Ocena współczesnej teologii Żydów Mesjańskich: czy posunęliśmy się za daleko, czy nie dość daleko?

Evaluating Messianic Jewish theology today: have we gone too far ornot far enough?

Dr Richard Harvey, Dziekan, Chrześcijańskie Kolegium All Nations, Easneye, Ware, Hertfordshire, Wlk. Brytania

1. Wprowadzenie

To opracowanie jest przeglądem obecnego stanu teologii Żydów Mesjańskich (w skrócie tŻM) i nakreśla ono niektóre przyszłe jej kierunki. TŻM nie zaszła jeszcze zbyt daleko, i musi pójść znacznie dalej. W ramach tego ruchu można znaleźć kilka nurtów teologicznych, i wymagaon szeregu dalszych ulepszeń, by stał się dojrzałym ruchem, zarówno pod względem osobowym, duchowym, jak i teologicznym. Podsumujemy rozmaite nurty i uwypuklimy kluczowe kwestie sporne, którymi trzeba się zająć.

2. Typy teologii Żydów Mesjańskich

W ramach ruchu mesjańskiego istnieje szereg odmiennych trendów, które można w nim rozpoznać1.

Typ 1 - Żydowskie chrześcijaństwo, chrystocentryczne i reformowane (Maoz)Ten typ tŻM można scharakteryzować jako chrześcijańską naukę, w ograniczonym stopniu tłumaczoną na sposób żydowski pod względem kulturowym i językowym. Prowadząc dialog z tymi w ruchu mesjańskim, którzy bronią potrzeby powrotu do religijnego „judaizmu”2, Baruch Maoz 1

? Odnośnie tego, co jest tu dalej przedstawione patrz: Richard Harvey, Mapping Messianic Jewish Theology (Szkic o teologii Żydów Mesjańskich, Carlisle, Wielka Brytania: Paternoster, 2009).

2 Baruch Maoz, Judaism is not Jewish: A Friendly Critique of the Messianic 1

przedstawia siebie jako etniczno-kulturowego „żydowskiego” chrześcijanina. Maoz działa w oparciu o założenia reformowanego protestantyzmu3 i jest bardzo krytyczny co do rabinicznego judaizmu. Jego teologia ma na celu skorygować to, co uznaje on za błąd judaizmu mesjańskiego, tj. kompromis polegający na przyjęciu rabinicznego judaizmu kosztem niezbędnych zasad chrześcijaństwa.

Doktryna Boga w wydaniu Maoza odzwierciedla chrześcijańską ortodoksję, z niewielkimi odniesieniami doteologicznych kwestii interesujących Żydów. Jego chrystologia jest zgodna z orzeczeniami zawartymi w wyznaniach wiary (tzw. credo), i ich wykładem w reformowanej dogmatyce. Prawo jest wypełnione w Chrystusie, a praktykowanie zwyczajów żydowskich jest dozwolone, o ile zgadza się ono z nowotestamentową praktyką. Kluczowym zainteresowaniem w tej teologii jest wywyższenie Jezusa jako Mesjasza, wyjątkowość Jego zbawczego dzieła, i wyzwanie, jakie ono stanowi dla judaizmu rabinicznego. Nie można na to pozwolić, by judaizm i tożsamość żydowska pomniejszyły autorytet Chrystusa objawiony w Piśmie. Ten system hermeneutyczny4

Movement (Judaizm nie jest żydowski: przyjacielska krytyka ruchu mesjańskiego; Fearn, Wielka Brytania: Mentor/Christian Focus Publications, 2003). Inne publikacje, to np. Stan Telchin, Messianic Judaism is not Christianity: A Loving Call to Unity (Judaizm mesjański nie jest chrześcijaństwem: Płynące z miłości wezwanie do jedności; Grand Rapids, USA: Baker/Chosen Books, 2004). 3 Reformowany protestantyzm jest nurtem nieco odmiennym od luterańskiego protestantyzmu. Zapoczątkował go Ulrich Zwingli, reformator Zurychu w Szwajcarii. Potem rozbudował go i udoskonalił Jan Kalwin, reformator Genewy, który kładł nacisk m.in. na suwerenność Boga, na wybranie Boże płynące z czystej łaski, na niezdolność grzesznika do wydźwignięcia się ze stanu grzechu bez uprzedniego działania łaski Bożej i Ducha Świętego oraz na potrzebę oddawania czci jedynie Bogu, a nie wizerunkom religijnym, Marii czy świętym. Główna różnica między luteranizmem a teologią reformowaną sprowadzała się do odmiennego rozumienia Wieczerzy Pańskiej (przypis tłumacza).

4 System hermeneutyczny – sposób wykładania prawdziwego sensu Pisma Świętego (przypis tłumacza). 2

jest tożsamy z systemem reformacji protestanckiej i z systemem konserwatywnego ruchu ewangelicznego5.

Pod względem politycznym Maoz jest bardzo lojalny względem Państwa Izrael, ale uzasadnia to na podstawie narodowej i kulturowej tożsamości. Odnosi się krytycznie do premillenaryzmu6, a względem eschatologii7 zachowuje wystudiowaną pozycję agnostyczną8. Myśl Maoza, posiadająca teologiczne akcenty chrześcijaństwa reformowanego oraz nastawienie nie charyzmatyczne i anty rabiniczne, trafia do tych, którzy skupiają się na Piśmieinterpretowanym w duchu tradycji Reformacji. W Izraelu takie poglądy są popularne wśród tych, którzy są zrażeni powierzchownymi elementami ruchu mesjańskiego i nie są przekonani do zaawansowanych form przestrzegania Tory. Wyzwaniem dla podejścia Maoza byłaby potrzeba rozwinięciaodpowiedniej, spójnej doktryny Izraela oraz teologii kultury, która w sztuczny sposób nie oddzielałaby etniczno-kulturowej „żydowskości” od religijnego „judaizmu”. Arbitralne odróżnianie od siebie tych dwóch wartości przez Maoza jest problematyczne, i nie spotkało się ono z ogólną akceptacją9.

5 Konserwatywny nurt ewangeliczny charakteryzuje się wiarą w bezbłędność Biblii, w potrzebę nowego narodzenia, pokuty i wiary w Chrystusa, w konieczność dawania świadectwa o Chrystusie słowem i dobrym życiem. Ten nurt nie jest ekumeniczny i trzyma się niezłomnie podstawowych zasad wiary Nowego Przymierza, objawionych Kościołowi w Biblii (przypis tłumacza).

6 Premillenaryzm – wiara, że po powrocie Chrystusa ustanowione zostanie tysiącletnie, przejściowe Królestwo, a dopiero po zakończeniu jego panowania nastąpi ostateczna chwała zbawionych (przypis tłumacza).

7 Eschatologia – nauka o czasach ostatecznych (przypis tłumacza).

8 To znaczy, że zachowuje rezerwę do istniejących scenariuszy czasów ostatecznych i woli się przyznać do tego, iż po prostu nie wie, jak to wszystko się rozegra (przypis tłumacza).

9 Richard Harvey, „Judaism is Not Jewish [by Baruch Maoz]: A Review” (Judaizm nie jest żydowski [autorstwa Barucha Maoza]: 3

Typ 2 - Dyspensacjonalistyczne10 hebrajskie chrześcijaństwo (Fruchtenbaum)Arnold Fruchtenbaum jest czołowym teologiem tej grupy, a wyrażanie przez niego żydowskości i żydowskiej tożsamościjest określone przez parametry dyspensacjonalizmu11. Postać teologii Fruchtenbauma jest określona za pomocą systematycznego i programowego zastosowania nauki i metody dyspensacjonalistycznej w odniesieniu do egzystencjalnych pytań o żydowską tożsamość względem wiary w Jezusa.

