiyü ilə xarakterikdir, Ərazınin daha çox hissəsini əhatə edən Araz palıdı fıstıqkim ibr fəsiləsindəndir, Nadir növdür. Rayonun Bartaz, Gəyəli, Ördəkli, Şayıfh, Yeməzli, Keçikli, Rəzdərə və başqa kəndlərinin ətrafında geniş yayılmışdır. Aşağı dağlıq qurşaqda dəniz səviyyəsindən 1000-1300 metr yük- səklikdə bitir. Kserofit seyrək meşə əmələ gətirir, Zəngilan rayonunda xüsusi qiymətli meşə kimi qorunurdu.

Rayonda geniş yayılan bitkilərdən biri də şərq çinandır (platanus orientalis). Şərq çinarı ehtiyatı azalmaqda olan relikt növdiir, Zəngilan rayonunun Bəsitçay və Oxçuçay vadilərində təbii halda bitir, dıgər sahəiərdə də geniş yayılmışdır, çay sahillərində dəniz səviyyəsindən 1000 metr yüksəkliyə kimi dərələr boyunca qrunt sularının kifayət qədər rütubətbndirdiyi sahəbrdə bitir, Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafızə olunurdu. Bıı qoruqda 1895-ci ildən mövcud olan «Babayurd» islam /iyarDig?bı

Qarabağ: «Eçmiəd~m»in məxfi qrifı altmda 187

da bu ərazidə idi. Məlumata görə bu ziyarətgah erm ənibr tərəfmdən dağıdılıb. Halbuki 1979-cu ildə yazıçılar qarşısında çıxış edən erməni yazıçısı M.Şaqinyan deyirdi: «...«Babayurd» müqəddəs yerdir. Oranın ziyarəti məni iki dəfə sağaldıb».

Şərq çinarı quraq yamaclarda çay vadilərində bitən, ərazidə geniş yayılnnş bitkidir. Zəngilan rayonunun Bartaz, Ördəkli, Vejnəli, Beşdəli, Geıılik, Yeməzli kəndbrində daha çox yayılmışdır.

Zəngilaıı rayonunun Muğanlı kəndində diametri 50 sm, hündürlüyü 8 m, yaşı 250 i! olan 1 ədəd dağdağan, Minci- van qəsəbəsində diametri 60 sm, hündürlüyü 20 m, yaşı 120 il olan I ədəd şərq çinarı, həmin qəsəbədə diametri 100 sm, luindürlüyü 30 m, yaşı 300 il olan 1 ədəd şərq çinarı, Ördəkli kaııd sovetində Zəmiyeri adlanan sahədə diametri 60 sm, hündürlüyü 12 m, yaşı 160 il olan 1 ədəd palıd ağacı təbiətin nadir varlığı kimi qorunurdu.

Zəngilan ıayonuyda Vejnəli qızıl yatağı, ehtiyatlan 6618 min m3 olan və iizlük daşı istehsalma yararlı Oxçuçay mərmərləşmiş əhəngdaşı yatağı, təsdiq edilmiş ehtıyatları 129 min. ton olan soda vo «ohəng südii» istehsalma yararlı Zəngilan (Daşbaşı-Əsgurum) əhəngdaşı yatağı, qırmadaş və əhong istehsalma yararlı Zəngilan əhəngdaşı (ehtiyatlan 6024 min ton), Bartaz-I və Bartaz-II porllrit (ünıumi ehtiyatlan 28943 miıı пт3) yataqlan; kərpic-kirəmit istehsalma yararlı Zəngilan gil (ehtiyatlan 1102 min m 3), ehtiyatlan 17367 min nr’ olan Zəngilan qum-çınqıl qarışığı yatağı işğal altmda qalıb.

Zongilan rayonu coğrafı mövqeyiııə, torpaq və iqlim xüsusiyyotbrinə görə füsunkar gözəlliyə, zəngin təbiətə ıııalikdir. Təsadüfı deyildir ki, Avropada birinci, dünyada ikiııci təbii çinar meşəliyi məhz bu rayona nəsib olmuşdur


və mühafızə olunması məqsədilə Kiçik Qafqazın cənub- qərb hissəsində Bəsitçay vadisində Azərbaycan hökumə- tinin 4 iyul 1974-cü il tarixli qərarı ilə Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğu yaradılmışdır.

Qoruğun ərazısi ilkin m ərhəbdə 117 hektar təsdiq ohmmuşdu. Lakin sonralar, 1980-ci ildə heç bir əsasiı səbəb olmadan qoruq ərazisi 10 hektar azaldılmış.. 107 hektara endirilmişdir. Qoruğa məxsus olaıı 107 hektardan 100 hektarmı meşə, 7 hektarım isə qıımluqlar, daş yığmları təşkil edir, Hazırda Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğu ərazi- sinə görə respublikamızm qoruqlarmm ən kiçiyidir. Bəsit- çay Dövlət Təbiət Qorugunun uzunlıığu 15 kilometrə, eni isə bəzi yerb rdə 150-200 metrə çatıt. Qorııq Ermənistanın Qafan və Azərbaycanm Zəngilan rayonunun dövlət meşə fondu tOфaqları ilə həmsərhəd idi.

Qoruq dəniz səviyyəsindən 600-800 metr hündlirlükdə, əsasən dağlıq ərazidə yerləşir.

Bəsitçay qoruğunun və onun ətraf sahələrmin hidro- qrafıyası, əsasən, Bəsitçaydan, onun Sobuçay, Topçay, Şıxavuzçay qollanndan ibarətdir. Bəsitçayın uzunluğu 44 km:, hövzəsinin sahəsi 354 knr-d ir . Dəniz səviyyəsindən 2600 m hündür olan Zəngəzur dağ silsiləsindən başlayıb Araz çayma tökülür. Qar, yağış, qismən də yeraltı sulardan qidalanır, İllik axımının çox hıssəsi yazda və payızda müşahidə edilir.

Bəsitçay Dövlət Təbıət qoruğuıuın sahəsinin 93,5%-ni çinar meşələri tutur. Onlar Bəsitçay və onun qolu Şıxavuz- çayın dərəsində yerləşir. Burada həm təmız, həm də qarışıq çinar meşəliyi yayılmışdır. Qoruqdakı çinar ağaclarınm orta yaşı 165 il, orta hündürlüyü 35 m, orta diametri isə bir metrdir. Burada yaşı 1200-1500 ilə, hündürlüyü 50 nıetrə, diametri 4 metro çatan çinar nitıminələri ^ar.

Qarabağ: «Eçmiədzın»in maxfi qrifı altında 189

Qorııq ərazisinin ətrafmdakı nıeşələr gürcü palıdı, qaf'qaz vələsi, adi göyrüş, söyüd, ardıc, dağdağan, saqqız və s. ağaclardan ibarət mezoflt və arid meşələr çinarlığın müxtəlif tərəflərində, sərhəddindədir. Bu çinar meşələrinin əmələ gəlməsi haqqmda müxtəlif fıkirlər var. Bəzi tədqiqatçılar onlara qədim meşələrin qalıqları kimi baxırlar (A.A.Grossheym), bəziləri isə vaxtilə cənub-qərbi Zaqafqa- ziyanın çay dərələrində geniş yayılmış təbii çinarlıqların qalığı hesab edirlər (L.Y.Prilipko, Y.S.Səfərov).

Zəngilan rayonu öz coğrafı mövqeyinə görə, tarixi qədimliyinə görə heyrətamiz adidələr məskənidir.

Zəngilan şəhərindən 8 km aralı Əsgülüm dağında 30 m hiindürlüyündə, 150 metr enində «Qala» hörgü divarları 3- 5 əsr bundan əvvəl tikilmiş, m üdafb əhəmiyyəti kəsb edən tarixi islam memarlıq abidəbrindən biridir. Qala divarla- rmın üstündə Quran ayələrindən yazılmış daş parçalarmın bir qismi qoparılaraq... ayaqyoluna düzüliıb. B e b bir təhqiredici i ş b bağlı Bakıdan on iki ziyalınm iınzası ib BMT-yə 1996-cı ilin sentyabrında məktub göndərildi. Bu etiraz məktubuna h ə b ki bir cavab yoxdur.

Ib m in «Qala»dan 2000 metr aralıda olan və içərisində 100-150 no for g izbnə bilən «Kuful» dey ibn daş yarığt uzaq tarixi keçmişimizdən yadigardır. Bu «Kuful»un hün- dürlüyü 15 metrdon çoxdur. İşğaldan qabaq həmin tarixi sahəbr goncbrin ekskursiya yerinə çevrilmişdi. Rayonun Məmmədbəyli və Babaylı kəndbrində olan türbəbr, Şori- fan kondində olan qədim abidəbr, naməlum tarixə malik batnnş yeraltı qədim Şəhri-Şərifan şəhəri tariximizin açılmamtş sirr yaddaşıdır.

Zəngilan rayonunda olaıı Bositçay D övb t Təbiət Qoruğu Ermonistanm Sav və Hənd kəndbri ib sərhəddə yerbşir. Qoruğun Avropada analoqu olmayan bu nəhəng

190 Rövşpn Novnızoğlu

çinar ağacları ermənilər tərəfmdən qəddarlıqla məhv edilir. Ermənistarun Sav kəndindən olan mənbədən əldə edilən məlumata görə, Bəsitçay qoruğu yerbşən Rəzdərə kəndin- də mebel material! hazırlayan sex açıb işlədirlər və ətrafda olan çinar, palıd, qoz ağaclarını tamamilə qırıb məhv edir- lər, Erməninin dediyinə görə, sex fasibsiz olaraq işləyir, Qırılan ağaclarm izini itirmək üçün kökünə paıtlayıcı mad- də qoyub dağıdır, sonra isə yandırır və yerini də əkirlər.

1996-cı ildə «Daş-başı» və «Leşkar» meşəbrində erm ənibr yanğın törədiblər, Həmin ilin payızmda «Leşkar» meşə sahəsində ısə yararll ağacları tam qırıb aparıblar. «Leşkar» meşə sahəsində 1957-58-ci ilb rdə 55 ha ərazidə qoz meşəsi salınmışdı. Orada olan 40-60 illik qoz ağacları da ermənilər tərəfmdən qırılaraq aparıhb.

1996-97-ci ilbrdə Top və Şükürataz meşə sahəsində 3 ədəd T-130 markalı traktorla m eşəbrə yol çəkirmişlər. Bu zaman həmin meşə sahələrində olan 350-400 yaşı olan pa- lıd ağacları da ermənilər tərəfindən qırılıb aparıhb. Məlu- mata görə, «Daş-başı» meşəsinin ərazisində (Cənub torəf- də) ermənilərin təsadüfən tapdıqları iki yüz yaşı olan İslam dinilə bağlı qədiırı kitabxanamn sərvəti talan edilib yan- dırıldı, «Ağabazar ibn Yəhya» adı ilə tanınan bu kitabxana haqqında isə tarix hələlik susur.

İşğal olunmuş ərazilərimizin coğrafıyasmı tədqiq edən erməni alimi, professor A.Aftandilyan qədim Zəngilan ərazisini yaxın illərədək sıradan çıxmaq ehtimalı böyük olan «Böyiik ölü zona» adlandırıb.


KORSİKA-DAĞLIQ QARABAĞ OXŞARLIĞI

(söhbət hər iki genosid olunm uş ərazidd m əhv edilm iş inanc yerləri və dm xa d im b ri

haqqmda gedir)

2002-ci il aprelin ortalarında prezident seçkilərinin 1-ci turuna cəmi bir neçə gün qalmış Fransa prezidenti Jak Şirak ən problemli region olan Korsikaya sofər etdi. O, separat- çıların bıitün ümidbrini alt-üst edərək, Bastiya hava lima- nına uçuş zamanı qətiyyətlə bəyan etdi: «M ən Korsikanınn bu və ya digər iisıılla Ölkədən ayrılmasına yol vermərəm» və adanın gəbcoyı barədə «ikimənalı müzakirələri» dayan- dırmağa çağırdı.

«Korsikalı problemi mövcud deyil, Korsikada problem var - deyə prezident əlavə etdi: - Bu, sosıal dincliyi kökıin- dan sarsıdan, dinlərarası ırıünasibəti sarsıdan, iqtisadi inki- şafa mane olaıı və ciddi özəl investorları qorxudan zorakılı- ğm dayandırılmamasıdır».

Fransada Baş nazir seçkibrinə iki il qalmış sosialist neospenin geniş muxtarıyyət vermək yolu ilo Korsika probleminin nizamlanması üzrə təklif etdiyi «Mation prosesi» snhv vo «tədricən tosir göstərən bomba» idi. Fransanm sağ tomayüllü siyasətçibri, artıq, d ə fo b rb bu nöqteyi-nozəri dəstəkbyirbr. Yospenııı və digər sollarm ideyası ılə adaya geni!j solahiyyətbr verən qanun iayihəsi 2004-cii ildən başlayaraq, parlamentdə qızğın miibahisəbrdən sonra 2005- ci ilin əvvəlində Konstitusiya Şurası təfəindən bğv edilmış vn sağlar qalib gəlmişlər. Korsika Məclisinə - yerli qanun- vericı orqana səlalıiyyət verən 1-ci maddə dayişdirilmiş,

192 RÖVŞDn Novnızoğ/II

onlara «Fransa Parlamentinin nəzarəti altında» öz qanun- larını qəbul etmək hüququ verilmişdi (Korsika Fransadan ayıılmaq ıstəyir. Bu da Fransanm ərazt bütövliiyüno qəsd kimi qiymətləndirilir - R.N.)

Bir il əvvəl adamn statusu barədə danışarkon Jak Şirak öz fıkirbrini belə ifadə etmişdi: «Açıq və aydm deyirəm: 2004-cü ıldə və ya nə vaxtsa diinən rədd etdiyimə sabalı yoi verməyəcəyəm. Respublika, xalq vahiddir, qanun hamı iişün eynidir və yalnız respublika parlamenti onları qəbııl edə bilər. Separatçılar «özbaşmalıqlara son qoymalıdırlar». Bebliklə, Korsika problemi iizrə kurs, Prezident tərofmdən dəqiq müəyyən edilınişdir. Buna baxmayaraq, baş verərı bir sıra terror aktları keçirm əkb və səs-küylü çıxışlar etmoklo, separatçılar sahibkarlara və investorWa yeni başağrısı gətirmiş adamm mənfi investisiya. itniani yaratnuşlar. Terror aktlarmın yeni dalğasmın başlanmasm^an sonra bir çox sığorta şirkətləri partlayış və yanğından zəry* çəkə bilən daşınmaz əmlaklı binalarm, şəxsi villalarir və dıgsr obyektbrin sığortalanmasından imtina etmişdi. O n ’oır kilsə və ibadət mərkəzi dağıdılmış, 642 nəfər din xadimi gülblənmişdi. Maraqlısı bu idi ki, bu dini ədavətin alov'aru artıq, Fransanm bəzi yaşayış məntəqəbrini gəzməkdə ıdi.

2003-cii ilin avqustunda müsahibə verən Korsika prokuroru Patrik Lodonda hadisəbri b e b qiymətbııdirir: «Biz, uzun i lb r ərzində öz ərazimizdə yaşadığımız hədsız qaranlıq bir dövrə daxil oluruq». Prokuror daha sonra əlavə etmişdir ki, Korsika hakimiyyəti zorakılıq aksiyalarının sonrakı artımından qorxur. Bu, həm də əldə düzəldilən partlayıcı qurğulardan ıstifadə yolu ilə klassik tipli terror aktları, həm də hədsiz ağır nəticəbr verən hərbi aksiyalar tipli ola bibr.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfı qrifı altında 193

Sonda prokuror demişdir: «Biz öz narahatçılığımızı hakimiyyətin yiiksək ierarxik sistemi üzrə söybm ışik və iimid edirik ki, yaxın günlərdə bizə həm adarnların, həm də maddi əmlakların təhlükəsizliyini təmin etməyə imkan verən əlavə qiivvə və vasitəbr təqdim edibcək».

Biz maraqlı məqarna toxunduq. Fransa ATƏT-ə üzv olan d ö v b tb rd ən biri kimi, Dağlıq Qarabağ probleminin həllində iştirak edir. Dağlıq Qarabağla Korsika arasındakı oxşarlığa baxm. Hadisələr bir-birini tamamlayır. Təəssüflər olsun ki, Fransa heç vaxt bu oxşarlıqdan çıxış etmir, ərazi bütövlüyümüzə qəsd edən erməni separatçılarmı bu ədalət- siz sm əlbrindən çəkindirməyə çalışmır.

Fransanın «Antenn-1» telekanalı vasitəsib Dağlıq Qa- rabağın crməni keşişbri və yepiskopları haqqmda hazırla- nan və təkrar-tokrar yayıınlanan verilişlərdə qeyd olunurdu ki, islam hcç vaxt ədaləti bərpa etməyib. Ə d a b t ancaq xristianların, ümumoıı xaç gəzdirənbrin əlindədir.

Verilişdən sonra (bu veriliş 2004-cü ilin iyul ayında,2010-cu ilin mart ayında qondarma «Artsak TV»də yayıtn- landı) torpaqlarını, yurdlarım itirmiş insarılar e rm ənibr torəlindən gü lləbnm iş din xadimlərini, e b c ə də üstiində Quran yandırılan uşağın fotosunu Fransanın Azərbay- candakı səfarətxanasına məktubla bir yerdə təqdim e tsobr do, solir göriişdon imtina etdi.


«XAÇLAR İTTİFAQI»NİN YÜRÜŞÜ

Araşdırma materiallanna görə Vatikaııda Baş İdeoloq Jozef Ramjinq.er tərəfmdən (o, həm də Vatikanın Ermə- nistan üzrə məsləhətçisidir - R.N.) «İsa Mərkəzinin müra- ciəti. Kilsə və İsa Peyğəmbərin vahid və universal azadlığı haqqında» Doktrinası Ermənistanın Təhlük.əsizlik Şıırasın- da nüzakirəyə çıxarıldı. 2010-cu il aprelin 9-da isə Vatikanda nəşr olunan «Roma şərhçisi» (1 Osservatore Romano) gündəlik dini-siyasi qəzeti Eçmiədzindən g ə b n xəbərlərə münasibətini açıqlayır. Qəzet yazır ki, Dinı Doklnnaya münasibət bildirən Erməni kilsələri ... dualarını yarımçıq saxladılar. Roma Papasına ınəktub ünvanlayan ermənilər soruşurlar: biz nə edək? Din qardaşlarmız boğulur və özlərini qəfəsdə hiss edir. Bizim (yəni Ermənistanm - R .N .) bir tərəfinıiz Türkiyə, bir tərəfımiz Iran, bir tərəfımiz də Azərbaycandır Hər üçü də müsəlman əraziləridir. Balaları- mız hər səhər, axşam bu ərazibrdəki məscidiərdən qalxan azan səsiııdən qorxub qaçırlar... Vatikan Doktrinasında bizim kimi kiçık ərazibrdə yaşayan və Allaha ibadət edən din qardaşlarmızın taleyi unudulub. Bizə yardım edin. Türkbrin ayağı altında və işğalında qalan əzəli torpaqla- nmızı azad edın...»

Bundan bir qədəı sonra erməni kilsəsinin L.ivandakı katalikosu və ermənibrin ölkədəki başçısı I Aram Tehran erməni kilsəsib, о cüm bdən Avropadakı, Amerikadakı erməni kilsələrilə əlaqəbrin genişbndirilməsinə çağırdı və ABŞ-ın Merilend ştatında keçiribn dini yığmcaqda (Emitteberq şəhəri, 2010-cu il, iyulım 6-sı) etdiyi çıxışında bir daha vurğuladı: «...Torpaqlarımız min ifbrdir ki, (?)

Qarabağ: «Eçmiddzin»in məxfı qrifı altında 195

türkbrin ayaqları altmdadır. В а х т , XVIII əsr diinyaya insan hüququ verdi, XIX əsr insana siyasi azadlıq verdi, XX əsr iqtisadi inkişafı verdi.,. XXI əsr də, şiibhə etmirəm ki, mənəvi dəyərbrin, dini baxışların oyanmasmı və inkişafını verəcək...» (B a x : «Tribuna» qəzeti, ABŞ, 2010).

Məlumata görə dünya kilsələrinin bu haraymdan sonra (çiinki, artıq, kilsə din xadimbri Vatikan Doktrinasmı deyil, Ermənistandakı xaç qardaşlarmın «acmacaqlı vəziy- yətini» müzakirə edirdilər - R.N.) Ermənistana yardım üçün təqribən 1,5 milyard dollar vəsait ayrüdı... Nəticədə Ermənistan separatçıları eyni ssenarini 1990-eı ilin əvvəl- brində də həyata keçirirdibr. Məqsəd regionda baş verən- bri, xüsıısən Dağhq Qarabağ ərazisindəki hadisəbrə dini don geyindirməyə çalışaraq, bu istiqamətdə «...bir anlığa dünyanı məhvərindən qopara b ibcək Səlib yürüşünü təşkil etmək...» idi. (Ermənistan Təhlükəsizlik generalı E.Abram- yanın 1990-cı il yanvarın 14-də Parisdə ju rn a l is tb rb keçi- r ib n görüşiındən).

Miiharibodən əvvəlki və müharibədən sonrakı araşdır- ma materiallarına nozər salaq. 1991-cı il ıyun aymm 3-də (Ünvan: Ennənistan, Yerevan, Baqramyan prospekti, 71) «Xaçların ittifaqı» yaradıldı (Məlumata görə, bu İttifaq Ermənistan Hərbi Xüsusi İdarəsinin layihəsi əsasında yara- dılıb. B a x : Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Xtisusi İdarənin məlumatları. MTN-in arxivi). Sonra təcili olaraq bu separatçı dini ittifaqın Xankəndində, Laçında, Şuşada, Kəlbəcərdə, Qubadlıda, Zəngilanda, Ağdərədə, Ağdarnda, Füzuli və Cəbrayıl ərazibrində özəkbri quruldu. Ordudan və xüsusi xidmət orqanlarından tərxis olunmuşlar işə cəib olundular. Bu vaxt onlarm qarşısmda ancaq bir v3zi{> cjoyııh.u'du: hər kəs öz ərazisiııdə islam dininin atri-


butları, xiisusən hörmət və izzət sahibi olan din xadimləri, məscid, dini ibadət, ziyarətgahlar, Ba'kı ilə qurulan dini ə laqəbr haqqında məlumatların toplanmasını təşkil etuıək üçün xüsusi «kəşfiyyat materialları» əldə etməlidir. Erınə- nistan qoşuıı kontingenti üçün nəşr olunan «Artsak» bülle- tenində göstərilirdi ki, «Erməm Gənclər Təşkilatı» Dağlıq Qarabağ ərazisində 1350 islami atributu məhv edərək dağıdıb. Onların yerində isə «Xaçkara»lar qurulub.

Araşdırma materiallanna görə 1991-ci il sentyabrın 21- də müstəqillik qazanan Ermənistan birinci olaraq ölkənin müstəqil xüsusi xidmət orqanlarmı - «Ermənistan Hərbi Xüsusi İdarəsi»ni yaratdı. 1991-ci il sentyabrın 26-da Xiisusi İdarədən göndəribn «əsgərbr» Dağlıq Qarabağ ərazi- sindəkı «Xaçlar İttifaqı»nın yerli şöbələrinə işo göndəril- dilər. 1991-ci il sentyabrın 29-da isə respublikada keçmişdə xüsusi xidmət orqanlannda çalışan şəxslərin səfərbpıiiyi elan olundu. 1991-ci il oktyabrın 4-də isə Ermənislana Vatikandan və Cənubi Afrika Respublikasmdan, Bəhreyn və Qətərdən,.,. eləcə də Şərqi Avropanın bir neçə ərazisin- dən kömək üçün (?) emissarlar göndərildi. Ermənistanda buraxılan xüsusi vərəqələrdə iddia olunurdu ki, guya azər- baycanlılar Dağlıq Qarabağ ərazisində «İncil» və «Tövrat»ı yandıraraq kilsə və sineqoqları təhqir edir, kcşişbri, yepiskopları, ravvinləri öldüriir, onların meyitbrini cybəcər lıala salırlar ( B a x : Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Xüsusi İdarəsinin 1994-cü ildə tərtib olunmuş arayış-hesabatlarından. MTN-nin arxıvi).

Məlumata görə, bundan sonra Keyptaunda (CAR) ermənibrcbn ibarət olan «İnsan Hüquqlan Müdafiə Təşkilatı»nın siyası burosu Ermənistanın xeyırinə bəyanat imzaladılar. Siyasi sərıədə görə diinyadakı bütün kilsələrin

Qarabağ: «Eçmiədzin»irı məxfı qrifı altında 197

ermənibrin müdafiəsi üçün hazır olmaları lazım bilinirdi. Siyasi mərkəzdə hazırlanmış sənədə görə ermənilərə qarşı edilən ht'ıcumlar mahiyyət etiban i b «Dini-siyasi hücum- lar» idi. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ yaşayış məntəqə- lərində baş verən hadisələr haqqmda isə о vaxt Azərbaycan DTK-nm Dağlıq Qarabağ şöbəsi susurdu. Xankəndi i b nəqliyyat ə laqəbri, demək olar ki, pozulmuşdu. Erməıhsta- nın müstəqillik əldə etməsinə baxmayaraq, Yerevan DTK- sı RF-nin xüsusi xidmət orqanları i b mövcud olan olaqə- b ıin i qırıuağa təbsnıədi. Nəticədə, bir-birinin ardınca Kremlə göndəribn teleqram və məktublarda erm ənibr iddia edirdibr ki, Azıərbaycan tərəfı Erməııistana qarşı dini müharibəyə başlayıb. M əsəbn, həmin vaxt Yerevan DTK- sının nıayoru Arames Odelyan K rem b ünvanladığı tele- qramda yazırdı: «...Bu gün Yerevan iki böyük din xadimini dəfn etdi. Tanmmış hər iki din xadimi (Sulvan Manvelyan və Sidor Canıbekyan) regionda əsl süllı carçıları idi və onlar qardaş qırğınlarının (?) əleylıinə ıdilər. Нэг iki din xadimi Stepanakertin mərkəzində g ü lb i b vuruldular, Azəıbaycanlılar bizə qarşı - xaç gəzdirənbrə qarşı əsl dini hiicuma keçibbr. Bizi qırırlar. Biz nə edək? Xaçımızı, kilsəmizi düşınənbrdən xilas edin...» ( B a x : RF, Moskva, MN arxivi, qovluq № 207/105 DO).

Araşdırma materiallarına görə Sulvan Manvelyan və Sidor Canıbekyan adlı erməni din xadimləri olub, lakin onlar Stepanakertdə (Xankəndində - R.N .) deyil. Tiirkiyə- nin Antaliya yaşayış məntəqəsində k iirdbr tərəfındən q ə tb yetirilibbr. Hadisə isə 1990-cı il mayın 9-da baş vermişdi...

l ’əəssüf ki, Moskva bu yalan və uydurma xəbərbri iemal şaklindc Kremldə məxfı qaydada yaratdığı (bu qurum k..( мьл İttifaqın müsəlman regionlarında ıctimai-siyasi


vəziyyəti araşdırmaq üçün Baş Kəşfıyyat İdarəsinin nəzarətində olan məxfı mərkəz idi, Məlumata görə 1986-cı ildən 1994-cü ilədək bu məxfı mərkəz kəşfiyyat generalı L.D.Xromovuıı nəzarətində ıdi) Ali Dini Şuraya baxılmaq üçün göndəriürdi.

Tehranda nəşr olunan «Keyhan» gündəlik qozetində isə (1991-ci il aprelin ' 16-da) çap olunmuş xəbərlər sırasmda məlumat verilirdi ki, erməni separatçıları Stepanakertdə (Xankəııdində) yetmiş altı yaşlı din xadimi Əlı Abbas Qədirullah İrəvani adlı birisinı qətlə yetirdilər

Araşdırma materiallarma görə о vaxl. Azərbaycan xüsusi xidmət orqanlarma heç bir xəbər verilməmişdi. Ümumiyyətlə, Dağlıq Qarabağ ərazisində müsəlman din xadimləriııə, eləcə də azyaşlı müsəlman uşaqlanna verilən işgəncələr haqqında, çıxarılan ölüm hökmləri və qətllər haqqmda Azərbaycan tərəfı məlumatsız ıdi.

Yerevan isə Bağdadda ııəşr oluııan kiird yönümlü «İraq» adlı qəzet (1991-ci il, 26 iyul) erməni jurnalisti, Bağdadda yaşayan Şaınııl Osipyanın irnzası ilə yazdığı xəbərdə bildirirdi ki, türklər (oxu azərbaycanlılar - R.N.) Stepanakertdə erməni yepiskoplarını gülləbaran ediblər. Nədənsə, Azəıbaycan tərəfı bu xəbəri təkzib etməyə tələs-tnədi.......... kardiııaUarı regionda xristianhğın nıüdafıəsinitəşkil edə biləcək «Xüsusi Bəyannamə» hazırladılar...... buməsələlər göstərirdi ki, Dağhq Qarabağ ərazisində baş verən эп kiçik bir hadisə beynəlxalq aləmin diqqətinə ötürülüıdü.

Araşdırma materiallarına görə, azərbaycanlı din xadimi Əli Abbas Q'ədirullah İrəvani Dağhq Qarabağ ərazisində ermənilər tərəfındən öldürülən, qətlə yetirilən ilk din x a dimi idi,

Oarabağ: «Eçmiədzin»in tnəxfı qrifı altında 199

Öldürülon din xadimi həm Orta Asiyada, həm Qaf- qazda və hərrı də Şərq ölkələrində tanınan din xadimi idi. ƏA.İrəvani insanların xatirində və ııəzərində xeyırxah və müqəddəs bir varlıq kimi qalmışdı, Lakiıı onun ölümündən bir qədər soııra erməni separatçıları onun evini, arxivini э1э keçirərək, qızlarına və arvadına, nəvələrinə divan tutdular, yandırdılar. Məlumata görə gecə saat 4-dən baş tutan yangın sohərodək davam etmişdi,

Başqa bır məlumat sənədlərində göstərilir ki, Dağlıq Qaıabağ orazisində erməni separatçıların yaratdıqları «Xaç- lar İttifaqı»nın rayon özəkləri haqqında о vaxt Stepanakert şəhot' prokurorluğunda işləyən, Rusiyanm BKİ ilə six əlaqələr quran mııstəntiq E.Qəribyan ciddi məlumatlara malik idi. Doxsanıncı illərdo onun Moskvaya - xüsusi şöboyə iinvanladığı arayışlaıda (MN-nın, BKİ-sinin) hər bir sepaıatçı ermoni özəyi və onun fəaliyyəti haqqında miifəssəl məlumat var idi. Məsələn, «Xaçlar İttifaqı»nın Laçında yaratdığı özəyi haqqında yazılırdı ki, bu özəkdə çalışan ermənilərin arasında kənardan gəlrııə şəxslər də görünürdü. Müstəntiq E.Qatibyan tərtib etdiyi arayışların biı ində yazırdı: «...Moskva, 04/247 nömıəli sifarişçiyə:

Həmkarım Maksimov M.D. mənimlə görüşdii. İttifaqın Ni/aınnaməsində etdiyimiz dəyişikliklər effekt vermodi və yaxud, yaxşı qarşılanmadı».

Araşdırma materiallarma görə 247 nöınrəli sifarişçi oslən ermom olan və 1990-cı il avqust ayının 14-dən Rusiyanın «Suxoy» hərbi-sənaye kompleksində çalışan, ixtisasca mibllim olan Aleksey Damadyan adlı birisi isdi. A.Damadyan 1990-cı il dekabnn 1-dəıı isə Rıısiyanm MN- nm lıərbi ko^üyyatına daxil olur. Bir aydan sonra oradan qov-ji:ır Mnlnmata görə onun qovulmasına sobəb işlədiyi


idarənin nizamnaməsini pozması olub. A.Damadyan tez-tez Fransanm RF-dəki diplomatik korpuslına təşrif gətirib... Başqa bir məlumatda isə bildirilir ki, A.Damadyan Azər- baycanm işğal olunmuş ərazilərində - Dağlıq Qarabağm yaşayış məntəqəbrilə Fransanm Moskvadakı diplomatik korpusunu tez-tez məlumatlandırırdı. M N-nm müstəntiqi M.Maksimov isə onunla bağlı verdiyi arayışda qeyd edir ki, A.Damadyanla heç bir dostluq əlaqəsi olmayıb. Onunla cəmi iki dəfə görüş keçirilib. İşğal olunmuş regionda dini zəmində hadisəbri dərinləşdirən, siyasi qətllər törədən adam olub. Dağlıq Qarabağda İslam dininin parçalanma- sına qarşı, dindarlara qarşı törədilmiş siyasi aksiyaların iştirakçıs) və təşkilatçısıdır. Başqa bir məlumatda isə kəşfıyyat .... M.Maksimov bildirir ki, o, Parisdə Azərbay- canın din xadimlərini, İslam mədəniyyətini təhrif edən «Müsəlmanların Dağlıq Qarabağdakı hiylə pərdəsi» adlı kitabım nəşr etdirməyə cəhd göstərib. Lakin yerli müsəl- manlardarı qorxduğu üçün kitab nəşr olunmayıb. M .Maksimov bunu da bildirib ki, kitabm nəşrinə maneçilik törə- dənbrdən biri də Azərbaycanın Fransadakı ış adamları olub. M.Maksimovun başqa bir açıqlamasında isə bildirilir ki, erməni A.Damadyanm bu kitabı və kitab haqqında geniş məlumat RF-nin Baş Kəşfiyyat İdarəsində saxianılır. Orada hamınm Dağlıq Qarabağın hər bir yaşayış məntəqəsində «Xaçlar İttif'aqı» terror təşkilatmın dini zəmində törətdikləri cinayatlər var.

Araşdırma materiallarma görə bu terror təşkilatı dün- yanııı dini aksiyalar keçirən, dünya dinlaıini bir-birinə qarşı qoyan, эп böyük ziyarətgahlarda terror aktlannı icra edən, islam mədənivyət mərkəzlərini, moscid və ziyarətgahları dağıdan, dın xadimlərini fızikı cəhətdən məhv edəıı 14 dini


quruınla six əlaqələrə malik olub (Əldə olunan məlumat- lardan aydın olur ki, ABŞ Dövlət Departamentinin hazır- ladığı (1995-ci il üçün) «Dünyanın Terror Təşkilatları» siyahısma ermənilorin «Xaçlar İttifaqı»mn da adı salınıb).

«Xaçlar htifaqmın» Laçın yaşayış məntəqəsində özəyi haqqmda əldə etdiyimiz məlumata görə bu terror qrupuna əvvəlbr Rostov vilayətinin (RF) keşişi, ixtisasca hərbçı olan Xayri Kaşanov adlı birisi olub. Onun haqqında sax- lanılan arayışda qeyd olunur ki, (Moskva, MN, «Xüsusi Qovluq - 21601) Xayri Omar oğlu Kaşanov həmişə hansı millotdən olmasmı gizbdib (Ancaq ernıəni olması i b fəxr edib R.N.) X.Kaşanovun iştirakı i b Laçmda 1991-ci il martin 10-da «Xaçlar İttifaqı» terror qrupu yaradılıb (bu toşkilatın əvvəlki adı «Xaçların İttifaqı» olub - R.N.). Maq- səd Dağlıq Qarabağ ərazisini, daha sonra Türkiyə, Gür- ciistan, Azərbaycan ərazibrini islam dəyərbrindən təmiz- lomək olub (B a x : Moskva, MN, «Xüsusi qovluq» 2014).

Molumatlara görə X.Kaşanov Laçında din xadim brinə qarşı amansız mövqedə dayanıb. Onun Molla Əliqulu Flaşimoğlunun və aibsinin başına gətirdiyi müsibətləri açıb göstərən «Arayışlarda» qeyd olunur ki, bu adam ləyaqətsiz və əxlaqsız bir adam olub. Arayışlardan xəbəri olan, rusiyalı Q.Muravyov adlı bir islamşünas qeyd edir ki, X.Kaşanovun Laçında törətdiyi c inayətbr Beynəlxalq məlı- kəməlikdir. Terrorçu X.Kaşanov əvvəlcə Quran kitabını Molla Əliqulu Flaşimoğlunun sinəsinə qaynaq edib, sonra isə əl-qolunu bağlayaraq ağacdan asıb. İki gün ağacdan asılı qalan bu din xadimınin sinəsinə qaynaq edilmiş Quran kitabı qan içində idi. Fbmin vaxt yeni döyüşb r gedən giinü Rusiyada yaşayan ermənilərin Laçına yola saldıqları tibbi bvazimatların, dava-dərmanların sayı-hesabı bilinmirdi.


Ermənilərə yardım edən həkim S.Qriqoryevin ünzası ib yazılmış məlumatda göstərilir ki, mən belə vəhşılik görmə- mişdim. О qeyd edir ki, Molla Əliquiu Haşimoğlu onun qaldığı həyətin alaçığmdan asdmışdı. X.Kaşanov da həmin həyətin dağılmış eviıı bir mənzilində qalırdı. . Həkım S.Qriqoryev verdiyı arayışda bunu da yazır ki, o, səhərədək qışqıran, ağrıdan zarıyan yaşlı bir kişinin səsini eşidib...

Laçınm din xadimi Molla Əliqulu Haşimoğlurıun b eb ölümü X.Kaşanov üçün adı idi. Araşdırma materiallarma görə rus həkimi S.Qriqoryev о vaxt RF-nin Səhiyyə Nazir- liyinə ütıvanladığı arayışda əlavə olaraq qeyd edir ki, ermo- nilər azərbaycanlı din xadimini sinəsindəkı Quran ilə bir yerdə od vurub yandırdılar ( B a x : Rus həkimi S.Qrıqoryev yazdığı arayışı 1992-ci il mayın 14-də Səhiyyə Nazirliyina təqdim edib. Qeydiyyat - 1.716, 1992 № 14.) Bıından comi iki gün sonra məktub M K-nm BKİ-nın əməkdaşlan tərəfm- dən götürülüb. Məktubu imza edib götiirənbr; U.F.Salexov, X.M.Qolikov)

Məlumata görə 1992-ci il iyunun 1-dən 5-nə qədər ermənilərin yaratdıqları X.Kaşanovun terrorçu dəstəsi 376 nəfər din xadimini qətlə yetirıb. Ərazidə min altı yüz Quran kutabına od vurulub yandırılıb. Altmış altı yerdə zıyarətgah dağıdılıb. İyirmi iki yaşayış məntəqəsinin qəbiristanhğı çevrilib. Başqa bir uıəlumatda isə bildirılir ki, RF-nin MK- dan Rusiyanın ali Mi'ıftisinə, Rusiyanın Ali Milsəlmanlar Şurasma, eləcə də, Avropa və MDB Ali Dını İdarələrinə bıı barədə yazılı məktub göndərildi. Erməni X.Kaşanov isə Laçında qəddarlığından əl çəkmirdi. 1992-ci il martin 12- dan sonra, yəni Laçm yaşayış məntəqəsinin ışğalından sonra əsir və girov götürülmüş 165 dm xadimi haqqında iso həb lik tam məlumatımız yoxdur. Ernıoni terror;,;ı X

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfı qrijı altında 203

tıov 1999-cu il aprelin 3-də Eçmiədzin yepiskopu U.Xıam- yana yazırdı: «M ənim bu döyüşbrdə missiyam islam dininə və onu təbliğ edənbrə , Quraıı kitabma qarşı hərəkat yarat- maqdır... Mənim ordu ilə işim yoxdur, biz ayn-ayrı qurum- larıq ...»

Araşdırma materiallarına görə X.Kaşanov bir gündə iyirmi beş nəfər diıı xadimini güllədən keçirib. Sonra Müqəddəs Quran kitablarını ağaclara bağlayaraq...onları nişangaha çevirib (Arayışlaıa görə X.Kaşanov tək deyildı.S.Uduryan, В .................. (familiyası məlum deyil),Ş.Şamişiryan, F.Ovanesyan... da ən qəddar aksiyalarda iştirak edibbr).

Məlumata görə 1992-ci il dekabr ayının 30-da «Xaçlar İttifaqı»nın Baş Qərargahı Cavaxetiyə köçürülür (Gürcüs- tan). İstefada olaıı iki erməni generah B.Vartanyan vaS.Şagiyaıı, eləeə də yepiskop Ş.Şahenyan «Xaçlar İttifaqı»- nın yeni rəhbərbri təyin edildibr.

1993-cü il fevralın 9-da ICəlbəcər arazisiııdə terror təşkilatınm özəyi yaradıldl. Hüquqşqnas Vano Xanzadyan rəhbər təyin edildi ( B a x : «İttifaq» qəzeti. Cavaxeti, 1992, № 49). «Cavaxeti» hərəkatı axalkalaki rayonu ərazisində erməni milbtçi-separatçıların yaratdıqları hərəkatdır.

«Xaçlar !ttifaqı»nın Cavaxetiyə köçürülməsi Tbilisini də narahat ediıdi. Çünki çağınlmamış qonaqlar ... Gürcüs- tan ərazisindəki müsəlman din xadimbri i b bağlı məktub- lar yazırdılar. Məlumata görə 1993-cü i! yanvarın 14-də Giircüstan Kəşfıyyat Xidmətinin rəhbərliyi polkovnikS.Matiaşvilini və İ.Çoburadzeni Bakıya ezam edir. Gürcü kəşfıyyatçıları Azərbaycana təklif ed ird ibr ki, Dağlıq Qarabağ ərazisində müsəlman din xadim brinə divan tutan «Xaçlar İttifaqı»nın erməni terror qrupu Axalkalakiyə kö-


çürülüb (ermənilər həmin əraziyə Cavaxeti deyirlər). Təklifə görə gürcülər Bakını bu terror qruplaşmasına qarşı birgə əməliyyata çağırırdılar. Təklif cavabsız qaldı. «Cavaxeti» qəzeti yazırdı: «...Azərbayean Dağlıq Qarabağ ərazi- sində strateji tədbirlər həyata keçirə bilmir. Bizirn (yəni erm ənibrin) azadlıq «İttifaqı», artıq, yaxın günlərdə Kəlbə- cəri də düşməndən azad edəcək. Bu istiqamətdə «Xaçlar İttifaqı»nm yaradıcılanndan olan Santa Beqlaryan izahat verib ki, onların qrupu Dünya Xristianlanna böyük dəstək verocək...»

Separatçıların ittifaqma о vaxt istefada olan kəşfiyyat polkovniki O.Nobaryan başçüıq edirdi. Onu Kaşanovla müqayisədə daha amansız və qəddar adam kımı təsvir edirdilər. Həmin vaxt, yəni 1993-cü il mart ayının 5-də Tehranda çıxan «Keyhan» qəzeti xəbər verirdi ki, Kəibəeər din xadimlərinin müdafıəsı üçün Ərdəbildən və Tobrizdən gedən doqquz nəfər iraıılı din xadiminə amansız hüeumlar edilib. Separatçı O.Nobaryanın dəstəsi 1993-cü il aprelin 2- də İrandan İslami-Təbliğat Mərkəzindən göııdərilən kiçik bir qrupu həbs edir, dəstənin başçısı Haşimi Nəzəri diri-diri torpağa basdırır. Məlumatlarda həm də bildirilir kı, 1993-cıi il aprelin 4-də O.Nobaryan və onun dəstəsində iştirak edən Ermənistan Hərbi Kəşfıyyatınm əməkdaşları Y.Mambeyev (?) və M.Əsgəryan Kəlbəcərın mərkəzındə Hacı İsmayıl Ağanm evində ailəsinə hücum ediblər. On bir nəfər yaş həddi 10-11 olan qız uşağına divan tutulub. O.Nobaryan, M.Əsgəryan, İ.Xaradze... bu cinayətin başmda idi. Ən maraqhsı da bu idi ki, «İttifaq»çı İlya Barsunovıç Xaradze bu had isəb rdən sonra, 1994-cii ildən Gürcüstan Dövlətımn Hərbi Kəşfiyyat xidmətində çalışıb, Məlumata görə, 1994- cü ildə olan dövb t başçılarmm telefon d a f u ş u . j l o ' < ч p-


ra (H.Əliyevin E.Şevardnadze ı b telefon əlaqəsi) kəşfıyyat kapitam İlya Xrustanoviç Xaradze vəzifəsindən kənarlaş- dırılır. Əslində o, Bakıya təhvd verılməli idi. Lakin İ.Xa- radze işdən qovulduqdan üç gün sonra ABŞ-m Gürcüstan- dakı emissarı Con Terri ilə birgə qətlə yetirilir.

RF-nin BKİ-nin «Xiisusi Qovlııq»larında erm ənibrin Dağlıq Qarabağ ərazisində yaratdıqları ten-or dəstəbrı haqqmda kifayət qədər məiumatlar var. «Xaçlar İttifaqı»na gəlincə (təşkilatın əsl adı «Xaçların İttifaqı»dır) bu təşkilata 1995-ci iliıı fevral ayında Fransanın, 1997-ci ilin iyul aymda ABŞ-ın, 2000-ci ilin mart ayında İngiltərənin, 2003- eü ilin iyul ayında İsrailin, 2003-cü ilin sentyabrında isə Almaniyanın..., eləcə də Şərqi Avropanın bir neçə ölkəsinin də qoşulduğu bildirilir. İlk böyük yığmcaq isə «Müqəd- dəsbrin yığıncağı» adı ib Vatikanda (2005-ci il martin 15- do) keçirilir. RF iso bu ittifaqdan imtina edir və birmənalı şokildə belə bir təşkilatın öz ərazismdə fəaliyyətino qada- ğalar qoyur.

«Xaçların İttifaqı» ermənı terror təşkilaUnın Dağhq Qarabağ ərazilorində islam dininə qarşı, müsəlman a ib b - rino qarşı amansız planlannın açılmasına hələlik, göriinür, böytik dövlotlor ehtiyae duymurlar.

Amma əldo olunmuş məlumata görə bu terror təşkilatı i^iğala vo dağıntıya məruz qalmış azərbaycan ərazilorində bir il orzində (1994-cü il nəzərdə tutulur) min doqquz yüz islam diniııə məxsus atributları məhv edərək yandırıblar. Kolbəcərdo foaliyyot göstərən ikı ıslam mədrəsəsinə od vurub yandırdılar. Məlumata görə Pakistanda nəşr oluııan «Morning nyııs» (Sohər xəbərlori) qəzetinin mgilisdilli ya- zarı (qəzet 1953-cü ıldən İslamabadda nəşr olunur) Katerina Vanas «Müsəlman diinyası: baş verənbr,.. . sabahkı

206 Rövşən No vnızoğlu

hadisələr» kitabında İraq, Pakistan, Hindistan, Türkiyə, Azərbaycan olayiarında (Dağlıq Qarabağ ərazisində), Livanda baş verən, islam dünyasma ed ibn hücumlardan, öldürülən din xadimlərindən... geniş bəhs edir. Müəllilin Bağdadda 2008-ci ildə «Ayna» nəşriyyatında çap olunan bu kitabında Kəlbəcərdə öldüriilən Quran dərsi alan uşaqlar- dan bəhs olunan yerlər var. Məsəiən, xanım K.Vanas yazır: «.. mən müsəlmanlarm ali Müqəddəs kitabları olan Quranla bir yerdə güllələnmiş və yandırılmış onlarla uşağı gördüm. Bütün bunları mən Azərbaycanm erməni terrorçuiarı tərə- findən işğaia məruz qalmtş Dağlıq Qarabağm Kəlbəcər ərazisində gördüm. Mənə qadağan olundu bunu yazuıaq. İslamabadda kitabımı nəşr etmədilər, Bağdadda isə bir nəşriyyat bunu boynuna götüıdü. fCitab ABŞ-m İraqdakı səfırliyinin nəzarəti ilə çap olundu...»

Məlumata görə xanım K.Vanas Suriyada erm ənibr tərəfindən öldürülüb. 2009-cu il fevralın 19-da baş verən bu hadisədə «Xaçiarm İttifaqı»nırı əli olduğu bildirilsə də, əslində «Mİ-6»nın (İngiltərə) xarici məlumatlar bürosunun yazdığı rnəlumata görə xanım K.Vanası Ermanistan «DRO» hərbi silahlı birləşməsinin üzvləri qətlə yetiribbr

Araşdırma materiailarına görə, ermənılər Kəlbəcərin Daşbulaq ərazisində üstiində Quran ayələri yazılmış tarixi daş abidələri, qədim qəbiristanlıqları yandırıb, viran qoyublar. Bütün bu qanlı faciələr haqqında, aılıq, dünyanın bir sıra müsəlman parlamentlərındə, həmçinin RF-nin Dövlət Dumasında etiraz ediblər. Terror isə davarn edirdi. Azərbaycanm işğal olunmuş ərazilərində əsır və girov götürülmüş on bir nəfər xristian dininin təəsübkeşi və oniarm aiblərini, Müqəddəs İosif Atanı da güllədən keçirib məhv etdilər. «Artsax» qəzeti 1993-cü ilin '7 -c ' savır.do


bütün bunları Azərbaycan tərəfinin üctünə yıxsa da, mümkün olmadı. Çünki RF-nin BKİ-nin arayışlarında bu hadisənin əsl səbəbhəri də qeyd olunur. Araşdırmalanmıza görə Moskva bu qətlləri törədən erməni saatsazı Baras Alibekyam, Qustav Saakyanı öz ərazisində arzuolunmaz şəxs elan etdi. Hazırda hər iki terrorçu Dağhq Qarabağ vətəndaşı kimi Şuşada məskən salıb ( B a x : «Hayastan» bülleteni, 1994, № 3 .)

