شناسی جانوری تجربیعلمی ـ پژوهشی زیستمجله (39-48) 1393اول، پیاپی نهم، تابستان شماره سال سوم،

Experimental Animal Biology. Vol. ??? No. ???, ?????? (??? - ???)

هاي ريختي دو زيرگونه بررسي تفاوت

جنبانک ابلق در ايران دم

(Motacilla alba personata و

Motacilla alba persica)

،2يوسفيمسعود ، *1صياد شيخي ئيالنلو 4وحيد زماني، 3يانياسکندر رستگار پو

يعيو منابع طب يدانشگاه علوم کشاورز ،ارشد يدانش آموخته کارشناس. 1

ستيط زيمح ست، گروهيط زيالت و محيگرگان، دانشکده ش، گروه يعيدانشگاه تهران، دانشکده منابع طب ،ارشد يکارشناس يدانشجو .2

، شهرستان سبزوار، يخراسان رضو ،اريدانش .3 ،ست، کرجيط زيمح

يست شناسيه، گروه زي، دانشکده علوم پايم سبزواريدانشگاه حک

فرانسه، گرونبل، دانشگاه ژوزف فوريه ،دکترا دانشجوي .4

(18/6/93، تاريخ تصويب: 13/11/92)تاريخ دريافت:

چکيدهداراي سه زيرگونه با Motacilla alba)دم جنبانك ابلق )

dukhunensisو M.a.persica ،M.a.personataهاي نامM. a زايي در هايي درباره وقوع دورگهزني در ايران است و گمانه

هاي مذکور وجود دارد. هدف مطالعه حاضر بررسي بين زيرگونهو M.a.persica هاي ريختي بين دو زير گونهتفاوت

M.a.personata نمونه 17در ايران است. براي اين منظور تعدادآوري و مورد از محدوده حضور دو زيرگونه جمع 1389در سال

هاي ريختي بين دو بررسي قرار گرفت. براي بررسي تفاوتها شش صفت گيري و بر اساس آن زيرگونه هفت صفت اوليه اندازه

آزمون تي و تجزيه به ثانويه نيز ساخته شد و با استفاده از هاي اصلي مورد بررسي قرار گرفتند. نتايج حاصل نشان داد مؤلفه

داري هاي مورد بررسي داراي تفاوت معنيمتغير از بين متغير که پنجگونه حول محورهاي بين دو زير گونه است و پراکنش افراد دو زير

باشد. همچنين، دو از يکديگر جدا مي کامالً PCAاول و دوم زيرگونه از نظر رنگ آميزي ناحيه سر، جلو سر و گلو نيز مورد

دو زيرگونه الگوي ثابت و مقايسه قرار گرفتند. نتايج نشان داداي از وجود دهند و هيچ نشانهآميزي را نشان مي متفاوتي از رنگ

افراد حد واسط يافت نشد. با توجه به جدايي مورفومتريك دو هاي والد در هاي دورگه از نمونهنهزيرگونه، احتمال جدايي نمو

ناحيه تماس آنها بر اساس صفات مورفومتريك وجود دارد.

.سنجي، ايران دورگه، ريخت جنبانك ابلق،دم هاي کليدي:واژه

یخی ئیالنلوصیاد ش * نویسنده مسئول:E-mail: sayyad.shaykhi@yahoo.com

Morphological Differences

between the Two Subspecies of

Motacilla alba in Iran

(M.a.personata and

M.a.persica)

S. Sheykhi Ilanloo1*, M. Yousefi

2,

E. Rastegar Pouyani3, V. Zamani

4 1. M. Sc. Graduate, Environmental science, Department of

Environment Faculty of Fishery and Environmental Science,

Gorgan University of gricultural Sciences and Natural Resouces, Gorgan, Iran, 2. M. Sc. Student, Department of

Natural Environment, Faculty of Natural Resources College of

Agriculture & Natural Resources, University of Tehran, Karaj,

Iran, 3. Assistant Professor, Faculty of Science, Hakim

Sabzevari University, Sabzevar, Iran, 4. Ph. D. Student,

Laboratoire d’Ecologie Alpine, CNRS UMR 5553, Université

Joseph Fourier, B.P. 53, F-38041 Grenoble Cedex 9, France (Received: Feb. 2, 2014; Accepted: Sep. 9, 2014)

