Πολιτική δυσπραγία και ποιητική δυστοκία. Στα ίχνη της...

intradiciexclcentAgravesectradicordmradicƒradictradeΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΟΜΟΣ 10 bull 2011

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ bull ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΡ ΥΦΑΝΤΗΣ bull ΚΕΛΥ

ΔΑΣΚΑΛΑ bull ΝΙΚΗ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ bull ΘΑΛΕΙΑ ΙΕΡΩΝΥΜΑΚΗ bull ΑΛΕΞΗΣ

ΠΟΛΙΤΗΣ bull ΜΑΙΡΗ ΜΙΚΕ bull ΝΙΚΟΣ ΦΑΛΑΓΚΑΣ bull ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΝΑΤΣΙΝΑ

bull ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ bull ΕΛΕΝΗ ΛΑΜΠΑΚΗ bull ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΝΗΣ

UNIVERSITY STUDIO PRESS

Συντακτική Επιτροπή

Νάσος Βαγενάς Ναταλία Δεληγιαννάκη Diana Haas ΧΛ ΚαράογλουRenata Lavagnini Peter Mackridge Μαριλίζα Μητσού Μιχάλης ΠιερήςΑλέξης Πολίτης

Γραμματεία σύνταξης

ΧΛ ΚαράογλουΤηλ 2310997035 Fax 2310997094 e-mail chlkarlitauthgr

Επιμέλεια

Ναταλία Δεληγιαννάκη

UNIVERSITY STUDIO PRESSΕκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων amp Περιοδικών

Θεσσαλονίκη 2011 ISSN 1109-4907

H μερική ή ολική ανατύπωση είτε η καθrsquo οιονδήποτε τρόπον αναπαραγωγή τουβιβλίου καθώς και η φωτοτύπηση τμήματος ή ολόκληρου του βιβλίου χωρίςτην έγγραφη άδεια του εκδότη και των συγγραφέων τιμωρείται από το νόμο

copy UNIVERSITY STUDIO PRESS AEAρμενοπούλου 32 546 35 ΘΕΣΣΑΛONIKH

Tηλ 2310 208731 2310 209637 2310 209837 Fax 2310 216647

E-mail infouniversitystudiopressgr

Ιστοσελίδα wwwuniversitystudiopressgr

ΣTOA TOY BIBΛIOY ndash Πεσμαζόγλου 5 105 64 AΘHNA

Tηλ amp Fax 210 3211097

Σημ Κάθε συνεργάτης αποκτά όλα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας του ένα

χρόνο μετά τη δημοσίευσή της στον Κονδυλοφόρο

ΚΟΝΔΥΛΟΦΟΡΟΣΕτήσια έκδοση Νεότερης Ελληνικής Φιλολογίας

ΤΟΜΟΣ 102011

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α

Δημήτρης Πολυχρονάκης Ο δαίμων της μουσικής στον Αλέξανδρο

Παπαδιαμάντη και στον Νικόλαο Επισκοπόπουλο

Ut musica poesis 5

Παναγιώτης Αρ Υφαντής Ανώνυμη αγιότητα γένους θηλυκού

στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη 35

Κέλυ Δασκαλά Εικόνες της νόσου στην Πρώτη αγάπη

του Ιωάννη Κονδυλάκη 51

Νίκη Λυκούργου Δημοσθένης Βουτυράς laquoΠαραρλάμαraquo Ένας ήρωας

στα ίχνη του Θεού 63

Θάλεια Ιερωνυμάκη Ρώμος Φιλύρας ήρωας και θύμα Ο Μιλτιάδης

Μαλακάσης και οι υποθήκες του ΚΓ Καρυωτάκη 79

Αλέξης Πολίτης Η συγγραφή ως αναγνωστικό τεκμήριο 101

Μαίρη Μικέ Η αμφισβητούμενη ιδιοκτησία του σώματος Για την τριλογία

Χαμένα κορμιά του Πέτρου Πικρού 113

Νίκος Φαλαγκάς Συμβολή στη μελέτη του τίτλου To παράδειγμα

του Σεφέρη από τη Στροφή ώς τις Μέρες 139

Αναστασία Νάτσινα Αλληγορικά διηγήματα στη δεκαετία του 1960

Μια πρώτη διερεύνηση 171

Κατερίνα Κωστίου Πολιτική δυσπραγία και ποιητική δυστοκία

Στα ίχνη της ποιητικής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου 185

Μονοκοντυλιές

Ελένη Λαμπάκη Το Δράμα περί του γεννηθέντος τυφλού του Γαβριήλ

Προσοψά και η πρώτη έκδοση της Ερωφίλης (1637) 211

Γιώργος Καλλίνης Του Κοσμά Πολίτη και για τον Κοσμά Πολίτη

Τρεις επιστολές προς τον ΓΠ και τη Λένα Σαββίδη 219

Κατερίνα Κωστίου

Πολιτική δυσπραγία και ποιητική δυστοκία

Στα ίχνη της ποιητικής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου

Σφίξανε πλέον οι καιροίγινήκανε σκληρά κι αγέλαστα τα χρόνια

Μ ε την παραπάνω πικρή διαπίστωση (επιγραφή στην πρώτη του

ποιητική συλλογή) ξεκινούσε πριν από σαρανταπέντε χρόνια

(1963) ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος τον ποιητικό του Απόπλου καταγρά-

φοντας τη δυσκολία των καιρών Η ποίησή του άνθισε σε δύσβατες εποχές

και διαμορφώθηκε μέσα σε κλίμα πολιτικής δυσπραγίας χωρίς χαμόγελα

χωρίς ελπίδα χωρίς υπόσχεση1 όπως και των άλλων εκπροσώπων της

Β΄ Μεταπολεμικής Γενιάς στην οποία ανήκει Ακόμα και όταν διαπερνών -

τας το σαθρό κέλυφος της πραγματικότητας αντλούσε από το παρελθόν

παραστάσεις ευτοπίας μέσα από τα σπασμένα μάρμαρα και το ολοκά-

θαρο τοπίο η ποιητική του έφερε τη σφραγίδα του αδιέξοδου και ανέλπι-

δου παρόντος Κι αυτό γιατί ο ποιητής μόνος μακριά από τις συναθροίσεις

της αγοράς2 αλλά και αποκλεισμένος από τα όνειρά του προσπαθούσε

μάταια να εντάξει τον προσωπικό του χωροχρόνο στον ρου μιας ιστορίας

Κονδυλοφόρος 10 (2011)

1 [Άτιτλο] Aπόπλους σ 16laquoΕικόναraquo Σκοτεινή πανσέληνος σ 16 Η παραπομπή σεστίχους γίνεται στις πρώτες εκδόσεις Απόπλους Αθήνα εκδ Λεοντιάδη 1963 Επιστρο-φές Αθήνα Ίκαρος 1973 Αλφαβητάρι Αθήνα Ολκός 1976 Νέκυια Αθήνα Ελληνικό Λο-γοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο 1978 Γράμματα στον Ερμόλαο Αθήνα Ελληνικό Λο γο τεχνικόκαι Ιστορικό Αρχείο 1981 Κλειδούχος Μοίρα Αθήνα εκδ Διάττων 1993 ΥπαινιγμοίΑθήνα εκδ Γαβριηλίδης 2007 Προκειμένου για ποιήματα που περιλαμβάνονται και στησυγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του (Σκοτεινή Πανσέληνος Ποιήματα 1963-1993Αθήνα εκδ Νεφέλη 1999 στο εξής ΣΠ) ακολουθεί και δεύτερη παραπομπή Στη συγκεν -τρωτική έκδοση περιλαμβάνονται επιλογή ποιημάτων από την πρώτη συλλογή από τηνοποία laquoαποκλείστηκαν κάποια ποιήματαraquo που ο ποιητής θεώρησε laquoνεανικάraquo (βλ laquoΗ ποίησηείναι πορεία σε ναρκοπέδιοraquo συνέντευξη του Δασκαλόπουλου στον Στέλιο Λουκά εφ Αγ-γελιοφόρος της Κυριακής [Θεσσαλονίκη] 31101999 σ 26) και οι επόμενες πέντε ποιη-τικές συλλογές Από τα πενήντα δύο ποιήματα του Απόπλου περιλήφθηκαν στη ΣκοτεινήΠανσέληνο τα δέκα Από τη συλλογή Επιστροφές δεν περιλήφθηκαν στη συγκεντρωτικήέκδοση δύο ποιήματα Από τις λοιπές συλλογές περιλήφθηκαν όλα τα ποιήματα

2 [Άτιτλο] Aπόπλους σ 32laquoΑποχαιρετισμόςraquo ΣΠ σ 17

που σημαδεύτηκε από τις πικρές εμπειρίες της εποχής του Η μάταιη ανα-

ζήτηση και η ματαιωμένη πορεία αποτυπώνονται και στο μεγάλο διά-

στημα σιωπής στα δέκα χρόνια που μεσολαβούν ανάμεσα στην έκδοση

του Απόπλου και της επόμενης συλλογής με τίτλο Επιστροφές (1973)

Αυτή η δεκαετία σημαδεύεται από τη γνωστή πολιτική έκπτωση η οποία

οδηγεί στην ποιητική δυστοκία και στη σιωπή όπως δηλώνει και η σεφε-

ρική επιγραφή της συλλογής Επιστροφές (laquoΦτάσαμε τέλος στα χρόνια

που εφευρέθηκε η κατάργηση της τυπογραφίαςraquo) προεξαγγέλλοντας τη

διαμόρφωση μιας ποιητικής η οποία εξελίσσεται μέσα στο κλίμα της σε-

φερικής μυθολογίας3 Δεν πρόκειται διόλου για ασύνειδη επίδραση του

πατέρα-ποιητή στον ποιητικό απόγονο αλλά για έναν συνειδητό διάλογο

ο οποίος πέρα από την εκλεκτική συγγένεια καθορίζεται αναπόφευκτα

από την κοινή συναισθηματική στόφα των δύο εποχών από την ασφυ-

κτική περιρρέουσα ατμόσφαιρα που επιβάλλουν οι πολιτικές συνθήκες

από την κοινή πνευματική παρακαταθήκη

Η ποίηση του Δασκαλόπουλου βαθύτατα πολιτική καταγράφει όχι

μόνον την ιστορία της ανθρώπινης εμπειρίας (και άρα την εμπειρία της

ανθρώπινης ιστορίας) αλλά συνάμα και τις δυσκολίες της να υπάρξει4

186 ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ

3 Στο τέλος της συλλογής Επιστροφές (σ 103) ο Δασκαλόπουλος σχολιάζει την πρό-ταξη αυτής της επιγραφής

laquoΤα ποιήματα αυτής της ενότητας γραμμένα στο μεγαλύτερο μέρος τους το 1969πέρασαν χειρόγραφα από χέρι σε χέρι την ίδια χρονιά Το γεγονός αυτό δικαιολογεί καιτη φράση του Σεφέρη που έχει προταχθεί σαν κεφαλίδα

