1

Agencija za Lokalnu Demokratiju Nikšić

Projekat CRSE(Centar za Razvoj Socijalne Ekonomije)

Socijalna ekonomija u Crnoj Gori

Pripremio:

Božina Stešević, pripravnik - Socijalni radnik

Mentor: Kerim Međedović

Nikšić, oktobar 2014.

2

Sadržaj Uvod ........................................................................................................................................................ 3

Regionalne razlike ................................................................................................................................... 3

Nezaposlenost .......................................................................................................................................... 4

Socijalna zaštita ....................................................................................................................................... 5

Normativni okvir ..................................................................................................................................... 5

Tranziciona priča ..................................................................................................................................... 6

Demografske karakteristike ..................................................................................................................... 6

Tradicija .................................................................................................................................................. 6

Primjeri dobre prakse .............................................................................................................................. 7

Potencijalni članovi socijalnih preduzeća ............................................................................................. 11

Izazovi ................................................................................................................................................... 12

Zaključak ............................................................................................................................................... 12

Reference: .............................................................................................................................................. 14

3

Uvod Ova studija predstavlja dio aktivnosti u okviru projekata CRSE (Centar za razvoj

socijalne ekonomije) koji će trajati dvije godine i pokušaće da sa trenutne tačke pomjeri

socijalno preduzetništvo u Crnoj Gori. Projekat podrazumijeva stvaranje kancelarije, koja će

predstavljati Centar za razvoj socijalne ekonomije, a koji bi pružao podršku svim

aktivnostima koje svojim karakterom podsjećaju na socijalno preduzetništvo i koji će

omogućiti stvaranje dobrih praksi i podršku zakonskom uređenju ove oblasti. Projektom je

planirano i pokretanje dvije zanatske radionice, koje bi trebale da budu jedan od generatora

dobrih praksi. Projekat se realizuje uz podršku italijanske regije Friuli Venecija Đulija, u

partnerstvu sa asocijacijama kooperativa iz Italije, COSM i Interland, kao i sa NVO Šjore od

mota iz Kotora.

Motiv za pisanje ove studije je stvarnje polazne tačke, sa koje se može utvrditi u kojim

pravcima se može razvijati socijalna ekonomija u Crnoj Gori, i da li ima dovoljno argumenata

za njenu promociju kod nas.

Crna Gora na izlasku iz procesa tranzicije, izmorena svjetskom i unutrašnjom

ekonomskom krizom, sa javnim dugom koji je u porastu, zavisna od stranih direktnih

investicija, koje ne ostavljaju trajne efekte po ekonomiju, se nalazi na prekretnici svog

ekonomskog funkcionisanja.

Potrebno je naći inovativne i konkurentne modele koji će dovesti do toga, da

ekonomija, koja je suviše zavisna od stranih investicija, pronađe novu svježinu i krene putem

oporavka.

Mnogi smatraju da socijalna ekonomija može biti jedno od tih rješenja, posebno u

situaciji kada je neoliberalni model nacionalne ekonomije pao na testu.

U nastavku je kratka analiza brojnih osobina Crne Gore, kroz prizmu potrebe za

socijalnom ekonomijom.

Regionalne razlike Teritorija države Crne Gore prostire se na 13.812km

2, sa dužinom morske obale od

293,5km. Kad posmatramo jedinice lokalne samouprave, postoji velika nesrazmjernost u

površini, broju stanovnika i gustini naseljenosti. U Crnoj Gori, Tivat je najmanja opština po

površini (46km2), dok je Nikšić najveća (2.065km

2). Sjeverni region se prostire na 52,8%, a

Primorski region na 11.6% teritorije Crne Gore. Gustina naseljenosti u sva tri regiona je

neujednačena, tako da je naseljenost manja u sjevernom dijelu, u odnosu na središnji i

primorski region. U Crnoj Gori ima 1256 naselja, od čega je 3,2% urbanih i 96,8% ruralnih

naselja. S obzirom da su mogućnosti obrazovanja i zaposlenja veće u urbanim naseljima,

postoji stalna tendencija iseljavanja ruralnih naselja. Razvojni problemi sa kojima se danas

suočava veliki broj crnogorskih jedinica lokalne samouprave, koje zaostaju u socio-

ekonomskom smislu za prosjekom u zemlji, uključuju niz negativnih obilježja od kojih su

najznačajniji: visok nivo nezaposlenosti, nerazvijena infrastruktura, nizak dohodak, nizak nivo

prihoda jedinica lokalne samouprave, starenje stanovništva, niska gustina naseljenosti, te

nedostatak kapaciteta jedinica lokalne samouprave za strategijsko planiranje.

