Pengurusan makmal sains

GE2253 KAEDAH

SAINS Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains

7 PENGURUSAN MAKMAL SAINS

7.0 Objektif Bab

Bab ini menberi pengetahuan kepada anda tentang:

1. Kepentingan pengurusan dan penyelenggaraan makmal sains.2. Bagaimana merancang belanjawan makmal sains, khususnya

yang melibatkan pembelian bahan dan alat sains.

3. Cara yang betul menyimpan bahan dan peralatan sains di

dalam makmal.

4. Jenis bahan dan tindak balas yang berbahaya di dalam

makmal.

5. Jenis dan punca kemalangan serta langkah-langkah mencegah

berlakunya kemalangan di dalam makmal sains.

6. Cara-cara merawat kecederaan ringan di dalam makmal

sains.

7. Cara-cara pembuangan bahan sisa daripada makmal sains.

7.1 Pengenalan

Sebahagian besar daripada pengajaran dan pembelajaran Sains

di sekolah berlangsung di dalam makmal sains. Ini bermakna

para pelajar, sama ada yang mengikuti aliran sastera mahupun

aliran sains menggunakan malmal sains sekurang-kurangnya 80

minit setiap mingggu. Pengetahuan dan kemahiran tentang

GE2253 KAEDAH SAINS

Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains

pengurusan dan penyelenggaraan makmal sains merupakan dua

aspek penting yang perlu dipelajari oleh setiap guru sains

bagi memastikan setiap makmal sains dapat dimanfaatkan

sepenuhnya. Di samping itu pengetahuan dan kemahiran

mengurus dan menyelenggara makmal sains adalah penting bagi

menjamin kelancaran proses pengajaran dan pembelajaran sains

serta mengelak berlakunya sebarang kecelakaan.

Bab ini akan membincangkan tentang beberapa aspek penting

pengurusan makmal sains sekolah. Aspek-aspek berkenaan ialah

: Belanjawan makmal sains, Penyimpanan bahan dan peralatan

sains, Jenis bahan dan tindak balas yang berbahaya,

Keselamatan di dalam makmal, Pertolongan cemas dalam makmal

dan Pelupusan bahan sisa.

7.2 Kepentingan Pengurusan dan Penyelenggaraan Makmal

Sains

Setiap makmal sains di sekolah perlulah diurus dan

diselenggarakan dengan baik . Matlamatnya ialah :

Menjamin kelancaran dan keberkesanan proses pengajaran

dan pembelajaran di dalam makmal.

Mengelak sebarang kecelakaan semasa bekerja di dalam

makmal.

Mengelak pembaziran.

2

GE2253 KAEDAH SAINS


Memudahkan pencarian bahan dan alat yang diperlukan untuk

pengajaran.

Merancang penggunaan peruntukan secara berkesan.

7.3 Peruntukan Makmal Sains

Makmal sains mendapat peruntukan kewangan dari beberapa

sumber.

PERUNTUKAN SUBSIDI DARI KERAJAAN SEKOLAH

PERUNTUKAN SAINS

FIZIK KIMIA BIOLOGISAINS

7.4 Belanjawan Makmal Sains

Suatu proses yang melibatkan perancangan yang sistematik

tentang perbelanjaan sejumlah wang yang diperuntukkan.

Proses ini memerlukan kebijaksanaan perancangan supaya

faedah yang maksimum diperolehi daripada peruntukan

tersebut.

7.4.1 Bagaimana membuat belanjawan

3

GE2253 KAEDAH SAINS


Perancangan dibuat dua atau tiga bulan sebelum akhir

tahun. Ini membolehkan pertimbangan tentang apa yang

perlu dibeli dan membuat pesanan awal.

Perancangan adalah tanggungjawab Ketua Jabatan Sains

dan gurru-guru kanan mata pelajaran sains. Namun

demikian, keputusan akhir dibuat oleh Pengetua.

7.4.2 Saranan membuat belanjawan makmal

1. Semak semua stok dalam setiap makmal untuk menentukan

kuantiti item-item.

2. Ketua Jabatan Sains tentukan:

(a) Kegunaan tahunan item-item pakai habis.

(b) Bilakah dalam sesuatu tahun item-item pakai habis

diperlukan.

(c) Jenis-jenis peralatan yang sangat kurang.

(d) Peralatan baru yang diperlukan pada tahun hadapan.

(e) Item-item peralatan yang rosak dan kecurian.

3. Tentukan unjuran jumlah pelajar untuk tahun hadapan.

4. Periksa kemudahan dalam setiap makmal – bekalan air,

elektrik, gas ,perabot, dll.

5. Semak harga semasa item dalam makmal dan buat

pelunjuran harga untuk tahun hadapan.