Məlumata görə «Xaçlarm İttifaqı»nın Qubadlı yaşayış məntəqəsində də törətdikləri cinayətlərin miqdarı bilinmir.1993-cü il iyulun 27-də yaradilmış bu terror mərkəzi avqustun 10-da rayonun Fərcan kəndində 14, Xanlıq кэп- dində isə 8 nəfər din xadimini qətlə yetirdilər. Qubadhda islam diııinə qarşı amansız mövqe tutan erm ən ib r bu rayonu Laçınla birbşdirən yolun tistündə - Qaracallı kəııdində ərazidən yığılmış namaz paltarları, təsbehbri, xeyli sayda təsəvvürb çəkilmiş müqəddəslərin şəkilbrin i və yüzdən artjq Milqəddəs Quranı yandırdılar. RF-nin XN-пэ ünvan- lanmış rus dili müəllimi E.Xamranm məktubunu oxumaq maraqlı olardı. Şübhəsiz, biz о məktubu oxumadıq. Mos- kvada nəşr olunaıı «Vedomosti» qəzeti 1993-cü il avqustun 28-də Qubadlıdan göndərilən məktubu çap edib. Məlunıata görə həmin məktubda təsvir olunan erməni vəhşilikbrinin səbəb və nəticəbrindən də danışılır. M əsəbn, müəllim E.Valentina-Xamra yazırdı ki, e rm ən ib r onun dərs dediyi şagirdi g ü lb b y ib , sonra boş dərəbrdən birinə atıb yandır- dılar. E.Valentina-Xamra yazır ki, mənim dərs dediyim şagird ərazidə tanınan din xadimi Hacı Seyidin nəvəsi idi. E rm ənibr onu öldürdükdən sonra пэ qədər çalışdılarsa, uşağın (onun adı M ə tb b idi) sinəsinə sıxıb saxladığı

208 Rövşən Novruzoğiıt

Müqəddəs Quranı onun əlindən qoparıb ala bilmədibr. O, müqəddəs kitabla bir yerdə yandırıldı...

Məlumata görə Qubadlıda bu qanlı hadisələri həyata keçirən, vaxtilə Azərbaycan MEA-nın instıtutlarından bı- rində çalışan, sonra isə oranı müəınmalı şəkildə tərk edən Nəzər Səforov(yan) Eyvaz (Ayvaz) oğlu olub. Onun ətra- fında bu zaman Bakıdan gedən P.Dadamlı(yan), H.Tavrak- yan da olub. Нэг halda biz ərazibrimizdə baş verən erməni soyqırımlarını ölüb gedənlərin sümüklərinə qədər təhlil etməsək, axtarıb tapmasaq,... cəmiyyətə göstərməsək,.. yaxın gələcəkdə əsl tarıximizi bizə unutdurarlar. Erməni tarixçiləri və siyasətçiləri beiə bir taktikam çoxdan seçıblər,

Araşdırmalarımıza görə ermənüərin yaıatdıqları terror təşkılatlarımn, sadəcə «İttifaq» adlandırdıqları mərkəzın Zəngilan özəyi də tariximizin ağrılı yeri olaraq qalır. Yaşayış məntəqəsinin Şayıflı və Hacılı kəndləıi arasındakı ərazidə ola bilsin ki, gəbcəkdə əbədi bir heykəl ucaldılsın. Çünki bu ərazidə yetmiş altı nəfər gülbbaran edilib. 1993- cü il sentyabrın 28-də yaradılınış terror özəyinin üzvbri oktyabrın 26-da amansız bir aksiyaya imza atdılar. Üstüııdo «Hacı», «məşhədi», «kərbəlayi» yazılmış qəbir daşlan yığışdınldı. Zəngilan qəbiristanlığmı çevirib, sümiikləri bir yerə yığan və onlarm üstündə şəkil çəkdirən ( B a x «Ararat» qəzeti, 1993-cü il, № 22) erməni Stepaıı Mirzəxanyan iddia edir: «...Biz heç kəsi öldürməmişik... Bütün bunlar həiə başlanğıcdır, Biz Nizamnaməmızi dəyişdiro bilmərik. Mən, əvvəldən müsəlman dünyasını, onların sığındığı islam dinini,... Quran kitabım sevməmişəm. Mən aneaq «Ermə- nistan qanunları» kitabını sevmişəm...»

Məlumata görə Stepan Mirzəxanyan Müqəddəs Quran kitabını ona görə qəlbınə yaxın buraxmayıb ku Quran yer üzünüri ən böyiik həqiqətlərindən bin olaraq qalır. Bu u}\r>

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfı qrifı altında 209

Suriyadakı erməni kılsəsində çalışan terrorçu Stepan Mirzə- xanyan haqqında isə Bakıda çox məxfi qaydada 1992-ci ildə nəşr olunan «İcma» qəzetındə qeyd olunurdu: «... Cəsur Stepan öz atalarınm və babalarmın yolunu m ərdlikb davam etdirdi. O, Bakıda doğulub. Bu fərq ebm ir. Harada, hansı a ib d ə dogulsa da, erməni ermənidir. Böyükdür...»

Bu da məlum olur ki, S.Mirzəxanyan qəzetin redak- torlarından biri idi. Daha sonra onun haqqında yazılır: «...o, əsl erməni idi. Babalarımızın intiqammı alanların Böyük Ermənistanın tarixində özünəməxsus yeri var...»

Araşdırma materiallarına görə S.Mirzəxanyan Bakıdakı Təzə-Pir nıəscidinin yandırılmasma da cəhd edib. Hadisə 1992-ci il martin 20-də olub. Hüquq-Mühafızə orqanları bununla bağlı cinayət işi qaldırsa da, S.Mirzəxanyan ... yayınaraq Bakını tərk edib.

Məlumata görə, «Xaçların İttifaqı» terror təşkilatı (tor- paqlanmızın işğalmdan sonra bu təşkilat Beynəlxalq Ertnə- ni təşküatlarından birinə çevrıldi) islam dininə qarş\ ən böyiik, tarix boyu yaddaşlardan silinməsi mümkün olmayan qanlı missiyasım Dağlaq Qarabağın Şuşa yaşayış məntəqə- sində icra edib. Təşkilatın Şuşada özəyi 1991-ci il noyabrın 10-da yaradılıb. 1980-ci ilbrdə Şuşa rayon şöbəsinin (söh- bət о vaxtkı DTK-dan gedir) rəis müavini Humayun Baq- ramyan bu özəyin rəhbəri təyin olunur. Şuşanın Çanaqçı kəndində doğulan H.Baqramyan ilk terror aksiyasını da öz balaca kəndbrində başladı. Bir gecədə kənddəki 45 azər- baycanlı din xadimi terror edildi.

Şuşadakı Göy Məscid 1992-ci il martin 8-də onun rəh- bərliyib birlikdə yandırıldı. 1992-ci ilin aprel aymdan Şuşada fəaliyyətə başlayan «Zəhra» dini diikanı dağıdıldı. Divarlardakı Quran ayəbri gülləyə tutuldu. Bu gün məlu-

210 Rövşsn Novruzoğhı

mata görə H.Baqramyan qondarma «Dağlıq Qarabağ Res- publikası»nm kəşfıyyat idarəsinə rəhbəıiik edənlərdən biridir.

Araşdırmalara görə erm ən ib r işğal edihniş Azərbaycan ərazilərində - Dağlıq Qarabağda 420 qədim və yenı miisəl- man qəbirıstanJığını yerlə yeksan ediblər.

Erməni terrorçulan torəfindən Xankoııdi, Xocah, Əsgə- ran, Xocavənd, Ağdərə, Ağdam, Cəbrayıl, Füzuli yaşayış məntəqələrində müsəlman a ib lərinə tutulan divanda, ölən və itkin diişən din xadimlərinin, yandırılan Müqəddəs Qııran kitablarınm araşdırılmasında bizim iiçün müəmmab olan məsələlər var.

Araşdırma ınateriallarından aydın olur ki, Azərbay- canın Dağlıq Qarabağ ərazisi ötən əsrdə Moskvanm həmişə diqqət mərkəzmdə olub. Bıından da çox ciddi, Iakin tarix və msanlıq üçün maraqlı ınəqamlar var. «Məxfi Qov- Iuq»lardan aydın olur ki, Dağlıq Qarabağ ərazisi keçmiş Siyasi Büronuıı üzvlərinin (Sovet İttifaqı Kommunist Par- tiyası Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Büıosu) ırıaraq dairəsin- də olub, Lakin keçmiş ittifaqm XİN-i Andrey Andreyeviç Qromıkonun, Yuri Vladimiroviç Andropovıın, D.Ustmo- vım, A.Kosıginin, A.Ponamoryovun, D.Kunayevin, Ş.Rəşi- dovun... Dağhq Qarabağm yaşayış məntəqələrində görüş- məsi hələ də sirr olaraq qalır. A.A Qromıkonun iidə üç dofə (yaz və payız fəsillərində) Qubadh və Zəngilanda göri'ın- məsi, bir ııeçə gün о yerlərdə qalmasmın hamınnz üçün gərəkli önəm bri var. MN «Xüsıısi qovlııq»Iarmdakı arayış- larda bu m əsələbrə aydmlıq gətiıüir. Məlumdur ki, ölkənin rəhbərləri bir yerə şəfor cdnndə həmişə xiisusı xidmot orqan işçiləri tərəfmdon ınüşaiyət olıınublar. Mosəiəıı, A.Qromı- konu Qubad.li və Zəngilana lıəmişo koşfıyyat gencralları

Qctrahağ: «Eçmiədzin»in m.txfı qrifi altında 211

N.Katıışev və Kravçenko miişayiət ed ibbr. M əsəbləıin bir az da açılması üçiin ötən əsrin yetmişmci iibrinə qayıtmaq lazımdır. SSRİ N azirb r Sovelinini 1968-ci ıl mart ayının 4- dəki sərəncamma əsasən Latin Amerikasının bəzı əyabtlə- rində, eləcə də Afrika və Asiyanın meşəiərində bitən ağaclardan xevli nüm unəbr gətirilmişdi. Həmin ağacların Dağlıq Qarabağ ərazisində əkilməsi qəbul edilnıişdi.

Araşdırma materiallarına görə ötən əsrin ortalarında SSRİ Səhiyyə Nazirliyi təıəfındən Latin Amerikasmın bəzi ərazibrindən alınıb gətiribn ontarla ağac növünün adı çəki- lir (bu ağaclardan «Cad», «Nun», «Mim», «Dal» - bütün bunlar Braziliya, Argentina, Portuqaliya, Afrika cəngəllik- brindən yığılan ağac növünüıı adlarıdır), Maraqhsı budur ki, bu ağaclann iqlim şəraiti keçmiş SSRİ məkanmda yalnız Dağlıq Qarabağm iqlim şəraıtinə uyğun olub. Yerli icmalar, kiçik qruplar halmda yaşayan insanlar bu ağaclara sitayiş cdir, onların yarpağı, gövdəsinin qabığı, kötüyü və suyu ilə miialicə olunurdu. Bu sıtayiş olunan agaclarm bir qismi Qubadlı, Zəngilan, Şuşa, Laçın, Kəlbəcər ərazibrində əkilmişdi. Keçmiş İttifaqın liderləri bu ağactarı «Müqəddəs Ağaclar» adlandırıb. Lakin bununla bağlı biitün ınforması- yalar və məlumatlar qapalı saxlanılıb. Məsələn, «Nun» ağacı Braziliyada yayılnuş nadir ağaclardandır. Braziliyada iıısanlar öz dııalarını, Allaha səcdə və ibadətbrini bitirdik- dən sonra əllərində tutduqları rəngli parçalan niyyətbrinə uyğun bu ağaca bağlayırlar. Bıı ağac altında bir həftə yaşa- yan şəxslərdə şəkər xostəliyi olmur. İlk növbədə isə «Nuıı» insan orqanizmində, eləcə do canlılarda yaranmış baş ağrı- larını, ciyər ıltihablarını götürür. Braziliyalı həkim-gcnetik Dr. iozc Karneyr 1980-ci ildə Moskvada keçiriləıı Hokim- Inrin U, yur>l\:i!q Sinıpoziumunda ıddia cdir kı, mon hətta

212 Rövşən Novnızoğlıı

Salvadorda, Natan və Reşfı ərazilərində (Braziliyada yer adlarıdır) yaralanmış heyvan və quşların «Nun» ağacının ətrafında necə yığışdıqlarımn şahidi oldum, Elm hələhk bu sirri aça bilmır ( B a x : MN - 3919 sayli «Xüsusi Qovluq» № 27641 saylı materiallar əsasmda).

Almaniyanın, İtaliyanm, Çinin, Hindistanm məxfı kitablarında qeyd ‘olunur ki, dünyanın Dağlıq Qarabağ, Naxçivan, Fars Körfəzi və Aralıq dənizi ölkələrinin bir neçəsi XXI əsrin ən miiqəddəs y e rb r i kimi qeyd olunub.

Məlumata gğrə bu müqəddəs ağaclar ək ib rkən ərazi xəritələrində də qeydə alınıb. «Nun» ağacı Qubadlının Şimalmdakı M ahmudlu kəndi ərazisində, Seyid Nəcəf Ağanm qəbri ətrafında əkilib. Keçmiş İttifaqın XİN A.Qromıko cənablan da məhz Mahmudlu kəndinə gəlirmiş. Qeyd edim ki, ətraf kəndlərdən Ağanın qəbrini ziyarətə gələn şəxslər bu ağacın budaqlarına parça bağlayırdılar. Arnma bu ağacm sirri açılmırdı.

Araşdırma materiallarına görə erməııilər, e b c ə də bu yerlərə gələn turistlər bu ağacları çox axtarıblar. Meşələri, bağ-bağatları nə qədər gəzibbrsə də, bu ağacları tapa bil- məyiblər. Laçm ərazisində isə Argentina ərazisindən gəti- rilən (San-Xran, Kordova, Vedma şəhərlərindən) «Mim» ağacı isə yerli insanların dilində «Qara bataqlıq ağacı» adlanır. SSRİ Səhiyyə Nazirliyinin sənədbrində bu ağac- ların hər birinə çək ibn xərcin miqdarı ib yanaşı, bıı ağac- ların hansı məqsədə xidmət etməsi də qeyd olunur. Kəşfıy- yat sənədlərində «Mim» ağacının nömrəsi 23 elan olunub. Yəni hər ağacın öz nömrəsi var. Məlumata görə keçmiş siyasi liderbrdən olan Y.Andropovun «Mim» ağacına meyli çox olub. Yaxud A.Kosıgin «Sin» ağacına, onun çəhrayı gü lb r tnə həvəsli olub. Araşdırma materiallarma


görə bu ağaclardan hər biri mtiqəddəs adamların məzarı yanında əkilib. Biz də bu araşdırma materiallarını geniş və ətraflı öyrənnıəyə cəhd etdik, ancaq işimiz yarımçıq qaldı. Amma bir m əsəbni xatırladım ki, Dağlıq Qarabağın işğa- lında iştirak edən erməni diaspor təşkilatlarının rəhbərbri də, bir neçə xarici kəşfiyyat mərkəzbri də bu ağacların ciddi marağmda olublar.

Bunu da unutmayaq ki, Azərbaycan ərazisində dəfn olunmuş hər bir müqəddəs şəxsiyyətin məzarı yamnda məhz bu ağaclardan var. Erməni generalı C.Muradyan etiraf edir ki, biz təqribən bir əsrdir ki„ bu ağacların ardınca düşmüşük.

B eb çıxır ki, bu müqəddəs ağacların Azərbaycana gətirilməsinin tarixi daha qədimdir. Rusiyalı şərqşünas, ölkəsinin iqtisadi kəşfıyyatına qulluq etmiş polkovnik N. Andreyev K rem b ünvanladığı bir məktubda (1980, VI - 21) iddia edir ki, Moskva nəyin bahasına olursa-olsun bu ağacları qorumalı, çakibn xəritəbri qapalı saxlamalıdır. Kəşflyyat polkovniki bunu da xatırladır ki, müsəlmanların Miiqoddəs Quran kitabma da nəzər sahnsın. Çünki bu ağacların hər birinin adı həmin kitabda qeyd olunur və bu adların hər biri bütöv ayəyə bərabər tutulur. Polkovnik N.Andreyev «Siyasət və din» məqaləsində yazır ki, dün- yanın heç bir din xadimi İslam dininə və Məhəmmədin (ə) Quranına qısqanclıqla yanaşmamalıdır. O, bəşəriyyəti insanlığa çağıran böyük bir Allah kəlamıdır...» (Moskva, «Pravda» qəzeti, 1969, VIII, 2).


«ASALA» ÜÇÜN YENİ TER RO R DÜŞƏRGƏLƏRİ

Araşdırmalarmııza görə Erməııistanın «Nüvə axiarış- ları sahəsindəki ilk proqramları» 2010-cu 11 dekabrm 1.4-də açıqlandı, Yerevanda qapalı keçiribn Təhlükəsizlik Şura- smda bu tezisləri hazırlayanların adları da qeyd olundu (Pr. Q.Ter-Akopyan, pr. K.Ter-Maıtirosyan, pr. S.Avakyan, pr. K.Alanakyan...). Erməni professoru Ter-Akopyan iddia edirdi: «.. Əvvəlcə bu millətin (söhbət azərbaycanlılardan gedir - R.N .) genetik «düşüncəsi»ni, genetik kodlarını zohərləmok lazımdır. Sonrası asandıı* - bundan sonıa о, öz- özünə öz dinindən, imanmdan, sağlam düşüneəsindən əl çəkib uzaqlaşacaq. İstam diniııdən qorxmaq lazını deyil. İmkan varsa, «pərdə arxası»nda о dini qəbul edin. Məscid- lərə girin, İsiarn din xadimləri ilə bir süfrədə oturun... Qalib golmək üçün hər şeydən istifado edin... B e b l ik b , biıinci addım nüvo axtarışı olsun. Bu türk dünyasmı, onun qanm- dakı islam dinini arıcaq b e b məhv edə bibrik...» (professor Q.Ter-Akopyamn «Artsak» TV-dəki 2010-cu ıl martin 7- dəki çıxışından). Otıız altı maddədən ibarət olan bu strateji proqramda dörd yerdə (12-ci. 14-cü, 19-cu və 26-cı maddə- b rdə) işğal olunmuş Dağlıq Qarabağm adı çəkilir, ərazilə- rin bir qisrni «nüvə zonaları»na aynlır.

1. Kəlbəcər rayonu ərazisi (Cənub-Qərb hissəsindəki Başlıbel yaşayış məntəqəsi);

2. Şuşa rayonu orazisi (Conub-Qərb iussosindəki Göytala yaşayış rnontəqəsi);

3. Laçııı rayonu ərazi-si (Şərq hissəsindəki Micidərə, M alxəbf, Aşağı Fərəcan yaşayış məntəqəbriniıı ərazisi);

Oarabağ: «Eçmbdzin»in məxfı qrifı altında 215

(B.Pr., Yerevan Fizika İnstitutunun miiəllimi S.Stepan- yaıı 2011-ci ıl aprelin 9-dan l l - d ə k institutda «Nüvə tədqiqatları, Islam və Ermənistan» mövzusunda keçıribn vığıncaqda bu yerb rin adını çəkib: - YDU. «Xüsusi biille- teni», 2011, 30 aprel, səh 4).

Eımənistanm SQ-dəki yeni elmi-tədqıqat m ərkəzbri- nin açılması və yaxııd genişbndirılməsi məqsədəuyğun hesab edilib.

Məkımala görə işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ ərazi- siniıı üç müxtəlif nöqtəsində «ASALA» ernıəni terror təş- kilatımn ycni, radika! qanadı üçiin təliın düşərgəbri salınıb:

1. Şuşa rayonu ərazisi (Şimal hissəsindəki Xobfli yaşayış moııtoqosi).

2. Xocavənd rayonu orazisi (Qərb hissəsindəki Kiş yaşayış nıəntoqosi).

3. Xankondi rayonu orazisi (Şərq hissosindəki Əsgəran yaşayış nıontəqəsi),

(B: Bu orazibriıı adı 201 1-ci il avqustıın 14-do Beyrutdakı ([..ivan) «Qnçak» erınoni partıyasının eyni adlı nəşriyyatında çapdan çıxan «Dağlıq Qarabağ» (№-6) xü- susi bülletenitıdə koştlyyat zabıti L.O.Gevorkyanın «Milli azadlıq eobhobrimizin miidafıo strukturu» yazısmda çəki- lir). Və bu təlim diişorgolori rəsmi sənodbrdo «Etmənistan Millı Azadlıq Coblıəsi»nin «Müdafıə bazası» kimi qeyd olunur. Araşdırmalarımıza göro, «ASALA»nın Livanda fəaliyyot göstərən «Hoınas» vo «Hizbullah» silahlı-terrorçu dostolori i b do ciddi olaqobri var. Bu istiqamətdo maraqlı nəticolor oldə cdon, Belorusiya tədqiqatçısı Yevgeniy Kojuşko «Современный терроризм» kitabında yazır: «...ASALA - это террористическая организация... Ее главная цель - восстановление независимости Армении не к современных, а в исторических границах. Это


восток Турции (включая города Артвин, Карс, Эрзурум, Ван), часть Северного Ирана, Нахчиванская область А зербайджана...» (В: Eyni mənbə, Minsk, «Xarvest» nəşriyyatı, 2000. səh. 218).

Başqa bır məlumatda isə «ASALA»çılardan ibarət xüsusi kiçık «Mühafızə qrupları» deyilən qruplar təşkil edilib. Bu qruplar bilavasitə «Həmas» (Livan) silahlı birləşmələri ilə six əlaqədə fəaliyyət göstərir (Bu dəstənin Xankandi-Yerevan-Beyrut xüsusi təyyarə reysi var).

Tədqiqatçı Y.Kojuşko kitabmda daha sonra qeyd edir: «Одним из главной базой «АСАЛА» является Ливан, основным партнером - ООП (Организация Освобождения Палестины), она ползоваласъ широкой поддержкой армянской диаспоры во многих странах мира. Другая база по прежнему находится в Сирии (В том числе во Франции», в США, в Великобритании,... в Армении...). Она поддерживает контакты с курдской «ПКК» и палестинскими террористическими организациями НФОП, «Хамас»... т.д. (Eyııi mənbə. Səh.218- 219).

Araşdırmalanmıza görə, ernıəni terror bıriəşmələrinin Azərbaycan torpaqlarmın işğalı (Qarabağ torpaqları) siyasətini dəstəkləyən hansı səbəblərdənsə müsəlman «Həmas» qrupu olub. «İslam müqavimət lıərokatı»nın (Harakat al-Muqavama al-İslaıniya) - «Həmas»ın meydana gəlməsi 1987-ci ilin sonuna təsadiif edir, Təşkilatçısı və dini lideri Şeyx Əlıməd Yasindir. Məlumata görə, 1988-ci il martin 3-dən 7-dək Livana səfər edəıı sovet niimayəndə heyətinin tərkibində «Hayastan» erməni humanitar təşki- latının Zaqafqaziya üzrə koordinatoru Robert Koçaryan da var idi. Moskvada nəşr olıınan «Pravda» qəzetı məlumat verir ki, ixtisasca mühəndis olan Robert Koçaryan ərəblər


arasında şöhrətə malik, erməni millətinə hörmət və ehtiramı olan Şeyx Əhməd Yasinlə görüşiib (B: «Pravda» qəzeti,1988-ci il, 5 mart, Moskva, Trass-ın məlumatı).

İşğal olunmuş torpaqlarımızda (xüsusən Kəlbəcər me- şələrində) kiçik çaplı atıcı silahlar üçün qundaqlar istehsal edən ilk müəssisəni də 1999-cu ildə ərəblərin «Həmas» təşkilatının üzvləri yaratdı. Bu məqsədlə ilkin olaraq 120 min dollar investisiya qoyuldu. Böyük miqyasda an nadir ağaclar qırılıb, xarici iş adamlarma satıldı.

Başqa bir məlumatda isə bildirilir ki, Livandan qayıdan sovet nümayəndə heyətinin üzvü Robert Koçaryan Yere- vanda təməli qoyulan «Ernıənistan Milli Azadhq Нэгэка- tı»nın ideoloqlarından biri olur. Qarabağın «azad olunına- sı» üçün xüsusi «Manifestin» müəllifi kimi tanınır. Həmçi-nin bu manifest «Həmas» təşkilatının ..... «İzzətdin əl-Qasim» silahlı hərbi qanadmın manıfestilə eynilik təşkil edir. I991-ci il yanvarın 9-da ısə «Hayastan» bülleteni ya- zır ki, humanitar taşkilatın xəttilə Şeyx Əhməd Yasin tərəfmdən dörd nəfər Yerevan fizika institıına elnıi araşdır- malar aparmaq iiçün göndərilir. (B: Eyni mənbə. səh. 7).

Araşdırmamıza görə, işğal olunmuş Dağhq Qarabağ ərazisində 2001-ci il noyabrm 21-də «ASALA» + «Həmas» + «...» bırləşməsi» - deyilən vahid bir cəbhə yaradıldı.

Bu vahid cəbhənin fəaliyyət dairəsindən, strateji proq- ramiarından aydın olur ki, bu təşkilat işğaı edilmiş arazi- lərimizin sərvətlərinin xarici ölkələrə satışının təşkilində эп yaxşı vasitəçi rolunu oynayır. Araşdırmalarımıza görə, bu vahid cəbhəçilor MDB ölkələriniıı ərazisindəki NATO-ya üzv ölkələrin diploınatik korpuslarına, səfirlik və ticarət palatalarına, neft şirkətlərinə, xeyriyyə və humanitar yar- dım mərkəzlərinə qarşı təxribat planlarının «layihə»lərini işğal olinmuş Dağlıq Qarabağın ərazisində reallaşdırırlar.

218 Rövşən Novnızoğhı

2002-ci il ivulun 4-də Nyu-Yorkda nəşr edilən «Boston qlob» qəzeti («Boston Globe») xatırladır: «Ядерное оружие, наиболее привликательное для террористов, даже более ценное для них, чем ядерное топливо и значительно более портативное, чем боеголовки стратегических ракет... Г-н Буш подчеркнул, что «Ал-Каида» стремится заполучить ядерное оружие и средства его доставки для использования против С Ш А ».,, ( В а х : Eyni mənbə. Devid Filipov, səh.2).

Tədqiqatçı S.Ovçinnikovun məlumatma görə, MDB çərçivəsində hakimiyyət və torpaq davası edən, böyükiük iddiasmda olan etnik qruplardan ermənilər həmişə yarar- lanıb.

Amerikanm məhşur «NOVA LOGIC !NC» kompüter firmasmm «ekran»lara çıxarıb Internet şəbəkəsiııə qoşdıığu oyunlardan birini (2011-ci il mart aymm 19-da may ayının 21-dək) Ermənistamn Azərbaycanla apardığı müharibə səh- nəsi təşkil edir. Və bu müharibənin sonuna yaxın erməni tərəfdən üstündə «Armenia» yazılmış qanadlı plastik raket- lərin Azərbaycana tuşlanması səhnəsi təsvir olunur. Xiisu- sən Azərbaycanın dini məkanlarından olan, Bütüıı Qafqazm Şeyxinin əyləşdiyi Təzə-Pir məscidinə də istiqamətləndi- rilmiş bu oyun, kompüter oyunu da olsa, bizi düşiindür- tnəyə bılməz. Ermənilər buna «Astarcanyan layihəsi» deyirlər (Doktor Astarcanyan 1985-ci ıldə Vaşinqtonda erməni iobbısı tərəfındən maliyyələşdiriləıı «Erməni-kürd» strateji araşdırma mərkəzi»nin başçısıdır), Bu eybəcər layi- hənin hazırlanması üçün Kaliforniya erməniləri 2010-cu ıl sentyabr ayının 19-da «Stepanovan» fonduna 1 milyon 360 min dollar (sonradan bu «Hayastan» adlandırıldı) köçür- dülər, Həmin vəsaitin 75 f'aizi Dağlıq Qarabağın ən lusun- kar ınəntəqələrindən yığılan nadir giil kollanmn, ağaeiarm.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrift altında 219

heyvanlann daşmmasma sərf olundu. Sentyabrın 26-da isə Yerevandakı Fizika İnstitutunda keçirilən mtişavirədə professor Kareıı Egiyan məsələ qaldırır ki, ABŞ kompüterın- dəki məsələni reallaşdırmaq lazımdır. Müşavirədə K.Egiyan belə bir məsələni də açıqlayıb ki, üstündə «Armenia» sözü yazılmış ballistik raketləri «həyatiləşdirmək iiçün» (onun sözüdür) uran axtarışlaını da Naxçivan ərazisində aparmaq mümkündiir...(?)

Bu da məlumdur ki, ermənilərin Naxçivan ərazisində 1985-ci ilin mart ayına təsadüf edən ilk uran axtarışları yanmçıq qalır. Ona görə ki, ekspedisiyada olan Yerevan Dövlət Universitetinin fızika fakültəsinin tələbəsi Arşak Tıqranoviç Xaçikyan ııaməlum dəri xəstəliyindən vəfat edir. Hokim rəyindon məlum olur ki, o, şüalanmadan keçi- nib. Nəticədə, 1985-ci il mart aymm 28-də ekspedisiya ıştə- riııi yanmçjq qoyub, geri qayıdır. Lakin həm Ermənistaıı MN-nın streteji xəritəsində və həm də hərbi kəşfıyyat planında Naxçivan orazisi uran mənbəyi kimi dairoyə alınır.

Ekspedisiyamn fəaliyyətindən on beş il sonra, yəni2 0 1 1-ci ilin dekabr aymda vaxtilə «Araz» ekspedisiyasında tələbə kimi iştirak edəıı Rafik Dəmirçiyan (alim) Moskva Dövlot Uııiversiteti nəzdindoki D.V.Skobeltsin adına nüvo fızikası və ETM-də çıxış edir (2011-ci il XI1-21. ünvan: RF, Moskva, «Vorobycvı qorı». Saat 16.00-da Moskva vaxtı ilə). Və guya göslərir ki, «Böyiik Ermənistan»m bir parçası olaıı Naxçivan ərazisində uraıı var. Həmin ilin dekabr ayının sonunda Rusiya Federal Təhliikəsizlik Xid- məti üçıin hazırlanmış 42 səhifəlik «nüvə icmalı»nda doktor Dəmirçiyaııın fakt vo rəqəmləri, «Ermənistaıı ərazisi Naxçivan» fikri öz əksini tapdı. 2012-ci il fevral ayınm 14-də iso RF FTX-nın Kəşfıyyat İdarəsi ilə Ermənistan


Təhlükəsizlik Xidməti arasında «nüvə informasiyaları ib bağlı» məlumat mübadiləsi haqqında sənəd imzalandı.

2012-ci il mart aymın 13-də ısə nüvə fızikası üzrə ixtisaslaşan R.Dəmirçiyan Tehranm şimal istiqamətindəki Şəhid Əkbəri küçəsinin 1/6 nömrəli binasmda yerbşən «MDB ölkəbrinə elmi-texniki tərəqqi üzrə İran cəmiy- yəti»ndə peyda olur. Ermənistamn Çarentsavan zavodıın- dakı «Lizin» şirkətinin missiyasmı yerinə yetirərək, İranın «Sənəm» hərbi sənaye kompleksılə texniki avadanlığın alış-verişində iştirak edir. «Qolos» qəzeti isə ekspert Qayane Sarmakeşyanın şərhini çap edir: «...За счет купленного у Армении оборудования в Иране было создано множество предприятия. Сколько дорогостоящего, современного оборудования уш ло в эту страну. Вспомним, как по цене металлома сбыли высокотехнологичные установки для получения штампов микроорганизмов Чаренсаванского завода «Лизины». А если бы хватило ума задействовать производство, оно еще долго приносило бы огромный доход...»

Ermənilərin «Lizin» şirkəti 1999-2011-ci illər ərzində Azərbaycamn işğal olunmuş ərazilərində (Xocavənddən 2,5 km şimalda) toksiki maddələrlə təcrübələr aparan iki kiçık hərbi laboratoriyanı xammalla təchiz edib. Araşdırmala- rımıza görə «Lizin» şirkəti 2011-ci ildə öz gəlirinin 25 faizini эп eybəcər bir iş üçüıı ayırdığını elan edir. Şirkətin rəhbərlərindən olan Serqo Sarayan iddia edir ki, о vo onun bir qrup əməkdaşı Dağlıq Qarabağ ərazisindo islam dininin bütün atributlarını məhv edəcək. İslamla bağlı gözə görü- nən nə varsa, kökündən yandırılacaq. Iş adamı S.Sarayan tutduğu yolun səbəb və nəticələrini aydınlaşdırmaqda aciz idi.

Qarabağ: «Eçmiədzin»irt məxfı qrifı altında 221

Məlumata görə, şirkət tərəfindən Telırana ezam olutıan ■S.Sarayan İrana buraxılmayıb və Dağlıq Qarabağ ərazi- sində islam dini ilə bağlı atributlara, x ü su s ib Quran və din xadimlərinə qarşı tutduğu mövqeyə görə onu ölümlə hədə- byiblər. «Ettelaam» qəzeti bu istiqamətdə yaydığı xəbərdə qeyd edır ki, errnəni iş adamı S.Sarayan nə etdiyini anlamır və «...onun düşüncə və həyat tərzinə İranda yer yoxdur...».

Arnma araşdırma materiallarında qeyd olunur ki, erməni S.Sarayan Laçm və Kəlbəcər ərazilərində on bir nəfər din xadimini güllədən keçirən keçmiş Rus ordusunun zabiti Əmir Sancaqyanı yüz min dollar i b mükafatkandırdı.

Hələ də, işğal olunmuş ərazibrim izi dinbrarası müha- ı ibə meydanma çevirmək arzusu ilə yaşayanlarm siyasətinə gəlincə, Azərbaycan tərəfı bu siyasətin əleyhinə olduğunu bildirib.

2011-ci il iyulun 4-də həmin laboratoriyalardan biri partlayaraq, sıradan çıxmış, nəticədə 16 nəfər ölmüş, ətraf- dakı kiçik meşə zolağı yanıb məhv olmuşdur. Ekspertbrin fikrincə, Xocavənd ərazisində baş verən partlayışdan sonra məlum olub ki, ərtafdakı su m ənbəbrinə ciddi ziyan vurul- muş, bulaqların bir qismindən bu günədək istifadə eünək qadağan olunub.

Araşdırmalanmıza görə, ABŞ D ö v b t Departamentinin rəsmi sənədbrində «Lizin» erməni şirkəti Iran və Suriya d ö v b tb ı in ə nüvə lexnologiyası və nüvə proqramlarından istifadə nəzərdə tutulan digər kom ponentbrin satışını tənıin edən və həmçinin satan qeyri-ciddi bir obyekt kimi qeyd olunur. Ermənistana iqtisadi sanksiyaların qoyulacağı haq- qında ırıəlumat yayılıb. Mart ayının 19-da isə Tehranın «Elm və Texnalogiya Universitetində» çıxış edən Dəmirçi- yan belə bir fıkir də söybyir ki, hər bir ölkə öz ərazisindəki


nüvə tullantıları, onun qorunması və satılması haqqmda ciddı düşünməlidir (?). Nə qədər qəribə də olsa, R.Dəmır- çiyan «qonağı» olduğu ölkənin niivə texnologiyası ib ınəşğul olaa alimbrinə və araşdırıcılarına bumı da m osbhət görür ki, İran öz nüvə tullantılarmı qorumaq iiçiin tikocəyi anbarlarm böyük hissəsini ölkənin subtropik və az mülayim iqiimi olan zonalarma salmağa üstünliik verməlidir. Oırun fikrinco, ııüvə tullantılarının subtropık şəraitdə reakstya qabiliyyəti iki dəfə azalır (?)

Erməni aliminin təklifindəki istiqamət aydındır O. öz iranh həmkarlarma Qərbi Azərbaycanm əyaiətlərini nişan verərək bu İstiqamətdə, yəni layihələrin işlənrnəsində Ermənistanın yardımçı olacağırıa da işaro vıırur.

Lakın açıq hava şəraitindo qalan və yaxud axar çaylara istiqarnətlondirilmiş nüvo tullantılarmm «suboğuculuq» qabiliyyəti var. Yəni nüvə tuüantıları diişdüyü hər hansı su məcrasında buxarlanmaya güclü təsir edir.

R.Dəmirçiyamn fıkır və mülahizələri əsasında 2012-ciil aprel aymm 10-da Ermənistan hökumoti «Stratrji layihə» deyilən sənəd hazırladı ki, bunun da əsasında ölkənin AES- dən çıxan nüvə tullantılarmm, elocə do Yerevanm nüvə fızikası ib məşğul olan elmi-todqıqat nıorkozbrinin zəhərli qahqlarınm yaşayış zonasından - «Yaşıl zolaqlardan» çıxa- rılması mosəbsi dayamrdı. 1990-92-ci il iyulun 2-do qobul olunmuş «Ermoııistanın strateji layihosi»ndo (bu layihə, adotən, ölkonin AES və nüvo materialları ı b bağlı olur) nüvə tullarffllannm Azərbaycanın işğal edilmiş ərazibrinda- Zod (Şərqi Ermonistan), Qacaran (Cənub-Şərqi Ermə- nistan), Taııel (Cənubi Ermonistan), 7'ex (Şorqi Ermonistan) yaşayış məntəqəbrində basdırdma.sı planlaşdınlmışdı vo .bunun üçün ABŞ tərəfı 300 jtvıit» dollar у.-ШйГ1 dt'

Oarabağ: «Eçt)iiədzin»in məxfı qrifı altında 223

ayırmışdı (nüvo tullantdarının oğurlanmaması, daşınma- ması vo satılmaması üçün). Lakin 1998-ci il oktyabr ayının 30-da Ermonistan Tohlükosizlik Şurası bu layihoyo paralel ikinci strateji bir layihə iroli sürdü. Azərbaycan torpaqlarmm işğahndan sonra Yerevan «nüvə coğrafiyası»m dəyiş- dı. Bu dəib Qubadiı, Zoııgilan, Cobrayıl, Füzuli zonaları seçildı...

Molumata göro, Ermonistanda, artıq, istifadoyo veril- nıiş, dalıa doqiq, yenidon qurulmuş silah istehsalı zavodunda bırbşm iş uran vo ıırandan hazırlanmış döyüş sursatla- rının hazırlanması istiqamotində yeni layilıobr planlaşması işı davam edir. Ümumiyyotlo, ermonilorin urandan hazirla- dıqlan döyüş suısatı nodir? Qeyd edok ki, yerin torkmdo tobii uramn miqdarı dalıa çoxdur, noinki gümüşiin vo yaxud civomn. O, iiç uran izotopundan ibarotdir: a) u-238 (99, 286); b) u-235 (0,72%) və c) u-234(0,006%).

İkiııci izotop atom bombalarıııda osas partlayıcı maddo kimi istiiado olunur. Bu silalı müasir dövriin on dəhşotli silahıdır. Bu, heç do kimyovi vo bakterioloji silahlardan, hətta rentgen şüasmdan da geıi qalmır. B irbşm iş ııran izotopu u-238 radioaktiv metaldır, sıxlığı 19,04 q.snr olub, van sönmiiş voziyyotdə 4 mil yard 510 milyon il qalir. Bu, araşdırmamız zamam oldo etdiyimizin qısa izahıdır, lügət- siz i/.ah. Molumata göro, «Erməni A lim b r Qrupu» 2002-ci iido Kalilbrniyadaki erməni diasporunda çıxış edorkon b e b bir məsəbnı vurğuladilar: «Dağlıq Qarabağda ııran var...»

Aıaşdııdığımı/ məlumata görə, Ermonistanın Razdan şohormdə f 998-ci ildon qeyri-leqal foaliyyətdo olan (Sevan gölüniin qorb sahilindo) «Nıivo biirosu» foalivyət göstərir. Vo bu «məxfi nüvo bürosu»na başçılığı Bağdad ermənisi, şohordəıı 35 km şimal-qərb istiqamətindo dərman prepa-


ratları hazırlayan fabriki maliyyələşdirən Hüseyn Qəffar adlı birisi edir. Məlumata görə, Hüseyn Qəffar 2004-cü ıl avqustun 13-dən Azərbaycamn işğal olunmuş ərazilərində, xüsusən Xankəndi ətrafmda yeni bir «nüvə biirosu»nun yaramnası təklifi ilə çıxış edir.

Lakin layihə Xankəndidə deyil, Xocalı ərazisində real- laşır. Hərbibşdirilmiş qrupun nəzarəti ilə işbyən bu mərkəz bu gün faktıki olaraq, İsveçrədən gəlmiş «Kristina qrupu» ilə birgə dərman preparatları üzərində işbyir. «Kristina qrupıı» ısə Azərbaycanın doğum evbrini, doğulacaq müsəl- man uşaqlarmı, hamilə qadınları hədəf seçir. Müşahidəçi- lərin fıkrincə, həmin ərazi Ermənistan MN~nın sənədbrində «ölü zona»ya çevrilib (?). О da məlum oldu ki, ixtisasca kimyaçı olan Hüseyn Qəffar İsraıl əleyhinə kəskin radikal mövqedə dayanan islamçı təşkilat «Əsbat əl-ənsar» təşkila- tmm maliyyə mənbəyidir. Təşkilatın təlimat kitabı olan «SD ROME» adlı kitab digər radikalların da təlimat kita- bıdır, Bu kitabtn 8-ci səhifəsində yazıhr: «Təşkilat vəhdətli bir təşkilatdır. Bu təşkilatda hüququ tapdalanmış adaınlar birləşir və bir yerdə mübarizə aparır...»

Əldə etdiyimiz digər məlumatda bu da bildirilır kı, islarn təşkılatları içərisində «Talibamn nüvə materiallan \b təchiz edən qrup «Əsbat əl-ənsar» qrupudur. Apıel ayının 14-də Sudanda «Əsbat əl-ənsar»təşkilatmın yerli şöbəsi «Əl-Qaidə»də çalışan nüvə araşdırıcıları üçün «Təlimat,... hikmət, hümmət və ya yer kürəsi» adlı bir kitab nəşr edirlər. Ərəb, puştu və urdu dillərində çap olunan bu kitabm üç m iblüfı olur: pakistanlı alım Nazirxan Əhməd, ərəb Şeyx Cabbar Əl-Zahir, ernıənı (İraq) Arakel Alanakyan. Araşdırdığımız məiurnatlara görə, Arakel Alanakyan Ermənistan D ö v b t Universitetinin fizika fakült^-s'.'r- bbr*'-


1990-cı ildə Yerevandan Suriyaya, oradan da 1995-ci ildə İraqa köçüb. Bağdad hərbi-sənaye kom pleksbrin in birinə başçılıq edən «Ter-Qriqoryan» qrupunda işə başlayıb. Bu qrup hazırda Dağlıq Qarabağ ərazisində ekcıloji tədqiqat- larını davaırı etdirir. M əsəbn, ınəlum olub ki, Xocalı ərazi- sində su m ənbəb rin in 26 faizindən istifadə oluna bilməz.

Araşdırmalarımıza görə, A.Alanakyan hətta bir ınüddət Bakıdakı erməni kilsəsində maliyyə m ə sə b b r i ilə məşğul olub. «Kommunist Ennənistanı» qəzeti yazırdı ki, bu şəxs vətənini, dinini və xidmət etdiyi vəzifəsini çox sevir. Qəzetin 1980-ci il 15 avqust tarixində dərc olunmuş «Bakıdakı erməni kilsəsi» yazısında (m üəllif S.Mııradyan) qeyd olunur: «...Iraqda böyük dini уэ hərbi təhsil görmüş Alanakyan Ermənistam çox sevir. O, Azərbaycan ərazi- sində yaşayart bütüm ermənibrə eyni qaydada xidmət edir. A.Alanakyan həm də Bakıda «Ernıəni Xeyriyyə Cəmiy- yəti»nin sədridir...»

Digər bir məlumata görə A.Alanakyan Bakıdakı eırnə- ni kilsəsi vasitəs ib Qafqaz Miisəlmanları İdarəsinin Dağlıq Qarabağ istiqamətindəki taktikasmı və strategiyasını aıaş- dırmaqla məşğul olub. Respublikanın moşhur din xadimbri haqqında, e b c ə də dini vəsait çap edən nəşriyyatlarla bağlı məlumat toplamaq isə onun əsas vozifəbrindən biri olub.

Pekində nəşr olunan «Çayna deyli» qəzeti («Çin gündəlik qəzeti») isə ermənibrlə MDB məkanında, eləcə də dıınyanın erməni diasporları ilə hər ciir əlaqələrin qurul- masını vacib sayir: «...Ermənistan miistəqil ölkə kimi Ç in b miinasibətbrini genişbndirməyə çalışır. Erm ənibrin hərbi təlim dərsbri almaq, bu sahədə əməkdaşhğı genişbndirmək üçün Çin real təkliflər irəli sürüb. İnvestisiya məsələbrinə

226 R ö \ }şə n No vruzoğl11

gəlincə, Çin bu istiqamətdə də ciddı təkliflər iroli sürməyə hazırdır».

Çünki ermənilər Çin ərazisindəki Uyğurlar məsələsin- də həmişə Pekin ideoloqlannm tərəfındə olduqlannı bildı- ribbr.

2008-ci ilin ortalannda Pekin tərəfindən Yerevana ötü- rülən 12 ədəd «Täyfun» raketləri heç də diqqətimızdən kənarda qalmır. Qapalı qalan bu məsələnin mahiyvətı heç kəsin gözbm ədiyi bir lıalda mətbuatda şərh olunur. Çin tərəfı isə iddia edir ki, bu raketlərin satılması işmdə dövb tə məxsus səııaye müəssisəbrı iştirak etməyib, bu raketləri ermənilərə özəl şirkətbr satıb. Ü m um iyyətb, Çinin hu isti- qamətdə tutduğu mövqeyini şərh edən «The Washington Post» qəzeti dərc etdiyi məlumatında göstərir: «...1984-cü ilin aprelində imzaladığı rəsmi sənədlərdə və yardım bəya- natlarda elan etdi ki, Çin kütbvi qırğın silahlannm yayıl- ması əleyhinədir... Lakin Çin Pakistana, Hindistaııa, Suri- yaya, Cənubi Koreyaya, Səudiyyə Ərəbistanma, İraqa, İrana, Braziliya və Argeııtinaya... kütləvi qırğın silahlarmm satışım davam etdirir. Məsələnin və məxfi hağlaşmalann üstü açılan təzdə Çin rəsmiləri bunun özəl şirkotbrə aidliyini, bu işin dövbtdəıı kanar bit' proses oiduğunu elan edir...». Məlumata görə, Çin şirkətbrinin bu ıstıqamətdo Ermənistan şirkətləri ib əlaqəyə girınəsi vo Ermənistanın şirkətbrindən, eləcə də işğal olunmuş, terrora ınəruz qal- mış, Azərbaycana məxsus Qarabağ ərazisindən iiçüncü d ö v b tb rə ö tü rübn nüvə texnologiyası haqqmda kəşfiyyat materialı ABŞ Dövlət Departamentinin 2002-ei ihn dekabr sənədlərində də ciddi bir m əsəb kimi vurğulanır. Livana gəliııcə, о artıq Azərbaycan toıpaqlarınm işğahnda erməni- lərə bilavasitə yardımçı olub. 2009-cu ıl mayın 26-da hə-

Qarabağ: <<I:\miadzin»in maxjı qrifı altmda 227

min «Tayfun»ların 24-ü işğal oluııınuş Azərbaycan torpaq- larına daşınır. Araşdırıcı Erik Lafman (İsveç) yazır ki, «Tayfun» raketbri qorxulu və dəhşətü silah növbrindəndir. Bu silah hətə istifadəsiz qaldıqda belə, öz təhlükə poten- sialını azaltmır. Silah partlayarsa, onun fəsadlan biitün canlı orqamzm üçüıı əsl cəhənnəmi yaradır. Partlayışdan 12 saniyə ötmüş, ətrafda olaıı meşə zolağı yanıb qurumağa başlayır. Torpağın эп dərin qatlan b e b zəhərlənir. Təbiətin bitkı örtüyü, quşlar, heyvanlar, balıqlar t ə b f olur.

Professor E. Lafman yazır: «...Tayfun» cinayət törədir. Bu cinayət birinci növbədə tobiətə, ekologiyaya qarşı yönəlıııiş cinayətdir».

E rm ənibr tərəfindən işğal olnnmuş ərazibrimizdo beb silahlarııı yerbşdirilməsi ilk əəvl bəşərıyyət iiçün qorxulu sindiomladan bin olaraq qalır. Müqayısə iiçün deyək ki, sözügeden ölkələrin nıətbuat səhifələrində, rosmi dairəb- rindo isə Azorbaycana beb yanaşılınır, ölkomiz haqqında belə duşüınilmür. Halbuki Azərbaycan geostrateji cəhətdən diinyanın hom siyasi, lıəın də iqtisadi hədəfində olaraq qalır. Bıı da maraqlıdır ki, N ATO-ya üzv ölkəbrin bir qisınində Bakı Beyrut kimi səciyyələndirilir. Yəni neft Bakısının Beyruta çevriləcəyi giin yaxınlaşır. Şuşadakı bilavasitə Rusiya tərəfınin təşkili i b yarannıış «Amerika planlarına qarşı kollektiv kəşfiyyat» blokunun təhliikəsiz- liyi Xankondi horbi Əks-Kəşfıyyat Departamentino həvalə edilib. Ərazinin strateji vəziyyati yüksəklik olduğundan,2010-cu i! noyabrın 22-də yaradılmış bu strateji mərkəz işinı ancaq 2 0 1 1-ci il yanvarın 12-də aktivbşdirdi.