Bóg Fruchtenbauma to Bóg ewangelicznego protestantyzmu, wyrażanego na sposób zrewidowanego dyspensacjonalizmu, przy czym jest tu też trochę miejsca na myśl spekulatywną

Recenzja), CWI Herald (Summer 2003), http://www.banneroftruth.org/pages/articles/article_detail.php?490 (dostęp 6 października 2007).

10 Dyspensacjonalizm – młody, nowatorski nurt w teologii ewangelicznej, powstały w XIX wieku. Jego głównym twórcą był John Nelson Darby, założyciel ugrupowania Bracia z Plymouth. Od Braci z Plymouth wywodzi się ruch braterski i m.in. polski Kościół Wolnych Chrześcijan. Nazwa dyspensacjonalizm pochodzi od słowa dyspensacja - epoka. System ten dzieli historię zbawienia na epoki, w których Bóg odmiennie postępował z osobami objętymi Jego zbawczymi planami. Charakterystyczne dla dyspensacjonalizmu są m.in.: wiara, że Bóg ma odmienny plan dla Kościoła, który jest przerywnikiem w historii zbawienia, i dla Izraela; wiara w dwufazowe przyjście Chrystusa – niewidzialne po Kościół i widzialne z Kościołem na sąd; wiara w pochwycenie Kościoła przed wielkim uciskiem; wiara w siedmioletnie Wesele Baranka w niebie w trakcie ucisku na ziemi; wiara w wypełnienie się wszystkich obietnic danych Izraelowi dotyczących posiadania przezeń Ziemi Świętej; wiara w istnienie literalnej świątyni w Tysiącleciu i w składanie w niej ofiar (przypis tłumacza).

11 Inni żydowscy dyspensacjonaliści to m.in.: Barry Leventhal, Louis Goldberg i Louis Lapides. 4

oraz kontekstualizację12. Nie korzysta się z rabinicznej lub żydowskiej tradycji, chyba że potwierdza ona i ilustruje biblijne objawienie, zgodnie z jego ujęciem w dyspensacjonalistycznej hermeneutyce. Ortodoksyjna chrystologia jest postrzegana przez okulary konserwatywnego ruchu ewangelicznego. Są tu podejmowane starania, by oddać pewne myśli w żydowskim kontekście kulturowym, przy czym zabiega się tu o literalny, a nie dynamiczny odpowiednik. Przymierze Abrahamowe jest wypełnione w Mesjaszu, a Tora, uważana za epokę Prawa Mojżeszowego, dobiegła kresu. Dozwolone jest praktykowanie tych narodowych i kulturowych elementów żydowskich, które nie kłócą się z Nowym Testamentem, leczrabiniczna reinterpretacja Tory i jej pretensje do autorytetu są uważane za fałszywe.

Fruchtenbaum jest zainteresowany skutecznym zakorzenieniem głoszenia Ewangelii w żydowskim kontekście, i ma silny program eschatologiczny dyspensacjonalizmu, oczekującego jako pewnika rychłego powrotu Chrystusa, pochwycenia, ucisku i Tysiącletniego Królestwa. Na tym skupia się jego system i to jest jego sedno.

Mając jasno określoną bazę teologiczną, metodę hermeneutyczną i schemat eschatologiczny, wyrazista wykładnia Fruchtenbauma trafia do tych, którzy poszukujązrozumiałego systemu teologicznego. Połączenie poparcia dla Izraela oraz silny nacisk na eschatologię, będą nadal wpływać na ruch mesjański. Jednakże system ten posiada także słabości dyspensacjonalizmu: jego metody hermeneutyczne; jego dziewiętnastowieczne połączenie

12 „Kontekstualizacja – zrozumienie słowa, dzieła, gestu wymaga umieszczenia w kontekście szerszym, a to przez odniesienie do kodów kultury czy w obrębie tekstu. Kontekstualizacja łączy się też ze słowem ‘kontekstowy’. Ogólnie pewne zalecenie co do sposobu czytania i interpretowania wydarzeń” (Paweł Śpiewak – przypis tłumacza). Chcącpoznać różnice między klasycznym, zrewidowanym i progresywnym dyspensacjonalizmem, patrz: Craig A. Blaising i Darrell L. Bock, Progressive Dispensationalism (Progresywny dyspensacjonalizm; Grand Rapids,USA: Baker, 1993, 2000).

5

racjonalizmu, romantyzmu i świadomości historycznej; oraz problem Izraela i Kościoła jako dwóch ludów Bożych.Te idee nie spotkają się z akceptacją ze strony większości Żydów Mesjańskich, którzy będą szukać alternatywnych poglądów.

Typ 3 - Narodowy izraelski program przywrócenia (Nerel)Teologia Gershona Nerela ujawnia się w jego studiach historycznych nad żydowskimi wierzącymi we wczesnym Kościele, oraz żyjącymi w XIX wieku i w początkach wieku XX. W jego opisie żydowskich wierzących w Jeszuę (w skrócie żwwJ), jego system teologiczny jest raczej ukrytyniż jawny. Niemniej jednak jest on reprezentatywny dla wielu izraelskich Żydów Mesjańskich, którzy wyrażają swoją bliskość względem chrześcijaństwa, jeśli chodzi o ich solidne wyznanie wiary, i praktykowanie judaizmu mesjańskiego, który jest wyrażany w języku hebrajskim, zakorzeniony we współczesnym społeczeństwie izraelskim i w jego kulturze, lecz nie ma zbyt wielkiego uznania dla rabinicznej ortodoksji jako religijnego systemu. Pod względem kulturowym, etnicznym i narodowym, podobnie jak większość świeckich Izraelczyków, utożsamiają się oni z Izraelem i jego aspiracjami jako Państwa, służą w armii, mieszkają w kibucach13 i moszawach14, i pozwalają swym dzieciom korzystać z izraelskiego systemu szkolnego.

Sercem teologii Nerela jest eschatologiczne znaczenie przypisywane nie tylko współczesnemu ruchowi syjonistycznemu, i powrotowi do Ziemi Świętej, lecz takżeponownemu ustanowieniu ugrupowania żydowskich wierzących w Jezusa w Izraelu, w celu przywrócenia pierwotnego 13 Kibuc – „dobrowolna żydowska wspólnota osadnicza w Izraelu, pierwotnie rolnicza, później rolniczo-przemysłowa, oparta na wspólnejwłasności lub dzierżawie ziemi i maszyn, wspólnej pracy i zbiorowej odpowiedzialności materialnej” – Słownik wyrazów obcych PWN, wydanie elektroniczne 2004 (przypis tłumacza).

14 Moszaw – „spółdzielnia rolnicza, jaką tworzyli syjoniści napływający masowo do Palestyny podczas aliji na początku XX wieku. Wmoszawach podobnie jak w kibucach kładzie się nacisk na pracę społeczną. Obecnie w Izraelu istnieje ponad 400 moszawów” (Wikipedia – przypis tłumacza).6

Kościoła apostolskiego Piotra i Jakuba. Dla Nerela ma to znaczące następstwa dla postaci i jedności Kościoła, i jest wyzwaniem dla niego, by pokutował z teologii zastępstwa15 i antyjudaizmu. ŻwwJ mają specjalny „eschatologiczny autorytet duchowy”. Jest to wyzwanie dlaIzraela, by uznał rychły powrót jego Mesjasza, i jest to wyzwaniem dla ludu żydowskiego z całego świata, by uczynił aliję16, przygotowanie do czasów ostatecznych. W świetle antysemityzmu i teologii zastępstwa mesjański judaizm Nerela jest potężnym proroczym wezwaniem skierowanym do Izraela i do narodów, by przypatrzyli się temu, co Bóg dzisiaj czyni. Jego system teologiczny nie jest zainteresowany detalami sformułowań doktrynalnych, lecz wyraźnym, pragmatycznym zaangażowaniem się w program przywrócenia. Fakt, że mesjański judaizm nie posiada dwudziestu wieków tradycji,do których można by się odwołać, daje konkretne korzyści,bowiem może on rozwijać swoją teologię:

