Historische pannendaken

Dakenlandschap RK-kerk Sint Joseph in Achterveld.

Wat gaan we behandelen?Beknopte geschiedenis van dakpannen Inspecteren van pannendakenSchades aan pannendakenOnderhouden van pannendakenPauze Presentatie over zinken goten

De Romeinen bakten al dakpannen

• Foto boven: archeoloog Holwerda en zijn dochter in de stookgang van een Romeinse ticheloven.

• Afbeeldingen rechts: reconstructietekening van de tichelovens bij Holdeurn vlakbij Nijmegen. Tekening Bob Brobbel.

Romeinse dakpannen

• Foto boven: archeologische vondst van dakpannen van gebouwen in de Romeinse stad Colonia Ulpia Traiana.

• Foto’s linksboven en linksonder: Tegula en Imbrice op een Romeinse herenboerderij in het openluchtmuseum in Xanten (Duitsland).

Middeleeuwse holle en bolle pannen

• Foto boven: NH-kerk Oostrum Friesland• Oudste daken uit de 14e - 15e eeuw• Zeer zeldzaam, ca. 8 daken in Noord-Nederland

zijn nog bewaard gebleven.

Handvorm dakpannen 14e eeuw tot ca. 1950

Foto linksboven: 17e-eeuwse gootjespan en daarnaast de vlakkere oude holle dakpan. Deze is rond 1500 ontwikkeld uit de quackpan.

Foto rechtsboven: 19e-eeuwse Friese 3-golfpan.

Hoe worden handvorm dakpannen gemaakt?

Bron foto’s: Huub Mombers (dakpannenmuseum in Alem).

Foto linksboven: een raamijzer. Foto linksonder: houten mal.

Machinaal gefabriceerde dakpannen ca 1800-heden

Foto linksboven: Romaanse dakpan uit 1924 (stempelpan).

Foto linksonder: Tuile du Nord dakpan uit 1910 (stempelpan).

Foto boven midden: handpers uit 1840. Foto rechtsboven: mal voor een Oegstgeester

dakpan. Bron foto: Kroon Keramiek.

Keramische leipannen vanaf de middeleeuwen tot heden.

Voorbeeld van een dak met keramische leipannen uit 1924.

Nederlands dakpannenmuseum in Alem

• http://www.dakpannencollectiemombers.nl/

Het verschil tussen rode en blauwe dakpannen

• Roodbakkende klei heeft een hoog gehalte aan ijzeroxide. Wanneer het vuur tijdens het bakproces wordt gesmoord, zal er voor het verbranden van de brandstof zuurstof uit de ijzeroxide worden gehaald. Daardoor verandert de rode kleur van de gebakken klei in grijs-blauw.

• Foto rechtsboven: voormalig stationsgebouw Oosterbeek.

Wat is de levensduur van een keramische dakpan?

• Foto linksboven: originele Friese driegolf strengpers dakpannen met bijhorende vorsten uit 1908 (111 jaar).

Wat is de levensduur van een keramische dakpan?

• Foto linksboven: Dat Bolwerck in Zutphen uit 1549 (470 jaar).

• Foto rechtsboven: Zutphense dakpannen (klein model oude holle dakpan) op Dat Bolwerck.

Strodokken

Foto linksboven: de oude holle dakpannen zijn niet volledig wind- en waterdicht.

Foto rechtsboven: het aanzicht van een pannendak met strodokken. De strodokken dienen om lekkage door slagregens en stuifsneeuw te voorkomen.

Strodokken maken

• Foto boven. Oude strodokken tussen de dakpannen

• Foto rechtsboven: strodokken maken, bron foto stichting historisch boerderij onderzoek

• Foto rechts. Nieuwe strodokken worden nu nog door enkele rietdekkers gemaakt. Bron foto Jos van Rees

Met mortel dichtgezette kieren

Met een kalkmortel dichtgesmeerd pannendak.

Gevelaansluiting met mortel

Afbeelding linksboven: de met mortel aangesmeerde dakpanaansluiting moet hoog tegen de gevel aangesmeerd worden.