Dağlıq Qarabağ orazisindoki radiasiya durunıu haqqmda Atom Enerjisi iizrə Beynəlxalq Agemliyiıı Texniki Ort^kd;;s%> Departamentinin Avropa şöbəsinın rohbəri

228 Rövşsn Novruzoğlu

Məsud Səhmayi və agentliyin radiasiya və radioaktiv tul- lantılarm təhlükəsizliyi departamentininəməkdaşı Aleksan- dro Bilbao-Alfonso öz hesabatmda məlumat verir. Göstəri- lir ki, regionda radiasiya normal deyil. Radiasiya araşdır- maları ilə məşğul olan Aleksey Kolisov isə (RF) qeyd edir ki, Dağlıq Qarabağ, Dnestr ətrafı, Abxaziya, Çeçenistan... ərazilərində radiasiya həddini aşıb. Professor yazır: «Тэксэ Dağhq Qarabağ ərazisində 29 radiasiya mənbəyi var. Buna səbəb olan amillərdn biri M esamor atom elektrik stansi- yasının (Ermənistan) radioaktiv tullantılarmm bu əraziyə daşmmasıdır...» ( B a x : A.Kolisov: «Beynəlxalq Agentliyə hesabat», 2011, XII-3 RF MEA).

Əldə etdiyimiz başqa bir məlumatda isə Dağhq Qara- bağda nüvə tallantılarınm basdırılması nəticəsində 80 min hektar kəııd təsərrüfatma yararlı torpaq, 130 min hektar meşə ərazisi, 22 min hektar həyətyanı salıə, 2 qoruq... məhv edilib. Əsir və girov götüriilmüş azərbaycanlıların böyiik bir qismi şüalanmalardan məhv edilib. Əsirlərimiz bir qayda olaraq, terrorçular üçün laboratoriyalara çevrilib. Məlumata gcirə, Xankəndidə şərti olaraq «Hərbi dairə» adlandırılan alimlər qrupu ermənilər tərəfındən işğal olun- muş Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadh rayonlarının coğrafı xəritəsini Fransadakı «VIK Nuelears Las» şirkətinin nüma- yəndələrinə təqdim edib. Şirkətin Paris ofısınin rəhbərliyi Avropanm beş ölkəsində yığıhb qalan (Əfqanıstan, Fransa, Belçika, Rumıniya, Avstraliya) radioaktiv tullantılann Qarabağ ərazisində basdırılması üçiin «Seyf-12» adh məxfı planı həyata keçirib. Bu barədə Ermənistan hərbi sənaye kom pleksbrinə bilavasitə başçılıq edən «Rusiyadakı ermə- n ib r in ittifaqı» təşkilatının başçısı Ara Abramyana Mos- kvadakı «Согласие» şirkəti əməkdaşlarımn yığmcağmda

Oarabağ: «Eçınİ3thin»in maxfı qnfi altmda 229

«Независимая газета»пш mtixbiri sual verib. C'avab ısə yarımçıq qalıb. Məsələni şərh edən xaricdəki erməni diasporunun nüm ayəndəbri, о cümlədən Livandakı ermənilərin katolikosu ( Aram Beyrutdakı özəl Mərkəzi (İnformasiya) Agentliyinə («Al-Wikala-al-Markaziya») verdiyi məiumat- da bildirir: «...Qarabağda atılan bütün addımlar və görübn bütıin i ş b r erməni xalqmın xeyirinə olmalı, genefonda və artıma təsir etməməlidir. Qarabağm bütün təbii sərvətbrin- dən sabahkı «Böyi'ık Ermənistan» üçiin istıfadə edin.» Nəticədə şirkət 5 milyon dollar m əbbği Xankəndinin büd- eəsinə keçirib. Qondarma «DQR»ın «MN»nın əməkdaşla- rından olan polkovnik Artur Abramoviç Abramyan və mayor Vartan Aşotoviç Arustamyan A.Qukasyamn şəxsi göstərişib vaxtib 2001-ci il iyulun 2-də Berndə də olublar (1999-eu il avqustun 10-da). Omar Trak və Keykos adala- rında qeydiyyatdan keçmiş «SÜN Energi YV» və Baham adalarında morkəzı ofısi olan «Union Atomis Garbage PIs» şirkətlərinin inşaat qrupu ilə danışıqlar apararaq, Qarabağda Küsıısi «bctonlaşdırılıruş şaxtalar»ın tikintisı ıb bağlı razı- lıq almışlar.

Şuşada Baş Qərargahı yerbşən «Kollcktiıv kəşFıyyat»ın ilk yığıncağı isə, məlumata görə, 2002-ci il vanvarm 14-do keçırilib. Qeyri-leqal keçirilən bu yığıncaqda Yerevandan, Afinadan, Pekindən, Beyrutdan, Suriyadan gəlmiş erməni nüm ayəndəbn Müsəlman Azərbaycanına qarşı «Epide- nıiya» adlı proqramını irəli sürdübr.

Araşdırmalarımıza görə, Yerevan-Dəməşq bağlaşması (2011-cı il iyunun ortaları) əsasən Ermənistamn iqtisadi cəhətdən inkişafı iiçiin nəzərdə tutulmuşdur. Ondan bır qədər əvvəl, yəni 2010-cu il aprelin 14-də Rusıya ıb Suriya arasında horbı bağlaşmaya imza atıldı. Məlumata görə həm


Suriya və hərrı də İran Rusivanm nüvə texnologiyası sa- həsində, eləcə də, digər kütləvi qırğm silahları yönümündə öz işlərini, demək olar ki, yenidən qurdular. Suriya Rusiya istiqamətindən alacağı kütləvı qırğın silahlarınm bırbaşa deyil, üçüncü bir dövbtin ərazisinə daşınmasında maraqlı idi. Bu dövlət işə Ermənistan idi... Azərbaycan torpaqla- rının - Qarabağın işğalından sonra bıı işdə marağı olan yeni qruplar meydana gəldi. Məlumata görə, işğal olunmuş və terrora məruz qalmış ərazibrdə bilavasitə beynəlxalq terro- rizmdə iştirak edən təşkilatlar və şəxslər göründü.

Bıı qruplarm üzvbrinə 180 hektar torpaq sahəsi icarəyə verilir. Zəngilan ərazisindən veribn bıı torpaq salıəsi hartsı m əqsədbr üçiin verilib? Bununla bağlı heç bir açıqlama yoxdur. 2002-ci il maym 9-da ABŞ D övbt Departamenti Pekini, Moskvam, Kişinyovu, Yerevam Tehıana m'ivə tex- nologiyası satmaqda ittiham etdi. Bu dövlə tbrə nıəxsus bır sıra strateji məhsullar alış-verişi edən şirkəlbrin fəalivyə- tinə sanksiya qoydu. Тэксэ nüvə texnologiyasmm və digar kütbvi qırğm silahlarmın İran, Livan, Kipr istıqamətində daşınmasından Ermənistanın büdcəsinə ildə 350 milyon dollar gəlir.

Adlan çəkilən dövlə tb r kəşfiyyat sənədlərindəki fakt və rəqəmlər qarşısmda. susdular. Heç bir təkzib tələb olun- madı. Nəticədə, erməni tərəfın b ılavasib ıriivo texnologiyasmm daşmması, ötürülməsi m əsəb b r in ə baxan «Varta- niyol», «Razdanmaş», «Yak-Mak Metaliz» kimi şırkətbr bir yanda qaldı və pərdə arxasmdakı «Lizin» erməni şırko- tinin adı hallandı. Məlumata göro. bu şirkətlərm lıər biri Dağlıq Qarabağ ərazibrində islam dininin parçalanması, dağılması istiqarnətində külli miqdarda vosait ayırıb. M əsəbn , «Razdanmaş» şirkətinin islam əleyhinə regionda


hazırlanmış hərbi birbşməyə ayırdığı illik «hədiyyə» 2,5 milyon dollar olub. Halbukı, «Razdanmaş»m, «Vartan- yol»un və «Yak-Mak Metaliz» şirkətbrm m , eb cə də «Lizın» bıznes mərkəzinin İran İslam Respublikasında, Pakistanda, Səudiyyə Ərəbistarunda, Fraıısada, Rusiya Federasiyasında... fılialları var, M aym 1-də Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasmını, maym 13-də MN-nın və MNT- nm, mayın 15-də Xarici İşlər Nazirliyinin, maym 16-da Maliyyə vo İqtisadiyyat İdarəsinin qapalı iclasları keçirildi (Ереван. Обзор. «EKO Известия» ~ 2002. И-26. Для бюллетен» ст.6). ABŞ D övb t Departamentinin rəsmı açıqlamasıııdan 12 gün sonra, yəni 2002-ci il mayın 17-də isə «Pan ARMENIAN» - adlı informasiya tnərkəzı kəşfivyat sənədbri ib uzlaşmayan b e b bir sənəd yayır: «...Армянская компания «Лизин» попала в «черный список» Государственного Департамента США по подозрению в пособничестве Ирану в создании оружия массового поражения. Как сообщает агентство «Арминфо» со ссылкой на «достоверный источник» (?), два года назад тогдашний владелец предприятия - брат погибшего премьер-министра Вазгена Саркисяна - продал оборудование клепании одной из соседних стран. В частности, были проданы ферментеры - большие чаны из нержавеющей стали, в которых выращивались штаммы микробов для производства лизина. Эти микробы никогда не воспринимались как оружие массового поражения...»

Şüblıəsız, bu məlumatla istənibn «aııditoriyada», necə deyərlər, «çırpmmaq» olar. Fakt budur ki, «Lizin» şirkətı iki ıl bundan qabaq yox, 2001-ci il iyul ayınm 26-da Ermnnisfar. Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçib. Bun-


dan iki ay sonra, oktyabrin 26-dan marl ayırıın 28-dək bu firma Moskva-Yerevan-Xankəndi-Tehran xətti ilə sənəd- b rd ə adı qeyd olunmayan materiallar daşıyıb və daşman bütün strateji yüklərə də cavabdeh deyək, Armen Sarkisyan yox, MN-nın kəşfiyyat polkovniki Armais Ağanesyan olub. Faktiki olaraq «Lizin» şirkətı «Razdanmaş», «Vaıtaniyol», «Arşavit», «Yak-Mak Metaliz» şirkətlərinin yarımçıq işlə- rini tamamlayıb. Araşdırmalarımıza görə, «Razdanmaş» şirkətinin hərbi-sənaye kompleksinin bazasında kiçik ölçü- lü təyyarələriıı (əsasən idman təyyarələri) buraxılması iiçün RF-nin «Suxoy» hərbi-sənaye kompleksinin rəhbərliyi ilə (Baş direktor Mixail Poqosyan) 10 milyon dollarlıq layihə də işlənilib. Bunun 7,5 milyon dolları RF-nin öhdəsinə düşür. İstehsal olunan (2004-cü ilin sonunadək olan müddət nəzərdə tutulub) təyyarənun qiyməti isə 205 ırıin dollar olaeaq (В,: «Республика Армения». 08.03.2000. İ.Saakyan).

Araşdırmalarımıza görə, bilavasitə raket avadanlığı, eləcə də kütləvi qırğm silahlarmm komponentləıini daşıyan erməni şnrkətbrinin, əsasən, strateji m ərkəzbrinə daşınma- sını və paylanmasmı tənzimləyən isə «Akopyan» erməni şirkətiııin Suriya Tehran qərargahı olub. Alman material- ların məbləği isə birbaşa «Razdanmaş»ın, «Vartaniyol»un, «Arşavir»in, «Yak-Mak Mctalr/»in. «Adamand»m, «Lı- zin»in Pariscbki və Marseldəki bank hesablarma köçürüliir. Nəticədə, «Lizin» şirkəti Kəlbəcərdə Seyid Mir Əii Ağanın qəbrini-ziyarətgahmı dağıdaraq, orada kilsə inşa etdirdi.

1997-ci il fevralm 14-də isə bu xidmətə görə Ermə- nistan Ədliyyə Nazirliyiııdə «Lizin-1» («Lizin» şirkətib qarışdırmayın R.N.) şirkəti qeydiyyatdan keçir, Şirkətin başçılarından olan professor, mikrobioloq D.Sarkisyan Erməmistan Müdafıə Nazirliyində «Ermənistan istiqamə-

Qarabağ: «Eçm iədzirı»in məxji qrıfı altında 233

tində Azərbaycan tərəfdən istifadə ehtimalı olan kimyəvi və bakterioloji silahlara qarşı adekvat cavabların hazırlan- ması» mövzusunda keçirilən müşavirədə belə bir təklif irəli siirür ki, Rind, Zaritap, Dastakert, Kacaran istiqamətindən Naxçivan ərazisinə, işğal olunmuş Kəlbəcər istiqamətindən isə Gəncə-Qazax zonasına «Sibir xorası»nm tozlarmın ya- yılmasmı təmin etmək lazımdır. Müşavirədə iştirak edən kimyaçı-alim O .Akopyan isə bu təklifı «emosional təklif» adlandıraraq, bunun mümkünsüzlüyündən danışdı (K.ƏIibə- yov: «BiotəhRikə». Vaşinqton, 2008. səh.47).

Ümumiyyətlə, araşdırmamıza görə, Xəzoryam dövlət- lərin hər biıinin bakterioloji müharibədən qorumaq üçün (2005-2015) «Xüsusi tədbirlər planı» var. Məsələn, Qaza- xıstan bu müharibədən qorunmaq üçün 48 milyon dollar, Türkrnonistan 45 milyon dollar, Rusiya Federasiyası 257 milyon dollar, Iran 467 milyon dollar...ayirib.

1998-ci ildə Amerikaya mülıacir olunmuş rus mikro- bioloqu Knaçan Əlibəyov sözü gedən kitabında yazır: «...Rusiya Federasiyasında və MDB ölkələrində (əsasən Qazaxıstanda, Ermənistanda) ehtiyatda xeyli bakterioloji vr> toksin silahlar var. Bioloji hücumların ehtimalı XXI əsrdə artacaq və genişlənəcək... Terror qruplaşmalarınm əlinə kcçəcək. Ermnni silahlı biıiəşmələrinə gəlincə, onlar Dağlıq Qarabağ ərazisində bu eybəcər silah növündən şüalanma- Iara qarşı istıfadə edəcəklər...»

Demək, Ermənistan ırıikrobioloqu, professor D.Sarkis- yanın ləklifı strateji proramından hələ silinməyib. Amerika politoloqu Cudit Miller isə iddia edir ki, Rusiya Federasi- yasında və MDB regionlarında fəaliyyət göstərən mikro- bioloqlann bir qismi kütbvi qırğın silahlarınm avadanhq-


larıııı satmaqla məşğuldur və bu istiqamətdə apanlan işlərdə nəzarətsiz qalan Qarabağ ərazisindən və Araz çayının üstündəki qədim Xudafərın körpüsündən istifadə olunıır (ABŞ, «Nyu-York Tayms» qəzeti, 1999-cu il, 2 fevral, səh, 9).

2009-cu il dekabrın 26-da Londonda keçirilən mikro- bioloqların beynəlxalq elmi konfransında rus aiirnləri bıınu etiraf e td ib r («RUS» jumatı, 2010, III, 14 səh. London). Pentaqonun mətbuat katibi, polkovnik Ceynıs Bıuks isə iddia edir ki, həm Moskvanın, həm Yercvanm biotexnolojı m əsəbb rin ı öyrənmək üçün hərbı kəşfıyyatm xüsusi layi- həsi tələb olunur. Bu arada Amerikanın tanmmış fizıki, professor Stiven Hokinq «Qardian» London qəzetinin2010-cu il dekabrm 29-da çıxan sayındakı müsahibəsində qeyd edir: «...İnsanlar özləri elə bir virus yetişdirəcək ki, bundan sonra onlar insanlıqlarını itirnıiş olacaqlar. Bakte- rioloji terror nüvə silahmdan da dəhşətli və amansızdır. Bunun üçün kiçik bir laboratoriya kifayətdir...». ABŞ-ın kəşfıyyat sənədlərində adı hallanan «Lizin» şirkəti və bila- vasitə pərdəarxası ışlər görən «L,izin-l» şirkəti bu istiqa- mətdə Azərbaycanm işğal olunmuş ərazibrindəkı qiyməlli metal yataqlarının ıstismarmda intensiv işb r görür.

Qarahağ: «Eçmiədzin»in məxfı qrifı altında 235

TER RO RÇ U ERMƏNİ ŞİRKƏTLƏRİ

Separatçı Ermənistanın işğal olunmuş ərazibrim izə so- xulan «Lizin» şirkəti 2001-ci ildə Ermənistanın Meqradzor və Sotk qızd yataqlannın işlənməsində fəal olub. 2001-ci il yanvarın 4-dən etibarən iki - «Lizin» və «Lizin-1» şirkət- b r i Azərbaycanın işğal olunmuş Kəlbəcər və Zəngilan rayonlannda əsl oğurluq iş görürbr.

Qızılaxtaranlar, məlumata görə, 2002-ci il aprelin 14- do Zəngilan ərazisində 1930-cu ilin sənədləriııdə adı «Müqəddəs Beş Guşə» kimi çək ibn qədirn ziyarətgaha bomba qoyub partlatdılar. Burada dəfn olunmuş beş miiqəddos şəxsin qəbri göyə sovruldu: Seyid Hacı Mahmud Ağanın, Mir Əkbər Ağanın, Seyid Sultan Ağaııın, Hacı Salman Mir Yaquboğlunun, Seyid Peyğəmbər (adı Əli olub) Haşım ağanın... qəbirbrindən çıxan süınükbr... hara goldi sopələndi, «Vaşinqton post» qəzetinin Moskva biirosu bu mənzərəni (2002-ci il aprelin 18-i nöınrasində) şərh edəıkən onu adi bir dağıntı kimi q ə b m ə verdi. İran vo Türkiyə mətbuatı isə bunu İslam dünyasınm növboti faciəsi kimi şərh ctdi. Bizim mətbuat və K\W isə h ə b də susur.

Qayıdaq qızıl yataqlarına. «Lizin» şirkəti, aıtıq, 2001 - cs il yanvarın 27-dən başlayaraq Amerikanın Yerevandakı «Global Gold» şirkəti və Kanadanın «First Dunasti mines» («FD») ş irkətib müqaviləbr imzaladı. Nəticədə, erməni- b rin işğal e tdikbri Zəngilan rayonu ərazisindəki «Vejnəli», Kəlbəcordəki Zod, «Söyüdlü-2», «Qızılbulaq» kimi iıi qızıl yataqları Ermənistanla ABŞ və Kanada şirkətləıi arasında böliişdürüldü (Kanada «Fayneşl post» (İqtisadi poçt) qəzeti, 2001, III, səh. 4).

Vejnəlidə isə amerikalılar qızıl yataqlarını genişlən- därmək iiçün bir qəbiristanlığı (XVII əsrdən qalan miisəl-


man qəbiristanlığım (el arasında bu yerə həm də «Ziyarət- gah» deyirdibr) dağıtdılar, Orada həm də yaşaytş massivi saldılar.

Çıxarılan 400 tona qədər qızılın, 2500 ton güıııüşün,1,5 milyon ton misin dəyəri gizlədildi. Azərbaycana isə heç nə çatmadı. ABŞ ekspertbrinin fikrincə, Azərbaycanın ermənı terrorçuları tərəfindən işğal olunmuş ərazibrındən çıxarılan qızıl keyfıyyətinə görə Rusiya Federasirasmda çıxarılandan 1,6; Amerikadakından 1,5; Kanadadakından isə 1,9 dəfə üstündür, RF-in, ABŞ və Kanadanın hərbi sə- naye komplekslərində Azərbaycan qızıhndan geniş ıstifadə olunur. Ermənistan isə, öziinün qızıl ehtiyatlarmı işğal olunrnuş ərazibrdəki qiymətli fıliz yataqları hesabma 3,5 dəfə artırıb və qızıl ehtiyatları Ermənistamn əsas təminatına çevrilib. Ərazidəki qızıl tullantılarından səmərəli istifadəyə gəlincə, Af3Ş-m «Global Gold» şirkəti bunun üçiin 2.8 milyon dollar investisiya qoyub...

Erməni terrorçulannın işğal olunmuş ərazibrivnizdən qızıl əşyaların dağıdılması, qızıl yataqlarmın talan edilməsi faktları i b Xolokost dövründə nasıstlərin qarət. etdiklərı qızıl m əsəbb rinə dair hadisələrlə üst-iistə dıişür. Bu taıixi m əsəb ib məşğul olan ABŞ-ın keçmiş D övb t Katibinin rııüavini. diplomat Stüart Ayzcnstut yazır:

«Мэп tıasist Almaniyası tərəfındən qarət edilmiş qızı- Im restitusiyası məsəbləri ib 50 ildən artıq bır miiddətdə ınəşğul olımış Federal Ehtiyatlar Bankının Nyu-York filia- lıntn mühüm rolunu qeyd etmək istəyırəm. Federal Ehtiyatlar Bankınm Nyu-York Fılialı 1946-cı ildə müttəfiqbr tərəfindən başlanmış bu prosesin lap əvvəlundən qı/.ıl üzrə Üçtərəfli K.omissiyanm adından hoınin qızıh almaq və qarət edilmiş qiz.il barədə təqdim olunmuş büttin iddıalar atraHı nəzərdətı keçiribno qədər bu unikal ixqiz.il ehuyatım > n»>

Qarabağ: «Eçmiədzin»tn imxfı qrifı altında 237

hafızə etmək məqsədi i b həmin prosesdə fəal ıştirak etmiş- dir. Komissiya öz işini yekunlaşdırdıqdan sonra Federal Ehtiyatlar Bankmın Nyu-York Fılialı da misilsiz mühafi- zəxana rolımu başa çatdırrmşdır.

İkinci diinya müharibəsi dövründə nas is tb r tərəfmdən qarət ediimış qızılın taleyinə marağın son illər kəskin surətdə artması baş vermiş faciəli hadisələr barədə çoxdan unudulmuş inforınasiyanı yenidən üzə çıxarmış və uzun miiddət xüsusi canfəşanlıqla g izbdilən faktların və unu- dulmuş qurbanlarm üzərinə yeni işıq saçmtşdır. Araşdır- malar, qarət edilmiş qızılın mənşəyi və müharibə dövründə həmin qızılın tətbiq sahəbri barədə yeni və daha dəqiq məlumatlar əldə etməyə imkan vermişdir. Bu onu göstəriri ki, qarət edilmiş qızıhn oğurlanması və nasist hərbi maşınmın fəaliyyəti üçtin hənıin qızıldan istifadə edilməsi faktlarının tam am ib aşkar edildiyi vaxtlara qədər diinya birliyi həmin faktları tam dərk etmək iqtidarında olmayıb Yeni məlumatların üzə çıxması və köhnələrin bir daha yada salınması ilo bağlı bu misilsiz s ə y b r xeyli dərəcədo Ümumdünya Yəhudi Konqresinin rəhbərliyi və təşobbtisü sayəsində mümkün olmıışdur.»

Qeyd: Ciddi olart b eb b ir m əsəb n i Azorbaycanın Parlam entim , XİN-nə, Avropa birliyinə və dıgər Beynəl- xalq qurumlarda təm sil olunmuş işç.i qrupuna həva b etmək miimkiindür.

Diplomat daha sonra yazır: «Xolokost (yəhudi soyqı- rımı) qurbanlarına məxsııs bank hesabları, sığorta polisbri, daşınmaz əmlak, incəsənət əsərbri və başqa bədii kollek- siyalar şəklində olan əmlakın talıeyinin öyrənilməsi və bu əmlakm identifikasiyası hələ də davam edir. Hərçənd, sikkə şəklində qızılın taleyi problemını daha tam dərk etmək mərhələsinə yaxınlaşmışıq. Birbşmiş Ştatlar, Böyük Brita-


niya və Fransa işğal edilmiş Avropada nasistiər tərəfındən qarət edilmış qızılın taleyi ilə bağlı ağrılı və miirəkkəb məsələni qızıl üzrə üçtərəflı komissiyanm qarşısında irəli sürdüyü vaxtdan 40 ildən çox keçir».

Qeyd: Cənab S.Ayzenstut hazırtanmış beynəlxalqşərth rə də aydınhq gətirir:

«Birincisi, işğal edilmiş Avropada istər tnərkə/i banklardan, istərsə də nasizmin ayıı-ayrı qurbanlarından nasistlərin qarət etdikləri qızılın miqdarı barodə hazırda ümumi qarşılıqlı anlaşma əldə edilmişdir. Bundan əlavə, bizim komissiyalar özlərinin birgə səyi ilə göstərm işbr ki, rıasistlər müharıbə üçün zəruri təchizat vasitələri almmasım maliyyələşdirməkdən ötrii bu qaıətdən məqsədyönlü və qəddarcasına istifadə etmişlər. (Q eyd: Bütiin bu m osəlsbra əhalisi erm əni terrorçuları tərəfındən genosid edilnıış Dağlıq Q arabağ prizm asm dan baxmaq m araqlıdır və vacibdir. Hadisələr, demək olar ki, bir-biriııin eynidir). M üxtəlif komissiyaların apardığı araşdırmalaı vo Amerıka- nm özündəki sənədbrin təhlili müharibə dövründə mühüm ticarət əməliyyatlarmın maliyyələşdirilməsində uasistlər tərəfındən qarət edilmiş qızıldan istifadə edilmışdir, Bu faktm həm xarakteri, ham də miqyası sənədlərlə təsdiq edilmişdir, İsveçrə Müstəqil Komissiyasınm rəyinə görə, qarət edilmiş və müharibə dövründə tsveçrəyə verilmiş, yaxud bıı ölkədən keçirilmiş qızılın ümurni dəyəri təqıibon 44 milyon dollar (1998-cı ilin məzənnəsi ib götiirsək, az qala 4 milyard dollar - red,) olmuşdur. Həmin komissıya- nm məruzəsində daha sonra göstərilmişdir kı, mıiharibə dövriində Reyxsbankm ümumi qızıl ehtiyatlarınm təqribən 82 milyon dollarlıq hissəsi ayn-ayrı şəxslərdən götiırül- müşdür. Nasist rejiminin qurbanlarından qarət cdUmi* ~‘S’

Qarabağ: «Eçnnədzin»in məxft qrifı altırıda 239

milyon dolları (o dövr həmin məbləğ 25 milyon dollara ekvivalentdir - red.) da nəzərə alsaq, həmin ehtiyatların dəyəri 700 milyon dollara bərabərdir.

İk in incisi, İsveçrəııin miistəqil komissiyasmm, eləcə də Portuqaliya, İsveç və İspaniya ekspertbrinin gördükbri işiıı əhəmiyyətini əsla azaltmadan, e b c ə də ABŞ və Böytik Britaniya tərəfindən təqdim edilmiş məruzələri və araşdır- maların nəticələrini nəzərə alaıaq, hazırda qəti təsdiq edil- mişdir ki, nasistlər tərəfmdən qarət edilmiş qızıhn alımb möhkəm vaiyutaya m übad ib edilməsi yolıı ilə Avropada hərbi ticarətin maliyyələşdirilməsində və bu ticarətə kömək baxıınından İsveçrə təsisatları, xüsusən İsveçrə Morkəzi Bankı çox mühüm rol oynamışdır. Bu faktı İsveşrə Müstə- qil Komissiyasının məruzəsinə ön sözün mtiəllifi doktor Berger hamıdan yaxşı ifadə etmişdir. О yazır; «İsveçrə qızıl ehtiyatlan tranzitinin mərkəzində dayanmışdır».

Q w d : A zərbaycam n işğala maruz qalmış torpaqla- rında ən çox investisiya qoyanlar da İsveçrənin iş adamlaruhr. D ağlıq Qarabağa qoyulan inveslisiyalorm hacminin 71% -i m əhz onlara məxsusdur.

Üçiinciisü, ABŞ-m təqdim etdiyi məruzələrdə gətiribn müxtəlif dəlilbr, e b c ə də İsveçıə müstəqıl komissiyasının məruzəsində nasizm qurbanlanmn qızıl m əsəbsinin hnrtərəfli təhlili göstərir ki, nasistbrin əsir düşərgələrindəki qurbanlanna məxsus qızılın çox böyük miqyasda və vəhşicəsinə qarət edilməsmə və nasist hərbi maşınım maliyyəbşdirm ək üçiin Reyxsbankın istifadə etdiyi qızıl ehiiyatlarmın bu hesaba artınlmasına əsla şiibhə qalmır. Qaroi ed ibrək Reyxsbankm (oxu «Artsaxbank»ın - red.) olinə keçmiş qızılın ümumi ırııqdan bəlkə də heç vaxt məlum olmayacaq. Lakin İsveçrə Müstəqil Komissiyasmın


hesablamalarına görə, bu rəqəırı 2,9 milyon dollar (о dövrün məzənnəsi ilə - red.), ABŞ-ın hesablamalanna görə4,6 milyon dollar (о dövrün məzənnəsi ilə - red .) olmuş- dur. Almaniya və ABŞ arxivbrində apanlmış ciddi axtanş- lara baxmayaraq, Reyxsbankm qiymətli metallar idarəsimn sənədləri aşkar edilməmişdir.

Çox ehtimal ki, İkinci dünva müharibəsi başa çatandan sonra пэ vaxtsa həmın sənədlər məhv edilmiş, yaxııd itiril- mişdir.

Dördüncüsii, müharibədən sonra müttəfıq ölkələr, xii- susən üç böyük ölkə - Birləşmiş Ştatlar, Böyük Britaniya və Fransa qarət edilmiş qızdtn mümkün qədər çox hissəsini tamamilə mənimsəmək və onıı Avropamn azad edilmiş ölkələrinə vermək niyyətində idi. Lakin, təəssüf ki, miittə- fıqlər neytral ölkələrdə aşkar etdikləri qarət olunmuş qızılm hamısmı geri qaytarmağa mtivəffəq olmadılar. İsveçrə də daxil olmaqla neytral Avropa ölkələri 550 milyon dollar- lıqdan artıq qarət edilmiş qızılı ə b keçirmişdilər. Qızıl iizrə Üçtərəfli Komissiyanın sikkə qızıl ehtiyat fonduna bu məbləğdən yalmz 78 milyon dollar) qaytarılmışdır,

Beşincisi, qarət edilmiş qızıh bütövlükdə э1э keçirmək istəyən müttəfiqlərin bu niyyəti baş tutmasa da, onlar qızd üzrə Üçtərəfli Komissiya çərçivəsində işı davam etdirir və müharibədən sonrakı bütün dövr ərzində çox qətiyyətli və fədakar tədbirlər görürdü. Qızıl üzrə Üçtərəfli Komissiya 1959-cu ibdək toplanmış 336 tondan artıq qızılın müsadirə edildiyi ölkələrin iddialarını 64% ödəməyə müvəi'fəq olmuş, müttəfıq ö lkəbr üçün heç bir səmərə gözləmədən qızılı onun qanuni sahibbrinə qaytarmışdı.

Bu qızıl nasist tədbirbrindən hazırda ehtiyac içində yaşayan qıırbanlarına yardım göstərmək məqsədi i b vəsail toplamaq iıçün 1997-ci ıldə B irbşm iş Ştall яг.. Гransc ‘ >


Böyük Britaniya tərəfındən London konfransmda yaradıl- mış Nasist Tədbirbrinin Qurbanlarına Yardım Fonduna verilmişdir. Söhbət nasizmin e b qurbanlarından gedir ki, onlar ya heç bir təzminat almamış, ya da çox cüzi miqdarda təzminat alniişlar. On beş ölkə, о cüm bdərı qızıl üzrə Üçtərəfli Komissiyaya müraciət etmiş 10 iddiaçı ölkə və daha beş digər ölkə, eləcə də qızıl üzrə Üçtərəfli Komis- siyadan vəsait alan ölkələrin əksəriyyəti özbrın in son əmanətbrini tam am ib , yaxud qismən həmin fonda köçürə- cəkbrini öhdəyə götürmüşbr. Qalan vəsait bu ölkələrin özbrində yaşayan nasizm qurbanlarına yardım göstəril- məsinə sərf ediləcəkdi. B eb bir faktı bildirməkdən xüsusən məmnunam ki, B irbşm iş Ştatlar həmin fonda 25 milyon dollar köçürməyi vəd etmişdir.

Qızıl üzrə Üçtərəfli Komissiyanm yarıməsrlik baliy- yotini başa çatdırmaq Fransa və Böyük Britaniya Nasist Tədbirbrinin Qnrbanlarma Yardım Fondu təsis etməklə bu işi ədalətli sonluğa gətirib çıxarmaq üçün böyük iş görmüşbr».

Qeyd: Qraz'ı bütövlüyüna qəsd edilmiş, insanları zora- kıhğa və genosidə məruz qalm ış Azərbaycan dövb tı Üçtarəfli Kom issiyaya m ütaciət eda bilər. Bu, om m öz hüququqdur. Beynəlxalq m iqyasda təsdiq edılmiş M üstəqil Azərbaycanm Hiiququ.

(В a x : istifadə olunmuş ədəbiyyat:1. ЕРФ 208, 10.24.2000 г. Мадлен Олбрайт о

Германском фонде возмещения ущерба Холокоста (разъясняет политику США в этом отношении). Распространено Офисом международных программ Государственного Департамента СШ А. Web-site: ■ran Го. slave, sov.


2. НРФ 308 03.02.2000 г. Введение к докладам о правах человека в 1999 г. (выдержки). (Сербия, Афганистан, Холокост). Распространено Офисом международных программ Государственного Департамента США. usinfo.state.gov.

3. ЕРФ 307' 10.12.2000 г. Заявление Президента Австрии о компенсациях жертвам Холокоста (заявление на совместной пресс-конференции). Распространено Офисом международных программ Государственного Департамента США. usinfo.state.gov.

4. ЕРФ 206 03.14.2001 г. Ваучер о решении американского судьи по иску о компенсациях за период Холокоста (США продолжает поддерживать Германский фонд, заявляет официальный представитель Госдепартамента).

5. ЕРФ 208 11,22.2000 г. Американский мемориальный музей Холокоста заостряет внимание на Судане (фотовыставка поддерживает обвинения в геноциде). Ссылка на web-site Комитета совести Американского мемориального музея Холокоста но адресу: www/ushmm ,org/ comsciemce.

6. S.Ayzenstat. «XXI Əsr. Dirçəliş» jurnalı, Bakı, 2006, 98-99-cu saylar.

Əldə etdiyimiz başqa bir məlumatda isə iddia olunur ki, «Hayastaıı» təşkılatınm 1988-90-cı illərdə Qarabağda təbii sərvətbrin qeydiyyatmı aparmaq üçiin, vuruşmaq üçün sorhəd bölgələrində (Vardenisdə, Sisianda, Qafanda, Mehridə) təlim düşərgəbri olub. 2004-cü il həmin təlim düşərgələrindən ikisi (Sisian, Qafan) Şuşaya, Laçma köçü- rülüb, 1995-ci ildən Xankəndində əsgərlər üçün buraxılan «Armen novost» vorəqsində də qeyd olunur ki, ərazidəki 43210 saylı hərbi məktobin, 21601 say)ı rabitəçüər kursu-

Qarabağ: «Eçm\ədzin»in mə.xfi cjrifi altında 243

nun, 12000 saylı zabitlər məktəbinin layihələşdırilməsində, onların islami dəyərbrə qarşı miibarizəsində «Hayastan»ın ABŞ-ın Kaliforniya ştatı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri şöbəbrmın xiisusi xidməti var.

Araşdırmalanmıza görə, Qətər ərəb dövbtin in ərazisin- dən yavımlanan «Əl-Cəzirə» telekanalınm Direktorlar Şurasınmı üzvb ıindən biri «Hayastan» təşkilatınm ideoloq- lanndan biri olan Aıam Arustamyandır. Bunun isə tarixi var. «Əl-Cəzirə»niıı Direktorlar Şurasının sədri Şeyx Homada bin Tamer Ə1 Tani «Əl-Manar TV» - Livan kana- lına verdiyı miisahibəsində arəb diinyasımn erməni diaspo- rıınun fəaliyyətbrinə olan strateji maraqlarını açıqlayıb. Ərob mon.şəli milyonçu Gevorq Torayamn adını, onun başçılıq etdiyi «Hayastan»ı qeyd edib. Məlumata görə,G.Torayan işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında yanacaq resurslarınm axtarışına başlayıb. Qazınttlarm aparıl- ması iiçiin əlavn olaraq, 350 min dollar da «Artsaxbank»a keçirib. Bu, 2004-cii tldə qoyulan investisiyadan çoxdur (2004-cii ik b qa/m tı iiçün 210 min dollar ayrılmışdı). «Əl- Manar TV »yə gəliııcə, araşdırmannza görə, bıı kanal da Livan erm onibrin in də güclü ıneyl göstərdıkbri «Hizbullah» ekstremist morkəzinə xidmət edir («Culf Times» qozeti. Qətor (Doha) 2002. - 47. səh. I ) Ermoni «Hayastan»! i b orəb şeyxbrinin «Əl-Hərəmiyyə»si arasmdakt strateji bağlılıq da tnaraq doğurmaya bilmir.

M əlumata görə, 2001-ci ilin yanvanndan başlayaraq, Qətəriıı «Ə rC ozirə» telekanah erməni terrorçularının işğal etdikbri Qarabağ ərazisində öziinün Cənubi Qafqaz və Orta Asiya istiqamətində verilişbnnı yayımlamaq iiçün tnərkə- zini toşkil edrıcək. Bu halda ısə telekanalın liderlənndon olan Şeyx f-bmada Livanın «Monar TV »nə nıəlurnat verib.;) 1 л\ > olavHı: *.nı məlumat Istanbulda çıxan «Jvnanak»


qəzetinin baş redaktoru Aqa Koçaryamn Praqada keçirilən (2010-cu ıl maym 28-i) erməni forumundakı çıxışında səslənib.

Araşdırmalarımıza görə, hər iki təşkilatm proqramı 94 bənddən ibarətdir. Hər iki təşkilat mahiyyət etibarı ilə proq- ramlarını erməni 'və yaxud ərəb diasporları istiqamətində yekunlaşdırırılar. Orta Asiyada, Qafqazda və RF ərazilə- rində «Əl-Hərəmiyyə» ermənilərin «Hayastan» təşkilatm- dan, onun yerlərdəki özəkbrindən məharətlə istifadə edir. Ərəb dünyasmdakı erməni diasporunun formalaşmasında isə «Hayastarı»çılar «Əl-Hərəmiyyə» təşkilatından yardım alırlar. Səudiyyə Ərəbistamnın keçmiş neft naziri Zəki Namaninirı oğlu Xari Namaniyə məxsus «Saudi Yuropien investment korporeyşn» şirkətinin bir qrup əməkdaşı 2010- cu ildə Azərbaycanm erm ən ib r tərəfindən işğal olunmuş ərazilərində, Qarabağ torpaqlarmda görünübbr İlkin məlu- mata görə, ərəb şirkətinin ayıracağı investisiyanın məbbği isə 350 milyon dollar olacaq (News from Saugi Arabia Cə. (Ciddə). 2010-cu il, 1-142. səh.l). Digər bir araşdırma materiallanndan isə aydin olur ki, «Hayastan» «Asala» erməni terror təşkilatmm üzvbri üçün təlim paltarları istehsal etmək m əqsədib Marseldə xüsusi fabrik açıb.2001-ci il iyulun 25-də isə «Hayastan»ın başçılarından olan, əslində nefl milyonçusu, эгэЬ mənşəli ermənı Gevorq Torayanm xcyir-duası ilə Meğri yaşayış məntəqəsində neftayırma zavodunun bünövrəsi qoyulub. Ərəb nilyonçusu Xan Yamani isə h ə b 1998-cı ildə ərəb mətbuatına verdiyi m üsahibəbrin birində açıqca etiraf edır ki, Yamanilər nəslinin Qarabağda xüsusı meşə zolaqları, torpaq ərazibrı var («Al khalij» qəzeti, BƏƏ (Şərca), İ998, VI-2).

Məlumata görə, 2009-cu il mayın 17-də İran Culfasında açılmış azad ticarət zonasında erm ənibr daha aktıv görü-


nürbr. Iran istehsalçıiarı və kommersantlarınm ittifaqı tərəlindən qurulmuş bu ticarət zonasında alış-verişdən çox məşvərət keçirilir. Нэг keçiribn- siyasi məşvərətin тэгкэ- zində isə «Böyük Ermənistan» ideyası dayanır.

Bu, bir həqiqətdir ki, bir errnəni fıkrinin, erməni planmın kökündə bir «Hayastan» var. Məlumata görə, «Hayastan» tərəfındən 35 milyon dollar «investisiya» qo- yulmuş (Xankəndində) «Armen Pars» dərman preparatları istehsal edən fabrik ölkənin MN-nın sərəncamma verildi.2009-cu il maym 26-da isə «15 nömrəli direktiv» Ermənis- tan Təhlükəsizlik Şurasının müzakirəsinə çıxarıldı.

Məlumata görə, Xankəndində ermənilər islam və onun Peyğəmbərinə, dini liderbrə qarşı «Biz» nəşriyyatını yarat- dılar. «Biz» nəşriyyatı «Quran» ayəbrin i saxtalaşdıraraq çap ctməyi, onu, əsasən, Azərbaycan ərazisində yaymağı bir vəzifo hesab edir.

Strategiya isə «Hayastan»m Vaşinqton bölməsinin irəli sürdükbri «Erməni xalqınm milli maraqları naminə» proqramının, təkliflər toplusunun əsasmda hazırlanmış, Ermənistan MN-nin Baş Qərargahıııda sistemə salınmış «15 nömrəli direktiv»də isə aşağıdakı m ə s ə b b r Təhlükə- sizlik Şurasında müzakirəyə çıxanlmışdı:

Qarabağın yenidən qurulması:1. Kilsəbrin, dini məktəblərin tikilməsini sürətbn-

dirmək;2. Stratcji-hərbi yolların, körpübrin qurulması;3. «Anti-islam» nəşriyyatı və mərkəzləri təşkil etmək;4. Hərbi Akademiya şəhərciyinin tikilməsi;5. Yerevandakı silah zavodu fılialının qurulması;6. Zirehli maşınlar, tankları və təyyarə mühərikbrini

təmir cdon işləı in təşkil edilməsi.

246 R ö vsə 11 No vruzoğ/11

7. Artsaxı (Xankəndiııi) XXI əsr erməni diaspor mər- kəzlərindən birinə çevirmək;

8. Dağlıq Qarabağm tobii sərvətlərilə bağlı Ekoloji departamentin yaradılmasmı təmin etmək... (Yenə orada, P- d. D.Bənəryanın icmai yazısı, səh.3)

Araşdırmalarımıza görə, «15 nömrəli erməni direkti- vi»ndə irəli sürübn «Azərbaycan dövlətçılıyinə qarşı proqramlarm yenidən işbnm əsi» fıkrinin özəyini hənı mənəvi və həm də iqtisadi terror təşkil edir. Məlurnata göro, antiazərbaycan proqramında MDB ö lkəbri ərazilərində məskunlaşan azərbaycanlılarla fərd və ya qrup şəklində iş prinsipbri də açıqlanır. Məsələn, proqramm ikinci bəndin- də yazılır ki, vax tib Azərbaycanm yaşayış montoqəbrində yaşamış ermonilərin tapılması və onlarla yeni əməkdaşhq və yaxud «Böyük Ermənistan» naminə ə laqəbrin qurul- ması, hər şeydən əvvəl vətəndaşlıq işidir. Sonra bu «erməni vətəndaşlığı»nın mahiyyəti açılır. Mənəvi, psixoıoji, iqli- sadi baxımdan şərh olunur.

Məlumata görə, 2020-ci ilədək ermonibr. xüsusən «Hayastan»ın Moskva və Mahaçkala büroları Azərbay- cantn iri şəhərbrində özb ıin in koordinasiya. mərkəzbrini yaratmağı qarşdarına məqsəd qoyublar. Bu əlaqolor hansı şəkildə qurulacaq, hansı moqsədbrə xidmot edəcok... bütün bunlar haqqında heç no deyilmir.

Araşdırmalarımıza görə, RF-nin Jcleznoqorsk şəhəri giriş vo çıxış' məhdudlaşdırılan on «nüvo şəhəri»ndon biridir. Burada «Hayastan»ın şohor şöbosi 1995-ci ıl oktyabrın 2-də qurulub, İdarə Hcyətinin yeddi üzvü var. Şəhor prokurorluğunda açılrnış 0003121 - saylı cinayot işində plutonium oğıırluğunda ittiham olunan ıkı erməni (1995-ci il oktyabrm 26-da) və bir nəfər orəb vətəndaşınm adları çəkilir («Вечерний Железногорск». 1996-cı il, 19 iyul.

Qarahağ: «Eçnıixdzin»in m,ıxfi qrifı altmda 247

Şəhər prokııroru D.S. Lopatin in «Qanun və biz» icmal yazısı).

İstintaq materiallarında bu da bildırılir ki, niivə texno- logiyasında, bombaların lıazirlanmasmda geniş istiladə olunan plutoniumun oğurlanmasmda və satılmasında «Havastan» beynolxalq xeyriyyəçi toşkilatın üzvbri olan Railq Adamyan, İqor Samvelyan yaxından iştirak edibbr. Onlar İordaniva vətondaşı, orob mənşoli Saleh Ter-Qriqor- yana oğurluq plutonium satarkon yaxalanıblar. Amerika xüsusi xidmət orqanlarının kəşfiyyat sənədbrində qeydə alınmış bu faktlar araşdırılmadı. Halbukı, kəşfiyyat sonod- lorindn qeyd olunur ki, bütün kütləvi qırğın silahları lblakət romzı hesab edilir. Mosolən, Cənubi Karolina ştatından olan deputat, dcmokrat Con Sprett elan edir: «...Növboti dol'ə tcrrorçular bizi niivo və yaxud kimyovi silaha hədəf seçocok. Bu hadisonin olub-olmayacağından söhbət getmir. Söhbot bıınun no vaxt baş verocəyindən gedir...» («Boston Cilobe» qozeti. Boston (AI3Ş), 2011.21.IX). İstintaq mate- riallarıııda qeyd olunur ki, Azorbaycanın ışğal olunmuş orazilorindon erm onibr «plutonium bazarı» kinıi istifadə ediblor.

Nyu-Meksiko ştatındakı Los-AIomoss ntivo laborato- riyasının keçmiş direktoru Ziqfrid isə bıınu «...on dəhşətli bola adlandırıb...»

Molumata göro «Plutonium oğrulan» olan «Ilayastan» ləossübkeşlori vo ıordaniyalı «qonaq» 201 l-ci ıl noyabrm 14-do günahları siibuta yetirilmodiyi iiçürı buraxıIıblar. Ondan bir qədor sonra RF-nin Təhlükosizlik Şurası belə bır f'aktı açıqladı ki, ölkodən kiçık hocmdə olan 84 ədod nüvo silalıı oğurlanıb. Xatırladaq ki, homin vaxt RF-nin Tohlü- kosizlik Şurasına mohz, ermonipərəst general AleksandrI •'••bod Ixr^çslıq edirdi. Təlıiükosızlik Şurasımrı katibi kimi


də ilk səfərini, ermənilər tərəfindən işğal olıınmuş Qarabağ ərazisindən başlamışdı. Ehtimal olunur ki, itmiş nüvə arse- nalınm bir qismi məhz Qarabağm nəzarətsiz ərazılərindən İran, İraq, Əfqamstan, Livan... istiqamətlərinə daşınıb... Biz bu faktı ehtirnal kimi nəzərə çatdırdıq. Lakin son araşdır- malarımız bunun'ehtim aldan çox həqiqət olduğunu deyir. RF-in nüvə mühərriki üzrə mütəxəssis Anatoli Zradnikov (nüvə fizikası ilə məşğul olan Dubna mərkəzinin direktoru) belə bir fıkrin üstündə dayanır ki, Rusiyanın sərhədləri nüvə obyektlərindən başlayır. Bu materiailar ölkə daxilin- dən necə kənara çıxır, o, məlum deyil. Qarabağa səfər edən erməni ərəblərinin təlim düşərgələri üçün müəyyən zona- ların ayrılması da təhlil olunmalı, indiyədək qapalı qalan bu məsələ həm BMT-də, Иэш Avropa Şurasında, həm də beynəlxalq hüquq m ərkəzbrində açıqlanmalı, təhlil edilmə- lidir. RF-dən yoxa çıxnıış 84 ədəd kiçik ölçülü nüvə silahmtn oğurlanma xəritəsi də, artıq, bizə naməlumdur. Həmin nüvə silahlarmdan bir neçəsi hələ də Qarabağ ərazisində saxlanılır.