„Już sam fakt, że zbory żwwJ nie mają dwóch millenniów tradycji [kursywa Nerela] pomaga im w tym, by z łatwością znaleźli pomost łączący ich z modelem żwwJ

15 Teologia zastępstwa – klasyczny nurt teologii chrześcijańskiej, który głosi, że Kościół jest nowym Izraelem i że zastąpił lud izraelski w roli depozytariusza Objawienia Bożego. Kierunek ten kładzie nacisk na to, że odrzucenie Mesjasza przez ogół Żydów było kulminacyjnym, największym grzechem w historii tego ludu, na którego miejsce wszedł ‘naród, który będzie wydawał’ owoce Królestwa Bożego, zgodnie z Ewangelią Mateusza 21,33-44. Skrajne nurty teologii zastępstwa, jak luteranizm i adwentyzm, odrzucają możliwość, że List do Rzymian 11,25-27 zapowiada nawrócenie cielesnego Izraela w czasach ostatecznych. Umiarkowane nurty, jak Kościół Rzymskokatolicki, przyjmują założenie, że ‘nieodwołalne są dary i powołanie Boże’ (Rzymian 11,29) i wierzą w ostateczne nawrócenie Izraela do Mesjasza. Sytuują jednak nawróconych Żydów w Kościele, głosząc, że będzie tylko jedna Oblubienica Chrystusa, a niedwie (przypis tłumacza).

16 Alija – „żydowska imigracja do Palestyny, a po 1948 roku do współczesnego państwa Izrael. Tak Żydzi określają ‘powrót do ojczyznyswoich ojców’” (Wikipedia – przypis tłumacza).7

z I wieku, ukazanym w Nowym Testamencie”17.

Istnieje wyraźne podobieństwo między mesjańskim ruchem żydowskich wierzących w Jezusa a współczesnym ruchem syjonistycznym. Zasadniczo, obydwa ruchy uwypuklają ideę przerzucenia pomostu nad historyczną przepaścią dzielącą czasy współczesne od czasów biblijnych. Mianowicie, świadomie odpierają one zarzuty, że trzymają się anachronicznego podejścia do sprawy. Odwrotnie, współcześni żydowscy wierzący w Jezusa oraz syjoniści głównego nurtu podnoszą przeciwny argument, że oni nadal posiadają naturalne prawo, by pominąć ostatnie dwa millennia i bezpośrednio odnieść się do okresu historii Izraela sprzed jego wygnania18.

Teologiczna metoda Nerela ma taką postać, że łączy ona niezależny nurt ewangeliczny poprzedniego pokolenia ŻydówMesjańskich, którzy dokonali aliji w latach 50. XX wieku,z ustanowieniem Państwa Izrael oraz z ruchem syjonistycznym, kojarząc żydowskie działania polityczne zchrześcijańską eschatologią. Jego eschatologia jest premillenarystyczna, lecz unika on takiego jej systematyzowania, jakie występuje w dyspensacjonalizmie. Jego zrealizowana eschatologia kładzie nacisk na ponowne wyłonienie się ruchu mesjańskiego w Ziemi Świętej. Może to stać się istotnym czynnikiem w przyszłości, gdy ruch mesjański rozrośnie się w Izraelu, nabierając większego znaczenia politycznego i proroczego.

17 Gershon Nerel, „Modern Assemblies of Jewish Yeshua-Believers between Church and Synagogue” (Współczesne zgromadzenia żydowskich wierzących w Jeszuę między Kościołem aSynagogą), w: How Jewish is Christianity? Two Views on the Messianic Movement (W jakim stopniu chrześcijaństwo jest żydowskie? Dwa poglądy na ruch mesjański), pod redakcją Stanleya N. Gundry i Louisa Goldberga (Grand Rapids, USA: Zondervan, 2003), s. 106.18 Gershon Nerel, „Primitive Jewish Christians in the Modern thought of Messianic Jews” (Pierwotni żydowscy chrześcijanie we współczesnej myśli Żydów Mesjańskich), w: Le Judéo-Christianisme DansTous Ses États: Actes Du Colloque De Jérusalem 6-10 Juillet 1998, podredakcją Simona C. Mimouni i F. Stanleya Jonesa (Paryż, Francja: Cerf, 2001), s. 399-425. 8

Typ 4 - Halacha19 Nowego Testamentu, charyzmatyczny i ewangeliczny (Juster,Stern)Najbardziej popularnym typem tŻM jest ten, który znajdujemy w ruchu mesjańskim Davida Sterna i Daniela Justera, którzy bronią „halachy Nowego Testamentu” jako żydowskiego wyrazu wiary, który jest ewangeliczny i charyzmatyczny20. Stanowi on dominujący wpływ w ramach UMJC, łącząc wiarę w Jezusa jako Mesjasza z żydowską tradycją. Wyraża chrześcijańską ortodoksję w ramach żydowskiej kulturowej i religijnej struktury, dostrzegając proroczą i przywracającą rolę mesjańskiego judaizmu w celu odnowy zarówno judaizmu, jak i chrześcijaństwa. Jego system teologiczny jest eklektycznym21 połączeniem ewangelicznej innowacji z tradycyjnym przestrzeganiem zwyczajów żydowskich.

Wiara w Boga i Trójcę idzie w ślad za chrześcijańską ortodoksją, lecz jest przełożona na żydowskie formy myślii wyrazu. Nicejska chrystologia została ponownie umieszczona w kontekście i wyrażona w żydowskich terminach. Doktryna Wcielenia jest wyrażona w sposób apologetyczny, w dynamicznym odpowiedniku żydowskich terminów. Tora jest na nowo zdefiniowana w świetle Jeszuy, a Ustna Tora jest krytycznie oceniona w świetle Nowego Testamentu.

Ten ruch mesjański należy do ruchu przywrócenia całego Kościoła, i jest częścią Izraela. Eschatologia premillenaryzmu historycznego22 wzbudza czujne oczekiwanie tego, co Bóg dokonuje w Ziemi Świętej i pośród ludu izraelskiego. 19 Halacha – „całość przepisów prawnych i religijnych judaizmu <hebr. halakah, od halak ‛iść (drogą przykazań)’” – Słownik wyrazów obcych PWN, wydanie elektroniczne 2004 (przypis tłumacza).

20 Innymi działaczami tego nurtu są Burt Yellin, Barney Kasdan oraz większość przywódców Unii Zborów Żydów Mesjańskich (UMJC – Unionof Messianic Jewish Congregations) oraz Mesjańskiego Aliansu Żydowskiego w Ameryce (MJAA – Messianic Jewish Alliance of America).

21 Eklektyczny – „łączący pojęcia, koncepcje, doktryny odmiennychsystemów filozoficznych lub ideologicznych” – Słownik wyrazów obcych PWN,wydanie elektroniczne 2004 (przypis tłumacza). 9

Zbawienie jest możliwe tylko dzięki wierze w Jeszuę. Mimo to Izrael nadal jest ludem Bożym, a jego przyszłe zbawienie jest pewne. Dopóki to się nie stanie, dopóty nakazem jest dawanie świadectwa Ewangelii, i powinno to być czynione w sposób nacechowany kulturową wrażliwością, ukazującą ruch mesjański jako część żydowskiej społeczności, a nie coś oddzielnego od niej lub znajdującego się poza nią. Najwyższym autorytetem jest Pismo, lecz musi ono być interpretowane i stosowanekontekstowo, zgodnie z podejściem rozwiniętym przez Glassera, Goble’a i Hutchensa, znanego jako „Fuller School of World Mission” (Światowa misja według szkoły Fullera). Ustna Tora może być pomocna w rozumieniu i interpretacji halachy Nowego Testamentu. Tora, którą trzeba przestrzegać jest Torą Jeszuy i Jego naśladowców,przy czym trzeba uwzględnić pewne dostosowanie jej do współczesności.