Foto rechts: voorbeeld van een met mortel aangesmeerde gevelaansluiting.

Traditionele nok en hoekkeperafwerking

• Foto linksboven: hoekkepervorsten in een traditionele dakmortel.

• Foto rechtsboven: loden nokafdekking. Loden afdekkingen ongeveer vanaf de 17e eeuw.

Inspecteren van daken

• Goed en volledig inspecteren van pannendaken kan alleen van dichtbij.• Foto linksboven: aangelijnd inspecteren van een pannendak.• Foto rechtsboven: inspecteren van het dak met behulp van een hoogwerker.

Heel of kapot?

• Sommige schades zie je alleen van dichtbij.• Muldenpannen zijn berucht om lekkages door gebroken zijsluitingen.

Vervezelende en kantelende panlatten

Foto linksboven: kantelende panlatten.

Foto rechtsboven: vervezelende panlatten. De lignine lost door jarenlange vochtinwerking op en de cellulosevezels blijven over.

De panlatten op beide foto’s zijn ca. 100 jaar oud.

Lekkages

Verschoven dakpannen kunnen duiden op ingerotte of verzakte panlatten.

Vorstschade

Kleine scheurtjes zuigen capillair vocht op. Bij bevriezing neemt het volume van het vocht toe en dat drukt de dakpan uit elkaar.

Niet de juiste halve dakpannen

• Foto linksboven: forse inrottingen aan de windveren.• Foto rechtsboven: de inrotting is het gevolg van lekkage door half doorgeslepen

kruispannen.

Halve kruispannen

• Afbeeldingen rechts: voorbeelden van de juiste halve dakpannen.

• Foto boven: doormidden geknipte kruispan zonder waterkering.

Loodaansluiting onder de windveren

Afbeelding boven: doorsnede van een windveer met dekplank en een loodslab om lekkage door slagregens en stuifsneeuw te voorkomen.

Afbeelding linksboven: Handboek voor den Timmerman 1935.

Te smalle dekplanken op de windveren

Foto’s boven: de nieuw aangebrachte dekplanken dekken de dakpan nauwelijks af.

Foto links: voorbeelden van verholen goten. Bron afbeelding: Rheinzink.

Verholen goten

• Verholen goten onder de dakpannen zijn erg verstoppinggevoelig.

Schades aan de nokvorsten

• Foto links: zwamaanstasting aan de nokgording en het dakbeschot.

• Foto boven: de minerale dakmortel is deels weggevallen.

Herstellen van hoekkepervorsten in een dakmortel.

Foto linksboven: om “dure” Sacrete dakmortel uit te sparen heeft de aannemer een rugvulling van purschuim gebruikt.

Foto rechtsboven: geklieder met Flexim dakmortel.

Herstellen van hoekkepervorsten in een dakmortel

Nokvorsten in een minerale dakmortel. De mortel is verstevigd met kunststofvezels.

Gebarsten vorstpannen door het opwellen van de ruiterlat

Probeer de mortel niet volledig tegen de ruiterlat aan te smeren. Door vochtopname kan de ruiterlat gaan zwellen en de vorstpan kapot knappen.

Deze vorstpannen bevinden zich aan de zuidwesthoek en wordt meer belast door wind en regen.

Houd de ruiterlat vrij van de mortel

• Deze ruiterlat kan droog ventileren. Eventueel kunnen panschervenworden gebruikt als extra buffer.

Verbrande dakmortel

Foto links: deze nokvorsten zijn in een minerale dakmortel met kunststof vezels gelegd. De mortel is helaas ‘verbrand’. De samenhang tussen de toeslagstof zand en het bindmiddel kalk met cement is verdwenen.

Het is belangrijk om de minerale dakmortel voldoende vochtig te houden totdat deze voldoende is uitgehard. Bescherm de verse dakmortel tegen uitdroging door de zon en de wind, maar ook tegen bevriezing.

IJzeren spijkers en schroeven

Foto’s boven: kapot geknapte vorstpannen door het roesten van ijzeren spijkers.