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfı qıifi altında 249

M UZDLU TER RO RÇ U LAR

İşğal olunmuş Dağhq Qarabağ ərazibrindəki erməni qoşun kontingentinin arasında yüksək hərbi təlim və təhsil görmüş rus əsgəı b r i də var. Bunlarm 79 nəfəri zabitdir, 16 nəfəri 2-ci motoatıcı briqadada (Qaraxanbəyli), 19 nəfəri 538-ci alayda (Ağdaban)... xidmət edir. Məlumata görə, işğal olunmuş ərazibrimizdə iki min yüz doxsan üç nəfər Ermənistan MN-nın qeydiyyatındadır. Orduya çağırılmış bu adamlarm hamısı Ermənistanın miixtəlif yaşayış məntə- qnbrindəki hərbi komissarlıqkarda qeydiyyatdan keçib ( B a x : «Asun» İnformasiya agentliyinin məlumatı. 2010. XII)

Araşdırmalarımrza görə, Ermənistanda yaradılımş «ərəb xristianlarmdan ibarət ilk könüllü dəstə» Azərbaycan torpaqlarınm işğalında, təbii sərvətbrin üçüncü ölkəya ötü- rülməsində aktiv rol oynayıblar. Qarabağm yandırılmasında iştirak ediblər. Torkibində Livan, Misir, İordaniya, Suriya, İraq, Əlcəzair, Səudiyyə Ərabistanı, Kiiveyt... könüllübri olan silahlı dəstənin Qarabağ torpaqlarında törətdikbri cinayətbri həb lik taırı açıqlamaqda çətinlik çnkirik. Amma, araşdırmalar zamanı moluın olub ki, Əyman Əz-Zavahiri və Midhət Ömər Livandan gəlmiş Mahmud Ənsarla (keçmiş Livan zabiti) Xocalı faciəsində bilavasitə iştirak edib («Ararat». Yerevan, 14 aprel 1994-cü il. E.Ambarsumyamn «Qan qardaşı» yazısı). Misirli həkim Əyırıan Əz-Zavahiri, Qətərin «Əl-Cəzirə» televiziya kanalma verdiyi müsahibə- də Ermənistanın Zod yaşayış məntəqəsində xristian ərobbr üçiin təlim düşərgəsi yaradıldığını və bu təliırı düşərgəsinin 1994-cü il iyulun 5-də Laçın rayonu ərazisinə köçürül- dityünü qeyd edir. Dağlıq Qarabağda olmuş Ayətulla Hacı


Mir Hadı Əsgərzadəyə istinadən «Cümhııriye ıslami» qəzeti yazır: «... Kəlbəcərdə, Şuşada, Ağdamda, Qııbadlıda, Cəbrayılda dağıdılan müsəlman qəbirsitanlıqıarı ditıc dövr- də, yəni müharibədən sonra dağıdılıb. Müsəlman bvaqoti ləhqir olunub. Lakin Kəibəcər yaşayış məntəqəsinin təqri- bən 10 km-də yerbşən Zəylik kəndində (cənub qorb ıstiqa- məti - R.N.) bir-birinin yanmda doqquz qəbir gördiik. Bu qəb irb r təzə salınmışdı. Orada «Əfqan ərəblori» dcvılən bır dəstənin üzvləri dəfn olunmuşdu. Bu haqda bizə Kəlbəcor- də ermənı kilsəsi tikən iranh fəhlələr məlumat verdibr...» ( B a x : 2010.V.9).

Qeyd: Araşdırm alarım ıza görə Rusiya Federasiyası özüniin niiva texnologiyasımn ən sərfəli bazannı Ermanis- ian ərazisində və işğaI olımmiş D ağlıq Qarahağ yaşayı.у m əntəqələrində tapıb. 201 l-c i i/in birinci yarısına qədər parakəndə təşkil ohm m ıtş bu iş 2011-ci il dekabrm 15-dən etibarən çox planlı surətdə quruldu. Çi'tnki həm in gi'm M oskvada Kremlin «xiisusi göstərişib» «Suxoy» hərbi- sənaye kompleksirıin yen i direklorlar şıtrası seçildi. Doqquz ıidfərdən ibarət olan bu şuraya və sənaye koınpleksinя Mixail Poqosyan adlt b iıis i seçildi Xatırladıın ki, «Sııxoy» hərbi-sənaye kom pleksi diinyada nwshıır olan və tunınan strateji m ərkəzdir və bu nıərkəz nıivə texnologiyası ib m əşğul olan əsas obyek tbrdən biridir. Kom pleksin iqiisa- d'ıyyat idarəsinə isə Anton Dımilyan seçılir Başqa bir iizvii isə D ö v b t Investisiya Korporasiyasım nı sədri Dent s Arturyan o lur Ennənilərin RF-nin raket texno/ogiyası ıb m əşğul olan hərbı-sanaye kom pleksindəkı m övqebri dekorativ xarakter daşınur. В и hərbi-sənaye kompleksindan2010-2011 -ci ibdək dünyanın bit sıra ö lkəhrinn (Iran, Iraq, Ymıən, Misir, Ə lc.za ıt, l.iviya, Ç ı n d - y y z r i ! 7

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfi qrifi altmda 251

milyard dollar mnhbğhub olan raket texnologiyası, bombardmançı və qırıcı təyyarə/ər eksport ohtnacaq və bu17 milyardm haşmda da ermoni Anton Danilyan duracaq.

Araşdırmalarnruza görə, «Sııxoy» hərbi-sənaye kompleksinin Novosibirsk, Irkutsk. Komsomolsk-Amur... mər- kəzbrində (2012-ci ii aprelin 12-nəolan məlumat) artıq, 31 ııəb r milliyyətcə erməni alimi, mütəxəssisi çalışır.

Burada «Krasııopol» adlı niivə başlıqlı mənnı də istehsal olunur ki, bunun da 180 ədədi 2011-ci il ınayın 26-da Lrmənistana daşınıb.

F’rmoni politoloqu Qayane Sarmakeşyan isə ıddia edir: «...Армения в окружении лютых воров. Да, есть Турция и Азербайджан.. И это очень серьезно. В то же время у нас есть два крупных и сильных союзников - Россия и Иран, готовы нас поддерживать, заинтересованных в стабильной и благополучной Армении...» («Artsax» qəzetı. 2012, 11-25 tokrarçap).


ERM ƏNİ İŞĞALÇILARIINJN İŞĞAL O LUNM UŞ ƏRAZİLƏRİM İZÜƏ YENİ «STRATEJİ TƏDBİRLƏR» PLA M

Terrorizing qarşı m iibariza aparm aq çox çatindir. D üşm ənin k im liy in i b ilm ak olar. L ak 'm on и tapmaq va m əhkəm a q a rşm nda m ısuliyyata calb eym ək çatin olıır. Bazan b ilinm ir ki, terrorçu y e n i zarbəlari па гш пап va hansı fo rm a d a həyata keçirəcak. O na göra da, beynalxıtlq aməkdaşlıq, güc lii beynəlxalq nazarat olmasa, beynalxalq terrorizmə qarşı m übarizən in də samarəsi olmayacaq.

İlhaın Əliyevю с а

Araşdırmalanmıza görə, terror təşkilatımn Dağlıq Qarabağ istiqamətində nəzərdə tutduqları 28 sohifəük «strateji tədb irb r planı»na 16 səhifə də əlavə edildi (2012- ci il). Terrorçular bu dəfə DQ-tn işğal olunmuş ərazıbrində öz məqsədlərini dörd istiqamətdə yekunlaşdırdılar. Bu da işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ torpaqlarında, e b c ə də Azərbaycanm digər ərazilərində islam dininə qarşı, islaıni dəyərlərə qarşı, müsəlmanlann inanc m əskənbrinə qarşı hücumlarm yeni tərkib hissəsi idi.

1. Nüvə terrorozmi (Həsənriz, Ağdaban, Kuropatkin, Xanabad);

2, Bioloji terrorizm (Kiş, Aşağı Veysəlli, İstisu);3. Kimyəvi terroriznı (Havaslı, Vejnəli)4, Kompüter terrorizmi (Şuşa, Xankondi).Nüvə terrorizmi ilə bağh ABŞ-MKİ-nin ek sp en b n

«Yaxm Şərq vo Conııb Şnrqi Asiya koımfr^ni.; :

Qarabağ: «Eçmiədzin»in maxfi qrifı altında 253

məsələni çatdırıblar ki, Əfqanıstan, eləcə də MDB ərazisı narkobiznesin, silah alverinin, niivə materialları qaçaq- malçılığının «körpüləri»dir. Nəticədə bu həyəcanlı çağırışa ABŞ prezidenti 13.129 nömrəli sərəncam verdi (Presidental Documents Executive Order 13/129).

Bilavasitə Qarabağda islama qarşı nüvə terrorizminə1986-cı ildən Yerevan Fizika İnstitutunun əməkdaşı olmuş, fizika elmləri namizədi Stepan Baqdasaroviç Zmiryanm qrupu başçılıq edirdi. Bioloji te rro rizm b isə kimya üzrə ixtisaslaşan və uzun müddət Yerevandakı 4, 8, 12 nömrəli əczaxanalarda işləyən doktor Tamara Saakovna Lepandyan məşğul oidu. Kimyəvi və kompüter terrorizmbri isə bilavas itə DQ-nın ordu birləşməbrinin BQ-na keçirildi.

DQ ərazisində yaradılmış «Yardımçı» doqquz müxtəlif qrupa bölünmüş silahlı dəstəbrin üzv b r i isə 2011-ci il avqust ayımn 3-dən etibarən öz silahlarını qondarma respublikanm MN-də qeydiyyatdan keçird ibr. Və bu doqquz qrupun üzvləri də, əsasən, işğal olunmuş ərazibrdən Azər- baycan istiqamətində fıziki, mənəvi və iqtisadi terror plan- larınm icrası üçün təminatlandınldılar (Şuşadan təqribən 12 km aralı istiqamətdəki Xəlifəli yaşayış ərazisində, Cəbrayıl ərazisində, mərkəzdən 1,5 knı aralı Xorovka ərazisində, Qubadlı ərazisində mərkəzdən şərq istiqamətdə). Araşdır- malarıınızdan da aydın oldıı ki, məhz 2010-cu ildə atom enerjisınə və niivə tullantılarına Beynəlxalq Nəzarət Agent- lıyinin yüksək çinli məmurları dünyaya səs saldılar ki, MDB ölkəbri ərazilərində «Nüvə mafiyası» yaradılıb. Tarixdə və siyasi həyatında ilk «ııüvə ordusu» termini votəndaşlıq hüququ qazandı. MDB məkanında bu adı da qazanan, bu adla çağırılan Atom (bu, onun doğma adıdır) Abramoviç Melkonyan oldu.

254 Rövşm No vrıtzoğl11

1999-cu ildə erm ən ib r Kəlbəcərin Çaykənd yaşayış ərazisındə rus mütəxəssislərinini köməyı i b niivə tullan- tıları anbarı ınşa etdilər. Qəribə bu idi ki, bu anbara nəzarət etmək işi 1999-cu il may ayınını 19-dan Ermənistan ərazi- sınə daxil olart bir qrup Əfqamstan və Pakistan vətəndaşma həvalə edildi. Əslində, bu adamlarm Ermənistana, oradan da işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ ərazisinə «pənah gətir- mələrində» heç bir dolamşıq və iqtisadi məqsəd yox idi. 1999-cu il martin 27-də Ermənistana gələn və ölkənin fızika institutlarmm birində təhsüi üçün «Vətən» сэгшу- yətmə müraciət edən əfqan Məhəmməd Murad, Yerevan Təhlükəsizlik Xidmətinin yüksək çmli məmuru tərəfmdən «Armeniya» (Ermənistan) mehmanxanasının 5-ci mərtəbə- sinin 59-cu otağına söhbət üçiin dəvət edilir. Araşdırdığı- rmz materiallardan bəlli olur ki, əfqan Məhəmməd Muradm «W'agt» (Zaman) qəzetinə (Lahorda nəşr edilir) 1999-cu ıi sentyabr ayının 17-də verdiyi müsahıbədə (səh.3) Yerevan T'əhlükəsizlik Xidmətinm polkovniki Serj Samvelyanm adı- nı çəkir. Və bunu da ıddia edir ki, təhliikəsizlik polkovniki nüvə materiallarınını qeyri-qanuni satılmasında, qaçaqmal- çılığında adına «Y usuf oba» deyibrı qrupla əlbirdir. 1989- cu ildən Əfqanıstanm Pişəvar yaşayış ərazisində əfqaıı ərəbbrinin kəşfıyyat dəstəsində xidmət edən Məhəmməd bunu da etiraf edir kı, o, öz yoldaşlart ilə Ermənistana və Dağlıq Qarabağa məhz ııüvə materiallarmdan ötrii gəlrnış- di, O, üç ay polkovnikin nəzarətilə «Y usuf oba»nın qrupunda İrana, İraqa tərkibındə u-239-izotopu olan nüvə birləş- məsini - plutoniumu... aparıb,

«Əfqan ərəbi» bunu da qeyd edir ki, Yerevana bu niivə materialı xiisusi təyyarə marşrutlarmda, ahnan kompiiter dəstbrinin və digəı horbi .sursaüarm arasında . O


veıdiyi müsahibəyə belə yekun vurur: «...Yerevanda nüvə oğrularmın 2009-cu il avqust ayının 28-dək Baş Qərar- gahları, yəni yığıncaq məskənləri, məşvərət ocaqları elə Yerevanm özündə idi. Biitün qapalı söhbətbr və mənə ed ibn təkliflər (?) MN-də, 14-cü otaqda baş verirdi». 2009- cu il sentyabr ayının 4-don btı məşvərət otağının bir hissəsi Aıtsax (Xankəndi) mərkəzinə keçirildi.

Yerevan Təhlükəsizlik Xidmotinin polkovniki Serj (Gevorkoviç) Samvelyana gəlincə, о da «Vartan cənga- vərbri»n in bilavasitə «nüvə terrorizmi» qrupuna başçılıq edən Suriyadan gəlmiş erməni keşişi Stepan Baqdasaroviç Əmiryanla eyni cərgadə, eyi siyahıda dayanırdı. Çünki təhlükəsizlik polkovnikinin əli, artıq, Rusiya Federasiyası- nm nüvə anbarlarınadək gedib çatırdı.

Ermənistanda «nüvə m ə s ə b b r i» b (deyək ki, mafıya ib ) məşğul olan şirkətbrə gəlincə, h ə b ki, ölkə «Razdan- nıaş», «Yak-Mak Metaliz», «Arşavir», «Akopyan» (geyim istehsal edən fabrikb qarışdırmaym), «Vartanıol» şirkətbri gedir. «Yak-Mak Metaliz» (1947-ci ildən), «Akopyan» (1998-ci ildən) DQ-nin orazisində özbrin in məxfi elmi- tədqiqat laboratoriyalarını da açıblar («Vaıtaniol» qrupuna gəlincə, onlann Naxçivan zonasmda 2010-2025-ci ilb r üçün nəzərdə tutduqları «Uran axiarışı proqramı» var.

«Yak-Mak Metaliz» şirkəti DQ ərazisində ötürücii vo yaxud claqələndirici rolu icra edir. M əsəbn , əldə etdiyimi/ molumata görə, 2010-cu il noyabr ayının 16-dan 20-dək bu ərazidəıı Ukraynadan gətirilmiş və yaxud gizli yolla əldo edilmış raket texnologiyası üçiin lazımlı olan 650 hcros- kopun, 146 ədod «lıəıəkət-uçuş mexanizmi» sistemindo istifadəsi nəzərdə tutulmuş polad örtiiyün və ə y b c b r in yola salınmasında (İraııa və İraqa) «Yak-Mak Metaliz» şirkəti


yerli sərhəd-keçid məntəqələrinin köməyilə birgə işləmiş- dir. (Nəzərdə Zəngilan, Cəbrayıl sərhəd-keçid məntəqə- lərini saxlayın). Digər tərəfdən, Dağlıq Qarabağ ərazilərinə daşınmış «S-300» və «Tayfun» raketlərinin modernləşdi- rilməsi yoluııda da maraqlı üçtərəfli tədqiqiatlar apanlır. Və bu raket texnologiyası istiqamətində 2010-cu il iyul ayının 23-də Moskva-Pekin-Yerevan danışıqları da var. Və bu istiqamətdə, deyək ki, professor Kim Jen Sen (Çin) - Viktor Mixaylov (RF) - Ter-Saakyan (Ermənistan) qrupu da öz işlərini davam etdirir. Kim Jen Sen Pekində nüvə tədqiqatları, eləcə də lazer istiqamətində araşdırmalar aparan mütəxəssisdir. Və Çin MN-nın ETM-də çalışır. Viktor Mixaylov RF-də (Saratov şəhəri) nüvə mərkəzinin eltni mütəxəssisidir,

Araşdırmalarımıza görə, 2010-cu il iyul ayının 9-dan 12-dək İranın «Şüa» sənaye konserninin əməkdaşları da DQ ərazisində, e b c ə də Yerevanda bu işlə məşğul olan şirkətbrlə əməkdaşlıq etmək üçün bu regionlarda görün- dülər. Çünki, məlumata görə, həm Yerevanı, həm də Moskva və Tehranı lazerlər vasitəsib güelü enerji məsələsi çox düşündürür. Onlar ABŞ mütəxəssishrinin «ABL», «Alpha», «Thel» raket texnologiyasında lazerdən istifadə proqramlarım araşdırdılar. Və birlikdə «High-Rower Lasers in Energy Engineering» (Lazerdən güclü enerjinin ahnma- si) proqrammi irəli sürdülər. Miiştorək m üqavib imzala- ddar, Digər tərəfdən, 2001-ci ıldan DQ əıazisində Xankən- dində Moskvadakı «VPK MAPO» - ETM-nin də filialj açıldı. Və bu elə bilavasitə işlərini güclü proqramla həyata kezirmək üçün «Razdanmaş» sənaye mərkəzilə (həm də şirkət) əlaqələrini qurdu. Xatırladaq ki, «VPK MAPO» mərkəzi reaktiv sərnişin təyyarələrinin layihəbşdinlmnsi vr> reallaşdırılması istiqamotindo işlər görür Mnh>' b;>

Qarabağ: «Eçmiədzirt»in məxfı qrifı altında 257

ötən il Bağdadda (Iraq) reaktiv təyyarə mühərriklərinin istehsalı tiçün 145 min ABŞ dolları dəyərində lisenziya satıb. Bu miihərrik raket texnologiyasmda geniş ıstifadə edilir.

Hazırda DQ ərazisində ermənilərın yeni dərman fabıikinin tikintisi məsələsi də ortaya çıxıb. Bu istiqamətdə hələ Ermənistan hökuməti 2006-cı ildə təkliflə çıxış etdi, lakin işlər yarımçıq qaldı. İşğal olunmuş ərazilərdə ermə- nilərin, dəyəri 14 milyon 650 min dollar dəyərində olması nəzərdə tutulan dərman fabrikinin inşasında Yerevan + + Tokio + Tehran əməkdaşlığı 2 0 1 1-ci il dekabr ayının 24- dan qtivvəyə mindi. Araşdırmalarımıza görə, Ermənistan NM-in Rusiya Federasiyasım Dövlət Atoma Nəzarət İdarəsinə 2 0 1 1-ci il dekabr aymın 4-də bağlaşması da var. Bu bağlaşmaya Ermənistan işğal etdiyi DQ ərazilərinin müəyyən qismini Rusiya Federasiyasmda nıivə texnologi- yası ilə ıuəşğul olan alimlərin və yaxud mütəxəssislərin istifadəsi üçün ayırıb. Məsələn, 1998-ci il aprelin 3-də əldə olunmuş razılığa əsasən, Peterburqdakı Nüva Fizikası İnsti- tutunun laboratoriyalarından biri Xankəndinə köçiirülməli idi. Və Minsk (Belarus) Xankəndi (DQ) alinılərinin birgə tədqiqatları üçün Laçın meşələrində iki mərtəbəli bir elmi- tədqiqat mərkəzinin yaradılması qərara alındı. Məlumatlara görə, həmin bina, artıq, hazırdır. 2010-cu il rnay ayının 22- do bu binaya Belarus DU-nun nəzdindəki nüvə problem- brilə məşğul olan Elmi-Tədqiqat İnstitutunun «Silenko tədqiqat qrupu»nun üzvbri baxış keçirib. 2 0 1 1-ci il iyun ayının 13-də isə burada ilk laboratoriyalar quraşdırılıb. 2011-ci il sentyabr ayının 6-da isə Laçın rayon mərkə- zindon cənub istiqamətdə salmmış Zabux dey ibn ərazidə əsas binası Moskvanın Kurçatov meydanı 1-də yerbşən Kurçatov institutunun «Pr.Averyan qrupu»nun todqiqat


mərkəzi açıldı. İnstitutun pulu olmadığmdan, bu morkəzin bütün xərclərini (120 ırıin dollarhq avadanlığı) «Vartan cəngavərlərixrıin Xanlondidəki BQ-nın ideoloqıı, ixtisasca bioloq olan Karen Karpoviç Sevasyan çəkib.

Araşdırmalarımız və əldə etdiyimiz məlumatlara göıə, Dağlıq Qarabağm erməni terrorçu korpus və b irbşm obri tərəfindən işğal okınmuş ərazibrımizdəki nüvə tədqiqatı laboratoriya və m ərkəzbrində 9 nəl'ər «əfqan ərəbi», iiç nəfər Bağdad universitetinin məzunu, altı nəfər pakistanlı, iki nəfər İsfahandan gəlmiş riyaziyyatçı, 17 nəiər erməni və 4 nəfər ərəb ölkələrində gəlmiş (Səudiyyə Ərəbistanından və Suriyadan) şəxsən öz elmi axtarışlarını davam etdirirbr, Nəticədə bizə bu da aydm oldu ki, aynlniış ərazibrdə erməni və rus a lim bri birga sınaq təcrübəbrinin ilkin nəticəbrini də alıblar (?) 2 0 1 1-cı il may ayının 14-də RF-in Dövlət Atoma Nəzarət İdarəsınin şöbə müdiri Yuri Volodin ciddi bir açıqlama verdi. О, Moskvada keçirilən konfraıısda etiraf etdi ki, niivə materiallarının oğurlanması i b bağlı RF- də və xüsusən MDB ərazisində onlarca hadisə baş vcrib. Nəticədə nüvə materiallarınm bir qismi oğurlamb, xaıicə daşımb. RF MN Baş İdarosinin rəisi geııeral-polkovnik İqor Volınkin isə (bu şəxs niıvə obyektbrinin ləhlükəsizliyinə cavabdeh şəxsdir) söhbətbrin birində RF-də, Ermoııistanda və Qazaxıstan ərazisivıdə görünan oiqan ərəbbrini, iş üçi'm g əb n İraq və Pakistan vətəndaşlarım, onlara qoşuian yerli zabitbri (?) bnətləyir, О deyir: «...Rusiya sılalılıqüvvəbrinin zabitbri iki dot'ə nüvə obyektbrino basqmlann qabağmı alıb...» (?) General üçün montiqı bir suai çıxır: harada?

Bir az ə v v əb qayıdaq.H ə b 1994-cü il oktyabr aymın 21-də RF-in eks-

prezidenti Boris Yeltsinb, Ermənistanın eks-prezidenti Ter-

Qarabağ: «Eçnıiədziıı»iıı nıəx/i qrifi altında 259

Petrosyan arasında hərbi m üqav ib ımzalandı. Bu hərbi miiqavibyə əsasən, Moskva öz hərbı bazasını Gümrüdə yerbşdirməli idi. 1997-ci il aprelin 18-də RF Dövlət Duması bunu ıatifikasiya edıb qüvvəyə mindirdi. Nəticədə bura 3 min nələr hərbçi daxil oldu. «Su-27» tsyyarəbri, havadan müdafiə sistemi qurğuları gətirıldi, «S-300» tipli raketbr quruldu. (Bir az ötmüş Çindən «Tayfun» raketbri yerbşdirildi). İlk nüvə oğurluğu da elə Gümrü ərazisində baş verdi. Ərazidəki nüvə anbarmdan 28 qram Uran oğur- landı. 2011-ci il iyun ayımn 4-də İran sərhədiııi keçməyə cəhd edon əfqan vətəndaşı Giil Əhmədxan Sahib və milliy- yətca erməni olan Hamburq Arakelovic Aymyan saxlanıl- dı... Noticosı ısə bilinmədi. Lakin 201 l-ci il avqust ayının 7-də araşdırmamız zamam məlum oldu ki, Giil Əhmədxan təhlükəsizlik poikovnikinin - Serj Gevorkoviçin soronca- mına verilib. Hamburq Arakeloviç Arnyan isə «Vartan cəngavorbri»nin işğa) olunmuş Cəbrayıl rayonu orazisin- dəki Dağ-Tumas təlim düşargəsinə göndərilib.

Rl' Təhlükəsizlik Şurasırım ntimayəndəsı Raisa Vdovi- çenko isə 2011-ci il oktyabr ayının 10-da keçiribn yığın- caqda b c b bir fıkrin üstündə dayandı: «... Taliban emissar- lan fevral aymda ııüvo m ə sə b b r i lə məşğul olaıı institut oməkdaşlanna təklif ed ibbr ki, onlara yiiksək qiyınətə nüvə texnologiyası satsınlar. Və yaxııd yüksok maaşla onlar üçiin ışləsinbr. Üç nəfər institutdan getdi. Ilansı ölkoyə - bilınə- dık...»

Ilalbuki xanım Raisa Vdoviçenko bilirdi. Bilirdı ki, bu iiç nntbrdou ikısi milliyətco erməni, bırı isə rusdur. B eb- liklo, nüvə mühorrikbri üzrə araşdırmanı aparan Kurçatov adma institutun elırti lşçisi Aftandil Abakumoviç Ter- Akopyan, akadcmik Lavrentyev adına Lazer Fizikası Insti- (utuMi.r:! , 'nəkdaşı Qriqori Martırosoviç Barilyan və


Moskvadakı M.F.Salmax adına «Polyus» - ETM-in aparıcı mütəxəssisi Boris İvanoviç Şestakov.:. 2011-ci il mart aymın 26-da İrana, oradan da Əfqamstana keçirlər.

Digər bir məsələni xatırlayaq ki, 2010-ci il aprel aymm 2-də Xankəndində məskunlaşan «Vartan cəngavərbri»nin BQ-dan Beyrutdakı Ümumerməni Kilsə Şurasma b e b bir məktub yola salındı: «...Biz, artıq, təşkilatlanmışıq. Bizə edəcəyiniz və ayrılmış yardımları da aldıq. Qardaş və bacılarımıza kömək məqsədilə əlbir işləyirik, Nə üçün ehtiyat edək? Biz ehtiyat etmirik. Hər yerdən qayğı və ehtiramla dövrəyə alınmışıq...» («Hesabat» - Roma «Bülleten» - 2010-ci il, 16-cı nömrə, səh. 14).

2011-ci il həyatda və cəmiyyətdə hələlik - «Nüvə maflyası» ili kimi qalır, Çünki, hesablamalara görə, ötən illərdən fərqli olaraq, bu il daha çox nüvə materialları oğurlanaraq, üçüncü ölkəyə daşımb. Əldə etdiyimiz məlu- mata görə, ötən illərə ııisbətən bu tipli oğurluğun həcmi 20 faiz artıb. Məsələn, son hadisə ərzində MDB ərazilərindən '12 kiloqram uran yoxa çıxıb. Digər bir oğurluqda isə 6- kiloqram uran-235 qeydə almıb. Səkkiz kiloqram «3D 20» nişanlı plutoniumu asanlıqla sərhəddən keçiribbr.

Araşdırmalarımıza görə, erməni separatçılarının 2010- 2020-ci illəri əhatə edən «Doğma Qarabağın yaşayış məskənlərində islami dəyərbrin son daşınadək araşdırıl- ması və nıəhvi... yenisilə əvəz olunması...» proqramının müzakirəsi keçiribcək.

Göründüyü kimi, bütün təhlil və araşdırmalarımız gös- tərir ki, işğal olunmuş Azərbaycan ərazibrində bilavasitə islam dininə qarşı geniş strateji planlar hazırlaıımaqdadır.

ABŞ MKİ-nin sənədbıində, eb cə də RF-in xüsusi xidmət orqanlarmm materiallarında Qazaxıstan (Aktau),


Ukrayna, Ermənistan... əraziləri nüvə oğmları üçün sərhəd- siz və nəzarətsiz zonalar kimi qeyd edilib...

Ermənistan və Dağlıq Qarabağ ərazisində yuva qurmuş «Vartan cəngavərbri»nin «ASALA» ermarti qruplarmda fəaliyyət dairəbri, əsasən, 1991-ci ildən başlayıb. Şuşanın (1992-ci il, may) işgalı zamanı ə b alınmış əsirlərin dindiril- məsində, işgəncəbr verilməsində və nəhayət, güllələnmə- sində onların cinayətkar əm əlbri danılmazdır. Araşdırmala- rımız zamanı b e b faktlara da rast gəld ikki, Dağlıq Qarabağ təkcə fızika və deyək ki, nüvə terrorizminin məskəni olmayıb. Burada insanlar üzərində amansız bir mənəvi terrorun da əsası qoyuldu.

1994-cü il yanvar ayınını 16-da ABŞ-da eks energetika naziri cənab Xeyzel Oliri senatdakı çıxışında belə bir məsə- b y ə toxundu ki, biz şüalanma və insan orqanizmindəki ən ağır xəstəlikəri müalicə edə bilirik. Bunun üşün insan orqa- nizminə nəzərdə tutulmuş miqdarda plutonium iynələrinin vurulması kifayətdir. Nazir, həmçinin bu istiqamətdə ərazi və bölgəyə görə 200 müxtəlif proqramın olmasını da vur- ğuladı. Araşdırmaiarımıza görə, bu proqrama daxil olan ərazi və bö lgəbr cərgəsində M DB-nin nəzarətsiz zonaları da qeyd edilir (Xatırladım ki, ABŞ vaxtilə, yəni 1947-ci ildə də b e b bir proqram reallaşdırmaq üçün yollar axtanrdı. О vaxt bu proqram-layihə «Manhetten» adlamrdı. Və həmin layihəni ABŞ-ın Kaliforniya Universitetində (San- Fransisko) gerçəkbşdirən həkim qruplarından birinə dr. Arabel Baxtoviç Akopyan başçılıq edirdi).

Əsasən, plutonium iynələrib (radioaktiv xassəli kim- yəvi element) xərçəngi müalicə edən Arabel Akopyanın özii də sonra 76 yaşında xərçəngdən ölür.

Kaliforniya onkoloqları arasında dr. Akopyanın keçmi- şirə və bu günunə nəzər saldıq:


Beləliklə, baba d-r Akopyanm yerini yeni Akopyan isminin başlanğıcı olan d-r Arçun Akopoviç Akopyan tutur.

Və 1994-cü ılin seııtyabr ayında nəvo, d-r Arçun Akopoviç Akopyan babasının yarımçıq qalmış Iayihəsinə ə lavəbr edir. Ölkənin Atom Enerji komissiyasına yazılı müraciət edir. Lakin komissiya «Akopyan Iayihosi»ni qəbul etmir. Nəticədə, 1994-cii il noyabr aym m 5-də doktor Arçun Akopyan Rusiya Federasiyasına, oradan da Ermənis- tana gəlir. Ölkənin M N-nə məxsus hərbi hospitalında laboratoriya açır. Venadaxili radioaktiv m addəb ıiə yüklən- miş iynələrin vurulmasmdan sonra şəkildə müşalıidə edib, elmi rəybrini, araşdırmalarını aparan d-r Arçun Akopyan, məlumata görə, 1995-ci il iyun ayının 3-də Xankəndinə gəlir... Azərbaycanlı ə s irb r üzərində riisvayçı bır tədqiqat layihəsini həyata keçirib. D-r Akopyanm bu işi «The Vashington Poct» qəzetində kəskin tənqid edilib ( B a x : «The Vashington Poct» qəzeti, 1998, XIl-2.)

1997-ci il sentyabr ayının 15-də Akopyan Amerikaya qayıdır. Ölkənin radiobioloji məsələlərlə məşğul olan elmi- tədqiqat mərkəzlərində, о ciimlədən Çikaqoda. Ok-Ridcedə, Kaliforniyada, Vaşinqtonda və Nyu-Yorkda... Horbi Onko- loji hospitallarda, elmi-tədqiqat moıkəzbrindo çıxış edır. Araşdırmalarmnza görə, Ermənistan və Rusiya Fcderasiya- sı milli təhlükəsizlik və kəşfıvyat sənədbrində işğal olun- muş Dağlıq Qarabağ ərazisinə nüvə bazası kıntı baxılır.

Ermənistan və RF-nin niivə proqramlarmda bununla bağlı ayrı bondbr var.

Bütün bunlar islam dünyasmın bir parçası olan Azər baycana qarşı yönəhniş ermnni siyasotinin torkib hissəsi olaraq qalır.

Araşdırmalanmıza görə, Ermonistanın nüvə proqrann ilkin olaraq 2010-cu il dekabrın 14-də qəbul edilib. Yere-

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfi qriji altında 263

vanda keçirilən Təhlükəsizlik Şurasmda bu proqramı hazır- layanların adları açıqılanıb (Pr. Q.Ter-Akopyan, pr. K.Ter- Martirosyan, pr. S.Avakyan, pr. Saakyan, pr.K.Alanakyan). Otuz altı maddədəıı ıbarət olan bu strateji proqramda dörd yerdə (12-ci, 14-cti, 19-cu və 26-cı m addəbrdə) işğal olun- muş Qarabağın adı çəkilir, ərazilərin bir qismı 2 «nüvə zonaları»na ayrılır.

2 0 1 1-ci ilin noyabr-dekabr aylarmda ermənibrin Axal- kalaki qruplaşmaları - «Pedianı» təşkilatının tizvbrinin (Kvant fızikasından Tbilisi Universitetində dərs deyən doktor Aşot Arakelyan və laboratoriya müdiri Ermik Susıım- yan) başçılığı i b Gürcüstanın Mtsxet yaşayış məntəqəsin- dən uran-238 materiallarınm və tədqiqat üçtin ayrılmış (əslində smaq üçün) nüvə miihərrikbrinin oğurlanması planlı şəkildə həyata keçirilir, M əlumata göro, ərazidən təqribən 2 kıloqram uran-238 materialı oğurlanıb. Ostəlik, Suxumi niivə tədqiqatları mərkəzindən çox da böyük olmayan üç mühərrik aparılıb. Amerıkadakı beynəlxalq məsəb- b r və elnı üzrə Belfer mərkəzinin (Harvard Universiteti nəzdindo) nüvə tədqiqatları üzrə m əsbhətçisi Metyu Bann Gürcüstan ərazisindən oğıırlanmış nüvə materiallarına işarə edərək xəbərdaıiıq edir: «...Terrorçular bütün imkanlardan istifadə ediıiər ki, bu materiallardan heç olmasa bir qismini əldə etsinbr... Biz də bunun müqabilində bütün gücümüzü ortaya qoymalıyıq kı, onlar bu qırğm silahlannı ələ keçir- məsinlər...» («Vaşinqton post» qəzeti, 2011-ci ıl, 3 ıyun. Müəllif Gobi Uorıik). Harvard Universitetınin «nüvo təhlü- kosi» i b bağlı MKİ-nə ünvanladığı hesabatda isə göstəriIir: «...Kim atom bombası üçiin material axtarırsa, o, çalışıb tapacaq. Oğurluq yolla da olsa, tapacaq, qaçaqmalçılıq yolu ib do olsa... Milli təhlükosizlik namınə ciddi addımlar atılivıa l;d M'...».


«Nüvə laboratoriyaları», mühərriklər və nüvə texno- logiyasınm Gürcüstan ərazisindən oğurlanmış komponent- ləri Ermənistan ərazisindən kənara çıxmayıb. Nüvə mate- riallarmın bir qismi Livan ermənilərinə satılıb. Həmin materiallarm bir hissəsinin «Həmas» terrorçu qrupunun əlinə keçməsi də həqiqətdir (bu istiqamətdə xüsusi araşdır- malarımız var). «İslam bombası»nm hazırlannıası isə ehti- maldan çox, reallıqdtr.

Ermənistaıı nüvə tədqiqatçıları son iki ildə bu sahədə aktiv iş aparırlar. M əsəbn , Rusiya Federasiyası ərazisin- dəki nüvə tədqiqatları mərkəzlərində fəaliyyət göstərən ennəni mütəxəssisbri istəyirlər ki, onların vətənində - Ermənistanda nüvə silahı yaradılsın. Ermənistan nüvə ölkəsi olsun. Çünki, onların fəlsəfəsinə görə.. «Türkiyə və Azərbaycan» bu istiqamətdə Ermənistana hətnişə təhlükəli görünür. Məlumata görə, artıq, RF-in müxtəlif institutla- rında işləyən erməni alimlərinin bir qismi laboratoriyalarını Yerevana və yaxud Dağlıq Qarabağ ərazisinə köçürüblər. Məsələn, artıq, Kurçatov adına Fizika İnstitutunun nüvə miihərriki üzrə tədqiqatlar aparan L.Mikailyan, Nüvə Təd- qiqatları İnstitutunun müəllimi G.Ter-Akopyan, Nəzəri və Eksperimental Fizika İnstitututun professoru R.Saakyan, Nəzəri və Eksperimental Fizika institututun müəllimi, doktor L.Ter-Petrosyan özlərinin tədqiqat laboratıyalarını açıb- lar («İran» qəzeti, Tehran, 2011, V1I-6).

Araşdırmalarımıza göro, Yerevan Fizika institutunun alimlərindən, rıüvə texııologıyası sahəsində taıunımış tədqı- qatçılardaıı N.Egiyan, K.Alananyan, Ə.Şərabyan Kəlbəcər yaşayış məntəqəsində «Nüvə və Kvant fizikası ilə miihər- riklərin hazırlanması, həmçinin nüvə enerjisi m əsəbləri ilə

Qarabağ: «Eçmiədzm»in məxfı qrifı altında 265

məşğul olan ayrı-ayrılıqda fəaliyyət göstərən xüsusi laboratoriya»lara başçılıq edirlər. «Nüvə silahlarına nəzarət üzrə Viskonsia proqramı»nın direktoru, doktor Herm Millolinin fıkrineə, «...bu yerlərə, yəni nüvə tədqiqatı üə, alış-verişlə məşğul olan yerlərə strateji materiallar, adətən, (nüvə tex- nologiyasmı nəzərdə tutur) RF-dən gəlir. Bu region nüvə qaçaqmalçılığına öz qapılarını geniş açıb...» («Nyukmer Tayms» («Nuclear Times») - Nyu-York, 2011, 12 dekabr, səh. 6) Amerika MKİ-nin başçısı Core Tenet isə dünyanı sarsıdan nüvə oğrularma «müharibə elan» edilməsini istə- yib. Onun açıqlamalarına görə, Amerika Birləşmiş Ştatları- nın qorxusu və ehtiyatı növbəti «nüvə terroru» ola bilər. Toplanmış kəşfıyyat materialları bunu deməyə əsas verir. Məlumata görə, bunun əksi olaraq, «Nüvə əleyhinə koırıpa- niya»nın sədri Kerol Noton (İngiltərə) isə qeyd edir: «...Müharibə - bu cavab deyil. silaha silahla cavab vermək düzgiin deyil. Bu, yeni «bin laden»lərin yaranmasına gətirib çıxaracaq...» (Eyni mənbə. K.Notonla müsahibə. 2011. 21 fevral, səh.9).

Araşdırmalarımıza görə, 2 0 1 1-ci il mayın 26-dan etıba- rən, Ennənistan ərazisində <dıökumət və məxfılik» proqramı qüvvəyə minib. Bu strateji-siyasi proqramın açılmasından iki gün ötmüş (mayın 28-də) işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ ərazisində belə bir addım atılmışdı.

Proqramın məzmununa gəlincə, Xankəndinin kəşfıyyat zabiti O.Aleksandryan belə bir açıqlama verir ki, məqsəd strateji obyektbrə , yarışmalara və erməni alimbrinin mikrobiologiya, kimya və nüvə tədqiqatları üzrə apardıqları araşdırmalara ciddi nəzarət mexanizminin qurulmasıdır. Onun fiikrincə, bu mexanizm, artıq, qururlub. Məxfilik prinsipi isə bu mexanizmin əsasım təşkil edir.


Məlumata görə, Ermənıstanda tətbiq ediion «Hökurnət və məxfılik» proqramı məzmun və mahiyyətinə görə, Amerika Alimiər federasiyasınm (Vaşinqton) MKİ-nin eks- başçısı Core Ternerə təqdim etdikləri layihənin əsaslan üzərində yazılıb (Amerika a lim bri belə bir proqram layihə- sinı h ə b 2000-ci ildə Ağ Evə, MKİ-пэ təqdim ediblər. Burada söhbət ölkərıin nüvə texnologiyası i b nıəşğul olan elmi-tədqiqat obyektbrinin, tədqiqiat sahəbrinin qorunmasından gedır) («SECRECU 1C VASK IN FASHSION/VULL, OF THE ATOMIC SCIENTISTS - Chicago, 2010. səh.56, N-6P, 25-29).

Məlumata görə, Yerevan in strateji mərkəzlərində tez- tez ölkə kəşfıyyatmm zabıtbri görüniir, ayrı-ayn şəxsbrə ciddı nəzarət qaydalan tətbiq olunıır. Artıq, tokcə bu ilin may ayı ərzində strateji tədqiqıatlarla məşğul olan 13 erməni alimi ölkədən çıxarılıb.

Professor Andranik Lalayan «Armyanskiy vestnik» bülleteninə verdiyi müsahibəsində göstərir: «...Ermənistan istəyir ki, strateji tədqiqat mərkəzlərində bürokratik məx- fılik prinsiplərinə son qoysun, həqiqi siyasi məxfılık kursu- na keçsm. Bu, müharıbə şəraitində olan Ermənistan üçün həmişə, hər vaxt lazım olan məsələdir...» («Armyanskiy vestnik», М....* 2010, 26 may, səh, 3),

Məlumata görə, apreiin 2-dən (201 i-ci i!) Ermənistan hərbi kəşfıyyat və əks-kəşfiyyat xidmətlərindo «Post-14» adlı proqramın iş b n m ə s ib bağlı SQ Baş Qərargahmda xiistısi müşavirə keçirilib, Bu proqramın da mahiyyətmdo ərazıdəki nüvə tədqıqatiarı ilə məşğul olan elm adam- larının, analitikbrin qorunması məsələsı dayanır. Hərbi kəşflyyat xidmotində (p -к S.Alaverdiyan), elocə də lıərbı oks-kəşfiyyat xidmətində (p~k O.Ambarsumyan) «Kiitbvt qırğın silahlarına no/arəl böhnobri» yaradıb. Ycni olan bu

Oarabağ: «Eçmiədzin»in ınəxjı qrifi altında 267

strateji şöbəbrin başçılarının prezidentin Təhlııkəsizlik Şurasında iyunun 12-də hesabatları da dinbnilib).

Ermənistan Fizika Todqiqatları İnstitutunun professoru (Ermənistan M EA Aştarak-2) Serj Ter-Avastisyan ölkə kəşfıyyatında aparılan belə bir islahatm Ermənistan üçiin, onun milli təhlükəsizliyi üçün «misilsiz...qiymətsiz bir addım» olduğunu vurğulayıb.

Araşdırmalarımıza görə, Ermənistanm nüvə tədqiqat- çılan həm RF, həırı də iranh həmkarları ib də ciddi elmi ə laqəbr qurublar. Lakin ovvəlbr müəyyən m ərhəbb rdə açıq göriinən bu əlaqələr, bu gün daha qapalı və məxfılik prinsipbri əsasında həyata keçirilir.

Təhlilbrimizə görə, belə bir fıkri xatırladım: - Siyasi hadisəbrin bir-birirni əvəzetmə və dəyişmə siirəti (zaman və məkan daxilində), dəqiq desək, çevikliyi, XXI asrin ilk illərində (2010-cu ilə nisbətdə), yəni 2001-ci ildə 2,5 dəfə artıb. 2005-ci ildə roqəmin 3, 2 0 1 1-ci ildo 3,8 dəfə, 2015-ci ildə isə 6,3 dəfə olacağı qeyd edilir Və bütün bunlar da, hər hansı bir dövbtin «Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası»na öz montl tosirini göstərir və nəticədə hər şey dəyişir. Proses- brdən kənarda qalan və yaxud gecikən ölkə, xalq, m ilb t və siyasətin... hesablamalara görə, 2010-cu ildə xəritodən si- linməyi, parçalanmağı, məhv olub sıradan çıxmağı və yaxud məhv olmamaq üçiin k im inbsə b irbşm əyi labüddür.

Zamanın və düııyanın ikinci hökmü isə kütbvi qırğm silahlarmdadır. Bu, ehtimal deyil, bu, reallıqdır. «Rakct atlası»nda (London, 2010-cı il) bir-birini əvəz edən hədə- iəçatma məsafəsina görə fərqbnən nı'ıvə başhqlı qanadh raketbıxbn tutmuş, osob və sinirbri sıradan şıxaran, insanı başdan ayağadək çürüdən kimyəvi, bilavasitə genbri məhv edən bakterioloji silahadək... təhlükə olaraq qalır. Və bu təlılükə səngiınir, əksinə artıb çoxalır,

268 Rövşan Novrıızoğlu

Türkiyə nüvə fızikası ilə məşğul olan məşhur professor Xeyrəddin Qılıc deyir ki, Türkiyə hökmən nüvə silahı istehsal etməlidir. AES-in tikilməsi bu m əsəbyə xidmət edəcək. Çünki bu, Türkiyənin enerrjiyə olan ehtiyaanın cəmi 4 faizini verəcək. Birincisi, Türkiyə AES-in tıkintisi 2800 Mq Vt gücündə olan mərkəz olacaq. Bu da Araiıq dənizi sahilbrində, Meroin şəhərciyində tikiləcək və birinci bloku 2005-ci ildə təhvıl verilməlidir.

Bu, təbiidir. Çünki, NATO-ya üzv ölkələr nüvə silahı ilə, eb cə də kimyəvi, bakterioloji silahlarla əlləşən və bilavasitə Türkiyə sərhədlərini ə b k -v ə b k edən Ermənis- tana qarşı başlanan informasiya mtiharibəsində Ankaranı m üdafb edə bilmirbr, Nəticədə, Türkiyə öz ölkəsinin erməni fıtnəsindən qorunması üzərində düşiinür, Bu da təbiidir, Ona görə ki, NATO-ya üzv ölkələrin hər birində, tutaq ki, hərbi-sənaye kompieksbrində, parlament və departamentlərində, kəşfıyyat mərkəzlərində, bank və şirkətbrdə, ən azı potensial imkanı 20-25 faiz olan milliy- yətcə erməni olan siyasətçibri var. Və təhlilbrimizə görə, nəinki Türkiyənin, e b c ə də bir-birindən ayrı düşən tiirk dünyası xalqlarının inforınasiya müharibəsində эп azı Qərb dəstəyinə ehtiyacı var, Bu, bebdir. İstəsək də, istəməsək də.

Gəiin təhlil edək. Tıirkiyə SQ BQ rəisi, eks-generai Hüseyn Qınqoğlunun Ermənistanda kü tbv i qırğın siiah- larmın olması faktını, harayını dəstəkbyən hansı, tutalım NATO-ya üzv ölkə oldu? Halbuki, 1994-cü ıl iyun ayının 14-də erməni fizikləri i b birgə bədnam Zori Baiayanı və prezident Ter-Petrosyanı qəbul edəıı RF-in «qayğıkeş» prezidenti B.N,Yeltsin b e b bir sual vermişdi: «...İndi sizin nəyiniz çatmır?,..» Bədnam Zori Balayan hoya etmədən demişdi: «...Boris Nikolayeviç, etdiymiz yaxşılığa görə minnətdarıq. (?) ...Ermənistanın bir dövlət kind y a s a ^ :

Oarabağ: «Eçmiədzin»in məxfi qrifi allında 269

və türk dünyasından qorunması üçün ona nüvə silahı hök- mən lazımdır...» Boris Nikolayeviç: «...Vaxt və zamana ehtiyac var. Şübhə etmirəm о da olacaq...» («Artsax» qə- zeti. 1994-cü il, iyun ayınm 26-sı. Xankəndi. X»-43. səh. 2. «Boris Nikolayeviç vəd verdi...»).

Araşdırmalanmıza görə, пэ qədər qəribə də olsa, Ermə- nistanın Naxçıvanla sərhəd ərazilərində - Armaş, Rind, Zəritap, Aqdui, Кэсэгап yaşayış məntəqəbrindəki quru qoşun b irbşm əbrində , sərhəd dayaq dəstələri tərkibində 9 xüsusi təyinatlı qrup kimyəvi və bakterioloji müharibədə (?) təhlükəsizlik məsəblərini icra edəcək (Hər dəstədə də18 nəfər xidmət edir).

Moskvada belə bir iinvan var: Leninqrad prospekti, ev № 80 (ora radiocihazlarla bağlı saxta bir lövhə də vurulub). Araşdırma apararkən maraqlı faktlardan biri də bu oldu ki, altı ınərtəbəli bozumtul binada tam məxfı şəraitdə kütbvi qırğm silahları üzrə, eb cə də radarlarm hazırlanması üzrə təcrübəbr aparılır. Və bu təcrübə aparan qruplaıdan birinə də doktor Aınbarsum Georgiyeviç Muradyan başçılıq edir. V ax tib (1988-1990) Ermənistan MEA-nın Toksikoloji institutunda işbm iş bu şəxsin doktotluq dissertasiyasının mövzusuna fikir verin: «Qafqaz genbrində toksikoloji pro- s e sb r və immunitetli preparatlar». Erməni tədqiqatçı, ilkin araşdırmamıza görə, bu istiqamətdə ilk araşdırmalarmı 1994-cii il iyul ayının 22-don 1995-ci il iyun ayınını 14-dək Azərbaycanın işğal olunmuş əraziıərində, əsir düşərgə- brində, xüsusən Şuşa həbsxanasında saxlanılan dustaqlar üzərində aparıb. Cənab A.Muradyan radiocihazların hazir- lanması üzrə Elmi-Tədqiqiat İnstitutunun katibliyinə ün- vanladığı hesabatında (1995-ci il, 21 iyul) yazır: «...Mən öz sınaq təcrübəbrim in ilk variantından razı qaldım. Mənim üçün ayrılmış sınaq palatasından 6 nəfəı* «köniillü»dən (?)

270 Rü vşan Novrıızoğlu

üç nəfəri preparatlara dözə bilmədi. Qalan üç nəfər ısə, artıq, sağalıblar. Özlərini yaxşı hiss edirlər. Sifbtbrində müşahidə olunan səpkilər çəkilib gedib. Qan dövranları normal işbyir...»

Maraqlı cəhətlətdən biri də bu ıdı ki, instilutun direktoru, general Boris Vinoqradov bu hesabatı imza və mö- h ü rb təsdiqbyib.

Dıgər tərəfdən, araşdm na zamanı bu da aydm oldu ki, mərkəzi bazası Vaşinqtonda yerbşən «Qafqaz iııvestisiya bankı»nm livanlı başçısı Adnan Xaşoqqi tərəfindən də erməni aliminə 147 min ABŞ dolları dəyorində texnikı ava- danlıq yardımı edilib.