4

Nezaposlenost

Ukupno Muškarci Žene Kvartal

21,5% 23,4% 19,2% 1. Kvartal 2013

19,2% 20,3% 17,8% 2. Kvartal 2013

17,8% 17,8% 17,9% 3. Kvartal 2013

19,5% 18,7% 20,4% 4. Kvartal 2013

19,1% 18,8% 19,6% 1. Kvartal 2014

Izvor monstat

Nezaposlenost u Crnoj Gori se kreće u prosjeku od 19– 20% procenata u poslednjoj

godini, što je mnogo iznad prosjeka EU od nekih 10– 11%.

Nezaposlenost od početka svjetske ekonomske krize se nalazi na tom nivou, i stoga se

stvara potreba za kreiranjem mjera zapošljavanja kojom bi se smanjila ova stopa.

Osnovne karakteristike kretanja i stanja na tržištu rada u posljednjih nekoliko godina,

su sljedeće:

mladih;

sti i

.1

Razlika u nezaposlenosti prema polu nije toliko velika, i ne može se govoriti o

suštinskim razlikama.

Kada se statistički podaci razvrstaju prema starosnim grupama, problem

nezaposlenosti mladih ljudi postaje jedno od predominantnih pitanja ukupne nezaposlenosti u

Crnoj Gori. Uporedni podaci pokazuju da su mladi ljudi naročito pogođeni siromaštvom i da

su pod snažnim uticajem inflacija cijena osnovnih životnih potrepština, zajedno sa

stagnirajućim ili opadajućim zaradama.

1 Izvještaj Zavoda za zapošljavanje Crne Gore za 2013. godinu.

5

Ukupna stopa nezaposlenosti mladih od 15- 24, u odnosu na ukupno aktivno

stanovništvo, za zadnji kvartal 2012.godine je 45%, prema podacima Monstata.

Posmatrano po regionima, vezano za broj nezaposlenih i stope nezaposlenosti,

postoje bitne razlike i nejednakosti, naročito sjevernog regiona u odnosu na središnji i južni.

Stopa nezaposlenosti u Sjevernom regionu je u 2013. godini iznosila 21,9%. Stopa

nezaposlenosti u Središnjem regionu je na kraju 2013. godine iznosila 13,1%. Stopa

nezaposlenosti u Primorskom regionu je na kraju 2013. godine iznosila 11,7%.

Socijalna zaštita U strukturi budžetske potrošnje za 2013. godinu najveće učešće imaju transferi za

socijalnu zaštitu, oko 35,4% ukupne potrošnje.

Pravo na materijalno obezbijeđenje koristilo je u junu 2013. godine 46.849 porodica

sa 115.488 članova. Sistemom materijalnog obezbjeđenja u socijalnoj zaštiti obuhvaćene su i

neke kategorije kontigenta radno sposobnog stanovništva siromašnih i socijalno ugroženih,

čija osnovna socijalna sigurnost bi trebalo da se obezbjeđuje kroz druge sisteme (osiguranje

za slučaj nezaposlenosti) i mjere zapošljavanja. Na ovaj način se takođe ograničavaju sredstva

za stabilizovanje socijalnog i ekonomskog položaja siromašnih ispod apsolutne linije

siromaštva, kojima su davanja iz socijalne zaštite jedini izvor za opstanak. Sredstva planirana

za 2014. godinu iznose 17,00 mil. €.