Przyszłość tego nurtu w ramach ruchu mesjańskiego jest świetlana, bowiem zajmuje on pośrednie stanowisko między żydowską a chrześcijańską strefą wpływów. Znalazł on swójpopularny wyraz w wielu mesjańskich zborach, zwłaszcza w USA, łącząc żywe, charyzmatyczne wyrażanie wiary z takim nastawieniem do żydowskiej tradycji, które jest „pozytywne wobec Tory”. Jednakże jego teologiczna spójność i autentyczność musi być jeszcze lepiej wyrażona, a napięcie między tradycją a innowacją – pokonane. Pionierskie stwierdzenia wypowiedziane przez Justera i Sterna w formacyjnym okresie lat 70. i 80. XX wieku muszą być jeszcze bardziej umocnione. Zobaczymy, 22 Premillenaryzm historyczny – klasyczny pogląd chrześcijański na temat czasów ostatecznych, dominujący u większości wczesnych OjcówKościoła. Głosi on, że w czasach ostatecznych nastąpi wielkie prześladowanie wierzących przez antychrysta (Kościół nie będzie pochwycony przed wielkim uciskiem), po czym powróci Chrystus (tylko raz i to w widzialny, publiczny sposób) i ustanowi przejściowe Tysiącletnie Królestwo. Nawrócony Izrael przyłączy się do Kościoła i będzie jeden odkupiony lud Boży, który po millennium dostąpi ostatecznej chwały. W XX wieku pogląd taki głosił profesor egzegezy Nowego Testamentu na seminarium Fullera, George Eldon Ladd. W ślad zanim takie stanowisko zajmują tacy wybitni teolodzy, jak dr Wayne Grudem, dr Millard Erickson oraz dr D. A. Carson (przypis tłumacza). 10

czy połączenie charyzmatycznego ruchu ewangelicznego z „przestrzeganiem Tory Nowego Przymierza” zostanie zaakceptowane przez nowe pokolenie w Izraelu i w USA.

Typ 5 - Tradycyjny judaizm i Mesjasz (Schiffman, Fischer, Berkowitz)Szereg niezależnych myślicieli można umiejscowić między Sternem i Justerem z jednej strony, a Kinzerem i Hashivenu z drugiej strony. Nie jest łatwo ich gdzieś zaklasyfikować, bowiem ich myśl nie jest jeszcze w pełni rozwinięta i trudno jest precyzyjnie określić ich wkład. Mimo to tacy ludzie w USA, jak John Fischer i Michael Schiffman, a w Izraelu – Ariel Berkowitz, David Freedman i Arieh Powlinson przekazują poglądy, w których zarówno wyraża się „pozytywne nastawienie do Tory”, jak i docenianie tradycji rabinicznej, bez pełnego jej przyjmowania, jak to czynią Kinzer oraz ugrupowanie Hashivenu. Ich poglądy nie są w pełni usystematyzowane, aich teologiczna refleksja musi być dopiero sformułowana. Praktykują oni halachiczną ortopraksję23, zorientowaną na wiarę w Jezusa. Jest możliwe, że z tej jak dotąd niejednorodnej grupy wyłonią się nowe trendy tŻM. Podczasgdy pozostają oni blisko żydowskiej ortodoksji, to jednakich doktryna Objawienia nie uznaje rabinicznej tradycji za natchniony, Boży środek zachowania ludu żydowskiego (jak wierzy Kinzer), lecz ich przestrzeganie rabinicznej halachy jest silniejsze niż u Justera i Sterna.

Powlinson wprowadza do swojej myśli nową duchowość, a Freedman i Berkowitz nadają Torze nową orientację, czyniąc ją dostępną co do zasady, jeśli nie praktyki także dla narodów. Fischer podchodzi do Tory zgodnie ze swym ortodoksyjnie żydowskim pochodzeniem, lecz patrzy nanią oczyma nowotestamentowego naśladowcy Jeszuy. To ugrupowanie zachowało ortodoksyjne wierzenia chrześcijańskie, jednocześnie nawiązując do tradycyjnych poglądów i obiekcji żydowskich co do natury Boga, Mesjasza i Tory. Ich eschatologia jest premillenarystyczna. Ich przestrzeganie Tory idzie w śladza ortodoksją, jednocześnie dopuszczając nowe jej ujęcie,kiedy jest to stosowne. Pismo jest czytane w świetle 23 Ortopraksja – nauka o przykładnym i słusznym postępowaniu, zgodnym z ortodoksją, czyli z prawowiernym wielbieniem Boga (przypis tłumacza). 11

tradycji rabinicznej, lecz nadal pozostaje ono najwyższymautorytatywnym objawieniem. Ta teologia jeszcze nie jest wyraźnie rozwinięta, lecz jej możliwym rezultatem może być „mesjański chasydyzm”, prawdopodobnie wyrażający się w bardziej ortodoksyjnie żydowski sposób.

Typ 6 - ‘Postmisyjny mesjański judaizm’ (Kinzer, Nichol, Sadan)„Postmisyjny24 mesjański judaizm” Marka Kinzera ma potencjał, by być programowym systemem teologicznym. Kinzer walczy z wykładnią Pisma według teologii zastępstwa, by dowodzić nieprzerwanego wybrania Izraela iprawowitości mesjańskiego judaizmu przestrzegającego Tory, i wykorzystuje postliberalne25 i postkrytyczne żydowskie i chrześcijańskie źródła teologiczne. Jego zrozumienie objawienia Bożego w Piśmie i tradycji żydowskiej uznaje znaczenie żydowskiej wspólnoty wiary i chrześcijańskiej wspólnoty wiary, traktując je jako społeczności, które pośredniczą w przekazywaniu tego objawienia. Eklezjologia i soteriologia jest spójna z jego bilateralnym26 zrozumieniem (odzwierciedlającym myśl Karla Bartha), zgodnie z którym wspólnota Boża składa sięzarówno z „niewierzącego” Izraela, jak i z Kościoła, przy24 Postmisyjny – tu w sensie odrzucania bezpośredniej ewangelizacji Żydów przez ludzi nie należących do ich wspólnoty (przypis tłumacza).

25 Postliberalizm rozpoczął się jako reakcja na teologiczny liberalizm. Reakcja Karla Bartha przeciwko liberalnej teologii protestanckiej XIX i XX wieku, znalazła swoje naśladownictwo w USA, gdzie jego zwolennicy wywołali nowe zainteresowanie Biblią, tradycją chrześcijańską i współczesną kulturą. Mieściło się to pomiędzy kategorią „liberalizmu” a „konserwatyzmu”. Głównymi postliberalnymi teologami byli m.in. George Lindbeck, Hans Frei i Stanley Hauerwas, apostliberalną myśl reprezentowały takie akademickie czasopisma jak First Things i Pro Ecclesia. Postliberalizm jest reakcją przeciwko relatywizmowi i racjonalizmowi teologicznego liberalizmu, przy czym odznacza się on otwartością na teologiczny ekumenizm, na istnienie i wpływ innych wiar, oraz okazuje zainteresowanie współczesną kulturą. Por. Richard Harvey, „Shaping the Aims and Aspirations of Jewish Believers” (Review of Mark Kinzer’s Postmissionary Messianic Judaism) [Kształtowanie celów i aspiracji żydowskich wierzących – recenzja książki Marka Kinzera Postmisyjny judaizm), Mishkan 48 (2006): s. 18-21.

26 Bilateralny – dwustronny (przypis tłumacza). 12

czym Jezus jest obecny w obydwu, widzialnie w eklezji, lecz jest tylko częściowo uznany przez Izrael.