Spijkers en schroeven

Foto links: door het roesten van een schroef is deze vlakke Friese dakpan doormidden gebroken.

Gebruik alleen messing, koperen of rvs bevestigingsmiddelen. De meeste rvs schroeven zijn niet magnetisch. De schroef op de foto rechts is van gegalvaniseerd ijzer en kan dus op termijn problemen gaan geven.

Noklood niet op de juiste wijze aangebracht

Foto linksboven: bij een horizontale loodbekleding is deze manier van bevestigen niet waterdicht.

Foto rechtsboven: het afkitten van de overlap is niet duurzaam. Door het uitzetten en krimpen van het lood zal dit weer lostrekken.

Goede bevestiging van nok en hoekkeperlood met klangen

Het felsen van nok en hoekkeperlood maakt de verbinding waterdicht en het lood stijver, zodat dit minder gevoelig is voor opwaaien.

In de fels kan een dikke koperen klang gehaakt worden. Deze klang wordt bevestigd aan de ruiterlat, waardoor een waterdichte bevestiging is gemaakt.

Loodbevestiging met spijkers en afgedekt met trotseerloodjes

Hoekkeperafdekkingen kunnen wel aanvullend worden vastgezet met koperen leinagels en een koperen plaat. Deze worden afgedekt met trotseerloodjes.

Scheerpannen

In het verleden werden scheerpannen (ook wel aanhoekers) opgehangen in loodveters van dik lood. Bij te dun lood zullen de scheerpannen gaan uitzakken.

Een goed alternatief zijn de rvs hoekkeperklemmen.

Kilgootaansluitingen

Foto links: mooie brede en strakke kilgootaansluiting. Deze goot is minder gevoelig voor verstoppingen door bladvuil en kan makkelijk schoongemaakt worden.

Foto boven: volledig dichtgelegde kilgoot. Deze zijn gevoelig voor verstoppingen.

Geen ondersteunende zoomlat

Het dak is recent gerenoveerd, maar langs de kilgoot is geen zoomlat toegepast.

De scheerpannen zakken uit en vallen weg.

Zoomlat langs de kilgoot

• Foto linksboven: kleine klosjes die de scheerpannen ondersteunen. • Foto rechtsboven: een goed uitgevoerde zoomlat. De scheerpannen zijn vastgezet

met koperen bolkopschroeven.

Zoomlat langs de kilgoot

Enkele getekende voorbeelden van een zoomlatconstructie langs een kilgoot.

Voetlat

• Afbeeldingen links: de panlatten zijn niet goed verdeeld en er is geen voetlat aangebracht die de onderste dakpan ondersteunt.

• Afbeelding boven: voorbeeld van een voetlat (panlat op zijn kant) die de onderste dakpan ondersteunt.

Inboeten met 2e hands dakpannen

• Hergebruik van historische materialen verdient de voorkeur. • Nadeel is dat dakpannen van verschillende dakpanfabrikanten niet altijd goed op

elkaar aansluiten. De dakpannen dienen goed uitgezocht en gesorteerd worden. Het liefst per dakpanfabrikant.

Nieuwe dakpannen

• Foto links: de originele VH-dakpannen. De dakpannen zijn qua kleur meer genuanceerd.

• Foto rechts: nieuwe VH-dakpannen. De kleur is egaal en het aanzicht van het dakvlak is hierdoor toch anders geworden.

Herstellen van het dakbeschot

• Foto links: herstellingen aan dakbeschot. Houd rekening met oude houtmaten en profileringen die niet direct leverbaar zijn.

• Foto rechtsboven: zwamaantasting in het dakbeschot. Mogelijk zijn ook de balkkopen in de muur aangetast.

Cementgebonden asbesthoudend dakbeschot

Foto rechts: origineel asbesthoudend dakbeschot op de keukenuitbouw van een woning uit 1908.

Grootschalige productie van asbesthoudend plaatmateriaal kwam al op gang omstreeks 1870.

Nu moeten de asbesthoudende materialen, die aan het weer zijn blootgesteld, voor 2024 verwijderd zijn. Als de platen erg slecht zijn en de asbestvezel komt nu al echt vrij, kan de gemeente je al verplichten dit voor 2024 te saneren.