Başqa bir erməni alimi Anastas Qurgenoviç Karpov isə 2010-cu ilin sentyabr ayından başlayaraq, Tehrandakı mikrobiologiya məsələbri i b məşğu! olan Elmi-Tədqiqat İnsti- tutundaöz təcrübələrini fars a lim bri ilə birgə aparmaq üçün dovət alıb. Halbuki, İran İslam Respublikastnda kimyəvi və bakterioloji silahlardan oziyyot çəkənbrə yardım assosiasiyasmm baş katibi d-r Abdulla Mazandarani hesabatında (2011-ci il, 3 dekabr, parlament) göstərir; «...İraqla müharä- bədə 25 min iranlı əsgər vo zabit kimyəvi və bakterioloji silahlardan ölüb, 65 min nəfər iso iflic voziyyətindədir», Digor tərəfdən, Aştarak-2-də işbyən (Ermənistan MEA-nm ərazisi) erməni mikrobioloqlarmdan olan k.Aşkınazyaıı,D.Davidyan, O.Ohanesyan Şinıali Koreyada da sınaq təcrii- bələrindən keçibbr. Maraqlı vəcıddi məsolədir. Çünki Şima- li Koreya dünyada məlız kimyovi və bakterioloji sılahların tıazırlanması və istifadəsı istiqamətində эп böyük arsenalı oiandır. Şiınali Koreyada giındo 15 ton kimyəvi-zohərbyiei maddələr və bakterioloji viruslar hazırlamaq gücüııdə olan səkkiz müəssisə var. Ölkənin şimal-^ərbındoki dörd eimı- tədqiqiat mərkoziııdnn biri lanı məxli qaydada i.şlayir. Olk.*

Oarabağ: «Eçmiadzinnin nwxfi qrijı altmda 271

də altı müxtəlif anbar var. Və həmin «Unfu-3» tipli, tutumu 25 ton olan aııbarlardan birinin 2011-ei ilin ortalarında DQ ərazisində tikilməsi də, artıq, planlaşdırılıb.

Nyu-York politoloqu Cııdit Millerin məlumatına görə («Nyu-York tayms» qəzeti, 2010. 4-16) RF-də «Noviçok» adh yeni kimyəvi silah istehsal edilib («Ikı kimyəvi element bırləşarək, öliimsaçan silah yaradır. Həmin birləş- ınələr mərmilərdə do istifadə edilir...» RF-də (Moskva) çap olunan «Sintez» jurnalında isə (2011. VII-2) erırıəni alimi L.M.Teroyants qeyd edir: «Noviçok» adlı silah «binar silahıdır». Orada silahın istehsahnda və hazırlanmasında monim xidmətimə qiymət verən rus alim brinə minnət- daram...(?). Biz əsəb sistemini iflic edib, «insanı əridən» (?) bu su üzrə həm Ermənistanda (Yerevan), hənı do Azər- baycanın ışğal olunmuş ərazilərində (Qubadlı) xüsusi laboratoriyalar yaratımşıq.

Lakin təhlükəni hiss edən erməni mütəxossisbri Yere- vandakı laboratoriyanı Tiirkiyə sərhəddi istiqamətinə köçü- rü rb r (201 l-ci il 2 iyul). Və məqsəd də bu olur ki, onlarm tədqiqatlarının nəticosindən Ermənistanın hərbi-sonaye mərkozlorindo bıoloji silahların hazırlanmasında istifado olunsun. İşin maraqlı cəhətlərindən birı budur ki, hom Ye- revanda vo həm do işgal olunmuş orazibrimizdə bir nəfər tapılmadı kı, bu alimbrdən soruşsun: Siz no edirsiniz? Vo vaxud moqsodinız nədir?.. Halbuki, 2010-cu ilin aprel ayında B.A.Şakaryanm və elmi işçi S.O.Kaçaryanm qonagı olan Beyrut Bioiloji Araşdırmalar Mərkozinin əmokdaşı Feyzuila Yusil', Eıvanda nəşr olunan «Artsaq» qozetindəki (may, 26-cı nömrə) yol qevdlərində yazır: «...Mon bir er- morıi qaıdaşımm elmi laboratoriyasmda oldum. Gördüklo- rim elmi nəticələr haqqında biz do fıkirloşməliyik... Çünkı Eivan iiçün do Ermənistan qodor bir təhlüko var...»


2010-cu ilin aprelində müşahidə ed ibn, 2011-ci il fevrahtı 3-dən, artıq, qarşısı alına bilməyən bir xəstəliyin - qarayara xəstəliyinin virusları Ermənistan ərazisində yayıl- dı... Lakin professor ilkin olaraq bu virusun ilk smaqlarmı Qarabağ ərazisinin ışğai olunmuş hissəsındən Azərbayca- nın SQ birləşmələrinin yerləşdiyi Tartar, Goranboy, Ağca- bədi istiqamətində, eləcə də Naxçivan istiqamətində keçir- mək niyyətində oiub ( B a x : Ermənistan MEA-nın 2011-ci il iyulun 2 i-dəki hesabatı. Hesabat doktor O.D.Qalabek- yanın imzası ilə hazırlanıb. Toksikoloji nəticələr iclasımn yekun sənədi, səh. 9).

Buna da şübhə etməyək ki, Azərbaycan istiqamatində bu m əsəb çox az şəkıldə reallaşa bibrdi, Lakin erməni alimlərini qorxudan bu olub ki, Azərbaycan ərazisində əsən küləklər tez-tez istiqamət və sürətıni dəyişdiyindan, hər şey əksina alına b ibr. Onları, nə qadər qəribə də olsa, bu qənaətə Moskva Federal Elmi-Tədqiqiat Mərkazinin (mikrobiologiya üzrə) professoru A.Prokorov gətırib, Yerevan Toksikoloji Araşdırma Mərkəzinə bu addımm törədə b ib- cəyi əks-zərbəbrin nəticəsini bildirib (Yenə həmin sənəd, səh. 21). Lakin, artıq, Yerevanda Sibir xoralarınm, yəni qarayara viruslarımn oyanması üçün nəzərdə tutulan mexanizm Aştarak-2-də quruldu. Bu isə təbiətə və insanlara qarşı ed ibcək c inayətbrin başlanğıcı olaraq qalır... Btlava- sitə insan orqanizimindəki «Sİ-Sİ-ER 2» və «Sİ-Sİ-TH 5» genbrinə təsir edib onu şikəst edən və ömrü mohv edən Sibir xorası - qarayara viruslarının Ermənistan ərazisində olması, işğal olunmuş əyab tb r im izdə elmi laboratoriya- ların tikilməsi m əsəbni daha da ciddibşdirir,

Rusiya Ferderasiyası və Ermənistan isə işğal olunmuş torpaqların bir qismini zahirən icarəyə götiirsa də, əslində, heç bir icarə haqqı ödəmədən zəbt cdiblər, necə dcyərb'-

Qarcıbağ: «Eçmiədzin»in məx/ı qrifı cdtında 273

özəlləşdiriblər. Beləlikb, Dağlıq Qarabağda «nüvə zonası» deyibn zonalar yaradıldı. Tikanlı m əftillərb dövrəbnmiş bu zonalarda həm Rusiya və həm də Ermənistan tərəfı özbrin in nüvə qalıqlarını ye rbşd irm əkb məşğuldur. Ermənistan ərazisindən (çə lbkb rdə) qablaşdırılmış, Qstünə «A-TOOZ» sözbri yazılmış xüsusi qutularda yola salınan nüvə tulantıları əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş kəndbrdə, ərazibrdə xüsusi çalalarda basdırılır.

Apardığımız araşdırmalara görə, artıq, Xocalı yaşayış ərazisiniıı şimal-qərb hissəsindəki Kolataq, Seyidbəyli və Almalı kəndbrinin həm bitki «faunası», həm də «iqlim zolağı» dəyişib. Ötən il təkcə Kolataq yaşayış məntəqə- sində Ermənistandan göndərilən nt’ıvə tullantıları (AES) yığılmış 11 dəmir qutu basdırılıb, Seyidbəyli və Almalı kəndb ri isa, sözüıı əsl mənasında, tikanlı m əftillərb əha- təyə almmış «nüvə qəbiristanlığı»na çevrilib. Lakin, ermə- nilər heç də bununla kifayətlənmirbr. Digər bir məlumata görə, Rusiya tərəfı öz nüvə tullantılarını (hazırda öz tullan- tılarmı Almaniyaya və Yaponiyaya satır) Dağlıq Qarabağın ərazisində yerbşdirərkən, bütün beynəlxalq hiiquq norma- larmı pozur, özünəməxsus yenı qanunlarını yazır.

Moşhur politoloq, yazıçı Frankis Fukuyama (Yapo- niya) bütiin bunlara işarə edərək, «zamanın sonu» əsərində yazır: «...Diinya bitir. Amma deyəsən, bir qisim d ö v b t qalacaq ki, onlar da dünyanın son işığınadək bir-birib vuruşacaq... vo bu vuruşmada onlar bibrəkdən, Allahın və bəndənin acığına toфaqlara zəhər qatacaq, suları bulan- dıracaq, ağacları, gülləri yandıracaqlar... Bu da terrordur. Bıı, tobiəta qarşı, insanlığa qarşı, vicdan və əxlaqa qarşı terrordur. Bu terrora isə nə insanlıq davanı gətirər, пэ də təbiot... Yer kürəsini, zamanı məhv edətı də e b bu terror olacaq...»

274 Rövşan Nоvı uzoğlи

Araşdırınalarımıza görə, 2011-ci il iyu) ayınmı 21-də Amerika Birləşmiş Ştatlarmm «hərbi strategiyasmnın əsas miiddəalarını əks etdirən 30 səhifəlik «Məxfı» bir hesabat dinlənildi. Həmin müddəalarm birində b e b bir qeyd var: «...Amerika rıııvə, kimyəvi, bakterioloji silahlardan qorun- mahdır. O', pl'anetin vacib ııöqtəbrinə nəzarəti artırma- lıdır...»

«Vacib ııöqtə» deyəndə sənəddə Avropa, Şimal-Şərqi Asiya, Şərqi Asiya rayonları, Yaxın Şərq, Cəııub-Qərbi Asiya... kimi coğrafi ərazibrin adını çokir. İçınəli su iisfün- də, torpaq üstündə vuruşan münaqişə və ya müharibə zonalarını xatırladır. Təəssiif ki, bu münaqişə və müharıbə zonaları cərgəsində torpaqları qəddariıqla bölünmüş, küt- ləvi terror yolu ilə işğal olunmuş Azərbaycantn... Dağlıq Qarabağın ad:ı çəkilmir.

İşğal olımmuş Qubadlıda isə ermənilər öz «ntivə qəbiristanlıqlammı bir az da genişləndiıibbr. Noticədə, ərazinin Bərgüşad və Həkəri çayları arasmdakı vaxtilə yurd yerlərimiz ohııuş (şimal və şimal-şərq hissələri) Qayalı, Mahmudlu, Qaraeallı, Sanyataq kəııdlərinini ərazibrində nüvə tuUantılannmı basdtrılması üçıin xüsusi sah əb r ayrı- lıb, Və bu işi bir qayda olaraq, «Dağlıq Qarabağ ordıı- su»nun (?) «radiokimyəvi qrupu»nun əsgərbrı görür. Və 2010-cu ildə Xankəndinin hərbi qospitalına qaıı xərçəngi ib m üracb t edon gəncbrin (onlann hamısı vaxtilə orduda «radiokimyəvı qrup»da xidmət edəıı goncbrdir) sayı 22 nəfər olub. Digər tərəfdən, ordudaıı tərxıs olunınuş ermə- n ib r in ailəbrində dünyaya gələn uşaqlarda isə kiiiləvi sepsis xəstəliyi - yəni qanm zəhərlənməsi xosləliyi müşahıdə olunub.

Maraqh cəhot budur ki, Tennessi ştatında (ABŞ) Van- derbili və Nasbil universitctbrinııı milüyyətcə erməni olan

Qarahağ: «Eçmir>clzin»in nuxxjı qrifı altında 275

həkinı qrupu da gəbn ay həmin zonalarda tədqiqatlarını davam etdirmək niyyətindədirlər, Həmçinin onlar Xankən- dində erməni uşaqları arasında yayılmış sepsis xəstəliyınə qarşı, qandakı bakterioloji infeksiyanm qarşısını alan «Zoviıı» preparatlarmdan da geniş istifadə edəcəkbrini bil- diribbr.

Bütün bunlarla yanaşı, Dağlıq Qarabağ ərazisində er- m ənibrin yeraltı niivə anbarlarımn sayı artmaqda davam edir.

Bunu da xatırladım ki, Türkıyədə «iki saat yarım ərzin- də müharibə strategiyası» adlı hərbi konsepsiya hazırlanıb. Əsasını mobil zirehli koıpusiar toşkıl edən bu konsepsiya iiç istiqanıətdə miiəyyənləşib.

1. Terror qruplarma qarşı;2. Kiitbvi aksiyalara qarşı;3. Diııi radikal təşkilatlara qarşı.Həmçinin, bunları müəyyənləşdirən əlavə olaraq,

«Xiisusi taktiki kəşfiyyat» məktəbi do yaradılıb. Fikrimcə, Azərbaycanın da b e b bir quruma ehtiyacı var.


N A R K O TER R O R

SOCЯDağlıq Qarabağ ərazisi q a n a n su z silah satışı, narko-

tik xassəlı b itkilərin becərilm əsi \>э n a rko tikb r in daşın- m ası üçütı istifadə 'olunıır.

Dağlıq Qarabağ ərazisi ta m a m ib nəzaratsiz ərazidir.В и ərazi A vropa m əka m n d a qara hkəd 'ır və beynal-

xa lq Iıiiquq qanunları bu ərazidz işbm ir.

lİlhanı ƏliyevЮ О Я

AraşdırmaJanmıza görə, Azərbaycanm ermənilər tərə- findon işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ ərazisindo - Xankon- dində ofisini açmış (9 oktyabr 1996) «ARTSAXBANK»-ın 2010-cu ilin yekun lıesabatmda qevd olunur ki, bank öz bölmələrindən birnri Milli Azadlıq Hərəkatı naminə miiba- rızə meydanlarma atılan azsaylı xalqlann, etnik qrupların xidmətinə verib (azsayh xalqlar və etnik qruplar üçiiıı hesab nömrəsi: «Armen Kur № 002211 Karton»), Bankın İdarə Heyətinin sədri Kamo Nersesyan fransız həmkatiarına verdiyi məlumatında xatırladıb: «...Bu, bizim öz torpaqları və hüquqları uğrunda mübarizə meydanlarmda barrikada quran hər bir xalqa və etnik qrupa edəcəyimiz. xeyirxah işin başlanğıcıdır. Bu, errnəni xalqımn vətəndaşlıq borcudur...»

Erməııi iqtisadçısı K.Nersesyanm (əsbn t'ars mənşəli ermənidiı*. Onun ərnisi oğlu vaxtilə 1970-80-cı illərdə C.Cabbarlı adma «Azərbaycanfılm» kinostudiyasmm rejis-


sorıı olub. Mora Nersesyan) məlumata görə «ARTSAX- BANK»da «Sadval»ın, «Talış Birliyi»nin, Kanadada, Los- Ancelesdə, Moskvada, Tehranda, Parisdə, Frankfurtda... azərbaycanlılara məxsus 9 icma başçısınm da bank hesab- ları var. Məlumat üçiin bildirək ki, «A RT S A XB ANK» qondarma «DQR»-in aparıcı banklarmdan biridir. 1996-cı il fevralın 14-də yaraddıb (Mərkəzi Bankırı və Əmanət Bankınm əsasında). Baııkm təsisçilərı «DQR»-in qondarma hökuməti, 6 bank, 12 ııəfər fiziki şəxsdir. Araşdırmaları- nıızda belo bır fakt da var ki, həmin fiziki şəxslərdən ikisı azərbaycanhdır. Həmçinin, «ARTSAXBANK» Almaniya- nın, RF-in «Müxbir banklan» ilə sax təmasdadır (6 fevral 2001). Frankfurtda, Vyanada, Moskvada bankın xüsusi filial ları açdıb. Başqa bir məlumatda isə bildiriiir ki, çeçen səhıa komandiri Şamil Basayevin və Londondan daimi yaşamaq iiçün sığınacaq istəyən keçmiş səhra komandiri Əhməd Zakayevin do adma 1999-cu il iyunun 2-də bankda hesab açılıb (Ş.Basayevin bank hesabı: «Armen.koor: AR A-Bank-2463 Saud»). «Saud» Ş.Basayevin beş moxfi adın- daıı biridir. Bu məsələlərə aydınlıq gətirən çeçen Ə.Zakayev Röyter agentliyinə müsahibəsində (2 aprel, 2004) qeyd edir; «Biziın silahlı qüvvəlorə pul, bir qayda olaraq RF-don ötürülür. О pullar İçkeriya vasitəsilə göndorilir. Bizə nazir- lor, dövlət və hökumət strukturlarında işləyənlər..., kənd müollimlori pul göndorirlor. Bizirn pul problemimiz yoxdur...»

Molumata görə, «ARTSAXBANK»da Azərbaycanda, eloco do onun işğal Sdihniş orazilorində islam dinıno qarşı, din xadimlərinə qarşı mübarızo aparmaq iiçün xüsusi «Maliyyo şöbəsi» var

Qondarma «DQR»-m terrorçu Iideri A.Qukasyanıu; ö i!do «Armen-Press» Kottilo noşr olunmıış «Diril-


mə» xatirələrində oxuvuruq: «...Dağlıq Oarabağ uğrunda döyiiş meydanlarma atılanda ilk yardım edəıılərdən bir qrupu elə Bakıda, Gəncədə, Sumqayıtda yaşayan, mənşəcə erməni olan azərbaycanlılar idi...» (A.Qukasyanm xafirəbn rus, erməni, fransız, irıgilis dillərində nəşr olunub Redak- toru: Z Balayan. Ön söz də Z.Balayamndır).

Tehranda yaşayan publisist Ağa R əhim F əx r in ecad isə 116 səhifəlik «Düşüncələr» kitabmın «Müsəlman torpağm- dakı kilsələr» bölməsində yazır: « . . .0 zaman ( 1989- 1992-ci i lb rə işarə edii'ənı) İrana təşrif gətirən mücahidbri Bakt azadlıqsevərbnni hörmət və ehtiramla qarşıladıq. Anıma onlarm b ir qismini anlamadıq. İki nəfərini e rm on i kilsə- sində işbyən Tumas Afşaryan apardı. Bu adamlann səsiııi indi də Bakıdan eşidirəm...» (Ermənistanda 2 0 1 1-ci ildə istelısalı tamanılanmış «Qarabağ» iki hissəü bodii fılmində də ermənilər yaratdıqlan Kərim və Bəlıhıl «obrazlarmda» beyııəlxalq aləmə göstərmək is təvibbr ki, torpaqların 'qay- tarılmasında (?)... həqiqəıi sevən, tarixə lıörmət cdən...» (yazıçı D.Akopyan) azərbaycanhlar öz qonşubrına (?) necə kömək edibbr).

Biz baş verən hadisəbrdə işğalçı erməni lıiybsinə, erməni məkrinə bobdik.

Bütün bu məsoləbri hələlik açıq saxlayırıq. Çünkı bu istiqamətdə araşdırmalanmız h ə b bitmoyib...

Yerevan parlamentində 2010-cu ıl martin )2-də keçııi- b n yığmcaqda («Banklar haqqmda qanun»a ycnıdon baxı- lırdı) deputat O.LXBağdasaryan «ARTSAXBANK»m İdaro Heyətiııin sədri K.Nerscsyana b e b bir sual vcrir:

- S i/da Rusiyadan, jrandan, İ ürkiyədən, Gürcuslandan neçə nəfərin hesabı var? İnvestisiyalann hocmi nə qodor- dir?

Qarabağ: «Eçmiədz'm»in məxjı qrifi altmda 279

K.Nersesyan:- Amerikadan, Almaniyadan, Avstriyadan,... İsveçrə-

dən, Kanadadan. Fransadan, İtaliyadan... kifayət qədər investisiyalar qoyulub.»

Bir il sonra qəzet lıəmiıı m əsəbyə qayıdır. Parlament miixbiri N.Aleksanyans bankm rəhbəri K.Nersesyana sual verır:

- Çirkli pullann yuyulmasında iştirak edən bankların cərgəsıııdə adınız çəkilir. Buna münasibətıniz?

- Biitiin bunlar Azərbayean mətbuatmırı uydurmasıdır. «ARTSAXBANK» Gürciistanın yeni ləyın olunmuş prezidenti M.Saakaşvdi canablarmdan martm 26-da məktub a 11b. Homiıı nıoktubda banka qoyulan gürcii investisi- yalarmdan, hesablardan, şəxsbrdən söhbət gedir. Bank sirri və müştəribrə etibarlılıq nöqteyi-nəzərindən bunu açıqlaya büırıərik...»

Xankəndidə qeyrı-qanunı öziino yuva quran erməni ban к ı 5 islam ölkəsinin kommersiya strukturu ib six əlaqə- ləro malikdir və kommersiya strukturlarmdan ikisi Azər- bavcanla baglıdır. «ARTSAXBANK», artıq, özünün bey- nəlxalq bank sistemini - əlaqələrini geıiişbndirmək üçiin xüsusi «Strateji maliyyə proqramı»na malikdir. Həmin proqrama əsasən, guya bank yaxın gobcəkdo (?) Azərbay- canla sorbəst və açıq inveslisiya əlaqələıi quracaq. Bunıın iiçiin vaşinqtonlu həmsədr S.Mənn və onıın dnstosı yar- dımçı olaeaq.

Beyııolxalq bank sistemində b e b bir maliyyo qurumu var: «MIGOM», yəni MDB və Baluk ölkəbri məkamndalıesab açtnadaıı t’ıziki şəxsbrın qeyri-tıcari pul köçiirmə- loriııi həyaia keçirməyo imkan verən bir proqram

da, məşhur «Western Union», «Money


Gramm»... kimi beynəlxalq pul köçürmələri sistembrindən biridir). «ARTSAXBANK» özünün beynəlxalq maliyya sistemində elektron pul və bank əməliyyatlannda, artıq, yeni kompüter şəbəkəbrini yaradır. Fakta görə, «MIGOM »un «ARTSAXBANK»a heç bir aidiyyəti yoxdur. Ermərii bänkmm «Deyçe bank»la (Almaniya), «CENTRO BANK»Ia (Avstriya), «SBERBANK»Ia (RF)... maliyyə-pul əlaqələıinin həmçinin 2015-ci ilin ikinci yarım ilində 3,5 dəfə artması ehtimal edilir. Burada, artıq, bey- nəlxalq «Subercash», «First Noldungs», «Citicorr».., sis- temlərindən istifadə olunur. Belə olanda «ARTSAX- BANK»ın «MIGOM » sisteminə ehtiyac qalmır.

«ARTSAXBANK» hazırda «Avropa İttifaqı»nm yar- dırnı ilə «CAFE» - Avropa layihəsində iştirak edir. Bu istiqamətdə RF-dəki erməni banklan əsl maliyyə körpiisü rolunu oynayır. M əsəbn , RF-də fəaliyyət göstərən, investisiya Iayihələri hazırlayarı Arames Vladimiroviç Martirosyan, bank əməliyyatları keçiıən «Anelik RU» - şirkətinin başçısı Armen Araratoviç Kazaryan, «Ro.sinterrefond»un vitse-prezidenti Lev Sergeyeviç Asaryan, «Fundament Batık»ın İdarə Heyətinin sədri Vladimir Qurqenoviç Poqos- yan, Rusiya Banklar Assosiasiyasmmı prezidenti Qaregin Aşotoviç Tosunyan, «Ticari Bank»ın iizvü Vahan Xaçatu- roviç Brutyan... «ARTSAXBANK»-la Azərbaycanm bir neçə bankı arasında çirkli pulların ötürülməsində əsl körpii rolunu oynayır. Həmçinin erməni bankının tərkibində2010-cu il avqustun 3-də Dubayın (BƏƏ) SMB Computers şirkətinin ofisi də fəaliyyət göstərir, Məlumata göro, adını çəkdiyimiz şirkət isə qeyri-qanuni nüvə texnologiyasınm daşmmasmı təmin edən şirkət kiıni ABŞ D ö v b t Departa- mentinin ıəsmi molumatmda qeyd olunur. Şirkət beynəl-

Qarabağ: «Eçmıəc!zin»in məxfı qrifı altmda 281

xalq ab m d ə nəzarətsiz zona kimi qeyd olunan Dağlıq Qarabağ ərazisindon tranzit. kimi istifadə edir. Həmçinin, şirkətin sahibi Əbu Tahir və erməni ekspertı Serj Avakyans qeyri-qanuni işb rinə görə ittiham olunub.

Araşdırmalarımızda başqa bir məlumat da var. Məsə- bn , R F-э məxsus Gümrüdəki 102 saylı hərbı bazanın bütün maliyyə sistemi də məhz işğalçıların Xankəndidə qurduq- ları «ARTSAXBANK»dan keçir Rus hərbçibrinə məxsus maaş cədvəlbri orada tərtib olunur. Yəni ruslara məxsus bank-pul m əsəbləri biitövlükdə «ARTSAXBANK»da həll edilir. Bütün bunlara aydınlıq gətirilməlidir.

Zəngilandakı yataqların aşkarlanmasında və işə diiş- məsində, qiymətli metallarm təm izbnm əsində Əfqams- tandan və İrandan gələn 29 muzdlu fə h b işbyir. Kəlbocərə isə bu n ıəqsədb Konqodan, Mozambikdən... könüllü 17 nəfər işçi qüvvəsi gəlib (?). nəzarətsiz zonalarda, Azərbay- eanın işğal olunmuş ərazibrində işə başlayan və İnterpol- dan gizlənon bu şəxsbrin kimliyi və hansı m əqsədb özgə torpağa soxulmaları həmişə diqqət mərkəzində olmalıdır. Bizi düşiindürən başqa bir məsələ var. Bütün bu qanunsuz işb r DQ problemini həll etmək üçün tez-tez dəyişən beynəlxalq qurumların gözü qarşısmda baş verir. Amma buna da təbii baxırıq. Çünki erməni işğalına məruz qalmış DQ ərazisində irili-xırdalı bir sıra d ö v b tb r in siyasi maraq- lanndan daha çox iqtisadi maraqlan barədə, artıq, rnate- riallarımız kifayot qədərdir. Kaliforniyada erməni icmasına məxsus «Baykar» («Mübarizə») ınətbu orqanı isə iddia edir ki, «...Dağlıq Qarabağ ərazibrınin iqtisadi iııkişafını təmin etmok üçün «ARTSAXBANK» öz fəaliyyət dairəsini genışbndirməlidir. Vaxt var idi erməniləri aciz, gücsüz və tənha bildiyimizdən DQ ərazibrini işğal edə, orada qanlı

282 Rö i vv/ NoITiızoğtu

aksiyalar törədə büəeəklərinə utopıya kırni baxırdıq. Anıma hər şey dəyişdi. Fikrimiz, xəyalımız... diişmən gülləsıııə üış gəldi». Fikrimizcə, ermənilər bıı sahədə, ariıq, bırmcı mər- hələni bitiriblər. Yəni erməni işğaiçıian bir-biı inin ardınea Fransada, ABŞ-da, RF-də, İtaJiyada, İraııda, ksveçrədə, Kolumbiyada, CAR-da, Kanadada..., Suriyada, Küveytdə... qondarma «Dağlıq Qarabağ Respublikasrnın» nümayəmiə- liyini (?) diplomatık korpus səviyyosində konsuliuqlannı yaradıblar. Dağlıq Qarabağ MUstoqil Respubüka kfmi özünün pul vahidini də buraxıb. Məsələn, I Dağiıq Qara- bağ dramı Londonıın birja bazarında 0,99 funt-sterhnqdir.

Zarnanm və dünyanın ıkinci hökmii isə kütiəvi qırğın silahlarıdır. «Həm Azərbaycam, həm də Tıirkiyəni bununla susdurmaq olar» (Tarixçi İ.Ter-Petrosyan). Bu., ehtimal deyil. Bu, reaJlıqdır, «Raket atlası»nda bir-bırini əvəz edən hədəfəçatma məsafəsinə görə tərqlənən niivə başlıqlı qa- nadlı raketlərdən tutmuş, əsəb və sinirlən saradan çıxaran, insanı başdan ayağadək çürüdən kimyəvi, bilavasitə genlori məhv edən bakterioloji silahlaradək... təhlükə oiaraq qahr,

Kütləvi qırğm silalıları öniində aciz olaraq qahr Məhz bu səbəbdəndir ki, ABŞ-da kiitləvi qırğuı silahları oleyhinə tədbirlər üçün yeni hərbi-strateji qurıım yaradıidı. «Hərbi- məxfı əməliyyatlar» adlı yeni quruına briqada generalı Bryus Loulor başçılıq edir. Qıırumıın Baş Qorargahı iso Norfolk şəhərirıdə (Virciniya ştatı) miiəyyənloşdinldi. В (.ideas i (illik) 4 milyon dollar olan bu horbi-siyasi tə.şkılaUn 28 ekolojı eksperti var.

Zəngin yanacaq resurslari olan .Xəzərətrafı ölkolorınsə belə bir strateji proqramı yoxdur Və sabah buna da şiibiıə etrnəyək ki, kütləvi qırğın silahları üçim çalışan Ermonistatı avrı -aynlıqda bu dövb tlo r in ' (Xo/aryam >'

Qarahağ ' «Eçınijdzin»//! /щ х/i qrifı altmda 283

birinə meydan opxuyacaq. Artıq, Nyu-Yorkdakı Henri Stimson Araşdırmalar Mərkəzi kimyəvi və bakterioloji silahlarla bağlı «Toksikoloji Arxipelaq» adlı strateji hesa- batımn yeni variantmı Ağ Evə təqdim edib və bu hesabatın da i4-cü səhifəsində «MDB ölkəlıəri» paraqrafmda Ermə- nistanm adı çəkilir. Vo göstərilir ki, Yerevan yaxın beş ildə bakterioloji və kimyəvi silablarm potensial bazasma çevriləcək.

Qarabağdakı laboratoriyalar

Ümumiyyətlə, MDB ölkələrində bakterioloji və kim- yəvi silahları Ioğv etnıək üçün, məlumata görə, ilə 18.6 milyon dollar lazımdır. Emıənistanda və eləcə də Azərbay- camn işğal olumnuş ərazilərində altı müxtəlif elmi-tədqiqat laboratoriyası foaliyyət göstərir. Məsələn, Xankəndidə tiki- lən laboratoriya iıısan orqanizmı fonunda fızioloji və ekoloji todqiqatlar apanr. Şuşada isə professor Adamats Dani- loviy Qriqoryamtj başçıhq etdiyi alimlər qrupu Biotexııiki və Molekulyar Bioilogiya İnstitutunda genlərin öyrənil- ınəsi, dilcrensial tasirlər, genetik nəsildəyişmalər araşdırılır. Və bilavasitə Ermənistan MN-in «21504-a~VS-04» lisenzi- yalan ilo ordu üçtin orqanizmin zəhərli maddələrdən qorun- ması fonunda preparatlarm bazırlanması işi görüliir.

Aparılan aıaşdırmalardan bu da aydın olur ki, MDB ölkolonniu hər bıri törədiləcəyi həmişə gözlənibn bioterro- rı/.i)ui) qarşısmda aciz va güesüzdiirlər.

Ameiikanın Səhiyyə və Sosial Nazirliyinin bioterro- n /m və kimyavi silahlar üzrə aparıcı mütəxəssisi Marqarct Xembcrq yazır: «...Bu real təhlükədir. Bu təhliikəni daf elmək (azsmdır». Eıəeə də, Con Hopkins Universitetinin nəzdində əhalinin biomiidafiə problemlərini öyronə.n mər-

284 Rövşən Novnızoğİu

kəzin direktoru Con Henderson yazır: «...Yaxm 10 ildə bu hücum ıtiümkündür. Bu hücum da ola bılsin İraq tərəfdən, Şimali Koreya tərəfdən, İran və Livan tərəfmdən olsun. Eiəcə də, MDB ölkələrindən birinin bu aksiyada iştırak etməsi m əsəbsi var...»

Zəhərli mikroblar hazırlanır

Araşdırmalarımıza görə, RF-yə məxsus «Vektor» bioloji laboratoriyasınm ıki elmi-tədqiqat şöbəsi işğal ediimiş Xocatı və Zəngilan əraz ıb rm də yerləşir, Laboratoriyanın miidiri, professor Sergey Netosovun 2005 və 2010-cu ılb~ rin əvvəlbrində və sonlarmda DQ ərazisinə ezam edihnəsi, erməni alim brindən olan S.T,Petrosyan və S.O.Mikoyanla görüşməsi də maraqlıdır,

Həmçinin qeyd edək ki, «Vektor»da dörd mın adanı işləyir ki, bunun da 15 faizini mıllıyyətcə ennonı oianlar təşkil edir, Burada - «Vektor» mərkəzmdə 4-cii dərəcəli bioloji zəhərli mikroblar öyrənilir, yeniləri hazırlanır, Və həmçinin mütəxəssislər bunıı da öyrənibbr ki, bu mikrob- larla lazım olan ərazinin 50 faizini məhv etınək olar. Bunun da qarşısını aia biləcək heç bir vaksin yoxdur. «Vektor»da iaboratoriyalarm 4-ü öliim halları yarada b ib n mikroblar hazırlayır. Buradam illiyətcə erməni olan altı nəfər işbyir.

Həmçirun bütün bunlar üçün heç bir vaksin yoxdur. M əsəbn, «Ebola» virusu barədə yenı nətıcəbr əldə edilib. «Elqefalit» virusunun yeni növiəri hazırlanıb. «Vektor»un bir nömrəli binasında çoxlu soyuducular var. Nomrəlonmiş bu soyuducular güclü enerjı ib təmitı olunuriar. Və burada təqribən trilyon bakteriya var, ABŞ-ın buioloji silahlar iizrə mütəxəssisi, Vaşinqtondakı Beynəlxalq Tədqiqiatlar və Strateji Araşdırmalar Мэгкэ/.inin eksperti fr'.nlcni Kordcs-

Qarabağ: «Eçtniackmmı ınaxji qrifi altında 285

man deyir: «Ora girmək miimkün deyil... Hər tərofdən yoxlamlırsan».

Erməııistanm toksikoloji sahə üzrə tədqıqatçısı, hərbi həkim Q .O .Babayan isə Beyrut a lim bri ilə (2010-cu il avqust müşavirəsi. Moskva «Biolojı məlumatların ən yenisi üzərində düşüncələr...» mövzusunda) söhbətində b e b bir ifadə vurğulayıb ki, təcrübə m übadibsi üçün biz ora asan- lıqla girib-çıxırıq...». Araşdırmalarımızdan bu da aydm oldu ki, RF-də 47 b e b mərkəz var. Ermənistan ərazisində14 b e b laboratoriya fəaliyyət göstərir. Ötən il noyabr ayının 21-dən başlayaraq, «Vektor»dakı bakteriyaların qo- runması, smaq-tocrübə meydanlarmda istifadə üçün 4 soyu- dııcu isə texniki nasazlıq adı i b dayandırılmış və DQ-nin ərazisinə daşınmışdır. Bu isə hər şeydən əvvəl nəzarətsiz qalan torpaqlarımızın başı üzərində dolaşan növbəti fola- kətdən xəbər verır. Və həmin sovuducularm ikisi Türkiyə sərhədi istiqamətinə, Biri Naxçıvanla sərhəd istiqamətinə, digori iso Cobrayıl rayonu ərazisinə daşınıb.

Araşdırmalarımıza görə, soyuducular əvvəlcədən nə- zoıdə tutulınuş yerlərdə quraşdırılarkən, rus və crmoni sər- hədçilori tərəfindən xüsusi mühafızə dəstələrino miiəyyən texniki m ə sə b b rd ə ehtiyatJı olmaq lazım bilinib. Bütiin bıı müşalıidələrdən sonra Pentaqonun polkovniki Dennis Deplanter hesabatmda qeyd edir; «...Biz hələ ki, öyrənmoyə çalışınq...» Amma sual olunur: Nəyi?

Ermani professoru V.S.Qevedyan isə RF-in Mikrobio- logiya və Virusologiya İnstitutundakı (Moskva vilayəti, Pokrov şəhəri) DQ-tıi işğai olunmuş əıazibrinin (xüsusən, Zəııgilan və Qubadlı yaşayış ərazibrində təcrübə aparmaq üçiın) mikrobioloji xəritəsiııi cızır. Professor Varonik. Qe- vcdyan öz elmi işini əsasən qarayara istiqamətində aparırdı.

286 RövşaM N ovrıızoğlıt

201J-ci ıl noyabrm 3-də London hərbi ekspcrtlorınin rəyincə, belə bir məlurnat verilir ki, bir sıra ö lkəbrdə «etnik sifah»ların ixtirası istiqamətində işlər tamamlamb. Bu ölkə- b r sırasında İraq, İran Rusiya və bir neçə M D B-уэ tizv ölkəbrin adları çəküir, Araşdırmalarırmz zamam məlunı olıır ki, bu süah növünü, tutalım, Rusiya kim i ö lk ə üçım araya gətirmək e b də çətin deyil və nıaraqlıdır kt, bu siiah növünün hazırlanmasmda qırmtzı şam ağacmdan istifadə olunur, 2011-ci ilin məlumatına görə isə, RF-in mıiiks geyimli qrupları Laçm və Kəlbəcər meşələrində (2 hektaı- lıq ərazıdən cavan qırmızı şam ağaciarını kosıb aparmışiar ( B a x : Dağlıq Qarabağda ekoloji m ə s ə b b r b rnoşğul olan qrupun üzvii, həkim-ekoloq Aruşan Caqaxanyan. Xankən- di, «Ararat» qəzeti, 2 0 1 1-ci il. X II.4)

Məlum olıır ki, bu etnik silahların yaradıcdarından biri də Ermənistan M EA-mn professoru Serj Hasakulyan cə- nablarıdır, Və bu silaha qarşı da hələlik əks-vaksinbr ixtira edilməyib, Artıq, bu da məlıtm olub ki, Ears Körfəzindoıı İraq istiqamətində vuruşan bəzi əsgəıiər bu süahiann yay- dığı xəstəiiklərə düçar olaraq sıradan çıxıblar,

Azərbaycan bu gün Vaşinqtoııun, Moskvanm «Şahmai taxtasomda təhqir olunur. Ona Qarabağdan da böyük vədlər verilır, Qarabağdan da böyük yalanlar satdır. ATƏT-in veni həmsədri, ermoni b iznesm enbri və iş adamları do six təırıasda olan Stiven Mənn ıddia edir ki, Azərbaycan Dağlıq Qarabağ problemində Ermənistana güzəştə getməlidir (?). Və yaxud Yerevanda ABŞ-ın Avropadakı silahlı q i iw ə lə - rinin komandan müavini general Çarlz Uoldla Ermonistan silahh qtivvələrinin Baş Qərargah rəisi general-polkovnik Mixail Arutyunyan arasında ıınzaiannuş sənəddə do «qarşı- lıqlı xidm ətbr»don söhbot gedib, işğal olunmuş Azərbay- can torpaqianrulan vox, Araşdда'паiarırnız,?. görə , bu vaovv.ı-

Oarabağ: «EçmİMİ2 'm»in ntaxft qr 'ıfı aitm d# 287

hqlı xidməl:» sonədlorində bilavasitə Azərbaycanm milli maraqlarmı köigəiəyon məqamlar var.

Mosobn, 2010-cu ilin mayında ABŞ-m STRATFOR (Strategic forecast) analitik mərkəzi «Keçmiş Sovet Ittıfaqıuğrunda mübari/.o», «Ermonistanı əldə etmək üçün» (Battle for the FSV: Wooing Armenia) adlı rəsmi sənəddə - hesabatda bu mosobni p r h edir. Ekspert V.Volker göstərir ki, generaliar arasmda xiisusi bir sövdələşmə var (Azərbaycan tərofin bu məxfi sövdəbşm ədən h o b ki, tam mənada xobori yoxdur).

Vaşiqton Ermonistan orazisınə strateji məqsədləri üçiin nəzər salır. Bu strateji moqsədbrdo İran faktoru daha qabarıq nəzəro çarpır. General Çaılz Uold iso Ermənistanda mövcud olan hərbi hava limanlarma, təlim-məşq zonala- nna... baş çokıb. «The Vashington Post» qəzeti, ondan bn qədər ow o! iso Cənubi Qafqazdakı hadisəbri şoıh edorkən yazırdı: «...Ermonistaııda ııçuş vo enmə zolaqlan hərbi toyyarobrin enmo sürotinə nisbətdə altı dofo davamlı olan altı hava linıanı var. Ölkənin «Zvarnots», «Eıebuni», «Gümrü» hərbi hava limanlan daha davamb və məqsədə uyğıındur. Oradan İranın istonibn ərazisinə uçmaq müm- kündür (,;). Adlannı qeyd etdiyimiz bu hərbi hava lirııan- larmda 178 bombardmançı və qırıeı toyvarobr yerbş- dirmək nuimkündür. Ennənistanda dörd xiisusi horbi-şosse yoiları var. Ən çətiıı anlarda bu horbi yollara istənibn lıərbi yiik toyyarobıinı etıdırmək mümkündür». (Eyni mənbə, 6 dekabr).*

Vo vaxud ABŞ-ın STRATFÖR-un analitikbrinin fık- rinn nozor salm; «...Ermonistan qonşu Azərbaycantn n raz ib r in i zobt edib və açıq şəkıldə onları gerı qaytarmaq m yyotincb olmadığmı bildirmək istəmir Aneaq ABŞ-ın


tərəfdaşına (?) (yəni Azərbaycan) qalib gəlmək yainız ABŞ-m tərəfdaşına çevrilm əkb mümkündür...»

Araşdırmalarımıza görə, son on ildə ABŞ-m rəsmi sə- nədlərində Dağlıq Qarabağın Azərbaycana qaytarılması m əsəbsi qoyulur. Belə bir sənəd yoxdur. Varsa, о açıqlan- malıdır. Amma yoxdur.

ATƏT-ın amerikalı sədri, DQ-ni erm ənibrə giizəşt et- mək planı ı’lə gəzib-dolaşan Stiven M ənnb , İ919-cu il avqustun 22-də Ermənistan parlamentində çıxış edən, ernıəni separatçılarına haqq qazandıran və Amerikanın oniarı hər vaxt dəstəkbyəcəyini xəbərdar edən polkovnik, « Ali ко- nıissar» V.N.Haskel arasında heç bir fərq yoxdur. Məlu- mata görə, cənab Haskel D ərəbyəzdən qiymətli əşyaların daşm m asm da iştirak edib (2019-cu ildə Haskelin erməni parlamentindəki separatçı çıxışmın 100 ıli tamam olacaq). Bu faktı və sənədi xatırlamaqla bir daha diplomatiyamıza və insanlara xatırlatmaq istəyirəm ki, Amerika Ermənistan üçüıı e b Amerika olaraq qahr. Siyasət dəyişmir. Dəyişən insanlardır. Dəyişəıı, rəngdən rəngə, cilddən-cilda diişən bi- zik. Məlıımata görə V.H.Haskelin ideyaları Azərbaycan iizrə müvəkkıl C.S.Rey, Bakıdakı vitse-konsul C.Rodolf vasitəsib Dağlıq Qarabağa və Naxçıvana yeridildi. 1919-cuil sentyabrm l-də Azərbaycan N az irb r Şurasınm sədrinə iinvanladığı məktubda erm ənibrin işğalçılıq siyasətı yiirüt- dükbri bö lgəbrə dair iki siyasi plan irəli siirür:

a) İyirmi maddəlik plan, Bunun on bir maddəsi təbii sə rv ə tb rb bağhdır,

b) On iki maddəlik plan. Bunun dördü təbii sərvətbıiə bağlıd it-

Нэг iki planda işğalçı vo separatçı daşnak rejimini dəstəkbyən mövqe var, Və hər iki maddədə Naxçivan vo Şərur-Dərəbyəz torpaqlarını əhato cdən azad və sərbəst (?)


zona yaradılması məsələsi qoyulur. Yaranmış zona isə amerika qubernatoıları tərəfındən ıdarə olunmalı ıdi ( B a x : Az.Mərkəzi D ö v b t Yeni Tarix arxıvı, f.970, 1, iş 93, v.3-4)

1919-cu il sentyabrm 29-da isə Azərbaycan polkovnik H askeb etiraz məktubu göndərir. Bitərəf zona ıdeyası rədd edilir. Bölgənin Azərbaycamn ayrılmaz hissəsi kimi qal- maq şərti i b Amerika general-qubernatorluğu tərəfındən ıdarə edilnıəsinə isə razılıq verilir (Ola bilsin, general Çarlz Uold güniin birində DQ ərazibrində ABŞ-ın general quber- ııatoru təyin olunsun).

D ərəbyəz-Şərur və Naxçivan zonasmı Azərbavcan əra- zisindən «kəsib götürmək» ehtirası i b vaşayan erm ənibrin regionda fəaliyyəti aktivbşir. Ermənistanın Baş naziri A.Xatisyan oktyabrın 23-də (1919-cu il) amerikalı H askeb 279 nömrəli bir məktub göndərir (Məktııba görə, amerikalı «homsədr» cənab H askeb «Daşnaksıityun» partiya&mm bir nömrəli biletinin verilməsi m əsəbsi Ermənistanda maraqla qarşılamb). О yazır: «...Bız, Şərur-Naxçıvan bölgəsinm Qafqazdakı iııgilis ali komandanhğı tərəfindən Ermənistan idarəçiliyinə verilməsinə baxmayaraq, homin ərazinin Amerika qııbernatoru tərəfındən idatə olunmasma razıyıq» ( B a x : «Azorbaycan» qəzeti, 1919, № 209 , 1 noyabr).

Ö tən də olsa, bu tarixbrə nəzər salmaqda məqsədimiz budur ki, diplomatiyamızın «Qarabağ konsepsiyası»nda Vaşinqtoıı və Moskva planları sadəlövhcəsiııə deyil, ciddi təlılil edilsin.

Kaliforniya ştatı ərazisində bu gi'ın crməni separatçı- larının altı beyin mərkəzi fəaliyyət göstərir Fakta görə, Dağlıq Qarabağın işğalında həmin beyin mərkəzlərindən silahlı muzdlıılar «ezam olunub»...AIBŞ-m elm ocaqlarında, tndqiqat mərkəzbrində tədris olunan diinya xəritəbrınin

290 Rö up/? No vruzoğlи

yeni nəşrlərində Dağlıq Qarabağ Ermənistan ərazisi kimi təqdim olunur.

Biitiin bunlara hələ ki, aydınlıq gətirümir. Nəticə etiba- rilə ikiüzlii siyasət, ancaq iqtisadi maraqlarm güdülməsi... heç bir döviətə başucalığı gətirmir. Belə sı'yasət həınişə iflasa uğräyır. Məsələn, Vaşinqtoııdakı Pyu Bevnəlxalq Strateji Araşdırmalar Mərkəzi ekspertlərinin fikrineə, ABŞ- ın Cənubi Qafqaz siyasətindəki (o cümlədən, ermənilər tərəfmdən işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ ərazisinə miina- sibətdə) ikili standart onu çox m əsə ləb r qarşısmda aciz qoyur.

Apardığumz araşdırmalara görə, Vaşinqtonun Dağlıq Qarabağ siyasətinə münasibəti Azərbaycanın regionlarında miixtəlifdir (artıq, birmənah şəkildə qəbul etmək lazımdır ki, RF DQ problemində lıəmişə Ermənistan tərəfdən çıxış edib. Dekorativ ssenarilərin ınahiyyəti məiurndur. İran da eyni mövqedən çıxış edir. Gürctistan və Türkiyə öz prob- lemlərində çırpmır). Azərbaycanm cənub, şimal, şərq və qərb bölgələrində aparılan sorğularm nəticəbrino tıəzər salaq:

a) Cəlilabad-Biləsuvar ərazilərində (cənub bölgəsi) rəyi soruşulan 100 nəfərdən 91 -i «DQ problem in in həlliııdə Vaşinqtona inanmadığını bildirib;

b) Şəki-Balakcm ərazilərində (şimal bölgəsi) rəyı soru- şulan 100 nəfərdən 83-ü ıııonfi açıqlama verib;

c) Bakı kəndbrinin sorğu cavablarında Vaşinqton sıya- səti birməııalı şəkildə rədd cdilir;

ç) Gəncə-Qazax ərazibrində (qərb bölgəsj) isə rəyi soruşulan 100 nələrdən 76 nəfəıi Vaşinqtonun Dağiıq Qarabağ siyasətinə qarşı çıxdığım elan etdi (Sorğıj 2010-cu ilin mart-aprel aylannda «Bank İnforınasiya» Strateji Mər- kəzi tərəfmdən apanldı. Ekspert Q.Qasımov {professor).

Qarcihağ: \<Eçmiadzin»in nnıxfı qrifi allmda 291

C.Əüyev (müəllim), A.Fətəliyev (hərbçi, Qarabağ döyiiş- çiisü), E.Dadaşov (iqtisadçı-hüquqşünas)... tərəfmdən aparılıb).