Ten „dojrzały mesjański judaizm” tak został streszczony w zdaniu formułującym cel ugrupowania Hashivenu:

„Naszym celem jest dojrzały judaizm mesjański. Poszukujemy autentycznego wyrazu żydowskiego życia, który zachowuje zasadniczą ciągłość z tradycją żydowską. Jednakże mesjański judaizm jest zasilany wiarą w to, że Jeszua z Nazaretu jest obiecanym Mesjaszem, pełnią Tory. Dojrzały judaizm mesjański to nie jest po prostu judaizm plus Jeszua, natomiastjest on zintegrowanym naśladowaniem Jeszuy za pośrednictwem tradycyjnych form żydowskich i praktykowaniem współczesnego judaizmu w Jeszui i przez Niego27.

Jest jasne, że wpływy i założenia Kinzera umiejscawiają go poza głównym nurtem ewangelicznego protestantyzmu, zwłaszcza jego konserwatywnej odmiany, którą często możnaznaleźć w poprzednio wymienionych formach judaizmu mesjańskiego. Jego pogląd na autorytet i natchnienie Pisma jest osłabiony przez szacunek dla żydowskich tradycji interpretacyjnych oraz przez wpływ krytycznej i postkrytycznej biblistyki i postliberalnej teologii.

Kinzer broni potrzeby solidarności z żydowską społecznością28. Zachęca do nacechowanego sympatią utożsamienia się z religijnymi i kulturowymi zainteresowaniami judaizmu, jakie spotykamy w północnoamerykańskim kontekście. Głównym punktem odniesienia w zakresie tożsamości jest „żydowska społeczność”, tak by Żydzi Mesjańscy mogli „mieć żydowskie wnuki”. Celem tego jest odrzucenie zarzutu asymilacji, podnoszonego przez społeczność żydowską przeciw żydowskim wierzącym w Jeszuę.

„Postmisyjny judaizm mesjański” powstał jako jeden ze 27 http://www.hashivenu.org/what_is.htm (dostęp: 17 marca 2006).

28 Inni w tej grupie to m.in. Stuart Dauermann, Paul Saal, Rich Nichol, Jason Sobel oraz Halachiczna Rada Nowej Anglii (the New England Halachic Council). 13

sposobów złagodzenia napięcia między głoszeniem Jezusa jako Mesjasza, a zachowaniem żydowskiej wiary, praktyki itożsamości. Takie zainteresowania odzwierciedlają wyzwania, które stoją przed ruchem mesjańskim w skali świata, gdy dochodzi on do dojrzałości w sferze teologicznej, duchowej, wspólnotowej i osobistej. Odpowiedzią Kinzera jest judaizm mesjański, które jest echem konserwatywnego judaizmu w zakresie liturgii i praktyki, a wiarę w Jeszuę umieszcza w kontekście lojalności i tożsamości zgodnej z „przestrzenią żydowską”.

Kinzer postrzega Jezusa jako Boską Osobę, lecz w ramachtakiego judaizmu, który dopuszcza Boskość i Wcielenie SynBożego. Historyczne sformułowania Trójcy nie pasują dożydowskiego kontekstu, ponieważ są przesiąkniętehellenizmem.

14

Konieczne są nowe, postkrytyczne sformułowania, które wynikają z żydowskiej tradycji i mogą być uznane za możliwe zrozumienie natury Boga. Zarówno Pisma judaizmu, jak i Pisma chrześcijaństwa są natchnione, lecz muszą byćinterpretowane w dalekim od teologii zastępstwa docenianiu dla kanonicznego i wspólnotowego kontekstu, w którym one powstały.

Tory trzeba przestrzegać w świetle ortodoksyjnej i konserwatywnej halachy, z niewielkimi modyfikacjami. Zatem żydowscy wierzący łączą mesjańskie wierzenia z tradycyjnym życiem synagogalnym, i świadczą o Mesjaszuprzez swoją obecność pośród żydowskiej wspólnoty, zamiast występując z zewnątrz otwarcie zwracać się do należących do niej jednostek.

Podejście Kinzera jest najbardziej kreatywną teologiczniepropozycją, jaka wyłoniła się w ramach judaizmu mesjańskiego w ostatnich latach, lecz zobaczymy, na ile spotka się ona z akceptacją tej wspólnoty. Jest ona zbudowana w swej metodzie i w swoim wyrazie w oparciu północnoamerykański konserwatywny judaizm29, i znacząco odstępuje od ewangelicznych podstaw, których trzyma się większa część judaizmu mesjańskiego. Jego teologiczna formuła, choć głęboka, może nie spotkać się z powszechnymuznaniem30.

29 Judaizm konserwatywny – „nurt judaizmu utworzony w 1845 roku przez rabina reformowanego Zachariasa Frankela. Będąc ruchem pośrednim między judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym, opowiada się za utrzymaniem języka hebrajskiego w liturgii, zachowaniem szabatu i przepisów koszerności. Kieruje się prawem żydowskim Halacha i ma otwarte i pluralistyczne podejście do współczesnej nauki, życia żydowskiego, ideałów demokratycznych” (Wikipedia – przypis tłumacza).

30 Dzieło Kinzera, Postmissionary Messianic Judaism (Postmisyjny judaizm mesjański; Grand Rapids, USA: Baker Academic/Brazos, 2005) było przedmiotem poważnych dyskusji i recenzji w piśmie Mishkan 48 (2006) „Reactions to Postmissionary Messianic Judaism” (Reakcje na postmisyjny judaizm mesjański) oraz w piśmie Kesher 20 (zima/wiosna 2006).

15

Typ 7 - Rabiniczna halacha w świetle Nowego Testamentu (Shulam)Joseph Shulam wyraża izraelską formę judaizmu mesjańskiego, w której wykorzystywane są źródła ortodoksyjnego judaizmu. Shulam wzywa do „przestrzegania halachy Żydów Mesjańskich” i do zerwania „pępowiny”, która łączy judaizm mesjański z chrześcijańskimi wyznaniami.

Shulam dystansuje się od głównego nurtu (i „spoganizowanego”) chrześcijaństwa, sytuując siebie w ramach żydowskiej przestrzeni społeczno-religijnej. Łączy judaizm mesjański z tradycjami mistycznymi w judaizmie, które prowadzą do potwierdzenia jego wiary. Tradycje rabiniczne, a nawet mistyczne są elementem procesu objawienia, i trzeba je utrzymać w równowadze zPismem. System teologiczny Shulama jest oparty na podejściu do Pisma w duchu midraszu, a na lekturę Nowego Testamentu wywarł wpływ David Flusser, natomiastpewien wyraz żydowskiej tradycji mistycznej (kabała) przyczynił się do jego sposobu podejścia do Pisma.

Czyta Pismo w ramach dominującej hermeneutycznej struktury żydowskiej tradycji. Jego celem jest nauczanie Kościoła żydowskich korzeni jego wiary za pomocą serii komentarzy na temat żydowskich źródeł pismNowego Testamentu31.

Ten projekt jest niekompletny i nie jest jasne, jak taka teologia ma być sformułowana.Głównym zainteresowaniem Shulama jest usunięcie z drogi wstępnych barier, jakie stworzyło dwadzieścia wieków nieżydowskiej lektury Pisma. Jego wezwanie do mesjańskiej halachy jest reakcją na „spoganizowanie” judaizmu mesjańskiego. Chociaż broni on powrotu do halachy, to niejest jasne, jaką formę ona przybierze. Jednakże jego myśl jest autentycznym i mającym swą bazę w Izraelu wyrazem żydowskiej ortodoksji, połączonym z ortodoksyjnymi wierzeniami chrześcijańskimi na temat Jezusa. Jego pogląd może być uznany za mieszczący się w spektrum tŻM, i jest to możliwe, że inni rozłożą akcenty31 Joseph Shulam i Hilary Le Cornu, A Commentary of the Jewish Roots of Romans (Komentarz na temat żydowskich korzeni Listu do Rzymian, Baltimore, USA: Lederer Books, 1997).16

podobnie jak on32.