Transferi za jednokratne novčane pomoći porodicama iznose 0,15 mil. €. Ovaj

segment socijalnih davanja je izuzetno teško detektovati, i naći njegov izvor. Značajna

količina sredstava se troši na potrebe jednokratnih novčanih pomoći, koje se zasnivaju na

paušalnim procjenama nadležnih organa i skloni su zloupotrebama.

Normativni okvir Zakoni koji uređuju socijalno preduzetništvo ili socijalnu ekonomiju nijesu donijeti, i

ne nalaze se u postupku donošenja.

Osim tog, zakon o poljoprivrednim zadrugama već dugo šeta u formi nacrta od Vlade

do nadležnih odbora Parlamenta i nazad, i čeka na svoje donošenje.

Međutim, Ustav Crne Gore definisavši Crnu Goru i kao državu „socijalne pravde“, a

pritom jamčivši pravo na slobodno preduzetništvo i rad, nudi osnovu sa koje priča o socijalnoj

ekonomiji izgleda moguća.

Veliki broj strateških dokumenata koja je Crna Gora usvojila : Agenda ekonomskih

reformi, Strategija razvoja i smanjenja siromaštva, Strategija razvoja poljoprivrede,

Strategija regionalnog razvoja i Strategija održivog razvoja, ima zacrtane ciljeve i prioritete

koji idu u prilog razvoju socijalne ekonomije.

Dobar signal predstavljaju i nacrti novih strateških dokumenata, koji su dostupni, a

koji pokušavaju da razvoj Crne Gore usklade sa Strategijom Evropa 2020, koja favorabilno

gleda na principe socijalne ekonomije.

Tako da je Nacionalni plan razvoja 2013– 2016, napravljen po ugledu na Strategiju

2020, a sa ciljem da pravac razvojnih politika Crne Gore bude u oblastima koji su definisani

strategijom: Inteligentan rast, održiv rast i uključiv rast.

6

Strategija regionalnog razvoja 2014– 2020, takođe je napravljena u skladu sa

Strategijom 2020, definišući tri prioritetna smjera razvoja: inteligentan, održiv i uključiv

razvoj. A jedna od oblasti razvoja je zapošljavanje, obrazovanje i socijalna politika.

Pored svega toga Zakon o zapošljavanju i profesionalnoj rehabilitaciji lica sa

invaliditetom, nudi brojne subvencije i mogućnosti za zapošljvanje ovih lica, a pritom

definiše oblike zaštitinih radionica i pogona koji imaju oblike socijalnih preduzeća po nekim

karakteristikama.

Tranziciona priča Crna Gora je zemlja koja je dugo godina bila u tranziciji, i koja je pokušala da pređe sa

etatističkog modela ekonomije na liberalni model slobodnog tržišta. Taj cjelokupni proces za

sobom je ostavio brojne „žrtve“. Brojna velika preduzeća su nestala, u procesu su stečaja ili

likvidacije, a s tim u vezi veliki broj radnika je ostao bez posla.

Produkt svega toga su veliki industrijski kompleksi koji su prazni, koji predstavljaju

ružnu sliku u svojoj sredini. Ovi kompleksi mogu biti revitalizovani, i dobro iskorišćeni.

Sa druge strane veliki broj radnika koji su ostali bez posla, sad predstavlja radnu snagu

na tržištu koja je nekonkurentna, kako zbog godina, tako i zbog nedostatka potrebnih znanja, a

sa uskim profesionalnim specijalizacijama koje su neprimjenjive na današnjem tržištu.

Demografske karakteristike Crna Gora pripada grupi srednje razvijenih zemalja, a osnovne demografske odrednice

su: pad nataliteta, povećanje učešća starijeg stanovništva u ukupnom i povećanje broja

penzionera. Ove negativne tendencije će se nastaviti i u narednom periodu, što ce imati veliki

uticaj na socijalni i ekonomski razvoj.

Odnos zaposleni penzoner, prema statistici Fonda PIO, na početku 2014 u Crnoj Gori

je bio 1: 1,54, dok da bi sistem bio optimalan, 2,5 zaposlenih bi trebalo da radi za jednog

penzionera.