In eerste instantie zou alle asbest dat boven de kapconstructie zit (sporen/gordingen) moeten worden verwijderd. Dit is teruggedraaid tot het asbest dat aan de buitenlucht is blootgesteld. Dus dakbeschot is nog niet verplicht.

Wijzigen van historische aansluitingen?

Foto linksboven: in het verleden zijn om esthetische redenen vaak verholen goten toegepast.

Foto rechts: de verholen goten zijn erg gevoelig voor verstoppingen. Het opgehoopte vuil belemmert de afvoer van regenwater waardoor lekkages kunnen ontstaan.

Wijzigen van historische aansluitingen?

Afbeelding rechtsboven: soms is het te overwegen om een historische aansluiting te wijzigen door bijvoorbeeld een loodaansluiting. Hiervoor dient altijd een monumentenvergunning aangevraagd te worden.

Stormschade

Foto linksboven: bij opgaand metselwerk van gevels, kerktorens, schoorstenen etc. ontstaan van draaiwinden.

Foto rechtsboven: waar nodig kunnen de dakpannen dan vastgezet worden met stormankers.

Onderhouden van pannendaken

Foto boven: zwiepende takken kunnen dakpannen kapotslaan. Bladvuil belemmert de afvoer van regenwater. Daarom is het belangrijk om de dakvlakken vrij te houden van takken en klimplanten.

Foto links: mosgroei en bladvuil belemmert de afvoer van regenwater en houdt vocht vast.

Onderhouden van pannendaken

Foto linksboven: pannendak vol bladvuil en mos.

Foto rechtsboven: lekkage en houtrot omdat de dakpannen het regenwater niet goed kan afvoeren.

Reservevoorraad dakpannen

Om onderhoud aan het pannendak te kunnen plegen is het handig om een reservevoorraad dakpannen te hebben. Denk hierbij aan een voorraad van minimaal 200 stuks.

Reservevoorraad dakpannen

Foto’s boven. Twee Friese tweegolf dakpannen van verschillende dakpanfabrikanten. Er is duidelijk verschil in vorm en maatvoering.

Neem altijd een originele dakpan van het dak mee als voorbeeld bij de aankoop van tweedehands dakpannen.

Veiligheidsvoorzieningen

Foto linksboven: pannendak voorzien van in kleur gespoten veiligheidsogen. Vanaf de straat zijn de voorzieningen nauwelijks zichtbaar.

Foto rechtsboven: detail van het veiligheidsoog.

Veiligheidsvoorzieningen

Foto linksboven: met behulp van een harnasgordel met lijnen en karabijnhaken kan door de goot worden gelopen.

Foto rechtsboven: schoonmaken van de goot.

Een goede bevestiging is van levensbelang!

Foto’s links: ladderhaken vastgezet met gegalvaniseerde houtschroeven.

Foto rechtsboven: deze ladderhaak kon met dakbeschot en al losgetrokken worden.

Namaken van dakelementen

Bron foto’s links en midden: www.ginjaarkleiwaren.nl

Namaken van oude dakpannen

Replica’s van historische dakpannen www.dakpannen.nl

Restaureren is specialistenwerk

• Vakmanschap en kennis is de basis voor een goede restauratie. • Gekwalificeerde bedrijven zijn te vinden op de websites:

www. stichtingerm.nlwww. kennisenkunde.info/

Interessante literatuur

Einde van deze presentatie.

Zijn er nog vragen?

Zinken goten & hemelwaterafvoeren

Wat gaan we behandelen?

Geschiedenis van zinken goten in vogelvlucht Levensduur van zink en uitvoeringsrichtlijnen Foute en goede voorbeelden Hemelwaterafvoeren (regenpijpen) Loodgieters, vakmanschap en kennis

De Osendrop, een middeleeuwse goot

Zogenoemde osendrop. Een gootvormige bestrating voor de afvoer van regenwater.

Goten verminderen de vochtbelasting op de gevels

Foto links. Mosgroei en uitbloei van zouten en kalk door spatwater.