Η χειρόγραφη εκείνη ldquoέκδοσηrdquo είχε στο τέλος της τα εξής ΕπιλεγόμεναΟι Επιστροφές ξεκίνησαν το 1966 σαν ευλαβικό προσκύνημα στους ορίζοντες και τα

χώματα που με γέννησαν Φαντάστηκα και άρχισα να σχεδιάζω μια σειρά από ποιήματαλυρικών αναδρομών στο χαμένο παράδεισο των παιδικών χρόνων Ας πούμε πως ήταν μιαεντελώς προσωπική υπόθεση ένα ανεκπλήρωτο τάμα Τα γνωστά γεγονότα του 67 μου έδει-ξαν πως κινδύνευε να καταντήσει ανεδαφική αυτή η εντελώς προσωπική υπόθεση Γιrsquo αυτόκαι τούτα τα λιγοστά ποιήματα που παρουσιάζω εδώ συγκεντρωμένα φαίνονται να ακρο-βατούν ανάμεσα στο όνειρο και τον εφιάλτη Και ίσως κάτω από τις σημερινές ελληνικέςσυνθήκες δεν θα υπήρχε λόγος να βγουν στο φως αν δεν ήθελα να επικοινωνήσω με λίγουςαναγκαστικά φίλους για να τους θυμίσω μrsquo αυτή τη χειρόγραφη προσφορά μου τα λόγιατου Σολωμού ldquoΚαι ετοιμαζότουνα να φωνάξη δυνατά για να δείξη πως δεν επέθανεrdquoraquo

4 Βλ laquoΠερί ποιήσεως λόγος Συνέντευξη του Δημήτρη Δασκαλόπουλο στον πλανόδιοαριστερό Αντώνη Κασίταraquo εφ Πριν αρ φ 859 30122007 σ 15 Για την πολιτική διά-σταση της ποίησης του Δασκαλόπουλου και τη σεφερική επίδραση σε επιμέρους συλλογέςβλ ΕΝ Μόσχος laquoΔημ Δασκαλόπουλου Φωνές της σιωπήςraquo περ Νέα Εστία τ 114 τχ1354 (Δεκ 1983) 1523-1524 Ανδρέας Μπελεζίνης laquoΔημήτρης Δασκαλόπουλοςraquo περΥδρία(Πάτρα) τχ 51-53 (Μάρτ 1985) 63-65 Άρης Δρουκόπουλος laquoΔημήτρη ΔασκαλόπουλουΣκοτεινή Πανσέληνος Μια ποίηση στην ldquoπατρική σκιάrdquo του Σεφέρηraquo Δοκίμια ΕπαρχιακήςΦιλολογίας τχ πρώτο Πάτρα laquoΠερί τεχνώνraquo 2007 σ 49-64 Αλέξης Ζήρας laquoΒιωματικές

Ποιητική συγκρότηση και πολιτική συνείδηση συνιστούν τους δύο πόλους

ανάμεσα στους οποίους κινείται σαν εκκρεμές το ποιητικό υποκείμενο

δείχνοντας πώς η πρώτη απορεί (με την κυριολεκτική σημασία δεν βρί-

σκει διέξοδο) και ακυρώνεται όταν η δεύτερη πάσχει Καταγράφοντας την

πολιτική και άρα ηθική δυσπραγία της εποχής ο ποιητής αποτυπώνει συγ-

χρόνως την ποιητική του αφασία Οδοδείκτες στην ποιητική πορεία του

Δασκαλόπουλου αποτελούν σύμβολα γνωστά από τη σεφερική ποιητική

ανθρωπογεωγραφία και μια γερή διακειμενική αρματωσιά την οποία άλ-

λοτε αποκαλύπτει ο ίδιος στις σημειώσεις της συγκεντρωτικής έκδοσης

των ποιημάτων του και άλλοτε προκαλεί τον αναγνώστη να την εντοπίσει

Ξεκινώντας από την πρώτη συλλογή ο διάλογός του με τον Σεφέρη

θα κρατήσει τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια με σημείο κορύφωσης τη συλ-

λογή Νέκυια (1978) Η συνειδητή σχέση με τον ποιητή που σημάδεψε την

πορεία του πνευματικού ανθρώπου σrsquo όλες τις εκφάνσεις της αποτυπώ-

νεται πρώτα στο περικείμενο συχνά στους τίτλους συλλογών και ποιημά-

των αλλά και στις επιγραφές των συλλογών Απόπλους Επιστροφές που

ήδη αναφέρθηκε Αλφαβητάρι και Νέκυια Σημείο συνάντησης των τριών

σεφερικών επιγραφών είναι η έκπτωση του Λόγου και της Πατρίδας (Επι-

στροφές laquoΦτάσαμε τέλος στα χρόνια που εφευρέθηκε η κατάργηση της

τυπογραφίαςraquo Αλφαβητάρι Φυραίνει ο τόπος ολοένα χωματένιο σταμνί

Νέκυια Και πόσο παράξενα αντριεύεσαι μιλώντας με τους πεθαμένους

όταν δεν φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου απομέναν)

Αλλά πέρα από το περικείμενο τα περισσότερα ποιήματα των τεσσά-

ρων συλλογών που καλύπτουν το διάστημα 1963-1978 αρθρώνονται μέσα

από σύμβολα γνωστά από τη σεφερική ποίηση τα αγάλματα τα ατελέ-

σφορα ταξίδια-ναυάγια η αδυναμία του νόστου η ευτοπία του άλλοτε σε

αντίθεση με το ζοφερό παρόν η μοναξιά η εγκατάλειψη συνθέτουν έναν

κόσμο απrsquo όπου αναδύονται κυρίαρχα τα μοτίβα της σιωπής και της απρα-

ξίας Ασφυκτιώντας στο αποπνικτικό πολιτικό τοπίο της δικτατορίας των

συνταγματαρχών ο ποιητής προσπαθεί να επιβιώσει και να χαράξει το

δρόμο του μέσα από την ασφάλεια που του παρέχει ο ποιητικός λόγος του

παρελθόντος Δεν είναι τυχαίο ότι μετά την ndashοριακή για την ποιητική τουndash

συλλογή Γράμματα στον Ερμόλαο (1981) η διακειμενική ταυτότητα της

ποίησής του αλλάζει σταδιακά σύσταση και θερμοκρασία

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΥΣΠΡΑΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΥΣΤΟΚΙΑ 187

ενστάσεις Δημήτρης Δασκαλόπουλος Κλειδούχος μοίρα εκδόσεις Διάττων Αθήνα 1993σελίδες 52raquo περ Ρεύματα τχ 19 (Μάιος-Ιούν 1994) 120-121 Μισέλ Φάις laquoΔαμασμέναβιώματαraquo περ Εντευκτήριο τχ 27 (καλοκαίρι 1994) 71-72

Κορύφωση του προβληματισμού για την έκπτωση της γλώσσας και

της πατρίδας και alter ego του ποιητή το προσωπείο του Ερμόλαου με το

σημαδιακό όνομα που συνοψίζει την εγκατάλειψη ενός λαού απορροφά

τους κραδασμούς της ποιητικής δυστοκίας και λυτρώνει τον ποιητή Έτσι

ύστερα από τη συνομιλία του με τον φανταστικό Ερμόλαο για το πρό-

βλημα της κρίσης της ποίησης πρόβλημα οπωσδήποτε πολιτικό ο Δα-

σκαλόπουλος παύει να αρδεύει τα ποιητικά του άνθη αντλώντας από το

σεφερικό αντλιοστάσιο Όλο και πιο αποστασιοποιημένος και παιγνιώδης

στρέφεται στον σοφό Αλεξανδρινό και με ειρωνική ματιά μετά από έναν

σταθμό στην καβαφική ενδοχώρα αποτυπώνει την εμπειρία του αιώνιου

μέσα στο εφήμερο με προσωπικό τρόπο Λυσιτελές το προσωπείο του Ερ-

μόλαου οδηγεί την ποιητική του Δασκαλόπουλου σε φάση απόλυτης αυ-

τοσυνειδησίας και διακριτικής κορύφωσης με τους οριακής πύκνωσης

Υπαινιγμούς (2007)

Παρακάτω θα προσπαθήσω να ιχνογραφήσω την πορεία της ποίησής

του έτσι όπως την συνόψισα παραπάνω μέσα από ποιήματα ενδεικτικά

της πορείας του από τη δραματική-αφηγηματική ποιητική σύνθεση στη

μινιμαλιστική συμπύκνωση με σύντομο αλλά καταλυτικό σταθμό την επι-

νόηση ενός ποιητικού προσωπείου από το οποίο αυξομειώνει τις αποστά-

σεις ανάλογα με το βάρος της σιωπής που επιβάλλει η έκπτωση των

καιρών Μεθοδολογικά η διερεύνηση του θέματος ξεδιπλώνεται πάνω σε

δύο άξονες α) ανίχνευση των βασικών θεματικών μοτίβων και συμβόλων

που δομούν την ποιητική μυθολογία του Δασκαλόπουλου σε όλο το εύρος

της ποιητικής του παραγωγής με παράλληλη αναφορά στη δομική και

στιχουργική της σύσταση β) εντοπισμός και ερμηνεία της ρητής υπόρ-

ρητης ή άρρητης διακειμενικής σύστασης της ποίησής του

Ο laquoανήφοροςraquo της λέξης νόστος

Το καράβι του Δασκαλόπουλου της πρώτης περιόδου περιόδου πολιτικής

και ποιητικής δυσπραγίας όπως την ορίσαμε παραπάνω ταξιδεύει στο

χρόνο όπως διατείνεται το ποιητικό υποκείμενο χωρίς πυξίδα δίχως

οδηγό5 Πρόκειται για ένα ταξίδι που στην ουσία του πραγματώνεται

μέσα από μεταφορές που παραπέμπουν επίμονα στο σεφερικό νόστο Σε

αντίθεση με τα laquoπαράθυραraquo και τα laquoχαμογελαστά σπίτια μιας άλλης επο-


5 laquoPer aspera ad astraraquo Απόπλους σ 56ΣΠ σ 12

χήςraquo το παρόν δεν είναι παρά τόποι έρημοι γεμάτοι θηρία λάσπες και

κρύο πολικό και πέλαγος πηγμένο Ο ποιητής βέβαιος για το επερχόμενο

ναυάγιο ζητά και παροτρύνει μέσα από την αλληλεγγύη του α΄ πληθυν -

τικού προσώπου να μείνει τουλάχιστον πίσω το ίχνος της αγάπης μακρι-

νός απόηχος του σεφερικού laquoθαύματοςraquo

Πριν μας σκεπάσουν τα κύματα ας προφτάσουμε

να στείλουμε το λιτό μήνυμα

που θα μιλάει για ότι βαθιά αγαπήσαμε

Η καταληκτική στροφή ανακαλεί έντονα τη σεφερική laquoΆρνησηraquo με την

οποία συνδιαλέγεται μέσα από μια εμφανώς εμπρόθετα συγγενική ρητο-

ρική που περιλαμβάνει τις τρεις λέξεις-κλειδιά (laquoπάθοςraquo laquoπόθοςraquo laquoλά -

