Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları(Başur Höyük Early Bronze Age ...

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ARKEOLOJİ

(PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ)

ANABİLİM DALI

BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI VE

BULUNTULARI

Yüksek Lisans Tezi

Metin BATIHAN

Ankara-2014

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ARKEOLOJİ

(PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ)

ANABİLİM DALI

BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI VE

BULUNTULARI

Yüksek Lisans Tezi

Metin BATIHAN

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Aliye ÖZTAN

Ankara-2014

i

ÖNSÖZ

Arkeolojik anlamda maddi kültür kalıntıları, belki de en iyi şekliyle

mezarlık alanlarında tespit edilebilmektedir. Zengin gömü hediyelerinin yer aldığı

mezarlar, Başur Höyük’te açığa çıkarılmış olup, dönemin teknolojik yönden

gelişmişlik düzeyini ortaya koymasının yanı sıra, sosyopolitik ve ekonomik hayatı

hakkında da bizlere önemli veriler sunmaktadır. Böylesine zevkli bir konuyu

çalıştığım süre boyunca, Başur Höyük kazılarında bulunmuş olmayı, kendi adıma

büyük bir şans olarak kabul etmekteyim.

Bunun için öncelikle, mesleğe başlamamda çok büyük emeği geçen,

yayınlanmamış olan Başur Höyük mezar eserleri üzerinde çalışmama izin veren,

desteği ile her daim beni yönlendiren hocam Yrd. Doç. Dr. Haluk

SAĞLAMTİMUR’a teşekkür etmeliyim. Daha sonra, bilgisi, tecrübesi ve çalışma

disiplini ile ufkumu genişleten; örnek gösterilebilecek bir eğitimci olan danışman

hocam Prof. Dr. Aliye ÖZTAN’a ne kadar teşekkür etsem azdır.

Kaynak konusunda çok sayıda yayına ulaşmamı sağlayan, özellikle metal

eserler konusunda bilgisine başvurduğum, hocam Prof. Dr. Tayfun YILDIRIM’a

tüm içtenliğimle teşekkürlerimi sunarım.

Bu tezin oluşmasında büyük emekleri geçen Yrd. Doç. Dr. Gülden

Özkalalı EKMEN, Yrd. Doç. Dr. Hamza EKMEN, Araş. Gör. Aslı KISA ve Araş.

Gör. Ayşegül ERDEN’e teşekkür borçluyum.

Beni olumlu yönde motive eden ve güler yüzünü eksik etmeyen Doç. Dr.

Tunç SİPAHİ, Doç. Dr. Vasıf ŞAHOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ali Ozan’a

teşekkürlerimi sunarım. Kafkasya bölgesi konusunda yardımlarını esirgemeyen

Mironov RAHMETOV’a, samimi dostlukları ve manevi destekleri için Öznur

ÖZMEN, yıllardan beri birlikte çalıştığım tecrübeli ve entelektüel arkadaşım Araş. Gör.

Bahattin İPEK, Araş. Gör. Murat KARAKOÇ, Gökçe DEDE, İzzettin ELALMIŞ, Ömer

BALKA, Adnan ATAŞO, Şenay Ozan, Ali GÜNEY, Fırat SÖZERİ ve Yusuf ERCAN’a

yürekten teşekkür ederim.

Son olarak, eserlerin mezarlardan çıkarılma, tasnifleme, restorasyon, fotoğraf ve çizim

gibi aşamaların her birinde canla başla çalışan, burada adını tek tek sayamadığım Başur

Höyük kazı ekibi ve işçi arkadaşlarıma teşekkür borçluyum.

Ankara, 2014

iii

İÇİNDEKİLER

Önsöz………………………………………………………………...…

i

İçindekiler…………………………………………….…......................

iii

Kısaltmalar…………………………………………………………….

v

I.GİRİŞ………………………………………………………………...

1

II. KURAMSAL ÇERÇEVE 8

II.1.Konu …..…………………………………………..……........

8

II.2. Amaç………………………………..…………...…………..

8

II.3. Kapsam……………………………………………...………

8

II.4. Yöntem………………………………………………………

9

III. BAŞUR HÖYÜK 10

III.1. Konum……………………………………………………....

10

III.2. Araştırma Tarihçesi………………………………………....

10

III.3. Stratigrafi…………………………………………………...

11

IV. BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI 16

IV.1. Mezarlık Alanı ve Mezar Tipi……………………………...

16

IV. 2. Güneydoğu Anadolu’da Taş Sandık Mezarların Görüldüğü

Merkezler…………………………………………………………

18

IV.3. Mezarlar ve Mezar Buluntularının Konumu.……………….

26

IV.3.1. Mezar 1……………………………………..…...

26

iv

IV.3.2. Mezar 2………………………………………….

27

IV.3.3. Mezar 3………………………………………….

28

V. MEZARLARDA ELE GEÇEN KÜÇÜK BULUNTULAR 29

V.1. Pişmiş Toprak Eserler…………………………………….

29

V.1.1. Meyvelikler………………………………………

29

V.1.2. Kaseler……………………………………………

34

V.1.3. Çömlekler………………………………………...

40

V.1.4. Vazolar…………………………………………...

46

V.1.5. Birleşik Kap………………………………………

49

V.2. Metal Eserler……………………………………………...

50

V.2.1. Silahlar…………………………………………...

51

V.2.1.1. Mızrak Uçları…………………………….

51

V.2.2. Süs Eşyaları………………………………………

62

V.2.2.1. İğneler……………………………………

62

V.3. Taş Eserler………………………………………………..

72

V.3.1. Mühürler………………………………………….

72

V.3.2. Boncuklar………………………………………...

75

VI. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME………………………………... 78

VII. KATALOG………………………………………………………. 90

Özet/Abstract…………………………………………………………. 122

Kaynakça……………………………………………………………… 124

Resim, Harita, Tablo, Plan ve Levhalar Listesi…………………….. 152

Resim, Harita, Tablo, Plan ve Levhalar……………………………..

156

v

KISALTMALAR

Kaynakça İçinde Kullanılan Kısaltmalar

AAA: Annals of Archaeology and Anthropology

AnatSt: Anatolian Studies

ANES: Ancient Near Eastern Studies

AnMet: Anatolian Metal

ARCANE:

Associated Regional Chronologies for The Ancient Near East

and The Eastern Mediterranean

ArST Arkeometri Sonuçları Toplantısı

AST: Araştırma Sonuçları Toplantısı

AuOr: Aula Orientalis

BagF: Baghdader Forschungen

BagM: Baghdader Mitteilungen

BAR: British Archaeological Reports

CMAO

Contributi e Materiali di Archeologia Orientale

CNR: Consiglio Nazionale delle Rierche

CollAn: Colloquium Anatolicum

DamM: Damaszener Mitteilungen

ICAANE: International Congress of the Archaeology of the Ancient Near

East

vi

IstMitt: Istanbuler Mitteilungen

JNES: Journal of Near Eastern Studies

KST: Kazı Sonuçları Toplantısı

MDOG: Mitteilungen des Deutschen Orient Gesellschaft

ODTÜAFPY:

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi Yayınları

ODTÜKPY:

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları

OIP: Oriental Institut Publications

SPO: Studi di Preistoria Orientale

SASAA: Scienze Dell Antichita Storia Archeologia Antropologia

TAD: Türk Arkeoloji Dergisi

TEBE

Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

Tüba-Ar: Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi

UAK: Uluslararası Assiriyoloji Kongresi

ZA: Zeitschrift für Assyriologie

vii

Katalog İçinde Kullanılan Kısaltmalar

A.ç. Ağız çapı

Ağ. Ağırlığı

Bul. Yr. Bulunduğu Yer

cm.

santimetre

D.ç.

Dip çapı

Env. no. Envanter Numarası

gn. Genişlik

gr.

Gram

Kat. no. Katalog Numarası

Lev. no. Levha Numarası

Maks.

Maksimum

Uz. Uzunluğu

Ür. Md. Üretildiği Madde

Metin İçinde Kullanılan Kısaltmalar

Bkz. Bakınız

Lev. Levha

Vb. Ve benzeri

1

I. BÖLÜM

GİRİŞ

Kuzeyinde Toros Dağları’nın bir set gibi yükseldiği Güneydoğu Anadolu

Bölgesi, Mezopotamya düzlüklerinin coğrafi yönden devamı niteliğindedir. Bölge,

Karacadağ Masifi tarafından iki ana sektöre ayrılabilir: Amuk-İslahiye-Maraş

ovaları, Gaziantep’in yüksek platoları ve Orta Fırat Bölgesi’ni de içine alan Batı

Bölgesi; Dicle, Batman, Garzan ve Botan Nehirleri ile Yukarı Habur Bölgesinden

oluşan Doğu Bölgesi1 (Harita 1). Bu fiziki özellikleri ile oldukça erken çağlardan

beri, bölgedeki merkezlerin komşu bölgelerle etkileşim içinde olduğu bilinmektedir.

Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’daki kültürel gelişmelerle uyumlu

olarak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi sosyo-ekonomik ilişkilerin yön verdiği çeşitli

yapılanmalara tanıklık etmiştir. Bu yapılanmalar arasında en derin olanı şüphesiz ki

Geç Uruk Evresi’nde yaşanmıştır. Yaklaşık olarak M.Ö. 4. binyılın ikinci yarısından

itibaren, Güney Mezopotamya kökenli Uruk kültürü, Kuzey Mezopotamya, Kuzey

Suriye ve Güneydoğu Anadolu2 toplulukları üzerinde etkili olmaya başlamıştır.

Yabancı gruplar yerel topluluklarla ve ondan da önemlisi yerel seçkinlerle etkileşir

ve politik ve ekonomik merkezileşmenin güneyin kalıplara uygun biçimlerine doğru

derin ve hızlı bir dönüşümü başlatırlar3. Bölgesel temelde siyasi olarak örgütlenmiş

1 Ökse 2011, 260-261.

2 Algaze vd. 1989, 577.

3 Frangipane 2002, 246.

2

bir toplum, akrabalık bağlarına dayanan modelin yerini almıştı4. Üretim araçlarını ve

malların dağıtımını ellerinde bulunduran siyasi ve dinsel seçkinler sınıfı tarafından

gerçekleştirilen merkezileşme5, üretimin artması için kırsal topluluklar üzerinde

baskı uygulamışsa da, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, toplum yapısı ve üretimin

düzenlenmesi temelde değişmemiştir6. Geç Uruk kültürünün etkisiyle gerçekleşen bu

sistem, M.Ö. 3. binyılın başlarında çeşitli faktörlerin bir arada olduğu, en çok da

sistemin kendi iç dinamiğinden kaynaklı nedenlerden ötürü çöküntüye uğradığı

düşünülmektedir7.

Geç Uruk kültürünün çöküşünden sonra Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde

yazının kullanılmadığı, anıtsal mimari, uzun mesafeli ticaret ve seçkin sanat eserleri

gibi karmaşıklığın göstergelerinden yoksun, daha ziyade yerel özelliklerin ön plana

çıktığı bir kültürel gelişimin varlığı anlaşılmaktadır8. Benzer tabloyu Kuzey

Mezopotamya ve Kuzey Suriye’deki merkezlerde de görmekteyiz (Harita 2). Bu

merkezlerin boyutlarında önceki döneme göre bir küçülme söz konusuysa da, Ubaid

Dönemi’nde olduğu gibi minimal anlamda bütünleşmiş ve ekonomisi tarıma dayalı

köy sistemlerinden9 farklı bir düzeni temsil etmektedir. Bölgeselleşmenin arttığı

dönemin başlarında yukarıda sözü edilen Dicle ve Fırat Nehirleri’nin etrafında

4 Roaf 1996, 58.

5 Frangipane 2003a, 13.


7 Frangipane 2003b, 44. Bu “çöküş” ile ilgili olası nedenlerin ayrıntıları için bkz. Frangipane 2002,

291-294.; Akkermans ve Schwartz 2003, 203-209.

8 Abay 2006, 25.

9 Akkermans ve Schwartz 2003, 231.

3

kümelenen doğu ve batı sektörlerinde gözle görünür bir farklılık söz konusudur10.

Kültürel anlamda bu farklılığı en iyi şekilde çanak-çömleklerde görmekteyiz. E.

Rova, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde farklı seramiklerin görüldüğü beş bölge ayırt

etmiştir: Dicle Nehri boyunca görülen Ninive 5 kültürüne ait iki bölge, Aşağı Balikh

Bölgesi, Orta Fırat’tan Malatya’ya kadar olan bölge ve Doğu Anadolu’nun yüksek

dağlarını içine alan bölge11.

E. Rova’nın bu görüşüne ek olarak üçüncü bir Ninive 5 bölgesinden söz

etmek mümkündür. Ilısu Baraj Projesi kapsamında gerçekleştirilen kazılar

neticesinde, Yukarı Dicle Vadisi’ndeki Kenantepe, Ziyarettepe, Müslüman Tepe,

Aşağı Salat Höyük, Salat Höyük, Kavuşan Höyük, Gricano ve Başur Höyük Ninive 5

seramiklerinin ele geçtiği merkezler arasındadır (Harita 3). Kenantepe, Ziyarettepe

ve Kavuşan Höyük’ten elde edilen verilere göre Eski Tunç Çağı bölgesel özellikli bir

karakter sergilemektedir12. Bu dönemde yerleşim yoğunluğunda ve büyüklüklerinde

de bir düşüş yaşandığı yüzey araştırmaları sonucu ortaya konmuştur13. Durum her ne

kadar böyle olsa da, tarım ve hayvancılık gibi ekonomik faaliyetler yürüten varsıl bir

kesimin, yerel topluluk içinde ön plana çıktığı anlaşılmaktadır. Bu seçkin aileler ve

sosyal gruplardan oluşan topluluk, Geç Uruk Evresi’nde yaşayanlardan oldukça

farklı bir şekilde, güçlerini askeri ve politik güçlere dayandırmışlardır14. Ekonomik

ve politik gücünü büyük ölçüde tarım ve hayvancılıktan elde ettiği artı ürün üzerine

10 Rothmann ve Fuensanta 2003, 585.

11 Rova 1996, Fig. 4.

12 Ökse 2011, 261.

13 Algaze 1999, 555.

14 Restelli 2012,71.

4

kuran bu sınıf, gösterişli nesneler aracılığıyla kendilerini toplumdan ayrı tutarak,

otoritesini kurma ve güçlendirme yoluyla varlığını sürdürmüştür.

Eski Tunç Çağı başlarında güçlenen seçkin sınıfla birlikte, kentsel nitelikli

merkezlerin M.Ö. 3. binin ikinci yarısında Güneydoğu Anadolu’da yerel bir süreçten

geçerek kurulduğu görülmektedir15

. Böylelikle, Eski Tunç Çağı’nın ilk dönemlerinde

yerleşim sistemlerinin karmaşıklıktan yoksun, çiftlik ve küçük köyler şeklinde

karşımıza çıktığı görülürken; dönemin ortalarından itibaren Kuzey Mezopotamya

düzlüklerinde ve Torosların eteklerinde kentleşmenin başladığına tanık oluruz16. Bu

yerleşimler bir anda ortaya çıkmamış, tam aksine daha önce kurulmuş yerleşmelerin

devamı niteliğindeydi17. Biri diğerinin devamı niteliğindeki yapılanma ile, Geç Uruk

Evresi’nden sonra ortaya çıkan bir gerileme anından sonra kentleşmede bir canlanma

olduğunu, yeni tip bir devlet örgütleşmesinin belirdiğini görüyoruz18.

Arkeolojik anlamda, varsıl kesime ait maddi kültür kalıntılarının izi, belki de

en iyi şekliyle mezarlık alanlarında tespit edilebilmektedir. Bunun en güzel örneğini

Yukarı Fırat Bölgesi’nde yer alan Arslantepe yerleşiminin VI B tabakasına ait ve

soylu mezarı olarak değerlendirilen19 mezarda görmekteyiz. Oldukça zengin mezar

hediyelerinden oluşan buluntu repertuarı bize bu dönem hakkında önemli veriler

sunmaktadır. Zengin gömü hediyelerinin yer aldığı mezarlar, Başur Höyük’te de

açığa çıkarılmış olup, dönemin sosyopolitik ve ekonomik yapılanması hakkında

15 Wattenmaker 2003, 71.

16 Helwing 2012, 48.

17 Wattenmaker 2003, 70.


19 Frangipane vd. 2001, 107.

5

bizlere önemli katkılar sağlamaktadır. Mezar hediyesi olarak bırakılan ve üretimi için

tam zamanlı uzmanlık gerektiren buluntular, örgütlenmesi son derece karmaşık olan

madencilik faaliyetlerinin göstergelerinden nitelikli metal eser üretimi bahsedilen

yönetici sınıfın örgütlenme becerisini ve ulaşılan örgütlülük düzeyini göstermesi

açısından son derece önemlidir20.

. Başur Höyük’te 2011 kazı sezonunda tespit edilen üç taş sandık mezar ve

mezarlarda ele geçen buluntuları konu edinen bu çalışmada, izlenen yol şu şekilde

planlanmıştır. Öncelikle, Başur Höyük’ün yeri ve konumu hakkında kısaca coğrafi

özelliklere değinilmiş, höyükte yapılan araştırmaların kısa bir tarihçesi III. bölümde

sunulmuştur. Bölüm sonunda, höyüğün stratigrafisi hakkında genel bilgiler

verilmiştir.

IV. bölümde, höyüğün güneydoğu yamacında 2011 yılı kazı sezonunda tespit

edilen taş sandık mezarların özellikleri sırasıyla belirtilmiştir. Mezarlara bırakılan ölü

hediyelerinin, mezar içindeki konumları hakkında bilgi verilmiş, bu mezarların,

Güneydoğu Anadolu Eski Tunç Çağı taş sandık mezar geleneği içinde yer alan diğer

mezarlarla ilişkisi araştırılmıştır.

V. bölümde, söz konusu mezarlarda ölü hediyesi olarak bırakılmış küçük

buluntular incelenmiştir. Bunlar, üretildikleri malzemeye göre, pişmiş toprak, metal

ve taş eserler olmak üzere üç ana başlık altında toplanmıştır.

20 Sağlamtimur ve Ozan 2014, 518.

6

Pişmiş toprak eserler başlığı altında sadece çanak-çömlekler yer almaktadır.

Mezarlardan ele geçen bu seramikler, öncelikle, meyvelikler, kaseler, çömlekler,

vazolar ve birleşik kap olmak üzere formlara göre gruplandırılmıştır. Daha sonra her

form kendi içinde ağız, dip ve/veya ayırt edici biçimsel özelliklerine göre alt tiplere

ayrılmıştır. Seramiklerin hamur ve pişirilme özellikleri, katkı maddeleri, yüzeylerine

uygulanan işlemler, istatistiki bilgiler ve diğer nitelikleri, ana formlar çerçevesinde

ele alınarak; bunların Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye’deki yakın

benzerleri ile karşılaştırılması sağlanmıştır.

Metal eserler, kullanım amaçları göz önünde bulundurularak silahlar ve süs

eşyaları olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır. Mızrak uçları ve iğnelerden

oluşan bu başlıklar tipolojik özelliklerine göre alt gruplara ayrılmış ve Anadolu,

Mezopotamya, Kuzey Suriye, İran ve Kafkasya’daki yakın benzerleri ile

karşılaştırılmıştır.

Taş eserler ise üç silindir mühürden oluşmaktadır. Tek tek ele alınan

mühürlerin biçimsel özellikleri verildikten sonra, üzerine işlenen bezemelere göre

paralelleri saptanmıştır.

VI. bölümde, çalışmamızın temasını oluşturan mezarların ve mezar

hediyelerinin, yakın benzerleri ile karşılaştırılması sonucunda elde edilen verilerden

hareketle, Başur Höyük mezarları için kronolojik bir çerçeve oluşturulmuş;

böylelikle, Anadolu ve Mezopotamya arkeolojisindeki yeri belirlenmeye

7

çalışılmıştır. Sonuç başlığı altında değerlendirilen bu tür verilere ek olarak Eski Tunç

Çağı hakkında genel bilgilere de değinilmiştir.

VII. bölümde, sandık mezarlardan ele geçen eserlerin tamamının kataloğu

oluşturulmuştur. Katalog kapsamında, eserin hangi mezardan ele geçtiği, levha ve

çizim numaraları, biçimsel özelliklere ait bilgiler ve son olarak tanımı yapılarak

detaylandırılmıştır.

Bu tez çalışması ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Kuzey Mezopotamya,

Kuzey Suriye, İran ve Kafkasya gibi çevre kültür bölgeleriyle Eski Tunç Çağı’nda

yakın ilişkilerde bulunduğu, Başur Höyük mezar buluntuları ışığında incelenmeye

çalışılmıştır. 2012-2013 yıllarında aynı alanda açığa çıkarılan ve sayıları binleri

geçen zengin hediyeleriyle on bir mezar, belgeleme ve restorasyon çalışmalarının

halen devam ediyor olmasından dolayı tezimizin kapsamı dışında tutulmuştur. Basit

toprak mezar ve taş sandık mezarlardan oluşan toplam on dört mezarın, bu haliyle

sıradan gömütler olmadığı, varsıl kesime ait yönetici mezarları olduğunu

söyleyebiliriz.

8

II. BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE

II. 1. Konu

“Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları” başlıklı çalışmanın

konusunu, Başur Höyük’ün güneydoğu yamacında 2011 yılında açığa çıkarılan ve

Eski Tunç Çağı’na ait üç taş sandık mezar ve mezar hediyeleri oluşturmaktadır.

II. 2. Amaç

Çalışmanın temel amacı, Başur Höyük’te Eski Tunç Çağı’na ait taş sandık

mezarları bütün buluntuları dikkate alarak incelemek ve elde edilen veriler ışığında

Botan Vadisi ve Yukarı Dicle Havzasının bu dönemde teknolojik ve sosyo-politik

gelişmişlik seviyesini anlamaya çalışmaktır. Bu amaçla yola çıkılarak, mezarların

yapılış tarzının incelenmesi, eserlerin tipolojik tasnifinin gerçekleştirilmesi ve bu

eserlerin diğer merkezlerdeki buluntularla karşılaştırılması üzerine yoğunlaşılmıştır.

Ek olarak, Başur Höyük mezarları için kronolojik bir perspektif elde etmek; söz

konusu mezarların Anadolu ve Mezopotamya arkeolojisindeki yerini belirlemek,

çalışmamızın diğer amaçlarından biridir.

II. 3. Kapsam

Bu çalışmada, Başur Höyük’ün güneydoğu yamacında 2011 yılında tespit

edilen üç taş sandık mezar ve bu mezarlara bırakılan pişmiş toprak, metal ve taştan

üretilen toplam 195 yayınlanmamış eser incelenmiştir. Daha sonraki yıllarda (2012-

9

2013) açığa çıkarılan on bir mezar ve sayıları binleri geçen ölü hediyeleri, belgeleme

ve restorasyon gibi çalışmalar tamamlanamadığından tezin kapsamı dışında

tutulmuştur.

II. 4. Yöntem

Çalışmada öncelikli olarak, kapsam dahilindeki eserler yerinde incelenmiş,

katalog çalışması için fotoğraf ve çizim yöntemleri ile eserlerin belgelenmesi

sağlanmıştır. Bütün çizim ve fotoğrafları bilgisayar ortamına girdikten sonra, Başur

Höyük kazı evinde gerçekleştirilen çalışma ile eserlerin niteliksel özellikleri

sıralanmış, mezarlara göre dağılımları incelenmiş ve toplamda 195 eser

kataloglanmıştır. Buluntuların analiz sonuçları henüz yapılmadığından niteliksel

özellikler mikroskop yardımıyla incelenmiştir. Seramiklerin hamur rengi özellikleri

“Munsell Renk Kataloğu” dikkate alınarak belirlenmeye çalışılmıştır. Katalog

dahilindeki tüm eserler, üretildikleri malzeme göz önünde bulundurularak pişmiş

toprak, metal ve taş olmak üzere üç ana gruba ayrılmıştır. Özellikle seramikler

içinde, birbirini tekrar eden minyatür örnekler kısmen ayrı tutulmuş fakat istatistiki

bilgiler ve tablolar oluşturulurken malzemenin tümü dikkate alınmıştır. 147 adet tüm

kap, 21 adet mızrak ucu, 24 adet iğne ve üç silindir mühürden oluşan hediyeler,

işlevlerine göre sınıflandırılmış ve bu eserler Eski Tunç Çağı’ndaki yakın benzeri ile

karşılaştırılmıştır. Daha sonra, elde edilen veriler, diğer yerleşim yerlerindeki

verilerle karşılaştırılarak, Başur Höyük’ün Anadolu ve Mezopotamya

arkeolojisindeki yeri saptanmaya çalışılmış ve bilimsel etik kurallarına sadık

kalınarak burada sunulmuştur.

10

III. BÖLÜM

BAŞUR HÖYÜK

III. 1. Konum

Başur Höyük, Siirt ilinin 21 km. doğusunda bulunan Aktaş Köyü, Bakır

Mezrası sınırları içindedir. Bitlis Vadisi’nden doğup sonunda Botan Nehri’ne

dökülen Başur Çayı’nın 150 metre doğusunda yer almaktadır. Yaklaşık olarak 250 x

150 metre boyutlarda ve 15 metrelik kültürel dolguya sahip Başur Höyük, bölgenin

büyük höyükleri arasındadır (Resim 1a, Plan 1).

Siirt-Kurtalan-Bitlis yol kavşağının hemen karşısında yer alan höyük, bu

konumu itibariyle Güneydoğu Anadolu’dan gelerek Doğu Anadolu’ya giden doğal

vadi yollarıyla ilişkili gibi görünmektedir21

. Başur Höyük’ün kuzeyinden, Bitlis

Vadisi aracılığı ile Van Gölü Havzası’na ve batısından Kurtalan üzerinden Batman

ve Diyarbakır düzlüklerine ulaşmak mümkündür. Höyükte, Neolitik dönemden

itibaren yerleşimin olmasında, Başur Çayı kenarında konumlanmasının yanı sıra,

yukarıda belirtilen yol ağının da önemli bir etken olduğu göz önünde

bulundurulmaktadır22 (Resim 1b).

III. 2. Araştırma Tarihçesi

Başur Höyük, ilk defa R. Braidwood ve H. Çambel’in öncülüğünde

oluşturulan karma bir ekip tarafından 1963 yılında başlatılan Siirt ili yüzey

21 Sağlamtimur 2012, 26.


11

araştırmasında tespit edilmiştir23

. Yerleşim, “Başur Çayı sel yatağında kurulan ve

tepe üstünde yıkıntılar bulunan çıplak bir höyük” diye tarif edilip, S 64/4 olarak

kodlanmıştır24

. Araştırmalar sonucunda höyükten 450 parçaya yakın seramik, az

miktarda çakmaktaşı ve doğal cam toplanmıştır25

. Yukarı Dicle Vadisi’ni kapsayacak

şekilde, Ilısu Barajı suları altında kalacak olan höyükte, Mardin Müze Müdürlüğü

Başkanlığı’nda, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim

Üyesi Yard. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur bilimsel danışmanlığındaki bir ekip ile

2007 yılından bu yana kurtarma kazıları yürütülmektedir.

III. 3. Stratigrafi

Başur Höyük’te 2012 yılı sonuna kadar yapılan kazılarda, mimari ile temsil

edilen dört kültür katına ulaşılmıştır26. Bunlar :

1. Kültür Katı : Ortaçağ,

2. Kültür Katı : Orta ve Geç Tunç Çağları,

23 Benedict 1980, 117.

24 Benedict 1980, 117.

25Ekip, seramik parçalarının incelenmesi sayesinde, yerleşimde kazı öncesi oluşturulan bir zaman

dizinini de ortaya koyan şu sıralamayı önermiştir: 1- Halaf’tan Ubeyd’e geçişteki boyalı mallar, 2-

Ubeyd dönemi boya bezemeli mallar, 3- Uruk ve Gawra evreleri basit mallar (Amuk F), 4- Amuk G

ve H evreleri arasına tarihlendirilen saklı astar bezemeli mal ile yalın mallar, 5- MÖ. 3. Binyılın

sonlarına ait mallar (ayaklı kadehler ile onunla ilişkili mallar, sıvaştırılmış boya astarlı mallar ve

düzenli yapılmış çark işi türler), 6- MÖ. 2. Binyıl malları (binyılın ilk yarısında Habur malına yakın

türler), 7- Roma Çağı’ndan sonraya ait olduğu düşünülen çanak çömlekler. Benedict 1980, 113, 114,

143.


12

3. Kültür Katı : Eski Tunç Çağı,

4. Kültür Katı : Geç Uruk Evresi .

Ayrıca, höyük ve çevresinde kazı öncesi yapılan yüzey toplamalarında Erken

Demir Çağı ile MÖ. 7-5. binyıllara tarihlenen çanak çömlek parçalarının varlığı

tespit edilmiştir. Ancak höyükte yapılan kazılarda bu dönemlere ilişkin bir mimariye

henüz rastlanmamıştır.

Bu çerçevede, höyükteki en erken buluntu topluluğu, höyüğün güney

kesiminden toplanan ve MÖ 7. binyıla tarihlenen kırmızı astarlı baskı bezemeli-

impresso türü seramikler olarak görünmektedir27

. Höyük yüzeyinden toplanan bu

parçaların, Anadolu’da Mezraa Teleilat yerleşiminin IIB 3 ve IIB 2 evresinde

görüldüğü belirtilmektedir28

. Benzer buluntuların, Amuk Ovası dışında, Kuzey

Suriye ile Levant Bölgesi’nde de varlığına işaret edilmiştir29.