6. Daripada langkah 1-5, setiap Guru Kanan mata pelajaran

sains hendaklah menyediakan satu senarai keperluan

untuk tahun hadapan. Jelaskan jenis, model dan kuantiti4

GE2253 KAEDAH SAINS


item yang diperlukan.Senarai berkenaan meliputi: (a)

bahan-bahan pakai habis; (b) bahan-bahan tahan lama;

(c) bahan-bahan kaca, plastik dan logam;(d) spesimen

biologi dan slaid-slaid; (e) bekalan gas, air,

elektrik; (f) peralatan pejabat; (g) perabot; (h) buku-

buku sains; (i) peralatan-peralatan bengkel; dll.

7. Adakan mesyuarat penyelarasan (Pengetua, Ketua Jabatan

dan Guru Kanan) untuk

menentukan apa yang perlu dibeli berdasarkan

peruntukan.

Garis panduan menyediakan senarai keperluan

1. Apakah item-item yang:

sangat diperlukan?

boleh diubahsuaikan?

boleh dibeli dengan murah?

boleh diganti dengan bahan-bahan terpakai dari

rumah, sekolah, sekitaran?

boleh dibuat oleh Kelab Sains sekolah?

2. Apakah jenis perkhidmatan yang boleh dilakukan oleh

pelajar-pelajar?

7.4.3 Pesanan dan pembelian

Pembelian keperluan makmal dilakukan oleh sama ada

Pengetua atau Ketua Jabatan. Segala urusan surat-

menyurat dan tanda tangan dilakukan oleh Pengetua.5

GE2253 KAEDAH SAINS


Pertimbangan sebelum pembelian:

1. Item tidak dalam kontrak kerajaan. Pembelian

melalui pembekal yang dilantik

oleh kerajaan biasanya lambat dihantar ke

sekolah.

2. Pembelian dalam kuantiti banyak atau sedikit pada

sesuatu masa:

. Kuantiti banyak, lebih murah.

. Bahan kimia, jangan beli banyak.

3. Masa pembelian:

. Bahan kimia yang diperlukan dalam keadaan

“segar”.

. Bahan kimia yang tidak tahan lama dibeli

apabila stok minimum.

4. Cari pembekal yang murah:

. Harga mahal dari pembekal alatan sains.

. Beli dari syarikat yang belum terkenal.

. Beli dari kedai biasa.

7.4.4 Prosedur pembelian

Jika anggaran harga melebihi RM50,000 pembelian mestilah

melalui cara tender.

Bagi pembelian kurang daripada RM50,000 , pembelian adalah

melalui sebut harga. Pembelian melalui sebut harga

merangkumi tujuh langkah, iaitu:6

GE2253 KAEDAH SAINS


1. Meminta Sebut harga

. Sekolah menghantar surat kepada sekurang-

kurangnya lima (5) pembekal meminta sebut harga.

. Nyatakan spesifikasi item dan kuantiti yang

diperlukan.

. Nyatakan tarikh tutup sebut harga.

. Simpan salinan surat.

2. Pemilihan pembekal

Pihak sekolah memilih pembekal berdasarkan sebut harga.

. Kriteria utama ialah harga item. Kriteria lain : mutu

barangan, status pembekal, perkhidmatan selepas

jualan.

. Kadang kala perlu minta sampel untuk diperiksa

dahulu.

3. Borang pesanan

. Sekolah mengantar borang pesanan kepada pembekal yang

berjaya.

. Simpan salinan pesanan

4. Surat/nota tanda terima

. Pembekal menghantar nota akuan penerimaan pesanan.

. Failkan bersama-sama dengan borang pesanan.

5. Nota hantaran

. Pembekal menghantar nota hantaran , menyatakan tarikh

dan masa barangan akan dihantar ke sekolah

seperti dinyatakan dalam borang pesanan.7

GE2253 KAEDAH SAINS


. Surat menyatakan jenis dan kuantiti barangan yang

akan dihantar.

. Ketua Jabatan membuat persiapan menerima hantaran.

. Failkan nota bersama-sama dokumen lain.

6. Penerimaan barangan

. Pembekal menghantar barangan.

. Tiga salinan nota hantaran disertakan. Sebelum

menandatangani nota hantaran, semak barangan yang

dihantar. Dua salinan nota yang telah ditandatangani

dikembalikan kepada pembekal. Satu lagi disimpan oleh

sekolah.

7. Invois

. Pembekal menghantar invois bersama-sama satu salinan

nota hantaran yang telah ditandatangani.

. Ketua Jabatan semak invois supaya sesuai dengan sebut

harga yang dibuat.

. Hantar invois ke pejabat sekolah untuk urusan

pembayaran

7.5 Penyimpanan Bahan/Radas Sains

7.5.1 Jenis storDi sekolah, terdapat dua jenis stor, iaitu stor utamadan stor agihan.

8

GE2253 KAEDAH SAINS


STOR UTAMA STOR AGIHAN Menyimpan semua alat

dan bahan pengajaransains.

Bahan/alat dari storini tidak diagihkankepada individu.

Bahan/alat diagihkakepada stor di setiapmakmal.

Di setiap makmal. Agihan/pengeluaran

bahan/alat kepada pelajardi makmal berkenaan.