Foto boven. Het is belangrijk de oorzaak weg te halen zoals het aanbrengen van een grindbed met drainage of een goot.

Midden 19e eeuw. Opvangen van drinkwater

Om ziektes als cholera te voorkomen was schoon drinkwater van levensbelang.

Foto linksboven: 19e-eeuwse waterkelder in het woonhuis de Koning van Zweden in Zutphen. De oude zandstenen kruiskozijnen zijn daarbij hergebruikt als putrand.

Afbeelding rechtsboven: voorbeeld van een waterkelder. Bron: https://cms.dordrecht.nl/Dordrecht/up/ZikdpjlImB_Waterkelder_Singel.pdf

De eerste gootconstructies

Foto linksboven: Houten blokgoot.

Foto rechtsboven: Tekening van een zakgoot van ledesteen uit de 15e

eeuw. Grote kerk Monnickendam. Daaronder een hardstenen fragment van een natuurstenen blokgoot (archeologische opgraving).

begin 19e eeuw gaat men zink toepassen

In West Europa werd vanaf het begin van de 19e eeuw gewalst zink vaker toegepast en werden steeds meer dakbedekkingen en goten van zink gemaakt.

Er kunnen twee soorten bladzink worden onderscheiden. Traditioneel bladzink en titaanhoudend bladzink.

Traditioneel bladzink is niet meer verkrijgbaar, maar komt nog wel veel voor op monumenten

Wat is de levensduur van zink?

Foto boven: Tekst uit 1898 op een zinken wang van een dakkapel (120 jaar oud).

Foto rechts: Gesoldeerde tekst in een goot uit 1977 (41 jaar oud).

Afhankelijk van de omstandigheden, de plaats en de wijze waarop het zink is aangebracht is dit een zeer duurzaam bouwmateriaal.

Helaas veel uitvoeringsfouten door gebrek aan kennis

Constructieleer voor loodgieters van J. Mulder en H. Boes, 2e druk uit 1946 (1e druk 1930).

Voorbeeld uit het handboek voor den loodgieter

Constructieleer voor loodgieters van J. Mulder en H. Boes, 2e druk uit 1946 (1e druk 1930).

Op de rand van de vooropstand van de bak worden klangenbevestigd met een minimum breedte van 70 mm en eendikte van 0,80 mm. De klangen bevestigen met 3 verzinkteof roestvast stalen platkopnagels van min. 22 mm lang.De onderlinge afstand tussen de klangen is max. 660 mmh.o.h. De klang dient een zodanige vorm en oversteek tehebben dat de klang minstens tot 3/4 in de kraalholte steekt.

Basisprincipes voor het aanbrengen van een zinken gootbekleding

Constructieleer voor loodgieters van J. Mulder en H. Boes, 2e druk uit 1946 (1e druk 1930).

zink moet kunnen uitzetten en krimpen

Tabel plaatsing rekstukken of expansieband in zinken goten

Gootuitvoering Maximum afstand tussen 2 rekstukken of expansieband

Ontwikkelde breedte van de goot < 550 mm

Ontwikkelde breedte van de goot > 550 mm

Rekstuk Expansie-band

Rekstuk Expansie-band

Goot in bak

-2 vrije uiteinden -1 vrij uiteinde

12 meter6 meter

9 meter4,5 meter

9 meter4,5

meter

6 meter3 meter

Goot in beugel

-2 vrije uiteinden-1 vrij uiteinde

18 meter9 meter

12 meter6 meter

12 meter

6 meter

9 meter4,5

meter

De thermischeuitzettingscoëfficiënt is 0,022 mm/m°C

Zo is 1 m zink op een warme zomerdag 1,7 mm langer dan op een koude winterdag.

Zinken broek of rekstukken

Een duurzamere constructie is een zogenoemde broekstuk.

Let op! Broek- of rekstukken kunnen als dam gaan werken

Met het toepassen van broekstukken dient wel het afschot hierop aangepast worden.