Typ 8 - Mesjańska ortodoksja rabiniczna (Brandt, Marcus)Elazar Brandt broni takiej formy judaizmu mesjańskiego, która jest bliska rabinicznej ortodoksji, lecz jego stanowisko stanowi w ruchu mesjańskim mniejszość. Jest on przekonany, że Żydzi Mesjańscy muszą:

„dołożyć wszelkich starań, by pozostać oddanymi czterem filarom żydowskiej egzystencji, które zawsze trzymały nas razem -- B-g33, ziemia, lud i Tora. Historia wielokrotnie wykazuje, że ugrupowania, które porzuciły którekolwiek z tych zobowiązań, szybko znikały ze sceny”34.

Jego obrona przestrzegania Tory jest tak silna, że:

„Ośmielam się mówić, że mniej niebezpieczne jest pójście za fałszywym mesjaszem niż pójście za złą Torą”35.

Autorytet Tory, która według niego jest interpretowana przez rabiniczną tradycję, wpływa na jego chrystologię:

„Prawowity Mesjasz przybędzie do Jerozolimy, gdzie będzie ustanowiony Jego tron i skąd będzie w sprawiedliwości zgodnej z Torą panował nad Izraelem i nad narodami. Nie ma czegoś takiego jak Mesjasz,

32 Stanowisko Shulama staje się bardziej skomplikowane z powodu wielokrotnie wyrażanych obaw co do tego, że jego chrystologia nie jest w pełni ortodoksyjna. Odwołałem się tu do jego pisanych dzieł, anie do nieautoryzowanych uwag słownych, które mu przypisywano.

33 Brandt stosuje się do ortodoksyjnego zwyczaju żydowskiego, w myśl którego słowo „Bóg” nie jest pisane w całości.

34 Elazar Brandt, wiadomość e-mail skierowana do autora tego opracowania, z dnia 26 lutego 2007 r. Będę tu się szeroko odnosił do tego listu, by uczciwie zaprezentować poglądy Brandta, zważywszy, że jeśli chodzi o swoje stanowisko w tych kwestiach, opublikował on tylko niewiele swoich stwierdzeń.

35 Dz. cyt. 17

który nie zachowuje Tory i naucza, by Jego lud też tak robił. Jeśli Jeszua nie czyni i nie naucza Tory,to nie jest Mesjaszem – ani dla Izraela, ani dla nikogo innego”36.

To prowadzi go do sprzeciwu względem wszelkiej teologii zastępstwa.

„Nie ma czegoś takiego jak Mesjasz, który niejest Mesjaszem Izraela. Mesjasz, który odrzucaIzrael i wybiera inną grupę ludzi, nie jestMesjaszem obiecanym w Biblii”37.

Żydzi Mesjańscy nie posiadają szczególnego statusu pośródswego ludu jako „wierna reszta” z 9 do 11 rozdziału Listudo Rzymian, lecz zajmują swoją pozycję wśród wiernych znajdujących się pośród całego Izraela. Nie mogą rościć sobie pretensji do specjalnego statusu jako „reszta” z powodu swej wiary w Jeszuę, gdyż to pozbawiałoby praw obywatelskich wszystkich innych, którzy w Niego nie wierzą.

„Żydzi, którzy twierdzą, iż naśladują Jeszuę, oraz że znają i wykonują Jego Torę w doskonalszy sposób niż inni Żydzi, i na tej podstawie twierdzą, iż są ‘prawdziwym Izraelem’ lub ‘prawdziwą resztą Izraela’, lub posługują się podobną mową, są w nie mniejszym stopniu częścią obozu zastępstwa niż chrześcijanie, którzy wierzą, że B-g odrzucił Izrael i zamiast niego wybrał ich”38.

Soteriologia Brandta obejmuje cały Izrael.

„‘Izrael’, który dzisiaj chodzi po ulicach Jerozolimyi innych miastach tego kraju, oraz Żydzi, których można rozpoznać poza tym krajem, są Izraelem, którego odkupienia dopilnuje B-g. Stawka jest wielka, gdyż On złożył przysięgę na swoje imię. Obejmuje to Haredis39, i świeckich, konserwatywnych, reformowanych, jak

36 Dz. cyt.

37 Dz. cyt.

38 Dz. cyt. 18

również syjonistów oraz niezaangażowanych. Paweł powiedział: ‘Cały Izrael będzie zbawiony’. Jeśli B-g nie dotrzyma tej obietnicy, to nie jest B-giem. On Samtak powiedział”40.

Hermeneutyka Brandta jest wezwaniem do powrotu do halachicznej ortodoksji. Według Brandta oznacza to porzucenie podejścia do Biblii polegającego na „uduchowianiu i fantazjowaniu” oraz powrót do „literalnejinterpretacji i posłuszeństwa”. Żydzi, którzy wierzą w Jeszuę pozostają Żydami. Są wzywani do pokuty, która nie polega na „przeproszeniu za osobiste grzechy”, lecz na powróceniu do przymierza i na pozostawaniu „wiernym naszemu B-gu, ziemi, ludowi i Torze”.

Odnośnie świadectwa Żydów Mesjańskich względem ich ludu:

39 Haredis lub Haredim – judaizm ultraortodoksyjny. „Judaizm ultraortodoksyjny to bardzo konserwatywne skrzydło judaizmu ortodoksyjnego, które ma fundamentalistyczne podejście do żydowskiej tradycji religijnej. Jego wyznawcy określani są jako haredim (…) Jestprzeciwny sekularyzmowi i w większym lub mniejszym stopniu innym aspektom współczesnego zachodniego społeczeństwa. Żydzi ultraortodoksyjni nie stanowią jednej grupy. Niektóre grupy są bardziej liberalne, a inne bardzo konserwatywne. Różnią się także w podejściu do państwa Izrael. Niektóre grupy bardzo je popierają, chociaż chciałyby mu nadać charakter żydowskiego państwa wyznaniowego, a inne całkowicie je odrzucają, twierdząc, że narusza ono Boży plan dziejów” (Wikipedia – przypis tłumacza).

40 Dz. cyt. 19

„Naszym najlepszym świadectwem dla naszego ludu będzie to, jeśli będziemy mogli pokazać, że robimy to, ponieważ spotkaliśmy Jeszuę. Zamiast tego robiliśmy wszystko, co w naszej mocy, by pokazać, żezłamaliśmy nasze przymierze z tymi czterema filarami[Bóg, ziemia, lud i Tora], ponieważ spotkaliśmy Jeszuę. Czy jest jakaś przyczyna w teraźniejszości lub w przeszłości, by nasz lud postrzegał nas inaczej?”41.

Ten typ znajduje się na dalekim krańcu kontinuum, i wyraża tendencję do powrotu do judaizmu kosztem chrześcijańskich twierdzeń i wyróżników. Uri Marcus forsuje zrewidowaną adopcjanistyczną42 chrystologię, Elazar Brandt czuje się bardziej komfortowo w ramach żydowskiej ortodoksji, a ultraortodoksyjni chasydzi, którzy dochodzą do wiary w Jezusa, pozostają w swych społecznościach, praktykując wiarę jako „ukryci wierzący”, niewidoczni dla ludzi z zewnątrz, będący częścią „wewnętrznego ruchu”.

Podobnie jak Brandt, Marcus dystansuje się od „hellenistycznego” i „pogańskiego” chrześcijaństwa. Marcus zgadza się z ortodoksyjnymi żydowskimi poglądami na temat niepodzielności i pojedynczości Boskiej natury, które wykluczają możliwość istnienia Trójcy. Jednakże jego dyspensacjonalistyczna, premillenarystyczna eschatologia oraz jej charyzmatyczny wyraz mają bliskie związki z chrześcijańskim syjonizmem, a jego negacja Trójcy i Wcielenia wywołała kontrowersję w kręgach chrześcijańskich syjonistów i Żydów Mesjańskich.

Według Marcusa, Jezus jest ludzkim Mesjaszem, który nie przypisywał sobie Boskości ani nie jest Boski. Pismo jest czytane w kontekście tradycji rabinicznej, która wpływa na rezultat takiej lektury, nadając jej orientację i poddając ją kontroli. Rabiniczna halacha jest akceptowana, i niewiele jest jawnego głoszenia. Chociaż teologia tego nurtu musi jeszcze być 41 Dz. cyt.