Ciri-ciri stor utama Biasanya di bahagian belakang bangunan, di tingkat

bawah untuk memudahkan hantaran bahan/alat.

Cukup besar dan ada ruang untuk pergerakan troli.

Pencahayaan yang baik. Sumber cahaya dari atas.Cukup

cahaya di lorong, antara lorong dan antara rak.

7.5.2 Sistem penyimpanan item-item sains

Di stor dan makmal, terdapat ruang-ruang simpanan,

iaitu laci, almari, kabinet, rak dan sebagainya. Setiap

ruang mestilah dilabel mengikut apa yang disimpan

padanya. Selain label, ruang simpanan diberi kod yang

sesuai supaya mudah mencari bahan/item semasa

pemeriksaan stok.

Contoh:

9

GE2253 KAEDAH SAINS


Terdapat lima (5) kabinet di dalam makmal Fizik I dan

lima (5) kabinet dalam makmal Fizik II.

Kod kabinet di dalam makmal Fizik I : F1K1, F1K2,

F1K3, F1K4 dan F1K5.

Kod kabinet di dalam makmal Fizik II : F2K1, F2K2,

F2K3, F2K4 dan F2K5.

Cara ini memudahkan pemeriksaan stok dan pencarian

bahan/alat.Kad-kad stok biasanya disimpan mengikut

abjad dan mengandungi maklumat tentang setiap item

dalam bentuk kod.

Contoh:

Botol spesimen boleh didapati di B1K3. Ini bermakna

botol spesimen disimpan di makmal Biologi I, dalam

kabinet nombor 3.

Jenis dan ragam kod yang digunakan hendaklah mudah dan tidak

mengelirukan. Pastikan setiap item yang diambil dikembalikan

ke tempat asalnya.

7.5.3 Dokumen-dokumen penting di dalam makmal

Difailkan dengan rapi dan disimpan dalam kabinet

yang berkunci.

Hanya kakitangan makmal boleh melihat dokumen. Orang

lain mesti terlebih dahulu mendapat kebenaran dari

Ketua Jabatan Sains.10

GE2253 KAEDAH SAINS


Jangan dibawa keluar dari makmal.

Antara dokumen penting yang disimpan di dalam makmal ialah

Sebut harga, Nota pesanan, Nota perakuan, Nota hantaran,

Invois, Manual arahan, Katalog, Risalah dan Kad-kad stok.

Kad-kad Stok

Dokumen terpenting kerana mengandungi maklumat

tentang setiap item yang disimpan di dalam stor.

Mesti mengandungi maklumat secukupnya tentang setiap

item, untuk memudahkan pemeriksaan stok.

Disusun mengikut abjad. Kad-kad stok bahan kimia

(iaitu item-item pakai habis) dipisahkan dari kad-

kad stok peralatan (item-item tahan lama).

Contoh kad stok:

(a) Item-item tahan lama.

11

GE2253 KAEDAH SAINS


(Nama sekolah)Item:Kelalang,volumetrik

500ml

Lokasi : K8Tarikh

StokMasuk

Tarikh

KuantitiDibeli

Harga

JumlahStok

Tarikh

Dipinjam,Rosak,dll.

Baki

Tandatangan

199625/3

5

26/4

2

RM12

5

6

1 pecah 4

6

(b) Bahan pakai habis.

STOK MAKSIMUM 2 kg

(Namasekolah) STOK

MINIMUM 0.5kg

Nama bahan: Kuprum sulfat ( hablur)Lokasi : K3

Tarikh StokMasuk

Tarikh KuantitiDiterma

Harga

Pembekal

JumlahStok

Digunakan

Baki

Tandatangan

199619/3

1.5kg

26/4 0.5kg RM30 R&R 2.0kg 0.5kg

1.5kg

7.5.4 Penyimpanan Bahan/Radas

A. Cara menyimpan bahan-bahan Kimia Bahan-bahan kimia ( sama ada organik ataupun tak

organik) hendaklah dipisahkan dari bahan dan12

GE2253 KAEDAH SAINS


peralatan yang lain kerana ada bahan kimia yang

beracun, higroskopik , mudah terbakar,mengkakis dan

sebagainya.

Perlu selalu semak stok kerana bahan mudah rosak

jika disimpan lama.

Gunakan stok yang lama dahulu.

Tarikh penerimaan setiap botol mestilah ditulis

dengan terang.

Simpan stok baru di belakang stok yang lama pada

rak.

(a) Bahan kimia tak organik

Simpan berasingan daripada bahan kimia organik.

Label pada botol mengikut nama logam.

Botol-botol bahan kimia tak organik disusun

mengikut abjad di dalam almari bertutup.

Jangan disusun pada rak yang terdedah kerana mudah

dihinggapi habuk.

Penambahan di, tri, ortho dan meta diabaikan dan disimpan

mengikut nama

logam.

Contoh: Triammonium orthophosphate disimpan di bawah

nama sebatian ammonium.