Op deze foto blijft het regenwater met vuil tegen het broekstuk aan staan. Zuren, afkomstig uit rottend bladvuil, verminderen de levensduur van het zink aanzienlijk. Ook bestaat er kans op lekkage via de separatieschuif.

Het is te overwegen om hier een extra hemelwaterafvoer te maken.

Expansiebanden van rubber of PVC

Foto linksboven: Hier is de deklijst aan beide zijden aan het zink vast gesoldeerd. De functie van de expansiebanden is hierdoor verloren gegaan. Door de kracht van het uitzetten en krimpen is de afdekkap gescheurd.

Foto rechtsboven: voorbeeld van een expansieband in de goot.

Expansiebanden regelmatig controleren

Expansiebanden zijn niet heel duurzaam en blijven een zwakke schakel in de goot.

Expansiebanden zullen regelmatig gecontroleerd moeten worden op mudcurling (linksboven) en scheuren (rechtsboven).

Ook in de breedte moet het zink kunnen uitzetten en krimpen

foto’s linksboven: Het zink staat bol in de bakconstructie doordat er geen rekening is gehouden met het expansievermogen van zink.

Foto rechts: Op langere termijn kan door metaalmoeheid het zink in de vouw gaan scheuren.

2cm speling houden rondom het tapeind

2 cm speling is dat niet wat overdreven?

Dit tapeind is door uitzetten en krimpen van de gootbekleding knel komen te zitten in de houten bakgootconstructie.

Belangrijk, de achteropstand moet hoger zijn dan de vooropstand.

De achteropstand moet minimaal 1cm , maar liever 3cm hoger zijn dan de vooropstand.

Bij een verstopping en het vollopen van de goot dient het regenwater over de vooropstand naar buiten geloosd worden.

De soldeertin is tijdens het solderen nauwelijks tussen de overlap van het zink getrokken.

Hierdoor zijn zwakke soldeernaden ontstaan. Tijdens het uitzetten en krimpen van de zinkbekleding trekken deze soldeernaden als eerste los.

Te weinig soldeertin tussen de overlap

Zuurhoudend vloeimiddel

Foto rechts: Zoutzuur uit het vloeimiddel heeft van binnenuit het zink aangetast.

Reparatie van losgetrokken soldeernaden

Het opnieuw solderen van losgetrokken soldeernaden is niet duurzaam. Het zink onder de overlap kan namelijk niet goed worden schoongemaakt.

Beter is om een strook zink over de soldeernaad te solderen.

De kopschotten zijn niet dicht gesoldeerd:

Foto linksboven: Ook hier is een losse lijst gebruikt om het kopschot af te dekken.

Foto rechtsboven: Met als gevolg dat door lekkages het houtwerk is gaan rotten.

Foto rechts: Goed voorbeeld van een volledig dicht gesoldeerd kopschot.

Corrosie door zuren uit rottend bladvuil

Foto linksboven: Door zuren uit rottende bladvuil wordt het zink van de goten aangetast. Vooral looizuur uit eikenblad kan het zink flink aantasten. Het periodiek schoonhouden van de goten verlengt de levensduur van het zink aanzienlijk.

Foto rechts: Dit zink is fors aangetast door putcorrosie. De witte punten zijn met zinkwit gevulde kraters. Het zink is veranderd in een soort koffiefilter.

Regelmatig schoonmaken verlengd de levensduur van het zink

Corrosie door kiezelzuur uit riet

Door zuren uit riet is het zink compleet vergaan.

Bij rieten daken alleen koper toepassen.

Zuren uit bitumineuze dakbedekkingen

Bitumenhoudende materialen ontleden onder invloed van het zonlicht (uv-straling) in gedeeltelijk oplosbare stoffen. Dit zijn zuren die de zuurgraad van het overstromende regenwater verhogen. Stroomt dit water via de spuwers en het dak in de lager gelegen zinken goot, dan kan het zink worden aangetast.

Deze aantasting kan worden voorkomen door de bitumenhoudende dakbedekking te beschermen tegen uv-stralen.

Galvanische corrosie door ijzerhoudend regenwater

Foto linksboven: IJzerhoudend regenwater spoelt in een zinken bakgoot.