42 Adopcjanizm – starożytna herezja, w myśl której Pan Jezus nie miał przedludzkiego bytu, tylko został przez Boga adoptowany na Syna jako człowiek, który został wybrany na Mesjasza (przypis tłumacza). 20

sformułowana w bardziej wyczerpujący i systematyczny sposób, to jednak jest ona wyznawana przez wpływowe, choć heterodoksyjne43 ugrupowanie w ramach ruchu mesjańskiego. Jeśli nie nastąpi w niej wyraźniejsze zdefiniowanie ważności Jeszuy, to dla niektórych będzie ona środkiem powrotu do żydowskiej ortodoksji, i rosnącaliczba Żydów Mesjańskich przyjmie szyld „ortodoksji” lub„jedynie Żydów”.

43 Heterodoksyjny – nieprawowierny, niezgodny z prawidłową doktryną (przypis tłumacza). 21

3. Ewangeliczny Izrael – jaka jest misjologia44 reszty?

Teologia Izraela w wydaniu Thomasa Torrance’a ukazuje ten naród jako narzędzie, za pośrednictwem którego Chrystus jest przekazywany przez objawienie i pojednanie. Dlatego powstaje kwestia, do jakiego stopniareszta Izraela nadal będzie odgrywała tę rolę. Wyrzekając się teologii zastępstwa, która głosi, jak to wyraził kardynał Faulhaber: „Po śmierci Chrystusa, Izrael został zdymisjonowany ze służby Objawieniu”45, 44 Misjologia – dział teologii zajmujący się misją i ewangelizacją (przypis tłumacza).

45 Lev Gillet, Communion in the Messiah (Wspólnota w Mesjaszu, Londyn: Lutterworth, 1942), s. 191. „Louis ‘Lev’ Gillett urodził się w 1893 r. w Saint-Marcellin (Isère, Francja). Po ukończeniu studiów zzakresu filozofii w Paryżu, został wcielony do wojska podczas pierwszej wojny światowej, w 1914 r. dostał się do niewoli, w której spędził trzy lata, gdzie zainteresował się duchem i duchowością rosyjskich więźniów. Studiował matematykę i psychologię w Genewie, a w 1919 dołączył do zakonu benedyktynów. Pociągało go wschodnie chrześcijaństwo, dlatego zapoznał się z Metropolitą Andriejem Szeptyckim z Ukraińskiego Grecko-katolickiego Kościoła w Galicji, i złożył swe wieczyste śluby w 1925 roku w monasterze Studyty w Ławrze Uniowskiej w Galicji. Jako rozczarowany nastawieniem Kościoła Rzymskokatolickiego względem Prawosławia, Gillet został przyjęty do Kościoła Prawosławnego w Paryżu w maju 1928 r., a w listopadzie 1928 r., został proboszczem parafii Sainte-Genevičve-de-Paris, pierwszej francuskojęzycznej parafii prawosławnej. W 1938 r. opuścił Paryż I osiedlił się w Londynie, gdzie był w strukturach Wspólnoty świętego Albana i świętego Sergiusza (the Fellowship of Saint Alban and Saint Sergius), ekumenicznej organizacji oddanej sprawie zbliżenia KościołaAnglikańskiego i Prawosławnego. Pozostał w Anglii aż do swej śmierci w 1980 r., odbywając wiele podróży zagranicznych, zwłaszcza do Francji, Szwajcarii i Libanu, gdzie brał udział w duchowej odnowie Antiocheńskiego Prawosławia”. (http://en.wikipedia.org/wiki/Lev_Gillet)

Główne publikacje w języku francuskim (pod pseudonimem „Mnich Kościoła Wschodniego”), to m.in. The Jesus Prayer, Introduction to Orthodox Spirituality (Modlitwa Jezusowa, wprowadzenie do duchowości prawosławnej),The year of grace of the Lord: A commentary on the Byzantine liturgical year (Rok łaski Pana: komentarz bizantyjskiego roku liturgicznego) oraz Jesus, simple gazes at the Saviour (Jezus, proste spojrzenia na Zbawiciela). Jego 22

Torrance twierdzi, że Izrael był środowiskiem, w którym „miał miejsce ruch w dwie strony: adaptacja Boskiego objawienia do ludzkiego umysłu oraz taka adaptacja wyrażonych form ludzkiego zrozumienia i języka, by pasowały do Boskiego objawienia”46.

Torrance utrzymuje, że „zastępcza misja Izraela polegająca na pośrednictwie w dziele pojednania nie zakończyła się wraz ze śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa, lecz ma znaczenie w ciągu całej historii...”. Dodaje, że „głęboka schizma między chrześcijaństwem a judaizmem, która rozwinęła się we wczesnych wiekach Kościoła, i odtąd utrwaliła się w historii, upośledziła wysiłki chrześcijaństwa w rozumieniu ewangelii, zwłaszczazadośćuczynienia” (s. 37-46)47.

4. Ekumeniczna mesjańska teologia żydowska

Jaką postać powinna przybrać żydowska społeczność mesjańska w Ciele Chrystusa? Lev Gillet, żyjący współcześnie z Paulem Levertoffem, napisał ponad 110 lat temu:

„Jak widzieliśmy, żydowskie chrześcijaństwo zakłada cośodmiennego od przyłączenia się jednostki do jakiejkolwiek współczesnej obecnej misji lub jakiegokolwiek współczesnego Kościoła. Zakłada ono chrześcijańską wiarę i żydowskie środowisko religijne. Takie połączenie można osiągnąć na dwa sposoby. Pierwszy sposób nazwiemy ‘żydowskim chrześcijaństwem niesynagogalnym’, a drugi – ‘synagogalnym żydowskim chrześcijaństwem’”48.

współpraca z Paulem Levertoffem doprowadziła do powstania jego dziełana temat relacji żydowsko-chrześcijańskich, Communion in the Messiah (Wspólnota w Mesjaszu).

46 Torrance, Mediation of Christ, (Pośrednictwo Chrystusa, Edynburg, Szkocja: T and T Clark, 1992) s. 7, w: Colyer, How to Read T. F. Torrance (Jak czytać T. F. Torrance’a), IVP 2001.47 Colyer, s. 69, przypis 50.

48 Lev Gillet, Communion in the Messiah, s. 206. 23

„Niesynagogalne chrześcijaństwo” to żydowskie chrześcijaństwo, które „zerwało swoje więzi z Synagogą”,i może istnieć w dwóch formach, które interesują nas w naszym rozważaniu. Gillet wyjaśnia:

„Mogłoby to być specjalne i autonomiczne odgałęzienie jednego z obecnych kościołów chrześcijańskich, np. Kościoła Prawosławnego, alboKościoła Rzymskokatolickiego lub Kościołów Episkopalnych pozostających we wspólnocie z Canterbury. Warunkiem istnienia tego odgałęzienia byłoby zaproponowanie takich analogii, jakie mają Kościoły Unickie względem Kościoła Rzymu”49.

Alternatywnym, „niesynagogalnym żydowskim chrześcijaństwem” mógłby według Gilleta być „niezależny kościół chrześcijański, jak Bracia Morawscy, czy Kościoły Waldensów”.