13

GE2253 KAEDAH SAINS


Asingkan bahan-bahan kimia yang boleh menyerap air

dari udara dengan yang boleh menghilangkan air

habluran ke udara.

Bahan-bahan kimia yang boleh menyerap air dari

udara : asid sulfurik pekat, barium klorida, barium

nitrat, ferum (III) klorida, kalium hidroksida,

kalium karbonat, kalium tiosianat, kalsium klorida,

kalsium oksida, kalsium nitrat, kobaltum (II)

klorida, kobaltum (II) nitrat, kromium (II) sulfat,

kuprum (II) klorida, kuprum (II) nitrat, magnesium

klorida, natrium bromida, natrium hidroksida,

natrium iodida, natrium nitrat, stanum (II)

klorida, zink klorida, zink nitrat.

Bahan-bahan yang boleh kehilangan air habluran ke

udara : ammonium karbonat, boraks (dinatrium

tetraborat), kalium heksasianoferat (II), magnesium

sulfat, natrium asetat, natrium karbonat, natrium

sulfat.

(b) Bahan kimia organik

Disimpan mengikut abjad ditempat yang berasingan

dari bahan-bahan lain.

Abaikan penambahan ortho, para, di, tri.

Banyak bahan kimia organik adalah cecair yang

meruap, beracun dan mudah terbakar. Oleh itu,

14

GE2253 KAEDAH SAINS


bilik stor mestilah mempunyai pengudaraan yang

baik dan penggunaan api dilarang.

(c) Bahan kimia cecair yang mengkakis

Asid dan alkali pekat sangat mengkakis. Jangan

letak di atas rak yang tinggi. Sebaliknya, letak

di atas lantai atau rak-rak yang hampir dengan

lantai.

(d) Logam alkali

Sangat aktif dan mudah teroksida jika bersentuhan

dengan udara.

Disimpan terendam dalam minyak parafin. Jika

hendak dikeluarkan, gunakan penyepit dan potong

dengan pisau yang tajam. Jangan sentuh dengan

tangan.

(e) Fosforus kuning (putih)

Sangat berbahaya dan sangat aktif .

Disimpan di dalam air sejuk.

(f) Bahan kimia yang terurai oleh cahaya

Contoh, argentum nitrat dan asid nitrik pekat.

Disimpan di dalam botol kaca berwarna gelap.

(g) Bahan kimia yang mudah rosak oleh panas

15

GE2253 KAEDAH SAINS


Contoh : vitamin C (asid askorbik) dan hidrogen

peroksida.

Disimpan di dalam peti sejuk.

(h) Bahan kimia yang sangat berbahaya

Contoh : sebatian arsenik dan garam sianida. Boleh

membawa maut serta–merta jika tertelan.

Simpan di dalam almari khas yang berkunci dan

rekodkan kuantitinya.

B. Cara menyimpan peralatan

(a) Bahan kaca

Disimpan mengikut saiz. Jangan disimpan terlalu

tinggi atau bersama-sama benda-benda yang berat

atau logam.

Alat yang mahal seperti “Kipp’s Apparatus”

hendaklah disimpan dalam bungkusan dan kotak asal.

Labelkan kotak jengan jelas.

Bahan-bahan kaca disimpan mengikut saiz dan jenis.

. Kelalang – mengikut saiz dan dalam

kotak yang berbeza.

. Buret – disimpan berdiri atau

dalam laci yang panjang yang dialas

dengan kapas.

. Bahan-bahan kaca yang kecil (slaid

mikroskop, piring petri, tiub 16

GE2253 KAEDAH SAINS


spesimen) – disimpan

di dalam talam di rak ataupun dalam

laci. Labelkan setiap

laci dengan jelas.

. Termometer – disimpan dalam kotak

asal mengikut jenis dan julat.

. Tiub dan batang kaca – disimpan

tegak dan diberi sokongan di

bahagian tengah. Tiub

kaca yang bergaris pusat besar

disumbat kedua-dua

hujung untuk mengelak habuk/debu.

Bahan –bahan ini mesti

disimpan mengikut “berat”

(berdinding nipis,

sederhana atau tebal). Setiap kategori

disimpan mengikut garis

pusat luar. Jika belun digunakan,

simpan dalam pembalut

asal.

. Alat kaca yang panjang

(contoh : buret dan pipet) disimpan

derdiri tegak pada rak

khusus.

(b) Bahan/alat plastik17

GE2253 KAEDAH SAINS


Jauhkan dari punca panas. Jangan simpan dengan/bersama-sama alat yang

berat.(c) Bahan-bahan logam

Tripod, penunu Bunsen, kaki retot disimpanbersama dan perlu diperiksa dari semasa kesemasa.

(d) Bahan bantu mengajar Disimpan dalam almari “bertingkap” cermin. Carta – ditutup dengan helaian plastik

lutsinar.(e) Pelbagai item kecil

Contoh : macis, gabus, paku, penyepit tabung ujidan spatula.