Abstract Motacilla alba has three subspecies in Iran

including M.a. personata, M.a. persica and M. a.

dukhunensis. There is some evidence to support

hybridization among these subspecies. In this

study, we investigated morphological differences

between two subspecies of White Wagtail in Iran

including M.a.personata and M.a.persica. For this

purpose, 17 specimens were collected from South

and North East of Iran during the spring and

summer of 2011, then we measured seven

primary variables and six calculated ratios for

comparison in multivariate analyses using Past

program. We also compared coloration of head,

forehead, crown and throat between to subspecies.

T test revealed that five characteristics were

significantly different between two subspecies

(P<0.05). Morphological matrices were analyzed

by Principal Components Analysis (PCA) Results

indicated that two subspecies are different from

each other. Coloration of head, forehead, crown

and throat between two subspecies is different and

we could not find any evidence of hybridization

between them. According to morphometric

separation of the two subspecies, there was the

possibility of separation of samples hybrid from

samples parent the contact region based on

morphometric characters. Keywords: White Wagtail, Subspecies,

Hybridization, Biometry, Iran

1393اول، پیاپی نهم، تابستان ، شماره سومسال انوری تجربی، شناسی جعلمی ـ پژوهشی زیستمجله 40

مقدمه

گونه 11شامل (Motacilla)جنبانک جنس دمآفریقا، اوراسیا و آمریکای های باشد که در قاره می

شمالی و همچنین در برخی جزایر بزرگ گسترش ;Sibley and Monroe, 1990)اند یافته

http://www.birdlife.info/) در میان اعضای . (Motacilla alba)جنبانک ابلق این جنس دم

که شامل باشد یفراوان مدارای گستره حضور نواحی شمال قاره سرتاسر قاره آسیا، اروپا و همچنین

;Dement and Gladkov, 1954)آفریقا است

Cramp, 1988)های متنوعی ، این گونه در زیستگاهشامل مناطق با پوشش گیاهی بلند و متراکم، در

های سرد تا مناطق خشک و بدون پوشش اقلیمگیاهی و در اقلیم گرم حضور دارد. همچنین اغلب در

شونده میمجاورت مناطق مسکونی نیز دید(Cramp, 1988).

جنبانک ابلق به دلیل های دمشناسایی زیرگونهباشد دورگه شدن در مناطق همپوشانی مشکل می

(Dement and Gladkov, 1954; Stepanyan,. ها . همچنین دو شکلی جنسی در برخی نژاد(2003

ای به نقطه از نقطه ها آندر طول تغییرات جغرافیایی بنابراین دسته بندی هر یک از افراد دیگر وجود دارد،

های جدا از هم مشکل خواهد بود به زیرگونه(Pavlova et al., 2005 لذا در مطالعات گذشته .)

Crampمورد توجه محققان قرار گرفته است. آور، های جوجهبر اساس فرم سر نر (1988)جنبانک ابلق را به چهار گروه های دم زیرگونه .M. a( 1م بندی کرده است: ای تقسیزیرگونه

personata وM. a. alboides .2 )M. a.

ocularis وM. a. lugens 3 )M. a. alba ( شاملM. a. dukhunensis و شود یمنیز )M. a.

yarrellii 4و )M. a. baicalensis وM. a.

leucopsis .Pavlova از (2005) و همکارانمیتوکندریایی برای بررسی DNAمطالعات ریختی و

منطقه از 27جنبانک ابلق در های دموضعیت زیرگونه

و Semenov سرتاسر اوراسیا استفاده نمودند.زایی را دیگری دورگه مطالعهدر (2010) همکاران

M.a.albaو ,M.a.personataمیان دو زیرگونه دهنده ها نشانمورد بررسی قرار دادند که نتایج آن

های مورد مطالعه بود. زایی میان زیرگونه دورگهی ها افتههمچنین در مقاله مذکور اشاره به ی