Amerikada belə bir ictimai təşkilat var; «Milü təhlükə- sızlik arxivi ləşkilatı». Bu təşkilat 1994-cii ıldən Afrika regıonlarında baş vermiş «soyqırım» m əsəbb rin i araşdır- m a q l a məşğuldur. Və maraqlıdır ki, təşkılatın ekspertləri iddia edirlər ki, m əsəbn, Ruanda Respublikasında 1994-cü ildo baş verən soyqırımda, bilavasıtə ABŞ administrasiyası günahkardır. Soyqırmun 10 ılliyi münasibətilə regionda y a y ı l n u ş rosmi sənəddə qevd olunur ki, hadisənin törədil- rnəsi ə r ə l ə s i n d ə Klinton administrasiyası, Mərkəzi Kəşfıy- yat İdarəsı sanki baş verəcək dəhşətli lıadisəni (etnik qarşı- dannam n nəticəbıini) seyr etnıək tiçün amfıteatr axtarışın- da idi. V a ş in q to n istəsəydi, Ruandadakı 100 min lə r lə ada- m m q ı r ı lm a s m ın qarşısını ala b ibrdi. Amma belə etmədi. Soyqınm ona lazırn idi...(?). Bu da siyasət ıdi. Amma ən iyrənc və üırixin heç vaxt bağışlaya bilməyəcəyi səlıv siyasət. .

İşgal olurmıuş Dağlıq Qarabağda qeyri-qanuni fəaliy- yət göstorrm Deynəlxalq «Artsaxbank»ın və omın antiislaın xottının terror şobokələrmə gizli yardımı d a v a m etdikco, separa tyı re j imin xariedoki fəaliyyəti bir о qodər diqqəti colb edir. Onu da qeyd etnıişdik kı, erınənibrin «Hayastan» Beynolxalq Xeyriyyə Foııdu da MDB məkanında qadııı terrorçu birbşınələrinin hazırlanmasmda xusıısı maliyyo y a r d ı ı n l a n n a tnalikdir .

Molumata göro, ABŞ senatınını maliyyə mnsoblərilə moşğııl olan komıtəsi Amerikanın vergi miUəttişlıyınin bu ı.stıqaınoıdə lıazırladığı məxfi maliyyə sonədbriııi tolob edıb

S-wədləri araşdıran kom itənm m ütaxəssisb ri


belə qənaətə gəliblər ki, dünyada mövcud terror şəbəkə- lərinin bir qismi xeyriyyə fondları ilə əlbirdir. Çirkli pulla- rın yuyulmasında, təbii sərvətlərin talan oluııub daşınma- sında həmin fondlar daha aktivdir. Məsələn, sənədlər əsa- sında məlum olub ki, Orta Asiya və Qafqaz regionlarında fılialları olan «BİF», «SA A R Fondation», «Nely Land Fondation for Relief and Develorment» (ABŞ), «OXFAM» (İngiltərə), «NRA» (Misir), «Qətər humanitar təşkilatı», «Hayastan» (Ermənistan), «Ümumdiinya müsəlman təşki- latı», «Ümumdünya müsəlman gəncb r assosiasiyası», «Beynəlxalq islama yardım və xilasetmə təşkilatı», «Əl- Hərəmiyyə» (Səudiyyə Ərəbistanı), eləcə də bir sıra bank, о cümlədən «Əl-Şimal» (Xartum), «Barklayz» (London), «Jirokredit (Vyana), «Jiıobenk» (Keniya), «Artsaxbank» (Dağlıq Qarabağ), «Pervıy Russkiy Bank» (İsveçrə)... son i lb r beyııəlxalq terror aksiyalarında maliyyə mənbəyi kimi fəaliyyətdə olub.

«Artsaxbank» Azərbaycandan gedən qaz və neft kə- mərlərminn partlayışlarında terrorçu qruplara bilavasitə yardımçı olub. Məlumata göro, terrorçularm strateji plan- larında Cənubi-Qafqaz qaz kəmərinə (Bakı-Tbilisi-Ərzu- rum) qarşı hiicumların hazırlanması haqqmda xiisusi «təlimat proqramı» var, Bu kəmərin Azərbaycan ərazisin- dən keçəcəyi mosafə 442 km-dir (kəmərin ümumi dəyəri 3,2 milyard dollar edir). Beynəlxalq qaz kəmərindən ildə 20 milyard kub metr qaz nəq 1 olunacaq.

Göründüyii kimi, Azərbaycanm enerji daşıyıcılarına qarşı təxribat və terror planları bir an da olsun səngimir. Araşdırmalanmıza görə, erməni bankımn Cənubi Qafqazda məşhur olan «Meşə qardaşlan» terror təşkilatı ilə six əla- qəsi var və təşkilat ışğal olunmuş ərazibrdə qeyri-qanuni narkotika plantasiyalarının salmması üçün 110 min dollar

Qarabağ: «Eçmiədzin»in ın.xxfı qrıfi altında 293

ayınb, ABŞ-m senat komitəsi bankın idarə lıeyətinin sədri Nersesyan haqqında ayrıca sənəd toplayır. Arl:ıq, məlumata görə, ermənilərin «Flayastan» xeyriyyə fondunun Kalifor- niya və Vaşinqton ofısləri bağlanılıb. Məlum olub ki, «Hayastan» hom Tiirkiyədə, hərn də Rusiyada Azərbay- canda baş verən son terror aktlarında terrorçular iiçün ma- liyyə dəstəyi olub, erməni və kiird qadm separatçılarmdan ıbarət yeni silahlı birləşmələrin hazırlanmasına yardım edir.

Məlumata görə, işğal olunmuş ərazilərimizdə, nəzarət- sız qalan Dağlıq Qarabağ torpaqlarında «Artsaxbank» və «Hayastan»ın yardımı ilə Azərbaycan və Türkiyə istıqa- mətində terror aktları törədə biləcək qadın terrorçu qıupları üçün təlımlər keçirilir. Belə bir məlumat da verilir ki, «Kürd biriiyı» qadın terror qruplaşmasınm bir neçə üzvii Dağlıq Qarabağdan Ermənistana, oradan da Tiiıkiyə ərazi- siııə keçib (Türkiyə MN-nirı məlumatı «Bulletin», 2010, № 4).

В и səbəbdən Bakıda ofısbri olan bütiin beynəlxalq xeyriyyə fondlarınım fəaliyyətlərınə ciddı nəzarət olma- lıdır,

Conubi Qafqazda, üım ımiyyətb, MDB məkanmda baş verən siyasi hadisəbr, separatçllıq, terrorçuluq va işğalçılıq cəhdilə ayrıltb özlərini «müstəqil respublika» kimi tanıdan ərazibrdoki hərbi vəziyyət beynəlxaiq mətbuatda, fond və m ərkəzbrdə , kəşfıyyat idarəbrində geniş şərh olunıır. MKİ-nin son lıesabatmda XXI əsrin ılk 25 ili ərzində 100 xırda müstəqil dövb t yaranacağı göstərılir. Şiibhosız, belə bir parçalanma siyasəti uzun miiddəldir ki, apartlır. Çünki kiçik və qondarma d ö v b tb r i ıdarə etınək, imkaıı düşəndə, lazmı gobndə onları bir-birilə vııruşdurmaq, asılı vəziy- yotdə saxlamaq daha asandır, Məsələn, Giircüstan lıadisə- b rindon nvvəl qondarma respublika ərazılnrimn bırıııdə -

294 Röv.sən Novmzoğlu

Azərbayeanm işğal oluıımuş ərazisı olan Dağlıq Qarabağda separatçı Dnestrvanı ərazinin, Cənubi Osetiyaııın, lanınma- yan İçkeriya respublikasının, olmayan Ləzgistanm, «ınüs- təqil» Dağıstanın terrorçuluq və işğalçılıq siyasətmi əsas tutan nüm ayəndəbrinin birgə memorandumu imzalandı. Şuşada iffifcalahımş bıı separatçı sənəditı elan olunmasından sonra Amerikadakı- Erməmi Milli Komitəsinin başçısı Kan Xaçikyanm məktubu oxunub. Məktubda qeyd oiumır ki, diinyada nə baş verirsə, bizım (Oxu: separalçılarm və terrorçulann) xeyirimizə baş verir. «...Buradan -- dünyanın эп uca zirvəsindən (o, Amerikanı nəzərdə tutur -- R.N.) hər yer görünür, hər yer açıq görünür. Artıq, rahat olım ki, rahat işləyin və ralıat durun ki, dünyanın эп böyük dövbtləri və qurumları bizbri yaxşı başa düşür, yaxşı dork ed irb r . Bizi dəs təkbyənbrin arasmda əvvəlbrdə olan şübhə və eünasız- lıq azalır, Çünki bizinı apardığımız mübarizo, bəzibrin in dediyi kirni terroıçu mübarizə deyil, müstəqıilik uğrunda miibarizə aparanların mübarizəsidir. Bız Milli Azadlıq Hərəkatınm önündə gedənbrik, MDB məkanmda olan dayaqlarımız da bövükdür. Bax, harm öz problem ib məş- ğuldur. Bəs biz no üçün verilən şansdan isiıfadə etmə- yək?...»

Məktubda Qərbi Avropada büyük nü fu /a malık olan, separateılarm liderbrindən sayılan, DQ-m işğahnda azər- bayeanhlarm kütbvi qırğmlanm təşkil edən... M urad Pa- pazyamn tövsiyəsinə do toxunulıır Moktubda qeyd olunur: «...NATO-dan arxayın olıın. O, b izbn müdafiə edir. Dostu- muz Murad Papazyanm təklifi var: amenıkah lıəmsədr (ATƏT-in), diplomat, erm onibnn dostıı olan Stiven Mənn cənablarına Cənubı Qafqazda sabitlivm və lohlükosizliym təminatçısı k:imi, möstəqıTlik və demokratiya uğrunda mü- baıizəyə qoşulanlarm hunayəçisi və yardımçısj kimi «xüsu-

Qarabağ: «Eçminäzin»in məxfı qrifı altında 295

sı nıiikafat» ayrılmalıdır. Bu mükafat «ımistəqil DQ res- p u b l ik as ı» n m paytaxt ı Xankəndidə təntənəlı şəkildə bu ılin sonunda, dalıa dəqiq desək, ermənilərə qatşı soyqırırmn 90 iüiyi ərofosmdə təqdim edibcək...»

Separatçı M.Papazyanın «xüsusi mükafat»mın nədən ibarət olmasmı bilmirik. Amma alınan məlumatlardan beb bır fakt aydm oiur ki, e rm ən ib r ATƏT-in amerikalı həm- sədrinə «Daşnaksütyun» partiyasımn da «foxrı qonaqlara aynimış» bir nömrəli biletini və döş nişamnı, aılıq, təqdun ed ibbr. Bu faktı Со Tatikyan adlı bir amerıkah separatçı ennəni xəbər verib.

Məlumata görə, separatçıların Şuşa yığmeağında Cə- nubi üse tiyava yardıınlarm, stlahlı birləşməbrin göndəril- məsi məsoləsi də miizakirə olunub.

Araşdırmalannuza görə, ilin sonunadək qondarma DQ «respublika»sına Rusiyadan, ABŞ-dan, Fransadan, Aimani- yadan yardım ediləcəyi gözbnilir...

Amerika Birbşmiş Ştatlarınm H.Kissincer Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, RF-niıı Cənubi Qafqaz Strateji araşdırmalar Mərkəzi, Fransamn Siyasi Tədqiqatlar Mor- kəzi, İngiltərəniıı London Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, Almaııiyanm Beynolxalq Təhlükəsizlik və Siyasət İnstitutu, İsrailin «Kamminqs» mərkəzi... ümumon Qafqaz region- larmda tədqiqatlar aparan strateji-analitık ıdarələrın və sosioloji roy biırolan Azarbaycanla bağlı illik hesaballarda, soı'ğularııı nəticəbrində yanlışlığa yol verır, Bilavasitə, mənsııb oldııqları d ö v b tb r in maraq çərçivosindən kənara çıxmayan bu siyasi m ərkəzbr Azərbayeanla bağlı hazır- ladıqlan hesabatlarda işğal altında qalan vo «nəzarətsiz 70iia»lar eorgəsindo qeyd olunan Dağlıq Qarabağ orazısın- do hüş vcrəii bi'ıtün neqativ əmsalları-göstəricılərı, fakt vo дц:. ' :'-nə--zülü oks etdirən rəqomlən «Cənubı Qaiqaz,


Demokratik prinsiplər və Müstəqil Azərbaycan...» (Belə bir problemin adı 2011-ci ilin avqustunda Vaşinqtonda nəşr olunan A.BŞ Konqresinin rəsmi «Congressional Record» icmalmda çəkilir) paraqrafm a şamil ed irbr. Yəni işğal altında qalan DQ ərazisində baş verən ictimai-siyasi hadisə- lərin təhlilmin neqativ nə ticəbri Azərbaycanla bağb hadisə- Iərdə əks olunur. Beynəlxalq miqyasda müstəqil Azərbay- canın imicinə güclü zərbələr endirilir. M əsəbn , ABŞ politoloqu Daniel Kaufman qeyd edir ki, «bu, təbiidir. Dağlıq Qarabağ Azərbaycanm tərkibində öyrənilir və araşdınlır... Ərazi bütövlüvü baxıvnmdan burada heç bir prinsip pozulmur...»

Şübhəsiz, ennəni terroruna məruz qalmış DQ ərazisi Azərbaycanm işğal olunmuş parçasıdır. «O, nəzarətsiz və qanunularm işləmədiyi bir ərazidir» (ABŞ Dövlət Depar- tamentinirı 2010-cu il hesabatı). DQ-da baş verən ııeqativ hadisələri, qeyri-qanuni formalaşdırılan dövlət atributlannı və struktıırlarmı Azərbaycanın tarixi səbifəbrinə yazmaq düzgün deyıl. A dlan çək ib n beynəlxalq strateji araşdırma mərkəzləri DQ-i işğa! altmda qalan və nozarətsiz, miina- qişəli zona kimi müstəqil araşdırmah, müstəqıl təhlil etməlidir, '

Məsələn, ABŞ analıtikləıindən olan Helman Cool yazır ki, Cənubi Qafqaz regioniannda «dövlətin zəbt olıın- ınası»nda «inzibati korrupsiya» əsas rol oynayır və bu da kölgə iqtisadiyyatının çiçəklənməsinə gətirib çıxarır. «Erməni işğalmda qalan Dağlıq Qarabağm iıısan resursları \\э yanaşı, təbii sərvətləri də talan edilib... Bunu öyrənmək, avaşdırmaq Avropa üçıın, ləyaqətı olan hər kəs üçün maraq\ı olardı...» («Vaşinqton Post», 2010. 111.26).

Başqa bir ABŞ analitiki Cons Kraint yazır: «...Dövlətin zəbt olunması, ekoloji yaralarm açılıb göstərilməsi, təbii

Oarabağ: «Eçnıiədzin»in məx0 qrifi altında 297

sərvətləıin talan olunması» demokratik islahatların iflic olmasına gətirib çıxarır. Məsələn, Cənubi Qafqaz regioniannda apardığımız korrupsiya, kölgə iqtisadiyyatı və dövlə- tin zəbt olunması, şübhəli bank sistemi, narkobiznes, dini ekstremizm, insan və silab alveri, nüvə silahı üçiin kompo- nen tbrin qeyri-qanuni satışı, ekoloji tarazlığm pozulması, biitövlükdə beynəlxalq terrorizm istiqamətində ciddi nəticə- b rim iz var. M əsəbn, təhlillərimizə görə, təbii sərvətbrə edilən təcaviizün mdeksi Gürciistanta 14,7, Acarıstanda 16, Cənubı Osetiyada 9, Abxaziyada 13, Ermənistanda 28,5, Azəıbaycanda 24,9, Dağlıq Qarabağda 77,4 faizdir...» (Mü- əllifin qeyd etdiyi «Dağlıq Qarabağda 77,4 faizdir» ifadə- siııə diqqət yetirin - R.N.)...

Daniel Kaufmanın, Helman Coolun, Cons Kraintin bir- birindən fərqli açıqlamalarma Azərbaycanın rəsmi orqan- ları, ilk ııövbədə, Xarici İ ş b r Nazirliyində d iqqə tb yanaşıl- malıdır. Çünki aldadıcı və çaşdırıcı informasiyalar çox vaxt dövlət, hökumət və parlament səviyyəsində rniizakirəyə snbr.b olur. Bütün hallarda Azərbaycaıı təhlil edibrkən, e rm ən ib r tərəfindən işğala məruz qalmış Dağlıq Qarabağ ərazisı aynca təhlil olunmalıdır. Çünki, bu zona həm nəza- rətsiz, həm də qanunların və demokratik prinsiplnrin işb- modiyi bir «zoııadır». Başqa bir araşdırma materialmda isə qeyd olunur ki, Azərbaycanın işğal altında qaian DQ irazilərində qondarına respublika qııran Arkadi Qukasyan2010-cu il aprelin 23-do daxilı sərəncamında yeın Dövləl Şuıasj yaradıJrb: «On bir nəfordəıı uibarət olan bu qondarma şıııa, əsasən, regionda ekstremal şəraiti doğuran səbob- b ıiə , qoyulan xarici kredit və invcstisiyalarla moşğul olacaq, 2005-2015-cu ilbri ohatə edəcək «İqtisadiyyatda demokratik islahatlar» və «Ekoloji mühit» ıstiqamətindo proqram tezisbrin hazırlanması ilə ınəşğul olur. Bizi ma-

29Н Rövşən Novntzoğlıı

raqlandıran m əsəbnin başqa tərəfidir (vo giiman edirik kı. həm A TƏ T rəsmilərini, həm Azərbaycanm XİN-ni də bu məsələ ciddi düşündürə bilər - R.N.). Məsələn, molumata görə, qoııdarma respublikanın terrorçu «prezident»i A.Qu- kasyanm altı miişavirindəıı üçü və dörd nıəsbhətçısmdon ikisi xarici ölkə vətəndaşlarıdır, Yəni, onların əksəriyyəti ATƏT-ə üzv olan ölkələrdən gəlınəbrdir. Terrorçu-prezident A.Qukasyanm təhlükəsizlik iizrə məsbhətçisi keçmış zabit (ABŞ), bakterioloji silahlar miitəxəssisi Core Sunia, investisıyalar, kreditlər və onların təyinatı iizrə bölünməsi istiqamətində məsləhətlər verən Rolf Olson (İsveçrə), im- miqrasiya üzrə əlaqələndirici Mışel Liotar (Fransa), sərhəd məsələləri üzrə məsləlıətçisi keçmiş sərhədçi, polkovnik, uzun miiddət Naxçıvanda sərhəd bölməloridə işləmiş Aleksandr İvanoviç Bezrukov, ekologiya və iqtisadiyyat iizrə Edmund Biski... adlı şəxslərdır.

Azərbaycan bu istiqamətdə araşdırmalar aparmalı, əldə olunan əlavə məlumatları beynəlxalq hüquq normaian çər~ çivəsində təhlil etməlidir,

Adiarı qeyd olunan vətəndaşlarııı qeyri-qanum işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərındə foahyyətino golinco, bu heç bir demokratik cəmiyyotdə qəbul olunmur.

Araşdtrmalarnnıza görə, Arkadi Qukasyamn yaratdığı qondarına Dövlət Şurasına daxil edilmiş bu şoxsbrin Dağhq Qarabağ istiqamotində çoxillik proqram sənədinın tezisləri də hazırlanır.

Avropa ittifaqında «Müdafiə Taktikası» adh strateji proqramın tezisbri Qstündə daha çox baş sındmrlar. Oıı ildən artıq gedərı müzakirənin noticəsi isə Brüsseldə açıqlamb və bildirilib ki, (1'7 aprel 2010-cu il) siyası qurumun «Madafıo taktikası» proqramı müəyyən düzəüşloriə qəbul edilib. Mvinaqişa vo m ühanbə z.onalarında чсаЬ’Ш’-о

Oarabağ: «Eçmiədziıı»in məxfi qrifı altmda 299

nəzarət edə biləcək 1500 nəfərlik «Çevik taktiki lıərbi qruplar» varadılması qərara almıb. Bu da qərara alınıb ki, belə qruplar Afrikanın, Asiyanm, Latm Amerikasının... həmçınin Cənubi Qafqaz regionlarınm, Orta Asiya ərazi- lərinin... miinaqişə və müharibə ocaqlarında iştirak etsiıılər. M əsəbn , Avropa ittiiaqma məxsus qruplar (HHQ-nin və HDQ-nin), quru qoşunlarının h issəbri münaqişəli Afrika regionlannı nozarətə götürəcək.

Məluıııata görə, 1999-cu ildən Kosovada müstəqil hər- bi əmoliyyatlar aparan Avropa İttifaqınm qoşun kontingenti regionda daha çox sülhməramlı işlərin görühnəsinə fıkir verir. Avгора İttifaqımn xarici siyasət vo təhlükəsizlik məsələbri iizrə ali niimayəndəsi general Havyer Solonanm açıqlaınalarma görə, yalnız b e b taktiki ged işb r ayn-ayn regionlarda müharibənin odunu söndürə bilor. Generalın fikriııcə, Avıopa İttilaqında fəaliyyətə başlayan çevik, sülh- məramlı əməliyyatlar aparan çevik qruplarm bir qismi yaxm güııbrdo Dnestryanı ərazilərə, Abxaziyaya və Dağbq Qarabağa göndəribcək. Sülhməramh «Müdafıo taktikası» proqramını regionlarda hoy ata keçiron qruplarm tərkibindo İngiltorənin, Fransanın, A lm aniyanm ... qoşun kontingent- lori osas rol oyııayacaq.

Rusiyalı politoloq Aleksandr Kondraşovıın «Belo qrup- ların Dağlıq Qarabağ ərazisinə göndorilmosı mümkün' diırmü?... Hansı noticələri vero bilər?...» - sualına generalH.Solona cavab verib ki, mümkündür. O, deyib: «...Biz, arlıq, belə bir addımtn atılmasınım torofdanyıq. Çiinki gu- nahsız insanlit artıq oziyyət çəkır, Ərazinin ekoloji pano- ramasiiıa cıddı zərbobr endirilir. Digor tərofdon, torpaqları oldon getmış, ərazisi parçalanmış Azərbaycanda demokratik islahatların həyata keçirilməsi üçün 'bu, vacibdir. Həm- çmin rcgiondakı torpaqları talan olunmuş nəzarotsiz zonalar

300 Rövşan Novrıızoğhı

demokratik inkişafdan, dünyanm «inkişaf proqramlan»n- dan geri qalır...»

Generalın fıkrincə, 2004-cü ılin sentyabnnda və 201 I- ci ilin əvvəllərındə Avropa İttifaqmın «Müdafıə taktikası» proqramım yerinə yetirən qoşun kontingentinin qruplarının ABŞ Dövlət Departamentinın sənədlərində «nəzarətsiz zona» kimi qeyd olunan Azərbaycamn işğal otunmuş ərazi- lərınə - Dağlıq Qarabağ ərazisinə göndərilməsi nəzərdə tutulub (Avropa İttifaqı NATO-dan fərqh olaraq, neytral mövqeyə malikdir)»,

Dağlıq Qarabağ problemilə məşğul olan ATƏT isə meydandan çıxacaq, öz fəaliyyətinə xitam verəcək. Çünki ATƏT' - faktiki olaraq, bütiin atılarda və moqaınlarda hərə- kətedıcı orqan kimı yox, müşahidəedici orqan kimi olub, Siyasi məsəblərin həllində qərazli mövqelərdən daha çox çıxış edib.

Fikrimcə, biitün bu məsələlərdə də diqqətli gedişlər et- mək yaxşı olardı. Çünki heç bır sülhınəramlı qurum və yaxud proqram hələ ki, Dağlıq Qarabağı erməni işğahndan azad edə bilmiı*. Məlumata görə, Dağlıq Qarabağla bağlı Fransanm ıştirakı ı b 86, İngiltərənin iştirakı ilə 59, Ame- rikanm iştirakı Hə 71, RF-in iştirakı ilə 83, Almamyanm iştirakı ilə 29 - ciddi lıesab olunmuş strateji və yaxud nətı- cəsinə şübhə edilməyən,., proqramlar qəbul edilib. Кэ1э də heç bir nəticə görünmür, (?)

Azərbaycan tərəfı bu məsələlərdə məJumat, fakt və rəqərnləri bir daha beynəlxalq ictimaiyyətə açıqlamalıdır.

Uzunmüddətli araşdırmalar zamam əldə etdiyimiz fakt və rəqəmlər NATO-ya və ATƏT-ə üzv olan ölkələrin dip- lomatlarınm açıqlamalarının üstündən qəiəm çəkir, Məlu- mata görə, işğal olıınmuş ərazibrim izdə ılk «qızıl əmə- liyyatı»m ABŞ-ın «Clobai Gold» şirkotilə ermənıbri;

Qarabağ: «Eçmiədzin»ın məxfı qvifı altında 301

«Gold Armenia» şirkəti aparıb və 1997-ci il mayın 15-dən isə bu işə Kanadanm «FD» şirkəti qoşulub. (...First Dynasti Mines) («Financial Times o f Canada» - Toronto (Kanada) 2010. № 29). Nəticədə işğal olunmuş ərazibrimizdə - Zəngilanın «Vejnəli», Kəlbəcərin «Söyüdlü» və «Qızılbu- laq» qızıl yataqlarımn ağzını açdılar (hər iki şirkət haqqında Beynəixalq İqtisad Məhkəməsində iş qaldırmaq üçün bütün əsaslar var). Başqa bir ABŞ şirkəti - «R.V. İnvesment» şirkəti də əməliyyata qoşııldu. «Prodakşn-serinq» tipli m iiqavib də bağlanıldı: «M üqavibnin şərtbrinə görə, işğal olunmıış yataqlardan hasil ed ibcək 470 ton qızıl, 2500 ton gümliş, 1,6 milyon ton misdən... əldə edilən gəlirin hətta 51 faizi Azərbaycana verilməli idi. Hanı bəs? Təkcə işğal altındakı «Qızılbulaq» yatağmda on il bundan əvvəl (1994- cü ilə) 13,5 ton qızıl ehtiyatı olub. İndi isə burada erməni ekspeıtbrinin rəyinə görə, 2,3 ton qızıl ehtiyatı qalib (Ermənistan isə qızıl ehtiyatmı 6,5 dəfə artırıb). Bu faktları araşdırmaq iiçiin ABŞ diplomat! Rino Harnişin Xankondidə nəşr e d ib n «Azad Artsax» qəzetinirı 2010-cu ildə noşr olunmuş mart-aprel qovluqlarını və «Global Gold» və «R.V. Invesmeııt» şirkətbrinin maliyyə-bank sənədbrini vərəqloməsi kifayət edərdi. (Əlava olaraq bax: «Commercial and Chronicle». Nyu-York. 2008, № 9. «The New York Times». 2008.X-21.) Və yaxud işğal olunmuş Кэ1- bocərin cənub-şərq zolağındakı Vəng yaşayış məntəqəsində Amcrika biznesm enbrinə məxsus ağac emah kombinatma no/or salaq. Xankəndidə nəşr olunan «Azat Artsax» qəze- tinin baş redaktor müavinim Naira Ayrumyan İsveçrədəki «Sosial-Sıyaii araşdırmalar Mərkəzi»nin hesabat material- larına təqdim etdiyi arayışda göstərir ki, Vaşinqton DQ ərazibrində biznesdə kifayət qədər «...onlara yardım edir...» Erməni politoloqu N.Ayrumyanın bu təqdimatı


İsveçiıı Lalten şəhərində on bir dildə çap edilərək, az niısxədə olsa da, yayılıb. M əsəbn , oııun rus nəşrini Harnı- şin nəzərinə çatdınrıq. Hesabatda oxuyuruq: « . . .П оскольку немалая часть Карабаха покрыта лесами, богатыми ценной древесиной (дуб, бук, орех...) , изначально предполагалось, что эта сфера станет самой востребованной для вложения инвестиций... Так, в селе Банк Мардакертского района (?) американский бизнесмен (Bu Kırk Kırkoryandır - R.N.) ... открыл деревообрабатывающий комбинат и вложил в него около 2 миллион долларов,.. Кроме того, в Банке возведен целый комплекс объектов развлекательно-бытового назначения...» («Central Asia and the Caucasus» - araşdırma material lari toplusu. İsveç (Lalea) 2010. № 6, səfı 212 N.Ayrumyanvn material)).

Və yaxud başqa bir araşdm na matenahnda iso oxuyuruq ki, ABŞ-a məxsus investisiyalarm böyük bir hissəsi, əıazidəki qondarma «DQR»-na məxsus «Artsaxbank»da qorunuı

M əsəbıı, hesabat materiallannda oxuyuruq: «...национального банка HKP Арцахбанк держателями 70 процентов акций стали швейцарские и американские финансисты. За счет вложенных инвестиций общие активы банка выросли на 2,8 раза, уставный капитал увеличили в 3,2 р аза . ,,»

Əlavə olaraq, məlumata görə, Avstriyadan və ABŞ-dan otan şirkət sahibləri 2010-cu ıldə «Nairı» va «Qarabağ» otellərini tamamlayıblar,

Strateji mərkəzin erməni hesabalında daha sonra deyı- lir: « ...B Степанакерте (Xankəııdidə - R.N.) уже работают две американские ковроткацкие фирмы, которые реализуют большую часть продукции '■ СО!А '■•х

Qarabağ: «Eçnüodzin»in ınəxji qrifı altmda 303

общие инвестиции составили 3 млн. 150 тыс. долларов и они намерены создать полный цикл производства, вплоть до получения натуральных красителей...» (səh.214).

Araşdırmalarımıza görə, ABŞ-da fəaliyyət dairəsi gem's olan «Arslanyan», «Kadciyan», «Manukyan», «Ovnan- yan», «Vartanyan», «Kirkoryan»... şirkətlərinin DQ-nin işğal olunmuş əraziloritıə qoyduqları unvestisiyalarm iimumi lıocmi 542 milyon dollan keçir. E rm ənibr iddia ed irb r ki. ABŞ-ın, Fransanm, İsveçrənin, Argentinamn, Vaponiyamn, İngiltorəniıı, Almaniyamn, İranın, RF-in qoy- duqlan ınvestisiyalar DQ-da təhlükəsizliyi vo sabitüyi ardrır. Toıpaq, artıq, balıalaşıb. Xankəndidən yayımlanan erməni leleviziyasının «İqtisadivyat. Dağlıq Qaıabağ regi- onkırmda» (?) proqrammda ardıcıl nümayiş etdiribn «De Biıs», «Adamand Co. O f Armenia», «Almazi-Rossib- Saxa», «Backes», «Arelanian Calling», «Renevlr», «Tom- sou», «Partax», «Simens»... kimi şirkətbrin işğal olunmuş n ra /ıbnm izn qoydııqlan investisiyalarm lıəcmiııdən, bag- laming yeııi ıııüqavibbrdən (?) (2010-2015-cı illori ohato edo biləcək m ü q a v ib b r - R.N.) geniş bəlıs edilir. Vaşin- qtonda və Kaliforniyada yanacaq resurslarmın borpası vo lavihosib bağlı konsorsiuma, şirkotbrə başçılıq edəıı Oalust Giilbekyan isə leleviziyaya vcrdiyi müsahibəsində (20И.1Х-11. X11-9. Xankəndi) Dağlıq Qarabağa qoyacağı əlavə investisiyalardan danışır. Əsasəıı, Portuqaliyada geniş şirkətbro salııb olan ennoni iş adamını işğal olıınmuş tor- paqlarn)iı/.m «iqtisadi dirçəiişi» daha çox düşündüriir (7).

Frmənistan Dövlət Universıtetmin miiəllimi, iqtisadçı Amaliya Sarıbekyan ısə ıddia edir ki, ABŞ-ın miixtəlil şııkətbri DQ-da «Milli iqtisadivyatın beş illik proqramı»nı ha/ırlayırlar (2005-2010-cu illərı ohatə edir).


Həmçinin, bunu da xatırladım ki, ATƏT-in amerikalı həmsədri C'.S.Mənnin vasitəçiliyi ilə Azərbaycamn işğal edilmiş torpaqlarmda - Dağlıq Qarabağda «Xarici ticarətin qapıları Dağlıq Qarabağ üçün...» stratrji proqrarnı da hazır- lanır, Və yaxud Mərkəzi Kəşfıyyat İdarəsinin sənədbrində həiə də Dağlıq Qarabağ «Ermənistamn bır parçası kimi təqdim olunur» (?). Bütün bunlar və buna bənzər eybəcər hadısələr məhz A TƏT rasmilərinin gözləri qarşısmda baş verir.

Dağlıq Qarabağdan oğurlanıb xaricə daşınan milii sər- vətbrim izin sayı-hesabı bilinmir. M əsəbn, bu günədək Azərbaycan xalçası haqqında dünyada tanınan 142 kitab yazılıb. Bu kitablarm 91-i Sovet İttifaqı dağılandan sonra erməni m üəllifbrm in adı ilə çap olunub.

1993-cü il avqustun 9-da Saratovda (RF) nəşr olunan «Qolos» qəzetinin miixbiri A.Karpov yazır ki, Bakıdan gə lənbr (?) 14 Qarabağ xalçasını dəyər-dəyməzinə kilsəyə saldtlaı (?). Sonra A.Karpov «Bakıdan g ə b n b r» ifadəsini açır və məlum olur ki, bu adamlar Azərbaycabdan köçüb getmiş erm ənibrdir. Hadisələrı müşahidə edən amerikalı yazar Stifen Koln qeyd edir ki, döyüşlərdə «...yüzbrlə qədım əşya, tikili və toxunma xalçalar, zinət nümunəbri... maşınlara yüklənilib aradan çıxarıldı. Нэг şeyı qoparıb daşıyırdılar...»

Məlumata görə, təkcə Şuşa məscidbrindən yaşı 300 və 450 il oian altı qədim xalça oğurlanıb. Və 1998-ci ıl martin 25-də hərnin xalçalardan üçii Nyu Cersi ştatında Ümum- ınilli Emıəni Konqresinin iclasmda nümayiş etdirılib (?).

1999-2010-cu illər ərzində ermənilər işğal etdikləri Dağlıq Qarabağdan üstündə qədim islami naxışlar və atributlar olan, qiymətli 1422 ədəd qədim Azərbaycan xalçası oğurlavıblar.

(Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxfi qrıfi alhndu 305

Qədim xalçaların Rusiya, eləcə də diinya bazarlarına necə yol alması bu giinədək qaraıılıq qalır, Halbuki, qədim xalçalarm ölkədan çıxarılmasını -məbdudlaşdıran BMT-nın və YlJNESKO-nun sərt və bəzən qadağan edən qanunları var. Masələn, Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, 1950-ci ıldən əvvəl loxunan xüsusi tarixi əhəmiyyəti olan xalçalann çlkədən çıxanlması iiçün ancaq Ekspertlər Şurası qərav verir. Belə bir qurumun respubiikada olub-olmaması bilinmir. Bu Şuranııı tərkibı nə üçün açıqlanmır? Üırıu- miyyotlə. Azərbavcanda b e b bir qurum varını?

Vlaiumaia göro ABŞ D övb t Departamenti diinya ölkə- brin in milli dəyərbrini araşdıran xüsusi hesabat lıazırlayıb. Əsasən, strateji mərkəzbrin və institutlarm məlumatları əsasında hazırlanmış bu sonəddə Azərbaycanın da adı var. Respublika öz milli dəyərlərinə, tarixi keçnıişinə etinasız bir region kimi qələmə verilir: «Məlumata görə, Qııba, Şırvan, Bakı, Qazax, Qarabağ xalçaları hnm tez satılır. həm do keyfiyyotinə görə digərbrindən fərqbnir. M əsəbn, Quba-Şirvan xalçalarında 26-38 ilmə olur, Quzu yunundan toxunan xalçalar parıltısı və çeşidi i b fərqbnir,

Araşdırınalarımıza görə, qədim xalçalarımızdakı təbii boyalar, i lm əbr, diizümbr. . insan orqanizınində geden bioloji prosesloro bılavasitə təsir edir, Məsəbıı, İngiltərədə qan təzyiqini, ürək çatışmazlığını, sinir sistemini normal voz.iyyotə gətirımk üçiin qədim xalçalarııı əhəmiyyətii misılsiz sayılır. ABŞ-da isə qədim xalçalarımız bılavasitə hodnnin toravəti, yeddi xəstəliyin müalicəsi liçün əsas rola malikdir.

Dünyanın «qara bazar»ında 250 yaşlı qədim xalçamıza12 nıııı ABŞ dolları verilib.

Eskperıbr Şurasının bu problenıdən həln kı Kəbəri yoxdi ' r . Hir xa lça mafiyasmm üzvbri Hdə 32 milyon dollar

306 R ö n No vntzoğlи

gəlir götürürbr. Bir ildə Dağlıq Qarabağ ərazisindən 21 1 m e tr yaşı 200-250 il olan xalça çıxarıhr və qeyri-qanuni yollarla xaricə daşmır. Almaniyanm, İngiltərənin, Amerika- nın, Yaponıyanın, Fransanm... diplomatik korpuslannda çalışan 11 diplomat Azərbaycandan dəyəri təqribən 2 milyon dollar'olan qədinı xalçanm çıxaılmasma nail olublar. «Əcnəbi diplomatlar Bakıdan, adətən, Gəncə xalça məktə- bindən «Dəmirçilər». «Borçalı», «Qaraqoyunlu» bədii kompozisiyalı xalçalar; Qarabağ xalça məktəbindən «Qarabağ», «Dəryanur», «Buynuz», «Saxsıdagül; Tabriz xalça məktəbiııdən ən çox toxunan (xovsuz xalçalarından) kilim, vərni, zililər; Bakı xalça məktəbindən «Goradit», «Fındığan», «Ciyi palaz»... və digər xovsuz xalçalar... daşıyırlar, Başqa bir məlumatda isə bildirilir ki, tarixəıı qadim, yaşı 200-250 il olan xalçaların hocmi 1 1 dəfə azalıb. ! 00-130 il yaşı olan xalçaların həcmi isə 17 dəfə azalıb.

YUNESKO-nun isə mədəni sərvətlərin qanunsuz daşmmasının və mülkiyyət hüququna verilməsinin qadağan olunmasma ycmələn tədbirlər barədə 1970-cı il Konven- siyası olsa da, ona əməl olunan mexanizm yoxdur.

Məlumata görə, 2010-cu i! sentyabnn 23-də Ermənis- tanın ınüstəqilliyi günti m ünasibətib Yerevana qonaq kirni dəvət olunımış qondarma «Dnestryaııı Respublikanın», Qarabağm, Cənubi Osctiyanm, Abxaziyanın (Moskvadakı ofısinin nümayəndəsi) yüksək rütbəli zabitbri «MDB- 2»nin «Təhlükəsizlik qurumu» deyibn horbi sazişə imza atdılar, Həmin snııadə osasən, münaqişəli - ərazibrin «baş- çı»larına lıəm də icazə verilirdi ki, onlann hər bin ıslənilən zanıan bir-biılərinm orazilərindəki təbiı sərvatlərdən istifa- də etmək hüqııquna m alikdirbr (?). Ə lb ri müxtəlif cınavət hadisəbrində qana batmış qondarma «respublikalar»m ge- nerallarmın iınzaladıqları bu sazişə bir-birinə silahlı dəslə-

Qarabağ: <<Eçmijdzin»in mzxfı qrifı altrnda 307

lorin göndənlməsi və harbi qarşıdurmalarda ıştirakı barədə də xüsusi bir bənd salınıb. (Qondarma «Dağlıq Qarabağ Respublikasmmn (?) «prezidenti» A.Qukasyanm imzala- ciiğı sərəncama əsasən, nəzarətsiz zonanın müdafıə naziri Seyran Ohanyana «Qızıl Xaç» ordeni də bu mərasimdə təqdim edilib - R.N.).

Başqa bır məlurnatda isə bildirilir kı, qondamıa «respublika»nm ərazisində bar birinda 180 nəfər olmaqla iki legionun («Naxçivan legionu» və «Beynəlmiblçi ermonı legionu») yaradılması məsəlasi da giındalıkdə dayanırdı. U m umiyyətb. DQ arazisində ordu quruculuğu istiqamə- tində erməni separatçılarınm hazırladıqlan «2010-2015-ci ıllər DQR-da (?) yenı ordu quruculuğu proqramı» üçün 25 milyon dollar aynlıb. («DQR-da illik büdcə 14 milyon dollardu ). Vəsaitin 1 1 milyon dollanm «Hayastan» Beynnl- xalq Ermoni Taşkilatı öhdasina götüriıb. 7 milyon dolları Fransadakı 410 ıııin ennənini birbşdiıən «Ümumerməni Birliyi» ləjjkilatı, 4 milyon dolları Kaliforııiya ştatmdakı «Erm onibra yardım taşkilatı», 3 milyon dollar! isa ermənı kilsəbri torolİndon (Livan, Suriya, Iran, RF, İngiltara, Avstriya, İsveç...) ödənilib. Azarbaycanııı işğal olunnıuş əra/ilonndo - Dağlıq Qarabağda «Yüksək hazniıqlı ermonı legionları»nın taşkiiı m əsəbsi yeni deyil. Bu haqda həla2004-cü il avqustun 4-də «Карабахский курер» bəftəliyi aynca yazı da çap ctmişdi va orada göstaıiliıdi ki, bu legionlar, əsason, Ermanistanm Naxçıvanla lıonısərbəd /olaqlarında və Gəncə-Goranboy yaşayış m əntaqabrinə yaxın arazibrda yerbşdiribcək. Qondarma «DQR» qoşuıı kontingentının beynəlxalq a laqabr üzrə ckspcrti B.S.Baq- ranıyanın fıkrinca, belə legionların təşkilində «respublika»nm MN-i Fransa təcrübəsını öyrənıb (Fransada Polşa ьлчмпп'н--’ .ırukturu asasında R N.).


31 saylı Naxçivan legionuna beş ıllik «hərbi müqavi- 1э»уэ əsasən bir sıra ölkələrdən «həvə&kar və yaxud peşə- kar zabitlər» dəvət olunur. Qondarma «respublika»da yara- dılacaq bu legıonlarda, əsasən, beynəlxalq terror Təşkilatla- rında, о cüm bdən ABŞ-da geniş fəaliyyət proqramı olan «13-lər» cınayətkar qrııpunun üzvləri də iştirak edirbr. Qevd edək ki, tərkibində ermənilərin də olduğu «13-lər» terror təşkilatı Vaşinqtonda və Nyu-Yorkda 2011-ci ildə törədiimiş cinayətlərdə xüsusib aktiv olublar. ABŞ D övbt Departamentmini 2005-ci ilin birinci yarısı üçün hazırladığı «Beynəlxalq terror təşkilatları» hesabatında «13-lər»in də adı çəkilir.

DQ-a göndərilən və yaxud g ə b n muzdluiar üçün Fransada, Alrnaniyada, ABŞ-da. RF-da, İordaniyada, CAR- da, Suriyada, Livanda, İranda, Misirdə, İtaliyada, İngil- tərodə errrıəni diasporları nəzdində «Qeydiyyat və göndəriş məntəqələri» açılıb. M əlumata görə, Şərqi Avropa ərazib- rində əlavə 5 belə məntəqə yaradılıb. Həmin m əntəqəbrdə Ernıənistanda çap olunmuş xiisusi sorğu ankelləri, DQ haqqında «dövüş kitabları» da qoyulub.

Yaranmaqda olan «Naxçivan 1egionu»na polkovnik Aşot Georgiyeviç Nazaryan adh bir erməni zabiti başçılıq edir. Məlumadarda bıkiirilir ki, zabit A.G.Nazaryan vaxtib ölkənin təhliikəsizlik sistemində işləyib. 1983-cii ildə adanı oğurluğunda təqsirkar bdinərək, həbs olunub Azadlığa çıxandan sonra bir mtiddət Moskvada diasporda çalışıb və 2002-ci ilin yaymda Dağlıq Qarabağa gəlib. «Naxçivan legionu»nun lərkibində vax t ib Naxçıvanda yaşayan. Azər- baycan vətəndaşlığını gəzdiıən erm ənibr çoxluq təşkil edə- cək, Bu legionun məramnaməsi, lıərbi tezisbıi Azərbay- cana qarşı is tiqam əibndinlm ış Erməııistan dövbtinin işğal- çılıq siyasətinin tərkib hissəsidir. «Naxçivan legioııu»ndakı


muzdluiara keçiribn həıbi tə lim brdə körpübrin , hava limanlannın, dalıa ohəmiyyətli strateji obyektbrin dağıdd- ması... kimi terror dərsbri də öyrədiləcək.

Yem yaradılmaqda olan 26 saylı «Beynəlm ibl erməni legıonu» isə «DQR» ərazibrində fəaliyyət göstərəcək. Bıı legiona ed ibcək horbi yardımlarm bir hissəsinin Avropa- dakı erməııi iş adamları tərəfındən ödənilməsi m əsəbsi do əlavə xərc kimi qeyd olunub. Legiona, əsasən, hərbi h issəbrdon istefaya çıxmış zabitbr dəvət olunublar. Bu ıstiqanıotdə yeni legiona, artıq, Rusiyadan 107 nəfor iizv yazdıb. Legionun «Hərbı hazırbq qrupu»nun zabiti olan mayor D.O.Cahangiryan məlumat verib ki, Rusiyadan 107 no for qeydiyyatdaıı keçso do, onların ancaq 96 по Гэппэ «söz verilmişdir». 107 nəfərin 96-sı ib miiqavib bağlanılıb. Miiqavibnin öz şorti var və şərtbrə göro miiqavibyə iınza atan şəxs xidmət etdiyi miiddətdə DQ orazisindən çıxıııa- ınalı, tiirk vo azərbaycan dilbrində aparılan dəısbrdo mütəmadi iştirak etməlidir.

Araşdırmalarımıza göro, Azərbaycanın e rm ən ib r təro- fmdəıı işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ ərazisindo Xankən- dido oFısini açmış «Artsaxbank»ın 2010-cu ılin yekun lıesabatında qeyd olunur ki, bank öz bölm əbrindən biriııi Miili Azadlıq Horəkatı ııanıinə miibarizə meydanlarına atılan azsaylı xalqların, etnik qrupların xidmotinə vcrib (azsaylı xalqlar vo etnik qruplar üçiin lıesab nömrəsi: Armen. Kur. № 002211; Kaıion). Bankın İdaıə lleyotinin sədıi Kamo Nersesyan fransız həmkarlanna verdiyi məlu- matda xatırladıb; «...bu, bizim öz torpaqları və hüquqları uğrunda mübarizə meydanlarmda barrikada qııran lıor bir xatqa və etnik qrupa edəcəyimiz xeyirxah ışın başlanğı-

• ' ■ Г;ıni xalqmm voləndaşlıq borcııdur...»

310 Rövşən Nov-ruzoğlu

Bu erməni bankınm ayırdığı vəsait hesabına işğal olun- muş ərazibrimizdo islam dininin atributlarına qarşı, din xadimlərinin məhvinə dair amansız planlar icra olunub. Bu istiqamətdə bank 2010-cu ildə 1,5 milyon, 2 0 1 1-ci ildə isə2 milyon dollar vəsait xərcləyib.

Ernıəni iqtisädçısı K.Nersesyanm (əsləıı fars nıənşəli ermənidir. Onun əmisi oğlu vaxtilə 1970-80-ci illərdə C.Cabbarh adına «Azərbaycanfilm» kinostudiyasımn rejis- soru olub. Mora Nersesyan) verdiyi məlumata göro «Art- sakn Bank»da «Sadval»ın, «Talış Birliyi»nin, Kanadada, Los-Ancelesdə, Moskvada, Tehranda, Parisdə, Frankfurt- da... azərbaycanhlara məxsus 9 icma başçısınm da bank hesabları var. Məlumat üçün bildirək ki, «Artsakn Bank» qondarma «DQR»-in aparıcı banklarmdan biridir. 1996-cı il fevralm 14-də yaradılıb (Mərkəzi Bankm və Əmanət Bankınm əsasında). Bankm təsisçibri «DQR»-in qondarma hökuməti, 6 bank, 12 nəfər fiziki şəxsdir. Araşdırmaları- mızda belə bir fakt da var ki, həmin fizikı şoxsbrdən ıkisi azərbaycanhdır, Həmçinin, «Artsakn Bank» Almanivanın. RF-in «Müxbir banklan» i b sax təınasdadır. Fraııkfurtda, Vyanada, Moskvada bankın xiisusi fıliallan açılıb.

Qarahağ: «kçmiədzin»in nınxfı qrifı alttncia

E M Ə N İL Ə R İN A ZƏ R B A Y C A N Q O R X U SU

Ermənıstanm Artaşest yaşayış məntəqəsində erməni- b r in yerıı dini «Çeqakron» anti-islam qrupunun yuvası, artıq, qurulub.

Bu təşkilat Emıənistanda qeydiyyatdan keçməyən qeyri-leqal bır toşkilatdır. Heç bir beynəlxalq hilquq normaları- na sığmayan bıı təşkilatm məramnaməsində deyilir: «...Sizi (yəni erməni goncbrini - R.N.) vııruşa çağırırıq. H o b alm- ınayan qalalarımız, torpaqlarımız var. Alınmayan torpaq bizim deyil, Dini savaşa hazır olun!...»

1998-ci ildə əsası qoyulan (bünövrəsi Vaşinqtonda qo- yukıb R /V.)«;Çeqakron»anti-islam qrupunun ötəıı ilin mart aymda qızlatdan ibarət qanadı da təşkil olundu: «...Onlar yaxşı güllo atır, mərmi qııtularmı daşıyır, miııaatanlann sırbrm o bələd olur, siirücülük edirlər,» Bu sotiıiərı Livaıı jumalislı Əbdül Salelı yazır. O, daha sonra qeyd edir: «Mən əlbəyaxa döyü.şbrin qaydalanna oğlanlardan yaxiji rıayət edoıı ennoni qızlarını gördüm,., Sonra mənə orada, sərhədın konarmda bir yen nişan verib dedilor. «...Oıa Sodorokdir»».

Sədorək Şorıırun mərkəzindən 27 kilometr Şimal-Qorb istiqamotiıulo Sədorək düzündədir. Sədərək düzii Arazboyu diizonlikbrdən biridir. Cbnub-Şərqgə Volidağ və Dohnə yüksoklikbri vasitəsib Şərur düzündən ayrdır. Şimal-Qərb- do iso Ararat (Ermənistan) diizü i b birbşir.