Yüzeyden toplanan bir diğer grup çanak çömlek Başur Höyük’ün bu erken

devrine işaret etmektedir. Halaf ve Ubaid dönemlerine ait parçaları hatırlatması

bakımından önceki gruptan ayrılır. Tamama yakınında boya bezemeleri kavlamış bu

örnekler fazlaca tahrip olmuştur. Höyükte bu dönemlere ait bir arkeolojik dolguya

henüz ulaşılamadığından, höyüğün MÖ 6-5. binyıllarda yerleşilip yerleşilmediği

kesinlik kazanmamıştır30.


28 Güldoğan 2008, 156.

29 Güldoğan 2010, 376.

30 Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur’a verdiği bilgilerden dolayı teşekkürlerimi

sunarım.

13

4. Kültür Katı : Geç Uruk Evresi

Yerleşimde, MÖ. 4. binyılın ikinci yarısına tarihlenen dönem Güney

Mezopotamya kökenli Geç Uruk evresine karşılık gelir. Bu evrede, mimari yapılar ve

diğer maddi kültür kalıntılarına dayanarak, höyüğün sadece güney yarısında

yerleşildiği görülmektedir. Daha geç dönem yapılarının tahribatına maruz kalsa da,

ortaya çıkartılan taş temeller, yerleşimde Geç Uruk Dönemi’nde büyük yapıların

bulunduğunu ve bunların bir kısmının ara bölmelerle bölünmüş, koridorlara sahip

uzun depo yapıları olduğunu göstermiştir31

. Birbirine bitişik çok odalı yapıların güçlü

duvarlara sahip olması, ikinci katlarının olabileceğini düşündürmektedir32. Bu evreye

ait büyük bir yapı kompleksinin bir bölümü açığa çıkarılmıştır. Yapının sal taşlarıyla

muntazam biçimde döşeli tabanları onun anıtsal niteliğini gösterir 33

. Yapı

gruplarının aralarındaki açıklıklar da avlu olarak kullanılmıştır.

Söz konusu yapılarda ve avlularda ele geçen çanak çömleklerin en önemli

grubu, sayıları binleri bulan Uruk kâseleridir. “Devrik Ağızlı Kase” olarak da bilinen

bu kapların varlığı, Başur Höyük’te M.Ö. 4. binyılın ortalarından itibaren

Mezopotamya ile girişilen etkileşimin en önemli göstergelerinden biridir. Bu

ilişkilere ışık tutan bir diğer seramik türü, çarkta biçimlendirilmiş konik kâselerdir.

Yerleşme düzeni ve geniş alanlara yayılan depo odaları gibi öğeler höyüğün Geç

Uruk Evresi’nde idari bir merkez olabileceğini akla getirmektedir34.

31 Sağlamtimur 2012, 34, 35.




14

3. Kültür Katı : Eski Tunç Çağı

2011 yılında yürütülen arkeolojik çalışmalar, höyüğün güneydoğusunda Eski

Tunç Çağı’na ait bir mezarlık alanının var olduğunu göstermişti. 2012 ve 2013 yılları

kazı çalışmalarında, yerleşimin güneybatı ile kuzeybatısında bu döneme ait yerleşim

katlarının da varlığı anlaşılmış ve buna ek olarak mezarlık alanının kuzeydoğu

yönünde genişlediği tespit edilmiştir. Böylece, yerleşimin bu dönemde yalnızca bir

mezarlık alanı olarak kullanılmadığını gösteren bulgulara oldukça kısıtlı bir alanda

olsa da ulaşılmıştır. Bu tabakaya ait erken yapı katını temsil eden kalıntılar, höyüğün

kuzeybatı alanında G-5 ve 6 plan karelerinde bulunmuştur. Bir ocağa sahip nişli,

kalın kerpiç duvarlı ve taş temelsiz yapı erken evreyi temsil etmektedir. Höyüğün

güneybatısındaki P5 ve R5 plan karelerinde yer alan yapılar daha iyi korunmuştur.

Taş temelsiz, dikdörtgen planlı kerpiç yapıların yanında taş temelli ve sıvalı tabana

sahip kareye yakın bir plan veren yapı da mevcuttur. Taş temelli duvarlar, yığma

çamur kullanılarak yükseltilmiş ve bu yapının içerisinde de bir ocak tespit edilmiştir.

Bu dönemin tarihi, tez konumuzun sonuç kısmında detaylandırılmıştır.

2. Kültür Katı : Orta ve Geç Tunç Çağları

Başur Höyük’te hem mimari hem de diğer maddi kültür kalıntıları yönünden

en ayrıntılı bilgiler MÖ. 2. binyıllarına ait tabakalardan edinilmiştir. Ortaçağ tabakası

tarafından tahrip edilmiş olsa da, MÖ. 2. bin mimarisi höyüğün genelinde

görülmektedir35

. Taş temel üzerine kerpiçle inşa edilmiş yapılar genel olarak çok

odalı ve bitişik düzendedir36

. Orta Tunç Çağı’nın 4-5 sıra olarak yükseltilmiş taş



15

temelli kerpiç yapıları, birbirine yaslanan bağımsız duvarlara sahiptir. Bunlar ara

geçitlerle birbirine bağlanmış, ortak bir avlu etrafına inşa edilmiş yapılar şeklinde

düzenlenmiştir.

Geç Tunç Çağı yapıları, Orta Tunç Çağı’ndakilerden farklı olarak daha anıtsal

ve düzenli bir görünüme sahiptir. Bu dönemde yapıların taş temel yükseklikleri 1,5

metreye kadar ulaşmıştır. Yapılar bağımsız mekanlardan çok, düzenli sokaklar

etrafına yerleştirilmiş ve birden çok odası bulunan bir yapı kompleksinin bölümleri

şeklindedir.

2. Kültür Katı’na ait buluntuların ilk grubu olan Habur çanak çömleği ile

kolları ve başları kırık olan çok sayıda ana tanrıça figürini Orta Tunç Çağı’na; diğer

grubu oluşturan büyük boyutlu depolama kapları ve bölgedeki diğer kazılardan da iyi

bilinen kızıl-kahverengi astarlı çanak çömlekler ise Geç Tunç Çağı’na ait olarak

tanımlanmıştır37.

1. Kültür Katı : Ortaçağ

Yerleşimdeki son kültür katını temsil eden Ortaçağ tabakasından, çok sayıda

bej astarlı veya açık kahverengi hamura sahip, tarak bezemeli çanak çömlekler ile az

sayıda sırlı seramik ele geçirilmiştir38

. Ayrıca, Ortaçağ tabakasının daha erken

evresinde bulunan bir adet gümüş sikke bu dönemin tarihine ışık tutmaktadır39.



39Gümüş sikke, MS. 8. Yüzyılda yaşamış Emevi Halifesi II. Mervan dönemini işaret etmektedir.

Sağlamtimur 2012, 29

16

IV. BÖLÜM

BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI

IV. 1. Mezarlık Alanı ve Mezar Tipi

Başur Höyük’te 2011-2013 yılları arasında höyüğün güneydoğu yamacında

yer alan P-10, R-10 ve S-9/10 açmalarında basit toprak ve taş sandık mezarlardan

oluşan toplam 14 mezar açığa çıkarılmıştır (Resim 2a). Höyüğün güney alanında yer

alan ve M.Ö. 4. binyılın ikinci yarısına tarihlendirilen Geç Uruk Evresi’ne ait

tabakaları tespit etmek için çalışılan bu plankarelerde, aynı dönemin taş temelli

yapılarını tahrip ederek, eğimli arazide düz bir alan elde edildiği ve mezarların bu

alanlara oturtulduğu görülmektedir. İlk bulgulara göre, gömüler kremasyon ve

doğrudan gömü olmak üzere iki türlüdür40

. Basit toprak mezarlarda çoklu gömünün

varlığı tespit edilmiştir. İki toprak mezara anne ile bebeğin birlikte bırakıldığı

anlaşılmaktadır41.

Çalışmamızın konusunu ise 2011 kazı sezonunda ortaya çıkarılan üç taş

sandık mezar ve buluntuları oluşturmaktadır (Resim 2b, Plan 2). Diğer mezarlar

üzerinde belgeleme çalışmaları devam ettiğinden tezin kapsamı dışında tutulmuştur.

Kapsam dışında tutulanlar da dahil olmak üzere mezarlarda bir yön birliğinin

olduğunu ve kuzeybatı-güneydoğu yönünde, doğrusal bir düzen içerisinde sıralandığı

görülmektedir. Diğer taş sandık mezarlara göre daha küçük boyutlu olan ve bu

nedenle çocuk gömüsüne ait olduğu düşünülen iki mezar, kuzey-güney



17

doğrultusunda yerleştirilerek farklı bir yön birliği uygulanmıştır. Kuzeybatı-

güneydoğu doğrultusunda olan Başur Höyük mezarlarının, diğer merkezlerdeki taş

sandık mezarların bir kısmı ile yön birliğinin olması dikkat çekicidir. Bu anlamda,

Eski Tunç Çağı I dönemine ait Aşağı Salat taş sandık mezarlarında, Birecik

mezarlığına ait bazı taş sandık mezarlarında ve Arslantepe’deki taş sandık mezarda

benzer uygulamanın olduğu görülmektedir.

Mezarların içerisindeki toprak elenmiş olmasına rağmen, küçük parçacıklar

dışında iskelete ait herhangi bir kalıntı ele geçmiştir. Basit toprak mezarların aksine

taş sandık mezarlarda, tez kapsamı dışında olanlar da dahil, iskelet parçalarının

bulunmamış olması durumuna toprağın asidik yapısının neden olduğu

düşünülmektedir42. Buna benzer durumu örneğin, Birecik Eski Tunç Çağı

mezarlığında da görmekteyiz. İki yüzün üzerinde taş sandık ve küp mezar olmasına

karşın, sadece otuz yedi gömüden tam iskelet veya kemik parçaları ele geçmiştir43.

Geri kalan mezarlarda kemik bulunmaması, sosyal, ritüel bir nedenden çok,

iskeletlerin doğal etkenlerden kaynaklı fiziki bir bozulmaya uğradığı şeklinde

yorumlanmıştır. Benzer şekliyle bir değerlendirme, Şaraga Höyük yakınındaki Şara

Mezar Harabeleri’nde tespit edilen taş sandık mezarda iskelete dair bulgulara

rastlanmadığı zaman da yapılmıştır44

. Aşağı Salat Höyüğü Eski Tunç Çağı taş sandık

mezarlarında ise, bu durum mezarın soyulmuş ve toprağın aşırı tuzlu olmasına


43 Sertok ve Ergeç 2000, 1516. Bu taş sandık mezarların bazılarında toplu gömü de uygulanmıştır.

Ayrıntı için bkz. Sertok ve Ergeç 2000, 1520, Tab. 1.

44 Sertok ve Kulakoğlu 2002, 110.

18

bağlanmıştır45

. Karkamış’taki taş sandık mezarların bir kısmında da iskelete dair

herhangi bir kalıntının olmadığı belirtilmiştir46.

Taş sandık mezarlar, dört veya daha fazla sayıda taşın genellikle dikdörtgen

biçim alacak şekilde birleştirilmesi ve büyük blok taşlar ile üstlerinin kapatılması ile

oluşturulmuştur. Bu haliyle Başur Höyük taş sandık mezarları, T. Özgüç’ün “Ön

Tarihte Anadolu’nun Ölü Gömme Adetleri” adlı kitabında sandık biçimindeki mezar

tipleri başlığı altında incelediği “gerçek sandık mezar”47 tipine girmektedir.

Anadolu’da bu tipteki mezarlar Kalkolitik Çağ’da Alacahöyük48

, Alişar49, Kusura50

ve Korucutepe’de51 tespit edilmiştir.

IV. 2. Güneydoğu Anadolu’da Taş Sandık Mezarların Görüldüğü Merkezler

Güneydoğu Anadolu Eski Tunç Çağı’nda taş sandık mezarların sayısında

önceki dönemlere göre bir artış olduğu görülmektedir. Anadolu’nun hemen hemen

her bölgesinde bulunan bu türde mezarların ortak bir maddi kültür paylaşım ürünü

45 Şenyurt 2002a, 447.

46 Woolley ve Barnett 1952, 218.

47 Özgüç 1948, 31.

48 12. tabakada açığa çıkarılan taşlarla örülü bir adet sandık mezar içerisinde, çok kötü durumda ele

geçmiş kemiklerden hareketle biri çocuğa diğeri yetişkin bir erkeğe ait iki gömü tespit edilmiştir.

Koşay 1938, 154, Lev. CXVIII.

49 Alişar’ın 13. Yapı katında biri çocuğa diğeri bir kadına ait iki taş sandık mezar bulunmuştur. Von

Der Osten 1937, 47-49, Fig. 55-59.

50 Özgüç 1948, 32, Lev. XX/ Res. 57, Lev. XXI/ Res. 59, Lev. XXX/ Res. 78.

51 Van Loon ve Güterbock 1972, 80.

19

olmaktan ziyade, T. Özgüç’ün de belirttiği gibi, gereksinimler sonucu, yapımının

basit olmasından kaynaklı, her bölgede birbirinden ayrı, müstakil olarak ortaya

çıktığı belirtilmiştir52

. Bu nedenle, Başur Höyük taş sandık mezarları, birbirine yakın

kültürel kodları paylaşan merkezler ile karşılaştırılmıştır53 (Harita 4).

Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da örneklerini sıklıkla gördüğümüz bu tip

mezarlar, Aşağı Salat Höyük, Birecik, Lidar Höyük, Su Yatağı/Mamaraş, Müslüman

Tepe, Arslantepe, Hacınebi, Hassek Höyük, Karkamış, Titriş Höyük, Nevali Çori,

Tilmen Höyük gibi yerleşimlerde intramural veya höyük yakınlarında ekstramural

olarak bulunmuştur.

Başur Höyük’ün de içinde yer aldığı Yukarı Dicle Vadisi’nde bu tür

mezarların son yıllarda yapılan kazı ve yüzey araştırmaları ile arttığını görmekteyiz.

Ilısu Baraj Projesi kapsamında kurtarma kazıları gerçekleştirilen Aşağı Salat

Höyüğü’nde düzgün kireçtaşı bloklardan oluşan taş sandık mezarlar keşfedilmiştir54.

Tabanları yeşilimsi renkte çakıl taşlarıyla döşeli bu mezarlar kuzeybatı-güneydoğu

yönünde olmak üzere yön birliğine sahip olduğu görülmektedir55

. Kafatasına ait

parçalar dışında yukarıda sözü edilen nedenlerden ötürü mezar içlerinde ölüye ait

başka bir kalıntı bulunamamış olsa da, baş kısmının doğuya bakacak biçimde hocker

52 Özgüç 1948, 40.

53 Anadolu’nun diğer bölgelerinde yer alan taş sandık mezarların ayrıntılı bilgisi için bkz. Özgüç

1948, 33-37. ; Uhri 2010, 117-120.

54 Şenyurt 2002a, 677.

55 Şenyurt 2002b, 447, 452, Res. 8.

20

gömü tarzının uygulandığı belirtilmiştir56

. Mezarların biçimsel özelliği yanında,

içerisinde ve hemen önünde ele geçen buluntular Başur Höyük mezarları ile

karşılaştırılabilecek niteliktedir. Bu buluntular arasında, Ninive 5 seramiğinin teknik

özelliklerini gösteren kırmızımsı devetüyü rengindeki meyvelik, devetüyü ve bej

renkli çift ip delikli bikonik vazolar ile bej renkli kaseler gibi çanak-çömlekler

dışında bronz iğneler ve dağ kristalinden boncuklar yer almaktadır57. Bu bulutular ile

değerlendirildiğinde Aşağı Salat Höyüğü Eski Tunç Çağı mezarlarını dönemin

başlarına tarihlemek mümkün olmuştur58.

Yukarı Dicle Vadisi’nde taş sandık mezarların tespit edildiği bir diğer

yerleşim Müslüman Tepe’dir. Höyüğün 150 metre güneybatısında, M.Ö. 4. binyıl

sonu ve M.Ö. 3. binyıl başlarına tarihlenenler dışında Erhanedan Dönemi I ve II’ye

tarihlendirilen taş sandık mezarlardan oluşan bir mezarlık alanı söz konusudur59.

Armağan buluntusu olarak, bezemesiz Ninive 5 örnekleri, Metalik seramik ve

“Chalica Ware” denilen ayaklı kaselerden oluşan çanak-çömlek ve ender olarak

spiral yivli topuz başlı bronz iğneler ele geçmiştir60.

Ilısu Barajı İnşaat Sahası’nda Ninive 5 seramik türünün boya ve kazıma

bezeli örneklerinin ele geçtiği bir mezarlık olan Şırnak-Tatıka’da da bir adet taş

56 Şenyurt 2002a, 677.

57 Şenyurt 2002b, 447.

58 Şenyurt 2002b, 447.

59 Ay 2013, 277-279.

60 Ay 2013, 279.

21

sandık mezar tespit edilmiştir. Çocuk iskeleti ile bir taş yüzük mezar buluntuları

arasındadır61.

Taş sandık mezarlardan oluşan gömütler, Eski Tunç Çağı boyunca Orta ve

Yukarı Fırat vadilerinde çok yaygın bir gelenek haline gelir62

. Bölgede, Yukarı Dicle

Vadisi ile kıyaslandığında özellikle dönemin ortalarından itibaren sandık mezarların

sayısında kentleşmeye paralel olarak bir artışın olduğu gözlemlenmektedir. Burada,

göz önünde bulundurulması gereken önemli bir husus, Dicle Vadisi ve onu besleyen

su kaynakları alanında yapılan yüzey araştırmaları ve arkeolojik kazıların Fırat

Havzası’ndakilerden daha az olmasıdır.

Yukarı Fırat Bölgesi’nde Şemsiyetepe Höyüğü yakınlarında, höyükteki Eski

Tunç Çağı yerleşimin nekropolü olduğu düşünülen Su Yatağı/Mamaraş’ta taş sandık

mezarlar keşfedilmiştir63

. Mezarlardan ele geçen Karaz, koyu-yüzlü açkılı seramikler

ve diğer buluntular mezarları Eski Tunç Çağı’nın başlarına tarihlendirilmesine

olanak sağlamıştır64.

Malatya yakınlarında yer alan Arslantepe’de elit mezarı olarak yorumlanan

taş sandık mezar M.Ö. 3000-2900 yılları arasına tarihlenmektedir65

. Höyüğün

batısında yer alan mezar, el yapımı kırmızı-siyah açkılı Transkafkasya çanak-

61

Ökse 2014, 9. 62 Frangipane 2003b, 54.

63 Darga 2001, 120, Fig. 9,10.

64 Darga 1989, 69-70.


22

çömlekleri ile çark yapımı açık renkli hamurlu saklı astar bezemeli kaplar ve

arsenikli bakırdan mızrak uçları, kılıç, bıçak, balta, metal kaplar ile altın ve gümüşten

süs eşyalarının olduğu 64 metal eserden oluşan armağanları içermektedir66

. Oldukça

gelişkin bir kültürün izlerini taşıyan bu mezarın hocker pozisyonunda gömülü 30-40

yaşlarında bir erkeğe ait olduğu belirtilmiştir67

. Ayrıca, mezarın taş kapağının hemen

üstünde, kurban edildiği şeklinde yorumlanan dört insana ait iskelet armağanlarıyla

beraber açığa çıkarılmıştır68

. Arslantepe mezarı, özellikle mızrak uçları tipolojisi

bakımından Başur Höyük örnekleri ile oldukça benzer nitelikler sergilemektedir. Bu

benzerlik, çalışmamızda mızrak uçları başlığı altında detaylı bir şekilde ele

alınmıştır.

Hassek Höyük yerleşiminin içinde ve dışında batı alanında yer alan taş sandık

mezarlar, buluntular dikkate alınarak Eski Tunç Çağı I-II dönemleri arasına

yerleştirilmiştir69

. Bu mezarlar arasında elit mezarı olarak yorumlanan Mezar 12’de

hocker pozisyonunda, yetişkin bir erkeğe ait olan gömünün yanına mızrak ucu, yassı

balta, iğne gibi metal eserlerden oluşan zengin ölü hediyeleri bırakılmıştır70

. Başur

Höyük mezarlarını oluşturan yek pare beş büyük kireçtaşı bloklardan oluşan

mezarlar ile daha küçük boyutlu taşlarla örülen Hassek Höyük mezarları biçimsel

yönden farklılıklar sergilese de, mezarlardan ele geçen metal eserler arasında

bulunan mızrak uçları bakımından yakın benzerlik söz konusudur. 66 Frangipane vd. 2001, 108.



69 Behm-Balcke 1985, 53.

70 Behm-Blancke 1985, Abb. 8.

23

Birecik Mezarlığı olarak bilinen ekstramural bir mezarlık alanı, Şanlıurfa

ilinin Birecik ilçesi yakınlarında keşfedilmiştir. Eski Tunç Çağı I dönemine ait olan

ve Esi Tunç Çağı II’de de kullanım gören, yüzlerce taş sandık mezar ölü hediyeleri

ile açığa çıkartılmıştır71

. Buradaki mızrak uçları, baltalar ve metal iğneler gibi mezar

buluntuları Fırat Vadisi’nde, Karkamış’tan Norşuntepe’ye kadar birçok yerleşmede

gözlemlenen diğer buluntularla yakın benzerlikler gösterir72

. Ele geçen çanak-

çömlekler, bronz iğneler ve mızrak uçları nitelikleri yönünden Başur Höyük

örnekleri ile oldukça benzer özellikler sergilemektedir.

Birecik ilçesindeki bir diğer merkez olan Hacınebi Tepesi’nde de taş sandık

mezarların keşfedildiğini görmekteyiz. Bu gömülerle ilişkili olarak yerleşim katları

henüz tespit edilmemiş olsa da, mezarlardan ele geçen seramikler, frit taşından

boncuklar ve bronz iğneler sayesinde bu mezarları Eski Tunç Çağı I dönemine

tarihlemek mümkün olmuştur73.

Torosların güneyinde yer alan Nevali Çori’de M.Ö. 3000-2800 yılları arasına

tarihlendirilen taş sandık mezarlarda bronzdan üretilmiş süs eşyalarının yanı sıra,

spiral başlı iğneye ek olarak açık renkte kaplar ele geçmiştir74.

71 Sertok ve Ergeç 1999, 94.

72 Frangipane 2003b, 54.

73 Stein 1997, 115-116.

74 Mısır 1992, 202.

24

Karkamış yerleşiminde akropolisin güneydoğusunda Eski Tunç Çağı I-II’e ait

toplam on beş taş sandık mezar açığa çıkarılmıştır75

. Yön birliği bulunmayan bu

mezarlarda, boncuk, kolye ve bileziklerden oluşan süs eşyaları, bronz mızrak uçları,

baltalar veya bıçaklar yanında çok sayıda ayaklı çanaklar ele geçmiştir76

. Mızrak

uçları yönünden Başur Höyük örneklerine oldukça benzemektedir.

Şaraga Höyük yakınlarındaki Şara Mezar Harabeleri’nde iki adet taş sandık

mezar Eski Tunç Çağı’nın erken safhalarına yerleştirilmiştir77. Mezar hediyesi olarak

az sayıda çanak, vazo ve yüksek ayaklı meyvelik ele geçirilmiştir78.

Çayönü’nde ise saklı astarlı çanak-çömlekler ile kırmızı-siyah açkılı

seramiklerin birlikte ele geçtiği Evre III’te (M.Ö. 3. binin başları ile ortaları arasında

bir tarihleme önerilmektedir) bir adet taş sandık mezar açığa çıkarılmıştır79.

Titriş Höyük Aşağı Şehir’de Erken Eski Tunç Çağı’na (M.Ö. 3000-2600) ait

üç taş sandık mezar tespit edilmiştir80

. Höyük yakınında bulunan ve Orta Eski Tunç

Çağ’a (M.Ö. 2600-2400)81 ait ekstramural mezarlık alanında taş sandık mezarlar

keşfedilirken, höyükte yer alan ve Geç Eski Tunç Çağı’na tarihlendirilen mezarlar ise

75 Woolley ve Barnett 1952, 218.

76 Wolley ve Barnet 1952, 128-219.

77 Sertok ve Kulakoğlu 2002, 110.

78 Sertok ve Kulakoğulu 2002, 110-111.

79 Çambel ve Braidwood 1980, 21.

80 Laneri 2007, 246.

81 Laneri 2007, 249.

25

genellikle bir girişe sahip veya küçük taşlarla örülü oda mezarlar şeklinde olduğu

görülmektedir82

. Çanak-çömlekler, bronz iğneler ve yarı değerli taşlarla süslenmiş

madeni gerdanlık gibi eşyalar mezar hediyesi olarak karşımıza çıkmaktadır83.

Taş sandık mezarların sayıca çok olduğu bir başka yerleşim yeri Orta Fırat

Bölgesi’nde Şanlıurfa ilinin Bozova ilçesi yakınlarında yer alan ve Atatürk Baraj

suları altında kalan Lidar Höyüktür. Yerleşimde, Eski Tunç Çağı II dönemine

tarihlenen, iki yüz taş sandık mezarın açığa çıkarıldığı bir mezarlık bulunmuş olup,

ölülerin hocker biçiminde gömüldüğü bu mezarlara armağan olarak hemen hemen

sadece kap kacağa rastlanır84.

Tilmen Höyük’te Eski Tunç Çağı sonlarına tarihlendirilen Seviye III’te iki

adet taş sandık mezar tespit edilmiştir85.

Ninive 5 kültür bölgesi dahilindeki yerleşimlerde, bu döneme tarihlenen ana

kayaya oyulmuş mezarlar, küp mezarlar, kerpiçten sandık mezarlar gibi çeşitli mezar

tipleri ile karşılaşılsa da, taş sandık mezarların sadece Güneydoğu Anadolu’da sınırlı

kaldığı görülmektedir86.

82 Algaze ve Matney 2011, 1004, 1005, Fig. 46.5.

83 Laner 2007, 250.

84 Hauptmann 2003, 61.

85 Alkım 1962, 455-456, Res. 28, 30.;

86 Diğer mezar tiplerinin görüldüğü merkezler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Bolt ve Green 2003,

519-562.

26

IV. 2. Mezarlar ve Mezar Buluntularının Konumu

Tezimizin konusunu oluşturan sandık mezarlar içerisine oldukça çeşitli ölü

hediyeleri bırakılmıştır. Sayıları yüzü geçen tüm kaplar, bronzdan üretilmiş mızrak

uçları, yarı değerli taşlardan oluşan boncuklar, süs iğneleri ile silindir mühürler, açık

bir biçimde, merkezi bir örgütlenmenin, farklı uzmanlık alanlarına ayrılmış zanaat

kollarının göstergeleri olarak kabul edilebilir. Ele geçen eserlerin hiçbirinde bilinçli

bir şekilde uygulanan deformasyon izine rastlanmamıştır. Bu bölümde, taş sandık

mezarlar buluntularıyla beraber sırasıyla incelenmiştir.

IV. 2. 1. Mezar 1

Biri kapak taşı olmak üzere, büyük boyutlu beş yek pare taş ile oluşturulmuş

90 x 180 cm. boyutlarında ve yaklaşık olarak 1 m. derinlikte olan Mezar 1, diğer

mezarlarda olduğu gibi Geç Uruk Evresi’ne tarihlenen mimari yapıları ve kültürel

dolguları tahrip etmiştir. İşlenmemiş halde dört büyük kireçtaşı bloktan oluşan bu

mezarın uzun kenarındaki taşların kırılıp iki parçaya ayrıldığı görülmektedir.

Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusundaki Mezar 1’in kapak taşı olasılıkla basınçtan

dolayı kırılmış olup mezar içine düşerek kapları tahrip etmiştir (Resim 3a, Plan 3a).

Toprak tabanlı mezarın içinde iskeletin yönünün nasıl olduğu ve hangi pozisyonda

gömüldüğüne dair herhangi bir bulguya rastlanılmamıştır. Kireçtaşından bir adet

silindir mühür, bronzdan üretilmiş 7 mızrak ucu ve 2 süs iğnesi ile 14 adet tüm

kaptan oluşan mezar armağanlarının, ölünün yatırıldığını düşündüğümüz boş alanın

çevresine, güney ve güneydoğu kesimine, bırakıldığı görülmüştür. Dağ kristalinden

27

oluşan boncukların ise, mezarın üst seviyesinden başlayarak tabanına kadar olan

kısımda yer yer rastlandığı tespit edilmiştir. Özellikle güneydoğu tarafında çanak-

çömlek ve silindir mührün yer aldığı, mızrak uçları ve iğnelerden oluşan metal

eserlerin ise batı ve kuzeybatıda olduğu gözlemlenmiştir. Ele geçen iğnelerin

özellikle baş kısmında keten türü bir kumaş kalıntısının olduğu görülmektedir.

Ölünün kefenine veya giysisine ait olduğu düşünülen bu kumaş kalıntılarının iğne

deliklerinden geçirilmiş halde tespit edilmesi, bu eserlerin birbirine bağlanmış

olabileceği fikrini de akla getirmektedir.