Zarodni (1903) در شرق ایران شده است کهکننده وجود انتقال صفات بین دو زیرگونه بیان

M.a.personata وM.a.alboides باشد. می سه Cramp (1988)با توجه به مطالعات

زیرگونه از دم جنبانک ابلق در ایران زاد و ولد در dukhunensis M. aنمایند که زیرگونه می

در شمال M. a. personata شمال غربی، زیر گونهدر نیمه M. a. persica و شمال شرق و زیر گونه

(. همچنین زیرگونه 1جنوبی کشور حضور دارد )شکل M. a. persica یافته میان دو جمعیتی هیبرید تغییربا سفیدی پیشانی معموالًباشد، که زیرگونه قبلی می

(. Cramp, 1988باشد )و طرفین سر قابل تمایز میمورد M.a. personataدر مطالعات صورت گرفته

ای که بررسی بیشتری قرار گرفته است ولی مطالعهرا مشخص نماید M.a. persicaبتواند وضعیت

هنوز صورت نگرفته است. لذا نیاز است تا وضعیت های موجود در سطح ایران مشخص گردد،زیرگونه

های مختلف این گونه در تا بتوان وضعیت جمعیتها را مشخص نمود. ایران و جایگاه تاکسونومیکی آن

مطالعه حاضر نیز در مسیر تحقق همین هدف طراحی و اجرا گردیده است.

هاواد و روشم M. a. personataبرداری از زیرگونه جهت نمونه

برداری از جمعیت این زیرگونه در شهرستان نمونه .Mسبزوار )استان خراسان رضوی( و برای زیرگونه

a. persica نمونه برداری از جمعیت زیر گونه مذکوردر شهرستان بوانات )استان فارس( با استفاده از

در بردارینمونه(. 1گرفت )شکل تفنگ بادی انجام

41 ... جنبانک ابلقهای ریختی دو زیرگونه دمبررسی تفاوت :و همکاران ئیالنلوشیخی

و تنها از افراد نر صورت گرفت. 1389بهار و تابستان نمونه از جمعیت 7نمونه از جمعیت بوانات و 10 تعداد

سبزوار جمع آوری و به محیط آزمایشگاهی منتقل و گیری گردید.صفات مورد نظر اندازه

های دم جنبانک ابلق موقعیت جمعیت .1شکل

برداری شده از ایراننمونه

های صید شده هفت صفت برای هر یک از نمونه

و همکاران Kaboliاصلی اولیه با استفاده از روش اندازه گیری شد که عبارتند از: طول منقار (2007)

(BL( عرض منقار ،)BW( پهنای منقار ،)BD طول ،)( و WL(، طول بال )TaL(، تارسوس )TLدم )

برای اندازه گیری صفات مورد (. FSگستردگی پنجه )استفاده شد. 01/0ها از کولیس با دقت نظر نمونه

ها گیری تمامی نمونهبرای کاهش میزان خطای اندازهگیری شد. توسط یک نفر )نویسنده اول( اندازه

همچنین برای مقایسه ریختی بین دو جمعیت صفات گیری شده صفات های اندازهنسبی )ثانویه( نیز از داده

اولیه به دست آمد که عبارتند از: نمایه گردی بال (WRI ،)( گستره پا به طول تارسوسFS/TaL ،)

طول دم به (، TaL/WLطول تارسوس به طول بال )(، نمایه قطر منقار بهطول منقار TL/WLطول بال )

(BD/BL( و عرض منقاربه طول منقار )BW/BL .) ( ارایه گردیده 1لیست این صفات در ضمیمه )

است.

هاتجزیه و تحليل داده

های ریخت سنجی لگاریتمی شدند، چرا که ابتدا دادهلگاریتمی شدن باعث کاهش چولگی و همگنی

. (Miles and Ricklefs, 1984)شودها میواریانسسنجی با استفاده های ریختآنالیز ماتریس دادهسپس

Pastافزار های اصلی با نرممؤلفهاز روش تجزیه به

(Hammer et al., 2001) تجزیه به . انجام شد-با استفاده از ماتریس واریانس های اصلیمؤلفه

کواریانس به طور جداگانه برای متغیرهای اولیه و ثانویه انجام شد. برای آزمودن وجود یا عدم وجود

دار در متغیرهای مورد بررسی بین دو تفاوت معنیو SPSSفزار زیرگونه، از آزمون تی مستقل در نرم ا

استفاده شد. همچنین >05/0P در سطح آماری ، دو Cramp (1988)سعی گردید به پیروی از

زیرگونه از نظر فرم رنگی سر، جلو سر و گلو نیز مورد مقایسه قرار گیرند.