θοςraquo)6

Ψυχή μου Πώς το μπόρεσες τούτο το πάθος

τούτο τον πόθο πώς τον βάσταξεςhellip

Τούτο το λάθος ψυχή μουhellip

(laquoΕνδόμυχοraquo Επιστροφές σ 81ΣΠ σ 40)

Στη συλλογή Επιστροφές η ατμόσφαιρα γίνεται εφιαλτική όπως στα

ποιήματα με τους εύγλωττους τίτλους laquoΝαυαγοίraquo και laquoΈγκλειστοιraquo όπου

περισσεύει η φθορά η απειλή το σκοτάδι η σιωπή και η ακινησία Και η

θάλασσα laquoκίτρινηraquo παραπέμποντας στη σεφερική σημασιοδότηση του κί-

τρινου χρώματος ως συνώνυμου της φθοράς και της σήψης Όχι σπάνια

επανέρχονται τα οικεία σεφερικά μοτίβα όπως στο παρακάτω ποίημα

όπου είναι εμφανής ο εμπρόθετος διάλογος με το σεφερικό Μυθιστόρημα

(1935)

Οι φίλοι έφυγαν ένας ένας

Στη θέση τους έμεινε μια ακαθόριστη αίσθηση

του χώρου που άδειασε

πλάνεμα των ματιών σε μιαν απέραντη έρημο

αμφίβολοι ιριδισμοί στο φως της μνήμης


6 Παραθέτω από την εμφανώς συγγενική τρίτη στροφή (Γιώργος Σεφέρης ΠοιήματαΊκαρος 111977 σ 13)

Με τί καρδιά με τί πνοή τί πόθους και τί πάθος πήραμε τη ζωή μας λάθος

Και παρακάτω

Θυμήσου το μυστικό ακρογιάλι

μrsquo εκείνα τα ελάχιστα συντρίμμια της τρικυμίας

το φαγωμένο απrsquo την αρμύρα καραβόσκοινο

τη σκουριασμένην άγκυρα το ανάπηρο κουπί

που πείσμωσε και ρίζωσε ορθό στην άμμο

Σrsquo αυτό τον στρόβιλο που σε παιδεύει ολημερίς

τί να κρατήσεις

Σε ποιον Θεό να τάξεις την καρδιά σουhellip

Δεν είμαστε από τη μαγιά εκείνων των πολύτροπων

που πολλά πάθαν στη θάλασσα μετά το δεκάχρονο μακελειό

μα και εδώ που ταχτήκαμε να φρουρούμε

το οστεοφυλάκιο των ονείρων

οι ίδιες μάγισσες οι ίδιοι κύκλωπες τα ίδια στοιχειά

παραμονεύουν τη ζωή μας

Ίσως κάποτε βρούμε τον τρόπο να συναντήσουμε το φως

γλιστρώντας σαν ανερμήνευτα φυτά

ανάμεσα απrsquo αυτούς που μας στερήσαν τη γαλήνη

(laquoΠελταστέςraquo Επιστροφές σ 86-87ΣΠ σ 44)

Στο παραπάνω ποίημα η επίμονη χρήση συγκεκριμένων θεματικών μο-

τίβων και συμβόλων συγκροτούν έναν κόσμο που σχεδόν επιδεικνύει την

καταγωγή του από τη σεφερική μυθολογία Συγκεκριμένα ο διάλογος γί-

νεται με το Δ΄ ποίημα της συλλογής Μυθιστόρημα το οποίο έχει τίτλο laquoΑρ-

γοναύτεςraquo Οι αναλογίες είναι τόσες ώστε να στοιχειοθετούν ένα άμεσα

προσδιορίσιμο πλέγμα συνομιλίας ο Οδυσσέας ο Ελπήνορας η ματαίωση

του ταξιδιού το ανάπηρο κουπί το ομηρικό κουπί του Ελπήνορα κά Κά-

ποτε ο τρόπος είναι κοινός (Οι φίλοι έφυγαν ένας ένας θα γράψει ο Δα-

σκαλόπουλος Οι σύντροφοι τέλειωσαν με τη σειρά ο Σεφέρης) Αλλά και

ο τελευταίος στίχος συνομιλεί με το ΚΔ΄ του Μυθιστορήματος7 Παράλ-

ληλα όμως κάτι έχει αλλάξει δραστικά όσον αφορά το ήθος του ποιητικού

υποκειμένου μακριά από την ηττοπάθεια του μεσοπολέμου ο Δασκαλό-

πουλος γειώνει αυτά τα σύμβολα και τα θεματικά μοτίβα σε λιγότερο αυ-

τοαναφορικόlaquoναρκισσιστικόraquo υπέδαφος προβάλλοντας έναν κόσμο πιο

συντροφικό και λιγότερο ατομοκεντρικό και ένα ποιητικό υποκείμενο με


7 Σεφέρης Ποιήματα όπ σ 46-47 και 71

πιο δυναμική ψυχοσύνθεση8 Οι σεφερικοί laquoΑργοναύτεςraquo που ανακαλούν

μια ένδοξη εκστρατεία του ελληνισμού έχουν αντικατασταθεί από τους

ανώνυμους laquoΠελταστέςraquo ο laquoφιλέταιρος Οδυσσέαςraquo του Σεφέρη έχει δώσει

τη θέση του σε έναν laquoΟδυσσέαraquo εξισωμένο με τους συντρόφους έναν σύγ-

χρονο Ελπήνορα περισσότερο συνειδητοποιημένο και λιγότερο εγωτικό

του οποίου τα ακυρωμένα όνειρα και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν δεν μα-

ταιώνουν την ελπίδα για ανάκτηση της laquoγαλήνηςraquo Η σεφερική αμφιθυμία

μετατρέπεται σε laquoελπίδα συνάντησης με το φωςraquo και η ισοδύναμη με το

θάνατο σεφερική γαλήνη έχει δώσει τη θέση της στην επιθυμία για ζωή

Άλλωστε η κατάφαση ζωής θα αναβλύσει από το επόμενο ποίημα της

συλλογής με τίτλο laquoΩδή στον Θεόφιλο Καΐρηraquo γραμμένο το σημαδιακό

καλοκαίρι του 1967 όπου η μορφή του ηρωικού αγωνιστή ανακαλεί τον

Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου σύμβολο της ελευθερίας και της αλή-

θειας σε μια εποχή που πληθαίνουν οι νεκροί και οι καιροί στενεύουν9 Κά-

ποτε και η ρητορική του ποιήματος παραπέμπει στο ομώνυμο ποίημα του

Εγγονόπουλου (πχ ο πρώτος στίχος-επίκληση του ήρωα) και στο ποίημα

Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη (πχ Χρόνους πολλούς μετά το βήμα σου

που το είπαν αμαρτία)10

Παράλληλα ο ποιητής κι αυτός ένας Ελπήνορας του 1972 έχει συ-

νειδητοποιήσει τα όρια της δράσης και της ποίησης σrsquo αυτούς τους χαλε-

πούς καιρούς όπου κυριαρχεί laquoτο κεραμεούν και φαύλονraquo

Και φεύγουμε ένας ένας

με μια πίκρα που δε λέγεται Βέβαια

δε γεννηθήκαμε σοφοί δε διακριθήκαμε στην αγορά

Φορέσαμε την ανωνυμία τη βρήκαμε καλή

μας πήγαινε Κόλλησε πάνω μας σα δεύτερο πετσί

Μα τα περβόλια που κληρονομήσαμε τrsquo αφήνουμε

ακόμη στέρφα δε μάθαμε το χώμα τους

Και τούτη η τέχνη θα μείνει

πεισματικά ξένη θα γλιστρά σαν ψίθυρος

(laquoΤρία απογεύματα στον Κεραμεικό ΙΙΙraquo

Επιστροφές σ 97-99ΣΠ σ 51-52)


8 Βλ και ΜΓ Μερακλής laquoΜορφές εφαρμοσμένης ποίησης Δημήτρη Δασκαλόπου-λου Φωνές της σιωπής Αθήνα εκδ Γνώση 1982 σελ 76raquo περ Διαβάζω τχ 73 (13 Ιουλ1983) 42-44

9 Επιστροφές σ 88-90ΣΠ σ 45-4610 Πβ Χρόνους πολλούς μετά την Αμαρτία (Οδυσσέας Ελύτης Ποίηση Ίκαρος

2002 σ 167middot α΄ έκδ 1959)

Στην πρώτη συλλογή υπερτερούν οι γυρισμοί που δεν έγιναν ταξίδια

που ματαιώθηκαν11 Στη δεύτερη συλλογή ακόμη και όταν συντελείται

ο νόστος ακυρώνεται καθώς όσα έχουν μεσολαβήσει καθιστούν ανοίκειο

όχι μόνον το τοπίο όπως στον σεφερικό laquoΓυρισμό του ξενιτεμένουraquo αλλά

και το ίδιο το πρόσωπο

Ακριβές μνήμες

φυλαγμένες στην πιο ζεστή γωνιά της θύμησης

Εδώ

εδώ που τα νερά βούρκωσαν

κι ο καθρέφτης της λιμνοθάλασσας σου επιστρέφει

ένα πρόσωπο αγνώριστο

(laquoΕπιστροφέςraquo Επιστροφές σ 73ΣΠ σ 33)

Οκτώ χρόνια αργότερα ο νόστος γίνεται βασικό θέμα σε ένα από τα

ωραιότερα ποιήματα της συλλογής Γράμματα στον Ερμόλαο (1981) Το

θέμα τίθεται ήδη από την επιγραφή σπάραγμα στίχου της Ιλιάδας Νό-

στου δὴ μνῆσαι (Κ 509) Σε μιαν εποχή που μισοτελειωμένα χειρόγραφα

οι τάφοι συνεχίζονται στο κορμί ο ποιητής ζητά να επαναπροσδιορίσει

το νόημα της λέξης laquoνόστοςraquo

Γυρίζω σημαίνει δοκιμάζομαι

παίρνω το χρόνο αντίστροφα

και κατεβαίνω προς το ρέμα του Αχέροντα

όπου αδρανούν λυγαριές

σαν τόξα αποσταμένα να σκοπεύουν

Δοκιμάζομαι σημαίνει ανεβαίνω

κύκλους επάλληλους

και βλέπω τις μέρες μας να γίνονται

επαρχιακή πλατεία του μεσοπολέμου

Στους δύσκολους καιρούς του εκπρόθεσμου μεσοπολέμου ο νόστος δεν

μπορεί παρά να είναι πένθιμος ακολουθώντας τη μοίρα της πατρίδας Ο

ποιητής στην απελπισμένη προσπάθειά του να δώσει ζωή στο ποίημα

καταφεύγει σε δάνειο λόγο δημιουργώντας έναν ειρωνικό κώδικα


11 [Άτιτλο] Απόπλους σ 12

Κάτω στο γιαλό κάτω στο περιγιάλι

χρησμοδοτούν καμπουριασμένοι σαλτιμπάγκοι

με παραπροίκια και τραχώματα

Χνωτίζουν οι καπνοί απrsquo τα λιβάνια

φλόμωσε ο τόπος αφανίστηκε το πρόσωπό του

Κι εμείς εσηκωθήκαμε σύναυγα σα χαλκιάδες

κι επά στη ρούγα ήρθαμε να λέμε πελελάδες

(V Γράμματα στον Ερμόλαο σ 18-19ΣΠ σ 105)