V. 2. 2. Mezar 2

Mezar 1’in yaklaşık olarak 2.5 metre güneybatısında yer alan 1.65 x 2.15 m.

boyutlarındaki Mezar 2 daha büyük taşlarla inşa edilmiştir (). Dört tarafı büyük yek

pare kireçtaşı bloklarla kapalı olan bu mezarın kuzeybatıdaki kısa kenar taşının

üzerinde bir sıra küçük boyutlu taşlar dizilmiştir (Resim 3b, Plan 3b). Toprak tabanlı

olan mezar büyük bir kapak taşı ile kapatılmıştır. İlk mezara göre daha masif olan ve

kalınlıkları 30-40 cm arasında değişen taşların tercih edildiği görülmektedir. Mezar

armağanları yönünden sayıca en fazla olan Mezar 2 içerisinden çoğu birbirinin

benzeri minyatür kaselerden oluşan 71 adet tüm kap, bronzdan üretilmiş 6 mızrak

ucu ve 8 süs iğnesi, serpantin taşından yapılmış geometrik şekillerle süslenmiş bir

adet silindir mühür ve dağ kristali, akik ve kireçtaşından üretilen boncuklar ele

geçmiştir. Mezar hediyelerinin büyük bir kısmını oluşturan minyatür kaplar, daha

büyük boyutlu kapların içine iç içe geçirilmiş halde kuzeybatı alanında bulunmuştur.

Diğer buluntuların da bu alanda yoğunlaştığı gerçeğinden hareketle, ölünün yatırılış

28

yönü ve pozisyonu hakkında bilgi edinemesek de, mezarın güney ve güneybatısına

konulduğunu söyleyebiliriz.

V. 2. 3. Mezar 3

Çalışmamızın konusunu oluşturan sandık mezarlardan en büyüğü Mezar

3’tür. 2.35 x 1.65 metre boyutlarında ve yaklaşık olarak 1 metre derinliğindedir.

Mezar 2’nin yaklaşık olarak 1 metre güneydoğusunda yer almaktadır. Diğer mezarlar

gibi toprak tabanlı, biri kapak taşı olmak üzere yek pare beş büyük taş ile yapılmıştır

(Plan 3c). Oldukça büyük boyutta olan kapak taşının üç parçaya ayrıldığı

görülmektedir. Mezar 2’de olduğu gibi kuzeybatıdaki kısa kenarındaki taşın üstünde

daha küçük boyutlu taşlardan oluşan taş dizisi mevcuttur. Mezar buluntuları arasında,

çoğunluğunu yine minyatür kapların oluşturduğu 57 adet tüm kap, bronzdan 8 adet

mızrak ucu ve 8 iğnenin dışında, serpantin bir silindir mühür ve diğer mezarlarla aynı

tipte dağ kristali boncuklar ele geçirilmiştir. Geometrik motifli diğer iki mühürden

farklı olarak, bu mührün üzerine hayvan figürü işlenmiştir. Mezar hediyelerinin

genellikle kuzeybatı alanına istiflendiği gözlemlenmiştir.

29

V. BÖLÜM

MEZARLARDAN ELE GEÇEN KÜÇÜK ESERLER

Taş sandık mezarlardaki eserler, üretildikleri malzeme göz önünde

bulundurularak, pişmiş toprak, metal ve taş eserler olmak üzere üç ana başlık altında

toplanmıştır. Daha sonra bunlar, kullanım amaçları veya formlarına (süs eşyası, silah,

çömlek, vazo vb.) göre alt gruplara ayrılmıştır. Mezarlarda ele geçen ölü hediyeleri,

142 adet tüm kap, bronzdan üretilmiş 21 adet mızrak ucu ve 18 adet iğneden

oluşmaktadır (Resim 4a).

V. 1. Pişmiş Toprak Eserler

Taş sandık biçimli üç mezarda, pişmiş toprak eser olarak yalnızca çanak

çömlek bulunmuştur. Bunlar, Mezar 1’de 14, Mezar 2’de 71 ve Mezar 3’te 57 adet

olmak üzere 142 adet tüm kaptan oluşmaktadır. Kaplar, formlarına göre ayaklı

çanaklar veya meyvelikler, kaseler, vazolar, çömlekler ve birleşik kap olmak üzere

beş ana tip içerisinde değerlendirilmiştir.

V. 1. 1. Meyvelikler

Kulplu ya da kulpsuz, yüksek kaideli ya da yüksek ayaklı çanaklar

“meyvelik” olarak tanımlanmaktadır87

. Kullanım amaçları tam olarak bilinemeyen bu

kaplar, Başur Höyük mezarlarında çok sayıda örnekle temsil edilmektedir.

Kaselerden sonra en kalabalık çanak çömlek grubunu oluşturmaktadır.

87 Ökse 2012, 90.

30

2

5 8

Mezar 1

Mezar 2

Mezar 3

Grafik 1. Meyveliklerin mezarlara göre dağılımı

Tamamı çarkta yapılmış ve iyi pişirilmiştir. Hamurları açık gri, kırmızımsı

sarı veya açık kahverengi tonlardadır. Kireç, mika ve ince kumdan oluşan katkı

maddeleri iyi erimiş, hamuru gözeneksiz ve sıkı görünümdedir. Meyveliklerin çoğu

dikey veya ışın motifi oluşturacak şekilde, genellikle dış yüzeyleri, perdah bezeme

ile süslenmiştir. Ağız çapları 11-24 cm, ortalama yükseklikleri ise 10-23 cm.

arasında değişen bu tip kapların hepsi kaidelidir. Kaide yükseklikleri 1,5-11 cm.

arasında değişen kaplar: 1-3cm arası “Çok Yüksek Olmayan”, 4-7 cm arası

“Yüksekçe”, 8-11 cm arası “Yüksek Kaideliler” olarak gruplandırılmıştır.

Meyvelikler, kabın ağız özellikleri dikkate alınarak, Basit Ağız Kenarlı ve

Dışa Çekik, Dışta Kalınlaştırılmış Ağız Kenarlı olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

Bu gruplardaki kaplar ayrıca ağız, omuz, gövde ve kaide özellikleri göz önünde

bulundurularak incelenmiştir.

31

Tip 1. 1. : Basit ağız kenarlı meyvelikler üç örnekle temsil edilir. Üç örnekte

de dudak yapısı hafifçe içe doğru eğiktir. Bunlardan ilki, kırmızımsı sarı hamura

sahip olandır (Lev. 1/3). Kaide ile gövdenin birleştiği yere küçük daireler şeklinde

oyma bezeme uygulanmıştır. Bunlar yedi adet kapalı delik şeklinde uygulanmıştır.

Açık gri hamurlu, basit ağız kenarlı, yarım küre gövdeli ve çok yüksek

olmayan kaideli örnek bezemesizdir (Lev. 1/2). Yumurta biçimli gövdeye sahip

üçüncü örnek (Lev. 1/3), daha keskin omuzlu olması ve gövde şeklinin farkı dışında

diğer örneklerden ayıran diğer özellikler ise soluk sarı bir hamurunun olması ve ağız

kenarı ile omuz genişliği arasına uygulanan kazıma bezemedir. Üç sığ oluk ile

sınırlandırılmış iki yatay bant içerisinde ağız kenarına paralel dalga motifleri kabın

yüzeyini süslemiştir.

Ninive 5 kap formaları içerisinde basit ağızlı örneklerine az rastlanan ve E.

Rova tarafından Tip B-1088 olarak tasnif edilen bu meyveliklerin yakın benzerleri

özellikle Eski Musul bölgesinden bilinmektedir89. Bu meyveliklerin en yakın

benzerlerinin ele geçtiği yerlerin başında Aşağı Salat Höyüğü gelmektedir. Eski Tunç

Çağı I mezarlarından ve mezarlık alanından hafif içe eğik, basit ağız kenarlı örnekler

ele geçmiştir90

. Bunlar arasında dikine uygulanmış perdah bezemeye sahip olan

örneklerin yanında, ağız kenarının hemen altına kazınmış dalga bezemeyle süslenmiş

örnekler ile oyma bezemeli örnekler Başur Höyük örneklerine oldukça

benzemektedir91. Basit ağız kenarlı, daha yüksek kaideli, yayvan ve sığ gövdeye

88 Rova 1988, 221-B10.

89 Rova 1988, 44.

90 Koçerdin 2006, Lev. 31/ 1-6.

91 Akçay 2005, Lev. 69/ 5, Lev. 74/ 1.

32

sahip örnekler Hassek Höyük (ETÇ I-II)92, Arslantepe (VI B2)93, Hacınebi Tepesi

94,

Birecik Eski Tunç Çağı Mezarlığı (ETÇ I-II)95, Müslümantepe (Geç Uruk/Ninive 5

Geçiş Evresi)96 ve Ninive’de97 görülürken; keskin omuzlu bir örnek ise Tell Billa’da,

ele geçmiştir98. Tell Fisna99 ve Tell Mohammed Arap’ta

100 da gri hamurlu, bezemesiz

örnekler mevcuttur. Kenantepe’de üçüncü örneğin kazıma ve dikey perdah bezemeli

bir örneği ile bezemesiz olan yakın benzerleri Geç Kalkolitik Çağ/Eski Tunç Çağı I

Geçiş Dönemi’ne tarihlendirilmiştir101. Yine Kenantepe yerleşiminde Eski Tunç Çağı

I tabakasında (Level 2-4) ele geçen kaide ile gövdenin birleştiği yerde uygulanan

oyma bezeli meyvelikleri görmekteyiz102 (Harita 5a).

Tip 1. 2. : ilk tipten dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı olma özelliği

ile ayrılan Tip 1.2. gövde biçimlerine göre iki alt tipe ayrılırlar. Bunlardan ilki (Tip

1. 2. 1.), keskin omuzlu, kap kısmı derin kase biçiminde iki yüksekçe kaideli ve bir

çok yüksek kaideli örneklerden oluşur. Yüksekçe kaideli iki kap (Lev. 2/1, 2) açık

92 Marro 1993, 67, Pl. 2/ 7,8.; Hoh 1982, 71, Abb. 13/ 2,4,6, Taf. 20/ 4,5.

93 Frangipane 2000, 467, Fig. 13-17.; Palmieri 1984, 76, Fig. 3.

94 Eski Tunç Çağı I’e ait taş sandık mezarda ele geçen bu örnek dışa çekik,inceltilmiş basit ağız

kenarlıdır. Stein 1997, 167, Fig. 20/ E.

95 Sertok ve Ergeç 1999, 104, Fig. 8/ H,I.

96 Ay 2004, 381, Fig. 6, 7.

97 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. 63-14.

98 Rova 1988, Pl. 18-13.

99 Fuji 1987, 48, Fig. 10/54.; Numoto 2003, 109, Fig. 12-106.

100 Bolt ve Green 2003, 550, Fig. 22/01.

101 Parker vd. 2008, 165, Fig. 12/ B,I.

102 Creekmore 2007, 113, Fig. 5/G-H.

33

kahverengi ve soluk sarı gibi birbirlerine yakın tonlarda hamur rengine sahiptir. Her

ikisi de ağız kenarının hemen altından başlayıp neredeyse kaideye kadar devam eden

geometrik şekillerden oluşan boya bezeme ile süslüdür. Omuz keskinlikleri ağız

kenarına yakın veya gövde yarısına yakın biçimde olabilmektedir. Başur Höyük

mezarlarından ele geçen en yüksek kaideye sahip olan üçüncü örneğin (Lev. 2/3)

kaide yüksekliği 12 santimetre kadardır. Soluk sarı hamurlu bu örneğin diğer iki

örneğe göre daha yumuşak bir omuz keskinliğine sahip olduğu görülür.

Bu gruptaki meyveliklerin ikinci alt tipi (Tip 1. 2. 2.) ise yarım küre şeklinde

derin veya yayvan gövdeli, yuvarlatılmış omuza sahiptir. Kırmızımsı sarı hamura

sahip olan bu örnekler, meyvelikler içinde dokuz örnek ile en kalabalık grubu

oluşturur. Kaplarda boya, perdah ve kazıma bezeme olmak üzere üç çeşit bezek

uygulaması görülmektedir. Bu tip içindeki bir kap üzerine herhangi bir bezeme

uygulanmamıştır (Lev. 3/1). İki örnek ise yalnızca yatay oluklardan oluşan kazıma

bezeme ile süslenmiştir (Lev. 3/2, 3). Ağız kısmı ile omuz keskinliği arasına

uygulanan geometrik şekillerden oluşan boya bezeme ile süslenmiş iki örnek (Lev.

4/1, 2) ile aynı boya bezeme özelliklerine sahip, fakat kaidesine ajur tekniği

uygulanan dört örnek bu grup içinde yer alır (Lev. 5/1-4). Bunlar kap yaşken

kaideden simetrik olarak kabaca dikdörtgen biçimli dik parçaların kesilip çıkarılması

ile yapılmış bezekler halindedir.

Tip 1. 2. 1’in boya ve kazıma bezekli örneklerin en yakın benzerleri, Hassek

Höyük (Geç Uruk 5. Tabaka)103, Ninive (5)104 Tell Kutan105, Tell Fisna (Ninive 5)106,

103 Behm-Blancke 2003, 486, Fig. 2/ 6.

104 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIV/ 1-4, 6-9.

105 Bachelot 2003, 176, Fig. 24/ 2, 5.; Forest 1987, 87, Fig. 9.

34

Tell Mohammed Arab (Period 2)107, Tell Leilan (IIIc)108; bezemesiz örnekler Tell

Fisna (Ninive 5)109, Tell Thalathat’ta (IVb)

110 bulunmaktadır.

Tip 1. 2. 2.’nin boya ve kazıma bezemeli yakın benzerleri, Tell Karana 3

(Ninive 5)111, Tell Jigan (Level 10)112, Tell Abbasiyah’ta (Ninive 3-5)113 ele

geçmiştir (Harita 5b).

V. 1. 2. Kaseler

Çapı yüksekliğinin iki katından az olan çanaklara “kase” adı verilmektedir114.

Başur Höyük mezarlarında bulunan çanak çömlek formları içinde en kalabalık grubu

oluşturmaktadır. Büyük bir bölümü, “minyatür” olarak tanımlanabilecek ölçüde

küçük olan bu kaplar toplamda 112 adettir. Mezar içinde, küçük boyutlu kaseler daha

büyük olan meyveliklerin içerisine yerleştirilmiş veya büyük kapların yanlarına

konmuş durumda ele geçmiştir (Resim 4b). Mezarlara göre dağılımları aşağıdaki

gibidir:

106 Numoto 2003, 101, Fig. 8/ 45-64.

107 Roaf ve Killick 1987, 209, Fig. 3/ 3-6.

108 Schwartz 1988, 95, Fig. 36/ 1,2.

109 Numoto 2003, 97, Fig. 6/ 13, 16.

110 Numoto 1997, 124, Fig. 4/ 37-40.

111 Rova, 2003, 20, Fig. 5/ 1.

112 Numoto 1992, 146, Fig. 4/ 49.; Fuji 1987, 65, Fig. 5/ 13.

113 Campbell-Thompson ve Mallowan 1933, Pl. L/ 17.

114 Ökse 2012, 88.

35

Mezar 1 Mezar 2 Mezar 3

61

41

10

Grafik 2. Kaselerin mezarlara göre dağılımı

Kaselerin hamur renginde çeşitlilik olduğu görülmektedir. Büyük bir

çoğunluğu soluk sarı, kırmızımsı sarı, açık gri veya soluk zeytuni tonlarında hamura

sahiptir. Boya bezemeli örnekler kırmızımsı veya soluk sarı; kazıma bezemeliler açık

gri ve soluk sarı olduğu görülürken, bezemesiz kaseler kırmızıdan pembeye, sarıdan

kahverengiye kadar değişik tonlarda hamur rengine sahip ve mineral katkılıdır.

Kaselerin ağız çapları 3-15 cm arasında, yükseklikleri 2-12 cm arasında

değişmektedir. Basit Ağız Kenarlı ve Dışa Çekik, Dışta Kalınlaştırılmış Ağız Kenarlı

olmak üzere iki ana tipe ayrılmaktadır.

Tip 2.1. : Bu tip 107 minyatür kap ile temsil edilir. Örneklerin tamamı tüm

kap halinde, hafif içe eğik basit ağız kenarlı ve halka diplidir. Gövde şekilleri

bakımından yarı küresel veya keskin profilli örneklerin yanı sıra derin olanları varsa

da bu belirgin bir tipolojik farklılık göstermemektedir. Bezemesiz örneklerin

36

bazılarında, halka dibin altında yer alan çıkıntı kabın yere tam oturmasını

engellemektedir.

Bu tip içinde bezemeleriyle farklılık teşkil eden örnekler de mevcuttur. Bu

grup, boya, perdah ve kazıma bezemeli örneklerden oluşur. Ağız kenarının hemen

altından başlayıp omuz üzerinde son bulan yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya

bezeme dört kaseyi süslemektedir. İlk örnekte (Lev. 6/1) içi taralı ve dolu

üçgenlerden oluşan dizi, ikinci örnekte (Lev. 6/2) üst üste üç yatay zigzag çizgiden

oluşan motif, son iki örnekte (Lev. 6/3, 4) içi doldurulmuş üçgenlerden oluşan bant

kabın yüzeyine uygulanmıştır.

Kazıma bezekli dört kase Ninive 5 seramik repertuarı içinde oldukça tipik

olan örnekleri temsil etmektedir (Lev. 7/1-4). Açık gri hamura sahip bu kaplardaki

sığ yatay oluk bezemeler, kabın karın şişkinliğinin biraz yukarısına uygulanmıştır.

Tip 2.1. içinde değerlendirilen diğer kazıma bezemeli örnekler ise yiv bezekli dört

kaptan oluşmaktadır (Lev. 8/1-4). Bu örneklerde, kazıma aletinin kayması sonucu

yivlerin çatallaştığı veya kesintiye uğradığı görülmektedir.

Tip 2.1. içinde değerlendirilen diğer minyatür kaplar birbirinin kopyası

niteliğindedir. Çoğunluğu sarı, yeşil ve grinin tonlarından oluşan hamura sahip

örnekler 95 adet tüm kaptan oluşmaktadır. Birbirini tekrar eden özelliklere sahip bu

minyatür kaplardan sadece iki örnek levhaya alınarak incelenmiştir (Lev. 9/1, 2).

Basit ağız kenarlı, halka dipli bu kaseler E. Rova tarafından Tip B1 içinde

değerlendirilmiş ve bu tipin Geç Uruk Dönemi boyunca kullanıldığını belirtmiştir115.

115 Rova 1988, 219, B1.

37

Geç Uruk Dönemi’nde bu kaplar, Kenantepe’de (Geç Kalkolitik)116, Tepe Gawra

(XIII. tabaka)117, Tell Mohammed Arab118 ve Tell Karana 3’te119 tespit edilmiştir.

Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş Dönemi’ne tarihlendirilen bir örnek Tell Leilan’da (IV-III.

Tabakalar arası)120 ele geçmiştir. M.Ö. 3. Binin ilk yarısına veya sonrasına

tarihlendirilen örnekler, Aşağı Salat Höyük (Eski Tunç Çağı Mezarları)121,

Müslümantepe (Ninive 5)122, Giremira123

, Tell Leilan (IIIa tabakası ve IIIc

tabakası)124, Chagar Bazar (5. tabakadan Mezar 188)125, Tell Barri126, Tepe Gawra

(VI)127 ve Tell Brak’ta128 ele geçmiştir.

Boya bezemelilerin erken örnekleri yine Geç Uruk ve Geç Uruk/Ninive 5

Geçiş Dönemleri’ne tarihlendirilen tabakalarda Tell Karana 3’te tespit edilmiştir129.

116 Parker vd. 2008, 165, Fig.12/ H.

117 Tobler 1950, Pl. CXXVII/ 173.

118 Rova 1988, 41.

119 Fales vd. 1987, 121, Fig. 9-12.; Rova 2003, 18, Fig. 3-3,4.

120 Mayo ve Weiss 2003, 33, Fig.3-6.

121 Şenyurt 2002b, Şek. 6/1, Şek. 14.

122 Ay 2001, 714, Şek. 14/4.

123 Uysal 2006, Lev. I/1, 2.

124 Schwartz 1988, 123, Fig. 50/6, 8 (IIIa tabakası).; Schwartz 1985, 67, Fig. 5/1, 2 (IIIc).

125 Mallowan 1937, Fig. 18/7.; Rova 1988, Pl. XVIII-3.; Bolt ve Green 2003, 541, Fig. 11/3.

126 Rova 1988, Pl. XVIII/4.; Valentini 2004, 15, Fig. 6/1.

127 Speiser 1935, Pl. LXVII/84, 86, 87.

128 Rova 1988, Pl. XVIII/5.; Matthews vd. 2003, 141, Fig. 5.57/14,17,19,22.

129 Rova 2003, 18, Fig. 3/8 (Geç Uruk).; Rova 2003, 19, Fig. 4/5.

38

Ninive 5 Dönemi’nde ise Tell Jigan130 ve Ninive131 gibi yerleşimlerde bu tür

örneklerin yakın benzerleri bulunmuştur.

Oluk ve yiv bezeli kaseler Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş Dönemi’nde

Kenantepe132 ve Tell Leilan’da (IV-III)133 görülmektedir. Sonraki örnekler,

Müslümantepe (Ninive 5 Dönemi)134

, Aşağı Salat Höyük (Eski Tunç Çağı

Mezarlığı)135, Salat Tepe136, Tell Leilan (IIIa)137 ve Tell Brak’ta (I-III)138 ele

geçirilmiştir (Harita 6a).

Tip 2.2. : İlk tipe göre sayıca az olup beş boya bezemeli örnek ile temsil

edilmektedir. Bunlar da kendi içinde dip biçimlerine göre alt tiplere ayrılır.

Halka dipli üç örnekten oluşan bu alt tipe ait (Tip 2.2.1.) kaselerden biri

küresel gövdeli oluşu ile diğer iki örnekten ayrılır. Basık gövdeli olan iki örnekten

ilkinde omuz keskinliği kabın ortasında bulunurken; diğerinde dibe biraz daha

yakındır.

Küresel gövdeli ilk örnekte (Lev. 10/1), yatay bantlardan oluşan boya bezeme

kabın tüm yüzeyine uygulanmıştır. Ağız kenarından dibe kadar, balık kılçığı motifi

130 Fuji vd. 1987, 38, Fig. 6/49.

131 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIV/5.; Rova 1988, Pl. XVII/8.

132 Parker ve Foster 2009, 528, Fig. 7/G,J.; Parker vd. 2008, 165, Fig. 12/G.

133 Mayo ve Weiss 2003, 33, Fig. 3/7.

134 Ay 2001, 714, Şek. 14-3, 5.

135 Şenyurt 2002a, 452, Res. 10.; Şenyurt 2002b, 683, Şek. 6/2, Fig. 14.

136 Ökse vd. 2001, 617, Şek. 7/10.

137 Schwartz 1985, 66, Fig. 4-12.; Schwartz 1988, 119, Fig. 48/6, 8.

138 Matthews 2003, Fig. 5.57/17, Fig. 5.58/21.

39

oluşturacak şekilde içleri verev çizgilerle taranmış on iki yatay bant ile bezenmiştir.

Halka dibin kenarı da bir yatay şerit ile süslüdür.

Keskin omuzlu, basık gövdeli iki örnekten ilkinde, ağız ve dip kısmında

bulunan yatay bantlar arasındaki alan, yan yana nizami bir şekilde sıralanmış stilize

kuş veya öküz başı motiflerinden oluşan boya bezeme ile süslenmiştir (Lev. 10/2).

Ağız kenarının iç kısmı da boyanmıştır. İkinci örnek ilkine göre daha keskin omuzlu

ve basık gövdelidir. Kabın tüm yüzeyine, etrafı verev çizgilerle süslenmiş yedi yatay

banttan oluşan boya bezeme uygulanmıştır (Lev. 10/3).

E. Rova tarafından A1a ve A3a içinde değerlendirilen139 bu tip kaselerin

bezemesiz veya kazıma bezeli örnekleri hemen hemen bütün Ninive 5 kültürünün

görüldüğü yerleşimde karşımıza çıkmaktadır140. Tip 2.2.1 dahilindeki keskin omuzlu

halka dipli örneğin biçimsel özelliklerine ek olarak boya bezeme yönünden de

oldukça yakın bir benzeri Aşağı Salat Höyük Eski Tunç Çağı I’e ait Mezar 31’de ele

geçen minyatür kaptır141. Geç Uruk dönemi seramik formları arasında da yer alan

142

bu kaselerden gövdenin üst kısmının boyalı olduğu örnekler Ninive’den143 ele

geçmiştir.

139 Rova 1988, 35, 213/A1a.

140 Tell Fisna için bkz. Numoto 2003, 95, Fig. 5.; Chagar Bazar için bkz. Bolt ve Green 2003, 538,

Fig. 4/11-14.; Tell Mohammed Arap için bkz. Roaf 1983, Fig. 2/7.; Tell Thuwaij için bkz. Numoto

2003, 127, Fig. 22/ 39,40.; Tell Rijim için bkz. Bielinski 2003, 504, Fig. 9.

141 Akçay 2005, Lev. 58-59/ 5.

142 Tell Mohammed Arap Period I-Geç Uruk örnekleri için bkz. Roaf ve Killick 1987, 208, Fig. 2/2,4.

143 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIII/5,15. ; Numoto 1989, 22, Fig. 6/3.

40

Küresel gövdeli, hafif sivri dipli iki örnek ayrı bir alt tipi (Tip 2.2.2.) temsil

edilir. Her iki örnek de, neredeyse boş yer kalmayacak şekilde boya bezeme ile

süslenmiştir. İlk örnek (Lev. no. 11/1), karmaşık geometrik motiflerden oluşan bir

bezemeye sahiptir. İki çizgi arasında küçük üçgen motiflerinin yanı sıra düz

çizgilerden oluşan bantlar birbirini kesecek şekilde düzenlenmiştir. Bu bantlar

arasında kalan üçgen ise boyanmamıştır. İkinci örnek, ilk örneğe göre biraz daha

sivri diplidir (Lev. 11/2). Kabın ağız kenarının iç kısmı da dahil olmak üzere ve tüm

dış yüzey boya bezelidir. Metoplar şeklinde düzenlemiş boya bezeme uygulanmıştır.

İçi ağ motifi ve üst üste bindirilmiş üçgenler gibi geometrik motiflerden oluşan

metop ile kabın kendi renginde bırakılarak etrafı verev çizgilerle çerçevelenmiş

metoplar birbirini takip etmektedir. Kabın sivri dibi ise boş bir metop halinde

yuvarlak olarak belirtilmiştir.

E. Rova’nın Tip A1 içinde incelediği bu kaplar144 Geç Uruk Döneminde Tell

Karana 3’te karşımıza çıkmaktadır145

. Benzer forma sahip, boya bezemeli örnekler

Ninive146, Tell Karana 3 (Geçiş ve Ninive 5 Dönemi)

147, Chagar Bazar (Level 5,

Mezar 188)148, Tell Fisna (Ninive 5 Dönemi)

149, Tell Jigan’da (Level 10)

150

bulunmuştur (Harita 6b).

144 Rova 1988, 38, Pl. XV/1-10.

145 Rova 2003, 18, Fig. 3/11,12; .

146 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIII/ 1-4, 6-9, 11-14.; Campbell-Thompson ve

Mallowan 1933, Pl. LIV/4

147 Rova 2003, 19,20, Fig. 4/ 1-4., Fig. 5/2,3.

148 Bolt ve Green 2003, 541, Fig. 11/4.

149 Numoto 2003, 99, Fig. 7.

41


5

5

2

V. 1. 3. Çömlekler

Gövde genişlikleri ile yükseklikleri birbirine yakın, ağız çapı gövde çapının

yarısı kadar olan kaplar “çömlek” olarak tanımlanmaktadır151. Hepsi çarkta

biçimlendirilmiş ve iyi derecede pişirilmiş, kırmızımsı sarı ince nitelikli bir hamura

(Munsell 7,5 YR 6/6 ve 5 YR 6/6) sahiptir. Dışa çekik ağız kenarlı ve dışa eğik kısa

boyunlu, şişkin veya küresel gövdeli olmaları ortak olan form özellikleridir.

Grafik 3.Çömleklerin mezarlara göre dağılımı

17-35 cm arasında değişen uzunluklara sahip çömlekler için ortak olan bir diğer

özellik dış yüzeylerinin, ışın motifi şeklince ince çizgilerden oluşan perdah bezeme

ile süslenmesidir. Kaideli ve halka dipli olmak üzere 2 ana gruba ayrılmaktadır.

150 Fuji vd. 1987, Fig. 5/10.; Numoto 1989, 17, Fig. 2/7.

151 Ökse 2012, 95.

42

Tip 3.1. : Çömleklerin ilk grubunu küresel gövdeli ve yüksek kaideli örnekler

oluşturmaktadır. Bu tipteki çömleklerin tamamı, meyveliklerdeki gibi, kaide ile

gövdenin birleştiği yerde kenar çıkıntısı yer alır. Sadece bir örnekte yüksek kaide

kapla birlikte şekillendirilmiş, böylelikle kenar çıkıntısı görülmemektedir. Kaideli

çömlekler emzikli ve emziksiz olmak üzere iki alt tipe ayrılır.

Kaideli ve emzikli çömlekler (Tip 3.1.1.) üç örnekten ibarettir. Bunların

emzikleri kapalı olup herhangi bir işlevselliğe sahip değildir152. Emzikler, birbirine

yapışık iki küçük tüp biçimindedir. Bu gruba giren üç örnekte de, boynun altından

başlayıp, omuz üzerinde ve emzik hizasında yer alan yatay bir bant şeklinde

düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. Üç örnekte de emziğin boyanmadığı ve

emziğin altına gelen boya bezemenin emziğe uyacak şekilde küçük nakşedildiği

görülmektedir. Bu da, boya bezemenin, emzik kabın gövdesine aplike edildikten

sonra uygulandığını göstermektedir.