Ovakav odnos čini sistem PIO neodrživim, i traži dodatno učešće iz budžeta za

održavanje ovog sistema. To osim opterećenja za budžet, ima za rezultat i dosta niske stope

penzija, koje ne omogućavaju njenim korisnicima pristojnu egzistenciju.

U Crnoj Gori postoje velike razlike između različitih kategorija stanovništva, i da te

razlike predstavljaju velike poteškoće za ostvarenje jednakih šansi. Razlike između bogatih i

siromašnih, zaposlenih i nezaposlenih, grada i sela, sjevernog regiona i ostatka Crne Gore,

stvaraju situaciju u kojoj pripadnost jednom ili drugom dualizmu, postaje bitna karakteristika

za društveni uspjeh/ neuspjeh.

Tradicija Crnogorsko društvo gaji tradicionalne vrijednosti solidarnosti, ispomoći, pravičnosti i

uzajamnog pomaganja. Kroz vjekove ostavljeni da se kroz stalne ratove bore za egzistenciju,

uz veliko siromaštvo i stalnu ekonomsku nerazvijenost, stanovništvo Crne Gore je moralo

razvijati ove vrijednosti.

Ipak kako je Crna Gora bila patrijahalno društvo, sa nedostatkom građanske svijesti,

7

ove vrijednosti svoj pojavni oblik su imale u neformalnim oblicima pomoći, dok su se

poteškoće javljale prilikom pokušaja uspostavljanja formalnih institucija.

Tradicionalni oblici solidarnosti i pomoći u vidu proširenih porodičnih zadruga,

rodbinske, bratsveničke veze bile su mnogo izraženije i razvijenije od formalnih – zadruga i

drugih oblika formalnog udruživanja. Tako npr. poznate su bile mobe pri građenju kuća, pri

obavljanju pojedinih poljoprivrednih radova, naročito kod siromašnih familija, solidarnost u

nadoknađivanju iznenadne štete i sl. Upražnjavan je i ortakluk - kada su siromašne familije

udruživale osnovna sredstva (npr. zaprege) radi zajedničke obrade zemlje i smanjenja

troškova.

Pored toga početkom 20. vijeka u Crnoj Gori se počinju javljati prvi oblici formalnih

zadruga, koje su pokušale da zamijene dotadašnje oblike, te zadruge su imale za cilj razvoj

sela i poljoprivrede, ali su se izuzetno sporo razvijale i nisu u Crnoj Gori naišle na plodno tle.

Slična je situacija bila i između dva rata, kada se u Kraljevini Jugoslaviji, počinju

formirati brojne zadruge, sa različitim oblicima djelatnosti od poljoprivrednih, zanatskih

štedionica i sl. Ali osim par primjera zemljoradničkih zadruga specijalne namjene u Boki,

veliki broj ovih zadruga je bio samo formalno pokriće za dobijanje kredita za razvoj

poljoprivrede.2

Nakon Drugog svjetskog rata u Crnoj Gori, se kao i u cijeloj tadašnjoj zemlji kreće sa

kolektivizacijom i formiranjem prisilnih zadruga, koje su bile karaktersitične za komunističke

zemlje, sa ciljem kontrolisanja tokova u poljoprivredi i seljačkog sloja.

Ove zadruge su stvorile lošu percepciju kod stanovništva kada je ova riječ u pitanju, i

to predstavlja izuzetnu poteškoću pri svakom pokušaju promocije zadruga u bilo kom obliku.

Za ove zadruge moramo reći da su tokom tranzicije propale iz više razloga, osim rata, gubitak

tržišta, zemlja koja je bila vlasništvo zadruga je vraćena vlasnicima, a gdje se to nije desilo

bile su zloupotrebe koje su se svodile na uništavanje i otuđenje imovine zadruga.