Η διακειμενική σύσταση του παραπάνω αποσπάσματος ξεκινά από τον

στίχο του δημοτικού τραγουδιού (Κάτω στο γιαλό κάτω στο περιγιάλι)

θεματοφύλακα της γλώσσας και της πατρίδας της Την ασφάλειά του θα

αναζητήσει ο ποιητής προσπαθώντας να εντοπίσει το νόημα της λέξης

laquoνόστοςraquo Οι καμπουριασμένοι σαλτιμπάγκοι κατεξοχήν σύμβολο του

απάτριδος δίνουν χρησμούς αγορασμένους και άρα ψεύτικους Μέσα σε

έναν τόπο αφανισμένο το δίστιχο από τον Κατσούρμπο του Χορτάτση (Κι

εμείς εσηκωθήκαμε σύναυγα σα χαλκιάδες κι επά στη ρούγα ήρθαμε να

λέμε πελελάδες)12 λειτουργώντας συγχρόνως σαν πληγή και σαν ελπίδα

ανακαλεί το θαύμα της Κρητικής Αναγέννησης αλλά και προσδιορίζει τη

δύσκολη θέση του ποιητή που δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με την έκπτωση

των καιρών (γιrsquo αυτό και τα λόγια του ηχούν σαν laquoπελελάδεςraquo) Το ποίημα

θα τελειώσει με τη συνειδητοποίηση του ποιητή ότι είναι εξόριστος από

τη γλώσσα και την πατρίδα του δίχως να μεταναστεύει

Ένα άλλο σημείο σύγκλισης της ποιητικής γλώσσας του Δασκαλόπου-

λου με εκείνη του Σεφέρη αποτελούν η έγνοια για τη στιχουργία και η

τάση για laquoπαιχνίδιraquo με τη μορφή H ουσιαστική πίστη στη λειτουργικό-

τητα της ποίησης δεν αποτυπώνεται μόνον στα μεγάλα διαστήματα σιω-

πής του Δασκαλόπουλου αλλά και στην αισθητική ανάγκη για αρτιότητα

της έκφρασης έκδηλη όχι μόνο σε επιμέρους στοιχεία της στιχουργίας

(πχ τους διασκελισμούς που αξίζει να μελετηθούν συστηματικά) αλλά

και γενικότερα στον πειραματισμό με τη μορφή ήδη στο ποίημα laquoΕφιάλ-

τηςraquo της συλλογής Επιστροφές εκφράζεται μέσω της μορφής νοσταλγία

για την παράδοση παρόμοια με αυτήν που αποτυπώνει και ο σεφερικός

Ερωτικός Λόγος Όμως κι εδώ το σεφερικό μοντέλο έχει μεταμορφωθεί


12 Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρμπος Κωμωδία κριτική έκδοση σημειώσεις γλωσ-σάριο Λίνος Πολίτης Ηράκλειο Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών1964 Α 25-26

καθώς το όνειρο έχει ξεπέσει σε βραχνά Το θέμα του ποιήματος έτσι

όπως σημαίνεται ήδη στον τίτλο είναι τελείως διάφορο αλλά και το ιδιό-

τυπο μέτρο13 δημιουργεί έναν σπασμένο ρυθμό που έρχεται σε ειρωνική

αντίθεση με το τραγικό περιεχόμενο αντίθεση που επιτείνεται από την

πλούσια πλεχτή ομοιοκαταληξία νόημα και στιχουργία συλλειτουργούν

στους αντίποδες της αρμονικής σύγκλισής τους στον Ερωτικό Λόγο

Το παιδί ξεσκίζουνε λύκοι και σκυλιά

γέφυρα τα σκέλη σου για να προσπεράσουν

Πνίξε το παράπονο άφωνη λαλιά

τα ποτήρια αδειάσανε τί να σε κεράσουν

Μη ρωτάς αν διάβηκα μη ρωτάς αν φύγω

το κεφαλομάντιλο νά για την πληγή

Ρώτα με αν πέρασα ποταμούς Ανοίγω

μνήμα για τους άθαφτους τους νεκρούς στη γη

(laquoΕφιάλτηςraquo Επιστροφές σ 64-65ΣΠ σ 28-29)

Ο πειραματισμός με τη μορφή αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της

στιχουργίας αλλά και του περιεχομένου στην ποιητική συλλογή Αλφαβη-

τάρι (1976) που περιέχει είκοσι τέσσερα εφτάστιχα ποιήματα για τη ζο-

φερή επταετία (με τον διόλου τυχαίο υπότιτλο laquoΕφτάστιχα γυμνάσματαraquo)

Με το αρχικό γράμμα κάθε ποιήματος σχηματίζει ακροστιχίδα το αλφά-

βητο το οποίο ενδεχομένως αποτελεί μια μεταφορά για τη γλώσσα και

την πατρίδα Εικόνες εγκλεισμού και θανάτου ακινησία αγάλματα πλα-

γιότιτλοι-σχόλια της πολιτικής κατάστασης (De bello civili De re publica

De civibus romanis laquoΕπανάστασιςraquo laquoΕπίσημοιraquo Απρίλης μΧ κά) συγ -

κροτούν έναν κόσμο μέσα στον οποίο ο ποιητής laquoέρημο και μοναχό αηδόνι

που θρηνολογάει γιrsquo αυτούς που σκοτώθηκανraquo γίνεται απολογητής των

καιρών και επιλέγει τη σιωπή αρνούμενος laquoνα παραδώσει το προσωπείο

του στους αργυραμοιβούςraquo14 Στο έντονα θεατρικό τελευταίο ποίημα ο


13 Οι στίχοι του ποιήματος μετρημένοι σε δύο ξεχωριστά αυτοτελή ημιστίχια είναιδιπλοί τροχαϊκοί 7΄΄΄ + 5΄ 6΄΄ Αν όμως μετρηθούν ως ενιαίοι στίχοι τότε το μέτρο είναιυβριδικό (οξυβαρεία μισός τροχαϊκός στίχος μισός ιαμβικός) Στην πρώτη περίπτωση θαπρέπει να υποθέσουμε συστηματική laquoτομήraquo (ρήξη) μετά την έβδομη συλλαβή ή μάλλονδύο στίχους μετρικά και νοηματικά αυτοτελείς γραμμένους στην ίδια αράδα πράγμα πουδεν διαπιστώνεται σε όλους τους στίχους (βλ στ 6-7) Όπως όμως κι αν μετρηθούν οι στίχοιτου ποιήματος ο ρυθμός τους είναι ανοδικός-τροχαϊκός στην αρχή τους και καθοδικός-ιαμβικός στο τέλος τους συστηματικά σε όλο το μήκος του ποιήματος

14 [Άτιτλο] Αλφαβητάρι δα ΣΠ σ 60 64

ποιητής περνά στη σιωπή ανανεώνοντας ωστόσο το συμβόλαιό του με

τον αναγνώστη έστω μέσω ενός σπασμένου στίχου που αποτυπώνει και

στιχουργικά τη δυσκολία του να υπάρξει

Ίσως ξανάρθω

Προσκυνώ σας

(Αλφαβητάρι δα ΣΠ σ 28)

Η έγνοια για τη μορφή αποτυπώνεται όχι μόνον στην ανάγκη για πειρα-

ματισμό σημείο κορύφωσης του οποίου αποτελούν τα επιμελώς σμιλεμένα

τρίστιχα της τελευταίας συλλογής αλλά και στην τάση για εικονογραφική

αποτύπωση του νοήματος Για παράδειγμα στο πέμπτο ποίημα της ενό-

τητας laquoΣώμα του καλοκαιριούraquo της συλλογής Κλειδούχος Μοίρα η στι-

χουργία laquoμιμείταιraquo το νόημα του ποιήματος

Μια σταγόνα

θαλασσινό νερό

στάθηκε

δίβουλη στην πλάτη

Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε

στrsquo αυλάκι της ραχοκοκαλιάς

(V Κλειδούχος Μοίρα σ 29ΣΠ σ 128)

Η ίδια τάση παρατηρείται σε αρκετά ποιήματα δείχνοντας τη laquoμαστο-

ρικήraquo σχέση του ποιητή με το έργο του

laquoΤα αρχαία μάρμαραraquo και η laquoσημασία της διάρκειαςraquo

Η σχέση με την αρχαιότητα όταν δεν αρθρώνεται γύρω από την αυθεντι-

κότητα του βιώματος την ατομική ή συλλογική εμπειρία (απrsquo τα σπα-

σμένα μάρμαρα διδαχτήκαμε τη σημασία της διάρκειας)15 φαίνεται να

επιχειρεί συνειδητά έναν γόνιμο διάλογο με τη σεφερική μυθολογία Ιδι-

αίτερο ενδιαφέρον από αυτή την άποψη έχει το ποίημα laquoΔιάθεσηraquo


15 laquoΝύχτα στον αρχαίο ναόraquo Απόπλους σ 59ΣΠ σ 11

Στην Ολυμπία

ndashμου είπανndash

η αιώνια ομορφιά

κατοικεί

στο κυμάτισμα των κιονοκράνων

στους ψίθυρους των δέντρων

στο κύλισμα του Αλφειού

Παντού

Η Ολυμπία είνrsquo ένα μικρό χωριό

με μαυρισμένα θραύσματα κιονοκράνων

με ακατάσχετη φλυαρία στις φυλλωσιές

Ο Αλφειός δεν έχει πολλά νερά

Δίπλα στις αρχαιότητες περνά ο αυτοκινητόδρομος

(laquoΔιάθεσηraquo Απόπλους σ 63ΣΠ σ 13)