Emzikli çömleklerin ilk örneğinde (Lev. 12/1), birbirini takip eden içi taralı

üçgenlerden oluşan bezeme bandı, üstten kalın, alttan ince bir şerit çizgi ile

sınırlandırılmıştır. Emziğin hemen altına denk gelen içi taralı iki üçgen motifi diğer

üçgenlere nazaran daha küçük yapılmıştır. Bu da emziğin boya bezeme

uygulanmadan önce kaba eklendiğini göstermektedir.

İkinci örnekte (Lev. 12/2), alt tarafı yatay oluk bezeme ile sınırlandırılan

yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. Bu bandın içi, ışın

152 Bu özelliğin Geç Uruk Dönemi örnekleri için bkz. Helwing 2000, 162, Fig. 6/sağ alt.; Helwing

1999, 95, Fig. 2.

43

motifleri ile süslenmiştir. İlk örnekte olduğu gibi, emziğin altına denk gelen ışınlar

diğerlerine göre daha kısa yapılmıştır.

İlk iki örneğe nazaran daha dik bir boyuna sahip üçüncü örnekte bezeme

olarak, ağ motifinden oluşan desen kabın yüzeyini süslemektedir (Lev. 12/3). Emzik

ve çevresi boyanmamış, boş bırakılmıştır. Emziğin hemen alt hizasına denk gelen

yerde, yatay banda asılı şekilde duran iç içe geçmiş yaylar yer almaktadır.

Kaideli çömleklerin ikinci alt tipini (Tip 3.1.2.) beş örnekle temsil edilen

emziksiz çömlekler oluşturmaktadır. Bunlardan üçü boya, biri kazıma, diğeri ise

sadece perdah bezemelidir. Kazıma ve boya bezemeli iki örnekte, kaideye ajur

tekniğinde oyuklar açılmıştır.

Boya bezemeli örneklerden ilkinin (Lev. 13/1) omuzu üzerinde iki bölmeli

yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. Ağız kenarına yakın

ve daha dar olan üst bant ışın motifleri, alt bant ise birbirini takip eden, içleri taralı

zig zag bantları ile kaplıdır.

İkinci örnekte de (Lev. 13/2) ilk örnekte olduğu gibi omuz üzerine yatay bant

şeklinde düzenlenmiş boya bezeme mevcuttur. İki zigzag çizgisinin ayırdığı üst ve

alt sıradan oluşan, birbirini takip eden içi dolu üçgen motifleri kabı süslemektedir.

Boya bezemeli örneklerden sonuncusu da (Lev. 13/3) ilk iki örnekte olduğu

gibi yatay banttan oluşan boya bezemeye sahiptir. Aralarında iki dik çizgi bulunan alt

alta yerleştirilmiş iki yatay kum saati dizisi ve bunları sınırlayan ışın motiflerinden

oluşan düzen omuzun üzerini kaplamaktadır. Tıpkı, emzikli çömlekler grubuna dahil

edilen bir örnekte olduğu gibi (Lev. 12/3), boya bezeme bandına asılı şekilde duran

iç içe geçmiş iki yaydan oluşan bir düzenleme mevcuttur.

44

Emziksiz çömlekler grubundan kazıma bezemeli tek örneğin (Lev. 13/4.)

omuzu üzerinde fazlaca derin olmayan yatay oluk bezeme bulunmaktadır.

Kaidesinde ise, ağız kenarına dik olarak ajur tekniğinde açılmış dört oyuk mevcuttur.

Diğerlerine göre daha şişkin karınlı, basık gövdeli ve kısa boyunlu olması ile

farklı özellik sergileyen bu örneğin dış yüzeyi (Lev. 13/5) perdah bezeme dışında

bezemesiz bırakılmıştır.

Eski Tunç Çağı boyunca karşımıza çıkan yüksek kaideli çömlekler, E. Rova

tarafından Tip C6 olarak sınıflandırılmıştır153

. Geç Kalkolitik dönemde de karşımıza

çıkan bu tipin erken bir örneği, Kenantepe’de ele geçmiştir154. Yine Kenantepe’den

ele geçen, Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş Dönemine tarihlendirilen, ağız, boyun ve

emzik kısmı korunan bir çömlek parçası, Başur Höyük örnekleri ile

karşılaştırılabilir155

. Emziksiz olan örneklerden kazıma bezemeli bir diğer kaideli

çömlek örneği, Amuk Bölgesi’nde yer alan Tell Dhahab’tan (Altın Tepe) ele geçmiş

olup, Amuk G evresine tarihlendirilmektedir156. Eski Tunç Çağı I dönemine

tarihlendirilen örnekler arasında Başur Höyük örneklerinde olduğu gibi boya

bezemeli örnekler oldukça az sayıda iken, saklı astarlı veya bezemesiz örneklerin

ağırlıkta olduğu görülmektedir. Zeytinlibahçe Höyük157, Akarçay Höyük

158,

153 Rova 1988, 223, C6.

154 Parker vd. 2008, 165, Fig. 12-c. Kırmızımsı hamura sahip, basit ağız kenarlı ve emziksiz olan bu

örneğin, omuz hizasına kazıma bezeme ile zigzag çizgiler uygulandığı görülmektedir.

155 Parker ve Foster 2009, 529, Fig. 8/c.

156 Braidwood ve Braidwood 1960, Fig. 222, Pl. 32/1.

157 Frangipane vd. 2002, 63, Fig. 10.

158 Deveci 2004, 269, Şek. 8/5..

45

Hassek Höyük159, Müslümantepe

160, Birecik161 ve Karkamış162 taş sandık

mezarlarından bu tür örnekler ele geçmiştir. Omuz kısmında dalga ve tırnak baskı

bezemeli örneklerin yanında bezemesiz örneklerin de bulunduğu kaideli çanaklar

Aşağı Salat Höyük mezarlarından da ele geçmiştir163. Kap yüzeyinin boya bezeli

olduğu örnekler Ninive164 ve Tell Leilan’da

165 bulunmuştur. Form yönünden daha

şişkin karınlı, omuz kısmı boyalı örneklerin yanı sıra daha uzun kaideli ve dik

boyunlu bezemesiz örnekler Karababa Bölgesinde Lidar Höyük Eski Tunç Çağı II’ye

ait mezarlarda ele geçmiştir166. Gre Virike167 mezarlarından ele geçen örnekler de

Eski Tunç Çağı II ve III dönemlerine tarihlendirilmektedir.

Tip 3.2. : Form özelliği olarak Tip 3.1. içinde değerlendirilen örnekler ile

benzerlik gösterse de, halka dipli olmaları açısından farklılık sergilemektedir.

Bunlarda emzikli ve emziksiz olmak üzere iki alt tipe ayrılmaktadır. Bir adet emzikli

(Tip 3.2.1.) ve üç adet emziksiz (Tip 3.2.2.) olmak üzere dört halka dipli örnekten

oluşmaktadır.

159 Behm-Blancke 1987, Lev. 85/6.; Behm-Blancke 1982, Taf. 20/3.

160 Ay 2011, 527, Şek. 15.

161 Sertok ve Ergeç 1999, 103, Fig. 7/A,B,C.

162 Woolley ve Barnet 1952, Pl. 57/c7, Pl. 58/c2, Pl. 59/a26, c1.

163 Koçerdin 2006, Lev. 37/ 1-5.

164 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LVII/3.; Rova 1988, Pl. XXIII/11.

165 Schwartz 1985, 64, Fig. 2/ 2, 4, 5.; Rova 1988, Pl. XXIV/ 1, 2, 3; Akkermans ve Schwartz 2003,

2013, Fig. 7/ 2-j.

166 Hauptmann 1983, 110, Res. 13.; Rova 2000, Fig. 6/ 1, 2, 3, 8.; Marro ve Helwing 1995, 379, Fig.

6/A1a ve A1b., 380, Abb.7/ 1,2,6.

167 Ökse 2002, 258, Şek.7-K9.002/S/11, Şek. 23.

46

Tip 3.2.1. dahilindeki emzikli olan tek örnekte (Lev. 14/1) omuz üzerinde yer

alan yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. İki bölmeli bantın

üst yarısı içi taralı üçgen, alt kısmı tek zig zag çizgisi ile ayrılmış içi dolu üçgen

motiflerinden oluşan dizi ile süslenmiştir. Diğer emzikli örneklerde olduğu gibi, iki

tüp şeklinde düzenlenmiş, işlevselliği olmayan kapalı emziklerin olduğu alan

boyanmamıştır.

Emziksiz üç örnek (Tip 3.2.2.) boyunlarının daha kısa olması ile diğer

çömleklerden ayrılırlar. Bir örnekte (Lev. 14/2 ) omuz üzerinde alt alta iki yatay oluk

bezeme bulunurken diğer ikisinde (Lev. 14/3, 4) perdah bezeme dışında bir süsleme

yapılmamıştır.

Eski Tunç Çağı’nda kaideli çömleklere kıyasla halka dipli örnekler oldukça

az yerleşim yerinde tespit edilmiştir. Omuz üzerinde yiv bezemeli bir örnek ile

bezemesiz örnek Aşağı Salat Eski Tunç Çağı I mezarlarından ele geçmiştir168. Başur

Höyük örneklerine göre, biraz daha uzun boyunlu, daha şişkin karınlı, bezemesiz ve

emziksiz örnekler Chagar Bazar 67 ve 68 numaralı mezarlardan ele geçmiştir169. Bu

formun, el yapımı ve boya bezemeli bir örneği ise Tell Thuwaij’de bulunmuştur170

(Harita 7a).

V. 1. 4. Vazolar

Gövde genişlikleri, gövde yüksekliklerinin yaklaşık iki katı kadar olan, ağız

çapları gövde genişliğinin yarısından az, boyunlu ya da boyunsuz, kulplu ya da

168 Akçay 2005, Lev. 58-59/1, Lev. 88/5.

169 Bolt ve Green 2003, 538-539, Fig. 10, Fig. 12.

170 Numoto 2003, 135, Fig. 26/ 101.

47

kulpsuz kaplar, “vazo” olarak adlandırılmaktadır171

. Tezin konusunu oluşturan

mezarlardan sadece 3 numaralı mezarda iki örnekle temsil edilirler. Her iki vazo da,

çarkta biçimlendirilmiş, iyi pişirilmiş, çok küçük boyutlarda kireç, mika ve kum

katkıları içeren, açık sarı renkte (Munsell 2,5 Y 7/4) ince nitelikli bir hamura sahiptir.

Islak sıvazlama yönteminin uygulandığı kapların dış yüzeyi, koyu siyahımsı

(Munsell 2,5 YR 2,5/2) bir boya ile bezenmiştir. Dışa çekik ağız kenarlı, kısa

boyunlu, keskin omuzlu, çift ip delikli tutamaklı, çok yüksek olmayan kaideli,

bikonik vazoların yükseklikleri 8 ve 9 cm. dir. Omuz keskinliği ilk örnekte kabın

ortasından biraz daha yukarıda yer alırken; ikinci örnekte kabın ortasındadır.

Formları benzer olmasına rağmen uygulanan boya bezemeleri yönünden

farklılık gösterirler. İlk örnekte (Lev. 15/1), kabın ağız kenarından başlayarak

kaideye kadar boya bezeme uygulanmıştır. Ağız kenarının iç kısmı ışın motifleri ile

süslenmiştir. Kabın dış yüzünde ise üstte boyun yarısından başlayarak, kalın iki yatay

bant arasına işlenmiş zig zag motiflerinden oluşan dizi boyun ile omuz arasını

süslemektedir. Boynun bitiminden başlayarak kaideye kadar olan kısım verev

çizgiler, merdiven gibi geometrik ve kum saati motifi ile bunların arasına

serpiştirilmiş stilize kuş motifini anımsatan öğelerle bezenmiştir. Gövde ile kaidenin

birleştiği kısım yatay bir bant bezeme ile vurgulanmıştır. Kaidenin alt kısmı ise

hamurun kendi renginde bırakılmıştır.

İlk örneğin aksine, ikinci vazonun (Lev. 15/2) ağız kenarına veya iç kısmına

herhangi bir bezeme uygulanmamıştır. Kabın boyun kısmının alt bölgesinde yatay bir

bant ile başlayan boya bezeme, kaideye kadar devam etmektedir. Omuz keskinliği ile

171 Ökse 2012, 97.

48

boyun arasındaki alan, balık kılçığı dizileri ve bu dizilerin arasına gelecek şekilde

düzenlemiş içi dolu üçgenler ile bezenmiştir. Bu örnekte tutamakların da boyandığı

görülmektedir. Omuz keskinliği ile kaide arasındaki alan ise, içleri dört eşit üçgen

oluşturacak şekilde bölünmüş kare motifleri ile süslenmiştir. Üçgenlerin bir kısmı

yatay çizgilerle bir kısmı dikey çizgilerle taralıdır. Diğer örnekte de olduğu gibi,

gövde ile kaide arasındaki geçişte yatay bir bant bezeme bulunmaktadır.

E. Rova tarafından C1 ve C1a olarak sınıflandırılan172 ip delikli vazolar

Ninive 5 seramik repertuarı içinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu form, Geç

Uruk Dönemi formlarının geç bir örneğini temsil etmektedir. Tepecik’in Geç

Kalkolitik Çağ’a tarihlendirilen tabakalarında ele geçen ip delik tutamaklı vazolar,

daha yuvarlak omuzlu olup saklı astarlı veya bezemesiz olabilmektedirler173

. Başur

Höyük’tekilerden biraz farklı olarak, Tell Mohammed Arab’tan ele geçen daha şişkin

karınlı, dik boyunlu, sadece üst gövdesinin boyalı olduğu örnek de Geç Uruk

Dönemine (Period I) tarihlendirilmektedir174.

Eski Tunç Çağı’nda Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye’de bu

formun varyasyonları mevcuttur. Hassek Höyük’ten ele geçen bezemeli ve

bezemesiz örnekler bu döneme tarihlendirilir175

. Dört tutamaklı176 olanların yanı sıra

çift tutamaklı ve halka dipli örnekler177 de bulunmaktadır. Daha uzun bir gövdeye

172 Rova 1988, 222, C1 ve C1a.

173 Esin 1982, Taf. 11/ 8.; Esin 1972, 72, Fig. 6.

174 Roaf ve Killick 1987, 208, Fig. 2/ 1.

175 Behm-Blancke 1988, 160, Abb. 1., Abb.5/ 4, 5.

176 Behm-Blancke 1985, 91, Abb. 16/ 2.; Sagona ve Zimansky 2009, 180, Fig. 5.16/ 11.

177 Behm-Blancke 1985, 91, Abb. 16/ 1.

49

sahip, dört tutamaklı, boya bezemeli ve bezemesiz örnekler Birecik Eski Tunç Çağı I

mezarlarında da görülmektedir178

. Birecik mezarlarından ele geçen asma kulplu

vazolar, kap formu dışında boya bezeme yönünden de Başur Höyük örnekleri ile

benzer özellikler sergilemektedir179. Arslantepe’de aynı dönemde (VI B evresi)

bezemesiz, çift veya dört ip delikli tutamaklı, halka dipli veya alçak kaideli örnekler

ele geçmiştir180

. Çift ip delikli tutamaklı, hafif şişkin karınlı, kazıma bezemeli veya

bezemesiz, alçak kaideli ya da halka dipli bikonik örnekler Aşağı Salat Höyüğü’nde

Eski Tunç Çağı’na tarihlendirilen taş sanduka mezarlarda bulunmuştur181. Yine

Aşağı Salat’ta fakat mezar dışından ele geçen halka dipli bir örnek de ise, hem yiv

hem de boya bant bezeme bir arada uygulanmıştır182. Hacınebi Tepesi’nde Eski Tunç

Çağı I’e ait taş sandık mezarlarda da bir bezemesiz örnek bulunmuştur183. Boyun ve

dip kısmı kırık, boya bezemeli bir örnek ise Akarçay Höyük kazılarında açığa

çıkarılmıştır184

. Ayrıca, Nevali Çori’de Eski Tunç Çağ’a tarihlendirilen mezarda,

Lidar Höyük yakınında yer alan Kölik’te bir çocuk mezarında, Samsat Höyük’te185

ele geçmiştir. Hayaz Höyük186 ve Büyük Şaşkantepe yüzey araştırmasında

187 bu

formun bezemesiz örnekleri mevcuttur.

178 Sertok ve Ergeç 1999, 103, Fig. 7/ J, K, L.

179 Sertok ve Ergeç 2000, Fig.5/ A, E, F, H.; Sertok ve Ergeç 1999, 103, Fig. 7/ J, K.

180 Palmieri 1981, 116, Fig. 9/2,3,5.; Palmieri 1985, Fig. 22/ 3, 9.

181 Şenyurt 2002b, 683, Şek. 6/ 4, 5.

182 Akçay 2005, Lev. 73-74/ 3.

183 Stein vd. 1997, 166, Fig. 19/ D.

184 Deveci ve Ensert 2011, 203, Fig. 16.

185 Behm-Blancke 1988, 168.

186 Thissen 1985, Fig. 5/ 29.

50

Anadolu dışında bu dönemde Kuzey Mezopotamya ve Suriye’deki

yerleşimlerden de yoğun olarak ele geçen bu vazoların boya bezemeli örnekleri

Ninive188, Chagar Bazar189, Tell Mohammed Arab190, Tell Kutan191 ve Tell

Fisna’da192 bulunmuştur. Bezemesiz, dört tutamaklı ve yüksek kaideli bir örnek ise

Tell Thalathat yerleşiminden bilinmektedir193 (Harita 7b).

V. 1. 5. Birleşik Kap

Birden fazla kabın çeşitli biçimlerde birbirine bağlanması ile yapılan,

genellikle günlük kullanım dışı işlevleri olduğu düşünülen, Yunanca adı “kernos”

olan kaplardır194

. Başur Höyük mezarlarında 1 adet birleşik kap bulunmuştur. Form

olarak, dik basit ağız kenarlı, yarı küre şeklinde gövdeli, yüksekçe kaideli bir çanak

ile basit ağız kenarlı, yüksek boyunlu, şişkin karınlı, yüksekçe kaideli iki adet

vazonun birleşiminden oluşmaktadır (Lev. 16/1). Bu kaplar, omuz hizasından

birbirilerine bağlanmışlardır. Bir kaptan diğerine sıvı geçişini sağlamak amacıyla

herhangi bir işlem uygulanmamış, kaplar birbirlerinden bağımsız olarak

187 Özdoğan 1977, Şek. 99/ 8.

188 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LV/ 1, 3, 6, 7, 8, 9.; Campbell-Thompson ve

Mallowan 1933, Pl. LIII/ 13, 14, Pl. LIV/ 1, 2 ,3 .; Rova 1988, Pl. XXI/ 12, 13, 14., Pl. XXII/ 2, 5, 6,

7.

189 Mallowan 1937, Fig. 25/ 3.

190 Roaf ve Killick 1987, 209, Fig. 3/ 2.; Roaf 1983, Fig. 3/ 7.; Rova 1988, Pl. XXII/ 3.

191 Forest 1987, 87, Fig. 8.; Bachelot 2003, 179, Fig. 27/ 2.

192 Fuji vd. 1987, 48, Fig. 10/ 55, 56.; Numoto 2003, 103, Fig. 9/ 69, 70.

193 Fukai vd. 1974, Pl. LI/ 17.; Rova 1988, Pl. XXII/ 4.

194 Ökse 2012, 103.

51

tasarlanmıştır. Üç kabın dış yüzeyi ile çanak formundaki kabın iç yüzeyi de ışın

şeklinde perdah bezeme ile süslenmiştir.

Tell Ahmar’da Eski Tunç Çağı’nın sonlarına tarihlendirilen “Hypogeum”

mezarda ikili veya üçlü kaselerden oluşan birleşik kaplar ele geçmiştir195.

Titriş Höyük B.96.75 kodlu mezarda, omuz kısmında verev çizgilerle kazıma

bezemenin olduğu karşılıklı çift ip delik tutamaklı, iki minyatür çömlekçikten oluşan

birleşik kap Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilmektedir196.

V. 2. METAL ESERLER

Mezarlardan ele geçen metal eserler, kullanım amaçları göz önünde

bulundurularak silahlar, süs eşyaları ve aletler olmak üzere üç ana başlık altında

toplanmıştır.

V. 2. 1. Silahlar

Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarından silah olarak sadece bronzdan

mızrak uçları ele geçmiştir.

V. 2. 1. 1. Mızrak Uçları

Ahşap bir sapa geçirilerek veya bağlanarak kullanılan mızrak uçları etkili bir

saldırı silahı olmasının yanı sıra av faaliyetlerinde de kullanılmaktadır.

195 Thureau-Dangin ve Dunand 1936, Pl. XXV/ 9,10

196 Laneri 1999, 241, Fig. 7.

52

Mezar 2

Mezar 1

Mezar 3

6

8 7

Başur Höyük mezarlarında toplam 21 adet bronzdan mızrak ucu oldukça iyi

korunmuş bir durumda ele geçmiştir (Resim 5a).

Grafik 4. Mızrak uçlarının mezarlara göre dağılımı

Mızrak uçlarının mezarlar içerisine gelişigüzel bırakılmadığı, grup halinde bir kenara

istiflendiği görülmektedir (Resim 5b). Benzer durumu, Arslantepe “Krali Mezar”197 ,

Birecik Mezarlığı198 ve Hassek Höyük

199 mezarlarında da görmekteyiz. Mezar

hediyesi olmasa da, Arslantepe VIA tabakasındaki bir depo yapısında ele geçen

metal mızrak uçları ve diğer silahlar da grup halinde in situ ele geçmiştir200

. Başur

örneklerinden hareketle, grup halinde ele geçen mızrak uçlarının birbirine bir

kumaşla bağlandığını veya bu kalıntıların ölünün giysisine ait parçalar olduğunu

197 Frangipane 1998, 302, Fig. 4. ; Frangipane et al. 2001, 110, Fig. 5, 6.

198 Sertok ve Ergeç 1999, 102. Fig. 6/ A

199 Behm-Blancke 1985, 49, Abb.7.

200 Di Nocera 2010, 269, Fig. XIII/ 5- 1.

53

söylemek mümkün olabilir; zira keten türü bir kumaş kalıntısının, mızrak uçları

dışında, mezarlardaki hemen hemen tüm metallerde bulunduğunu görmekteyiz.

Kuzey Anadolu’da Eski Tunç Çağı mezarlıklarına sahip Resuloğlu, Alacahöyük,

Oymaağaç, Tekeköy ve İkiztepe’de de metal eserler üzerinde kumaş kalıntıları tespit

edilmiştir201

. Kumaş kalıntısı dışında mızrak uçlarının sap kısmında ahşap

kalıntılarına da rastlanmıştır. Söz konusu özellikleri, Birecik Eski Tunç Çağı

Mezarlığı ve Arslantepe VIA tabakasından ele geçen mızrak uçlarında da

görmekteyiz202

. Özellikle Resuloğlu Eski Tunç Çağı mezarlığında bir baltanın sap

kısmında tespit edilen ahşap kalıntısı dikkat çekicidir203.

Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarından ele geçen 21 adet mızrak ucunun

tamamı üç parçalı, boğumlu mızrak uçları tipi altında değerlendirilmiştir. Bunlar,

daha sonra kendi içinde namlu ve boğum kesitleri dikkate alınarak alt tiplere

ayrılmıştır.

Tip 1 : Bu tipteki eserler, kare kesitli düz saplı, sapı iki bölümlü, yuvarlak ve

düşük omuzlu, namlusu söğüt yaprağı biçiminde, namlu ucu sivri olmayan, geniş

ağızlı boğumlu mızrak uçları tipindedir. Hemen hemen hepsinde, namlu ile iki

bölümlü sapın uzunlukları birbirine eşittir. Bu tipteki örnekler, D.B. Stronach

tarafından Type 5204 ve G. Philip tarafından Type 1

205 olarak değerlendirilen

boğumlu mızrak uçları grubuna dahil edilebilir.

201 Yıldırım 2006, 10, Fig. 15/ d.

202 Birecik Mezarlarlığı için bkz. Squadrone 2000, 1547.; Arslantepe VIA için bkz. Di Nocera 2010,

259.

203 Yıldırım 2011, 468, Res. 2c.

204 Stronach 1957, 113-115, Fig. 8/ 4.

54

Bunlar, kendi içinde namlu kesitleri dikkate alınarak iki alt gruba ayrılır :

Tip 1.1 : Bu tipin en önemli özelliği, namlu ortasında belirgin, yüksek, geniş

veya dar bir zıhın olmasıdır. Tümünde boğum kesiti yuvarlak veya ovaldir. 33-35 cm

arasında değişen uzunluklara sahip altı örnekle temsil edilir (Lev. 17/1-6).

Tip 1.2 : Namluda sivri zıh bulunması nedeniyle ilk tipten ayrılmaktadır. Bu

özellik, namluya yassı baklava biçiminde kesitli bir görünüm vermektedir. 23-46 cm

arasında değişen uzunluklara sahip 15 örnekle temsil edilir. Ayrıca, boğumu

yuvarlak veya oval şeklindeki ilk tipi temsil eden mızrak uçlarından farklı olarak, bu

tipe giren örneklerin bazılarının boğumları çok köşeli de olabilmektedir. Bu farklılık

göz önünde bulundurularak, Tip 1.2 dahilindeki mızrak uçları kendi içinde, boğum

kesiti yuvarlak veya oval olanlar Tip 1.2.1 (Lev. 18/1-6) ve köşeli olanlar Tip 1.2.2

(Lev. 19/1-9) olmak üzere iki alt başlık altında incelenmiştir.

Boğumlu mızrak uçlarının buluntu durumlarına göre Anadolu’dan

Kafkaslara, Mezopotamya’dan Suriye ve İran’a kadar geniş bir coğrafyada var

olduğu görülmektedir206

. İnsanoğlunun ürettiği en eski silahlardan biri olan mızrak

ucunun metal örnekleri ilk kez Doğu Anadolu’da M.Ö. 4. Binyılın sonunda ortaya

çıkmakta207

, Eski Tunç Çağı boyunca ve Orta Tunç Çağı başlarında yukarıda sözü

geçen bölgelerde sıklıkla kullanılmaktadır. D.B. Stronach, metal mızrak uçlarının

ortaya çıkışında ilham kaynağı olarak Er Hanedan dönemi mızrak uçlarını işaret etse

de, Til Barsip ve Kara Hasan örneklerini göz önünde bulundurarak, Yukarı Fırat

205 Philip 1989, 530, Fig. 9.

206 Bilgi 1998, 378.

207 Palmieri 1981, 104.

55

Bölgesi’nin yeni tip mızrak uçları için öncül bir rol oynadığını belirtmiştir208. G.

Philip ise bu tipteki örneklerin, Arslantepe ve Kuzey Suriye örneklerine dayanarak,

Mezopotamya etkisine gerek duymadığını ve daha erken üretildiklerini

vurgulamıştır209

. Tülintepe buluntularına dayanarak S. Harmankaya da, Yukarı Fırat

Bölgesi’nin ve yakın çevresinin tipin ortaya çıkışında ve yayılımında merkez olduğu

görüşünü savunmuştur210.

Boğumlu mızrak uçları kendi içinde oldukça farklı tipolojik özellikler

sergiler. Kıvrık saplı olanlarının yanı sıra sivri ağızlı, teber ağızlı, omuzu

yuvarlatılmış veya köşeli örnekler Eski Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’nda karşımıza

çıkmaktadır. Burada, Başur Höyük örneklerinin tipolojik açıdan en yakın benzerleri

ele alınacaktır.

Tip 1 içerisinde değerlendirilen mızrak uçlarının, bilinen en erken metal

örnekleri, Arslantepe VIA tabakasına ait bir saray kompleksinin depo olduğu

düşünülen odasında (A113) bulunmuştur211

. “Silah Salonu” olarak da adlandırılan212

bu odada ele geçen arsenikli bakırdan üretilmiş 12 adet mızrak ucu M. Frangipane ve

A. Palmieri tarafından M.Ö. 4. binin sonlarına tarihlendirilmektedir213. 42 ila 53 cm

208 Stronach 1957, 114.

209 Philip 1989, 70.

210 Harmankaya 1993, 373.

211 Palmieri 1981, 104, 108, Fig.4/ 1,3.; Frangipane 2000, 471, Fig.17/ 1,2.

212 Di Nocera 2010, 257.

213 Frangipane ve Palmieri 1983, 396-399, Fig. 58/ 1, 3, Fig.59/ 1, 4, Fig. 60/ 1, 5, Fig. 61/ 3, 5.

Frangipane bu buluntuları M.Ö. 3400-3000 yılları arasına oturtmaktadır. Kronoloji tablosu için bkz.

Frangipane 2000, 451, Table 1. Bu konu hakkındaki farklı yorumlar için bkz. Bilgi 1998, 377-382.

56

arasında değişen uzunluklara sahip Arslantepe mızrak uçları, düz saplı, geniş ağızlı

namlulu, namlu kesiti yassı baklava dilimi veya yüksek zıhlı şeklindeki

özelliklerinden ötürü Başur Höyük örneklerinden hem Tip 1.1 hem de Tip 1.2 ile

benzerlik gösterir; ancak Arslantepe örnekleri, iki bölümden oluşan sapın, namluya

göre daha uzun olması nedeniyle farklılık sergiler214.

