Shoah – Monumenten en gedenktekens voor de HolocaustDenkmal für der Ermordeten Juden Europas In Mei 2005, op de 60e verjaardag van de val van het Nazi regime en het einde van de Tweede Wereldoorlog werd het Holocaust Monument ingehuldigd. Het werd ontworpen om de zes miljoen Joden te herdenkendie omkwamen tijdens de holocaust. De ontwerper van het monument is Peter Eisenman. Volgens zijn artikel over het project zijn de blokken ontworpen om een verwarrende, ongemakkelijke sfeer op te roepen en het hele sculptuur om een zogenaamd geordend systeem dat contact met menselijke rede verloren heeft. Een toeristenfolder van het monument stelt echter dat het een radicale benadering is van hettraditionele concept van een gedenkteken. Andere waarnemers zien het als een begraafplaats. Onder het monument is een ‘Ort der Information’, waar alle namen van de Joodse slachtoffers van de Holocaust worden gehouden. Er is in Duitsland veel kritiek geweest op het monument, het zou alleen maar de joodse slachtoffers herinneren en niet de vervolging van anders sexueel georienteerden in de oorlog, zoals homoseksuelen.Ook de Sinti en Roma hadden er kritiek op, ook omdat er voor de vermoorde Sinti en Roma geen namen in de ‘Ort der Information’ warenopgenomen. Het wordt ook door sommige mensen gezien als een willekeurig iets, wat geen duidelijk relatie heeft met de Holocaust. Dit ook omdat de blokken verder geen informatie bevatten over de Holocaust.

Tussen de blokken van het monument

The Abandoned RoomEen bronzen tafel, een stoel en een omgevallen stoel. Te vinden in een wijk die niet erg bijzonder is. Bij de omgevallen stoel kan je denken aan iemand die zijn huis uit geslepen is en geen tijd meer had om de stoel overeind te zetten. Het herinnert je aan de leegte die de joden vervolging achterliet en is misschien ook wel het symbool van het joodse leven. De omgevallen stoel kun je nu niet meer overeind zetten, omdat hij vast zit aan de grond, maar de andere stoel en tafel zijn nog gewoon te gebruiken. Dat zie je ook vaak in deze wijk, de Koppenplatz, er zitten soms mensen hun krant aan te lezen of kinderen zitten op de tafel vliegtuigjes te vouwen van papier. Rondom het monument staat een gedicht van Nelly Sachs, die ook geboren is in Berlijn.

“...O die Wohnungen des Todes (O dehuizen van de doden) Einladend hergerichtet (uitnodigendingericht)Für den Wirt des Hauses, der sonst Gastwar (voor de landheer die eenseen gast was) O ihr Finger (O haar vinger)

Die Eingangsschwelle legend (Dedrempel legend)Wie ein Messer zwischen Leben und Tod (als een mes tussen leven en dood) O ihr Schornsteine (O haar schoorsteen)O ihr Finger (O haar vinger) ‘Der verlassene Raum’ – The Abandoned Room Und Israels Leib im Rauch durch die Luft! (En het lichaam van Israël gaat op in rook!)”

StolpersteineVerspreid door heel Berlijn zijn ook de zogenaamde Stolpersteine in de grond gelegd. Dit zijn goud gekleurde blokjes die tussen de normale straattegels worden in gelegd. Hieraan kun je zien wie in

dit huis heeft gewoond die nu dood zijn, voornamelijk slachtoffers van de Holocaust. Er is kritiek op de Stolpersteine geweest omdat erde hele dag wel mensen over heen lopen, dit zou respectloos zijn voor de persoon die op het steentje staat. Aan de andere kant moet je wel bukken om het steentje te lezen, dat is dus ook wel weer een voordeel van dat ze tussen de straatstenen liggen. Op een website over de Stolpersteine is een archief met alle steentjes in Berlijn, met een biografie van wie de steen is, en wanneer hij geplaats is. Zoals bijvoorbeeld deze: Max Arnsfeld Max is geboren op 2 oktober 1878, te Schniodowen in Polen. Van beroep was hij koopman. Samen metzijn vrouw Charlotte, ook geboren inPolen, woonde hij vanaf 1937 eentwee-kamer appartement in deGeibelstraβe 1 in de Berlijnse wijkKreuzberg. Het echtpaar had eendochter, Ilse Thea. Haar ouderswaren in staat haar te latenvertrekken naar Engeland. Dus IlseThea overleefde de Holocaust.Waarschijnlijk werd Max gebruikt alseen dwangarbeider in de wapenfabriekte Borsigwalde. Als onderdeel vaneen actie van de fabriek is hij op 28 februari 1943 gearresteerd op het werk en gedeporteerd naar een concentratiekamp. Op 2 maart 1943 is Max Arnsfeld met de 32e "Osttransport" gedeporteerd naar Auschwitz. Zijn sterfdatum is onbekend. Twee Stolpersteine van het echtpaar Arnsfeld