Η δομή του ποιήματος αποκαλύπτει τον πρώιμα ώριμο προβληματι-

σμό του Δασκαλόπουλου όσον αφορά την ποιητική του γλώσσα Η μετω-

νυμία του αρχαίου κάλλους κατατίθεται στην πρώτη στροφή με τρόπο

αυτοαναιρούμενο καθώς υποτάσσεται στον κυρίαρχο νοηματικά και στι-

χουργικά παρένθετο στίχο ndashμου είπανndash Η δεύτερη στροφή αποτελεί το

αρνητικό της πρώτης ως προς το νόημά της με τη διαφορά ότι αυτή τη

φορά το σύμβολο της laquoαιώνιας ομορφιάςraquo υποστασιώνεται μέσα από την

εμπειρία (laquoείναιraquo) Ο καταληκτικός στίχος αναδιατάσσει τη σεφερική προ-

βληματική για τrsquo αρχαία μνημεία και τη σύγχρονη θλίψη16

Η ποίηση του Δασκαλόπουλου είναι γεμάτη αναφορές στον αρχαίο

κόσμο Δεν είναι μόνον οι αρχαίες κολόνες σαν φυτεμένα δάχτυλα θεμέλιο

και ρίζα κι αντιστύλι στην άκρη του τοπίου17 είναι και οι αναφορές σε

τοπωνύμια ή πρόσωπα της αρχαιότητας που συνθέτουν μια εικόνα του

Ελληνισμού η οποία έρχεται σε αντίθεση με το θλιβερό παρόν ο Κεραμει-

κός ο Ηριδανός η Ηγησώ ο Ηνίοχος ο Γανυμήδης ο Δεξίλεως ο Όμηρος

η Σαπφώ

Ιδιαίτερα δραστικό είναι το τέχνασμα του ζωντανέματος του Ηνιόχου

καθώς το γνωστό άγαλμα των Δελφών διαπλέοντας την τύχη του Ελλη-

νισμού επί 2500 χρόνια γίνεται απολογητής του


16 Βλ Σεφέρης laquoΟ βασιλιάς της Ασίνηςraquo Ποιήματα όπ σ 18617 [Άτιτλο] Αλφαβητάρι δα ΣΠ σ 65

laquoΕίδα πολλούς καιρούς σαπρόφυτους

να δοκιμάζουνε στα γκέμια τις γενιές τους

το δρόμο τον κριματικό τον έχω αποστηθίσει

και τώρα ταξιδεύω χωρίς πορτολάνο

στις θάλασσες της μοίρας μου

Δεν απόμειναν πολλά πράγματα στη μνήμη

κάτι ανακατωμένες εικόνες χωρίς γεύση

λόγια χωρίς ύφος

πρόχειρη τουριστική συνεννόηση

ηρωικές επελάσεις του ιππικού

νυσταγμένες βιττώριες ή θεληματικοί

αρματοδρόμοι για τους ποιητές

σκουπιδιάρικα του δήμου

λαθραία μαναβική στις φτωχογειτονιές

με μιαν ανυπόληπτη ζυγαριά μεροληπτική

απεργίες πείνα εξορίες

κατατρεγμοί και θάνατος

μελανόμορφες μέρες ερυθρόμορφες νύχτεςraquo

(laquoΗνίοχοςraquo Νέκυια σ 20-22ΣΠ σ 91-92)

Στο παραπάνω απόσπασμα ο μονόλογος που εκφέρει το προσωπείο

του Ηνιόχου επιτονίζει τη σύγχρονη ευτέλεια και εξηγεί την laquoενταφια-

σμένη απελπισίαraquo που νιώθει ο ποιητής αναζητώντας μάταια τη λύτρωση

στην ποίηση Παρόμοια ο σύγχρονος του Ηνιόχου Γανυμήδης σύμβολο

της ομορφιάς ζωντανεύει στο ομώνυμο ποίημα το Σαββατοκύριακο και

μέσα από ένα τοπίο αγνώριστο ακούγοντας στο δρόμο δύσκολες αμε-

τάφραστες κουβέντες έρχεται στην ξεχασμένη εκκλησιά και λειτουργεί

ενδεχομένως για την τύχη αυτού του τόπου18

Αλλά όπως θα δούμε παρακάτω και οι αναφορές σε αρχαία κείμενα

και ο δάνειος λόγος της αρχαιότητας επιτελούν παρόμοια λειτουργία σε

μια εποχή που ο τόπος άρα και ο ποιητής έχασε το λόγο του γίνονται το

laquoαντιστύλιraquo και η ρίζα του

Η γυναίκα και laquoο δίκαιος λόγοςraquo

Η πορεία από τη σιωπή στην ανάνηψη του ποιητικού λόγου ίσως εδράζε-


18 laquoΓανυμήδηςraquo Νέκυια σ 23-24ΣΠ σ 93-94

ται και σε ένα χαρακτηριστικό της ποίησης του Δασκαλόπουλου το οποίο

βρίσκεται στους αντίποδες της σεφερικής κοσμοθεωρίας Αντίθετα απrsquo

ότι στο σεφερικό ποιητικό σύμπαν η γυναικεία παρουσία δεν αποτελεί

μέρος μιας ευδαιμονικής ευτοπίας του παρελθόντος που αποτυπώνεται

στο παρόν ως στέρηση Ακόμη και στην απουσία της ότι υπερτερεί είναι

η δραστική ή ζωογόνα της επιρροή

Αγάπη μου

συγχώρα με που δεν έχω

ούτε μια γαλάζια χαρά να σου στείλω

Η απουσία σου ξεγύμνωσε τον κόσμο

από κάθε ομορφιά

([Άτιτλο] Απόπλους σ 25)

Συνήθως όμως η γυναικεία παρουσία αφορά το παρόν και λειτουργεί

ως αντίδοτο στην έκπτωση των καιρών τροφοδοτώντας τις αισθήσεις

Στην πρώτη περίοδο της ποιητικής δημιουργίας του Δασκαλόπουλου ανα-

δύεται μέσα από την αθωότητα της νεότητας και σφραγίζει με την laquoιδεα -

τήraquo υπόστασή της τη μνήμη του ποιητικού εγώ

Μόνον εσύ μπορείς να σταθείς στο φως

διάφανη κι ωραία γυμνή

σαν την απαίδευτη καρδιά την ώρα της κρίσης

(laquoΜνήμη των 19 χρονώraquo Επιστροφές σ 76ΣΠ σ 35)

Και αλλού

Ιδεατή παρουσία

Αύρα της πρωινής θάλασσας

Γλαυκέ ουρανέ

Ανέσπερη λάμψη

Φως εκ φωτός

Ήλιε μου

(laquoΕρωτικόraquo Επιστροφές σ 78ΣΠ σ 37)

Συνώνυμη της ομορφιάς και laquoτης σκέψης που δεν συλλάβισε ποτέ την αδι-

κίαraquo η γυναίκα συνιστά μια ισοτοπία της καθαρότητας και της δικαιοσύ-

νης καθιστώντας το λόγο για τον έρωτα λόγο πολιτικό Ενδεικτικό από

αυτή την άποψη είναι το ποίημα με τίτλο laquo1977raquo που φέρει χρονολογία

γραφής διόλου τυχαία laquoΜάρτης 1967raquo Εδώ η γυναίκα στην οποία απευ-


θύνεται το ποιητικό υποκείμενο διχασμένη ανάμεσα σε μια laquoάλλη εποχήraquo

laquoφωτός και χρωμάτωνraquo και laquoστο βάρος μιας ζωής που δεν της ταιριάζειraquo

ενσαρκώνει τη θλίψη αλλά και την προσμονή τη ζέουσα υποταγή που

κυοφορεί και προετοιμάζει την ελευθερία Το ποίημα θα κρυσταλλωθεί

γύρω από την απροκάλυπτα πολιτική αποφθεγματική έξοδό του

Τότε θα καταλάβεις

πως είναι ευκολώτερο να γκρεμιστεί μια αυτοκρατορία

παρά να σβήσει το φως

(laquo1977raquo Επιστροφές σ 80ΣΠ σ 39)

Στα ποιήματα της ενότητας laquoΤρία απογεύματα στον Κεραμεικόraquo η γυναι-

κεία μορφή στην οποία αναφέρεται και στην οποία απευθύνεται το ποιη-

τικό εγώ (ενδεχομένως η Μνησαρέτη για την οποία γίνεται λόγος στην

επιγραφή της ενότητας hellipἈκοίτιι ἀνυμεναίῳ Μνησαρέτῃhellip) σύμβολο του

κάλλους και ερωτικό κάλεσμα σφραγίζει με την παρουσία της το πέρα-

σμα του χρόνου αντίδοτο στη μοναξιά των καιρών Στο ποίημα laquoΓύρινναraquo

το τελευταίο της συλλογής Νέκυια ο αισθησιακός λόγος του ποιητή θα

συναντήσει τον ερωτικό λόγο της Σαπφούς πηγή έμπνευσης και λύτρωση

συνάμα στη δίνη της εποχής

laquoΧαῖρε πόλλα Γύριννα ἰσάριθμά τε

τῷ χρόνῳ ὂν σέθεν ἀπελειπόμανraquo

και η μνήμη του ιδρωμένου σου κορμιού

με μεθάει

Θα πρέπει να ομόρφυναν

οι ακτές της Ερεσσού που σε κρατούν

Η Ιερά Οδός άδειασε Η ψυχή μου

παγωμένη έρημος της Σκυθίας

(laquoΓύρινναraquo Νέκυια σ 25-26ΣΠ σ 95-96)

Ύστερα από την οριακή συλλογή Γράμματα στον Ερμόλαο το νήμα

της γυναικείας παρουσίας ξαναβρίσκεται στο laquoΣώμα του καλοκαιριούraquo

της συλλογής Κλειδούχος Μοίρα (1982) Αλλά εδώ η θερμοκρασία έχει αλ-

λάξει αισθητά καθώς ο ώριμος ποιητής στραμμένος στην καβαφική εν-

δοχώρα δίνει στην πνευματική θηλυκή παρουσία των χρόνων της

νεότητας σάρκα και οστά

Τα ρούχα (και τα εσώρουχα)

δεν μπόρεσαν να σε προστατέψουν


Ούτε βέβαια το ευάλωτο σεντόνι

Και τώρα που κείτεσαι

με τα χέρια σταυρωτά μπροστά στη φωτιά

του αιδοίου σου

εκφωνείς

τις ύστατες αναστολές

που θα πυρπολήσουν

την κάμαρά μας

(VΙ Κλειδούχος Μοίρα σ 30ΣΠ σ 129)

Στο απόγειο της αποστασιοποίησης και της πύκνωσης το ποιητικό εγώ

θα αποτυπώσει άλλοτε μέσω καίριων μεταφορών άλλοτε με έντονο ρεα-

λισμό την αντίληψή του για την αγάπη και την ομορφιά

Η αγάπη μονοπάτι κακοτράχαλο

Το άλφα της το γάμα και το ήτα

στροφές φουρκέτες

Σε πετάει έξω ο δρόμος

Και πώς να σε προστατέψει

το ένα και μοναδικό πι

(κι αυτό ούτε καν κεφαλαίο)

(laquoΜονοπάτιraquo Υπαινιγμοί σ 17)


Το άλλοτε λαχταριστό κορμί

σκελετός σήμερα

σε οίκο ευγηρίας

(ΙΒ Υπαινιγμοί σ 24)