Arslantepe M.Ö. 3. Binyılın başlangıcında, Mezopotamya ya da yerel

Malatya kültürleriyle bağlantısı olmayan, Doğu-Kuzeydoğu Anadolu ve

Transkafkasya kültürüyle ilişkili grupların etkisi altına girmiştir215

. Eski Tunç Çağı I

dönemine tarihlendirilen Arslantepe VIB tabakasında açığa çıkarılan ve varsıl kesime

ait olduğu düşünülen taş sanduka tipi mezarda 9 adet boğumlu mızrak ucu ele

geçmiştir216

. ‘Krali Mezar’ olarak da adlandırılan bu mezardan ele geçen örnekler,

Arslantepe VIA saray kompleksinde bulunanlarla benzer olup; Başur Höyük mızrak

uçları içinde Tip 1.1 ve Tip 1.2 ile kıyaslayabileceğimiz özelliklere sahiptir217.

Anadolu’da, Arslantepe buluntuları dışındaki diğer örnekler M.Ö. 3. Binyıl ve

sonrasına tarihlendirilir. Tip 1.1 ve Tip 1.2’ye en yakın paralel örnekler Fırat Nehri

havzasında Hassek Höyük, Birecik Eski Tunç Çağı Mezarlığı, Tell Kara Hasan,

Karkamış, Tülintepe ve Norşuntepe gibi yerleşim yerlerinden ele geçmiştir.

214 Di Nocera 2010, 259.


216 Frangipane 1998, 295. VIB1 ve VIB2 tabakaları arasına yerleştirilen Elit Mezar için Frangipane

M.Ö. 3000-2800 tarih aralığını önermektedir. Kronoloji Tablosu için bkz. Frangipane 2012, 240,

Table.1.

217 Frangipane 2000, Fig.17/ 14, 17.

57

Hassek Höyük’te Eski Tunç Çağı I-II dönemlerine tarihlendirilen G12 olarak

kodlanan taş sanduka tipi mezarda, iskeletin başı önünde iki adet boğumlu mızrak

ucuna rastlanmıştır218

. Bu mızrak uçları, yassı baklava şeklinde namlu kesiti ve

yuvarlak kesitli boğum özelliklerinden dolayı Tip 1.2.1 ile paralellik gösterir219.

Birecik Mezarlığı’ndan ele geçen mızrak uçları, namlu ortasında geniş ve

yüksek bir zıh bulunması sebebiyle, Tip 1.1 ile paralellik oluşturmakta ve

tarihlendirme yönünden Eski Tunç Çağı I-II zaman aralığı önerilmektedir220.

Karkamış’ta Eski Tunç Çağı II-III dönemlerine tarihlendirilen KCG 1, 14 ve

15 olarak adlandırılan üç taş sanduka tipi mezarda 5 adet boğumlu mızrak ucu

bulunmuştur221

. KCG 14 nolu mezardaki bir adet sivri uçlu, kıvrık saplı örneğin

dışındaki 4 mızrak ucu, Başur örnekleri ile paraleldir222.

Eski Tunç Çağı III dönemine ait olduğu düşünülen, olasılıkla bir mezarda

bulunan, biri sağlam üç mızrak ucu da Tell Kara Hasan’da ele geçmiştir223. Tell Kara

Hasan örnekleri arasında sağlam ele geçen mızrak ucu, namlu ortasında belirgin zıh

218 Behm-Blancke 1984, 49, Abb.7.

219 Behm-Blancke 1984, 51, Abb. 8.

220 Sertok ve Ergeç 1999, 106, Fig.10/ A,B.

221 Woolley ve Barnett 1952, KCG 14 Pl. 60/ a, KCG 1 ve 15 Pl. 61/ b, c.

222 Woolley ve Barnett 1952, Pl. 61/ b, c.

223 Woolley 1914, Pl. XIX/ c2, 4, 5. ; Watkins 1974, 190, Fig. 2/ 191, Fig. 3. G. Gernez Tell Kara

Hasan’dan ele geçen mızrak ucunu M.Ö. 2800 yılı gibi erken bir tarihe yerleştirmiştir. Ayrıntılı bilgi

için bkz. Gernez 2008, 138, Fig. 1a.

58

çıkıntısından dolayı Başur Tip 1.1 ile paraleldir; ancak bu örneğin boğum kesitinin

köşeli olması farklı bir özellik sergilemektedir224.

Tülintepe’de, tren yolu için höyükten çekilen toprakta rastlanan ve hangi

tabakadan olduğu tespit edilemeyen beş boğumlu mızrak ucundan üçü225 düz saplı

diğer iki örnek226 kıvrık saplıdır. Düz saplı örneklerin namlularında yüksek zıh

bulunması, bu örnekleri Başur Tip 1.1 ile kıyaslamamızı sağlamaktadır227

. Tülintepe

örnekleri için Ü. Yalçın, Arslantepe “Krali Mezar” mızrak uçları benzerliğinden

hareketle Eski Tunç Çağı I dönemini önermiştir228

. Aynı mızrak uçları S.

Harmankaya tarafından en erken Eski Tunç Çağı II’ye tarihlendirilmiştir229.

Norşuntepe’de ise Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilen sivri uçlu ve

keskin omuzlu boğumlu mızrak ucu230

, bu haliyle, Başur Höyük örneklerinden farklı

bir tipolojik özellik sergilemektedir.

Yukarı Fırat Bölgesi dışında, Kuzey Anadolu’da Dündartepe231 ve

Horoztepe’de mezarda232 bulunan mızrak uçları, Arslantepe, Hassek Höyük ve

Birecik Mezarlığı’ndan ele geçen geniş ağızlı namlulu, düz saplı örneklere

224 Watkins 1974, 191, Fig.3/ a.

225 Yalçın ve Yalçın 2008, 105, Abb.3/ 2, 3, 5,

226 Yalçın ve Yalçın 2008, 105, Abb.3/ 4, 6.

227 Yalçın ve Yalçın 2009, 139, Fig.3/ 2, 3, 5.

228 Yalçın ve Yalçın 2009, 127.

229 Harmankaya 1993, 374.

230 Schmidt 2002, Taf. 52/ 690.

231 Stronach 1957, 116, Fig.10.9/ 4.; Bilgi 1998, Res. II.

232 Özgüç 1964, Res.8.; Bilgi 1998, Res.III/ 1.

59

benzerliklerinden hareketle, bu tipin erken örnekleri ile karşılaştırılabilecek

özelliklere sahiptir. İki örnek de Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilirken;

Dündartepe örneği namluda sivri zıh olması nedeniyle Tip 1.2.1, Horoztepe örneği

ise namlu ortasında yüksek zıhlı bulunması özelliğinden dolayı Tip 1.1 ile benzerlik

gösterirler.

Anadolu’nun diğer bölgelerinde yer alan ve genellikle Eski Tunç Çağı II-III

dönemlerine tarihlendirilen boğumlu mızrak uçları, Başur Höyük örneklerinden

farklı olarak çeşitli tiplerde karşımıza çıkmaktadır. Kıvrık saplı örnekler, Tell el-

Cüdeyde (Amuk H) 233

, Kilikya (Eski Tunç Çağı III)234

, İkiztepe (Eski Tunç Çağı II-

III)235, Horoztepe (Eski Tunç Çağı III)

236, Silifke (Eski Tunç Çağı III)

237, Karkamış

(Eski Tunç Çağı II-III)238; teber saplı tek örnek Soloi-Pompeipolis’te (Eski Tunç

Çağı) 239

; sivri ağızlı, geniş gövdeli ve keskin omuzlu örnekler Yumuktepe’de (Eski

Tunç Çağı III)240 ele geçmiştir (Harita 8a).

Kazı ve yüzey araştırmaları sırasında ele geçmiş bu örneklere ek olarak,

İstanbul Arkeoloji Müzesi241

, Sadberk Hanım Müzesi242

, Sivas Müzesi243

,İstanbul

233 Braidwood ve Braidwood 1960, Fig.293/ 4.

234 Stronach 1957, 115, Fig.9/ 3

235 Bilgi 1983, 49-52,Res. 5.

236 Özgüç ve Akok 1957, Res.13.

237 Bittel 1955, 118, Res.10.

238 Woolley ve Barnett 1952, Pl. 60/a.

239 Bittel 1940, 190, Lev.IV/ 53408,53409.

240 Garstang 1953, 251, Fig. 158/ 8-9.

241 Bilgi 1998, Res. XVII.

242 Anlağan ve Bilgi 1989, 18.

60

Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı koleksiyonunda244 çeşitli tipte boğumlu

mızrak ucu örnekleri de mevcuttur. Bu örneklerin dışında, satın alma yoluyla

Gaziantep, Malatya ve Kahramanmaraş Müzeleri’ne getirilen 34 adet boğumlu

mızrak ucu da bulunmaktadır245. Bunlardan 18 adeti, özellikle de H. Tekin’in Tip 1a

içerisinde değerlendirdikleri, Başur Höyük Tip 1.1 örneklerine oldukça

benzemektedir246.

Boğumlu mızrak uçları Anadolu dışında, Kafkasya, İran, Irak ve Suriye’de de

çeşitli özelliklerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar arasında, Başur örnekleri ile

kıyaslayabileceğimiz örnekler az sayıdadır. Daha çok kıvrık saplı ve sivri uçlu, bazen

de kazıma bezemeli örnekler geç döneme işaret eden özellikler olarak karşımıza

çıkmaktadır. Gürcistan’da erken dönem içerisinde değerlendirilen (M.Ö. 4. Binyılın

sonlarına tarihlendirilen “Novosvobodnaja Evresi”) üç yerleşimden Tiflis247 (Tip 1b),

Akhaltsikh248 ve Tsartsis-Gora’dan (Tip 1a)249 ele geçen mızrak uçları Başur Höyük

Tip 1 örnekleri ile mukayese edilebilir. Kafkasya’da, aynı evrede yer alan

Psekups250, Klady251, Psebaj252, Telman-Kend253 gibi yerleşim yerlerinde de benzer

tipte mızrak uçları karşımıza çıkmaktadır.

243 Bilgi 1993, 602, Fig. 3.

244 Stronach 1957, Lev. VIIb/ 1.

245 Tekin 1998, 176-192.

246 Tekin 1998, Lev. 28, 30.

247 Kushnareva 1997, 199, Fig. 73/ 3.; Schaeffer 1948, Fig. 293.

248 Kushnareva 1997, 199, Fig. 73/ 4; Kavtaradze 1999, Fig.6/ 37.

249 Kushnareva 1997, 199, Fig. 73,7.; Kavtaradze 1999, Fig.7/ 3.

250 Courcier 2014, Fig.22.22/1.

251 Courcier 2014, Fig.22.22/3. ; Palumbi 2008, 122, Fig.4.13/ 7,10.

61

Kafkasya dışındaki diğer örnekler ise Suriye, Irak ve İran’da yer alır. İran’da

Tureng Tepe254, Tepe Giyan255 ve Luristan256; Suriye’de boğumu sekizgen kesitli,

omuzu köşeli, namlu ucu hafif sivri bir örnek Mari’de (Er Hanedan III)257, Ugarit258,

Til Barsip (M.Ö. 3. Binyıl sonu)259, Tell Brak260

, Hammam (M.Ö. 3. Binyılın

sonu)261; Irak’ta yazıtlı ve kazıma bezemeli bir örnek Tello’da (Er Hanedan III)

262,

Ur (Er Hanedan III)263, sivri uçlu ve hafif köşeli omuzlara sahip Abu Salabih (Er

Hanedan III)264, hafif sivri uçlu, sekizgen, altıgen kesitli boğum, omuzu köşeli

örnekler Kerkük Petrol Sahası’nda (Er Hanedan III)265

, yüksekçe köşeli omuzlu,

altıgen kesitli boğuma sahip bir örnek Kiş’te (Er Hanedan III)266

, boğumu sekizgen

kesitli, namlu ucu çok hafif sivri, erken döneme tarihlendirilen bir örnek Tell

252 Courcier 2014, Fig.22.22/4.

253 Courcier 2014, Fig.22.22/12.

254 Bilgi 1998, Res. XXVII.

255 Bilgi 1998, Res. XXVI.

256 Bilgi 1998, Res. XXV.

257 Bilgi 1998, Res.XXII.; Helwing ve Müller 2004, 101, Taf. 156/ 2566.

258 Bilgi 1998, Res. XX.

259 Bilgi 1998, Res. XIX.; Stronach 1957, 113

260 Bilgi 1998, Res. XXI.

261 Palmieri 1981, 109.

262 Bilgi 1998, Res. XXIII.; Helwing ve Müller 2004, 98, Taf. 152/ 2516.

263 Bilgi 1998, Res. XXIV.; Müller-Karpe 2004, 66, Taf. 103/ 1536,1546

264 Müller-Karpe 2004, 2, Taf. 3/ 25.

265 Müller-Karpe 2004, 22, Taf. 27/ 419, 423.

266 Müller-Karpe 2004, 26, Taf. 34/ 531.

62

Razuk’ta (Er Hanedan I)267

, boğumu altıgen kesitli, namlu ağzı sivri, hafif köşeli

omuzlu, erken döneme tarihlendirilen bir diğer örnek ise Tell es-Sulaima (Er

Hanedan I)268 gibi yerleşimlerden ele geçen eserler Başur Höyük mızrak uçlarından

farklı özellikler sergilemektedir.

Analiz sonuçları henüz yapılamadığından, bronz mızrak uçlarına başka bir

metalin katılıp katılmadığı yanıt bekleyen sorular arasındadır. Teknik olarak, bu

mızrak uçları çift parçalı kalıplara dökülmektedir. Kalıpta döküm tekniği ile üretilen

mızrak uçları daha sonra dövme tekniği ile şekillendirilmektedir. Bu tipe giren

mızrak uçlarından, analizi yapılan Tülintepe269 ve Arslantepe270 örneklerinde birden

fazla metalin kullanıldığı ve aynı üretim tekniğinin uygulandığını görmekteyiz. Bu

mızrak uçları, metal karışımını bilinçli bir şekilde tercih eden uzmanlaşmış metal

ustalarının ellerinden çıkmıştır271.

M.Ö. 4. Binyılın son çeyreğinde Anadolu ve Kafkasya’da ortaya çıkan metal

mızrak uçları Eski Tunç Çağı boyunca yoğun olarak üretilen silahlar arasında yer

almıştır. Er Hanedanlar Döneminde Mezopotamya’da moda olan bu tip mızrak

uçları, Orta Tunç Çağı başlarında kullanılmaya devam etse de272

, bu dönemden sonra

popüleritesini kaybettiği görülür.

267 Müller-Karpe 2004, 33, Taf. 43/ 721.

268 Müller-Karpe 2004, 36, Taf. 46/ 779.

269 Yalçın ve Yalçın 2008, 107.

270 Palmieri 1981, 104. ; Frangipane 1998, 296. ; Di Nocera 2010, 259.

271 Di Nocera 2010, 263.

272 Kültepe-Kaniş (Orta Tunç Çağı başlangıcı) örneği için bkz. Özgüç 1964, Lev.I/ 2., Tarsus-

Gözlükule (Orta Tunç Çağı) için bkz. Goldman 1956, 284, Fig. 427/ 94. ve Boğazköy (Orta Tunç

63

V. 2. 2. Süs Eşyaları

Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarından metal süs eşyası olarak

bronzdan iğneler ele geçmiştir.

V. 2. 2. 1. İğneler

İğneler, giysileri tutturmaya yarayan bir aksesuar olmasının yanı sıra, mühür,

takı vb. eşyaları giysiye tutturmak ya da saç toplamak gibi işlevler amacıyla

kullanılan, kemik, ahşap veya metalden üretilebilen eşyalardır. İğnelerin en erken

metal örnekleri Akeramik Neolitik Dönemde (PPNB) Çayönü yerleşiminde

görülmektedir. Bakır malahitlerin dövme tekniğiyle şekillendirildiği bu örnekler

M.Ö. 9. Binyıla tarihlendirilir ve en erken tarihli metal iğneler olarak kabul

edilmektedir273.

Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarında toplamda 18 adet ele geçen bronz

iğnelerin mezarlara göre dağılımına bakıldığında Mezar 1’de oldukça az olduğu

görülmektedir.

Çağı başlangıcı) örneği için bkz. Schaeffer 1948, Fig.184/ 3. Stronach,bu örneğin küçük boyutundan

dolayı bir ok ucu olabileceğini belirtmiştir bkz. Stronach 1957, 115.

273 Esin 1969, 20.; Schoop 1995, 106.

64

0

1

2

3

4

5

6

7

8


Tip 1

Tip 2

Tip 3

Tip 4

Grafik 5. İğne tiplerinin mezarlara göre dağılımı

Mızrak uçları gibi iyi korunmuş halde bulunan iğnelerden bazılarının sivri uç

kısımları kırık veya bilinçli bir şekilde bükülmüştür. İğneler, üç mezarda da ölünün

baş kısmı ve göğüs hizası olduğu düşünülen yerlerde ele geçmiştir. Ayrıca, bu

iğnelerin çoğunda, ya iğnelerin baş kısmındaki rulodan geçirilmiş durumda ya da

başın altında yer alan boğumlara sarılı halde kumaş kalıntılarına rastlanmıştır.

Buradan hareketle, bu iğnelerin birbirlerine veya baş kısımlarından giysiye

tutturulmak amacıyla bağlandıkları anlaşılmaktadır. Bu gibi özellikleri barındıran ve

iğnelerin mezarlardaki konumuna dair en net görüntüleri, Kuzey Anadolu’da yer alan

mezarlarda karşımıza çıkmaktadır. Özellikle, Çorum’da Resuloğlu yerleşimindeki

Eski Tunç Çağı’na ait mezarlardan ele geçen ve ölünün göğsü üzerine veya vücudun

üst kısmına yakın bir yerlerde ele geçirilen iğnelerde görmekteyiz274

. Bu da, Başur

Höyük mezarlarındaki iğnelerin genel kullanım amaçlarına uygun olarak, saçta veya

giyside kullanıldığına kanıt oluşturacak niteliktedir.

274 Yıldırım ve Ediz 2007, 221, Res. 8.

65

Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarında tespit edilen bronz iğnelerin

benzerleri Anadolu, Mezopotamya ve Suriye’de görülmektedir (Harita 8b). Başur

Höyük örnekleri baş şekilleri dikkate alınarak 4 ana tip altında incelenmiştir. Ana

gruplar altında incelenen ve ayırt edici özellikleri bulunan örnekler için de alt tipler

oluşturulmuştur.

Tip 1 : Mezar 1’de sadece bir adet ele geçen 10 cm uzunluğundaki bronz

örneğin özelliği, gövdede dövme tekniği ile yassılaştırılan yerde bir deliğinin olması

ve gövdeden bağımsız bir başın bulunmamasıdır (Lev. 20/1). Hafif genişleyerek

yükselen ancak üstten bakıldığında yuvarlak biçimde görülen bir baş kısmına sahip,

gövdenin biraz üstünde küçük yuvarlak deliği bulunan, yuvarlak kesitli, sivri uçlu

Başur Höyük örneğinin delikten uca kadar olan kısmı eğilip, bükülmüştür.

En erken metal örnekleri M.Ö. 3. Binyılın ortalarında Suriye, Filistin ve

Yukarı Mezopotamya’da karşımıza çıkan275 gövdesi delik bu örnek, Filistin’de

bulunan örneklerden hareketle “Toogle Pin” olarak adlandırılmıştır276

. Mari’de

bulunan ve Erken Hanedan III dönemine tarihlendirilen panel parçaları, bu tür

iğnelerin nasıl kullanıldığına dair bilgiler sunmaktadır. Deniz kabuğundan üretilen

plakada yer alan kazıma tekniği ile işlenen figür üzerinde, toggle pin aracılığı ile hem

iki parçalı kıyafetin birbirine tutturulduğu hem de bir silindir mührün elbiseye aplike

edildiği görülmektedir277.

275 Efe ve Fidan 2006, 21.

276 Fidan 2012, 179.

277 Parrot 1962, Pl. XI.; Aruz 2003, 161-104a.

66

Oldukça farklı tipolojik özelliklerde karşımıza çıkan bu tür iğnelere M.Ö. 3.

Binyılın ortalarından itibaren, Güneydoğu ve Doğu Anadolu, Kuzey Suriye, Filistin,

Irak ve İran’da sıkça rastlanmaktadır. Batı ve Orta Anadolu’da da az sayıda

karşımıza çıkan bu örnekler geniş bir coğrafyaya yayılmıştır278.

Özellikle Suriye-Kilikya Bölgesi örnekleri için tipik olan gözün yarık

biçiminde açılması geleneği279 Başur Höyük örneğinde görülmez. Yuvarlak delikli

olan Tip 1 örneğinin benzerleri oldukça az yerde tespit edilmiştir. Gedikli-

Karahöyük’te Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilen mezardaki kesik başlı bir

örnek280

, Küllüoba’da Eski Tunç Çağı II ve III tabakalarında bulunan yuvarlak başlı

üç örnek281 Anadolu buluntuları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anadolu dışında, Başur Höyük örneklerine oldukça benzeyen iki örnek

Kuzey Mezopotamya’da Tell Razuk (Erken Hanedan I-II)282 ve Tell es-Sulaima

(Akkad dönemi)283 yerleşmelerinde ele geçmiştir. Aynı bölgede yer alan Tepe

Gawra’da ise Erken Hanedan III dönemine ait bir örnek, gövdedeki deliğin

yassılaştırılmadan açılması ile farklılık sergilemektedir284.

278 Toggle Pin hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Charvat 1976, s. 341-358 ; Klein 1992.; Efe ve Fidan

2006, s. 15-43.

279 Fidan 2012, 181.

280 Egeli 1989, Lev. 46/ 241.

281 Fidan 2012, 201, Kat. no: 46,47,48.

282 Müller-Karpe 2004, 34, Taf. 43/ 728.

283 Müller-Karpe 2004, 37, Taf. 47/ 797.

284 Müller-Karpe 2004, 14, Taf. 18/ 272.

67

Güney Mezoptamya’da Ur kazıları sırasında çoğunluğu “Kral

Mezarları”ndan ele geçen ve L. Woolley tarafından Tip 8 içerisinde değerlendirilen

iğnelerin delikli örnekleri (Erken Hanedan III)285 ile Kiş A mezarlığındaki

örnekler286 Başur Höyük Tip 1’e benzemesine karşın, delikleri Tepe Gawra’da

olduğu gibi yassılaştırılmadan açılmıştır.

Suriye’de ise, Chagar Bazar yerleşiminden ele geçen iki bakır örneğin, Tip 1

ile oldukça benzer olmasının yanı sıra mezarlarda Ninive 5 seramiği ile birlikte

bulunmuş olması da ayrıca dikkat çekicidir287

. Chagar Bazar’da 5. tabakadaki Mezar

188 ve Mezar 70’ten ele geçen bu örnekler, tipin en erken örnekleri olarak karşımıza

çıkmaktadır288

. Baş kısmı kare kesitli olan diğer bir örnek ise Qatna’da M.Ö. 3.

Binyılın ortalarına tarihlendirilen Hipoje IV’te bulunmuştur289

. Mezar dışı örnekler,

Kashkashok III (M.Ö. 3. Binyılın ikinci çeyreği, EJ/1) 290

, Tell Brak ( M.Ö. 3.

Binyılın son yarısı, EJ 4/5)291 yerleşimlerinden ele geçmiştir.

Başsız veya kesik başlı ve yarık delikli iğneler, Tip 1 örneği gibi yuvarlak

delikli olanlara göre daha fazladır. Yarık delikli örnekler, Anadolu’da Küllüoba (Eski

285 Wolley 1934, 433, Taf. 231.; Müller-Karpe 2004, 75-76, Taf. 118/ 1828, 1832.

286 Mackay 1925, Pl. 19/ 23, 26.

287 Mallowan 1936, Fig. 8/ 5.; Mallowan 1937, Fig. 12/ 1.

288 M.E.L. Mallowan M.Ö. 3. Binyılın başlarına işaret ederken; Bianchi ve Kristina Early Jezirah (EJ)

1/2 dönemine (M.Ö. 3. Binyılın ilk yarısı) tarihlemektedir. Mallowan 1937, 132.; Bianchi ve Franke

2011, 207.

289 Iamoni 2012, Fig. 6/ TIV.1.

290 Bianchi ve Franke 2011, Pl. 1/ 12.

291 Bianchi ve Franke 2011, Pl. 4/ 116, 118.

68

Tunç Çağı II ve III dönemlerine ait tabakalarda)292, Tarsus-Gözlükule (Eski Tunç

Çağı II tabakasında)293

, Troya III tabakasında biraz sivri başlı bir örnek(Eski Tunç

Çağı III)294, Gedikli-Karahöyük (Eski Tunç Çağı II mezarlarında)

295, Karkamış’ta

yarık delikli fakat baston boyunlu bir örnek (Eski Tunç Çağı II-III dönemine

tarihlendirilen KCG 9 mezarından)296 ve Titriş Höyük’ten ele geçmiştir.

Anadolu dışındaki örnekler, Tell Agrap (Eski Tunç Çağı II tabakasında)297,

Tell Amarna (Eski Tunç Çağı III mezarlarında)298

, Hammam (III no’lu mezarda)299,

Tepe Gawra (Akkad Dönemi tabakalarında)300

, Tell Brak (M.Ö. 3. Binyılın son

çeyreği, EJ/4)301

, Tell Chuera (M.Ö. 3. Binyılın ikinci çeyreği, EJ/2)302, Gudeda

(M.Ö. 3. Binyılın yarısı, EJ/3)303, Qatna (Eski Tunç Çağı II ve III tabakalarında)

304,

Tell Asmar (Eski Tunç Çağı III tabakasında)305 yerleşmelerinde bulunmuştur.

292 Efe ve Fidan 2006, Pl.7/ 4, Pl. 10/ 1,3. ; Fidan 2012, 201, Katalog no:46, 47, 48.

293 Goldman 1956, Pl. 431/ 216,217.; Müller-Karpe 1974, Taf. 289/ 7, 8, 9.

294 Müller-Karpe 1974, Taf. 337/ 13.

295 Duru 2006, Lev. 91/ 5. ; Duru 2010, Lev. 180/ 1, 5.

296 Woolley ve Barnett 1952, Pl. 60/ c.; Egeli 1995, 215, Pl. 14/ 61.

297 Delougaz ve Lloyd 1942, AG 35-376, AG 36-29,31.

298 Prag 1974, Fig. 9/ 13.

299 Woolley 1914, Pl. XXI/ c.

300 Müller-Karpe 2004, 14, Taf. 18/ 271, 273.

301 McDonald vd. 2001, Fig. 478/ 43, 44.

302 Klein 1992, Taf. 51/ 5, Taf. 65/ 2.

303 Bianchi and Franke 2011, Pl. 4/ 113, 114.

304 Mesnil du Buisson 1935, Pl. 47/ 2C. ; Iamoni 2012, 352, Fig. 2.

305 Delougaz 1967, Pl. 32/ 281.

69

Görüldüğü gibi Eski Tunç Çağı’nda ortaya çıkan delikli iğneler, bu dönem

boyunca yaygın olarak kullanılmış ve Orta Tunç Çağı’nda da yukarıda sıralanan

bölgelerde kullanılmaya devam etmiştir.

Tip 2 : Bu tipe giren bir adet örnek 4 cm uzunluğunda olup, saç iğnesi olarak

kullanıldığı düşünülebilir (Lev. 21/1). Konik başlı bronz iğnenin gövdesi, sivri uçtan

başa doğru bir boğumla genişlemektedir. Gövdedeki boğumdan başa kadar olan

kısım, kazıma bezeme tekniği ile baklava dilimi motifi kullanılarak süslenmiştir.

Konik başın hemen altında ise yatay şekilde düzenlenmiş iki yiv bezeme mevcuttur.

Tipolojik olarak boğumlu gövdeye sahip ve konik başlı iğneler grubuna dahil

edilebilecek özelliklere sahip Tip 2’nin baş kısmı ise bezenmeden bırakılmıştır. Bu

haliyle, Fırat kıyısındaki Hacınebi Tepesi’nde Geç Kalkolitik tabakalarda ele geçen

bakır iğne ile karşılaştırılabilir306. Eski Tunç Çağı I’e ait bronz bir örnek ise Aşağı

Salat mezarlarından ele geçmiştir. Mezar 14’te bulunan ve Başur Höyük örneğine

göre oldukça uzun olan (17,5 cm.) iğnenin başında altı sıra yiv bezeme

bulunmaktadır307

. Yukarı Dicle Vadisi’ndeki bir diğer merkez olan Boztepe’de

karışık konteksten ele geçen bronz iğne308 de Tip 2’nin yakın bir benzeridir. İğnenin

kemikten üretilmiş bir benzeri ise Taşkun Mevkii yerleşmesinde M.Ö. 3. Binyılın

başlarına tarihlendirilmiştir309. Norşun Tepe’de ise batı yamacındaki kazılar sırasında

306 Stein 1998, 207, Fig.13/H.

307 Akçay 2005, Lev. 35/2.

308Parker ve Creekmore 2002, Fig. 28/ Q.

309 Helms 1973, 119, Fig. 10-71/25.

70

Eski Tunç Çağı’na ait, baş kısmının altında yiv bezeme bulunan bronz bir iğne310 Tip

2 ile kıyaslanabilir.