Block of Woman Dit monument is gemaakt naar aanleiding van het Rosenstraβe protest.Het was een geweldloos protest in Rosenstraβe in Berlijn in februarien maart 1943 uitgevoerd door de niet-joodse echtgenotes en familieleden van joodse mannen die waren gearresteerd en voor deportatie uitgevoerd. De protesten escaleerden totdat de mannen

werden vrijgelaten. Het was een belangrijk voorbeeld van verzet tegen de gebeurtenissen van de Holocaust. De vrouwen bleven voor hetgebouw waar de mannen werden vastgehouden, staan en smeken totdat hun echtgenoten vrij werden gelaten.

Het sculptuur dient als een monument voor de moed van de vrouwen diehun leven in gevaar brachten voor de vrijheid van hun echtgenoten. Bovendien staat het monument voor een herinnering van de dag-tot-dagdiscriminatie, etnische vervolging en de uiteindelijke gevolgen voorde Joodse cultuur.Het monument bestaat uit zes elementen: drie roodachtige zandstenen blokken met gebeeldhouwde joodse personages, teksten en symbolen vormen een halve cirkel rond een paar liggend in elkaars armen. Tweevan deze blokken zijn neergezet als verscheurd en toch samengevoegd tot een eenheid. Vanuit het ene deel komt een man die zich draait naar een vrouw die uit het andere deel komt.Deze scène is symbolisch van de gebeurtenissen rond protesten van devrouwen op Rosenstraβe.

Block of Woman

Er zijn natuurlijk veel meer monumenten te vinden in Berlijn, ook bijvoorbeeld grote palen in straten over wat er gebeurd is die straat. Dit is te veel om allemaal te behandelen, we hebben de meestinteressante monumenten uitgekozen.

Veranderingen in de bevolkingNa de oorlog kwamen er Duitse joden terug naar Berlijn, maar ook andere bevolkingsgroepen zoals Turken, Italianen en Aussiedler, dit zijnmigranten uit Oost-Europa en de voormalige Sovjet-Unie die op grond van hun Duitse afkomst recht hebben op het Duitse staatsburgerschap.Maar ook joden uit Rusland. Na de oorlog kwamen de Russische joden op Berlijn af, de vetpot van Duitsland. Hierdoor werd de joodse gemeenschap in 1990 wel verdrievoudigd. Tussen 1990 en 1999 zijn er 12.000 Russische joden vanuit de Sovjet-Unie naar Duitsland gekomen.Vijftienduizend van hen zijn in Berlijn terechtgekomen. Deze migrantengroep werd door de Duitse overheid aangemoedigd om naar Duitsland te komen. Deze immigratie had als voornamelijk doel de Joodse gemeenschap in Duitsland nieuw leven in te blazen om zo het Duitse schuldgevoel ten opzichte van de Joden te verzachten. In 1990 besloot de laatste DDR-regering Russische joden die leden onder het groeiende antisemitisme asiel aan te bieden in Duitsland. De Russische joden werden gezet onder de term Kontigentflüchtlinge, wat betekende dat zij zelf niet hoefden te bewijzen dat ze onder antisemitisme leden. In het beoordelen van de aanvragen van de Russische joden om in het land te komen erkennen de Duitse autoriteiten de aanvrager als Joodsals hij of zij ten minste één Joodse ouder heeft, of getrouwd is metiemand die Joods is. Volgens de Joodse wet worden alleen mensen met een Joodse moeder als Joods gezien. Deze verschillende definities van Joods zijn hebben tot veel conflicten in de Joodse gemeenschap geleid, omdat de Duitse Joden de Russische joden zonder Joodse moeder niet als Joods zien. De Russische joden hebben niet automatisch recht op de Duitse nationaliteit zoals de Aussiedler, maar in de praktijk maken ze er veel eerder kans op dan de andere immigrantengroepen. Daarom hebben zij relatief gemakkelijk toegang tot het Duitse staatsburgerschap en de politieke rechten die daarmeeverbonden zijn. In het rapport van de Zuwanderungskommission (Immigratiecommissie) dat in 2001 verscheen werd benadrukt: '...die geregelte Zuwanderung von Judenaus den früheren Sowjetunion sollte zur weiteren Stärkung der jüdischen Gemeinden in Deutschland aufrecht erhalten werden'. Vertaald betekend dit ongeveer dat de