Primjeri dobre prakse U Crnoj Gori postoji određeni broj djelatnosti koji sa svojim karakteristikama imaju

oblike socijalnih preduzeća, naročito u NVO sektoru, a koje mogu biti dobra polazna tačka za

razvoj ove grane socijalne ekonomije.

o Nvo Bajul – Merleti čipka

Opština Kotor je u saradnji sa Zajednicom Italijana u Crnoj Gori realizovala projekat pod

nazivom Oživljavanje tradicionalnih zanata u okviru kojeg je organizovan kurs za izradu

Goricija čipke za 20 polaznica sa teritorije Opštine Kotor. Kurs je vođen od strane profesora

jedine priznate italijanske škole za izadu čipke ''Scuola dei Merletti di Gorizia'' u Kotoru, u

trajanju od ukupno 48 časova, raspoređenih na period od 4 sata, tri puta nedeljno. Nakon

završenog kursa, pripremljena je i izložba radova koja je predstavljena u Goriciji i Kotoru.

Nakon završenog projekta, polaznice kursa su osnovale sopstveno udruženje pod

nazivom „Bajul“ koje je posvećeno očuvanju tradicije Boke koja se ogleda u izradi

Venecijanske, odnosno Dobrotske čipke.

2 ZZZ, SOCIJALNA EKONOMIJA U CRNOJ GORI, 2006;

8

o Nvo Udruženje paraplegičara za Bijelo Polje i Mojkovac

Dvije djelatnosti i to personalna asistencija, dekubitusni program i transport osoba sa

invalididtetom; i izrada predmeta od drveta. Prilično razvijene djelatnosti i razmatraju se

modeli za registraciju privredne djelatnosti.

o NVO Bona Fide Pljevlja

Radionice za izradu tradicionalnih predmeta od vune tkanjem, pletenjem i sl. Radionica

opremljena od strane TICA-e, i dio je sistema koji ima shelter za žrtve porodičnog nasilja,

tako da žene koje su u shelteru, i rade i proizvode ove predmete. Raznovrsna lepeza

proizvoda, koja zahtjeva ispitivanje tržišta i konstruisanje adekvarnog modela plasmana.

o NVO Udruženje za pomoć licima ometenim u psihofizickom razvoju Nikšić

Proizvodnja različitih ukrasnih objekata – suvenira kao što su slike sa motivima voća,

perle i nakit, drvene kutije i platnene kese za poklone, mobilne telefone i sl, tradicionalni

crnogorski motivi (kuća, guvno,...) od gipsa, pepeljare itd. Kroz zaštitne radionice- javne

radove preko Zavoda za zapošljavanje i projekat finansiran od strane EU su duže godina

aktivni, i imaju i peć za pečenje gline i drugi alat.

o Reto Centar

Komuna mladih muškaraca na odvikavanju od zavisnosti, pomažu u fizičkim poslovima u

domaćinstvima, nošenju i transportu namještaja itd. U sivoj zoni funkcionisanja, ali veoma

dobar primjer ekonomski održive aktivnosti.

o NVO Oaza Bijelo Polje

NVO „Oaza“ Bijelo Polje: djeca sa smetnjama u razvoju, u terapeutske svrhe uz podršku

roditelja, proizvode predmete od vune koristeći tradicionalni (doduše ruski) metod

„vunovlačarenje“ tj. „hladnu iglu“. Predmeti kao što su ukrasni objekti u vidu lopti, odjevni

predmeti (šalovi, džemperi, i sl.) i slike (ptice i sl.). Podršku u savladavanju tehnika i dizajnu

im pruža arhitektica Ida Kasumović. Prodaju proizvode i izdaju račune, moguće je i plaćanje

preko računa.

o Gerontodomaćice:

Dvije NVO registrovane kao posljedica aktivnosti Zavoda za zapošljavanje i Caritasa koji

su finansirali nekoliko godina edukaciju i trening osoba za vršenje ovih poslova i koji su

obezbjeđivali klijente. Sada samostalno djeluju. Potreba za prilagođavanjem strukture

organizacija, za dodatno definisanje proizvoda.

o Umjetničko zanatska radionica Romkinja DORRA

Radionica je započela sa radom u septembru 2013 u okviru aktivnosti za sticanje prihoda

projekta “Podrška za integraciju i dobrovoljni povratak RAE I drugih I/RL koji žive u naselju