Tip 3 : Üç mezarda da birer adet bulunan fiyonk başlı bronz iğnelerin

uzunlukları 20-28 cm. arasındadır (Lev. 22/1-3). Birbirine bitişik iki telin kıvrılarak,

içe doğru bükülmesinden sonra iğne gövdesine sarılması ile baş kısmının

oluşturulduğu görülür (Resim 6a). Gövdede sık sarmallar şeklinde oluşan boğumların

sayısı Mezar 3 örneğinde 25’e ulaşmaktadır. Mezar 3’te bulunan bu eserin uç kısmı

kırık diğerleri tamdır. Mezar 1 ve 3’tekiler yuvarlak kesitli iken, Mezar 2’deki iğne

altıgen kesitlidir. Her üç örnekte de baş kısmın altındaki boğumlarda kumaş

kalıntılarına rastlanmıştır.

Anadolu’da ilk kez Eski Tunç Çağı’nda görülen bu tür iğnelerin benzerleri

Arslantepe’te M.Ö. 3.binyılın başlarına tarihlendirilen VIB tabakasında

bulunmuştur311. Başur Höyük’tekilere göre çok daha kısa olan örnekler Aşağı Salat

Höyüğü mezarlarından ele geçmiştir312. Amuk H safhasına tarihlendirilen Tell el-

Cüdeyde buluntusu oldukça sık boğumlara sahiptir313

. Taşkun Mevkii M.Ö. 3.

Binyılın başlarına tarihlenen 2B evresinde bir adet bakır (?) iğne314, Tell Mohammed

Arap, Ninive 5 dönemi mezarlarında rastlanmıştır315

. Dönem belirtilmemiş dört

boğuma sahip iğne de Tell Taya’da ele geçmiştir316.

310 Hauptmann 1972, Lev. 69/6.

311 Palmieri 1981, 117, Fig. 10/ 4.

312 Akçay 2005, Lev. 18, Lev. 44/ 3, Lev. 74/ 5.

313 Braidwood ve Braidwood 1960, Fig. 292/ 14

314 Helms 1973, 119, Fig. 10.

315 Bolt ve Green 2003,Fig. 21/ 13.

71

Tip 4 : 13 örnek ile iğneler içinde en kalabalık grubu temsil eden baş kısmı

rulo şeklinde yuvarlatılmış iğneler bu tip altında değerlendirilmiştir (Lev. 23/1-11 ve

Lev. 24/1-2). 10 ila 39 cm. arasında değişen uzunluklara sahip bu iğnelerin baş

kısmı, dövülerek yassılaştırılmış ve içe doğru bir kez veya birkaç kez kıvrılarak rulo

şeklini almıştır (Resim 6b). Bu iğneler köşeli veya yuvarlak kesitli olup, uçları kırık

olanların yanı sıra işlevsel bir özelliği akla getirecek şekilde uçları bükülmüş de

olabilmektedir. Bunların arasından birkaç örnekte, rulonun deliğinden geçirilen

kumaş kalıntılarına rastlanmıştır.

Mezar 2’den ele geçen bir adet iğne diğerlerinden farklı olarak bezendiği

görülmektedir (Lev. 24/1 ). Gövdesi dörtgen kesitli, 17 cm uzunluğundaki iğne, baş

kısmının hemen altında başlayan yatay şekilde düzenlenmiş iki yiv ve neredeyse uç

kısmına kadar kazınarak işlenmiş ve gövdeyi saran baklava dilimi motif ile iğnenin

süslendiği görülür.

Mezar 3’ten ele geçen bir adet rulo başlı iğnenin ise teknik yönden diğer

örneklerden ayrıldığı görülmektedir (Lev. 24/2). Bu tipteki diğer örneklerde olduğu

gibi baş kısmında dövme tekniği ile yassılaştırma uygulanmamıştır. Gövde

kitlesinden elde edilen ruloya benzer bir baş, sivri bir alet ile delinmiş olmalıdır.

Diğer rulo başlı örneklerden farklı olarak, bu örnekteki baş olasılıkla kalıpta

dökülmüş ve şekillendirilmiştir. Dörtgen kesitli bir gövdeye sahip olan iğnenin uç

kısmı kırıktır ve korunan uzunluğu 13 cm’dir.

Rulo başlı iğneler oldukça geniş bir coğrafyada hemen hemen her dönemde

karşımıza çıkan eserlerin başında gelir. İlk metal örneklerini Geç Kalkolitik Çağ’da

316 Müller-Karpe 2004, 38, Taf. 48/ 834.

72

Anadolu’da gördüğümüz317 bu tip iğneler Eski Tunç Çağı boyunca bütün Önasya

coğrafyasında kullanılagelmiştir. Anadolu’da rulo başlı iğneler, Yumuktepe (Geç

Kalkolitik Çağ başları)318

, Kusura (Geç Kalkolitik Çağ ve Eski Tunç Çağı)319, Tell

el-Cüdeyde (Amuk G safhası)320, Aşağı Salat Höyük (Eski Tunç Çağı I)

321, Alalah

(Eski Tunç Çağı I)322

, Ahlatlıbel (Eski Tunç Çağı)323

, Alişar (Eski Tunç Çağı II)324,

Kayapınar (Eski Tunç Çağı II)325, Tarsus-Gözlükule (Eski Tunç Çağı II-III)326, Troya

(Eski Tunç Çağı II-III)327, Beycesultan (Eski Tunç Çağı III)

328, Tell Tayinat’ta

(Amuk J evresi)329 ele geçmiştir. Mardin ve Adıyaman Müzeleri’nde de iki adet bu

tipte iğne muhafaza edilmektedir330.

Suriye’de, M.Ö. 3. binyıla ait örnekler, Tell Hazna (Mezar 19), Tell Beydar

(Oda Mezar 10020, Mezar 8513 ve 8429), Kneidij (VII. Tabaka), Tell Brak (CH ve

317 Uysal ve Gökçe 1995, 361.

318 Garstang 1953, 137-140, Şek. 85/ 1-6.

319 Lamb 1937, 39, Şek. 18/ 10.

320 Braidwood ve Braidwood 1960, 298, Şek. 239/ 11.

321 Akçay 2005, Lev. 15/ 3, Lev. 59/ 8, Lev. 62/ 4, Lev. 79/ 5.

322 Woolley 1955, 284, Lev. LXXIII/ P5,7.

323 Koşay 1934, 77, Res. A.B.356.

324 Schmidt 1932, 61,162, 267-268, Fig. 67/b.; Von der Osten 1937, 145, 198, Fig. 145/d 1101.

325 Temizer 1954, 327, Res. 19/d.

326 Goldman 1956, 285,295, Lev. 430/ 181-184

327 Schliemann 1884, 139, no. 62,63.

328 Lloyd and Mellaart 1962, Fig. F.11/ 4-5, Pl. 35/ 2.

329 Braidwood and Braidwood 1960, 453, Fig. 351/ 1, 2.

330 Uysal ve Gökçe 1995, Şek. 21-22.

73

FS alanı)331

, Melebiya’da ele geçmiştir332

. İran’da ise bu tipin benzerleri Shah Tepe

(Er Hanedan ve Akkad Devirleri )333,Tepe Hisar’da (Akad ve III. Ur Devri)334

karşımıza çıkmaktadır. Mezopotamya’da ise Ur Kral Mezarları (Erken Hanedan

III)335, Kiş A Mezarlığı (Erken Hanedan III)

336 dışında Lübnan’da Byblos

yerleşiminde M.Ö. 3. binyılın ikinci yarısına tarihlendirilen337 örnekler ele geçmiştir.

V.3. TAŞ ESERLER

Mezarlardan ele geçen taş eserler arasında silindir mühürler ve boncuklar yer

almaktadır.

V. 3. 1. Mühürler

Başur Höyük mezarlarının her birinde birer adet olmak üzere toplamda 3

adet taştan silindir mühür ele geçmiştir.

Mezar 1’den ele geçirilmiş olan kireçtaşından üretilen mühür, bodur ve

şişman olarak tanımlanan tipik Jemdet Nasr Dönemi mühür biçimlerini

yansıtmaktadır (Lev. 25/1). Mühür dikey eksende tek ip deliklidir. Mührün baskı

yüzüne kazıma şeklinde iç içe baklava dilimi motifleri yapılmıştır. Bu motiflerden

331 Mallowan 1947, Pl. XXXI/6.

332 Bianchi and Franke 2011, 205.

333 Uysal ve Gökçe 1995, 358.

334 Schmidt 1937, 205, Pl. LIII/ H 3141.

335 Woolley 1934, 310, Pl. 231/ Tip 4.

336 Mackay 1925, 44,46, Pl. IV/ 7,8.

337 Dunand 1939, Pl. CIV/ 3320.

74

bir tanesinin merkezinde çarpı diğerinde ise “T” şekline benzer bir işaret

görülmektedir.

Jemdet Nasr Dönemi’nden itibaren silindir mühürler üzerinde geometrik

motif uygulaması sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Yukarıda tanımladığımız silindir

mührün bezeme olarak yakın benzerleri ile çevre bölgelerdeki çeşitli merkezlerde

yapılmış kazılar ve özel koleksiyonlarda bulunan mühür örneklerinde

karşılaşmaktayız. Halep Müzesi’nde çıkış yeri belli olmayan ve Jemdet Nasr stili

içerisinde değerlendirilen bir örnekte iç içe baklava dilimleri ve merkezlerinde çarpı

motifleri görülmektedir338

. Tell Brak yerleşiminin Jemdet Nasr Dönemi’ne tarihlenen

tabakalarında ele geçen bir mühürde ise tekli baklava dilimi motiflerinin

merkezlerinde çarpı görülmektedir339. Tell Atij’de Ninive 5 Dönemi’ne ait bir silindir

mühür üzerinde baklava dilimi şeklin içerisinde yatay bir çizgi yer almaktadır340.

Diyala Bölgesi’nde yer alan Hafaji’den bir mühürde ise iç içe baklava dilimi

motifleri görülmektedir341

. H. Frankfort tarafından Jemdet Nasr stili içerisinde

değerlendirilen bu örnekte iç içe üç baklava dilimi motifi işlenmiştir. Yine aynı bölge

kazılarından Tell Agrap’da bir örneğin bezemesi konumuz kapsamında

değerlendirdiğimiz mührün bezemesine benzemektedir342.

Mezar 2’den ele geçirilmiş olan siyah serpantin taşından yapılma mührün

baskı yüzüne kazıma şeklinde üç yatay çizgi arasında verev, birbirine paralel hatlar

338 Hammade 1987, 12-13/ No. 21.

339 Matthews 1997, Pl. XXXIV/ 432.

340 Fortin ve Schwartz 2003, 239, Fig. 20.

341 Frankfort 1955, Pl. 32/ 319.

342 Frankfort 1955, Pl. 79/ 850.

75

ile bezeme yapılmıştır (Lev. 25/2). Mühür üzerinde yer alan motif düzenlemesi basit

geometrik bir bezemeyi yansıtmaktadır.

Bu tip çizgisel hatlarla yapılmış silindir mühür bezemelerine hem Anadolu’da

hem de diğer Mezopotamya merkezlerinde Jemdet Nasr Dönemi’nden itibaren

karşılaşmaktayız. Tam benzer olmasalar da Norşuntepe343 ve Birecik Eski Tunç Çağı

Mezarlığı’ndan344 ele geçen örneklerde çizgisel geometrik motifler görülmektedir.

Bu örnekler ETÇ I’ e tarihlenmektedir. Bu motifin çeşitleri Tell Brak’ın M.Ö. 3.

binyıl başına ait tabakalarından345 ve Marcopoli Koleksiyonu Suriye grubunda

Jemdet Nasr Dönemi’ne346 tarihlenen örneklerden de bilinmektedir. Yukarıda

bahsettiğimiz benzer örnekler yatay çizgiler arasında ters yönlü verev çizgiler ile iki

veya üç sıra halinde yapılmış olup söz konusu mührümüz ile kaba, çizgisel geometrik

bezeme açısından benzerlik taşımaktadırlar.

Mezar 3’den ele geçirilmiş olan siyah serpantin taşından üretilen mühür

üzerinde figürlü bezemenin işlendiği görülmektedir (Lev. 25/3). Mühür yüzünün

merkezinde boynuzlu bir hayvan motifi tasvir edilmiştir. Hayvanın boynuzları ve

kuyruğu aynı stilde işlenmiş olup her ikisi de oldukça büyük boyutlu betimlenmiştir.

Hayvanın vücudunun duruşu ve anatomik yapısı gözetilmeden şematik biçimde

işlendiği görülmektedir. Cinsel uzvu (?) belirgin bir şekilde tasvir edilmiş olan

343 Hauptmann 1974, Lev. 80/ 1

344 Sertok ve Ergeç, 1999, Fig. 12

345 Mallowan 1947, 134, Pl. XXI/ 7-8.

346 Teissier 1984, Cat. 189/ 310, 312.

76

hayvanın gövdesi üzerinde üçgen şeklinde doldurma motifi görülmektedir. Bu

hayvanın önünde çift kum saatine benzer bir kaide (?) yer almaktadır.

Bu mührün benzeri ile karşılaşmasak da sahnede yer alan hayvanın boynuz

işlenişi Arslantepe Geç Kalkolitik Çağ tabakaları mühür baskılarından

bilinmektedir347. Bu örneklerdeki hayvanların boynuzları oldukça iri boyutlu tasvir

edilmiştir. Hassek Höyük’ten Eski Tunç Çağı I’e tarihlenen bir örnekte ise sıra

halinde boynuzlu hayvanlar görülmektedir. Buradaki hayvanların boynuzları stil

olarak değil ama boyut olarak Başur Höyük mührüne benzemektedir348.

Boynuzların ve kuyruğun işleniş biçimine benzer özellikte mühürler Tell

Brak’ta Jemdet Nasr Dönemi’ne349 ve Tepe Gawra VIII. tabakaya350 ait damga

mühürlerde görülmektedir (Harita 9).

V. 3. 2. Boncuklar

Her üç mezarda da mezar kapaklarının açılmasından kısa bir süre sonra mezar

toprağının içinde boncuklara rastlanmıştır. Dağ kristali, kireçtaşı, akik gibi yarı

değerli taşlardan oluşan bu boncuk koleksiyonu beş yüzün üzerindedir. Oldukça

küçük boyutlarda ve genellikle tek tipi temsil ederler. Şişman, bodur, halka

biçiminde dağ kristalinden üretilenler boncukların neredeyse % 90’ını

oluşturmaktadır. Az sayıda akik ve kireçtaşı boncuk ele geçmiştir. Ölü gömme

adetleri ile ilgili olarak, gömü gerçekleştirdikten sonra katılımcıların mezarların içine

347 Frangipane ve Palmieri 1983, Fig. 68/ 4; 70/ 17; Collon 1987, 14, Fig.11.

348 Behm-Blancke 1985, Taf.12/ 2

349 Mallowan 1947, Pl. XIX/ 6, 9, 10.

350 Speiser 1935, Pl. LVI/ 11.

77

boncukları adeta saçtığı varsayımında bulunabiliriz. Çünkü oldukça dağınık ve

hemen hemen tüm mezarı kaplar şekilde ele geçen boncuklar söz konusudur.

Bunların yanında, gömünün konulduğu boşluk etrafında boncukların arttığı

görülmektedir. Dağ kristali boncukların bazılarında tıpkı iğnelerde olduğu gibi

kumaş kalıntılarına rastlanmıştır.

Mezarlardan ele geçen boncuk sayısının fazlalığıyla dikkat çeken bir diğer merkez

Karkamış’tır. Serpantin, frit, dağ kristali ve akikten yapılmış çok sayıda boncuk

Karkamış’ta Eski Tunç Çağı’na tarihlendirilen mezarlardan ele geçmiştir351

. Aşağı

Salat Eski Tunç Çağı I Mezarlığı’nda da beyaz renkte frit ve siyah sert taş, dağ

kristali ve akik gibi değişik taşlardan yapılmış boncukların iskeletlerin boyun

kısmına yakın bir alandan ele geçtiği rapor edilmiştir352

. Benzer şekilde, ölünün baş

kısmına yakın yerde ele geçen frit ve alçı taşından yapılmış olan boncuklar Birecik

Eski Tunç Çağı Mezarları’nda da tespit edilmiştir353

. Bunlar değişik büyüklüklerde

olup, silindirik, üçgen ve kare şekillerinde olabilmektedir354

. Hacınebi Tepesi’nde

açığa çıkarılan Eski Tunç Çağı I’e ait taş sandık mezarlarda da fritten üretilmiş

boncuklar ele geçirilmiştir355.

Bu merkezler dışında, Tell Jigan’da Ninive 5 Dönemi’ne ait taş sandık

mezarlarda da fayans, lapis lazuli, steatit, kireçtaşı ve siyah taştan boncuklar ele

351 Woolley 1952, 219-222, Pl. 62.

352 Şenyurt 2004, 649, 656, Şek. 12.

353 Sertok 1999, 91, 94.

354 Sertok 1999, 107, Fig. 11.

355 Stein 1998, 185.

78

geçmiştir356. Ninive, Tepe Gawra, Tell Mohammed Arap, Tell Karana 3, Tell Leilan

ve Chagar Bazar’da da dağ kristali ve değişik taşlardan üretilen boncuklar genellikle

mezarlarda ele geçmiştir357.

356 Li 2003, 43, 53, Fig. 6/ 7-10, Fig. 7/ 9-18, Fig. 9.

357 Rova 1988, 135-136.

79

VI. BÖLÜM

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Bu çalışmada, Başur Höyük’ün güneydoğu yamacında açığa çıkarılan ve Eski

Tunç Çağı’na tarihlendirilen taş sandık biçiminde üç mezar ve mezar buluntuları

kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Bu doğrultuda, öncelikli olarak taş sandık mezar

geleneği araştırılmış ve mezarlardan ele geçen eserlerin tipolojik tasnifi yapılmıştır.

Daha sonra, bunlar çağdaşı yerleşimlerde ele geçen maddi kalıntılar ile

karşılaştırılmış, benzerlik ve farklılıklar göz önünde bulundurularak Başur Höyük

mezarlarının dönem içindeki yeri saptanmaya çalışılmıştır.

Başur Höyük taş sandık mezarlarından ele geçen buluntular üretildikleri

malzeme dikkate alınarak pişmiş toprak, metal ve taş olmak üzere üç başlık altında

toplanmıştır. Daha sonra bunlar işlevlerine göre ayrılmış ve kendi içinde tipolojik bir

sınıflandırma oluşturulmuştur (Tablo 1). Değerlendirilen mezar armağanlarının

toplam sayısı 184’tür. % 77 gibi bir oranla pişmiş toprak eserler taş sandık

mezarlarda en çok karşımıza çıkan buluntu topluluğunu oluşturmaktadır. Onu takip

eden metal eserler % 21 ve son olarak % 2 gibi küçük bir oranla taş eserlerden oluşan

buluntular karşımıza çıkmaktadır. Sayısı 500’ün üzerinde olan boncuklar bu

yüzdelikte kapsam dışı tutulmuştur.

80

77%

21%

2%

Pişmiş Toprak Metal Taş

14

71

57

7 6 8 2

8 8

1 1 1


Tüm Kap Mızrak Ucu İğne Silindir Mühür

Grafik 6. Mezarlardan ele geçen buluntuların üretildikleri malzemeye göre oranları

Pişmiş toprak başlığı altında incelenen 142 adet tüm kap; mızrak uçları ve

iğnelerden oluşan 39 adet metal eser ile 3 silindir mühür ve boncuklardan oluşan taş

eserlerin mezarlara göre dağılımları şöyledir:

Grafik 7. Ölü hediyelerinin mezarlara göre dağılımı.

81

8%

1%

11%

79%

1%

Çömlekler Vazolar Meyvelikler Kaseler Birleşik Kap

112 adet

15 adet

2 adet

12 adet 1 adet

Mezarları kronolojik açıdan değerlendirmemize imkan sağlayan eserlerin

başında seramikler gelmektedir. Ölü hediyelerinin büyük bir çoğunluğunu oluşturan

142 adet tüm kap, form özellikleri dikkate alınarak, meyvelikler, kaseler, çömlekler,

vazolar ve birleşik kap olmak üzere beş gruba ayrılmıştır. İncelenen bütün

seramiklerin iyi kalitede hamura sahip olduğu gözlemlenmiştir. İnce kum, mika,

kireç gibi katkı maddelerine sahip, ince elenmiş, iyi pişirilmiş hamurlu Başur Höyük

mezar kapları, E. Rova tarafından “çok iyi hamurlu” olarak değerlendirilen Ninive 5

seramikleriyle örtüşmektedir358.

Mezarlardan ele geçen çanak-çömlek grubunun formlara göre dağılımı

aşağıdaki gibidir:

Grafik 8. Mezarlardan ele geçen çanak-çömleklerin formlara göre dağılımı

358 E. Rova Ninive 5 çanak-çömleklerini “çok iyi”, “orta-iyi” ve “kaba” mallar olmak üzere üç başlık

altında incelemiştir bkz. Rova 1988, 25-28.

82

Buna göre, kaselerden sonra ikinci kalabalık grubu oluşturan meyvelikler açık

gri, kırmızımsı sarı ve açık kahverengi tonlarında hamura sahip, boya, perdah, ve

kazıma bezemeli ve bezemesiz 15 örnek ile temsil edilmektedir. Meyvelikler

özellikle Fırat Havzası’nda sıklıkla görülmektedir. Bu bölgede yer alan Arslantepe,

Hassek Höyük, Hacınebi Tepesi, Birecik Mezarlığı gibi merkezlerde Geç Uruk ve

Eski Tunç Çağı I-II dönemlerinde karşımıza çıkmaktadır. Dicle Havzası’nda ise

Kenantepe, Müslüman Tepe, Ninive, Tell Thalathat, Tell Billa, Tell Fisna, Tell

Karana 3, Tell Mohammed Arap’ta Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş tabakaları ile Eski

Tunç Çağı I dönemine tarihlendirilen tabakalarda ele geçmiştir.

Mezarlara bırakılan armağanların büyük bir çoğunluğunu minyatür kaseler

oluşturmaktadır. 112 adet ile temsil edilen bu formun büyük bir çoğunluğunu,

çalışmamızda Tip 2.1. başlığı altında incelenen yeşil, soluk sarı ve açık gri hamurlu,

basit ağız kenarlı, bezemesiz veya kazıma bezemeli örnekler oluşturmaktadır. Dışa

çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarına sahip örnekler de ayrı bir tip içinde ele

alınmıştır. Geç Uruk Evresi kase formundan gelişen bu tipler, Aşağı Salat Höyük,

Salat Tepe, Müslüman Tepe, Giremira, Tell Leilan, Tell Brak, Chagar Bazar, Tell

Barri, Tell Karana 3, Tepe Gawra, Ninive, Tell Fisna ve Tell Jigan gibi Ninive 5

kültür özellikleri barındıran merkezlerde M.Ö. 3. binin ilk yarısına tarihlendirilen

tabakalarda ele geçtiği görülmektedir.

Diğer formlarda olduğu gibi çömleklerin de boya, perdah ve kazıma bezemeli

örneklerinin yanında bezemesiz örnekleri de vardır. Çömleklerin tümü kırmızımsı

sarı hamurludur. Geç Uruk çömlek formlarından gelişen bu formun, halka veya

yüksek kaideli örneklerinde omuz üzerinde yer alan kapalı emzik Başur Höyük

mezarlarında sadece bu formda görülen bir özelliktir. Diğer yerleşimlerde karşımıza

83

çıkan çömlek formlarında sık görülmeyen kapalı emzik Geç Uruk Evresi emzikli

kaplarından gelişmiştir. Geç Kalkolitik Dönem’de de varlığı bilinen kaideli

çömlekler Kenantepe’nin bu döneme tarihlendirilen tabakalarında bilinmektedir.

Boya bezemeli örneklerin diğer yerleşimlerde benzerleri oldukça az iken, kazıma

bezeme ve bezemesiz çömlekler ağırlıktadır. Ninive ve Tell Leilan’da ele geçen boya

bezekli örnekler dışında, Zeytinlibahçe Höyük, Akarçay Höyük, Hassek Höyük, Tell

Dhahab, Müslüman Tepe, Chagar Bazar, Tell Thuwaij, Birecik ve Karkamış

mezarlıklarından Eski Tunç Çağı I tabakalarında ele geçmiştir. Bu formun Eski Tunç

Çağı II ve III dönemlerinde de kullanıldığı Karababa Bölgesi’ndeki Lidar Höyük ve

Gre Virike buluntuları göstermektedir.

Mezarlardan açık sarı renkte hamura sahip vazolar sadece iki adet ele

geçmiştir. Tüm yüzeyi boya bezeme ile kaplı vazolar, sayıca az olmasına karşın,

karşılıklı çift ip delik tutamaklı olma özellikleri ile mezarların kronolojisi hakkında

önemli bilgiler sunmaktadır. Ninive 5 seramik repertuarının tipik bir örneği olan bu

küçük boyutlu vazoların en yaygınlaştığı dönem Eski Tunç Çağı I’dir. Geç Uruk

Evresi’nde bu tipin varyasyonlarını Tepecik ve Tell Mohammed Arap’ta

görmekteyiz. Eski Tunç Çağı’nda ise oldukça geniş bir alana yayıldığı

görülmektedir. Aşağı Salat Höyüğü, Hassek Höyük, Birecik Mezarlığı, Arslantepe,

Hacınebi Tepesi, Akarçay Höyük, Nevali Çori Samsat Höyük, Hayaz Höyük’ün

dışında, Ninive, Chagar Bazar, Tell Mohammed Arap, Tell Kutan, Tell Fisna ve Tell

Thalathat gibi merkezlerin Eski Tunç Çağı I veya Ninive 5 olarak adlandırılan

dönemlerinde bu tipin benzerleri ele geçmiştir.

Mezar 3’te bulunan ve sadece 1 adet ele geçen birleşik kap, birbirinden

bağımsız halde birleştirilmiş minyatür bir çanak ve iki vazodan oluşur. Perdah

84

bezeme ile süslü bu kapların Eski Tunç Çağı yerleşimlerinde örneklerine

rastlanmamıştır. Dönemin sonlarına tarihlendirilen iki örnek Titriş Höyük ve Tell

Ahmar’da bulunmuştur.

Yukarıda görüldüğü gibi, Başur Höyük mezarlarından ele geçen çanak-

çömleklerin yakın benzerleri özellikle Ninive 5 kültürünün yayılım alanında (Dohuk,

Musul, Erbil, Kerkük, Süleymaniye ve Diyala Bölgesi ile Kuzeydoğu Suriye’deki

Yukarı Habur ve kısmen de Orta Habur bölgeleri)359

, Yukarı Dicle Vadisi ve Fırat

Havzası yerleşimlerinden bilinmektedir. Bu bölgelerde, Geç Uruk ve Ninive 5/Eski

Tunç Çağı I-II dönemlerinde sıklıkla görülen bu kaplar, form, hamur rengi, boya ve

kazıma bezeme motifleri bakımından benzer özellikler gösterirler. Geç Uruk

seramiğindeki bazı kap tiplerinin Ninive 5 seramiğinde devam ettiği ve Ninive 5

seramiğinin karakteristik boya bezeme örneklerinin bazılarının Geç Uruk

seramiğinde de var olduğu bilinmektedir360

. Başur Höyük’te de Mezar 3’te ele geçen

birleşik kap dışındaki diğer formlar Geç Uruk Evresi’ndeki benzer kap formlarından

gelişmiş olup, bölgede sözü geçen dönemler boyunca karşımıza çıkmaktadır. Bu da,

Ninive 5 seramik türünün bir önceki dönem geleneğinin yerel gelişimi olarak

yorumlanmasına yol açmıştır361

. Başur Höyük seramik örnekleri de bu görüşü

destekler niteliktedir. Höyüğün güney kesiminde açığa çıkarılan anıtsal mimariye

bağlı olarak binlerce devrik ağızlı kase ile keskin karınlı kaseler, akıtacaklı kaplar,

saklı astar bezemeli çömlekler gibi dönemin karakteristik formları arasında yer alan

çanak-çömlekler Başur Höyük’ün Geç Uruk Evresi’ni temsil etmektedir. Eski Tunç

359 Uysal 2007, 50.

360 Uysal 2007, 52.

361 Rova 2003, 13.

85

Çağı’nda hem mezar buluntuları hem de ilgili tabakalarda açığa çıkarılan çanak-

çömlekler form ve nitelik bakımından bir önceki dönemin adeta geleneğini devam

ettirmektedir.

Yukarıda karşılaştırma yapılarak, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye, Amuk

Vadisi ve Fırat Havzası ile çanak-çömlek buluntuları yönünden kurulan bu

benzerliklerin yanı sıra Yukarı Dicle Vadisi’ne özgü nitelikler de karşımıza

çıkmaktadır. Müslüman Tepe, Kenantepe ve Aşağı Salat Höyüğü çanak-

çömleklerinde de karşımıza çıkan ince çizgiler halindeki perdah bezeme, Başur

Höyük’ü de içine alan Yukarı Dicle Vadisi merkezlerine has bir özellik olarak

görülebilir.

Başur Höyük mezarlarından pişmiş toprak eserler dışında bronzdan üretilmiş

mızrak uçları ve süs iğneleri, mezarların metal eser envanterini oluşturmaktadır.