Foto midden boven: De gootbekleding uit 2009 vertoont al forse putcorrosie.

Foto rechtsboven: In 2015 is de pijp voorzien van een epoxylaag, een techniek uit de rioolrenovatie.

Galvanische corrosie door koperhoudend regenwater

Foto linksboven: Koperen felsdak op de torenspits met daaronder zinken goten en hemelwaterafvoeren.

Rechter foto’s: Compleet vergane zinken hemelwaterafvoer en gecorrodeerde zinken goten.

Coaten van zink

Om het zink te beschermen tegen agressieve stoffen kan een tweecomponenten coating worden aangebracht.

Het zink dient vooraf wel goed schoongemaakt en ontvet te worden.

Zinken goten vernieuwen

De gootbekleding dient aangebracht te worden volgens de verwerkingsvoorschriften van de zinkleverancier en monumentenzorg.

Verwerkingsvoorschriften van de zinkleveranciers zijn vaak gratis verkrijgbaar via hun website. Enkele leveranciers zijn bijvoorbeeld Rheinzink, Nedzink of de Zinkunie.

Uitvoeringsrichtlijn Metalen dakbedekkingen en goten bij monumenten (URL 4011) Deze is gratis te downloaden via de website van de stichting ERM.

Neem een post op voor herstel gootbodem en gootklossen

Foto rechtsboven: Het zink is wel vernieuwd, maar de gootbodem niet. Houd met het vervangen van het zink rekening met verborgen gebreken en inrottingen aan de houten gootconstructie. Waar nodig dient de gootbodem te worden hersteld en dient het afschot te worden gecontroleerd en eventueel aangepast. Neem hiervoor ongeschaafd naaldhout en geen multiplex. Multiplex kan zink aantasten.

Foto rechts: Ingerotte gootklos.

Gebreken en herstel van hemelwaterafvoeren

Voorkom verstoppingen

Foto rechts: Het ondergrondse afvoersysteem zit verstopt.

Foto links: De oorzaak is bouwafval van recent uitgevoerde onderhoudswerkzaamheden aan het dak.

Zorg ervoor dat de tapeinden tijdens de werkzaamheden zijn afgedekt en dat de goten na de werkdag wordt schoongemaakt.

Boldraadroosters, goed bedoeld, maar het werkt vaak averechts

Boldraadroosters werken alleen als de goot regelmatig wordt schoongemaakt.

Meestal gebeurt dit niet en veroorzaken de roosters juist verstoppingen.

Foto rechts: Een beter alternatief zijn de zogenoemde bladscheiders.

Gecorrodeerde hemelwaterafvoeren

Foto linksboven: De achterkant van deze regenpijp is gecorrodeerd en lek.

Foto rechtsboven: Door roesten van de ijzeren bevestigingsbeugel is het zink gaan corroderen en lek geraakt.

Kapotgevroren hemelwaterafvoer

Het ondergrondse afvoersysteem is verstopt. Hierdoor bleef water in de pijp staan. Door volumevermeerdering van ijsvorming is het zink uit elkaar gedrukt.

Ambacht versus kant en klaar

Foto links: Traditioneel gesoldeerde bochten.

Foto rechtsboven: Machinaal gefabriceerde “getrokken” bochten.

Uit monumentaal oogpunt en vanwege het behoud van ambacht verdienen traditioneel gemaakte bochten de voorkeur. Deze zijn wel gevoeliger voor verstoppingen.

Loodgieters en zinkwerkers

Zinkwerk maken is specialistenwerk.

Het is verstandig om een loodgieter en zinkwerker te nemen met ervaring in de restauratie.

Laat het werk uitvoeren volgens de Uitvoeringsrichtlijn Metalen dakbedekkingen en goten bij monumenten (URL 4011)

https://www.stichtingerm.nl/richtlijnen/url4011

Handige literatuur

Boek is verkrijgbaar bij het Nationaal Restauratie Centrum in Amersfoort.

Diverse folders zijn gratis te downloaden via de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Einde van deze presentatie. Bedankt voor uw aandacht.