Μακριά από τον ιδεαλισμό τής προ του Ερμόλαου εποχής ο ποιητής θα

πάρει τον αποστασιοποιημένο και ευφρόσυνο δρόμο της ειρωνείας

Ο λυσιτελής Ερμόλαος η ερημωμένη γλώσσα και ο laquoέρμοςraquo λαός

Ωστόσο ο δρόμος για την ποιητική ανάκαμψη είναι μακρύς καθώς λεί-

πουν οι συνομιλητές και ο ποιητής καταφεύγει κατά το σεφερικό πρό-

τυπο στους νεκρούς με τις κιτρινισμένες φωνές οι οποίοι συνοψίζουν το

θέμα της χαμένης μάχης Στην ποιητική συλλογή Νέκυια ο ποιητής ξεκι-

νάει ξανά το δικό του ταξίδι αναζητώντας τη χαμένη του φωνή Ωστόσο


ο laquoθούριοςraquo που υπαγορεύουν οι καιροί δεν μπορεί παρά να είναι εφιαλτι-

κός19 Ο ποιητής δεν έχει άλλη φωνή Κι αν δεν μπορώ παρά να μιλώ για

πράγματα που δεν αρέσουν είναι γιατί δεν έχω άλλη φωνή θα επισημά-

νει το ποιητικό υποκείμενο20 ενώ αλλού θα αναζητήσει μια λέξη τη λέξη

λίπασμα τη λέξη προζύμι σπόρο φύτρα γενιά μοίρα πατρίδα ταυ-

τίζοντας τον ποιητικό λόγο με την πατρίδα21

Οι τρεις επιγραφές της συλλογής Γράμματα στον Ερμόλαο με υπό-

τιλτο laquoΔυσκολίες γραμματικούraquo διευρύνουν τον κύκλο των συνομιλητών

του ποιητή Οι επιγραφές προέρχονται από το έργο του Διονύσιου Σολω-

μού του Κωστή Παλαμά και του Μπέρτολτ Μπρεχτ αντίστοιχα Δυστυχι-

σμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα

προδομένε ~ ndashΓραμματικέ με το χαρτί και με το καλαμάρι εδώ απελά-

τες χάνονται και σφάζονται κουρσάροι ndashΓραμματικέ με το χαρτί και με

το καλαμάρι τrsquo ανήμπορο αίμα σου άδικα θα βρέξει το χορτάρι ~ Τον

καιρό της φρίκης θα τραγουδάμε ακόμα Ναι θα τραγουδάμε το τρα-

γούδι της φρίκης Και οι τρεις θέτουν και συνοψίζουν την ισοτοπία ποίηση-

πατρίδα από τη γνωστή ειρωνική σολωμική αποστροφή προς τον λαό τον

παλαμικό οίκτο για την ατελέσφορη συμμετοχή του γραμματικού στα πο-

λιτικά δρώμενα ώς την μπρεχτική πίστη στην επιβολή της ποίησης ακόμη

και σε δίσεχτους χρόνους παρά τη διαφορετική οπτική γωνία η συναρ-

μογή ποιητικής και πολιτικής πράξης αναδεικνύεται κυρίαρχη

Τα επτά ποιήματα που συνθέτουν τη συλλογή ακολουθούν το τέχνα-

σμα των ανεπίδοτων επιστολών Απευθύνονται στο προσωπείο του Δα-

σκαλόπουλου τον Ερμόλαο και αφορούν την περιρρέουσα έρημο και τη

δυσκολία του ποιητικού λόγου να την αποτυπώσει Όπως ο Σεφέρης επεν-

δύει στον Στράτη Θαλασσινό τα προβλήματα της ποιητικής του πορείας

και τις ενδόμυχες σκέψεις του για την ανθρώπινη κατάσταση έτσι και ο

Δασκαλόπουλος ελλείψει δασκάλων οδηγείται σε έναν πλασματικό συ-

νομιλητή στον οποίο εξομολογείται τις σκέψεις του για την εποχή και κυ-

ρίως εκφράζει μείζονα προβλήματα της ποιητικής του

Ήδη από την αρχή το ποιητικό υποκείμενο ξεκινά με τρόπο αφορι-

στικό και δυσοίωνο για το θλιβερό παρόν Τα πράγματα είναι όπως τα

γνώρισες Λίγο χειρότερα ίσως γιατί ο άνθρωπος συνηθίζει τις συφορές

Η ίδια κατασταλλαγμένη πικρία αγκαλιάζει και την ποιητική λειτουργία


19 laquoΘούριοςraquo Νέκυια σ 13ΣΠ σ 8520 laquoΣχόλιοraquo Νέκυια σ 16ΣΠ σ 8821laquoΗνίοχοςraquo Νέκυια σ 20-22ΣΠ σ 91-92

Κάποτε

με λιγοστές φράσεις μπορούσες

να ταξιδέψεις μιαν απόσταση πολλών χρόνων

Τώρα βάζω τις λέξεις στη σειρά

φράζω την έξοδο με μιαν ολοστρόγγυλη τελεία

μα κείνες δραπετεύουν

γλιστρώντας

πάνω στον άσπρο τοίχο της σελίδας


Πώς να σου γράψω

Οι λέξεις που μου απόμειναν μυρίζουν σφαγείο

Τις αποθέτω με τρυφεράδα στο χαρτί

μα κείνες αφορμίζουνε και στάζουν αίμα

όπως οι τρυπημένες παλάμες

του Εσταυρωμένου

(Ι Γράμματα στον Ερμόλαο σ 11-12 ΣΠ σ 99-100)

Αν μελετήσει κανείς τη δομή τη ρητορική και τις διακειμενικές προσχώ-

σεις των επτά ποιημάτων ποιητικής που απαρτίζουν τη συλλογή θα δια-

πιστώσει πως μπορεί να συγκροτήσει με σχετική ασφάλεια το πορτρέτο

του Ερμόλαου και να εντοπίσει το βασικό ζήτημα ποιητικής που αρθρώνει

laquoτο τραγούδι της φρίκηςraquo Ο Ερμόλαος εμφανίζεται αρχικά σαν παλιός

γνώριμος του ποιητή (Τα πράγματα είναι όπως τα γνώρισες)22 αλλά σύν -

τομα αποκτά διαχρονικά φυλετικά χαρακτηριστικά (Και γω που χτυπιέ-

μαι σα μουγγός να μιλήσω και συ που μάχεσαι αιώνες τώρα σαν

εφτάψυχο στοιχειό που δεν καρφώνεται)23 δεν μπορεί να επικοινωνήσει

με τον συνομιλητή του (Τrsquo ανεπίδοτα γράμματά σου σκίζουν τον αγέρα

σπαθιές μάχης Σου γράφω και μου απαντάς χωρίς να επικοινωνούμε)24

παρόλα αυτά η ανάγκη επικοινωνίας μαζί του είναι προϋπόθεση ζωής

(Πρέπει να σου γράφω για να μπορώ να ζήσω)25 τέλος μοιράζεται με τον

ποιητή την ίδια μοίρα όσον αφορά την πατρίδα και την ποίηση (Οπλισμέ-

νοι αμυγδαλόσχημες πέτρες χαράζουμε στα βράχια την εφήμερη ζωή


22 Ι Γράμματα στον Ερμόλαο σ 11ΣΠ σ 9923 VI Γράμματα στον Ερμόλαο σ 21ΣΠ σ 10824 ΙΙ Γράμματα στον Ερμόλαο σ 13ΣΠ σ 10125 IV Γράμματα στον Ερμόλαο σ 17ΣΠ σ 104

μας)26 Ο ποιητής λοιπόν χρωστά την ύπαρξή του στο προσωπείο του Ερ-

μόλαου το οποίο ταυτίζεται με το χάρισμα της ποίησης χάρισμα αξεχώ-

ριστο από τη φυλή και τον λόγο της

Έχω τυλιχτεί τrsquo όνομά σου που προχωράει

μέχρι το βάθος του κορμιού μου σε στρώματα

κι αναλογίζομαι τrsquo αόρατο υπέδαφος

που δε χαρίζεται παρά στα μάτια της ψυχής

Κάπου εκεί ανταμώνουμε σα φλέβες νερού

(IV Γράμματα στον Ερμόλαο σ 17ΣΠ σ 104)

Ο Eρμόλαος είναι η πατρίδα και ο λόγος της είναι ο λόγος της πατρί-

δας δηλαδή ότι έχει εγκατασταθεί στη συνείδηση του ποιητή και τρέφει

την ποίησή του Η δική σου φωνή προβαίνει καθαρή σαν κάτασπρος νη-σιώτικος τοίχος27 Γιrsquo αυτό και σrsquo αυτά τα δίσεχτα χρόνια μοιράζεται με

τον ποιητή την ίδια αίσθηση της ερημιάς και της εξορίας από την πατρίδα

και τη γλώσσα

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το βασικό θέμα της συλλογής στην εποχή

όπου ο λόγος ακυρώνεται από την ακραία ανέλιξη των γεγονότων η ανάγ -

κη να μπορέσει ξανά να αποτυπώσει ο λόγος την πράξη παρουσιάζεται

ακόμη πιο έντονη

Οι λέξεις δε μας προστατεύουν Ερμόλαε

Είναι μια καταραμένη μεταμφίεση

εικοσιτέσσερα κουρέλια με χοντρές ραφές

αδέξια μπαλώματα σε προδοτικό πανωφόρι

θα γράψει ο ποιητής στον Ερμόλαο συνειδητοποιώντας αμέσως παρα-

κάτω ότι υπάρχει χρεία να ξεπεραστεί η κρίση της πολιτικής πράξης και

άρα η κρίση των λέξεων

Ας ποτιστούν οι λέξεις με δάκρυα κι αίμα

να φυτρώσουν άλλα νοήματα

να δώσουν απαγορευμένους καρπούς

να μας τυλίξουνε μrsquo ανεμική κι αντάρα

για να μπορούμε να λέμε τη λέξη καλημέρα

και νrsquo ανατέλουμε τον ήλιο

(ΙΙΙ Γράμματα στον Ερμόλαο σ 16-16ΣΠ σ 103)


26 IV Γράμματα στον Ερμόλαο σ 17ΣΠ σ 10427 VII Γράμματα στον Ερμόλαο σ 22ΣΠ σ 109

Η συνειδητοποίηση ότι η ανθρώπινη λαλιά τρεμοσβήνει επειδή η πράξη

ξεπέρασε τις λέξεις και ότι το δαιμονικό δεν ξορκίζεται με γιατροσόφια28

οδηγεί τον ποιητή στην παρότρυνση προς τον Ερμόλαο (και άρα προς τον

εαυτό του και προς τον αναγνώστη) να βρούμε το δρόμο πέρα από τις λέ-

ξεις29 εις πείσμα της νομοτέλειας του ανθρώπινου δράματος που δυνα-

στεύει την ανθρώπινη ζωή και κυριαρχεί (Ότι έγινε χτες προχτές χιλιάδες

χρόνια πριν θα συμβεί πάλι)30

Γραμμένα έναν χρόνο αργότερα τα τρία ποιήματα που συνθέτουν την

ενότητα laquoΥστερόγραφα στον Ερμόλαοraquo θα συνοψίσουν τα θέματα της σιω-

πής και της εγκαρτέρησης Ενδεικτικό της χειραφέτησης και της συσπεί-

ρωσης του ποιητικού εγώ στον εαυτό του είναι το γεγονός ότι ως επι γραφή

αυτής της ενότητας χρησιμοποιείται ένα δίστιχο του ίδιου του ποιητή από

την προηγούμενη συλλογή του το οποίο συνοψίζει την ακύρωση της λει-

τουργίας της γλώσσας Ξέρεις απrsquo όλα τα μέσα συγκοινωνίας τα πιο σα-

ράβαλα είναι οι λέξεις Ο ποιητής αποτραβιέται στον κόσμο του και

αναλογίζεται τους νεκρούς και τον τόπο

Χρόνια αμίλητος στην ακροποταμιά

με συντροφιά μιαν άστοργη γλώσσα

πετροβολάει τα ρέματα

Όσο αντέχει προς τα πίσω η μνήμη

δε βρίσκει τον καιρό πλωτό

(Ι Κλειδούχος Μοίρα σ 12ΣΠ σ 114)