Mızrak uçları ve iğnelerin oldukça iyi korunduğu görülmektedir. Bazı mızrak

uçlarının sap kısmında yer alan ahşap kalıntısı, bunların mezarlara ahşap sapları ile

bırakıldığına işaret etmektedir. İğnelerin genellikle baş kısmına sarılı halde kumaş

kalıntıları tespit edilmiştir.

Mezarlardan ele geçen 21 adet mızrak ucu, örneklerini Anadolu, Kafkasya,

Mezopotamya, İran ve Suriye’de gördüğümüz üç parçalı, boğumlu mızrak uçları tipi

içinde değerlendirilmiştir. M.Ö. 4. binyılın sonlarında Doğu Anadolu ve Kafkasya’ya

özgü olan mızrak uçları, Eski Tunç Çağı I ve II döneminde bütün Orta ve Yukarı

Fırat vadilerini kapsayan bölgelere yayılacak olan yeni bir silah türünün üretilmeye

başlandığının habercisidir362. Erken örneklerini Arslantepe VI A tabakasında

362 Frangipane 2003b, 51.

86

gördüğümüz boğumlu mızrak uçları Anadolu’nun çeşitli merkezlerinde karşımıza

çıkmaktadır. Fırat Havzası’nda Hassek Höyük, Birecik Mezarlığı, Tell Kara Hasan,

Karkamış, Tülintepe ve Norşuntepe; Kuzey Anadolu’da Dündartepe, Horoztepe,

İkiztepe; Amuk Vadisi’nde Tell el-Cüdeyde; Kilikya bölgesinde Silifke, Soloi-

Pompeipolis, Yumuktepe gibi merkezlerin Eski Tunç Çağı tabakalarında ele

geçmiştir. Anadolu dışında, Arslantepe VI A tabakası ile neredeyse çağdaş örnekler

Kafkasya yerleşimlerinde bulunmuştur. İran, Irak ve Suriye’de de bu tipte mızrak

uçları karşımıza çıkmaktadır. Aynı tip mızrak uçlarının Eski Tunç Çağı I döneminde

Başur Höyük mezarlarında da ele geçmesi, Yukarı Dicle Vadisi için şimdilik bir ilki

temsil etmektedir.

Toogle pin, rulo başlı, fiyonk başlı ve konik başlı örneklerden oluşan iğneler

dört tip içinde incelenmiştir. Süs iğnesi olarak kullanılan 18 adet örnek, saçı veya

ölüye ait giysileri tutturmaya yönelik olarak kullanım görmüş olmalıdır.

Yine sözü geçen bölgelerde toogle pin (Tip 1) ve rulo başlı iğnelerin oldukça

geniş bir alana yayıldığı, konik başlı bir adet iğne (Tip 2) ile fiyonk başlı iğnelerin

oldukça sınırlı bir alanda var olduğu görülmüştür. Fiyonk başlı (Tip 3) iğnelerin en

erken örneği Arslantepe’nin VIB (Eski Tunç Çağı I) tabakasında tespit edilmiştir.

Amuk H safhasında Tell el-Cüdeyde, Taşkun Mevkii ve Tell Mohammed Arap

Ninive 5 tabakalarında bu tipin benzer örnekleri bulunmuştur.

İğneler içinde 16 örnek ile en kalabalık grubu oluşturan ve Tip 4 içinde

değerlendirilen rulo başlı iğneler, Kalkolitik dönemden itibaren çok geniş bir alana

yayılarak varlığını sürdürmüştür. Eski Tunç Çağı’nda Anadolu’da Alalah, Ahlatlıbel,

Alişar, Kayapınar, Tarsus-Gözlükule, Troya’nın da içinde olduğu geniş bir alanda

87

karşımıza çıkmaktadır. Mezopotamya, Suriye ve İran’da da aynı sıklıkla kullanıldığı

görülmektedir.

Seramikler dışında Başur Höyük taş sandık mezarları için kronolojik açıdan

önemli veriler sağlayan bir diğer buluntu grubu hiç şüphesiz ki silindir mühürlerdir.

Mezarlarda ele geçen bu silindir mühürler mezar sahibine ait olmalıdır. Her üç

mezarda da birer adet olması bu yorumu desteklemektedir. Özel mülkiyet amaçlı

kullanıldığı düşünülen bu mühürlerle birlikte, niteliksel yönden birbirine benzer

eserlerin mezarlara bırakıldığını görürüz. Buradan hareketle, daha fazla sayıda eserin

bir mezarda yer alması, o mezar sahibinin sosyal statü tablosunda diğerlerinden daha

üstte olarak algılanmasını gerektirecek bir durumun Başur Höyük mezarları için söz

konusu olmadığı düşünülebilir.

Üç mezarda birer adet bulunan kireçtaşı ve serpantin taşlarından üretilmiş

mühürlerin üzerine işlenen geometrik motif ve hayvan figürü Jemdet Nasr Dönemi

mühürleri ile benzerlikler kurmamızı sağlamaktadır. Başur Höyük örnekleri,

Norşuntepe, Birecik Mezarlığı, Hassek Höyük, Tepe Gawra, Tell Brak, Hafaji ve

Tell Agrap’da Jemdet Nasr Dönemi veya Eski Tunç Çağı I dönemine tarihlendirilen

tabakalarda ele geçen mühürlerin üzerindeki motif veya figürlerle

karşılaştırılabilecek özellikleri sahiptir.

Tüm bu buluntuların ele geçtiği taş sandık mezar geleneği Neolitik dönemden

itibaren görülmektedir. Geç Uruk Evresi’ni takip eden Eski Tunç Çağı’nda kentsel

nitelikli merkezlerin çöküşünden sonra özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde

sayılarının arttığı görülmektedir. Yukarı Dicle Vadisi’nde bu tip mezarlar, Başur

Höyük dışında Aşağı Salat Höyük, Müslüman Tepe ve Çayönü’nde karşımıza

88

çıkmaktadır. Son zamanlarda Şırnak-Tatıka’da gerçekleştirilen kazı çalışmaları ile

Ninive seramik türüne ait kazıma ve boya bezemeli örneklerin ele geçtiği taş sandık

mezarların varlığı bu yerleşimde de tespit edilmiştir363

. Yukarıda sıralanan

merkezlerdeki tüm mezarlar, ele geçen buluntular sayesinde Eski Tunç Çağı

başlarına tarihlendirilmiştir. Fırat Havzası’nda ise, yapılan arkeolojik araştırmalara

paralel olarak taş sandık mezarlar birçok merkezde saptanmıştır. Bunlar arasında, Su

Yatağı/Mamaraş, Arslantepe, Hassek Höyük, Birecik Mezarlığı, Hacınebi Tepesi,

Nevali Çori, Karkamış, Şara Mezar Harabeleri, Titriş Höyük, Lidar Höyük ve Tilmen

Höyük sayılabilir. Tilmen Höyük Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilirken

diğer mezarlar Eski Tunç Çağı I veya II dönemlerine aittir. Güneydoğu Anadolu

dışında Başur Höyük mezarlarına benzer şekilde bir kapak taşı ve etrafının dört adet

yek pare taşla örüldüğü taş sandık mezar geleneğinin, Kuzey Mezopotamya ve

Kuzey Suriye’de M.Ö. 3. Binyılın sonları ve M.Ö. 2. Binyılın başlarında gelişim

göstererek oda mezar biçimine dönüştüğü görülmektedir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Ninive 5 seramiğinin boya bezemeli bir

örneğinin olup olmadığı konusu problemli olarak yorumlanmıştır364

. Yukarı Fırat

Bölgesi ve Yukarı Dicle Vadisi yerleşimlerinden birkaç boyalı örnek ele geçmiştir.

Boya bezemeli örneklere ek olarak, yeşil, gri, krem ve tonlarında renkli hamura sahip

gerçek Ninive 5 seramiği Yukarı Dicle havzasında zayıf bir şekilde temsil

edilmektedir365. Başur Höyük mezarlarından ele geçen boyalı ve “gerçek Ninive 5”

363

Ökse 2014, 9, Res. 2, 3. 364 Uysal 2007, 53.

365 Uysal 2007, 54.

89

seramik örnekleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin şimdiye kadar açığa çıkarılan en

kalabalık Ninive 5 seramik repertuarını temsil etmektedir (Tablo 2).

Mezarlardan ele geçen kırmızımsı sarı, gri ve yeşilimsi renkte, kaliteli bir

hamura sahip, kazıma bezemeli ve bezemesiz kaseler, ip delik tutamaklı vazolar ile

boya bezemeli örneklerden oluşan zengin Ninive 5 seramikleri, bu kültürün Yukarı

Dicle Vadisi’nin uzantısı olan Botan Vadisi’ne ulaştığını kanıtlamıştır366. Geç Uruk

Evresi’ni takip eden “Ninive 5 Geçiş Evresi”367 seramikleri arasında yer alan gelişkin

boya bezemeli örneklerin Başur Höyük mezarlarında azımsanmayacak sayıda ele

geçmesi, M.Ö. 3. binyılın başları gibi erken bir döneme işaret etmektedir. E. Rova

tarafından bu erken evre stilinin çekirdek bölgesi olarak Yukarı Dicle Bölgesi’ni

işaret etmesi bu açıdan önemlidir368

. Ilısu Baraj Projesi kapsamında Yukarı Dicle

Vadisi’nde tespit edilen Ninive 5 yerleşimlerine ek olarak Botan Vadisi’nin de bu

kültürün etki alanında yer aldığı ve çekirdek bölgenin bir parçası olduğu

düşünülebilir. Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu

merkezlerinde Ninive 5 seramikleri içinde yer alan örnekler Başur Höyük taş sandık

mezarlarında da tespit edilmiştir. Buna ek olarak, Jemdet Nasr stilindeki mühürler,

çağdaşı örneklerle oldukça benzer tipolojik özellikler sergileyen tunçtan mızrak

uçları ile iğnelerden oluşan mezar armağanlarının sağladığı veriler sayesinde Başur

Höyük mezarlarının M.Ö. 3. Binin ilk çeyreğine tarihlenmesi önerilmektedir. 3 no’lu

366 Ninive 5 kültürünün Güneydoğu Anadolu’daki yayılımı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Uysal

2007, 48-62.

367 Rova 1988, 93.

368 Rova 2000, 232.

90

mezarda bulunan ip parçasından alınan, M.Ö. 3100-2900 sonucunu veren C14 analiz

sonucu da369 bu öneriyi destekler niteliktedir (Tablo 3).

Ayrıca, bugüne değin Eski Tunç Çağı boyunca yerleşilmemiş olduğu

düşünülen Botan ve Başur Nehirleri’nin olduğu alanın, Fırat ve Dicle

Havzaları’ndakine benzer bir gelişim gösterdiği Başur Höyük mezar buluntuları ve

bu döneme tarihlendirilen tabakalar ışığında değerlendirilebilir. Özellikle metal

eserler yönünden tam zamanlı uzmanlık gerektiren gelişkin eserler içeren mezarlar,

Yukarı Dicle Vadisi’nin bu dönemdeki madencilik faaliyetlerine de ışık tutacak

türdendir. Başur Höyük mezarlarının, M.Ö. 3. binyılın ikinci yarısından itibaren söz

konusu coğrafyalarda karşımıza çıkan zengin gömü hediyeleri içeren mezarların

erken örneklerinden biri olarak ele alınması, bu geleneğin etraflıca kavranmasına

yardımcı olabileceği düşünülmektedir.


91

VII. BÖLÜM

KATALOG

Kat. no 01Lev. no 1-1

Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3

Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik

A. ç. 12 cm D. ç. 7.7 cmYükseklik 9.5 cm

Hamur Rengi Munsell 5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı

Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika

Tanım Basit ağız kenarlı, hafif keskin omuzlu, küresel gövdeli, yüksek kaideli meyvelik. İç ve dışyüzey ışınlar şeklinde perdah bezeme ile süslenmiş. Kaide ile kabın birleştiği yerde yediadet yuvarlak şeklinde oyma bezeme (kapalı delik) mevcut.

Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın

Tip 1.1.

Env. no B.H.91.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma, Perdah

Boya Bezeme Munsell Yok




A. ç. 14 cm D. ç. 7 cmYükseklik 10.5 cm

Hamur Rengi Munsell 2,5Y 7/2-Açık Gri

Katkı Maddesi Kireç

Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, yüksek kaideli meyvelik. Kaide kabın gövdesi ile beraber şekillendirilmiştir.


Tip 1.1.

Env. no B.H.41.12

Yapım Çark

Bezeme Yok





A. ç. 23 cm. D. ç. 9 cm.Yükseklik 16 cm.

Hamur Rengi Munsell 2,5Y 8/2-Soluk Sarı

Katkı Maddesi Taşçık

Tanım Basit ağız kenarlı, ovoid gövdeli, yuvarlatılmış omuzlu meyvelik. Omuz keskinliği üzerinden başlayarak ağız kenarının biraz altında son bulan, üst üste dalga motifinden oluşan iki friz kazınarak işlenmiştir. Frizler üç yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmıştır.


Tip 1.1.

Env. no -

Yapım Çark

Bezeme Kazıma





A. ç. 14cm. D. ç. 7cm.Yükseklik 13.5cm.

Hamur Rengi Munsell 10YR 7/4-Soluk Sarı

Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık

Tanım Basit ağız kenarlı, keskin omuzlu, omuzdan ağız kenarına doğru içe eğik üst gövdeye sahip meyvelik. Kabın dış yüzünde iyi korunmamış boya bezeme yer almaktadır. Omuz üzerinde içi yatay çizgilerle süslenmmiş dört metoptan oluşan dizi ve keskin omuzun altında düz bir band ve bu banda asılı halde duran iç içe geçmiş yarım daireler yer almaktadır.


Tip 1.2.1.

Env. no B.H.82.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/3-Kırmızımsı Kahve




A. ç. 12.5 cm D. ç. 7.5 cmYükseklik 13 cm

Hamur Rengi Munsell 2,5Y 7/3-Çok Açık Kahve


Tanım Dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, keskin omuzlu, omuzdan ağız kenarına doğru içe eğiküst gövdeye sahip meyvelik. Kabın hemen hemen tüm dış yüzeyi boya bezeme ile süslenmiştir. Bitkisel motifler ve geometrik şekiller kabın dış yüzeyine uygulanmıştır. Kaidenin de süslendiği görülmektedir. Bir sıra yatay bant ile bezenmiştir.


Tip 1.2.1.

Env. no B.H.104.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 10R 3/2-Siyahımsı Kırmızı




A. ç. 16 cm D. ç. 12 cmYükseklik 22 cm

Hamur Rengi Munsell 5Y 8/2-Soluk Sarı


Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, yuvarlatılmış omuzlu meyvelik. Kaide ile gövdenin birleştiği yerdekenar çıkıntısı mevcuttur. Kaide uzunluğu 12 cm. olup, dudağı hafiften dışa doğru kalınlaştırılmış.


Tip 1.2.1

Env. no B.H.93.12

Yapım Çark

Bezeme Yok





A. ç. 11.5 cm. D. ç. 5 cmYükseklik 9 cm

Hamur Rengi Munsell 5Y 7/2-Açık Gri

Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç

Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, geniş yarı küresel gövdeli meyvelik.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.57.12

Yapım Çark

Bezeme Yok





A. ç. 21 cm. D. ç. 9 cm.Yükseklik 17.5 cm.

Hamur Rengi Munsell 7,5 YR 6/6-Kırmızımsı sarı

Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika,Taşçık

Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, alçak kaideli meyvelik.Kaidenin gövde ile bağlantısı bir kenar çıkıntısı ile belirtilmiş. Omuz keskinliği üzerinde ağız kenarına paralel bir şekilde iki yatay oluk bezeme mevcut. Dışbükey gövde duvarı ağız kenarının altına doğru kıvrık, gövde üzerinde ince çizgiler halinde perdah bezeme yer almaktadır.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.02.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma,Perdah





A. ç. 24 D. ç. 11 cmYükseklik 20 cm

Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı


Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Kaide kaba sonradan aplike edilmiş ve dudağı dışa çekik kalınlaştırılmıştır. Işınlar halinde iç ve dış yüzeye perdah bezeme uygulanmıştır. ağız kenarının hemen altında ve omuz keskinliği üzerinde, ağız kenarına paralel bir şekilde uzanan iki oluk bezeme yer almaktadır.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.78.12

Yapım Çark






A. ç. 16 cm D. ç. 9 cmYükseklik 15.5 cm



Tanım Hafif dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altında üç bölmeli bir banttan oluşan boya bezeme ile kabın süslendiğigörülür. Kabın hem iç hem de dış yüzeyinde ışınlar şeklinde perdah bezeme uygulanmıştır. Ayrıca, üç bölmeli bandın ortasındaki friz iki yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmıştır. Kaide ile gövdenin birleştiği yerde kenar çıkıntısı vardır.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.89.12

Yapım Çark

Bezeme Boya,Kazıma,Perdah

Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı




A. ç. 15.5 cm D. ç. 8.5 cmYükseklik 15.5 cm

Hamur Rengi Munsell 5YR 5/6-Sarımsı Kırmızı


Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altından başlayıp omuz keskinliğine kadar devam eden içi dolu kelebekmotifleri ve dik çizgilerden oluşan boya bezeme bandı ile kap süslenmiştir. Dış yüzey ışınmotifi şeklinde perdah bezeme uygulanmış. Kaide kaba sonradan aplike edilmiş ve gövde ile birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut.


Tip 1.2.2.

Env. no 103

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah








Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altından başlayıp omuz keskinliğine kadar içi taralı üçgenlerden oluşanboya bezeme bandı mevcut. Bantın alt bordürüne asılı gibi duran, yarım dairelerden oluşan bezeme var. Dış yüzeyde ışın motifi şeklinde işlenen perdah bezeme var. Kaide üzerine ajur tekniği ile dört adet oyuk açılmıştır.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.86.12

Yapım Çark









Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Dış yüzeyde ağız kenarının hemenaltında başlayıp omuz keskinliğine kadar devam eden ve içi taralı üçgenlerden oluşan boya bandı yer almaktadır. Işınlar halinde perdah bezeme kabın dış yüzeyine uygulanmıştır. Kaide ile kabın birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut. Kaidede ağız kenarını dik kesen, ajur tekniğinde ince uzun dört adet oyuk açılmıştır.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.90.12

Yapım Çark

Bezeme Boya,Kazıma ve Perdah





A. ç. 14.5 cm D. ç. 10 cmYükseklik 14 cm

Hamur Rengi Munsell 7,5YR 7/4-Pembe


Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, küresel gövdeli, yuvarlatılmış omuzlu, meyvelik. Ağız kenarının hemen altında iki bant ile sınırlanmış ışın motifinden oluşan friz mevcut. Işın motifinin üzerinde yatay oluk bezemeden oluşan kazıma bezeme mevcuttur. Frizin altında asılı duran iç içe geçmiş iki yarım daire şeklinde boya bezeme neredeyse kaideye kadar ulaşmaktadır. Yüksek kaidede ajur tekniği ile altı adet oyuk açılmıştır.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.105.12

Yapım Çark






A. ç. 17.5 cm D. ç. 11 cmYükseklik 23



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, derin gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altından omuz keskinliğine kadar içi taralı kare metoplarından oluşan boya bezeme ile uygulanmış bir dizi yer almaktadır. Kabın iç ve dış yüzeyi perdah bezelidir. Yüksek kaide ajur tekniğinde ağız kenarına dik bir şekilde uzun dört oyuk açılmıştır. Boyabezemenin alt sınırı yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmış.


Tip 1.2.2.

Env. no B.H.76.12

Yapım Çark


Boya Bezeme Munsell 10R 3/6-Koyu Kırmızı



Cinsi Kase/Derin Çanak


Hamur Rengi Munsell 10R 4/6-Kırmızı

Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika

Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuzun üzerinden içe meyilliüst gövde. Astar kabın kendi renginde uygulanmıştır. Ağız kenarının hemen altında içi taralı ve dolu üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.


Tip 2.1

Env. no B.H.11.12

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah







Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil

Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarının altında, üst üste üç zig zag çizgiden oluşan boya bezeme bandı, iki yatay bant ile sınırlandırılmıştır.


Tip 2.1

Env. no B.H.03.12

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah








Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kadeli kase. Ağız kenarının hemen altındanbaşlayıp omuz keskinliğine kadar devam eden ve içi dolu üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.


Tip 2.1

Env. no B.H.04.12

Yapım Çark

Bezeme Boya






Hamur Rengi Munsell 2,5YR 4/4-Kızılkahve


Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarının hemen altındanbaşlayığ omuz keskinliği üzerinde yer alan ve iki kalın yatay bant ile sınırlandırılmış, içleridolu üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.


Tip 2.1.

Env. no B.H.05.12

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah








Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka dipli kase. Omuz keskinliği üzerinde, üst üste sıralanmış beş sığ yatay oluk çizgiden oluşan bezeme uygulanmıştır.


Tip 2.1.

Env. no B.H.08.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma








Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliğinin biraz yukarısında üç sığ yatay oluk bezeme yer almaktadır.


Tip 2.1.

Env. no B.H.07.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma






Hamur Rengi Munsell 2,5YR 7/2-A.Gri


Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliğinin biraz yukarında üç sığ yatay oluk bezeme yer almaktadır.


Tip 2.1.

Env. no B.H.12.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma





A. ç. 11 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6.5 cm



Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliği üzerinde beşyatay oluk bezeme ile süslenmiştir.


Tip 2.1.

Env. no B.H.10.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma






Hamur Rengi Munsell Gley1 6/1-Yeşilimsi Gri


Tanım Basit ağzı kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliğinin yukarısında tek sıra yiv bezeme yer almaktadır.


Tip 2.1.

Env. no B.H.15.12

Yapım Çark

Bezeme Yok






Hamur Rengi Munsell 10YR 8/3-Çok Açık Kahve


Tanım Basit ağız kenarlı, hafif keskin omuzlu, basık gövdeli kase. Omuz keskinliğinin biraz yukarısına yatay yiv bezeme uygulanmıştır. İkinci bir yiv ise tamamlanmadan yarım bırakılmıştır.


Tip 2.1.

Env. no B.H.65.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma








Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaildeli kase. Omuz keskinliği ile ağız kısmıarasında kalan bölgede olasılıkla kazıma aletinin kaymasından dolayı spiralleşen yiv bezeme görülmektedir.


Tip 2.1.

Env. no B.H.62.12

Yapım Çark

Bezeme Kazıma





A. ç. 15 cm D. ç. 5.5 cmYükseklik 12


Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika,Bitkisel

Tanım Basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, halka kaideli kase. Kabın omuz kısmında sığ bir şekilde uygulanmış yiv bezeme mevcut. Kazıma aletinin olasılıkla kaymasından dolayı çatallaşıp yer yer iki çizgi halinde devam etmektedir.


Tip 2.1.

Env. no B.H.81.12

Yapım Çark







Hamur Rengi Munsell 5Y 7/2-Açık Gri


Tanım Basit ağız kenarlı, hafif keskin omuzlu yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Halka kaidede, kabın yere düz bir şekilde oturmasını engelleyen çıkıntı var. Kabın çarktan çekildikten sonra kalan hamur fazlalılığı olduğu düşünülmektedir.


Tip 2.1.

Env. no B.H.153.12

Yapım Çark

Bezeme Yok








Tanım Basit ağız kenarlı, yuvarlatılmış omuzlu yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase.


Tip 2.1.

Env. no B.H.29.12

Yapım Çark

Bezeme Yok








Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, küresel gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarının altından başlayarak dibe kadar kabın dış yüzeyi boya bezeme ile süslenmiş. Balık kılçığı motifi oluşturacak şekilde içleri verev çizgilerle taranmış on iki yatay bant ile bezenmiştir. Halkakaide de yatay banttan oluşan boya bezeme ile süslenmiştir.


Tip 2.2.1.

Env. no B.H.102.12

Yapım Çark

Bezeme Boya








Tanım Dışa çekik basit ağzı kenarlı, keskin omuzlu basık gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarından başlayarak dibin de dahil olduğu tüm dış yüzey boya bezeme ile süslenmiştir.Ağız ve dip kısmında bulunan yatay bantlar arasındaki boya bezeli alan, yan yana nizamibir şekilde dizilmiş stilize kuş veya öküz başı motiflerinden oluşmaktadır.


Tip 2.2.1.

Env. no B.H.101.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 10R 3/1-Koyu Kızılımsı Gri







Tanım Dışa çekik basit ağız kenarlı, keskin omuzlu basık gövdeli, karın keskinliği dibe yakın, halka kaideli kase. Kabın tüm dış yüzeyine, etrafı verev çizgilerle süslenmiş yedi yatay banttan oluşan boya bezeme uygulanmıştır.


Tip 2.2.1.

Env. no B.H.99.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 10YR 3/1-Çok Koyu Gri




A. ç. 8 cm D. ç. -Yükseklik 5 cm



Tanım Hafif dışa çekik basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, hafif sivri dipli çanak. Oldukça ince cidarla ve kaliteli işçilik gösteren boya bezemeye sahiptir. Karmaşık geometrik motiflerden oluşan boya bezeme kabın tüm yüzeyine uygulanmıştır. İki çizgi arasında küçük üçgen şekillerinin yanı sıra düz çizgilerden oluşan bantlar birbirini kesecek şekildedüzenlenmiştir. Bu bantlar arasında kalan üçgen ise boyanmamıştır.


Tip 2.2.2.

Env. no B.H.96.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 5Y 3/1-Çok Koyu Gri




A. ç. 8 cm D. ç. -Yükseklik 8.5 cm



Tanım Hafif dışa çekik basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, sivri dipli kase. Oldukça ince cidarlıdır.Kabın ağız kenarının iç kısmında ince bir boya banttan oluşan bezeme yer almaktadır. Kabın tüm dış yüzeyi boyalı. Metoplar şeklinde düzenlenmiş boya bezeme, içi ağ motifi ve üst üste bindirilmiş üçgenlerden oluşan metoplarla süslenmiştir.


Tip 2.2.2.

Env. no B.H.100.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 10YR 3/1-Çok Koyu Gri



Cinsi Kaideli Çömlek

A. ç. 12 cm D. ç. 11 cmYükseklik 26,5 cm


Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika

Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dışa eğik kısa boyunlu, küresel gövdeli ve yüksek kaideli çömlek. Omuz keskinliği üzerinde kapalı emzik yer almaktadır. Kaide ile kabın gövdesi ayrı ayrı biçimlendirilip sonradan birleştirilmiştir. Boynun bitiminden başlayarak omuz keskinliğine kadar devam eden ve içi taralı üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.


Tip 3.1.1.

Env. no B.H.77.12

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah





A. ç. 12cm. D. ç. 10cm.Yükseklik 29cm.



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dışa eğik kısa boyunlu, şişkin karınlı, küresel gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Omuz üzerinde çift akıtacaklı emzik yer almaktadır ve bunlar kapalı olduğundan işlevsel değildir. Boynun bitiminden başlayarak omuz keskinlğinin yukarısına gelecek şekilde düzenlemiş, ışın motifi dizisinden oluşan boya bezeme bandı yer almaktadır. Perdah bezeme uygulanmıştır.


Tip 3.1.1.

Env. no B.H.80.12

Yapım Çark






A. ç. 12 cm. D. ç. 9 cm.Yükseklik 26 cm



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, şişkin karınlı küresel gövdeli, kaideli çömlek. Boynun bitiminden başlayıp omuz kısmına kadar ağ motifinden oluşan üç bölümlü boya bezeme bandı yer almaktadır. Bu bezeme bandına asılı şekilde yarım dairelerden oluşan yay çizgileri yer alır. Gövde üzerinde ince çizgiler halinde perdah bezeme bulunmaktadır.


Tip 3.1.1.

Env. no B.H.01.12

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah





A. ç. 12 cm D. ç. 9 cmYükseklik 27



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dik kısa boyunlu, küresel gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Dış yüzeydeki perdah bezeme ışınlar şeklinde yapılmıştır. Boyun altındabaşlayıp hemen hemen omuz keskinliğine kadar olan kısımda iki bölümden oluşan boyabezeme bandı yer alır. Üstteki friz ışın motiflerinden oluşmakta ve alttan ve üstten iki yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmıştır.


Tip 3.1.2.

Env. no B.H.94.12

Yapım Çark






A. ç. 13 cm D. ç. 10 cm.Yükseklik 25 cm



Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa silindirik boyunlu, kalp şeklinde gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Omuz üzerinde yer yer silikleşmiş, iç içe geçmiş üçgenlerden oluşan boya bezeme frizi yer alır. Friz iki yatay kazıma çizgisi ile sınırılandırılmıştır. Kaide ile gövdeninbirleşiminde kenar çıkıntısı yer almaktadır.


Tip 3.1.2.

Env. no B.H.75.12

Yapım Çark






A. ç. 13 cm D. ç. 9.5 cmYükseklik 26.5 cm



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, ovoid gövdeli, yüksek kaideliçömlek. Boynun bitiminden başlayıp omuz üzerine boya bezeme ile ışın ve içi dolu kelebek motiflerinden oluşan boya bezeme bandı yer almaktadır. Bezeme bandının alt bordürüne asılı olarak duran, fırça ucuyla gelişigüzel yapılmış iç içe yarım daireler mevcut. Dış yüzeyde ışın motifine benzer perdah bezeme yapılmış.


Tip 3.1.2.

Env. no B.H.88.12

Yapım Çark


Boya Bezeme Munsell 2,5YR 3/6-Koyu Kırmızı







Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, ovoid gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Dış yüzey perdah bezeme ile süslenmiş. Kaidede ajur tekniği ile açılmış üç adet oyuk yer almakta.Kaidenin gövde ile birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut. Kaidenin dudağı dışa çekik, dışta kalınlaştırılmıştır.