Disimpan dalam kotak kayu yang mempunyai banyakpetak kecil.

(f) Model-model yang besar Diletakkan di atas meja-meja yang khusus dan

ditutup dengan plasik untuk mengelak debu.(g) Mikroskop

Disimpan dalam almari yang dipasangkan denganbeberapa buah mentol 25 watt sepanjang masa.Bahagian dalam almari dilapik dengan beberapakeping zink atau aluminium untuk memastikanudara di dalamnya panas dan kering. Tujuannyaadalah untuk mengelak percambahan kulat. Dindingalmari ditebuk beberapa lubang kecil supayaudara bergerak dengan bebas.

7.6 Keselamatan Di Dalam Makmal Sains

Para pelajar memang seronok menjalankan aktiviti makmal,

terutamanya eksperimen. Namun demikian mereka mestilah

menyedari tentang kemungkinan berlakunya kemalangan jika

18

GE2253 KAEDAH SAINS


langkah-langkah keselamatan tidak dipatuhi. Oleh yang

demikian, guru bartanggungjawab menerangkan kepada pelajar

tentang aspek keselamatan dan langkah-langkah keselamatan

serta memastikan setiap pengguna makmal sains mematuhi

peraturan dan langkah-langkah keselamatan.

GURUPELAJAR

MESTILAH MENGAMBIL LANGKAH PERLU SEDAR TENTANG BAHAYA SUPAYA SEGALA AKTIVITI DAPAT YANG MUNGKIN BERLAKU SUPAYA DILAKSANAKAN TANPA SEBARANG DI SAMPING MENDAPAT FAEDAH KEMALANGAN DARIPADA AKTIVITI, KEMALANGAN

DAPAT DIHINDARI

7.6.1 Mengapa kemalangan berlaku

Kajian-kajian menunjukkan bahawa sebahagian besar kemalangan

di dalam makmal sains berlaku antaranya kerana:

Kurang kefahaman tentang bahan, proses dan peralatan

yang digunakan.

Guru gagal memberi arahan dan menyelia secukupnya.

Guru tidak merancang aktiviti dengan baik.

Peralatan perlindungan/peralatan yang betul tidak

digunakan.19

GE2253 KAEDAH SAINS


Tidak mematuhi arahan-arahan/peraturan-peraturan.

Guru meninggalkan makmal semasa pelajar menjalankan

amali.

Tergesa-gesa dalam melakukan amali.

Sikap “tidak apa” pengguna makmal.

7.6.2 Keselamatan makmal – tanggungjawab siapa?

SEKOLAH DAN KAKITANGAN MAKMAL

Menyediakan kemudahan peralatan dan penyelenggaraan

supaya wujud suasana kerja yang selamat.

GURU

Merancang aktiviti makmal dengan baik. Memberi arahan

yang jelas termasuk langkah keselamatan dan memastikan

pelajar sentiasa mematuhi arahan dan peraturan.

PELAJAR

Mempelajari bahaya terhadap kesihatan dan keselamatan

yang berpunca dari bahan kimia, peralatan, dan teknik

yang digunakan supaya bahaya adalah minimum.

Sedar bahawa ia bertanggungjawab dalam menjaga

keselamatan diri dan rakan-rakan semasa di makmal

20

GE2253 KAEDAH SAINS


7.6.3 Aspek-aspek keselamatan di dalam makmal

1. RUANG 2. PERALATAN 3. PENGGUNA4. LANGKAH

. STOR .. API . GURU . PERATURAN AM

. MAKMAL . SPESIMEN . PELAJAR

. ARAHAN . ELEKTRIK . PEMBANTU

KESELAMATAN . KACAMAKMAL . PROSEDUR . BAHAN

KECEMASAN KIMIA . RAWATAN

. PELUPUSAN . PERALATAN KHUSUS

. PERSEDIAAN GURU

5. JENIS KEMALANGAN . LUKA . KEJUTAN . BAHAN BERACUN . BAHAN KIMIA . KEBAKARAN

7.6.3 Langkah-langkah keselamatan dalam makmal

Peraturan makmal – Satu senarai tentang apa yang

pelajar patut patuhi semasa bearada dan bekerja di

dalam makmal sains. Pastikan setiap pelajar memahami

peraturan berkenaan Penerangan tentang peraturan

diberi semasa pelajar pertama kali mengunakan makmal.

21

GE2253 KAEDAH SAINS


Tampalkan peraturan makmal ditempat yang mudah

dilihat oleh pelajar.

Kemahiran manipulatif – Pastikan pelajar tahu

menggunakan teknik yang betul semasa mengendalikan

alat radas dan bahan kimia serta sentiasa mematuhi

arahan guru tentang prosedur amali.

Kotak pertolongan cemas – Pastikan kotak pertolongan

cemas tidak berkunci dan mengandungi peralatan untuk

rawatan kecemasan.