Jednakże Gillet poświęca więcej czasu i zainteresowania tym, co nazywa „synagogalnym” żydowskim chrześcijaństwem, takim żydowskim chrześcijaństwem, które „zachowuje, o ile to możliwe, swe związki z Synagogą”. Gillet uznaje ten sposób za bardziej „skomplikowany i trudniejszy”, lecz mimo wszystko właśnie za nim się opowiada. Powołuje się na przykłady rabina Lichtensteina z Węgier, żydowskiego pisarza niemieckiego De Jonge, i innych żydowskich wierzących w Jezusa, którzy pozostali członkami Synagogi, potwierdzając zarazem swą wiarę w Mesjasza. Gillet widzi w takim ruchu problemy i możliwości, mianowicie, że całe społeczności staną się „żydowskimichrześcijańskimi synagogami”, które to zjawisko uznajeza „czysto hipotetyczne”, albo bardziej prawdopodobny scenariusz, że „pojedynczy Żyd lub mała grupa Żydów uwierzy w Chrystusa jednocześnie zachowując swoje członkostwo we wspólnocie synagogalnej”50.

Gillet twierdzi, że nie „występuje tu w obronie jakiejkolwiek formy żydowskiego chrześcijaństwa”, lecz że „po prostu rozważa możliwości”. Jednakże jest on przekonany, że „jakaś forma żydowskiego chrześcijaństwa

49 Dz. cyt.

50 Dz. cyt., s. 207.24

jest pożądana dla całego Kościoła chrześcijańskiego”51. Przytacza Conrada Hoffmana, który utrzymywał, że:

„Powinniśmy dołożyć starań, by pomóc takiemu ruchowi pozostać żydowskim lub hebrajskim ruchem, zamiast próbować odłączyć go od żydostwa… Trzeba się spodziewać możliwości, że z takiego ruchu powstanie nowy Kościół [złożony z ludu żydowskiego skłaniającemusię ku Chrystusowi]. Musimy być gotowi, by przyjąć takich do rodziny chrześcijańskiego Kościoła i prawdopodobnie być nawet gotowymi skorzystać w duchu pokornej wdzięczności z nowego światła, które może przyjść od naszych żydowskich bliźnich, którzy odkrywają swego długo oczekiwanego Mesjasza”52.

Gillet jest świadom istotnego, ekumenicznego znaczenia„synagogalnego żydowskiego chrześcijaństwa”:

„Po drugie, wierzymy, że rozwój żydowskiego chrześcijaństwa jest nierozłącznie związany z rozwojem wśród chrześcijan nowej, ekumenicznej

świadomości. Zatem bezużyteczne, a nawet niebezpieczne byłoby myślenie o przyszłym żydowskim chrześcijaństwie w przesadnie precyzyjnych kategoriach.Jeżeli rozwinie się coś takiego, jak żydowskie

chrześcijaństwo, to ono rozwinie się i będzie ewoluować wraz z ponownie zjednoczonym Kościołem, co stara się przywrócić obecny ruch ekumeniczny. Bez

żydowskiego ziarna organizm ekumeniczny nie rozwiniesię, a żydowskie chrześcijaństwo, które byłoby odizolowane od ekumenicznego chrześcijaństwa, pozostaniesektą – chyba, że rozwinie się całkowicie w ramach Synagogi, użyźni ją i doprowadzi do prawdziwego duchowego

kontaktu z Kościołem”53.

51 Dz. cyt., s. 209.

52 Conrad Hoffmann, Christians and Jews (Chrześcijanie a Żydzi), s. 60, cytat za Gilletem, s. 209.

53 Gillet, Communion, s. 209-210.

25

5. Misjologia Żydów Mesjańskich

Ewangeliczna i etyczna – czy taka jest Dobra Nowina, którą żydowskie formy chrześcijaństwa i mesjańskie judaizmy, przekazują Kościołowi i Izraelowi? Jak mogą zgodnie z nią żyć zachowując swoją zbiorową tożsamość – jak Tora odnowiona w Jeszui powinna być stosowana w życiujako ukazanie charakteru Boga, Jego świętości, sprawiedliwości i miłości?

6. Zakończenie

Naszkicowaliśmy kilka nurtów w ramach ruchu, i kilka kierunków, w jakie musi się on rozwinąć. Bez dojrzałej mesjańskiej, żydowskiej teologii, ci z nas, którzy są Żydami i wierzą w Jezusa, nie uświadomią sobie w pełni naszego powołania jako „reszty”, by żyć naszą wiarą w sposób, który będzie wyzwaniem zarówno dla Kościoła, jaki Synagogi. Oby Pan wzmocnił nas w tym zadaniu.

Richard Harvey richardsharvey@gmail.com

Abstrakt:W artykule zaprezentowano osiem nurtów w ramach współczesnego judaizmu mesjańskiego. Autor, który sam jest Żydem Mesjańskim zaczyna swoją prezentację od teologów i myślicieli stricte chrześcijańskich, których można nazwać hebrajskimi chrześcijanami, takich jak Baruch Maoz czy Arnold Fruchtenbaum. Następnie ukazuje trendy nacechowane łączeniem tradycji żydowskiej z chrześcijaństwem, na korzyść tego drugiego systemu. Natomiast na drugim biegunie przedstawia myślicieli uznających Mesjasza w Jezusie, u których jednak przeważają idee żydowskie, także rabiniczne, oraz występuje dystans względem chrześcijaństwa. Autor szkicuje też możliwe drugi rozwoju teologii Żydów Mesjańskich, czerpiąc także z dawniejszych źródeł.

Abstract:The article presents eight streams within today’s Messianic Judaism. The author, himself a Messianic Jew, begins his presentation with actually Christian theologians and thinkers who may be called Hebrew Christians, as Baruch Maoz and Arnold Fruchtenbaum. 26

Afterwards he shows trends characterized by combining Jewish traditions with Christianity, with the prevalence of the second system. On the other pole he presents such thinkers, who recognize the Messiah in Jesus, but on the other hand they are dominated by Jewish ideas, also the rabbinic ones, and they distance themselves from Christianity. The author also outlines possible ways of development of Messianic Jewish theology, using also older sources.

Nota o autorze:

Dr Richard Simon Harvey jest Żydem, urodzonym w 1956 r. wAnglii i wychowanym w judaizmie, który w młodym wieku (w 1973 r.) uwierzył w Jezusa jako Mesjasza. Mieszka w Londynie i należy do organizacji Jews for Jesus (Żydzi dla Jezusa), głoszącej Ewangelię Żydom i uprawiającej apologetykę na rzecz Chrystusa i Jego nauki. Wykształcenie R. Harveya obejmuje m.in.: magisterium z dziedziny teologii i studiów religijnych na Uniwersyteciew Bristolu, magisterium z dziedziny studiów żydowskich i hebrajskich w Kolegium Uniwersyteckim w Londynie oraz doktorat z dziedziny studiów religijnych na UniwersytecieWalii. Pracuje w Akademii Misyjnej All Nations College w Easneye, Ware w hrabstwie Hertfordshire, w Wielkiej Brytanii, gdzie jest wykładowcą hebraistyki i kultury żydowskiej oraz kierownikiem programu magisterskiego z dziedziny teologii Żydów Mesjańskich. Prowadzi badania naukowe dla Centrum Mosze Rosena w Tel Awiwie. Jest autorem następujących książek: swojego świadectwa nawrócenia do Chrystusa: But I’m Jewish. A Jew for Jesus tells his history (Ale ja jestem Żydem. Żyd dla Jezusa opowiada swoją historię), San Francisco, USA, Purple Pomegranate Productions, 1996; oraz prac naukowych: Raymundus Martini and the Pugio Fidei (Rajmund Martini i Pugio Fidei), MessianicJewish Theological Publications, b.m.w. 2008; Mapping Messianic Jewish Theology. A Constructive Approach (Studies in Messianic Jewish Theology), (Szkic o teologii Żydów Mesjańskich. Podejście konstruktywne [Studia nad teologią Żydów Mesjańskich], Carlisle, Wielka Brytania: Paternoster, 2009) i Towards a Messianic Jewish Theology of Reconciliation (Ku mesjańsko-żydowskiej teologii pojednania), Richard Harvey, b.m.w. 2012 r. Napisał także wiele naukowych artykułów, które publikuje zwłaszcza w piśmie Mishkan, wydawanym przez Caspari Center w Jerozolimie.

27

28

29