Ωστόσο η laquoάστοργη γλώσσαraquo τα laquoχάρτινα φέρετραraquo που δεν χωρούν

την πραγματικότητα όπως την έχει περιγράψει λίγο πριν γίνεται αντι-

κείμενο λατρείας Αμφίθυμο το ποιητικό υποκείμενο ανάμεσα στη σιωπή

και στην ελπίδα κατάλυσής της προσκυνά τις λέξεις για να ζωντανέψει ο

δίκαιος λόγος δηλαδή ο λόγος της ποίησης

Ψηλά στο εικονοστάσι κρέμασε

λέξεις αγαπημένες

Έκλεισε τα παράθυρα

αποκεφαλίζοντας το φως

και τις προσκυνάει

(ΙΙΙ Κλειδούχος Μοίρα σ 13ΣΠ σ 115)


28 VI Γράμματα στον Ερμόλαο σ 20 21 ΣΠ σ 10729 VI Γράμματα στον Ερμόλαο σ 21 ΣΠ σ 10730 VII Γράμματα στον Ερμόλαο σ 22 ΣΠ σ 109

Αναπόφευκτα τα έξι ολιγόστιχα ποιήματα που απαρίζουν την ενό-

τητα laquoΣημειώσεις για μια ldquoποιητικήrdquoraquo γραμμένα την ίδια χρονιά θα θε-

ματοποιήσουν την ποιητική δυστοκία αλλά και θα υπογραμμίσουν την

ανάγκη του ποιητή να μιλήσει

Νιώθει τη γλώσσα του

σα φλέβα νερού που λαχταράει

να τιναχτεί στον αέρα

Για την ώρα ούτε σταγόνα


Η ποίηση παρουσιάζεται ανήμπορη σrsquo όλες τις δύσκολες στιγμές να απο-

τυπώσει την οδύνη του βιώματος και της ιστορίας όπως στο παρακάτω

εξαιρετικής λιτότητας και δραστικότητας ποίημα

Νύχτες του σαράντα οχτώ

Νύχτες του εξήντα εφτά

Νύχτες του ενδομήντα τέσσερα

Σχάρες υπονόμου οι στίχοι

για να κυλήσουν τα βρωμόνερα

που πλημμύρισαν

τα αβάδιστα χρόνια

(ΙΙ Κλειδούχος Μοίρα σ 18ΣΠ σ 118)

Ωστόσο η laquoκλειδούχος Μοίραraquo του Πλουτάρχου που μνημονεύεται

στην επιγραφή της ομώνυμης συλλογής η οποία θα στεγάσει τις δύο ενό-

τητες για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω και τις ενότητες laquoΣώμα του

καλοκαιριούraquo και laquoΚλειδούχος Μοίραraquo με ποιήματα γραμμένα από το

1982 έως το 1992 και εκδομένα το 1993 θα αλλάξει τη ρότα της ποιητι-

κής του Δασκαλόπουλου Νομίζει κανείς ότι ο Ερμόλαος laquoομοιοπαθητικάraquo

πολλαπλασιάζει και συνάμα θεραπεύει τη δυστοκία και την αφασία του

ποιητή ανοίγοντας ένα νέον ορίζοντα στην ποιητική του Τα έξι ερωτικά

ποιήματα που στεγάζονται στο laquoΣώμα του καλοκαιριούraquo συνθεμένα με

καβαφική λιτότητα απrsquo όπου αφορμάται διυλισμένη μέσα από την προ-

σωπική του ευαισθησία η δίχως συναισθηματικές εξάρσεις αισθησιακή

ευθυβολία τους βρίσκεται μακριά από τη σεφερική ανθρωπολογία

Τώρα που βλέπει προς τα πίσω με τρόμο

αναρωτιέται πώς της έφυγαν τα χρόνια

Σήμερα μάλιστα που ήρθαν και της είπαν


(τρέλαινε το λιοπύρι του μεσημεριού)

πως όσα δεν έζησε η ίδια

τα χαίρεται κρυφά η κόρη της

ndashη κόρη των δεκαεννιά χρονώνndash

με τα αθώα μάτια


Το ίδιο μακριά βρίσκονται και τα οκτώ ποιήματα που περιλαμβάνονται

στην ομώνυμη ενότητα που φέρει επιγραφή από τη συλλογή Το μονόγραμμα

του Ελύτη Θα γυρίσει αλλού τις χαρακιές της παλάμης η Μοίρα σαν κλει-

δούχος Ο έρωτας που αθροίζει τη ζωή σε μιαν ώρα μέσα31 η ζωή ένα ραν -

τεβού με τον θάνατο που ολοένα αναβάλλεται από τυχαία περιστατικά32

το μέλλον που δεν μπορεί να είναι διαφορετικό από όσα ζήσαμε και γενικό-

τερα θέματα οντολογικής κατηγορίας τροφοδοτούν τη θυμόσοφη διάθεση

ενός ποιητικού υποκειμένου που ύστερα από τη θητεία του στη σιωπή ξα-

ναβρήκε τη φωνή του για να μιλήσει για την laquoιθαγένεια του σκότουςraquo που

ορίζει την πολιτεία αλλά και για να αυτοσαρκαστεί33

Θα μεσολαβήσει άλλο ένα μεγάλο διάστημα ποιητικής σιωπής δεκα-

τεσσάρων χρόνων έως ότου ο ποιητής απαντήσει στην απορία που είχε δια-

τυπώσει το 1976 Τα χρόνια θα δείξουν αν κρατήθηκε μέσα στην τόση

λάσπη ο σπόρος34 Πρόκειται για μια λιγότερο ατομοκεντρική εκδοχή της

σεφερικής διαπίστωσης είμαστε ο σπόρος που πεθαίνει35 Ο ποιητικός καρ-

πός του Δασκαλόπουλου αποβάλλοντας την αφηγηματική σάρκα θα δώσει

εικοσιεννιά ποιήματα οριακής πυκνότητας όπου το κυρίαρχο εκφραστικό

μέσο είναι η εικόνα Ποιήματα ακαριαία κατά το μοντικό πρότυπο στιγ-

μιότυπα των αισθήσεων που συνοψίζουν με λιτά μέσα τα μείζονα ποιητικά

θέματα της απώλειας της μοναξιάς της φθοράς του θανάτου της σιωπής

Το φάσμα της σιωπής που στοιχειώνει τη σκέψη των ποιητών σημα-

δεύει εκ νέου την ποίηση του νέου αιώνα όχι πλέον γιατί ο ποιητής αρνεί-

ται να εκχωρήσει τη φωνή του laquoστους αργυραμοιβούςraquo αλλά γιατί

περισσεύουν ολοένα τα ασήμαντα στον καινούργιο αιώνα36 Έτσι πάλι


31 laquoΠαρομοίωσηraquo Κλειδούχος Μοίρα σ 34ΣΠ σ 13232 [Άτιτλο] Κλειδούχος Μοίρα σ 33ΣΠ σ 13133 laquoSpleen (c 2000 μX)raquo Κλειδούχος Μοίρα σ 37-38ΣΠ σ 13534 [Άτιτλο] Αλαφαβητάρι δα ΣΠ σ 7335 Σεφέρης laquoΜνήμη α΄raquo Ποιήματα όπ σ 24636 ΚΓ Υπαινιγμοί σ 39 (πβ και άφησα τη στοργή στους αργυραμοιβούς Σεφέρης

laquoΣιρόκο 7 Λεβάντεraquo Ποιήματα όπ σ 98)

η περιρρέουσα ατμόσφαιρα μαζί με την εγγενή δυσκολία της ποίησης οδη-

γούν τον ποιητή στη σιωπή (Η σιωπή ndash οι τελευταίοι άγραφοι στίχοι

του ποιητή)37 Η έξοδος της ποιητικής συλλογής σφραγίζεται από καβα-

φικού τύπου ειρωνεία που πυρπολεί δίχως να δείχνει τη φλόγα της

Ο ήλιος του απογεύματος

φώτιζε τα αδειανά ράφια

της βιβλιοθήκης

Σκέφθηκε πως

έως ότου πεθάνει

δεν θα έχουν ακόμα γεμίσει

από τους μελλοντικούς τόμους

της laquoΝέας Εστίαςraquo

(laquoΈξοδοςraquo Υπαινιγμοί σ 41)

Έτσι το τελευταίο ποίημα laquoίχνος αίματοςraquo αποτυπωμένο στα δάχτυλα

καθώς ξεφυλλίζει κανείς τους ολιγοσέλιδους laquoυπαινιγμούςraquo έρχεται να

επιβεβαιώσει ότι ο Δασκαλόπουλος προσφάτως εφοίτησε επιτυχώς σε ιδί-

αις δαπάναις μαθήματα αποχρώσεων και υπεκφυγών όπως ο ίδιος απο-

καλύπτει στην αυτοσαρκαστική ποιητική του laquoΒιογραφίαraquo που αποτελεί

την είσοδο της συλλογής38

Ειρωνεία και σαρκασμός

Σημάδια της ανάνηψης του ποιητικού λόγου ίσως αποτελεί ο σαρκασμός

και η ειρωνεία που διαπερνούν κάποια από τα εφτάστιχα της συλλογής Αλ-

φαβητάρι όπως το παρακάτω όπου η παρώδηση των γνωστών στίχων του

Βaudelaire39 επιτείνει την οξύτητα της σάτιρας εναντίον των laquoΕπισήμωνraquo

Πρόσωπο φαγωμένο απrsquo τη δοσοληψία

τυφλό κι αθέατο σαν τον υποβολέα

Μορφή οξειδωμένη απrsquo τη συναλλαγή

σφιγμένο μαύρο ρούχο νεκροθάφτη

Μην αποστρέφεις τον καθρέφτη


37 ΚΑ Υπαινιγμοί σ 3738 laquoΒιογραφικό σημείωμαraquo Υπαινιγμοί σ 939 Πβ ndashω αναγνώστη υποκριτή αδέρφι που μου μοιάζεις Μπωντλαίρ laquoΣτον ανα-