Peralatan keselamatan – Pastikan semua peralatan

keselamatan, misalnya alat pemadam kebakaran berada

dalam keadaan baik dan berfungsi serta diletakkan di

tempat yang mudah diambil. Pastikan juga semua

pelajar tahu menggunakan peralatan berkenaan.

Petunjuk – Pamerkan petunjuk JAGALAH KESELAMATAN ANDA

di tempat yang mudah dilihat dalam setiap mmakmal.

Kebersihan – Makmal hendaklah sentiasa bersih dan

tidak licin. Bekas sampah hendaklah disediakan.

Rancangan untuk keadaan kecemasan – Pastikan pelajar

tahu prosedur menyelamatkan diri jika berlaku

kebakaran.

Pencahayaan dan pengudaraan – Pastikan cukup

pencahayaan dan pengudaraan di dalam makmal.

Panduan keselamatan – Sediakan panduan keselamatan

makmal dan pastikan guru dan kakitangan makmal22

GE2253 KAEDAH SAINS


memahami isi kandungannya serta dapat mengambil

langkah-langkah keselamatan bila perlu.

Peralatan- Pastikan semua peralatan, termasuk

pendawaian dan palam elektrik berada dalam keadaan

baik.

Pelupusan bahan sisa – Pastikan bahan sisa makmal

dilupuskan dengan cara yang betul.

Rawatan kecemasan – Pastikan guru dan kakitangan

makmal tahu tentang cara-cara memberi rawatan

kecemasan apabila diperlukan.

Selain memastikan aktiviti di makmal berjalan lancar,

guru mempunyai tanggungjawab tambahan, iaitu:

Pengetahuan tentang pertolongan cemas; dan,

Rancangan tindakan untuk keadaan cemas.

7.7 Rawatan Kecemasan

Pengetahuan tentang rawatan kecemasan sangat penting dalam

langkah memberi rawatan awal sebelum mangsa mendapat rawatan

profesional. Empat perkara asas dalam rawatan kecemasan

ialah:

AMALKAN LANGKAH KESELAMATAN.

JANGAN CEMAS.

TAHU PUNCA KEMALANGAN.

23

GE2253 KAEDAH SAINS


TAHU BAGAIMANA MEMBERI RAWATAN AWAL

Jenis dan punca kemalangan

K E M A L A N G A N

JENIS PUNCA

KEBAKARAN

PENUNU BUNSEN LITAR PINTAS UNSUR-UNSUR LOGAM

AKTIF

KERACUNAN BAHAN KIMIA GAS SPESIMEN BIOLOGI

LUKA ALATAN KACA RADAS

KEJUTAN ALAT ELEKTRIK PENDAWAIAN, PUNCA KUASA, PALAM

Pengetahuan tentang jenis dan punca kemalangan yang

berlaku di dalam makmal dapat membantu guru mengenal pasti

langkah dan cara rawatan yang bersesuaian.

7.7.1 Prosedur pertolongan cemas24

GE2253 KAEDAH SAINS


TERBAKAR

. Mengurangkan kesan haba .Mengurangkan kesakitan .

Mengurangkan

bengkak . Memastikan mangsa mendapat cukup

minuman .Mententeramkan mangsa .Mengurangkan kejutan

Kaedah rawatan kebakaran

API

Rendamkan bahagian yangterbakar dalam air sejuk(ais) dengan segera untukmengurangkan kesakitan.

Jika luka, balutkan denganpembalut yang steril untukmengelakkan infeksi.

Dapatkan rawatanprofesional.

BAHAN KIMIA

Tanggalkan pakaian danbarang-barang yang terkenabahan . Basuh dengan airmengalir selama 15 minit.

Dapatkan rawatanprofesional. Jika melecurringan, beri rawatan awal.

KEBAKARAN RINGAN

ASID

Basuh dengan air.

Sapukan larutan natrium

25

GE2253 KAEDAH SAINS


bikarbonat 1 %.

Basuh dengan air.

ALKALI

Basuh dengan air.

Sapukan asid asetik 1 %.

Basuh dengan air.

BROMIN Basuh dengan air.

Sapukan larutan ammonia

cair

(1 bahagian ammonia : 15

bahagian air)

NATRIUM dan KALIUM

Buang logam dengan

menggunakan penyepit.

Rendam dalam air selama 20

minit.

Keringkan dan balut dengan

pembalut yang steril.

FOSFORUS

Basuh dengan air.

Basuh dengan larutan kuprum

sulfat 1%.

Balut dengan pembalut yang

lembap.

7.7.2 Merawat kecederaan ringan26

GE2253 KAEDAH SAINS


LUKA

RINGAN DAN SEDIKIT BERDARAH Buang kekotoran / kaca.

Basuh dengan air.

Balut dengan pembalut yang bersih dan steril.

Dapatkan rawatan doktor. Suntikan antiteta

diberiakn jika perlu.

JIKA BANYAK DARAH Hentikan pendarahan dengan

menekan tempat yang luka.