Otoft il Almaniyada Azərbaycanı öyrənən bir qrııpun qeydləntKİə Sndərək camaatı şotlandlarla müqayisə edilə- rək, göslorıliıdi: «...Azərbaycanda comord y e rb r çoxdur. Sodorok (O, Naxçıvandadır) həmin yaşayış moruəqələrin- don biridir. Burada ınsanları tez qızışdırmaq olar. Ç'iinkı •'•ı.'rü !ıi"•■7 dnlıa tez qapılıriar...»


Sədərəkdə sərhəd zonasmda yaradılmış «Çeqakron» anti-islam dəstəsinə Xocavənd rayonunutı «Amaras» kilsəsi yaxınlığında milis işçilərinə dıvan tutub, onları qətlə yeti- гэп Harri Sarkisyanm yaxın qohumıı, silahdaşı Vano Sarkisyan (Iəqəbi «Beço»dur) başçılıq edir.

42 yaşlı Vano Sarkisyan 2 il Iran İslarn Respubhka- sında yaşayıb. Erməni icmasımn başçısı Vartan Vartanyaıı- la dostluq əlaqəsi saxlayıb. Yüksək hərbi təüm görüb, bir müddət Rusiya sərhəd dəstəsində (1989-cu il) kəşfiyyat bölffləsində xidmət edib, oradan islefaya gömbrilib. Sədə- гэк barəsində xüsusi plan hazırlayan bu dəstəniıı Ennənis- tan M N-in xüsusi xidmət orqanlan ilə iş plarıları da möv- cuddur, Dəstədə MN üçün strateji əhəmiyyəti olan iııforma- siyalar toplayan 6 nəfədik «analitik qrup» da iəaliyyət göstərir, E?u qrupun öz mətbəəsi, çap avadaııhğı var. Təqribən 1500 kvadrat metr ərazidə sahnmış təlim düşər- gəsində isə dərslər aşağıdakı proqramla keçilir:

a) Silahlardan istifadə qaydalan;b) Əlbəyaxa döyüş növb ri;c) Partlayıcı maddələrin hazırlanması və istifadosi;ç) Naxçıvanda strateji mərkəzhr.Sədərək Naxçivan in on kövrok hissəsidir. Düşmən bu

yaşayış mərkəzi üçıın harm nəfsini hcç vaxt gizbtmir. Raliforniya ştatınm Bevelli-Hils şəhərində «Armenua fond ink» şirkətinin Dağlıq Qarabağa yardım adıyla keçirdiyi marafondan topladıqları 2,3 milyon dollann 28 faizi məhz Sədərək istiqamotindoki təxribatlar üçün ayrılnuşdt.

Yadıma btı da diişür ki, hələ 4 il bundan qabaq Rusi- yadan alınan silahlarm, hərbi sursatın bir hissəsi Sədərək zolağına daşmdı.

Rusiya Fedcrasiyasmın ordu generalı Mixail Kolesnikov 13/3/0220 sayh şifroteleqrammda yazırdt: «...Öz adı-

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məxjt cjrifi altmda 313

mızdan Sizə (yəni, oz nazirliyinə - R .N ,), Ermənistan Müdafiə Nazirliyinə 55 ədəd «T-72» tankı verməyinizi ənır edirəm...»

Həmin tanklardan 9-u hazırda Sədərək istiqamətinə «goiirilib», özünə yer tutub. «Çeqakron» bəmin tanklardan istifadə qaydalarmı öyronir. Rus «m üşavirbri» ısə bu tank- lann altctlıq qabiliyyətindən, uzaqvuran mərmisindən, sürə- tindon hovəsb söz açırlar. Sədərək istiqamətində qurulmuş təxrıbat yuvalarmını harnısı bir nöqtədən ıdarə olunur. Er- ınənistan dövbti homin təxribatçı dəstəbri пэ qeydə alır, nə də onları ııəzərdən kənarda qoyur.

Sədərəyin şimal hissəsində yerbşdirilmiş «Araz» qrupu ikı bölmədə (hər bölmədə 6 nəfər) hazırlıq kcçir. Qrupa keçnıiş «KQB» mayoru Alik Baqramoviç Gevorkov başçı- lıq edir. O, həm də «Seyran» adı ilə tanmır. Alik Gevorko- vun əmisi vax tıb Bakıda sərhəd dəstəsində, sonra Mərkəzi Aparatda işləyib.

«Seyranın nıoktəbi»ni Artaşanda az adam tanıyır. Çün- ki, qapah olan bu məktəb həm də ciddi nəzarət altındadır.

E rm ən ib r Azərbaycana qarşı dini hücumlarını geniş- bndirm ək məqsədi ilə bu məktəbdə çox təhlükəli missio- n e rb r qrupu hazırlayırlar.

Sədərəkdə baş verən giindəlik hadisələr, psixoloji vəziyyət haqqında, Türkiyə ilə strateji və iqtisadi olaqolor barodə mformasiya toplanır.

Onu da qcyd edim ki, 1998-ci ildən «Scyranm missioned məktəbi»ııi bitirən cavanlardan bir neçəsi oxumaq üçün Rusiyanın kəşfıyvat mərkəzlərinə - Moskva ətrafın- dakı qısa kurslara göndərilir.

Ararat yaşayış məntəqəsində 1998-ci din oktyabr ayın- da özoyi qurulmuş «Sədərək» təxribat qrupu iso daha ciddi

314 R Ö VŞƏH No Vt uzoğlıı

proqrama malikdir. 14 (əsas qıivvə) nəfərlik «Sədərək» təxribat mərkəzinə 1947-ci ildə Şıışada doğulmuş Alo Aramoviç Babayan adh birisi başçdıq edir. O, vaxtib Laçm rayonunda «Ermənistan müqavimət hərəkatı»na başçdıq edənlərdən biri idi. Alo Babayan Laçında, arxa cobhədə \eyli cinayətlər törədib.

Onun «Sədərək» adlı vərəqəsındə yazılır: «Laçına bırinci biz girmişdik. Onda Laçmda sakitlik idi. Adamlara tez qaynayıb-qarışdıq, Laçının ilk hərbi gücü, əsgərlərin döyliş qabiliyyəti, adamlarm həyəcan və təlatümü.. haq- qında topladığımız məlumatlar haqqında mərkəz (Yerevan -- R.N .) geniş istıfadə edirdi. Laçmda rahat. yaşayırdıq. Tapştrılan ışi rahat görür, ə laqəbnm izi qururduq. Sədə- rəkdo də Laçın variantına əl atmaq daha yaxşı nəticəbr verəcək...»

«Sədərək» qrupunun iizvbri Livandan, Fransadan, Surıvadan, İrandan, Rusiya və Ämerikadan olan crməni icmasmın nüm ayəndəb rib gızlı görüşlər keçirırlər. Alo Babayanm «Laçıııdan sonra Sədərək» adlı xatirəbrini Fran- sada yaşayan erm ənibr həvəslə çap edib yayddar.

О yazır: «Bizımkilərdə (öz qrupunu nnzordə tutur R.N.) Naxçıvanı parçalamaq üçün, onu hıssə-hissə iflic və məğlub etmək üçün hər cür imkan var, Sadəcə, əınr gozlə- yirik... Məıı Sədərəyi qana bulanmış, dagdmış vo parçalan- mış, dilənçi kökiində görəcəyəm»,

A,Babayanm başçdıq etdiyı toxnbat dəstəsındəki «Sə- dərək müxalifəti ilə iş qrupu»nda 4 nəfor foaliyyət göstərir. Bu adamlar vaxtib Sədərəkdə yaşayıb işbmişbr.,

«İqtisadi kəşfiyyat qrupu» isə bilavasitə Ernıənistan Gömrük Komitəsi tərəfindən maliyyə yardımı aiir və top- lanmış iqtisadi informasiyalar, iqtisadi araşdırmalarm ııoti- cəbri oniara ötürülür. Bu qrupa t9S2-ci ıklə Yerevan г.! г

Qarabağ: «Eçmiədzin»in nı.yxji qrifı altında 315

anadan olmuş Armik Ağayaroviç Adamyan başçılıq edir.O, az müddət Ermənistan Təhlükəsizlik xıdmətində ışləyib. Sədərok istiqamətində görüləcək təxribat planlan, şübhəsiz, onun adı i b bağlıdır. O, ötən ilin mart ayında Artsvanik kəndindo əsir düşərgəsiııə baş çəkmiş, azərbaycanlı ə s irb r arasmda ermənı dilini mükəmməl b ibn adamlarm sıyahı- sını tərtib etmişdir. Xatırladaq ki, Artsvanikdəki əsir düşər- gəsində coza üsulları daha ağır və işgəncəlidir.

1999-cu iiiıı aprel avından isə Armik Ağayaroviç Fransa ermənibrinin yardımı i b qısa kurslar təşkil etdi. Fransa xüsusi xidmət orqanlannın məxfi nümayəndəbri bu kurs- larda ıştirak etmiş əsirbrdən «ən layiqli olanlarma» yaxşı hoyat vəd edərək, özbri ilə aparmışiar. Bu işin arxasında gabcək üçün n ə b r planlaşdırddığmı anlamaq о qədar da çətin devil.

Ermoni taxribat mərkəzinin qarşdarına qoyduqları məqsədbrdon biri də narazı qalan təbəqəııin arasına yol (apmaq, onları ıtıdiki hakinıiyyətə qarşı qaldırmaq, gıley- giizarlı, iqtisadi vəziyyəti çatin oian şəxsbrə niifuz edib sarsıtmaq, yeri gələndə onlardan istifadə etmək kimi prin- sipcə adi göriinən, lakin dərm ictımai kökbri olan, faciəbrə aparıb çıxara b ib n m əsəbbrd ir .

Şübhosiz, Sədərək camaatmı b e b F ıtnəbrb sındırmaq, ozmok, fıkirbrini dolaşıq salıb sarsıtmaq çətin məsəbdir. Bu yolda sədərəklini həqiqi sədərəkli kimi möhkəm və bükülmrsz görməvi qarşılarma məqsəd qoyan, onlan mənə- vı aşmmalardan, inamsızhqdan və imkansızhqdan qoruyan Bakıdakı «Sodarək» cəmiyyəti az ış görmür. Amma nə etıııak olar ki, diişmon. məkriııdən ol götürmiir. Son dəraco ohtiyatlı olmaq lazıındır,

j'ndi Sədorək daha ağır bir qüvvə ib üz-tizə dayanıb. Bu da sərhəd məntəqəsi zonasında ermənibriıı yaratmağa

316 Rö vşən No vruzoğlu

səy etdikləri «Naxçivan korpusu»dur, Şüblıəsiz, belə bir korpusun yaranmasınm ilk xeyir-duasını elə Ermənıstan MN-ııı Baş Qərargahı verib...

Bu korpusdan əvvəl isə ermənilər özlərinin «Naxçivan ıcması»nı təşkil etdilər. «Naxçivan icması»nm «iıəmvə- tənlərə» müraciətində deyılir; «...Biz öz icmamızı yaratdıq. Vətənə, ata-baba ocağma dönmək iiçün, sönmiiş ocaqları- mızı, əcdadlarımızm soyumuş məzarlarını isitmək üçiiıı, yenidən alovlandırmaq iiçün «Naxçivan» adiı bir icnıa yaratdıq! «Naxçivan icınası». Naxçivan ermənilərinin ata- babalarmm doğulduğu tarixi torpaqlarında yaşamaq haqqını bərpa etmək üçün də mübarizə aparacağıq. Biz dim sitayiş ocaqlanna sərbəst gedib-gələcəyik».

Bu icmanm beşiyı Yerevandır. İlk mahmsı da orada çalımb. tcma üzvlərinm yaxasmda bütöv Naxçtvanı oks etdirən döş nışaııı var, «Naxçivan» adlı qəzetin ilk nömrəsı də çapdan çıxıb, Icmanın özünəməxsus bir Şurası da təşkil edilib. Ermənistanda ictimai-siyasi xadim kimi tanınan Rafael Ambarsumyan Şııraya başçı seçilib. Akademık Lanser Aqolovyan, Lendriş Xurşudyan, Yuri Xocəmiryaıı, Sos Sərkisyan kiıııi tanınmış adamlar şııraya üzv oiublar.

Bu icma onu da qeyd edir ki, oniar BMT-nin insaıı hüquqları Deklarasiyasına, qaçqınların, deportasiya ediləıı şəxslərin daimi yaşayış yerinə qaytarılması lıaqda beynəl- xalq qurumların qəbul etdiyi sənədlərə uyğun Naxçivan ermənilərinin lıaqlarını müdaflə etmək niyyətindədir,

«Naxçivan ıcması» yarandığı gündən dövlət orqaniarı,о cümlədən xüsusi xidmət orqanları öz proqramlarmda xüsusi dəyişiklik etdibr, Fevral ayında (2010-cu ii) bu icrnanın erməniləri nuidafıə m əqsədib «Naxçivan» ad!ı lıərbi qanadı yarandı V ax tib Horbi Daniz De; <•• '

Qarabağ: «Eçmwdzin»in məxji qrifı altmda 317

işlomiş (Pribaltika) polkovnik Ram Avanesoviç Kazaryan adiı birisi bıı hərbi qanada başçılıq edir. Bura vaxtilə Əfqanıstanda, Qarabağda xidmət etmiş, hərbi hazırlıq keç- miş şəxsb r daxi) edilir. Bu «könüllıı dəstə»brə Sədərəyin şərq hissəsindo onlar iiçtin təlim-məşq zonasanm da yara- dılması plaıılaşdırılır. Hərbi qanadın yeddi nəfərdən ibarət iki qrupu ısə Rusiya, Fransa, Iran erməni icnıaları i b ilkin ə laq əb r yaratnıaq üçün oraya müntəzəm ezam olunurlar.

2011-ci ildə isə icmamn «Vartan cəngavərbri» adlı bir qanadı da yarandı. Bu qanad öz iş prinsipini, əsasəıı, Islam dinindoki «Cihad» isliqamətində qurur. «Naxçivan» hərbi qanadımn üzvbıin in Rusiya xarici kəşfıyyat xidmətinin rəh b ə rb r ib moxfı görüşbri də ınaraq doğurmaya bilnıəz,

«Naxçivan korpusu» ilk yardımı, artıq, Frmənıstan MN-dən alır. Korpusun hərbi qüvvə kimi təşkilatlanması liçün birinci 10 müxtəlif zirelıJi maşm, 10 «T-72» tankdan ibarəl iki bölmə, əlavə olaraq, radiotelefon avadanlığı vcril- ıniş. avtomobil xidməti böjməsi xo r itəb rb təmiıı edilmiş, tibb məntəqəsi yaradılmışdır.

«Naxçivan korpusu»nun özüntin əlavə olaraq «Azor- baycan müxalifəti qrupu» var. 8 nəfərdən ibarot bıı qrııpun üzvbri Azərbaycamıı siyasi partiyalarında, cəmiyyət və toşkilatlarında siyasi-psixoloji vəziyyəti araşdırır, tıhlii edir, məqsəd və ınıoramlarını öyrənirbr. Korpusıın tizvbri ıııii- xalifəl dəsıolorində özbrunə «yaxınlaşanlarla» ciddi maraq- lanır və bu yoJda yeni hərbi-siyas/ planlar işby ırh r .

Bizco, bütün bıı lıadisələrə tarixi baxnndan yenidən ııəzəı salmaq laznndır. Hadisəbr, Naxçivan iddiası bir əsr budan əvvəlki iddianm davamı olaraq qalır. О vaxt Şərur- Dərəbyəz-Zəngəzur, Naxçivan bölgəsinə tamah salan er- məni separatçılan bu gün də eyni ssenarini ortaya qoyublar.

318 R ö vşən No vrı ızoğl11

О vaxt, yəni 1919-cu il noyabrm 23-də ABŞ diplo- matiyasının səy ib Azərbaycanla Ermənistan arasmda saziş imzalanır. Sazişi Azərbaycan tərəfdən hökumətin başçısı N.Yusifbəyli, Ermənistan tərəfdən N azirb r Şurasmım sədri A.Xatisyan, ABŞ nümayəndosi C.Rey, Gürciistan XINE.Gegeçkori imzaladılar ( B a x ; Azərbaycan Mərkəzi Döv- lət Yeni Tarix Arxivi. f. 970, siy. 1, ış 190, v.9).

Nəticədə, separatçı ermoni dəstəbri şərtləri pozaraq Zəngəzurım, Dərələyəz mahalmm dinc müsəlman əhalisinə divan tutdu. Minlərlə dinc əhali «genosid maşını»ndan ke- çirildi. Ərazidəki 94 nəslin kökü tamam məhv edildi, güllə- bararı olundu,

Fikirlərimiz avdm olsun deyə, bir az əvvələ qayıdaq. Arnerika hökuməti baş verən hadisələrdən ıstifadn edə-

rək özüniin bir sıra emissarları: müttəfiqlərin Erınənistana ali komissar təyın etdikləri polkovnik V.N.Haskcl, omm Azərbaycan üzrə müvəkkili C.S.Rey, Bakıdakı vitse-konsulC.Randolf və başqaları vasıtəsilə Naxçivan bölgəsino nüfuz etınəyə girişdi,

Qafqazda nüfuz dairəsi qazanmaq uğrunda İngıltorə ılə rəqabətə girən, Şımali Azərbaycanın, xüsusilo də Naxçivan bölgəsinin strateji nıövqeyinə, yəni onun vasitəsüə bir sıra ölkələrə çıxa bılmək imkanına əhəmiyyət verən, erməmiə- rin bu mahah э1э keçirmək niyyətlərindən öz ınaqsədləri Qçün istifadə edən ABŞ müxtəlif vasitə və üsullarla bölgə- də möhkərnlənməyə çalışıb. Buııa toıə də 1919-cu ilin ıkin- ci yarısında ingilislərin bölgədəki mövqelərmin «ifliy in i görən Birləşmiş Ştatlar burada daha fəal siyasət yeritməyə başladı, Paris Sülh konfransında Dördlər Şurasının əlılə Qafqaz mandatına yiyələnməyə cəhd göstərən ABŞ-a bu dövrdə hələlik Ermənistan üzərındə mandat toklıf olun- muşdu.


Haskelin 1919-cu il sentyabnn 1-də Azərbaycan Nazirlər Şurasınm sədrinə göndərdıyı məktub (Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Yeni Tarix Arxivi, f. 970, siy. 1, iş 93, v.3- 4) 1919-cu ıl 27 sentyabr tarixli bəyanatı (MDYTA, f. 970, siy.I, iş 92, v.7) onun bölgəvə dair planınm mabivyətini açmağa imkan verir. 20 maddədən ıbarət olan bu məktubda (onu Haskelin birinci layihəsi adlandırırlar) və 12 maddəük bəyanatda (bu isə ikinci layihə hesab olunur) Naxçivan və Şərur-Dərələyəz torpaqlarını əhatə edən bitərəf zona yaradılacağı, onun Haskel tərəfindən təyin olunan Amerika qubernatoru tərəflndən idarə ediləcəyi bildirilir, bölgoninn hoyatının mıixtəlif sahobri ilə bağlı m ə sə b b rə toxunulıırdu ( B a x : «...Tarixi kezmişimiz...». Bakı, «Azərnəşr», 1995, səlı 228).

Naxçivan mahalını Azərbaycandan qoparmağa çalışan Frınanistanın və bölgədəki əhalinin əksərivyətini təşkil edəıı azorbaycanlıların Haskelin planına olan münasibətlo- rinin araşdırılması da olduqca mühiim məsələdir. Ermonis- tanın baş naziri Xatisyan H eskeb yazdığı 1919-cu il 23 oktyabr tarixli 279 nömrəli məktubda bildirirdi ki, strateji, tosərrüfat-iqtisadi, nrazidə crnıəni əhalisinın uıövcudluğu, tarixi şərait və s. miilahizəbro görə Şərur-Naxçıvan bölgə- sinin Qarabağdakı ingilis ali komandanhğı toroflndon ErmDinistanm idaroçiliyinə verilmosinə baxnıayaraq, bomin rayonun müvəqqti olaraq Amerika qubernatoru vasitəsib ıdarə olunmasma razıdır. «Daşnaksütyun» partiyasınmı oıqanı olan «Hayastan Aşxatavor» qozeti iso Haskelin guya Azorbaycatun təbsinə düşdüyünü, onun təklitbrinin Ermə- nistanın mənafebrinə, ilk ııövbədə isə «əraz.ı bütovlüyünə» toxıınduğunu yazırdı («Azərbaycan» qəzeti, 1 oktyabr 1919-cu il, № 209).

320 Rövşən Novrvzoğlıı

Diyann azərbayeanlı əhalisi qətiyyətb Haskelin plam- na qarşı çıxdı. 1919-cu il oktyabrın l-də Rəhim xan Naxçı- vanskinin tnənzilində Səmədbəy Cəmıllmskimn, Xəliibəvin və Kalbalı xan Naxçıvanskinin Heskelin nümayəndəsı general Robenzionla birgə müşavirəsi keçirildi. Müşavirədə Şərıır və Naxçivan ərazilərmdə Amerika general-quberna- torluğu yaradılması məsələsi müzakirə edildi, onun yekunu kimi 12 maddədən ibarət olan bir cavab yazılı surətdə Ro- benzona təqdım olundu («Azərbaycan» qəzeti, 14 noyabr 1919-cu il, № 246). Həmin sənəddə bölgənin Azərbaycanm ayrılmaz hissəsi olduğu, həmin rayonların ADR-m qıırum- ları i b azərbaycanhlar tərəfindən ıdarə edildiyi, bu torpaq- ların xalqm iradəsinə zidd olaraq kiminsə vasitəsilə errnəni- 1эгэ verilməsinin qeyri-mümkünlüyü, Amerikanın burada öz general-qubematorunu yox, sadəcə, nümayəndəsini sax- lamağa razılıq və s. bildirilirdi.

Əvvəlcə şəraıti düzgiin qiymətləndirə bilməyən C.Rey 1919-cu il oktyabrm 16-da Naxçivan Müsəlman Milli Şurasına məktubunda bölgənin Müttəfıqbrin idaıəçiliyində qaldığı və ABŞ ordusunnn mühəndisi, polkovnik EdmondD.Dellinın isə otaya qubernator təyin olunduğunu bəyan etdi. Lakin oktyabrın 24-də Naxçıvana gəlon və səlıərisı gün yerli əhalı ilə görüşən C.Rey xalqın güclü miiqavıməti nəticəsində öz mövqeyıni dəyışərək Dellinm burada Arneri- kanın qubernatoru yox, nümayəndəsi kiım saxlandığını bildirdi. Bır az soııra Delli, onıın ardmca ısə 1920-ci ilin yanvarmda bütün amerikalı zabitbr Naxçıvanı tərk etdiləı* (MDYTA, f. 970, siy, 1, iş 65, v. 121).

Erməni separatçılannın Naxçivan iddiaları isə səngi- rnir. 2008-2010-cu ilbr ərzindo Ermənistan Naxçıvanla bağlı tarixi saxtalaşclıraraq, 82. adda irili-xırdalı kitab b'ira-

Qarabağ: «Eçmiədzi\ı»in mnxf'ı qrifi altmda

xıb. Kitabların 26-st nıəşhur, adı Quranda çək ibn Əshabi- K sfb , 11-i Nuh gəm isib bağlıdır. Onlar bu iddiada уепэ də Londonu, Vaşinqtonu axtarıb tapıblar. Separatçılara beb qəyyumluğu ısə kimliyindən asılı olmayaraq, heç kəs ba- ğışlamır.

Araşdırmalarnmza görə, elektron poçtu kəşfıyyatın tər- kib hissəsi olduğundan, ABŞ təhlükəsizlik xidməti bu isti- qanıətdə, üm um iyyətb , internet şəbəkəsində ciddi rejimə keçdi. Çünkı ölkədə baş verən terror aktlarmın törədilmə- sində Harvard Unıversitetimn Strateji Araşdırmaiar vo Təd- qiqatlar Morkəzinin məlumatma görə, dünyanm münaqişəli zonalarında, о cüm bdən işğal olunmuş və nəzarətsiz qalan Dağlıq Qarabağ orazisində fəaliyyət göstərəıı şirkətbrin, demək olar ki, lıamısı təbii sərvətlərin daşınması istiqamə- tindo «Xtisusi Pıoqrama» malikdir.

Diplomat, Milli Təlılükəsizlik Agenyliyinin analitiki cəııab Styuart Beykerə görə, elektron poçtları və e b c a də onıın biiroları ciddi nəzarotə götürülrnəlidir. Çünki elektron poçtları ekoloji salıodə fəaliyyət göstərən tcrrorçuların foaliyyət d a irəbnn in genişbndirilməsi, qaçaqmalçılıq, silah və narkobiznes m osəbbrində... nüvə mateıiallannın çıxa- rılmasında vn oğurlanmasmda эп etibarlı mənbədir, daha dəqiq desək, «elektron xəritə»dir...

FTB (ABŞ) ölkonın əsasən strateji nıərkəzində fəaliy- yət dairələrini genişbndirən informasiya moıkəzinə və elektron poçtlarına nəzarət üçün «Garnivar» adlı koınrnu- nikasiya-nəzarat sisteminin tətbiqinə keçib.

Elektron poçtlarının biiroları texniki sisteınmə görə, osasən, regionun və yaxud ərazinin strateji nöqtəbrinə görə bütün qiitbbrində yerbşdirilir.

2005-ci ıl dekabr ayının 13-də («İravunk» qəzeti, de- i- 4 rn->n<Mstan MN-də elektron və lelekommunikasiva

322 Rövşan Novrıtzoğlu

m ə sə b b r i ilə bağlı yığıncaqda nazirliyin kəşfiyyat bölmə- sinin aparıcı zabitbri olan polkovnik Artur Agabekyan Azərbaycan və Türkiyə istiqamətində qurulacaq kəşfiyyat kommunikasiya sistemindən geııiş danışır və bu ıstiqamət- də aımerikahlardan oyrənməyə çağırırdı. Bu mexanizm ərazibrimizin tabiı sərvətlərinin daşınması və talanı iiçiin эп sərfəli iş metodu ıdi.

Bu həm do ermənilərə ciddi məsələnin bir neço mər- lıələdə bəyata keçirilməsi üçün şərait yaratdı. Kəşfiyyat polkovnikinə görə, bu nazirlik elektron mərhələsini iiç mərhələdə başa çatdırmalıdır:

1, «DQR»-də (?) dini qurumları nəzarətə götürmək;2. Xarici missionerlərin cəlb olunması;Digər tərəfdən, 'Türkiyə və Azərbaycan, işğal olunmuş

DQ sərhədlərində hərbi m övqebrini möhkəmbndirən be- şinci ordu korpusu komandanı, polkovnik Aykaz Bəlımən- yana, birınci ordu korpusu komandanı, polkovnik Lcvon Eronosyana, ikmci ordu korpusu komandanı, polkovnik Seyran Saroyana təbıi sn rv ə tb rb bağlı strateji informasi- yaların toplanmasında və ışlənməsində komandanlığm tər- kibindəki elektron poçtlannm şəbokosınin genişbndirilməsi ışi tapşırılır Azərbaycan və Türkiyə istiqamətinda qurulatı elektron m ərkəzbrinə də nəzarəti bilavasitə tnüdafiə naziri, general Sen Sarkisyan edır. Həmçinin. bu moqsədiə, yəni elektron kəşfiyyat n ıə sobb rinə dərindon bəlod olmaq üçün bu ilin aprel-may aylarında Yerevandan və Xankəndidən ayrılmış 56 nəfərlik zabit qrupu RF-o, Çin Xalq Respub- likasma, İrana, Livan və Sııriyaya gedib (?). İyun aymın 19- da (2011-ci il) isə Amerika Erməni Demokratik Şıırası (Armenian-Arnerican Democratic Lcadersin Counsil) tərə- fmdən (cənab M.Axdcsyanın qrııpu) Dağlıq Qarabağm «özünümüdafiə dəstələrjnə» (?) 30 adda müxtəlifkompüter

Qarahağ. &Eçıniədzin»in maxj'ı qriji uliwüa 323

və elektron avadanhğı «hədiyyə» edilib (9). Və səkkiz nofbrlik mühədis qrııpu da Ermənistanın Türkiyə və Azər- baycan sərhədləri ıstiqamətində hoınin elektron avadanlıq- lannın quraşdırılmasmda iştirak edibbr.

Maraqlı faktlardan biri də budur ki, hələ 2010-cu il sentyabr aymm 23-də Erməriistanda olan Roına PapasıII İohan da qondarma DQ respublikasınm başçısı Arkadiy Qukasyana da ordunun «internet» şəbəkəsindən geniş isti- l'adəsini, eləcə də dünyadakı erməni diasporları arasında qurıılacaq elektron poçtlarmın genişbndirilınəstni tövsıyə edir. Bu barədə geniş şərh veıən «Osservatore Roınano» («1 Osservatore Romano») qəzeti 2003-cü il sentyabr avınm 28-tb ııoşr etdiyi nöınrəsində yazır: «...Roma Papası II iohan Eımonistanm Tiirkiyə ib həmsərhəd rayonu ərazisində- kı Xor-Viran nıoııastrına getdi... və çıxışında bddirdi: «Vatikan hökınən islama qarşı erməni Qriqoryan kilsəsi ilə biıtün əlaqobri genişbndirməli və möhkənıbndirməlidir».

Ronıa Papası həmçinin Dağlıq Qaıabağ ərazisində mis- sionerbrin gcniş fəaliyyəti üçün internet elektron şobəko- b r iıub ıı genış istifado edilməsini lövsiyo etdi. Sonra Vatikanda ermoni səfıri olan Eduard Nalbandyan Dağlıq Qarabağda Şuşada və Xocalıda aparılan vuruşmalardan bnhs edon yenı kitabları lıədiyyə verdi... (?).

Molumata göro, Roma Papası ermənibro tövsiyyə edıb ki, Bakıdakı Dini Quruınlar Üzrə D övb t Koınissıyasmı lıonıişo nəzarəıdə saxlasınlar. Ç'iinki hu Komilə regionda ən cıddi islamı doyarlər məsəbsini qaldıra b ibcək gücə malik bir komitodir.

Ermonıstanın Azərbaycan istiqamətindo planlaşdırdığı «islama qarşı lıücuınu»nda «Qııtbbrdo strateji məntəqəbrinnuiovy.'inln.şdiıilmasi və lıəmin dairəbrdə elektron poytların

,\a1 ı şaradılması» ıuəsəbsi ssas toşktl edir. Bu mnq-


sədin planlı və ardıcıl surətdə həyata keçirilməsi üçün erməni kəşfıyyatı təkcə «daxili resurs»larla deyil, eb cə də xaricdəki erməni diaspor mərkəzləri ilə də əlaqələrini genişləndirirbr.

Məsələn, Fransa, Suriya, Yerevan və Xankəndidə güc- lli əlaqələri olan, 'Tehranda (İran) kök salmış «Akopyan» erməni firrnasınm nəzdindəki internet şəbəkəsinin, elektron poçt və rabitə-kommunikasiya mərkəzinin Təbrizdə, Ərdə- bildə, Culfada, B ib su v ar və Parsabadda quraşdmlmış biiro- larını araşdıraq. Bilavasitə İrandakı erməni diaspora üə əməkdaşhq edən və dünyada geniş anti-islam hərəkatma qoşulaıı «Akopyan» firmasınmı lazımi texniki ıınkanlara malik olması və bu imkanların Azərbaycan istiqamətındə yönəlməsi, araşdınlması vacib olan məsələ kimi diqqətdən yaymmamalıdır, Həmçinin, bu bürolarda qırdan və Azər- baycanm sərbədbri istiqamətində «slart» göiürən güclü «Armenia» ötiirücüləri, elektron poçtları Astara-Lonkəran, Bibsuvar-İmişli bölgələrini asanlıqla əhatə edir. Dağıstan orazisindo fəaliyyət göstərən və eləcə də öz emissar müx- birlərini «Aıaz» erməııı cəmiyyətində (Malıaçqala, Şamil kiiçəsi-14) təlimatlandırdıb şimal rayonlarına - Şoki, Zaqa- tala, Balakən, Q u s a r ə r a z i l ə r in o istiqamətbndiron erməni- b r elektron poçtlarımn bir qismini ayrı-ayrı şirkət və fırma- larm (neft şirkətbri lıəmçinin), insan hüquqiarmın mü- dafiəsini «təmin edəıı» comiyyətlərin, beynəlxalq xeyriyyə təşkilatlannın, KİV-in ııəzdində asanlıqla qura biliıbr.

Erm ənibrin kəşfıyyal prinsipbri əsasında qurduqları «Azərbaycan ərazisindəki elektroıı poçtları»nın vəzifəbrin- dən birini da, əsasən, müxalifot məlbuatı vasitəsilə böhtan, tə b b və təkid məzmunlu məktublann, xobor və məlumat- larm göndarilməsi təşkil edir.

Qurahağ: «Eçmiadzin»in nıjx/i qrifı cı/lında 325

Molıımata görə Xankəndidə separatçı Tano Saakyanın yanmda keçiribn hərbi müşavirədə isə (2 0 1 1-ci il, Vll-9, saat 18.00-da) Kaliforniya ştatımn (ABŞ) keçrniş qubernatoru Edvard Ceresyanın məktubu oxunur, Milyonçu erməni Edvard Ceresyana görə. Kalifomiyada erməni diasporunun müstəqil «Artsak» (Xankəndi) bölməsi yaradılıb və bu bölmənin do foaliyyoti Xankandinin ordu quruculuğuna yardımlaıdan ibarot olacaq (?).

Ermonistan avqust ayının 2-də (2011-ci il) RF-in FTX- niıı no/.arətində olan «Qafqaz» inforrnasiya əməliyyatlarma qoşulmaq üçiin müraciət edib. Avqust ayının 4-də isə (2011-ci ıl) Xankondidən do belə bir müraciət eyni ünvana daxil olııb. Rusiya Federasiyasının Təhlükəsizlik Şurasmda mü/.akiroyo çıxarılmış və qəbul olunmuş (2001 —IV— 19) «İnibrmasiya Tohliikosizliyi Konsepsiyası»ndan sonra onuıı xüsusı xidmət orqaıılarında giıclü texnoloji proqram (omina)ı sistemi yaraddıb. Hansı ki, bunun vasitosib ayrıl- mış kanalla «provayder»o çıxtş mümkündür.

Miistoqil Azoıbaycana vo onun orazi bütövlüyünə qarşı ermoni qadm terroçuları da bu m əsəbdo aktiv fəaliyyət göstorirbr.

İnsanın psixoloji cohotdon parçalanmasına, şikost lıala salınmasına xidmot edən bu «monəvi ekoloji proqram»ın kökü var. Bədnam yazıçı öz xələflərino bun.ii da m osbhət bilir ki. ımkan düşdiikco türkü, xüsuson onun azorbaycanlı qanadmı,,, «vurub sındıruı». Onları ifşa edin. Onlara qarşı Lisyan edin. Мэг bir azərbaycanlıya qarşı vuruşmamız «Dövlot Proqramı çorçivəsində aparılmahdır» ( B a x : eynı adlı kitab vo çıxış. 1988. V-12, sob. 76).

Molumata görə, bundan sonra yazıçmm bu tezisbri üzonndo işbm ok iiçün, professor S.A.Akopyarım səkkiz noSr.rük ekoloji kəşfıyyat qrupu yaradfldı. Qrupa respubli-

';ı;ı;nnvv sinıaları daxil oldu

326 Rövşarı Novrazoğlu

1994-cü il fevralın 16-da Yerevanda keçirilən Təhlü- kəsizlik Şurasında milli maraqlar narrrinə hazırlanmış bu sənədə yeni əlavələr edildi. Baş Qərargahı Yerevanda yerləşən «Milli Azadlıq Hərəkatı»nın lideriərindəıı olan Q.Şahnazaryan və Q.Markarov(yan) həmin sənədi yenı bir adla çap etdirib yaydılar. Min beş yüz nüsxo ib çap olun- nıuş bu kitabça belə adlandırırldı: «Azərbaycan milbtinə qarşı erməni millətinin «Ekoloji proqramı»» ( B a x : Yerevan. Q.Markarov. «Ekologiya», 1994).

Araşdırmalarımıza görə, h ə b 1994-cü il mayın 2 1 -do Parisin məşhur «Kontinental» otelində akademik A.Aqan- bekyanm başçılığı i b «Azərbaycan millətinə qarşı crməni millotinin «Ekoloji proqramı»» ( B a x : Yerevan. Q.Markarov. «Ekologiya», 1994) akademik-iqtisadçının olavəbrin- doıı sonra çap olundu (B eb l ik b , Azərbaycana qarşı ekoloji bir lıiicumun başlanğıcı qovuldu).

«Azərbaycana qarşı ekoloji proqram»ııı «А214-1» bölməsi. Mahiyyəti məxfı saxlanılan bu proqramda əsasən iki m əsəb forma Iaşmışdı:

1. Azərbaycan ora/isində kişibrin sınir sisteminn təsir edən, onıı iflic vəziyyotinə qoyan preparatların yayılması;

2. Xüsıısıb, Azərbaycanın orta və ali təhsil sislemincb təhsil alan qızlarm və anaiarın arasmda əməliyyatiann keçirilməsi;

3. Azərbaycaııda artımın kütbvi azalması istiqamə- tində işbrin qurulması (B a \ : Yeııo lıomin mənbo, səlı. 76).

Əldə etdiyimiz molumata göro, Azorbaycanın mənnvi safhğına, zəngin ləbıəlinə qarşı yönəlıniş bu proqram kortəbii proqram deyildi. Arlıq bıı proqramm reallaşması üçün Yerevan özünün «Voton» eəmiyyoti xətli vasitosib diinyada məhşurlaşaıı icmalarına da miiraciət eimişdi vn bu müraciətbrdə «Azərbaycan» söziı iikm variantda çıxarıldı.

Qarabag: «Eçmmlz'mmn maxfi cjrift alnnda 327

Noıicədə Yerevan «Ennənistanm ekoloji fəlakəti»b bağlı m ü racb tb r inə Fransada, Kalifomiyada, Londonda, Livan və Suriyada. İran və İraqda... yaşayan ermənilərdən ilkin yardmı alırdı. Mosəbn, Marseldo yaşayan iş adamı, milliy- yoteə erınəni olan Qustav Bablumyan, Robert Safaryanla birgo 102 min dolların yardım «Çeki»ni Yerevana göndə- nriər. Məiıımata göro, 1995-ci ilin son aylarında (oktyabr, noyabr) /Ikin olaraq, Dağlıq Qarabağ istiqamətində start oötürən i'ıç kiçik laboratoriya istifadəyə verildi. Araşdırma- lanmıza göro, bıı laboratoriyalardan biri (DK-3) bilavasitə «pestisid» kımvəvi məhsullarınm aıaşdırdması. laborato- riva şaraitiıxbki ilkin nəticələri i b maraqlanırdı.

(Tehran 1992-ci ilin may ayında Pekindan 500 kiloqram «pestisid» ınəhsulu alıb. 1992-ci il may ayınm 26-da

Yerevan Telırandan təcrübə üçüıı 150 kiloqram «pesiisid» a!ır. Miixləlif zəhərli malerialların və preparat-1 nn qa/lanrı almmasında bu materialdan geniş istifado oluiiU1-)- ^ 5 - e i iynnun 19-da hərbi həkim, Gorusdakı kiçik elmi-tndqiqat morkəzinitı direktorıı, professor

j-.jyjlyan ölkə başçısının adına məktubla rəsmi müraciət edir IVbktuba g^rn> ərazidə artıq öyranılməsi müşkiil olan хгИ ılii 'brin sindromlan yaramb. Məsəlon, lıamib qadınlar / \ ,ıida yayılmış vərəmin Azərbayeanda, onuıı işğal edil-

' -ıra/ibrindo yeni formaları, sindromlan yarandı.jyilSəlulliata görə, tokco Füzuli, Cobrayıl rayonıı arazibrində

,,in dörd növü aşkarlanıb. İlk toeriibobr isə əsir voroH1

- [ilınüş aznrbaycaıılı qadmlar iizənndə aparıldı. Hnr şey -riib-biçildıyindan, erməni alim bri eıddi nolicəbr oklə

° \ j]or (iorusdakı kimyəvi batalyonun bir qismi işğal ct 1 ]lUş Gabıayıl rayonu orazisino köçiiriildü. Moqsəd, bu0,1‘n ı Agcabodi. Beybqan ıstiqamotindo «Ekoloji ıruilıa-/ o n ‘' , r k : !i n l an l an m , artıq, rca i la şd ı rm aq idi. Araşdı r-'1 h "

328 RdvşzH Л övruzoğlıt

malarımıza görə, 2010-cu i! avqustun 9-da Ermonistan SəhiyyəNazirliyiregiondakı sağalmaz Xostəlikbro tutulmuş şəxsbrin taleyi ilə bağlı yeııi layihə ırəli süıiir. Ərazidən vərəmə tutulmuş xəstələrin bir qisminin (toxminən 150 ağır xəstə) D ağhq Qarabağ ərazısimn cənııb-şərq hissosinə kö- çürülməsi məsələsi irəli sürülür. Nəticədə, «Şəfa» layihəsı- пэ əsasən, sentyabrm I4-də (2010-cu il) işğal olımırıuş Güneyxırrnan vaşayış məntəqəsindəki ikimortəboli xəstəxa- naya 115 nəfər vərəmə tutlmuş xəstə göndarilir. Yer çatış- mazlığmdan xəstələr əlavə yarımçıq tikililərdə ycriəşdirilir. Əraziyə işləmək iiçün İran İslam Respublikasından hnkim- miitəxəssis qrupu da göndərilir. Molumata görə, Ycrcvanda işlənmiş bu Javihə, əsasən, regionda «SPİD» (QİÇS) xostə- liyinə tutulmuş şəxslərin də Ağdamın Əlirnədətli yaşayış ərazisinə göndərilməsi planlaşdırılır, Artıq, bı.ı bəiaya tutul- muş 25 erməni qadm əraziyə göndərilib. Digər biı molu- matda deyilir ki, ərazidə, artıq, vərəmdən o b n b r ı'ıçün qəbiristanlıq sahəsi də ayrılıb. Məlumata görə, 2005-ci il sentyabrın 30-da Yerevanda səhiyyənin problemlərilə əlaqədar keçıribn nıüşavirəyə dəvat cdilən Xankəııdidəki «səhiyyə prob lem lənb bağiı layihələr lıazırlayan» qeyri- dövlət qurumunun eksperti, həkim-pro lessor Aranıı Yekun- yan çtxışmda xatırladır: «...Zonaya göndərilmiş xəstəbriıı taleyi qaranhqdır. Xankəndinin e b bir maliyyə nnkanı yoxdur. Ölüm halları artır. Xocavondin eonubj ölüm zonası kimi diqqəti cəlb edir...» («Artsax» (Xankəndi) lelokanalı. 2010 X S )

Ermənistan hərbi-kəşfiyyat xidmotinin bölmo və ^öbə- brindo regionun ekoloji vəziyyoti nəzarotn güıiirüldü. Təiı- liikəsizlik xidmətmin kapitanı Albert Baqdasaryanm səyib «Dairə» adlı ekoloji kəşfıyyat layıhəsı işlənildi. Əslindn, Yerevamn Azərbaycamn ekoloji vəziyyətiııa yönəimiş

Qarabağ: «Eçmiadzin»in məxfı qrıfi altmda 329

«Dairə» plam kimyaçı-alim Karapet Kasaxyanm adı ılə bağlıdır. Təhlükəsizlik xidmətinin kapitanı, bir tərəfdən yeni planlar cızır, digər tərəfdən də ekoloji terrorçuların hazırlanması məsələsini irəli sürürdü.

Məlumata görə, kimyaçı-alim Karapet Kasakyan 1981- ci ilədək ABŞ-da yaşayıb. Kimyaçı alim iik ilbrdə Yere- vandakı «Nairi» kauçuk sənaye mərkəzində işləyib. A E S -b bağh xiisusi tədqiqatlar aparıb. Lakin Dağlıq Qarabağın iş- ğalından sonra K.Kasaxyan iş prinsiplərini dəyişdi. Tam başqa bir istiqamətdə işləməyi üstiin tutdu. İlk dəfə Ermə- nistan ərazisindəki zəhər «seli»ni Azərbaycan istiqamətinə yönəldən proqram və rəsmi sənəd də onıın adı ilə bağlıdır. Yəni «Dairə» layihəsinin müəllifi də о idi. İşğal olunmuş ərazilərdə erməni a l im bıin in təcrübə-sıııaq otaqları (l.açm. Qubadlı, Kalbəcər ərazilərində) yaradıldı. Aparılan elmi- tədqiqatların bir qolunu Azərbaycan ərazisində sərhəd kəndbrinin kütləvi zəhərlənməsi təşkil edirdi. Ermənistan hərbi kəşfiyyatmda sirr kirni saxlamlan «ERRİ-BAL» adlı zəhərli maddənin bir qismiııin kimyəvi siiah kimi işlədil- məsi qərara alındı. Bu kimyəvi silah toz halında olaraq. xüsusi elektron qurğuiarı vasitəsilə Dağlıq Qarabağ ərazi- sındən, e b c ə də Naxçıvana yaxm olan yaşayış məntəqə- brindən Azərbaycan istiqamətinə ötürülür. İlkiıı araşdırma- lara görə, tabiətə və insana güclii təsir edən, bir sıra xostə- likbrin yaranmasına səbəb olan bu kimyəvi sılahın təsir dairəsi 5 km məsafədən 75 km mosafəyədək bir ərazini tııiur. Ermənistamn bu istiqamətdə apardığı elmi işlərin nntieosi məxfı olaraq qalır. Yerevanda çap olunan «Lıder»

sohiyyo büllctcnində -2011-ci ılin 6-cı sayında b e b bir qeyd var: «...Ermonistan öziinün hərbi-potensıal güeünii qoruyub saxlamaq, onu artırmaq üçün xeyli iş görür. Məsə-

330 R ö vşsn No vrtaoğl,11

lən, ilkin olaraq nəzərdə tutlan ərazi bölınəsində lutaq kı, Beyləqan-Ağcabadi ərazisində keçiribn sınaq təcriibəsin- dan sonra ciddi nəticələr əldə etdik...»

Kəşfıyyat kollektivi Sart Alekseyeviç Kasparyamn im- zaladığı bu sənəddə nəticələr açıqlanmır, Sənadda adlan qeyd olunan rayonlardakı ekoloji və mənavi-psixoloji va- ziyyəta nazər saldıqca, m ənzərabr aydmlaşır və malum olur ki, erməni alimbrinin Beybqan-Ağcabədi istiqamə- tinda keçirdikbri smaq təerübələri nəticəsində Bcvləqan rayonunun sarhadə yaxm kəndlərində (Qəhrəmanh və Şah- sevəndə), uşaq ölümü ötən il 3,5 dafə artıb. Har bcş hanrib qadmdan biri uşağı i b vəfat edib. Ebcə də, Ağeabədi rayonunun ərazisində (Arazbarı va Kürdlar kəndi) bu m əsabnm nəticəlari bizi düşi'mdürməyə bilmir,

Araşdırmalarımtza görə, Fransa dövLoti da Korsika inzibati arazisində baş veran separatçılıqdan əziyyət çakir. Korsika ayrdıb müstaqil yaşamaq istəyır. Yəm Müslaqil Fransanı parçalamaq siyasati yürüdiilür, Naticada, president Jak Şirak hadisələrə münasibətini, sərt mövqeyini izalı edir: «...Aydın və açıq bildirirəm. Respublika vahid əraziyə malik olaraq qalacaq. Onıı heç kəs, heç bir dasia, qrup balüb-parçalaya bilmoz. Qanunlar hamı üçün eyııidir. Separa te lar öz iyrənc və faciəbrə aparan aınbisiyalanna son qoysunlar...» ( B a x : «Liberasion» Paris, 2010. IX.21).

Bütün bu fakt və sənədləri göstərmakdo, xatırlamaqda ırıəqsədimiz var - «Demokratik cəmiyyət» adlandırdığımız cəm iyyətbr Azərbaycanın .ərazi bütövlüyünə hörmotb ya- naşmalı, Dağlıq Qarabağda lörədilmiş genosid siyasatinı, ekoloji fəlakətbri, dağıdılmış, hərrac edilmiş tabii sərvət- bri, viranə qalmış meşə zolaqlarmı, «Ölü zona»ya çevril- miş torpaq və akin salıəbrini «Beynəlxaiq gcnosid» sıyaso- tinin bir hissəsi kimi qabul eim olid irbr.

Qarabağ: «Eçmiədzhmn məxj'ı qrifı ahında 331

DAĞLIQ QARABAĞDAÖLDÜRÜLƏN DİN XADİMLƏRİ HAQQINDA

ATƏT-з M ƏKTUB

1994-cü ildo ATƏM tarixındə mühüm bir hadisə baş verdi, belə ki, bu dövra qədər əsas vəzifəsi Avropada tahkükəsizlik və amakdaşlıq m ə sab b r i üzrə m əsbho tbş- m ab r aparmaq olan ATƏM 1994-cü il dekabnn 6-da, artıq, büliin sahöbrdə amakdaşhğı əhata edən, sülh, təhlükasizlik və sivil birgayaşayış qaydalannı qoruyacaq bir taşkilata - Avropada Talılükəsizlik və Əmakdaşlıq Taşkilatına çevril- di. Bu hadisa 1994-cü il 5-6 dekabrda A7’ƏM-tn Macarıs- tanm paytaxtı Budapcşt şahərinda keçırilan samınitinda baş verdi.