نتايجهفت صفت اصلی اندازه گیری نتایج حاصل از آنالیز

کهشده میان دو جمعیت سبزوار و بوانات نشان داد ی ها تفاوتصفت میان این دو جمعیت دارای پنج

( 038/0باشند. از این میان قطر منقار )داری میمعنی( و صفت نمایه گردی p<05/0درصد ) 95با اطمینان

(، نمایه 000/0(، نمایه گستردگی پنجه )01/0بال )( و نمایه گستردگی 01/0قطر منقاربه طول منقار )

درصد 99( در سطح 00/0طول تارسوس ) پنجه پا به(01/0 > pتفاوت معنی ) داری را بین این دو جمعیت

(. از میان صفاتی که تفاوت 1نشان دادند )جدول داری را بین دو جمعیت نشان دادند صفات قطر معنی

منقار در جمعیت سبزوار میانگین باالتری را نسبت به ایه جمعیت بوانات دارا بود. همچنین صفات نم

گستردگی پنجه پا، نمایه گردی بال، نمایه قطر منقار به طول منقار و نمایه گستردگی پنجه پا به طول تارسوس در جمعیت بوانات میانگین باالتری را نسبت

(.1به جمعیت سبزوار نشان دادند )جدول

1393اول، پیاپی نهم، تابستان ، شماره سومسال انوری تجربی، شناسی جعلمی ـ پژوهشی زیستمجله 42

نتایج مقایسه آماری میانگین صفات ریختی دم جنبانک ابلق بین دو منطقه سبزوار و بوانات .1جدول درصد 95با استفاده از آزمون تی با اطمینان

مقدار آماره F

مقدار آزمون (05/0 > p)

اشتباه معیار

انحراف استاندارد

میانگین تعداد نمونه

صفات زیستگاه

237/0 038/0 * سبزوار 7 45/4 224/0 092/0

قطر منقار بوانات 10 14/4 286/0 095/0

512/2 01/0 ** سبزوار 7 32/0 02/0 0

نمایه گردی بال بوانات 10 47/0 0 0

205/4 00/0 ** سبزوار 7 08/1 11/0 041/0

گستردگی پنجه پا بوانات 10 29/0 064/0 2/0

091/1 01/0 * سبزوار 7 39/2 205/0 077/0

طول منقار / نمایه قطر منقار بوانات 10 64/2 15/0 047/0

286/2 00/0 سبزوار 7 08/1 11/0 4/0

طول تارسوس / نمایه گستردگی پنجه پا بوانات 10 29/1 06/0 2/0

اندازه گیری شده میان دو جمعیت از میان صفات

میانگین هشت صفت عرض منقار، طول دم، طول تارسوس، طول بال، نمایه گردی بال، نمایه تارسوس به طول بال، نمایه طول تارسوسبه طول بال و نمایه قطر منقار به طول منقار در جمعیت سبزوار بیشتر از

جمعیت بوانات بود. میانگین پنج صفت طول منقار، مایه طول دمبه طول بال، نمایه عرض منقار به طول ن

منقار، پهنای منقار و نمایه گسترگی پنجه پا در جمعیت بوانات بیشتر از جمعیت سبزوار بود

(.2)جدول

انحراف از استاندارد تمامی صفات اندازه گیری شده و صفات نسبی دم جنبانک ابلق ±میانگین )میلی متر( .2جدول انحراف از استاندارد هر صفت ±در دو جمعیت بوانات و سبزوار و میانگین کل )میلی متر(