Jika luka pada tangan atau kaki,

tekan pada titik tekanan.

(lihat Rajah)

. Titik tekanan

PATAH

Jangan gerakkan pesakit kecuali jika terdapat

wasap atau kebakaran.

Berikan rawatan untuk luka dan kejutan.

Dapatkan rawatan profesional.

27

GE2253 KAEDAH SAINS


KEJUTAN

GEJALA : Pucat, kulit dingin dan

lembap, berpeluh pada kulit dan tapak

tangan, muntah,

menggigil, susah bernafas.

RAWATAN :

Baringkan pesakit dengan kepalanya lebih rendah

daripada badan.

Jangan gerakkan pesakit.

Pastikan badannya panas, iaitu dengan

menyelimutkannya.

Pastikan saluran pernafasan terbuka.

Jika sedar, berikan kopi atau teh untuk memulihkan

peredaran darah.

KEJUTAN ELEKTRIK

Tutup punca arus dan berikan rawatan untuk

kejutan.

Untuk menarik mangsa dari punca arus

elektrik:

Berdiri atas bahan penebat, misalnya kasut

getah.

Gunakan sarung tangan getah/kayu

28

GE2253 KAEDAH SAINS


Lakukan pernafasan buatan dengan segera,

jika perlu.

Panaskan badan mangsa dengan selimut.

Panggil doktor.

KERACUNAN

DALAM MULUT

Keluarkan dengan segeradan basuhkan dengan airyang banyak.

Dapatkan rawatan doktor.

TERLELAN

Jika sedar, berikan 2 – 4gelas air/susu dengansegera.

Panaskan badan mangsa. Panggil doktor dengan

segera.

TERHIDU

Bawa mangsa ke tempat yanglapang.

Berikan oksigen (jika adaalat).

Panaskan badan mangsa. Dapatkan bantuan doktor. Jika boleh, kenal pasti

29

GE2253 KAEDAH SAINS


jenis bahan toksik. Jika pernafasan berhenti,

berikan pernafasan buatan.

7.8 Bahan-bahan Yang Berbahaya

Setiap bekas atau botol bahan kimia yang berbahaya

mestilah ditandakan dengan simbol yang khusus,

misalnya bahan mengkakis, bahan beracun dan bahan

mudah terbakar.

Guru mestilah mengetahui sama ada sesuatu bahan itu

berbahaya dan kesannya ke atas kesihatan supaya

langkah berjaga-jaga dapat diambil dan penggunaan

bahan berkenaan dapat dielak atau dikurangkan.

Terdapat pelbagai sifat dan kesan bahan kimia. Ada

yang sangat beracun, sangat mengkakis, meruap, boleh

meletup, membebaskan gas beracun, dan sebagainya.

Kesannya pula, ada yang menyebabkan kematian,

karsinogenik, merosakkan organ-organ di dalam badan,

dan sebagainya.

Contoh-contoh berikut menunjukkan betapa bahayanya

bahan-bahan kimia tertentu terhadap kesihatan:

Arsenik : Beracun; boleh meyebab maut. Asbestos : Debunya menyebabkan barah paru-paru. Asid hidroklorik pekat : Meruap; beracun. Asid sulfurik pekat : Amat mengkakis.

30

GE2253 KAEDAH SAINS


Benzena : Sangat beracun; boleh meresap melaluikulit; merosakkan hati, ginjal dan sum-sumtulang; menyebabkan barah.

Kalium : Meletup bila dicampurkan dengan air. Kalsium klorida : Debunya merosakkan mata. Natrium sianida : Beracun; boleh menyebabkan maut

dengan segera. Piridina : Amat beracun; meruap; menyebabkan

kemandulan pada lelaki. Merkuri : Wapnya sangat beracun; merosakkan hati

dan ginjal; meresap melalui kulit. Trikloroetana : Merosakkan mata dan hati.

7.9 Tindak Balas Kimia Yang Berbahaya

Tindak balas kimia juga merupakan salah satu punca

kemalangan di dalam makmal.

Contoh: 1. Gas hidrogen - boleh menyebabkan letupan jika

sesuatu tindak balas

membebaskan terlalu banyak hidrogen.

2. Mencampurkan alkali kuat dengan asid kuat

akan menghasilkan tindak balas

yang hebat dan sangat berbahaya.

3.Letupan juga boleh disebabkan oleh tindak balas

antara agen pengoksida yang

kuat seperti kalium klorat dengan agen penurun

yang kuat seperti serbuk

logam sulfur.

4. Pencairan asid pekat juga boleh menyebabkan

letupan yang berbahaya. Cara

mencairkan asid pekat ialah:31

GE2253 KAEDAH SAINS


CAMPURKAN ASID PEKAT KE DALAM AIR PERLAHAN-LAHAN

SAMBIL

MENGACAUNYA. JANGAN SEKALI-KALI MENCAMPURKAN AIR

KEPADA

ASID KUAT.