9

Konik” koji je implementirao HELP a finasiran od strane EU preko Delegacije Evropske unije

u Crnoj Gori I Vlade Crne Gore. Njihova djelatnost obuhvata ručni rad - pravljenje nakita,

šivenje, vezenje.

o „Rukatnice“, Nikšić:

Žene Romkinje, među kojima ima i onih koje dolaze kroz sigurnu kuću kao žrtve nasilja,

koje se bave frizerskim i krojačkim zanatima (posteljina i sl.). U fazi mirovanja nakon što su

pojedine članice se uključile u NVO aktivizam. Kao donaciju su dobile nekoliko mašina za

šivenje i alat za frizersku djelatnost.

o JU Kakaricka gora

Javna ustanova za rehabilitaciju i resocijalizaciju osoba zavisnika od psihoaktivnih

supstanci, nudi brojne oblike okupacione terapije, koji svojim obimom dostižu zavidan

proizvodni nivo (proizvodnja ukrsnog bilja, meda), što nudi mogućnost da se ti proizvodi

mogu plasirati na tržištu. Problem predstavlja zakonodavstvo, koje zabranjuje javnim

ustanovama da prodaju proizvode i tako ostvaruju profit. Rješenje bi bio zakon o socijalnim

kooperativama koji bi omogućio osnivanje kooperativa unutar ovih institucija, od strane

korisnika usluga.

o SPB Dobrota

Specijalna bolnica za psihijatriju u Kotoru, organizuje radionice za svoje korisnike,

proizvodnje suvenira i ukrasnih predmeta. Problem se javlja, jer uprava bolnice zbog

zakonskih normi nije u mogućnosti da svojim korisnicima za obavljeni rad pruži novčanu

nadoknadu.

Pored ovih djelatnosti postoji i izvjestan broj realizovanih projekata i inicijativa u Crnoj

Gori od strane NVO na temu socijalne ekonomije:

PRO COOP razvoj kulture socijalnog preduzetništva na Balkanu

Procoop je projekat koji je trajao tri godine i koji je implementiran od strane konzorcijuma

italijanskih kooperativa i institucija: ICE, Informest, Legacoop, Confcooperative, Autonomna

regija Friuli Venecija Đulija, i Ministarstvo inostranih poslova Italije, zajedno sa Zadružnim

savezima Hrvatske, Bugarske i Crne Gore.

Projekat je imao za cilj da pruži podršku svim oblicima kooperativa na Balkanu, kao i

pomoć balkanskim zemljama pri usvajanju EU standarda. Suština projekta je bila razvoj

kulture socijalnog preduzetništva i kooperativizma na Balkanu, području sa negativnom

precepcijom prema zadružnim aktivnostima.

Zanatsko- preduzetnička komora Crne Gore i COSPE

ZanaPredaK – Zanatsko- preduzetnička komora Crne Gore i COSPE – Cooperazione per

lo Sviluppo dei Paesi Emergenti, implementiraju IPA Projekat: ’’Treći sektor i razvoj

socijalnih preduzeća u Crnoj Gori’’, finansiran od strane Delegacije Evropske Unije u Crnoj

Gori, sa ciljem da se poboljša aktivno učešće crnogorskih nevladinih organizacija i

10

organizacija civilnog društva u procesu društveno- ekonomskog razvoja, kroz stvaranje

socijalnih preduzeća, kao i podsticanje predstavnika privrede da daju svoj doprinos kako bi

osobe sa invaliditetom, okupljene oko svojih udruženja, osnovale socijalna preduzeća.

Komora i njenih deset strukovnih udruženja ima za cilj da pomogne socijalnim

preduzećima da dođu na tržište na način što će kod privrede podsticati socijalnu odgovornost.

U okviru projekta je predviđeno da se osnuje šest socijalnih preduzeća, koja će dobiti novčanu

podršku u iznosu od 7,5 hiljada eura za nabavku opreme.