شماره صفت تعداد سبزوار بوانات کل

97/9 ± 58/0 21/10 ± 38/0 70/9 ± 68/0 1 طول منقار 14

29/4 ± 3/0 15/4 ± 3/0 45/4 ± 24/0 2 عرض منقار 16

21/4 ± 2/0 24/4 ± 26/0 18/4 ± 1/0 3 قطر منقار 16

02/94 ± 63/2 45/92 ± 22/2 81/95 ± 85/1 4 طول دم 17

07/25 ± 5/1 60/24 ± 31/1 60/25 ± 63/1 5 طول تارسوس 17

73/92 ± 66/0 6 طول بال 17 81/92 ± 13/2 68/92 ± 22/3

19/1 ± 13/0 28/1 ± 07/0 08/0 ± 11/0 7 گستردگی پنجه پا 17

32/0 ± 02/0 31/0 ± 00/0 33/0 ± 02/0 8 نمایه گردی بال 17

26/0 ± 00/0 26/0 ± 00/0 27/0 ± 01/0 9 نمایه تارسوس / طول بال 17

52/2 ± 22/0 63/2 ± 17/0 39/2 ± 2/0 10 نمایه عرض منقار/طول منقار 14

06/1 ± 05/0 07/1 ± 05/0 04/1 ± 6/0 11 نمایه طول دم/ طول بال 17

59/0 ± 03/0 26/0 ± 0/0 27/0 ± 02/0 12 نمایه طول تارسوس/طول بال 17

26/0 ± 00/0 62/0 ± 0/0 63/0 ± 01/0 13 نمایه قطر منقار / طول منقار 14

های دادهماتریس هایمؤلفهآنالیز تجزیه به

درصد و 66/54سنجی نشان داد که محور اول ریختدرصد تغییرات واریانس را تبیین 52/19محور دوم

کند. بررسی نحوه پراکش افراد حول محور اول و می

43 ... جنبانک ابلقهای ریختی دو زیرگونه دمبررسی تفاوت :و همکاران ئیالنلوشیخی

از هم جدا کامالًدهد که دو زیر گونه دوم نشان می(. سه متغیر طول گستره پا، قطر 2هستند )شکل

ترین نقش را در ترتیب مهممنقار و طول منقار به (.3جدایی دو زیر گونه مورد مطالعه داشتند )شکل

. PCAدوم و اول محور حولدم جنبانک ابلق دو زیرگونه افراد پراکنش .2شکل

.□M. a. persica ، زیر گونه■ M. a. personataزیرگونه

با استفاده از صفات اولیه PCAنقش هر متغیر برای جدایی دو زیر گونه در آنالیز .3شکل

های ماتریس مؤلفههمچنین آنالیز تجزیه به

سنجی متغیرهای نسبی نشان داد که های ریخت دادهدرصد 28/12 و محور دوم مجموعاً 84/82محور اول

کند. افراد زیر گونه س را تبیین میاز تغییرات واریانM.a.personata و زیرگونهM.a.persica ًکامال

های اول و دوم جدا هستند از یکدیگر حول محور(. دو صفت طول گستره پا به طول تارسوس 4)شکل

ترین و طول دم به طول بال به ترتیب مهممتغیرها برای جدایی افراد دو زیر گونه بودند

(. 5)شکل

1393اول، پیاپی نهم، تابستان ، شماره سومسال انوری تجربی، شناسی جعلمی ـ پژوهشی زیستمجله 44

.PCAهای ثانویه حول محوراول و دوم پراکنش افراد دو زیرگونه با استفاده از ماتریس داده .4شکل

.□M. a. persica ، زیر گونه■ M. a. personata زیرگونه

با استفاده از صفات ثانویه PCAنقش هر متغیر برای جدایی دو زیر گونه در آنالیز .5 شکل

تفاوت طرح سیاه و سفید قسمت گردن و پیشانی

یی بود که در زیر بیان شده ها تفاوتدو گونه دارای است:

ی سبزوار دارای سیاهی بیشتری در گردن ها نمونهبوده و این سیاهی در جلوی گردن تا ابتدای سینه ادامه داشته و در پشت گردن تا انتهای گردن

ی این جمعیت در . همچنین بخش سفیدرسد یم

بخش سر و گردن محدود به پیشانی و اطراف چشم . پشت نمونه نیز به رنگ باشد یمجمعیت مورد نظر

(.6باشد )شکل میخاکستری ی بوانات دارای سیاهی کمتری از ها نمونه

به طوری باشند یمی سبزوار در سرو گردن ها نمونهکه سیاهی پشت و جلوی گردن در پهلوهای گردن به