Beberapa contoh tindak balas yang berbahaya ialah:

Bahan Bahaya jika

dicampurkan dengan Kesan

1. Air Kalium,

natrium, asid pekat, kalsium

karbida

Meletup

2. Asid nitrik Etanol, metanol,

selulosa Meletup

pekat

3. Klorin Hidrogen,

ammonia, benzena Meletup

4. Asid sulfurik Asid oksalik, asid

formik, Membebaskan

pekat format,

oksalat gas

karbon

32

GE2253 KAEDAH SAINS


monoksida yang

beracun

7.10 Pelupusan Bahan Sisa

Elakkan membuang bahan sisa ke dalam sistem saliran

atau longkang. Bahan-bahan toksik boleh menyebabkan

pelbagai masalah, terutamanya pencemaran alam

sekitar. Sebelum menuang sesuatu larutan ke dalam

sistem saliran, pertimbangkan dahulu perkara-perkara

berikut:

Adakah larutan itu mengancam kehidupan haiwan dan

tumbuhan?

Bolehkah dicairkan dengan sempurna?

Adakah bahan itu telah dirawat supaya boleh

dicairkan?

Adakah bahan itu boleh larut dalam air?

Cara-cara pelupusan yang sesuai:

(a) Pencairan – merupakan cara paling baik bagi

pelupusan cecair dan gas.

Bahan yang larut dalam air boleh dibuang terus ke

dalam sistem saliran dengan air yang banyak.

33

GE2253 KAEDAH SAINS


Bahan-bahan organik yang tidak larut dalam air

hendaklah dikumpulkan di dalam botol dan

dilabellkan. Jangan buang bahan-bahan itu ke dalam

sistem saliran.

(b) Rawatan secara kimia – Kebanyakan bahan sisa

makmal boleh dijadikan tidak

berbahaya melalui rawatan secara kimia. Ada yang

boleh dimusnahkan melalui

tindak balas tertentu dan ada pula yang boleh

dineutralkan dan dicairkan

sebelum dibuang.

Garam-garam logam, terutamanya merkuri dan kadmium

hendaklah dimendakkan terlebih dahulu. Merkuri

ialah logam yang paling berbahaya di dalam makmal.

Langkah keselamatan mestilah diutamakan semasa

mengguna dan membuang bahan ini.

(c) Pembuangan bersama-sama sampah – Bahan-bahan

pepejal yang tidak berbahaya

boleh dibuang secara ini. Bahan-bahan kaca dan

logam hendaklah diasingkan.

Jangan buang bahan-bahan yang boleh diguna semula.

(d) Penanaman – Najis, bangkai haiwan serta sisa

tumbuhan boleh ditanam di tempat

yang sesuai. Pastikan lubangnya agak dalam. Bahan-

bahan kimia tidak sesuai 34

GE2253 KAEDAH SAINS


dilupuskan melalui cara ini kerana boleh mencemarkan

sumber air bawah tanah

yang berdekatan

TUGASAN

Anda dikehendaki mencari maklumat dari pelbagai sumber untukmelaksanakan tugas berikut.

1. Bagaimanakh cara yang betul untuk:(a) Menyalakan penunu Bunsen dengan menggunakan

mancis?(b) Memanaskan larutan di dalam tabung uji?(c) Menghidu gas yang dihasilkan dalam sesuatu

eksperimen?(d) Menyimpan logam-logam yang mudah terbakar seperti

kalium, natrium dan kalsium?

2. Dapatkan dua senarai peraturan makmal, sama adadaripada buku ataupun dari

sekolah yang berlainan. Kaji kedua-dua senaraiberkenaan dan kemudian berikan huraian tentang isi kandungan setiap satunya.Adakah kandungan kedua-duanya sama? Dari segi apakah kedua-duanya berbeza?Cadangkan perkara-perkara lain yang anda fikirkan perlu ditambah pada senaraiberkenaan.

3. Simbol-simbol yang berikut menunjukkan pelbagai tandaamaran bahaya bahan

kimia. Berikan makna bagi setiap simbol berkenaan.35

GE2253 KAEDAH SAINS


Bacaan Asas

Kementerian Pelajaran Malaysia. 1978. Panduan keselamatanmakmal sains. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ooi Chong Beng & Mohd Khairuddi Yahaya. 1982. Panduan makmalsains. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

RECSAM. 1978. Laboratory management and techniques for schools andcolleges. Kuala Lumpur : Anthonian Store Sdn. Bhd.

Rujukan untuk Tugasan 1,2 dan 3:

36

GE2253 KAEDAH SAINS


Abdul Rahman Kurais, Mat Zakaria, Rashidi Azizan, TajulAriffin Noordin & Tamby Subahan Mohd Meeran. 1991. Sains tingkatan I, KBSM.Petaling Jaya: Dewan Pustaka Islam.

(Atau mana-mana buku teks rasmi sains KBSMtingkatan I)

37

Pengurusan makmal sains

Documents

Transcript of Pengurusan makmal sains