COSV

Cosv je 2007. zajedno sa Cooperatives Europe i sa Ministarstvom poloprivrede i ruralnog

razvoja i Zadružnim savezom Crne Gore, pokrenuo program uvođenja socijalnih kooperativa i

kooperativnog preduzetništva u Crnoj Gori. U projektnim aktivnostima učestvovali su u

pripremi opštih i sektorskih nacrta zakona o zadrugama, koji su trebli biti predstavljeni za

odobrenje parlamentu, ali koji nisu donijeti zbog nedostatka volje kod institucija.

Centar za razvoj nevladinih organizacija:

CRNVO implementira projekat „Razvoj društveno odgovornog poslovanja i socijalnog

preduzetništva u Crnoj Gori“. Projekat ima za cilj da pruži doprinos održivom društvenom i

ekonomskom razvoju Crne Gore kroz povećan nivo društvene odgovornosti i društvenog

aktivizma preduzeća, organizacija civilnog društva, javnih ustanova i društva u cjelini.

Očekivani rezultati:

Uspostavljanje baze podataka preduzeća imaju društveno odgovorno poslovanja

NVO Mreža znanja

NVO “Mreža znanja” je organizacija koja postoji od 2010. godine i bavi se pitanjima

socijalne ekonomije i socijalnog preduzetništva. Ova organizacija se bavi promocijom

socijalne ekonomije organizovanjem brojnih okruglih stolova i konferencija, gdje se pokušava

otvoriti pitanje zakonskog uređenja ove oblasti, razvoja dobrih praksi i pronalska inovativnih

rješenja.

Caritas Barske nadbiskupije

“Caritas” Barske nadbiskupije duže od decenije sprovodi projekat “Njega starih lica”.

Ovaj projekat obuhvata tri modela pružanja usluga. Jedan je kućna njega i pomoć u kući, gdje

se starim osobama pružaju usluge iz domena sitne medicinske njege, opšte njege, pomoći u

kući i psihosocijalne podrške. Drugi model je dnevni boravak koji se realizuje u

‘Caritasovom’ centru, gdje stare osobe mogu doći i provesti određeni dio dana u druženju,

gledanju televizije, učešću u zajedničkim radionicama, čitanju dnevne štampe. Boravak u

11

dnevnom boravku podrazumijeva i topli obrok, korišćenje usluga vešeraja, sitnu medicinsku

njegu, naravno uz organizovan prevoz za korisnike od njihovih kuća do centra i nazad. Treći

model kroz koji se pruža pomoć starim osobama je topli obrok koji se priprema u

‘Caritasovom’ centru, a onda distribuira u dnevnom boravku ili se doprema do kuće starih

osoba koje su lošeg zdravstvenog i materijalnog stanja. Ovaj projekat se realizovao zajedno sa

Zavodom za zapošljavanje Crne Gore, jer su kao gerontodomaćice, angažovane žene koje se

nalaze dugo godina na zavodu i pripadaju kategoriji teže zapošljivih.

FAKT – potpisnik Beogradske deklaracije ispred Crne Gore

Beogradsku deklaraciju o razvoju socijalnog preduzetništva regiona Zapadnog Balkana i

Turske potpisali su predstavnici organizacija iz Albanije (Partners Albania), BiH (Fondacija

Mozaik), Kosova (FIQ), Makedonije (CIRa), Crne Gore (fAKT), Srbije (Koalicija za razvoj

socijalnog preduzetništva) i Turske (Fondacija za razvoj trećeg sektora) kako bi donosiocima

odluka u EU, ali i u zemljama Zapadnog Balkana i Turske, ukazali na korake koje je

neophodno preduzeti za razvoj socijalne ekonomije kao relevatnog modela za socijalno održiv

razvoj čitavog regiona.