. سیاهی در باشد یموسیله خط باریکی به هم پیوسته

45 ... جنبانک ابلقهای ریختی دو زیرگونه دمبررسی تفاوت :و همکاران ئیالنلوشیخی

ی سبزوار تا ابتدای سینه ها نمونهجلوی گردن همانند در پشت گردن به انتهای گردن ادامه داشته ولی

. بخش سفیدی این جمعیت در بخش سر و رسد ینمگردن محدود به اطراف چشم و پیشانی نبوده و

دهد یمبخش بزرگی از دو طرف صورت را تشکیل (.6)شکل

بواناتشهرستان M. a. persicaزیرگونه

سبزوارشهرستان M. a. personataزیرگونه

ی رنگی بخش سرو گردن در دو جمعیت ها تفاوت .6شکل دم جنبانک ابلق در سبزوار و بوانات

گيريبحث و نتيجهبه طور معمول هر گونه از چندین جمعیت تشکیل

ی ها طیمحبه ها تیجمعشده که هر یک از این و در طی اند کردهجغرافیای محل خود سازش پیدا

نجر به با محیط م ها سازشی متفاوت این ها زماناز نظر مورفولوژیکی و ژنتیکی ها تیجمعتمایز این

ی مناسب از نظر ها آزمونکه با استفاده از گردد یم

را ها تفاوتاین توان یمریخت سنجی و ژنتیکی (.Mayr, 1970; Arbabi et al., 2007نشان داد )

ی متفاوت در کشور ایران و ها ستگاهیزبا توجه به همچنین وجود موانع جغرافیایی قابل توجه مانند

ی البرز و زاگرس و همچنین کویر ها کوهرشته ی مختلف جدا ها تیجمعمرکزی ایران احتمال وجود

این مطالعه ر جنبانک ابلق نیز وجود دارد. داز هم دمجنوب غرب از M. a. persicaجمعیت زیر گونه

از M. a. personata یت زیر گونهایران و جمعاز کامالًی آمارهای شمال شرق با تجزیه و تحلیل

ییدکننده فرضیات فوق أیکدیگر جدا افتادند که ت .باشد یم

گیری در های ریختی صفات مورد اندازهتفاوتصفات منقار و دستگاه حرکتی حالت کلی برای

ن دو نشان داد. با توجه به اینکه محققاهایی را تفاوتای )شکار در هوا و نوک زنی( متفاوت روش تغذیه

(، به Davies, 1977اند )برای این گونه بیان کردهرسد تفاوت در نوع تغذیه باعث تفاوت در نظر می

طوری که منطقه برخی صفات شده باشد بهبیشتر M.a. personataگیری زیرگونه نمونه

گیری دربرگیرنده شرایط شکار در هوا و منطقه نمونهدر بردارنده شرایط شکار به M.a. persicaزیر گونه

صورت نوک زنی در امتداد مناطق آبی بود.نتایج به دست آمده برای جمعیت سبزوار با

برای زیرگونه Cramp (1988)توصیفات M.a.personata که گستره آن را مناطق شمال و

، مطابقت داشت. همچنین داند یمشمال شرقی ایران توصیف M. a.persicaجمعیت بوانات با زیرگونه

د که این زیرگونه را ح Cramp (1988)شده توسط .M.aو M.a. personataواسط بین دو زیرگونه

dukhunensis از لحاظ مورفولوژی مطابقت داند یمسنجی بین های ریخت داشت. در این مطالعه بررسی

جمعیت مطالعات مورفولوژی را تایید کرد و و این داز هم جدا کامالًاین دو جمعیت را ها لیتحلتجزیه و

و همکاران Pavlova(. 4و 2 های نمود )شکل

1393اول، پیاپی نهم، تابستان ، شماره سومسال انوری تجربی، شناسی جعلمی ـ پژوهشی زیستمجله 46

های دم جنبانک ابلق را در مطالعه زیرگونه (2005) M.a.personataدر اروسیا بیان داشتند که وضعیت

های های خود با زیرگونهوتایپبه دلیل اشتراک هاپلمیتوکندریایی قابل DNAدیگر با استفاده از