γνώστηraquo Τα Άνθη του Κακού μτφρ Γ Σημηριώτης Αθήνα εκδ Χρυσή Δάφνη χχ σ 21

τον γνώρισες καλά το χαμαιλέοντα

υποκριτή αστέ μου ταριχευμένε νεόπλουτέ μου


Η σατιρική πνοή σύντομη άλλωστε θα υποχωρήσει στη συλλογή Γράμ-

ματα στον Ερμόλαο Ευνόητο αφού εδώ περισσεύει η δραματικότητα και

η σάτιρα δίνει τη θέση της στην ειρωνεία που πραγματώνεται μέσω της

διακειμενικής σύστασης του ποιητικού λόγου Στο τέταρτο ποίημα της

συλλογής το ποιητικό εγώ χρησιμοποιεί τον ηρωικό λόγο του Κάλβου και

τον σπαρακτικό λόγο του Σολωμού για να επιτείνει τη δραστικότητα του

δικού του λόγου40

Ερμόλαε η ψυχή σου είναι μια Τροία

Μη γλυκοκοιτάς τη σκαπάνη που τρώει τη σάρκα σου

είναι δύσκολο να φιλιώσεις μαζί της

Όταν επλούτιζε το πέλαγος

από τη μυρωδιά των χρυσών κίτρων

σου τόχε πει με σπαραγμό ο κόντες γιος της δούλας

Η ψυχή μου είναι κόκκινο μήλο

δαγκωμένο απrsquo την έγνοια

(ΙV Γράμματα στον Ερμόλαο σ 17ΣΠ σ 104)

Μέσα στην έκπτωση του λόγου και της πατρίδας που βιώνει ο ποιητής ο

ηρωικός ποιητικός λόγος της εποχής του Σολωμού και του Κάλβου δημι-

ουργεί ειρωνικό χάσμα το οποίο επιτείνει τη δραματικότητα του ποιητι-

κού λόγου

Όταν η ποιητική του Δασκαλόπουλου αλλάξει ρότα θα προχωρήσει

στη σάτιρα του περιβάλλοντος της συντεχνίας των κριτικών των φιλολό-


40 Η στροφή του Κάλβου που υπόκειται στο παραπάνω ποίημα είναι η ιη΄ στροφήτης πρώτης ωδής με τίτλο laquoΟ φιλόπατριςraquo και έχει ως εξής

Μοσχοβολάει το κλίμα σου ω φιλτάτη πατρίς μου και πλουτίζει το πέλαγος από την μυρωδίαν

των χρυσών κίτρων

(Ανδρέα Κάλβου Ωδαί κριτική έκδοση Filippo Maria Pontani Ίκαρος 1970 σ 32)Η αναφορά στον λόγο του laquoκόντε γιού της δούλαςraquo δηλαδή του Σολωμού αφορά προ-

φανώς το δίστιχο που προτάσσεται ως επιγραφή της συλλογής για το οποίο έγινε λόγοςπαραπάνω και είναι το επίγραμμα laquoΠρος τους Επτανήσιουςraquo (Διονυσίου Σολωμού Άπαντατ Α΄ Ποιήματα επιμέλεια-σημειώσεις Λίνου Πολίτη Ίκαρος 41979 σ 301)

γων αλλά και στον αυτασαρκασμό Στο ποίημα laquoSleen (c 2000 μΧ)raquo ο

ποιητής προφητεύει τη μεταθανάτια τύχη του εκλύοντας καρυωτακικού

τύπου αυτοειρωνεία απαλλαγμένη όμως από το οντολογικό της άλγος41

Υποσημείωση θα γίνω στριμωγμένη

ανάμεσα σrsquo ονόματα λαμπρά

ndash το νου μου άλλη ελπίδα δε θερμαίνει

τα υπόλοιπα μου φαίνονται οχληρά

Με ελζεβίρ στοιχεία πεζοκεφαλαία

των έξι ή και των οκτώ στιγμών

τρανή θα βάλω περικεφαλαία

εις πείσμα των στριφνών μου κριτικών

(Κλειδούχος Μοίρα σ 37-38ΣΠ σ 135)

Η τελευταία συλλογή του Δασκαλόπουλου φέρει τίτλο όπως ήδη ανα-

φέρθηκε Υπαινιγμοί42 Ο υπαινιγμός από μόνος του αποτελεί τεχνική της

ειρωνείας ενώ όλη η ειρωνεία μπορεί να θεωρηθεί ότι βασίζεται στον υπαι-

νιγμό αφού ο είρωνας υποδηλώνει μόνον και ο αναγνώστης καλείται να

συμπληρώσει αυτό που δεν διατυπώνεται43 Η δραστικότητα της ειρω-

νείας φτάνει σε οριακό βαθμό καθώς ο υπαινιγμός ως μια εκδοχή απο-

σιώπησης εξαίρει το αποσιωπούμενο αυτό που δεν διατυπώνεται αλλά

υπονοείται ή για να θυμηθούμε τον Jankeacuteleacutevitch laquoαυτό το κενό που είναι

πλήρεςraquo44 Αρκεί ένα από τα τρίστιχα ένα σχόλιο ποιητικής για να δια-

πιστώσει κανείς τη δυναμική της αποσιώπησης

Οι ευωδιές της άνοιξης

Ανύπαρκτες

στους στίχους των ποιητών

(ΙΖ Υπαινιγμοί σ 31)


41 Η ένταση της σάτιρας είναι ανάλογη εκείνης που διακρίνει παρόμοια πρόβλεψητου Γιάννη Σκαρίμπα στο μυθιστόρημα Το Σόλο του Φίγκαρω (1939) όπου ο αφηγητής-συγγραφέας κάνοντας προβολή στο μέλλον λυπάται τους κριτικούς που δεν θα rsquoχουν εγκαί-ρως αποτιμήσει τη συγγραφική του αξία (Γιάννης Σκαρίμπας Το Σόλο του ΦίγκαρωΑθήνα Νεφέλη 1992 σ 44-45)

42 Βλ Χρυσή Καρπαθιωτάκη laquoΔημήτρης Δασκαλόπουλος Υπαινιγμοί εκδ Γαβριη-λίδη Αθήνα 2007raquo περ Πανδώρα τχ 22 (Μάιος-Νοέμ 2008) 88-89

43 DC Muecke The Compass of Irony London-New York Menthuen 1980 σ 70(α΄ έκδ στα αγγλικά 1969)

44 Vladimir Jankeacuteleacutevitch Η ειρωνεία μτφρ Μιχάλης Καραχάλιος Αθήνα Πλέθρον1997 σ 89 (α΄ έκδοση στα γαλλικά 1936)

Η πορεία του Δασκαλόπουλου από τον Απόπλου ώς τους Υπαινιγμούς δεί-

χνει ότι ο ποιητής εθήτευσε προσφυώς στους ποιητές που τον απασχόλη-

σαν ως αναγνώστη και μελετητή της ποίησης και πώς μέσα από έναν

γόνιμο διάλογο με την ποιητική παράδοση δημιούργησε τη δική του φωνή

μια φωνή συγκρατημένου λυρισμού και διακριτικής ειρωνείας μέσα από

μια γλώσσα αφτιασίδωτη και καίρια με πολλή έγνοια για τη στιχουργία

και τον ρυθμό Η πορεία του ως ποιητή από τη σεφερική δραματικότητα

στην καβαφική αποστασιοποίηση αποτυπώνεται και στη λοιπή παρα-

γωγή του ως βιβλιογράφου και μελετητή της ποίησης που ξεκινάει με την

Εργογραφία Σεφέρη στα 1979 και σφραγίζεται με τη Βιβλιογραφία Κα-

βάφη το 200345 Η άφιξή του στη μινιμαλιστική λεπτουργημένη ποίηση

του 2007 αποτελεί απόρροια μιας αυθεντικής επίμονης εσωτερικής ανα-

ζήτησης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ


45 Γιατί όπως ο ίδιος επεσήμανε σε συνέντευξή του που αναφέρθηκε παραπάνω (βλσημ 1) laquoαν δεν αλλάζεις δεν έχει νόημα να επαναλαμβάνεις κάθε τόσο τον εαυτό σουαπλώς και μόνο για να συντηρείσαι στην επικαιρότηταraquo

Συντακτική Επιτροπή

Νάσος Βαγενάς Ναταλία Δεληγιαννάκη Diana Haas ΧΛ ΚαράογλουRenata Lavagnini Peter Mackridge Μαριλίζα Μητσού Μιχάλης ΠιερήςΑλέξης Πολίτης

Γραμματεία σύνταξης

ΧΛ ΚαράογλουΤηλ 2310997035 Fax 2310997094 e-mail chlkarlitauthgr

Επιμέλεια

Ναταλία Δεληγιαννάκη

UNIVERSITY STUDIO PRESSΕκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων amp Περιοδικών

Θεσσαλονίκη 2011 ISSN 1109-4907

H μερική ή ολική ανατύπωση είτε η καθrsquo οιονδήποτε τρόπον αναπαραγωγή τουβιβλίου καθώς και η φωτοτύπηση τμήματος ή ολόκληρου του βιβλίου χωρίςτην έγγραφη άδεια του εκδότη και των συγγραφέων τιμωρείται από το νόμο

copy UNIVERSITY STUDIO PRESS AEAρμενοπούλου 32 546 35 ΘΕΣΣΑΛONIKH

Tηλ 2310 208731 2310 209637 2310 209837 Fax 2310 216647

E-mail infouniversitystudiopressgr

Ιστοσελίδα wwwuniversitystudiopressgr

ΣTOA TOY BIBΛIOY ndash Πεσμαζόγλου 5 105 64 AΘHNA

Tηλ amp Fax 210 3211097

Σημ Κάθε συνεργάτης αποκτά όλα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας του ένα

χρόνο μετά τη δημοσίευσή της στον Κονδυλοφόρο


ΤΟΜΟΣ 102011




Ut musica poesis 5





















































































































































θοςraquo)6












(1935)
















































































2002 σ 167middot α΄ έκδ 1959)








Εδώ










































































































στάθηκε


Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε
















κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης





ΤΟΜΟΣ 102011




Ut musica poesis 5





















































































































































θοςraquo)6












(1935)
















































































2002 σ 167middot α΄ έκδ 1959)








Εδώ










































































































στάθηκε


Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε
















κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης


































































































































θοςraquo)6












(1935)
















































































2002 σ 167middot α΄ έκδ 1959)








Εδώ










































































































στάθηκε


Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε
















κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης











































































2002 σ 167middot α΄ έκδ 1959)








Εδώ










































































































στάθηκε


Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε
















κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης











Εδώ










































































































στάθηκε


Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε
















κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης




















































































στάθηκε


Ύστερα κα

τρα

κύ

λησε
















κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης







κατοικεί




Παντού






















η Σαπφώ















































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης













































Αγάπη μου















Και αλλού






Ήλιε μου





























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης

























με μεθάει



















εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης








εκφωνείς


































































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης








































Κάποτε

































































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης




































































































































































































κού λόγου




















































ζήτησης















































ζήτησης




Πολιτική δυσπραγία και ποιητική δυστοκία. Στα ίχνη της...

Documents

Transcript of Πολιτική δυσπραγία και ποιητική δυστοκία. Στα ίχνη της...