joodse immigranten uit de voormalige Sovjet-Unie de Joodse gemeenschap kunnen versterken en daarom moet de immigratie van Russische joden ook in stand gehouden worden. Dus ook in 2001 werd van de Russisch Joodse immigranten nog verwacht dat ze de Joodse gemeenschap in stand hielden.

Daarentegen wordt door de normale Duitse joden voornamelijk niet blij gereageerd op de komst van de Russische joden. Albert Meyer, een vroegere gemeentevoorzitter, voelt zich alsof hij in een ‘Russische cultuurvereniging’ is beland. Met een paar tegenstanders bereidt hij de vestiging van een nieuwe gemeente voor. Meyer zegt overigens dat hij niets heeft tegen de ‘Russen’, zoals hij de niet-Duitse gemeenteleden noemt. Ze zijn immers onmisbaar voor de joodse gemeenschap in Berlijn, maar de minderheid van toen is nu veranderd in een meerderheid die de gemeenschap met hun gebruiken, aldus Meyer. Uri Faber, een Onderwijs-Referent, die verantwoordelijk is voor twee scholen van de joodse gemeente, heeft ook kritiek op de toestroom Russen. Hij zegt dat de meeste nieuwkomers afhankelijk zijn van een uitkering en dus niet het schoolgeld van hun kinderen kunnen betalen. De rijkere gemeenteleden kunnen dit tekort van een miljoen maar voor een deel compenseren. Faber erkent dat de culturele kloof tussen Russen en Duitsers groot is, maar hij betwijfelt of dit de vestiging van een Duits-joodse gemeente rechtvaardigt. Het zou tegen de joodse gebruiken ingaan.

Religie in de huidige joodse gemeenschap in BerlijnNa de Tweede Wereldoorlog is de joodse gemeenschap een beetje ingestort. Met de nieuwe generatie joodse jongeren is er een hoop veranderd. Het lijkt alsof de jongeren ervan nu losser zijn gewordenin het geloof. Er lijkt een ‘normalisering’ in het Joods-zijn te ontstaan. Volgens sommige deskundigen is dit het gevolg van een toename van het personen met een Joodse achtergrond. Jongeren maken nu grapjes over nazi’s, dansen op techno-muziek in plaats van Klezmer. De omgang met het verleden in de openbaarheid verandert en wordt daardoor losser. Joods Berlijn laat zichzelf van de vrolijke kant zien. Ook in de Centrale Joodse Raad is er sprake een generatiewisseling. De Raad laat zich sinds 1950 horen als morele instantie bij politieke kwesties, maar wordt vaak als conservatief beschouwd.

Charlotte Knoblauch kondigde haar aftreden aan. Met haar vertrekt ook de ‘generatie van Holocaust-overlevenden’ en mag een nieuwe generatie een frisse draai door de gemeente geven. Er openen ook weer meer joodse scholen, waar ook het verleden van hun bevolkingsgroep wordt geaccepteerd en niet verzwegen. Een rectrix van een joods gymnasium zegt ook: 'Wij zijn blij dat hier weer een joodse school is. De nazi's hebben hun doel niet bereikt'. Andere mensen voelen ook alsof het joods-zijn niet meer is dan de familie waarvan je komt, het gaat niet meer zozeer om het geloof. Michael Wolffsohn, hoogleraar, zegt dan ook: 'Het joods-zijn van de meeste mensen is een lege huls, omdat ze niet meer religieus zijn.'Bij het jodendom in Berlijn hoort ook beveiliging. Bij elke joodse school, synagoge, sportzaal. Joodse kinderen worden van school naar gym begeleid door een bodyguard. Dit na aanleiding van antisemitische aanslagen. Van de Russische joden hangt 33% het jodendom aan en is 18% christelijk orthodox. Hoewel de Russische joden vanwege hun Joods-zijn naar Berlijn komen, is maar een klein gedeelte van deze groep ook daadwerkelijk religieus.

Een Joods feest