دهنده میزان و این نشان باشد تشخیص نمیجنبانک ابلق در های دمزایی باال میان زیرگونه دورگه

. همچنین باشد یمبرخی مناطق همپوشانی Semenov نشان دادند که (2010)و همکاران

در M. albaو M.a.personataمیان دو زیرگونه های پراکنش مشترک جنوب سیبری در گستره

زایی وجود داشته است. لذا مطالعات انجام دورگهجنبانک ابلق توسط های دم گرفته بر روی زیرگونه

,Dement and Gladkov)محققان در گذشته

1954; Stepanyan, 2003; Pavlova et al.,. 2005; Semenov et al., 2010)، های وارد بحث

دورگه شدن میان این زیر گونه نیز شده است که در ها برخی موارد نیز مشکالتی را برای جدایی زیرگونه

آورد. با وجود مطالعات اندک بر روی دم پدید میجنبانک ابلق در ایران توسط محققان خارجی، مطالعه حاضر اولین مطالعه ریخت سنجی و مورفولوژیکی در

د که توانست میزان جدایی دو زیرگونه دم ایران بوجنبانک ابلق را مشخص نماید. لذا با توجه به حضور زیرگونه سوم در ایران نیز نیاز است تا میزان جدایی

های موجود با زیرگونه M.a.dukhunensisزیرگونه در مطالعه حاضر نیز بررسی و میزان جدایی هر سه

زیر گونه مشخص گردد. شان شناسان توجه اینکه بسیاری از پرندهباتوجه به

زایی که اشکال مختلفی از پلوماژ به مواردی از دورگهجلب شده است دهند یمرنگی را به وضوح نشان

(Semenov et al., 2010 دم جنبانک ابلق ،)مطالعات به شمار گونه نیای مناسب برای ا گونه

بر اساس فرم Cramp (1988)به طوری که رود یمهای دم جنبانک ابلق را به رنگی سر نرها، زیرگونه

رده است. در این مطالعه نیز کبندی چهار گروه تقسیمها مورد بررسی تصاویر تهیه شده از قسمت سر نمونه

Cramp( که بر اساس توصیفات 6قرار گرفت )شکل 1در گروه M.a.personataزیرگونه (1988)

است به جز )نژادی که سر، گردن و گلو سیاه های پیشانی و نوار ابرویی( و زیرگونه قسمت

M.a.persica 3و گروه 1حد واسط بین گروه سفید، کامالً)نژادی که پیشانی، طرفین سر و گردن

اما چانه و گلو سیاه است( قرار گرفت. لذا نتایج به ها دست آمده از بررسی پلوماژ رنگی ناحیه سر نمونه

مبنی بر Crampستی فرضیه تواند در راستای درمیاز دو زیرگونه M.a.persicaهیبریدشدن زیرگونه

M.a.dukhunensisو M.a.personata دیگرتر و قابل استنادتر در این . اما اظهارنظر دقیقباشد

زمینه نیازمند انجام مطالعات مولکولی و در آینده M.a.dukhunensis زیرگونه گیری از نمونه است.

زایی میان با توجه به اینکه گزارشاتی از دورگهجنبانک ابلق در ایران وجود دارد های دمزیرگونه

(Cramp, 1988 لذا مطالعه مذکور گامی مفید را در ،)ها و جهت مشخص کردن وضعیت زیرگونه

گیری از ی موجود برداشته است. با نمونهدهایبریهودی این توان تا حدی مختلف در ایران میها تیجمع

خالء اطالعاتی در مورد این گونه را پر کرد. به های موجود در مرکز برداری از جمعیت خصوص نمونه

ایران با توجه به اینکه به نوعی محل تالقی بین سه زایی این تواند وضعیت دورگهباشد، میزیرگونه می

گونه را مشخص نماید. عالوه بر این استفاده از همراه با کارهای ریخت DNAی مبتنی بر ها روش

نتایج دقیقی را برای تواند یمسنجی هندسی و سنتی محققان ارائه دهند.