Potencijalni članovi socijalnih preduzeća U studiji o Socijalnoj ekonomiji u Crnoj Gori iz 2006. godine, Zavoda za

zapošljavanje Crne Gore, kao ciljne grupe za socijalna preduzeća definiše osobe sa raznim

smetnjama i preprekama, privremenog i stalnog karaktera, kojima bi se ponudio izlaz na

tržište rada. To su:

• Lica bez obrazovanja i stručne osposobljenosti za određene poslove,

• Mladi sa završenom školom koji prvi put traže zaposlenje,

• Žene iz kategorije teže zapošljivih (samohrane majke, žrtve nasilja, žene sa sela),

• Teže zapošljiva lica (tjelesna oštećenja, bolesti zavisnosti, neurotične smetnje, bivši

zatvorenici...),

• Lica s invaliditetom,

• Stariji radnici koji su ostali bez posla (kao viškovi zaposlenih),

• Dugoročno nezaposleni svih kategorija,

• Nezaposleni u manje razvijenim regijama.

12

Izazovi Kao poteškoće koje usporavaju razvoj socijalne ekonomije u Crnoj Gori nameću se

sledeće:

• Neadekvatan zakonodavni okvir

• Neoliberalni koncept državne ekonomije

• Nevoljnost institucija da se uključe

• Zavisnost brojnih kategorija stanovništva od socijalnih davanja

• Loša sveukupna podrška privatnom preduzetništvu, osim načelne

Zaključak Uzimajući u obzir sve argumente, zaključak je da država mora preuzeti značajniju ulogu u

procesu razvoja socijalnog preduzetništva. Svim aktivnostima treba da prethodi osnivanje

nekog institucionalnog tijela koje bi imalo oblik agencije, kancelarije i sl, a koje bi

koordinisalo sve aktivnosti, pružalo podršku postojećim oblicima socijalnog preduzetništva i

dalo doprinos zakonskom uređenju ove oblasti. Sljedeći dijagram pokazuje podršku koja je

potrebna od strane države da bi se socijalna ekonomija razvijala u Crnoj Gori:

Osim države svoj doprinos moraju dati i ostali akteri, prije svega NVO. Agencija za lokalnu

demokratiju, projektom CRSE, ima u planu da uspostavi kancelariju koja bi bila predstavljala

servis za podršku svim oblicima socijalnog preduzetništva, i to u obliku savjeta, stručne

pomoći, obuka, pomoći pri prikupljanju sredstava, kao i u davanju doprinosa zakonoskom

uređenju ove oblasti.

Pored toga nužno je da se sve NVO i ostali djelatnici, koji u svom radu se susrijeću sa

socijalnom ekonomijom udruže i formiraju neki oblik mreže koja bi sa većom snagom

uspijevala da nastupi pred institucijama i zaštiti svoje interese.

Država

Strategija razvoja socijalne ekonomie

Zakon

Agencija za podršku socijalnoj ekonomiji

Fiskalna politika

Subvencije

Rezervacija kod javnih nabavki

13

Poseban doprinos moraju dati svi oni koji obavljaju djelatnosti koje po svojem karakteru

predstavljaju socijalno preduzetništvo. Taj doprinos bi bio u stvaranju dobrih praksi, koje bi

na taj način bili dodatan argument za zakonsko uređenje ove oblasti.

14

Reference: Ustav Crne Gore;

Agenda ekonomskih reformi;

Strategija razvoja i redukcije siromaštva Crne Gore;

Strategija proizvodnje hrane i razvoja ruralnih područja 2007 – 2013;

Strategija regionalnog razvoja 2010 – 2014;

Strategija održivog razvoja Crne Gore;

Nacrt Nacionalni plan razvoja Crne Gore 2013– 2016;

Nacrt Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 2014 – 2020;

Nacrt zakona o socijalnom preduzetništvu;

Strategija Evropa 2020;

Zakon o zapošljavanju i profesionalnoj rehabilitaciji lica sa invaliditetom;

Studija „Socijalna ekonomija u Crnoj Gori“, ZZZ, 2006;

Socijalno preduzetništvo, Fakultet ekonomije, UCG, 2013;

Statisitički godišnjak – Monstat, 2013;

Izvještaj Zavoda za zapošljavanje Crne Gore za 2013. godinu.

Budžetski zakon Crne Gore za 2014;

Statistika Fonda PIO Crne Gore;

„Analiza mogućnosti za socijalnu ekonomiju u Crnoj Gori, Agencija za lokalnu

demokratiju Nikšić, 2009;