ATOM-in Budapest sammitində iimummilli liderimiz lleydar Əliyev də iştirak etmişdir. Sammitda həmçinin Dağlıq Qarabağ problemi ilk dəfo olaraq xüsusi bir masalə kimi gündəliya salınaraq, müzakira edilmiş və «Dağlıq Qarabağ mtinaqişasi ila alaqodar ATƏT-in fəaliyyotiııin intensivləşdirilməsi» adlı qotnaməsi qobul olundu.

Qatnamə miizakira ed ibrkən iimummilli lıderııniz1 leydar Əliyevin uali siirdüyü ciddi bir təklif də var idi. Bu da insanlann diııi və başqa mənavu duyğularına hörmat və ehtiram etmək idi. Dağlıq Qarabağ ərazisində errnəni separatçılarının ərazidaki nıüsalman dim xadimlərmo, /,ı\aıotgahlara etdiklari insanlıqdan kanar işlori, günahsız gülb lanonbr, oli Quranlı insanlara qurulan dar ağacları, mascidlarin yandırılması - masalasi ciddi ınasəla kimi lıall okmmarmş qalırdı. Ermoni matbuatı ıddia edirdi ki, mülıanba dinbrarası müharibanin başlanğıcıdır. H.ƏIiyev ısa beynəixalq miqyasda təkzibolunmaz fakt va sanadbri, artıq. ortaya qoymuşdu. Diinya matbuatı səhiləbrinda

332 Rövşm Novnızoğlu

Dağlıq Qarabağ ərazilərində ermənilər rnuzdlu dəstəbnn çevirdikləri, viran qoyduqları mitsəlman qəbiristanlıqlarını, yandırılmış zivarətgahları əks etdirən fotoşəkilbri dorc edirdi. Həmin ərəfədə Moskvada nəşr olunan (RF) «Utro» qəzeti Xankəndində vuruşan Bəhreyndən gəlınış Karmat dəstəsinin üzvbrini, dəstənin öldürülmüş üzvbrinı nişan verərək yazırdı: «...Karmatlar islam dininə, mikpddəs Qurana, müsəlmanlara, məscidlərə... qarşı vuruşmaq ı'ıçiın Dağlıq Qarabağa gəlmişdilər. Onlar ermonı kilsələri tərə- frndən ınaliyyələşdirilmiş muzdlular idi... Siz mmaya diişən və bir daha dirilməsi mümkiin olmayan Karınat nıuzdlu- sunu görürsünüz...»

Bununla yanaşı, sanımitdə qəbul olunmuş «Yeni Əsrdə Əsl Tərəfdaşlığa Doğru» bəyannamə və terrorizm proble- rninə aid müvafıq qərarlar qəbul olunmuş və prezidentH.Əliyev tərəfmdən də imzalanmşdır,

ATƏT bütün fakt və sənədbrə tab gətirə bılmirdi. Azərbaycan tərəfı bir daha təsdiq edirdi ki. Bakı bılıün konvensiyalara əməl edir. Onun torpaqları separatçı ermə- nibrdən təmizbnməlidir.

Nəticədə növbəti sammit Portuqaliyanm paytaxtı Lis- sabon şəhərində keçirildi, Sammitdə Avropanın 52 dövb- tinin, ABŞ və Kanadanın, həmçinin müşahidəçi qismində Asiya və Afrikanm bir neçə d ö v b t başçısı iştirak ediıdı. Sammitdə beynəlxalq, regional və dövbtbrarası miınası- bətbrin gəbcək perspektivbri, Avropada sivilizasiyalı bir- gəyaşayış və qarşıhqh təhlükəsizliyin əsas tendensiyaları və perspektivbri, əməkdaşlıq, konfliktbrin həili və s. mə- s ə b b r müzakirə olundu ( B a x əlavə: Ə.Həsənov: Azərbay- can və ATƏT, Bakı, 1997, səh 19). Sammitdə dünyanın 16 ölkəsindən xristian və islam diinyasmın liderləri d ə iştırak edirdibr.

Qarabağ: «Eçmiadzin»in msxfı cjrıfı altmda 333

Dağbq Qarabağ münaqişəsinə gəlincə, Azərbaycan nü- mayəndə heyətinin səyi nəticəsində A TƏ T sədrinin müna- qişəyə aid üç bənddən ibarət bəyanatı qəbul olundu.

Görüşün sonunda terrorizing aid bəndin də yer aldığı XXI əsr Avropa üçün ümumi və əsaslı təhlükəsizlik mode- ünə dair Lissabon bəyannaməsi və Silahlara Nəzarot Haq- qmda Çərçivə səııədi iştirakçı d ö v b tb r tərəfmdən, о cüırıb- dən Azərbaycaıı Respublikası tərəfmdən də qəbul olundu.

ATƏT-in keçən əsrdə son zırvə görüşü 1999-cu il noyabr ayının 17-18-də Türkiyənin İstanbul şəhərində keçiril- miş vo 54 ölkənin d ö v b t və hökumət rəhbərlərı iştirak etmişdir. Sam m itdə müasir beyııəlxalq miinasibətlərə aktiv surətda m üdaxilə edən bir sıra qlobal problem br, о cü m b - dən terrorizm, d inbrarası münaqişəyə dair p rob lem br də müzakirə olıınmuş və sammitin sonunda Istanbul Bəyan- naməsi və Avropa Təhlükəsizlik xartiyası kimi mühüın əlıəmiyyətli s ə n ə d b r imzalanmışdır.

Hevdər Əliycvin ABŞ-da baş verən terror aktları ılə bağlı bayanatında deyilirdi:

«Terrorçuluğun bütün təzahür formalarını qətiyvətlə pısbyən Azərbaycan həmişə terrorçuluğa qarğı mıibarizə aparmış, bu istiqamətdə dünyanın bütün dövləllərı və qurumlaıı ilə əməkdaşlığa lıazır olduğunu ntimayiş eldir- mişdir. Biz bıı güıı daha artıq əzmkarlıq və qətiyyətb b e b əınokdaşlığa hazır olduğumuzu bildiririk.

Miiasir dövrdə terıorçuluq bütün ölkələri bədəfə çeviro bibeayi üçün qlobal problemdir. Terrorçuluq təhliikəsinin tam am ib aradan qaldırılması və gəbcəkdə heç bır xalqın, heç bir dövb tin b e b dəhşətli sınaqlara və sarsmtılara məruz qalmaması üçiin beynəlxalq ictimaiyyət, bütün diinya xalqları və d ö v b tb r i səylərini birbşdirməli, terrorçuluğa qarşı barışmaz mübarizə əzmini əməli ışdə və six ərnək-

334 Rövşvn Novnızoğiu

daşlıqda sübuta yetirməlidirlər. Azərbaycan bıı istiqamotdə iizərinə götürdüyü öhdəliklərı bundan sonra da dönmədən yerinə yetirəcəyini və terrora qarşı mübarizodə diinya birlı- yinin səylərini birmənalı şəkildə dəstəkbyəcəyim bəyan edir» (B a x : Azərbaycan qəzeti № 209. (3221)11 sentyabr 2002-ci il).

Antiterror koalisiyasma qoşulduğunu bəyan edəıı Azər- baycan Respublikası ABŞ-m Əfqanlstanda həyata keçırdiyı antiterror əməliyyatlarma da yaxmdan kömok ctmişdir. ü z hava sahəsini və hava limanlarını ABŞ təyyarolən iiçün açıq elan edən Azərbaycan Respublikası hornçinin beynə!- xalq terrorçuluqda şübhəli bilinən bir neçə terrorçunu həbs etmişdir. Buna Misir hakimiyyət orqanlarımn xahişi ilo terror fəaliyyətində şübhəli bilinərək, ölkəmizdo həbs olunan Misir vətəndaşlarım və beynəlxalq səviyyədə axtanşda olan digər təhlükəli terrorçuların həbs olunmasmı misal göstərmək olar

Tarix tarix olaraq qalır. Onu dəyişmək miimkün devil.2002-ci il sentyabrın 1 1 -do Bakıda MDB daxili işlər

nazirlərini qəbul edən prezident Heydər Əliyev bildirmişdir ki, son zamanlar Azərbaycan hüquq-ınühafiza orqanları Э1- Qaıdə beynəlxalq terror təşkilatımn biı neço təhlükəlı üzviinü həbs etmişdir ( B a x : Azərbaycan qəzetı № 206. (3218) 7 sentyabr 2002-cı ıl)

2002-ci il sentyabrın 12-do B irbşm iş Ştatlarda baş verən terror aktlarının ıldöniiınii ılə bağlı ABŞ-ın Azərbav- candakı səfiri Ross Uiltsonla Azorbaycan prezidenti Heydər Əliyevin keçirdiyi görüşdə də beynəlxalq terrorizm məsə- ləsi müzakirə olunmuşdur. Azərbaycanın antiterror koali- siyasmdakı fəaliyyətinə diqqət yönəldən səfir bildirmişdir ki, Azərbaycan beynəlxalq te rrorizm b mübarizədə ABŞ-la yanaşı, ön yerlərdən birini tutur və ABŞ-da baş verən terror aktlarma reaksiya verən ilk dovbdərdondir. So'V h\ ' ; !

Qarabağ: «Eçmiədzin» 'm ınəxji qrifı altında 333

bir neçə beynəlxalq terrorizmdə günahlandırdan şəxsləri lıəbs etdiyinə görə Azərbaycan dövlətinə öz dövləti adındaıı təşəkkür etmişdir ( B a x : Azərbaycan qəzett № 210, (3222)12 sentyabr 2002-ci il).

Hadisələrin təbii inkişaii nəticəsində Avropada Təhlü- kəsizlik və əməkdaşlıq iizrə Təşkilat (ATƏT) miinaqişə təşkil edən ziddiyyətlərin təsir mərkəzinə düşdü. Sovet Ittifaqı dağdandan sonra si'ılh danışıqlarmda effektiv vasitə- çilik g ö z b n tib r in i və hanıı tərəfındən qəbul ed ibn siyası tənzim bm ə haqqında gəbcək razdaşmaların şərtbrinin yerina yetirilməsinə nəzarəti məhz A T Ə T -b başlayırlar. Məlvımata görə homin ərəfədə ATƏT-in Budapeşt sanv mitinə, işğal olunm uş Dağlıq Qarabağ ərazisindo min üç yi'ız nəfər din xadimini, Lissabon sammitinə isə iki min nəfordən artıq işgəneələrə məruz qalan müsəlman qadın və ıışaqlarm imzası ilə nıəktub və teleqramlar göndərildi.

Homin vaxt Pakistanın «Cilıad» («.lihad») giindəlik qəzetində Laçmda çəkilıniş bir fotoşəkil nümayiş olundu. Şəkikb öldürülmüş müsəlman uşaqlarınım açıq sinəsim b bir cüt Müqoddəs Qurana od vurulmuşdu. Qəzetin f'oto- müxbiri Saleh Səlahəddinxan iddia edir ki, h ə b qəz.ei movcud olandan bəri, b e b iirak ağrıdan vo byaqətsiz, insanları və biitün bəşoriyyəti sarsıda b ibcək bir şakil dərc olmayıb (Qeyd edək ki, bıı q.ızet 1974-cü ıldən Peşavəıxb çap olunan nn ciddi mtisolman qəzetlərindon biridir).

Sonra bu şəkil dünyanm başqa miisəlman mətbuatının so h ıb b n n d o göriindii. Araşdırınalarımıza görə, bu foto- şnkıl erməni foto-müxbiri Arun Musaelyan tnrəfindən çəkiiib və 2010-cu d ermənilərin «Papazyan ınükafatı»na layiq görülüb. Hrmoni jumalisti A.Musaelyana gəlincə, о etiraf edir ki, h o b tışaq ikən valideynbri onu vn iki bacısını Azan səsüə, Quran kitabı ib..., Məhəmməd, Əli, Hiıseyn... adları ib çox qorxudardı.

Rö vşarı No vruzoğlıt

Başqa bir araşdırma materiallarında isa qeyd olunur ki, iistündə Quran yatıdmlan şakil Laçının Şəİvə kandində ça- kilib,.,

ATƏT isə susurdu. Əslində, bu bevnəlxalq taşkilalm baş verən hadisələrə heç bir reaksiya verməməsi, gələeakdə onun bu müharibəlardə lazımsız və gərəksiz bır qıırum olacağına işarə idi...

Digər münaqişələr halmda olduğu kimi, qeyd etırıak lazıın gəlir ki, bu taşkilatda həlledici rolu «əsas dövbtlər» adlandtrılan «nəhəng»br oynayır. Onların içarisiııda da, öz növbasinda, aparıcı rolu ABŞ və biitövlükdə göturiilmüş Avropa İttifaqı oynayır, Bılavasitə ona toxunan masalalardə Rusiyamn da səsi böyük çakiya malikdir. ATƏT-in digər döviətləri siyasi problemlər üzrə mübarizələrda yalnız о darəcada iştirak edirJər ki, о onlara aiddir, qalan hallarda isa Avropa İttifaqmm baxışlarım bölüşdüriirlor (hətta Vişeqrad qrupu kimi - Polşa, Macarıstan, Çexiya, Slova- kiya və ya GÜAM - siyası kombinasıyalarda bela).

Siyasi qüvvələrin bela bölgüsünlin reallığı ATƏT-in Kosovo tənzimbm əsində, eləcə da Kodıa siyasətinda işti- rakı ilə təsdiq edilmış va təsdiq edılir: bu təşkilatda bütün ınühüm postları NATO dövlatlarinin və yaxud onıııı üzv- lüyüna fəal suratda cəhd edəıı öikalərin vatandaşları tutur. Masalən, ATƏT-in ııııssiyasında və digar strukturlarda olan 1199 vəzifadən 504 «kürsü» (42%) münaqişə zonalannda və ya rnümkün münaqişolarin qarşısının abnrnası /onalarm- da yerləşmişdir. Onlardan 184-nü ABŞ nümayəndaləri, 136-nı Almaniya, 109-nu Böyük Britanıya, 75-ni Fransa nümayəndaləri tutmuşlar, Əgər buna ATƏT büdcasinm xa- tırladılan dörd dövlat hcsabma 42% ödənildiyini əlava etsək, onda bu taşkilatm funksional və coğrafl. .fəaliyyotindo olan digər disproporsiyalan da müəyyfti Jəşdir-^ и

Qarabağ: «Eçmiadzin»in maxji qrifi altmda 337

hüm strukrur disbalansı tamamila aydm olar. Funksional va coğrafı faaliyyat dedikda ilk növbada postsovet və postyu- qoslov makanmda, bəzan həmin məkanm önünda yerləşən dövlətlərin maraqlannı nazaro almadan ınsarı hüquqlarmın vaziyvatı iizra monitorinq məsalalarinda prioritet diqqat başa düşüliir.

Araşdırmalarımıza görə, 2003-cii ilda 593, 2009-cu ildə rnin yeddi yüz, 2011-ci ildə isa iki mina qadər maktub A i'OT ə göndarilib. Bu maktubları ısə bılavasita müsalman din xadimlaıi, islamşünaslar, islam siyasatçilən göndərib- lar. Fikrimizcə, ATƏT-in «əsas ölkəlari» heç da lıamişa miinaqişə regionlarında sabitlik yaratmağa can atmırlar. Onların ınövqeyi, əsasan, nazaratetməkdan ibarətdir. Hamin konsepsiyaya müvafiq olaraq, bu taşkilatın maqsadi sabit- liya nail olmaq deyıl, özünün siyasi və iqtisadi maraqlarını möhkomlondirməkdir. Bıı konsepsıvanı beynalxalq tahliika- sizlik masaləları üzra görkamli Amerika mütaxassisi Maykl Mixalka kıfayot qadar daqiq təsvir etmişdir, О yazırdı: Bazı şarhçilər Sovel imperiyasmın nisbatan diııc dezıntcq- rasiyasım (dağılmasmı) ATƏT (avvallər Aropada Tahliika- sizhk və Əmakdaşlıq iizrə Müşavirə adlandırılırdı) çarçıva- sindaki prosesbrin hesabma yazırdılar, bela kı, o, öziinün «insan meyarı»nı irali süriirdü. Maqiqaton, tahliikosizliyin, an a/ı А Т Э Т kontckstinda, slabilliyi ilada clması müllaq dcvil. Ən yaxşı halda А ГЭ1 prinsiplari asasında lıhliikəsiz- lıyiıı istaniloıı ycni modcli nazarət cdilan sabitsizliyın yalnı/. müxtalif növbrin i taklif cda bilar. Avropada ınövcud olan stabil va qcyri-stabil manbalara baxış zamanı bu dalıa aydm olur» (Mihalka Murestrııcturing European Security/zTransition. Vol.l, №1 1 , 30 June 1993, р.З).

Amerikah mütəxəssis baş veran dim qarşıdurmalardan balıs edarkan, xatırladır: «...bu qurum dini qarşıdurmalar- dan ehtiyatlamr va ondan qorxur...»

338 Rövşan No vruznğt11

BİRLƏŞMİŞ M İLLƏ TLƏ R TƏ ŞK İLA TIM N POZULMUŞ QƏTNAM ƏLƏRİ

BM T nizamnaməsinin 1,1. maddəsində deyilir ki, BMT-nin əsas məqsədbrindən birı beynəlxalq sülht'ı və təhlükəsizliyi qoruyub saxlamaq m əqsəd ib sülhə, təhlükə- nin qarşısını almaq və aradan qaldırmaq üçiin tocavüz aktlarını və digər siilhün pozulması hallarını yaratmaq üçiin səmərəlı kollektiv tədbirlər görmək, siilhün pozulmasına gətirib çıxara bilən beynəlxalq mübahisa və situasiyalann dinc vas itəb rb , ədalət və beynəlxalq hiiquq prinsipbrinə uyğun olaraq nizamlanmasina və yaxud həll olunmasma müvəffəq olmalıdır.

Bu güııədək Dağlıq Qarabağ ərazisində 87 yaşlı Ayətulla Səfayi, 90 yaşlı Şeyx Möhtəşəm, 92 yaşlı Şeyx Mirzadə, 80 yaşlı Ayətulla Bakılı, 79 yaşlı Axund Maarif, 75 yaşlı Ayətulla Bərxudar və neçə-neçə digər din xadimi qəddarlıqla q ə tb yetirilmişlər.

Həmçinin BMT Nizamnaməsinin VII Fəsli bütövlükdə sülhə təhlükə, sülhün pozulması və təcaviiz akıları ib bağlı tədbirbrə aid edilmişdir,

Dağlıq Qarabağda bütün qəbul olunmuş konvensiyalar pozulub,

BMT Baş Məclisinin 36-cı sessiyası çərçıvəsində 1981-ci il dekabrın 10-da keçiribn iclasında 36/109 saylı Beynəlxalq terrorizmin qarşısmm alınmas! tədbirbri haqqmda qətnamə, BM T Baş Məclisinin 38-eı sessiyası çərçıvəsində 1983-cü il dekabrın 30-da keçiribrı iclasında 38/130 saylı Beynəlxalq terrorizmin qarşısının ahnması tədbirbri haqqmda qətnamə və BMT Baş Məclisinin 42-ci sessiyası çərçıvəsıııdə 1987-ci ıl dekabrm 7-də keçiribn iclasmda Beynəlxalq teırorizmə aid 42/22 savlı Bcvr*.'--!?

Qarabağ: «Eçmiədzin»in məx/i qrijı altmda 339

Münaqişələrdə Hədə-Qorxu Gəlmə və Güc Tətbiq Etmək Prunsipbrindən İmtina Etmənin Effektivliyinin G ücbndı- rilməsi Haqqında Bəyannamə adlı qətnan ıəbr qəbul edil- mişdir. Həmçinin, BMT Təhlükəsizlik Şurasınm 1985-ci il dekabrın 18-də qəbul etdiyi 579 saylı Girovgötürmə insi- dentləri haqqmda, 1989-cu il iyunun 14-də qəbul etdiyi 635 saylı Terror aktları ilə əlaqə haqqmda və 1989-cu il iyulun 31 -də yenidən təkmilbşdirilm iş variantını qəbul etdiyi 638 saylı Girovgötürmə insidentbri haqqmda qətnaməbri terro- rizmə aiddir,

Həmçinin 1991-ci ildə keçiribn BMT Baş Məclisinin 46-cı sessiyasının gedişində, dekabrın 9-da Baş Məclisin 67-ci plenar iclasında 46/51 saylı Beynəlxalq Terrorizmin Qarşısmın Almması Yolları Haqqında Qətnamə müzaki- rəyə çıxarılmış vo qəbul cdilmişdir, Bu qətnamə 1972-ci il dekabrın 18-də qəbul olunmuş 3034 (XXVII), 1976-cı il dekabnn 15-də qəbul olunmuş 31/102, 1977-ci il dekabrın 16-da qnbul olunmuş 32/147, 1979-cu il dekabrın 17-də qobul olunmuş 34/145, 1981 ~ci il dekabnn 10-da qəbul olunmuş 36/109, 1983-cü il dekabrın 19-da qəbul oiunmuş 38/130, 1985-ci il dekabrın 9-da qəbul olunmuş 40/61,1987-ci ıl dekabrın 7-də qəbul oluıımuş 42/159 və 1989-eu il dekabnn 4-də qəbul olunınuş 44/29 saylı qərarların əsa- smda hazırlanmışdı. Qətnamə həmçinin BMT Baş Məclisi- nin 34-cü sessiyasının materiallarına, BMT-nin Nizamna- məsino vo Beynəlxalq Hüququn Prinsipbri Çərçivəsində D ö v b tb r Arasmda Dostluq və Ənıəkdaşhq Ə laqəbri Haqqmda Deklarasiyaya, Beynəlxalq Təhlükəsizliyi gücləndir- mok lıaqqında Deklarasiyaya uyğunlaşdınlmışch.

O ətnam əbrdə terrorizmin beynolxalq təhlükə halında olduğu vo dövbtbrarası münasibətbrin pozulmasına aktiv təsir etdiyinə görə beynəlxalq əməkdaşhğı gücləndirmək və

340 Rö 1 'sdh No \ ’nızı ığlıı

terrorizmin qarşısınm almmasınm vacıbiiyi bildiıilmışdır ( B a \ ' UN General Assembly, 9 December 1991 A/RES/46/31, 67th plenary meeting. Measures to eliniimate international terrorism),

1993-cü ıldə BM T Baş Assambleya'sinm 48-ct sessi- yası çorçivostndo keçırilən 85-ci plenar iclasda, dekabr ayınm 20-də 48/122 saylı insan Hiiquqlan vo Terronzm adlı qətnamə qobul edilmişdir, Bu qotnamo BMT Nizarnna- məsinin prinsiplərinə, İnsan Hüquqları Üzrə Ümumi Dek- larasiyaya və insan hüquqlan üzrə beynolxalq raztlaşma- lara, hamçinin insan hüquqları üzrə beynolxalq konfransda qəbul edilmiş Vyana Dekiarasiyasma və foaliyyət pıoqra- mına, bu sahədə hüquqi aktiara, beynolxalq rnüqaviləloro, iıısan hiiquqlan və fundamental azadhqlar haqqmda prın- siplərə uyğıııı hazırlanıruşdı.

Qotnamədə kiın tərofındən vo harada töradiluıəsmdon asıh olmayaraq, terrorizmm bütün forma və metodlarımn, həmçinin fundamental insan hüquqlarma və demokratiyaya. dövlətlərin orazi bütövlüyiino vo təhlükosi/.liyinə, hakimiy- yotın legitim əsaslannm sarsıdılmasına, dövlotlorın sosial - iqtisadi inkişafına qarşı yönəldilmiş qeyri-qanuni foaliyyo- tin qarşısmın aiınması moqsodılə milli, regional vo beynolxalq səviyyodo əməkdaşlığın genişlondinlmosmın zorurıTiyı bildirilmişdir ( B a x : UN General Assembly, 20 December 1993 - A/RES/48/122. 85th plenary meeting. Human rights and terrorism)

BMT Baş Assambleyasmin 1994-ciı ıldo keçirılon 49- cu sessiyası çərçivəsində, 84-cü plenar iclasda 49/60 say It qətnamə qəbul edilmişdir, Bu qətnarno BMT Baş Assam- bleyastmn 1991-ci il 9 dekabr tarixli 46/31 say It qətnamosı vo 1993-cü il 9 dekabr tarixli 48 /41 İ sayh qoranna. həmçinin Baş Katibin mom/osmüs tslmşda;; l. :

Qara bag: «Eçnıiadzin»in in,ц /i qrifi altinda 341

Beynolxalq terrorizmlə mübarizəni genişləndirmək məqsədi ilə BMT-nin Baş Katibi bütün Qzv dövlətləri, Tohlükəsilik Şurasını, Beynolxalq Məhkoməni, müxtəlif ixtisaslaşdmlmış təşkilatları vo strukturlan bu qətnamoyə qoşulmağa çağırmışdır. Qətnamodə beynolxalq terrorizmin qarşısıntn ahnmast moqsodilo milli vo beynolxalq soviyyodo müvafiq tədbirlorin görühnosinin vacibliyi bildirilmişdir ( B a x : UN General Assembly, 9 December 1994 - A/RES/49/60. 84th plenary meeting, ensures to eliminate international terrorism).

BMT Baş Assambleyasmin 1995-ci ildə keçirilən 50-ci sessiyası çorçivosindo, dekabrm 11 -do keçirilən 87-ci plenar iclasda 50/53 sayh Beynolxalq Terrorizmin AradanQaidmimasi Yollan Haqqtnda Qotnamo qobul edilmişdir.

Bu qotnamo BMT Baş Assambleyasmin 1994-cü il dekabrm 9-da qobul ediimiş 49/60 saylı qətnamosino, Tohlü- kosizlik Şurasına iizv olan ölkolorin dövlot vo lıökumotbaşçılannm 1992-ci il yanvann 31-do kcçirilmiş görüşündo elan edilmiş Tohliikosizlik Şurası Sodrinin boyanatina, BMT- nin 50 illiyi mürsasibotilə qobul edilmiş Deklarasiyaya osason haztrlanmışdı. Qotnamoni imzalayan dövlotlor terrorizmin but tin forma vo tozahiirlorini cinayot omoli kimi pislomiş vo biitiin dövlotlori terrorizmo qarşı mübarizoyo soslomişdir ( Ba x : UN General Assembly, 11 December 1995 - A/'Rl:S/50/53. 87th plenary meeting. Measures Human rights and terrorism to eliminate international terrorism).

BM f Baş Assambleyasmin 1996-ct ildo keçirilon 5 1-ci sessiyası çorçivosindo, dekabrm 17-do keçirilon 88-ci plenariclasda 51/210 sayh Beynolxalq Terrorizmin AradanOaldırılması Yollan Haqqinda Qotnamo qobul edilıııışdir.

BMT Baş Assambleyastnm 1997-ct ildo keçirilon 52-ci sessiyası çorçivosindo, dekabrm 15-də keçirilon 72-ci plenar


iclasda 52/165 saylı Beynəlxalq Terrorizmin Aradan Qal- dmlması Tədbirləri Haqqında Qotnamə qobul edilmişdir.

Bu qətnamə BMT Nizamnaməsinin prinsip və mərarn- larına, BMT Baş Assambleyasmm 1994-cü il 9 dekabr tanxli 49/60 saylı qotnaməsinə, 1995-ci il 15 dekabr tarixli 50/53 şaylı qətnaməsinə və 1996-cı il 17 dekabr tarixli 51/210 saylı qətnamosino, BMT-nin 50 illiyi münasibotib qəbul edilmış Boyannamoyə istinadən hazırlanmışdı. Qotnamado terrorizmin dünyada geniş yayılmasmdan narahatçılıq hissinin keçırilməsi öno çəkilərək, əvvəlcə ABŞ, beynəlxalq təşkilat və agentliklər, regional təşkilatlar vo qurumlar, eyni zamanda BMT ilə terrorizmin biitün forma vo təzahürbrinin qarşısının alınması və ləğv edilmosi məqsədib beynəlxalq omokdaşlığm gücbndirilməsinin zəruriliyi bildirilmişdir,

DövJətbr həmçinin terrorizmin bütün forma və toza- hürlərini pisləmiş və bildirmişlər ki, terror aktlan heç no ila özüno haqq qazandıra bilmoz ( Ba x : UN General Assembly,15 December 1997 - A/RES/52/165. 72th plenary meeting, Measurto eliminate international terrorism),

BMT Baş Məclisinin 53-cü sessiyasında 1998-ci il dekabrm 8-də, 83-cü plenar iclasda 53/108 sayli Terrorizm adlı qətnaməsi' qəbul edilmişdir Qotaamo BMT Nizam- naməsinin moqsəd və prinsipbrini rəhbər tutaraq. BMT-nin 9 dekabr 1994-cü il tarixli 49/60 saylı qotnamosino, 17 dekabr 1996-cı il tarixli 51/210 sayh qotnamosino, 15 dekabı 1997-ci ıl tarixli 52/165 say11 qotnamosino, BMT-nin 50 ılliyi münasibətilə qəbul olunmıış Bəyannamoyo uyğunlaş- dınlmışdı.

Qətnamədə terror aktlannın bütün dünya üçiin təhlüko olduğu bildirilərək, Baş Katibə BMT-nin və digor ixtisasiaş- dmlmış qurumların beynəlxalq terrorizmlə mübarizənin gücləndirilməsi tövsiyə olunmuşdur. Qət.namodo terror cinayəti kim torofindon və no moqsodlo hoyaia keçiribnv

Qarabağ: «Eçmiadzin»in maxfi qrifi altında 343

sindən asılı olmayaraq pislənmiş, bütün dövbtlər terrorizmi müəyyənləşdirməkdən, terrorçulara dəstək verməkdən əl çəkməyə çağınlmış, terrorizmin bütün forma və təzahürləri pislənmiş və bildirilmişdir ki, BMT-tıin Nizamnaməsinə, beynəlxalq hüquq normalarına və digor beynəlxalq konven- siyalarm təbblərinə uyğun olaraq, beynəlxalq birlik terro- rizmə qarşı mübarizə aparmalıdır.

Homçinin qərara ahnmışdtr ki, BMT-nin 54-cü sessiya- sında beynəlxalq terrorizmb mübarizə üçün birgo tədbirbr plam hazırlamaq məqsədib xüsusi iclas keçirilsin ( Ba x : UN General Assembly, Filıy-thurd session, 8 December 1998 - A/RES/53/108. Terrorism).

BMT-nin terrorizmo aid növbəti qotnamosi, artıq, ABŞ- da baş veron 11 sentyabr terror aktlarindan sonra qobul edilmişdir. Baş Moclisin 56-cı sessiyasının gedişindo, 12 dekabr 2001-ci ildo keçiribn 85-ci plenar iclasda qobul olunmuş 56/88 sayh bu qotnama BMT Nizamnamosinin prinsip vo moqsədbrinə, BMT-nin 50 illiyi miinasibotib qobul edılmiş Boyannamoyo, BMT-nin Millenium Sammi- tinin Boyannamosino, Baş Moclisin vo Tohliikosizlik Şurasımn terrorizmo aid bütiin qotnamolərino ııyğun hazir- lanmışdır. Qətnaməni qobul edon d ö v b tb r Nyu-Yorkda, Vaşinqtonda, Pensilvaııiyada baş vermiş dohşotli terror aktlannı qətiyyətb pisbdikbrini boyan edorok bildirmişbr ki, bu terror aktlan Baş Moclisin 12 sentyabr 2001-ci il tarixli 56/1 sayh qotnamosinin, BMT Tohliikosizlik Şurasının 12 sentyabr 2001-ci il tarixli 1368 (2001) sayh vo 28 sentyabr 2001-ci il tarixli 1377 (2001) sayh qotnamobrinin qobul ohınmasına sobob olmuşdur. Qətnamədo həmçinin terrorizmo aid bütün bcynolxalq razılaşmalar vo terrorizmo qarşı aparilan nuibarizo osas götürülərok bildiriImişdir ki, (...) terror akti, metodu vo praktikasma harada vo kim torollndon törodilməsindon asilt olmayaraq, cinayot kimi yanaşmaq

344 Rövşən Novnızoğhı

lazımdır; keçirilən terror aktları özünı heç nə ilə boraəl qazandıra bilməz, dövbtlər BMT Nizamnaməsinin norma vo prinsipbrini əsas götürərək, 51/210 saylt qətnamənin 3-cü bəndinin a-f yanmbəndlərinə uyğun olaraq, terrorizmə qarşı mübarizə aparmahdırlar, dövlətlər terror aktlarmı hər hanst formada maliyyələşdirməkdən, terror aktlarına dəştok verməkdən çəkinməUdirlər, dövb tb rə Təhlükəsiziik Şurasımn 1373 (2001) saylı qətnaməsinə uyğıın olaraq, terrorizmə aid beynəlxalq razılaşmalara qoşulmaq tövsiyə olunur; teiTorçuları məsuliyyətə cəlb etmək üçün miliı qanunvericilik təkmilləşdirilməlidir və s. ( B a x : UN General Assembly, Fifty-sixth session, 12 December 2001 A/RES/56/88, measures to eliminate to international terrorism).

Qeyd: Regionda beynəlxalq siilhüm və tdhliikəsizlik məsələhrinin qorunub saxlanılmasında BM T maraqli oldn- ğıından erməni separatçılarımn və silahlı terror birhşmə- lərinin işğalma məruz qalmış Azərbaycamn D ağhq Qarabağ yaşayış məntəqələrilə bağlı siyasi dəyəritıə görə ciddi qətnamələrə imza atdı (BMT-nin dörd qətnaməsini xatır- layın),

Amma bu dörd siyasi sənədin gücü və təsiri olmadı- ğmdan, onlar ictimaiyyət tərəfindən qəbul olunmadı, dəyor- ləndirilmədi, Məsəbn, 1996-cı ildə (sorğu avqust-sentyabr aylarını əhatə edir) Şuşa və Kəlbəcərdə yurdları, a i b b n terror edilmiş azərbaycanhlar arasında b eb bır irimiqyaslt sorğu keçirildi:

1. Siz işğal olunmuş ərazibrinıizb bağlı Birbşmiş Milbtlər Təşkilatmm müsbət fəaliyyətinə inanırsınızmı?

Sorğuda iştirak edən 500 nəfər Şuşa və 500 nəfər Kəlbəcər qaçqını Dağhq Qarabağ probleminin həllində BMT- nin yardıtn edəcəyini böyük ümid və inamla qeyd edirdi

Qarabuğ: «l\miadzin»in nıjxfı qrıji a/rmda 345

2006-eı ikb eyni qayda ib toşkil olunan sorğunun nəticəbrinə göro rəyi soruşulanların 96,3%-i BMT adlı bir siyasi quruma inanmadıqlarmı btldirib. Onun qobul etdiyi qətnaınəbri «doyorsiz smınd» adlandırıb.

Qeyd: I/к buxışdan beynolxalq terrorizm və separatizmh, miitj.şəkkii cinayətkarlıqla bağlı BMT sənədhrində irəli sün'ifon ş,)rtbır ciddiliyi və akfvallıği ih dıqqəti сЫЪ edir. Əslində. bu ş-artlorin məntiqilə işğal olunmuş, erməni separatçüan ijrəfmcfan terrora mərıtz qalmış «Dağlıq Qara- bağ məntiqi» itst-iistə diişiir. b'akt bııdıır ki, BMT-nin Dağ/ıq Qarabağ istiqamətinda gördüyii iş hələlik sıfra bərabər olaraq qalır. Nə iiçiin be/ə olıır? Yəni, BMT kimi bir siyasi qıırııındü səıı,?dlər etibarsız sonddkimi hallamr.

jşçibrinin 17%-i moıışocə ermoni olaıı BMT-dən yaxşı bir gediş gözbm ək sadolövhlük olardı.

BMT beynolxalq miqyasda işini güclü qurmalı, ciddi islahatlar aparmalıdır. Bu, labiid və qaçılnıaz bir işdir.

Azorbaycan tərəfı ennnni scparatçılarının dirıi ekstremist- loriıı və terrorçuluqla moşğul olaıı süahlı birbşınnbrin Dağlıq Qarabag orazibrində apardıqları etnik tomizbmə vo genosid siyasətini tosdiq edən biitün sənndbrı Beynəlxalq Məhkəmətb ortaya qoyrnahdır. Əbəs yerə ABŞ-dan olan ekspert S.Krascr ernıonibrin Daglıq Qarabağda törətdikbri einayətbri yeni asrdo ba^lanacaq «Səlib yüı üşü» adlandırmayıb.

Azarbayean din xadimbrinın, islamşünaslann həblik BMT-vo lıeç biı ınoktııbu üııvanlanmayıb. Moktub ıso vacib diplontalik snnodbrdon biriıın çevrilə bibr.

346 Rövşən No\ruzoğlu

X JX a sd ə Irdvan quberniyasında olan m əsc id b r

Araşdırma materiallarma görə Ermənistan fikir tarixində İslam dünyasına qarşı məkrli və qapalı strategiya mövcuddur. Bu strategiyamn icraçısı isə «ASALA» Beynəlxaiq terror təşkilatı, «Erməni Bürosu», «Haydad» bədnam təşkilatlarıdır. Həmişə belə o.lub: enrıənilər məscidlərimizi, qəbiristanlıqia- rımızı, iistündə islam atributları olan qədim abidələri nıəlıv edib, dağıdıblar. Məsələn, 1902-ci ildə İrəvaıı quberniyasmda fəaliyyət göstərən R.K.Edelson nəşriyyatmda çap olunan «Памятная книжка Эриванской губернии на 1902 года»kitabçasma nəzər salaq:

1. İrəvan qəzası iizrə:1. İrəvan şəhərı - 7 məscid IS.Əliməınməd - 1 məscid2. Xaçaparax — 1 məscid lö.Şöllü3. Çarbax - 1 məscid Mehmendar - i məscid4. Uluxanlı - 4 məscid 17. Qaraqışlaq - 1 məscid5. Ç'alaxanh — 1 ırıəscid 18. Sarvanlar- 1 məscid6. Sabunçu - 1 məscid 19. Haeı Eylyas - 1 məscid7. A vşar- 1 məscid 20. Ağahəmzəli - 1 məseid8. Şidli - 1 məscid 21. Yamancalı - 1 ınose id9, Yuxarı Neeili -- 1 məscıd 22. Qaraqoyunlu - 1 nıəscid10. Aşağı Necili -- 1 məscid 23. Cəbəçəli - 1 ınnscid11. Şorlu Dəmirçi- 1 məscid 24. Başnalı - ! nıəscid12. Donquzyən - 1 ımscid 25. Qaralaı - 1 məscid13. Böyük Vedi - 4 nıəscid 26. Qarabağlar - 1 məscid14. Knmərli - 1 məscid

2. Aleksandropol qozası iizro

l .A rc u i- 1 məscid 2. Qursalı - 1 moscid

DİNİ EKSTREMİZM: Qarabağda Qwam па iiçünyandırdüar347

3. Yeııi Bayazed qəzası iizrə:

1 .Qızıl bulaq - 1 məscid 7. Bi jni - 1 məscid2. Qızıl xaraba - 1 məscid 8. Kənkan — I mascid3. Yengicə- 1 məscid 9. Qaraqala- 1 məscid4. Qaraqoyunlu - 1 məscid lO.Hüsenquluağalı- 2 maseid5. Ağkilsə - 1 məscid 11. Rəhmankəııd - 1 mascid6. Hacı Muxan - 1 məscid 12.Bö\oik Məzrə - 1 məscid

4. Eçnıiədzin qəzası üzrə:l.Təkiyə - 1 moscid 15. Turkmanli -- 1 mascid2. Nəzravan - 1 məscid 16. Qarxın - 1 məscid3. Uşi - 1 məscid 17. Ağcaarx - 1 məscid4. Oknıok - 1 məscid 18. Kərimarx - 1 mascid5. Qaracoran - 1 məscid 19. Molla Badəl - 1 mascid6. Kələşkond - I nıəseid 20. İydəli - 1 mascid7. Erqov - 1 məscid 21. Canfıda - 1 mascid8. Tos - 1 məscid 22. Xeyribəyli - 1 mascid9. llaeılar - 1 məscid 23. Bağçacıq - 1 mascid10. Əyar - 1 nıəscid 24. Yuxarı Ağcaqala1 —11. Kolanı - 1 məscid 1 mascid12. Zaviyə - 1 nıəscid 25. Mehriban - 1 mascid13. Çobankərn -- 1 məscid 26. Ağlyanlı (Акланлу) -14. Qarğabazarı - 1 məscid 1 mascid

5. Şorur -Dərələyəz qəzası üzı ə (Dərəhyəzdoki moscidlor göstərilir):

1.Əmağu 1 məscid З .Э п п а г - 1 məscid2. Ərgaz - 1 ınəscid 4. Ç iv ə - 1 məscid

Monbo: Памятная книжка Эриванской губернии на 1902 года, Эринань: Типография Р.К.Эдельсон, 1902, стр. 119-121.

Mohımata görə, İrəvanda bu gi'ırı sadaladığımız islam dini т л п о /brınin . inane yerbrınin hanıısı dağıddıb.

348 Rövşan No vruzoğl и

RÖVŞƏN NOVRUZOĞLU VƏLIYEV HAQQINDA MƏLUMAT:

Vəliyev Rövşən Novruz oğlu: Uzun müddət Dövləl vo hökünıət strukturlarında, о cümlədən Prezident Yanırıda Xüsıısi İdarədə məsul işdə. çalışan, içtimai-siyasi xadim, siyasi şorhçi. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, yazıçı-publisist, iki dəfə “Qızıl QabrrTmükafatı laureatı. Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, professor, MTN-nin ehtiyatda olan təhlükəsizlik zabiti, 24 kitabın, о eümbdon xalqlar arasında dostluq və qardaşlıq ideyalannın, Azərbaycançılıq fıkir və düşüncələrini, Ümummilli lider Heydər Əliyev ənənələrini, Prezideııl İlhaın Əliyevin islahatcıhq, iqtisadi-siyasi və hüquqi proqramlarını dünyada təbliğ edən va bir neçə xarici dilə tərcümə olunaraq yayılmış ınonoqraiıya va məqalələrin müəllifıdir. R.N.Vəliyev həmçinin 2011-ci ilin may ayının 14-də Azərbaycan KİVİHİ-nin qəraı ı ıb “Xalqın Nüluzlu Ziyalısı” adına layiq görülmüş və xüsusi miikafat almışdır.

Vəliyev Rövşən Novruz oğlıı flkir, məsbkinə vo oqidasina göra həm Azərbaycanda, Iıənı do düııyada tanmnıaqda olaıı içtimayi-siyasi xadiırıdir. O. Azərbaycan-Türkiyə, Azorbaycan- İıan, Azərbaycan-Rusiya, Azorbaycan-ABŞ, Azarbaycan- İngiltarə, Azərbaycan-Fransa dostlııq, mədəni və elmi-iqtisadi əlaqələri eləcə də, bugünki Azorbaycanm naiüyyatbrini xaıici ölkələrdə geııiş təbliğ edoıı məqablərin miiallifulir. O, Kanada, ABŞ vo İtaliya kimi mühiim dovbtbtin Strateji Araşdırmalar Mərkəzlərinin həmsədridır. Onun bilavasitə eıməni işğalına məruz qalaıı Dağlıq Qarabağ torpaqlarında gedətı prosesbıb bağlı “Qaıabağ: Nəzaratsiz zona”, “Qarabağ terror edilıniş torpaq”, “Genosid”, “ ISrmam terrorıı” vo s. todqiqat osorloı i geniş yayılıb, dünyanm Prezident kitabxaııalarıııda özüno ver tutub- O, ilk Azərbaycan tədqiqatçısıdır ki, Livanda ernıani kvartalındakı kitabxana-arxivdo çalışıb. Onurı oldə etdiyı materiallar əsasında Üınumnıilli Lideıimiz H.Əliyev Avropa

Qarcıhağ: «l:çnıii)clzin»in nısxjl ı/rij'ı allııula 349

Şurası deputatları aıasında yaydmaq üçün ıkı kiıabıııı yap etdirib. Todqiqatçı alim 19 !8-ci il Şaınaxı hadisələri ib bağlı İran, İraq, Suriya və L.ivanın arxivbrində çalışmış, “Şamaxı: 100 il ınoxvi qrif allmda” ıkı eildlik kitabını yazmışdır. R.N.Vəliyev hamçinin dövbtçiliyimizin qorunması naminə ‘Azəıbaycan dövlətçiliyinn qarşı tahlüka mənbələri” beş cildliyin da müəllifıdir. Bıı kitablardaıı hazııda elm və təhsil müəssisəbrində dərslik kinıi ıstifada olunur.

R.N.Vnliyevin “Qarabağ: Nozaratsiz zona” kitabı şəxsəıı Respublika Prezidentiniıı taşəbbiisü ib 5 cilda çap edilib.’’Genosid, Lkosid” kitabı isə RespublikaProkurorluğunun, DİN-nin, MTN-nin xətti ib naşr olunaraq vayılıb. “Müsalman dünyası”, “Şalı getdi İmam gcldi”, “XX əsrdən - XXI əsrə keçəıı geea: İnqilab geeəs:.” “ labstin işgəncobıi” kitablarımn miiəllifidir. Professor R.N'ovruzoglu lıazuda “ H.Əliyev, İıatı inqilabmın görünmoyən torafbri” monoqraiiyasını bitiıib. Monoqrafıyanın bır hissasi “Зеркало” qozetinda yap olıınub. Əfqanıstan va Dağlıq Qarabag müharibalorinirı iştirakçısıdır.

350 Rövşən Novrıtzoğlu

M ÜNDƏRİCAT

İşğal olımmuş Azərbaycan əraziləri........................................... 5Azərbaycanlılann soyqırımı

haqqında Azərbaycan RespublikasıPrezidentinin fermam.......................................................................8Xocalı soyqmmmm ildönümü ilə əlaqədarAzərbaycan xalqına müraciət.......................................................14Sözsahibi... informasiya kralı...................................................... 17Azərbaycan Respublikasınm Hərbi

Prokurorluğunun qovluğundan......... ...................................20Azərbaycan xalqına qarşı Dağlıq Qarabağda

etnik təmizləmə siyasətinə başçılıq edon, dini qırğmlar törədən qruplara yardımçı olanterrorçu ermənilərin siyalıısı .................................................40

Xüsusi Qovluqlardakı«Dağlıq Qarabağ genetikası» .................................................42

Ermənilər olduğu k im i............. ................................................. '...62Xolokost, Ruanda, Xocalı ............................................................. 65Məxfi arayış......................................................................................79Məlum olmayan həqiqət................................................................ 93Məxfı büro.......................................................................................97Dağlıq Qarabağ terrorçularmm törətdikbri

qətliamlar ABŞ Dövlət Departamentininsənədlərində.......................................................................... 100

Terror yuvası: Orbeli qardaşları kiiçəsi, 22 ........................... 106Şeytan dostəsi............ ................................................................. 108Erməni qadın terrorçuları......................................................... 114Separatism mərkəzi..................................... ............................. 116Qorxulu şirkətlər....,......................................................... . 120Qarabağda vorəm sindromu......... ........................................... 126Psixoloji terror...................... ..................................................... 132Siyasət və c inayot ................................ ...................................... 135

Qarabağ: «l:çmiəci~in»in məxfi qrifı altında 351

Yeni yüzilliyin faciəsi............................................................... 147Xocalı: çevribn, tar-mar edibn qəbirlər,

у and 1 г 11 an torpaq......................................................................л......155Erməni terrorçulan tərəfindən qətlə yetirilmiş

müsəlman uşaqları.................................................................. 157Qiymoti bilinməyən sorvət...................................... ................... 162Kəlbəcər ıtitrilmiş şöhrət............................................................ 169Ağdam: crmənibrin эп çox qorxduqları ərazi................. .....172Füzuli: abidəbri, qədim yıırd yeriəri tarimar

edilən to rpaq ..........................................................................1 74Ö zgəbr arasmda bölünən əraz i.................................................. 176Zəhərli sular....................................................................................180Zəngilaıı: ölü zo n a ........................................................................ 184Korsika-Dağliq Qarabağ oxşarlığı.............................................. 191«Xaçlar İUiiaqı»nm yürüşü.........................................................194«Asala üçün» yeni terror düşərgəbri................... .................... 214Terrorçu cnnəni şirkətləri........................................................... 235Muzdlu tcrrorçular........................................................................249Erməni işğalçılarının işğal olunmuş ərazibrimizdo ycni

«stıateji tədbirlər» planı.......................................... ............ 252Narkoterror ....................................................................... ...........276

Qarabağdakı laboratoriyalar..............................................283Zəhorli mikroblar hazırlamr................................... ..........284

r.monibrin Л/.orbaycan qorxusu............................................... 3 1 IDağlıq Qarabağda öldürübn din xadimbri lıaqqmda

ATƏT-ə rnəktub...................................................................331Birbşmiş M ilb tb r Taşkilatının pozulmuş

qotnamobri ........................................................................ 338XIX osdə İıovan qııberniyasmda olan məscidbr....................347Röv.şnn novru^oğlu vəliyev haqqiııda mniumat:.................... 349

Rövşən ıVovruzoğlu QARAВAĞ: «EÇMİƏDZİN»İ\

MƏXFİ QRİFİ ALTFNDA

Redaktoru: İntiqam Cnjnrov Texniki redaktoru: Pərvanə Imran c/ızı

Korrektoru: Rəşad Qafarov Konıpüter işı: Nnrgiz Kazımova.

Yıthlmağa verilih: 15.07.2012.Çapa imzalanıb: 22.10.2012.

Formatı 6 0 x 9 0 ' / , Həcmı 22 ç. v Sayı 500. Qıymoti müqavilə ılə.

QARABAĞ: «EÇMİƏDZİN»İN MƏXFİ QRİFİ ALTINDA - Turuz

Documents

Transcript of QARABAĞ: «EÇMİƏDZİN»İN MƏXFİ QRİFİ ALTINDA - Turuz