سپاسگزاريرضا علیجانی، مهدی یوسفی و علی از آقایان محمد

برداری و از شیخی جهت همکاری در امر نمونهداوران محترم برای بهبود کیفیت مقاله حاضر تشکر و

.گرددمیقدردانی

47 ... جنبانک ابلقهای ریختی دو زیرگونه دمبررسی تفاوت :و همکاران ئیالنلوشیخی

های ریختی بین دو زیر گونهصفات ریختی اولیه و ثانویه مورد استفاده برای بررسی تفاوت .1ضميمه متغیر توصیف فارسی

TL (Tail length) طول دم BL (Bill length) طول منقار از نوک تا حفر بینی

BD (Bill depth) لبه بیرونی حفره بینی(قطر منقار )در محل

BW (Bill width) عرض منقار )در محل لبه بیرونی حفره بینی(

TaL (Tarsus length) طول تارسوس

FS (Foot span) گستره پا

WL (Wing length) طول بال

WRI (Wing roundness index) نمایه گردی بال FS/TaL (Foot span/ Tarsus length) گستره پا به طول تارسوس

TaL/WL (Tarsus length/ wing length) طول تارسوس به طول بال TL/WL (Tail length/wing length) طول دم به طول بال

BW/BL (Bill width/ Bill length) عرض منقار به طول منقار BD/BL (Bill depth/ Bill length) قطر منقار به طول منقار

REFERENCES Arbabi T, Aliabadian M, Khaleghizadeh

A (2009) Comparison of Morpho-

skeletal Characteristics (Using

Standardised Criteria Sets) of the

Great Tit (Parus major) (Linnaeus

1758) in Three Iranian Populations

(Mashhad, Noor and Hamedan).

Podoces, 4(2): 71-80.

BirdLife International (2012) The

BirdLife checklist of the birds of the

world, with conservation status and

taxonomic sources. Version 5.

Downloaded from

http://www.birdlife.info/im/species/ch

ecklist.zip [.xls zipped 1 MB].

Cramp S (1988) Handbook of the birds of

Europe, the Middle East and North

Africa. Oxford, Oxford University,

1136 pp.

Davies NB (1977) Prey Selection and

Social Behaviour in Wagtails (Aves:

Motacillidae). Journal of Animal

Ecology, 46, 37-57.

Dement’ev GP, Gladkov NA (1954)

Birds of the Soviet Union./ Moscow,

Sovetskaya Nauka,756 pp.

Kaboli M, Aliabadian M, Guillaumet A,

Roselaar CS, Prodon R (2007)

Ecomorphology of the wheatears

(genus Oenanthe). Ibis, 149, 792-805.

Mayr E (1970) Populations, species and

evolution. Harvard University Press,

453 pp.

Miles DB, Ricklefs RE (1984) The

correlation between ecology and

morphology in deciduous forest

passerine birds. Ecology, 65(5): 1629-

1640.

Pavlova A, Zink RM, Rohwer S, Koblik

EA, Red’kin YA, Fadeev IV, Nesterov

EV (2005) Mitochondrial DNA and

Plumage Evolution in White Wagtail

(Motacilla alba). J. Avian Biology, 36,

322-336.

Polak M (2004) Biometry of young

White Wagtails (Motacilla alba) and

Yellow Wagtails (Motacilla flava)

caught in the Gulf of Gdañsk region

during autumn migration. Ring, 26(2),

69-78.

Sibley CG, Monroe BL (1990)

Distribution and taxonomy of birds of

the world. New Haven, Yale

University Press, 11360 pp.

Semenova GA, Yurlova AK, Khaydarov

DR (2010) Hybridization of Motacilla

alba Linnaeus, 1758, and M. (a.)

personata Gould, 1861, in the south of

Siberia. Contemporary Problems of

Ecology, 3(5), 579-586.

1393اول، پیاپی نهم، تابستان ، شماره سومسال انوری تجربی، شناسی جعلمی ـ پژوهشی زیستمجله 48

Stepanyan LS (2003) Conspectus of the

ornithological fauna of Russia and

adjacent territories (within the borders

of the USSR as a historic region).

Moscow, Academkniga,806 pp.

Voelker G (2002) Systematics and

historical biogeography of wagtails:

dispersal versus vicariance revisited.

Condor, 104,725-739.