Tip 3.1.2.

Env. no B.H.87.12

Yapım Çark






A. ç. 15 cm. D. ç. 12 cm.Yükseklik 31.5 cm.



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, şişkin karınlı basık gövdeli, kaideli çömlek.Kaide ile gövdenin birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut. Gövde üzerine düzenli çizgilerhalinde perdah bezeme uygulanmıştır.


Tip 3.1.2.

Env. no B.H.167.12

Yapım Çark

Bezeme Perdah




Cinsi Çömlek




Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, ovoid gövdeli, kısa halka kaideli, emzikli çömlek. emzikler kapalı ve çift akıtacaklıdır. Kısa boyun altında üst üste iki banttan oluşan boya bezeme yer almaktadır.. Üst bant içi taralı üçgenlerden, alt bant içi dolu üçgenlerden oluşmakta. Perdah bezeme kabın dış yüzeyine uygulanmıştır.


Tip 3.2.1

Env. no B.H.106.12

Yapım Çark

Bezeme Boya, Perdah

Boya Bezeme Munsell 2,5YR 3/2-Siyahımsı Kırmızı



Cinsi Çömlek

A. ç. 17 cm. D. ç. 11 cmYükseklik 35 cm.



Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, küresel gövdeli, halka kaideliçömlek. Omuz üzerinde yatay oluk bezemeden oluşan kazıma uygulanmıştır.


Tip 3.2.2

Env. no B.H.85.12

Yapım Çark

Bezeme Perdah




Cinsi Çömlek




Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, şişkin karınlı, ovoid gövdeli, halka dipli çömlek. Dış yüzeyde ışınlar halinde perdah bezeme uygulanmış.


Tip 3.2.2

Env. no B.H.107.12

Yapım Çark

Bezeme Perdah




Cinsi Çömlek



Katkı Maddesi Kum,Kireç,Mika,Bitkisel

Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa silindirik boyunlu, şişkin karınlı ovoid gövdeli, halka dipli çömlek. Dış yüzeye perdah bezeme uygulanmış.


Tip 3.2.2

Env. no B.H.79.12

Yapım Çark

Bezeme Perdah




Cinsi Vazo




Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, keskin gövdeli, karşılıklı çift ip delikli asma kulplu, alçak kaideli vazo. Boyundan kaideye kadar boya bezeme kabın dış yüzeyine uygulanmıştır. Ağız kenarının içi ise ışın motifi ile bezenmiş. Boyun ile omuz üzerindeki frizde iki bant arasına eğik çizgiler mevcut. İçi eğik çizgilerle taralı metoplar ile bu metopların arasındaki boşlukta ise stilize kuş motifi yer almakta.


Tip -

Env. no B.H.98.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 2,5YR 2,5/2-Koyu Siyahımsı Kırmızı



Cinsi Vazo

A. ç. 6.5 cm D. ç. 4.5 cmYükseklik 9 cm.



Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, keskin gövdeli, karşılıklı çift ip delikli asma kulplu,alçak kaideli vazo. Boyun altından kaidenin başlangıcına kadar boya bezeme uygulanmıştır. Boyundan omuza kadar olan bantta, iki üçgen arasında karşılıklı balık kılçığı motifi kullanılmışken, alt gövdedeki boya bezeme bandında metoplardan oluşan düzenleme görülür.


Tip -

Env. no B.H.97.12

Yapım Çark

Bezeme Boya

Boya Bezeme Munsell 10R 3/1-Koyu Kızılımsı Gri



Cinsi Birleşik Kap

A. ç. - D. ç. -Yükseklik -



Tanım İki minyatür vazo ve bir minyatür kaideli çanaktan oluşan üçlü birleşik kabın dış yüzeyinde ışın motifi oluşturacak şekilde perdah bezeme mevcut. Kapların omuz kısımlarında birbirleriyle bağlantıları olmadan birleştirme yapılmış.Ölçüler: Kaideli çanak: A.ç: 10 cm , D.ç: 4.5 cm, Y: 8 cm. Vazo: A.ç: 5.5 cm, D.ç: 3.5 cm, Y: 8.5 cm Vazo: A.ç: 5.5 cm , D.ç: 3.5 cm, Y: 9 cm


Tip -

Env. no B.H.92.12

Yapım Çark

Bezeme Perdah


Kat. No 050Lev. No 17-1

Env. No B.H.149.12 Tip 1.1.

Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1

Tanım Kare kesitli düz saplı, sapı iki bölümlü, yuvarlak ve düşük omuzlu, namlususöğüt yaprağı biçiminde, namlu ortası belirgin yüksek zıhlı, namlu ucu geniş ağızlı boğumlu mızrak ucu. Boğum yuvarlar kesitlidir.Döküm tekniği kullanılarak şekillendirilmiştir. Dövme tekniği ile düzeltmeler yapılmıştır.

Uz. 33.4 cm. Gn. maks. 3.7 cm. Ağ. 342.5 gr.

Cinsi Mızrak Ucu

Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.


Env. No B.H.148.12 Tip 1.1.


Tanım İlk örnek ile benzer özellikler taşımaktadır.

Uz. 33.8 cm. Gn. maks. 3.3 cm. Ağ. 226 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.160.12 Tip 1.1.


Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.161.12 Tip 1.1.


Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir. Temizlik öncesi mızrak ucunun sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.193.12 Tip 1.1.


Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.

Uz. 34 cm. Gn. maks. 4.1 cm. Ağ. 329.5 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.194.12 Tip 1.1.


Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir. Sap kısmında ahşap varlığı tespit edilmiştir.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.145.12 Tip 1.2.1.


Tanım Kare kesitli düz saplı, sapı iki bölümlü, yuvarlak ve düşük omuzlu, namlususöğüt yaprağı biçiminde, namlu ortasında sivri zir zıh bulunan, namlu ucu geniş ağızlı boğumlu mızrak ucu. Sivri zıhtan dolayı namlu kesitinin baklava dilimi şeklinde olduğu görülmektedir. Boğum kısmı yuvarlak kesitlidir.

Uz. 39.3 cm. Gn. 4.7 cm. Ağ. 370.5 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.146.12 Tip 1.2.1.


Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir.

Uz. 36 cm Gn. maks. 4,4 cm, Ağ. 307 gr,

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.150.12 Tip 1.2.1.




Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.151.12 Tip 1.2.1.




Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.158.12 Tip 1.2.1.




Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.190.12 Tip 1.2.1.


Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.147.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitialtıgen köşeli mızrak ucu.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.163.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitidörtgen köşeli mızrak ucu.

Uz. 32 cm. Gn. maks. 3.4 cm. Ağ. 208 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.162.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu.

Uz. 34.5 cm Gn. maks. 3.7 cm. Ağ. 269 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.159.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.189.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitialtıgen köşeli mızrak ucu. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.

Uz. 23.9 cm. Gn. 3.1 cm. Ağ. 146.5 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.191.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitidörtgen köşeli mızrak ucu.


Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.186.12 Tip 1.2.2.


Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.

Uz. 38.2 cm. Gn. 4 cm. Ağ. 353 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.181.12 Tip 1.2.2.




Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.192.12 Tip 1.2.2.



Uz. 36.2 cm. Gn. 4 cm. Ağ. 296.5 gr.

Cinsi Mızrak Ucu



Env. No B.H.154.12 Tip 1


Tanım Ortası delik bronz iğne. Hafif genişleyerek yükselen ancak üstten bakıldığında yuvarlak biçiminde görülen bir başa sahiptir. Dökme tekniği ile şekillendirilmiş bu iğnenin gövde ortasına yakın bir yerinin dövme tekniği ile yassılaştırarak bir delik açıldığı görülür. Delikten iğnenin ucunakadar olan kısım eğilip, bükülmüştür.


Cinsi iğne





Tanım Konik başlı bronz süs iğnesi. Sivri uçtan başa doğru bir boğumla genişlemektedir. Konik başın hemen altında yatay iki yiv bulunmaktadır. Gövdedeki boğumdan başa kadar olan kısım, kazıma tekniği ile süslüdür.


Cinsi İğne





Tanım Fiyonk başlı bronz iğne. Yuvarlak kesitli gövdesi döküm tekniği ile yapılmıştır. Gövdeden elde edilen ve birbirine bitişik iki telin içe doğru kıvrılarak bükülmesinden sonra iğne gövdesine sarılması ile oluşturulan birbaşa sahiptir.


Cinsi İğne





Tanım Baş kısmı dövme tekniğinde, diğer kısım dökme tekniğinde yapılmış fiyonkbaşlı bronz iğne. Baş kısmının birbirine bitişik iki tel şeklinde kıvrılarak oluşturulduğu ve daha sonra bu tel şeklindeki metalin iğne gövdesine sarılarak gövdenin süslendiği ayrıca döküm sonrası, köşeli olan iğne gövdesinin bu iğnede üzerinde çalışarak kenarlarının yumuşatılmış, daha yuvarlak hatlar kazanmasına çalışılmış olduğu gözlemlenmiştir.


Cinsi İğne





Tanım Dövme ve dökme teknikleriyle yapılmış baş kısmı fiyonk şeklinde olan bronz iğne. İğnenin uç kısmı kırıktır. İğnenin baş kısmının hemen altındakibölgede gövdeye doğru sarılmış şekilde kumaş kalıntıları korunmuştur.


Cinsi iğne





Tanım Baş kısmı dövme tekniğinde, diğer kısmı döküm tekniğinde yapılmış rulo başlı bronz iğne. Gövdenin üst tarafı köşeli, alt tarafı yuvarlak kesitlidir. Temizlik sonrası iğnenin üzerinde derin çizgisel izler tespit edilmiş olup bunların döküm sırasında oluşmuş izler olduğu düşünülmektedir.

Uz. 21.5 cm. Gn. maks 1.2 cm. Ağ. 58.5 gr.

Cinsi İğne





Tanım Baş kısmı dövme tekniğinde, geri kalan kısmı döküm tekniğinde yapılmış rulo başlı bronz iğne. Uç kısmı kırıktır. Tekstil kalıtısına ait olduğu düşünülen parçaların olasılıkla başka bir eşyadan korozyonla üzerine yapıştığı düşünülmektedir.

Uz. 12.8 cm. Gn. 1.2 cm. Ağ. 41.5 gr.

Cinsi İğne





Tanım Baş kısmı dövülerek, diğer kısmı döküm tekniğiyle yapılmış rulo başlı bronz iğne. Uç kısmı bilerek kıvrılmış, gövdesi sekizgen kesitlidir.

Uz. 28.3 cm. Gn. 1.5 cm Ağ. 176.5 gr.

Cinsi İğne





Tanım Diğer rulo başlı örneklerle aynı özelliktedir. Gövde dörtgen kesitlidir. Uç kısmı kırıktır.

Uz. 13 cm. Gn. maks. 1.4 cm. Ağ. 55 gr.

Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Gövdenin üst kısmı altıgen kesitlidir.


Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Gövde sekizgen köşelidir. Uçkısmı kıvrılarak deforme olmuştur.

Uz. 19.8 cm. Gn. 1.1 cm. Ağ. 75 gr.

Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Baş kısmında korozyon nedeniyle korunmuş tekstil kalıntıları bulunmakta ve uç kısmı kıvrıktır. Gövde altıgen köşelidir.


Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Uç ve baş kısmı kırıktır. Gövdesi dörtgen kesitlidir.

Uz. 10.7 cm. Gn. 0.9 cm. Ağ. 21.5 gr.

Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Uç kısmı kırık halde korunmuştur. Gövdesi dörtgen kesitlidir.


Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. İğnenin uç kısmına doğru şekli deforme olup hafif eğrilmiştir.

Uz. 8.3 cm. Gn. 0.75 cm. Ağ. 7.5 gr.

Cinsi İğne





Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Gövdesi sekizgen köşelidir. Uç kısmı kırıktır.

Uz. 13.6 cm Gn. 1.6 cm. Ağ. 56 gr.

Cinsi İğne





Tanım Gövdesi döküm ve baş kısmı dövme teknikleri ile yapılmış rulo başlı iğne.Baş kısmının hemen altında, alt alta dizilmiş iki yiv ve bundan sonra tüm gövdeyi saran ve uca doğru yine iki yivle son bulan baklava dilimi şeklindeki kazıma bezeme ile süslenmiştir.

Uz. 17 cm. Gn. maks. 1 cm. Ağ. 45 gr.

Cinsi İğne





Tanım Döküm tekniği ile şekillendirilmiş rulo başlı iğne. Diğer örneklerde olduğugibi dövme tekniği kullanılmamış, rulo şeklindeki baş gövdenin devamı niteliğinde ve üzerine bir delik açılmıştır.

Uz. 13 cm. Gn. 1,4 cm. Ağ. 32,5 gr.

Cinsi İğne



Env. No B.H.157.12 Tip -

Ür. Md. Kireçtaşı Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1

Tanım Kireçtaşından üretilmiş, dikey eksende delinmiş tek ip delikli silindir mühür. Mühür baskı yüzüne kazıma şeklinde iç içe baklava dilimi motifleriyapılmıştır.

Uz. 1.6 cm. Gn. 1.3 cm. Ağ. -

Cinsi Mühür




Ür. Md. Serpantin Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2

Tanım Serpantin taşından üretilmiş, dikey eksende delinmiş tek ip delikli silindirmühür. Mühür baskı yüzüne kazıma şeklinde üç yatay çizgi arasında verev,birbirine paralel hatlar ile bezeme yapılmıştır.

Uz. 1.6 cm. Gn. 0.8 cm. Ağ. -

Cinsi Mühür




Ür. Md. Serpantin Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3

Tanım Siyah serpantin taşından yapılmış silindir mühür. Mühür yüzünün merkezinde boynuzlu bir hayvan figürü tasvir edilmiştir. Hayvanın boynuzları ve kuyruğu aynı stilde işlenmiş olup her ikisi de oldukça büyükbetimlenmiştir. Cinsel uzvu (?) belirgin bir şekilde tasvir edilmiştir.Doldurma motifi olarak da, kum saatine benzer bir kaide (?) ve üçgen yer almaktadır.

Uz. 1.8 cm. Gn. 1.1 cm. Ağ. -

Cinsi Mühür


123

ÖZET

Batıhan, Metin, Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları, Yüksek

Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Aliye ÖZTAN, 213s.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Geç Uruk Evresi’ni takip eden Eski Tunç

Çağı I döneminde bölgeselleşmenin arttığı, yerel özelliklerin ön plana çıktığı bir

kültürel gelişimin varlığı anlaşılmaktadır. Seçkin aileler ve sosyal grupların yerel

topluluk içinde ön plana çıktığı bu dönemle beraber bölgede genellikle tekli gömülerden

oluşan taş sandık mezarların ortaya çıktığı da görülmektedir.

Başur Höyük’te 2011 yılında açığa çıkarılan ve Eski Tunç Çağı I dönemine

tarihlendirilen üç taş sandık mezar ve ölü hediyeleri bu seçkin gruplar ile ilişkili

olmalıdır. Mezarlardan ele geçen boyalı ve boyasız Ninive 5 seramikleri, üretimi için

uzmanlık gerektiren bronzdan mızrak uçları ve iğneler, dağ kristali, akik ve kireç

taşından boncuklara ek olarak üç adet taş mühür, gelişkin bir örgütlenme ve sanat

anlayışının yanında sosyo-ekonomik yönden ayrıcalıklı bir sınıfa da işaret etmektedir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde şimdiye kadar ele geçen en kalabalık Ninive 5

seramik repertuarına sahip bu mezarlar ve mezar buluntuları çalışmanın konusunu

oluşturmaktadır. Bu bakımdan, Yukarı Dicle ile Botan Vadileri’nin M.Ö. 3. binin ilk

yarısındaki kültürel gelişimi, Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarları ve buluntuları

ışığında aydınlatılması amaçlanmıştır.

124

ABSTRACT

Batıhan, Metin, Başur Höyük Early Bronze Age Cemeteries and Its Findings,

Master Thesis, Advisor: Prof. Dr. Aliye ÖZTAN, 213p.

In Southeastern Anatolia in the Early Bronze Age I, which follows the Late

Uruk Period, it is seen that regionalization has increased and cultural development in

which local features gained importance has emerged. Elite families and social groups

have gained importance in local community. Whilst, it is known that stone cist graves

with single burials have started to appear.

Three cist graves which are dated to Early Bronze Age I were recovered during

the 2011 excavation of Başur Höyük. It is believed that these graves and the findings

must be related to elite groups. The Nineveh 5 potteries both with and without painted

examples, bronze spearheads and pins which require expertise for production, beads

made from rock crystal, agate, lime stone were found in the graves. In addition to these

grave goods, three stone seals also indicates not only the existence of complex

organization and art but also the privileged class in terms of socio-economical

formation.

In this study the graves and findings that represents the widest repertoire of

Nineveh 5 pottery in Southeastern Anatolia are examined. Within this respect, it is

aimed to enlighten the cultural development of Upper Tigris Valley and Botan Valley in

the first half of the 3rd millennium B.C. in the light of Başur Höyük Early Bronze Age

graves and grave goods.

125

KAYNAKÇA

Abay, E. (2006) “Geç Uruk ‘Çöküşünden’ Sonra Güneydoğu

Anadolu’da Siyasi Yapılanma ve

Bölgeselleşme Eğilimleri”, Kültürlerin

Yansıması Hayat Erkanal’a Armağan, Edt.

Erkanal A. vd., s. 25-33. İstanbul.

Akçay, A. (2005) Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Çağı I

Mezarlığı’nın Kuzey Mezopotamya’daki

Yeri ve Önemi, Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.

Akkermans, P. M. M. G. ve

Schwartz, G.M., (2003)

The Archaeology of Syria: From Complex

Hunter-Gatherers to Early Urban Societies

(c.16,000-300 BC), Cambridge World

Archaeology, New York.

Algaze., G. (1999) “Trends in the Archaeological Development of

the Upper Euphrates Basin of Southeastern

Anatolia During the Late Chalcolithic and

Early Bronze Ages”, In Archaeology of the

Upper Syrian Euphrates: The Tishrin Dam

Area. Edt. G. delOlmo Lete, s. 535-572,

Barcelona.

Algaze, G. ve Matney, T.

(2011)

“Titriş Höyük: The Nature and Context of

Third Millennium B.C.E. Urbanism in the

Upper Euphrates Basin”, The Oxford

Handbook of Ancient Anatolia, s. 993-1011.

126

Algaze, G. vd. (1989) “The Uruk Expansion: Cross-cultural Exchange

in Early Mesopotamian Civilization”, Current

Anthropology, Vol. 30, No.5, s. 571-608.

Alkım, U.B. (1962) “Tilmen Höyük Çalışmaları (1958-1960)”,

Belleten XXVI, s. 447-715.

Anastasio S. vd. (2004) “Atlas of Preclassical Upper Mesopotamia”,

SUBARTU

XIII, Eds. S. Muhesen vd., Turnhuot.

Anlağan, Ç. ve Bilgi, Ö. (1989) Sadberk Hanım Müzesinde Bulunan

Protohistorik Çağ Silahları, İstanbul.

Aruz, J. vd. (2003) Art of The First Cities, New York.

Ay, E. (2001) “Yukarı Dicle Vadisi 1999 Yılı Yüzey

Araştırmaları”, Ilısu ve Karkamış Baraj

Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve

Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999

Yılı Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt.

Tuna N. vd., s.695-714.

(2004) “2001 Yılı Müslüman Tepe Kazısı. Müslüman

Tepe Excavations 2001”, Ilısu ve Karkamış

Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve



Tuna N. vd., s. 375-386, Ankara.

127

(2011) “2002 Yılı Müslümantepe Kazıları”, Ilısu ve

Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak

Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma

Projesi 2002 Yılı Çalışmaları Cilt II, ODTÜ,

TAÇDAM, Edt. Tuna N. vd., s. 515-532,

Ankara.

Ay, E. vd. (2013) “Müslümantepe Kazıları 2005-2008”, Ilısu

Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları

2004-2008 Çalışmaları, s. 273-302,

Diyarbakır.

Bachelot, L. (2003)

“Tell Kutan”, The Origins of North

Mesopotamia Civilization: Ninivite 5

Chronology, Economy, Society, Subartu IX,

Edt. Rova E. vd., s. 153-192.

Behm-Blancke, M. R., (1982) “Hassek Höyük. Vorläufiger Bericht Über die

Ausgrabungen der Jahre 1978-1980”, İstMitt

31, s. 11-91.

(1985) “Hassek Höyük. Vorläufiger Bericht Über die

Grabungen in den Jahren 1981-1983”, İstMitt

34, s. 31-416, Tübingen.

(1987) “Hassek Höyük Kazıları, 1978-1979”, Aşağı

Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları,

ODTÜAFPY Seri I No.3, s. 117-144, Ankara.

(1988) “Periphere Ninive 5-Keramik am Oberen

Euphrat”, MDOG 120, s.159-173.

128

(2003) “Northern Frontiers: Early Ninevite 5 Contacts

with Southeasterns Anatolia”, The Origins of

North Mesopotamia Civilization: Ninivite 5


Edt. Rova E. vd., s. 481-492.

Benedict, P. (1980) “Güneydoğu Anadolu Yüzey Araştırması”,

Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi

Araştırmaları, Edt. Çambel H. vd., s. 107-

192, İstanbul.

Bianchi, A. ve Franke, K. A.

(2011)

“Metal”, ARCANE Vol. I Jezirah, Edt.

Lebeau, M., s. 201-238, Turnhout.

Bielinski, P. (2003) “Ninevite 5 Burials at Tell Rijim”, The

Origins of North Mesopotamia Civilization:

Ninivite 5 Chronology, Economy, Society,

Subartu IX, Edt. Rova E. vd., s. 493-512.

Bilgi, Ö. (1983) “1981 Dönemi İkiztepe Kazıları”, IV. KST, s.

49-54.

(1993) “Some Unstrafied Metal Weapons From The

East Anatolian Museums”, Between The

Rivers Over The Mountains Archaeologica

Anatolica Et Mesopotamica Alba Palmieri

Dedicata, Edt. Frangipane M. vd., s. 601-604.

(1998)

“Boğumlu Mızrak Uçlarının Dağılışının Işığı

Altında Anadolu Mezopotamya İlişkileri”,

XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi,

s. 377-383, Ankara.

129

Bittel, K. (1940)

“Der Depotfund von Soloi-Pompeipolis”, ZA

XII-46, s. 183-205.

(1955) “Einige Kleinfunde aus Mysien unda aus

Kilikien”, İstMitt 6, s. 113-118.

Bolt, D. ve Green, A., (2003) “The Burial of the Dead”, The Origins of



Edt. Rova E. vd., s. 519-562, Turnhout.

Braidwood, R.J. ve Braidwood,

L.S. (1960)

Excavations in The Plain of Antioch I: The

Earlier Assemblages Phases A – J. Chicago.

Campbell-Thompson, R. ve

Hamilton, R. W., (1932)

“The British Museum Excavations on the

Temple of Ishtar at Nineveh 1930-31”, AAA

XIX, s. 55- 116

Campbell-Thompson R. ve

Mallowan, M.E.L. (1933)

“The British Museum Excavations at Nineveh,

1931-32”, AAA XX, s. 71-186.

Charvat, P. (1976) “The Toggle-Pins and Their Diffusion

Throughout The Old World During The Early

Bronze Age”, Památky Archeologické

LXVII, s. 341-358.

Collon, D. (1987) First Impressions: Cylinder Seals in The

Ancient Near East, London.

130

Courcier, A. (2014) “Ancient Metallurgy in The Caucasus From

The Sixth to The Third Millennium BCE”,

Archaeometallurgy in Global Perspective,

Edt. Roberts B. W. vd., s. 579-664, New York.

Creekmore, A. (2007) “The Upper Tigris Archaeological Research

Project (UTARP): A Summary and Synthesis

of The Late Chalcolithic and Early Bronze Age

Remains From The First Three Seasons at

Kenan Tepe”, Anatolica XXXIII, s. 75-128.

Çambel, H. ve Braidwood, R.

(1980)

Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi

Araştırmaları, İstanbul.

Darga, M. (1989) “Les Tombes De Suyatağı (Mamaraş) A La

Region De Karakaya”, Anatolia and the

Ancient Near East, Studies in Honor of

Tahsin Özgüç, Edt. Emre K. vd., s. 67-73,

Ankara.

Darga, M. (2001) “Şemsiyetepe Excavations in the Lower

Euphrates Basin 1978-1989”, Istanbul

University’s Contributions to Archaeology

in Turkey (1932-2000), Edt. Belli O., s. 115-

120, İstanbul.

Delougaz, P. (1967) Private Houses and Graves in The Diyala

Region, OIP 88, Chicago.

131

Deveci, A. (2004) “Akarçay Höyük Kazısı 2001 Yılı

Çalışmaları”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri

Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür

Varlıklarını Kurtarma Projesi 2001 Yılı

Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt. Tuna N.

vd., s.251-292.

Deveci, A. ve Ensert, K.

(2011)

“2002 Yılı Akarçay Höyük Kazısı”, Ilısu ve



Projesi 2002 Yılı Çalışmaları, ODTÜ,

TAÇDAM, Edt. Tuna N. vd., s. 185-214.

Di Nicero, G. M. (2010)

“Metals and Metallurgy. Their Place in The

Arslantepe Society Between The End of The

4th and Beginning of The 3rd Millennium BC”,

SPO Vol 3., Economic Centralisation in

Formative States.The Archaeological

Reconstruction of The Economic System in

4th Millennium Arslantepe, Edt. Frangipane

M., s. 255-274, Roma.

Duru, R. (2006) Gedikli Karahöyük I, TTKY V. Dizi, Sa. 51,

Ankara.

(2010) Gedikli Karahöyük II, TTKY V. Dizi, Sa.

51a, Ankara.

Dunand, M. (1939)

Fouilles de Byblos 1926-1932, Paris.

132

Efe, T. ve Fidan, M. E. (2006) “Pre-Middle Bronze Age Metal Objects From

Inland Western Anatolia:A Typological and

Chronological Evaluation”, Anatolia Antiqua-

Eski Anadolu XIV, s. 15-43.

Egeli, G. (1989) M.Ö. 3.-2. Bin Yıllarda Doğu ve Güneydoğu

Anadolu’da Maden İğneler, Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.

(1995) “The Metal Pins From Eastern and

Southeastern Anatolia During The Third and

The Beginning of The Second Millennia BC”,

Halet Çambel İçin Prehistorya Yazıları, s.

175-216, İstanbul.

Esin, U. (1969) Kuantitatif Spektral Analiz Yardımıyla

Anadolu’da Başlangıcından Asur Kolonileri

Çağı’na Kadar Bakır ve Tunç Madenciliği,

İstanbul.

(1976) “Tepecik Kazısı, 1972.”, Keban Projesi 1972

Çalışmaları, ODTÜKPY Seri I, No.5, s. 101-

110, Ankara.

(1982)

“Die Kulturellen Beziehungen Zwischen

Ostanatolien Und Mesopotamien Sowie Syrien

Anhand Einiger Grabungs- Und Oberflachenfunde

Aus Dem Oberen Euphrattal Im 4. Jt. v. Chr.”,

Mezopotamien und Seine Nachbarn. Politische

und Kulturelle Wechselbeziehungen im Alten

Vorderasien vom 4. Bis 1. Jahrtausend v. Chr.,

Edt. Kühne H. vd., s. 13-40.

133

Fales, F. M. vd. (1987) “German-Italian Expedition to Iraq.

Preliminary Report on the First Campaign of

Excavations Within the Saddam Dam

Reservoir Archaeological Rescue Project

(1984)”, Researches on the Antiquities of

Saddam Dam Basin Salvage and Other

Researches, s. 99-128.

Fidan, M. E. (2012) “İç Kuzeybatı Anadolu İlk Tunç Çağı Gözlü

Süs İğneleri (Toggle Pin)”, CollAn XI, s. 179-

204.

Forest, J. D. (1987) “Khirbet Derak and Kutan: A Preliminary

Report About the French Excavations in the

Saddam Dam Area (1983-1984), Researches

on the Antiquities of Saddam Dam Basin

Salvage and Other Researches, s. 82-88.

Fortin, M. ve Schwartz, G. M.

(2003)

“The Middle Habur in The Third Millennium”,

The Origins of North Mesopotamia

Civilization: Ninivite 5 Chronology,

Economy, Society, Subartu IX, Edt. Rova, E.

vd., s. 221-248, Turnhout.

Frangipane, M. (1996) “Doğu Anadolu’da Kentleşme Modelleri”,

Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve

Yerleşme, Edt. Sey Y., s. 60-69.

(1998) “Arslantepe 1996: The Finding of an E.B.I.

‘Royal Tomb’, XIX. KST, s.291-309.

134

(2000) “The Late Chalcolithic/EB I Sequence at

Arslantepe. Chronological and Cultural

Remarks from a Frontier Site.”, Chronologies

des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux

IVe-IIIe millénaires, Varia Anatolica XI,

Edt. Marro C. vd., Institut Français d’Etudes

Anatoliennes d’Istanbul,. Paris/De Boccard, s.

439-471.

(2002) Yakındoğu’da Devletin Doğuşu, Roma.

(2003a) “Doğu Anadolu Son Kalkolitik Çağ”, Arkeo

Atlas Dergisi, Sayı 2, s. 12-28.

(2003b) “Doğu Anadolu İlk Tunç Çağı I Dönemi”,

Arkeo Atlas Dergisi, Sayı 2, s. 44-57.

(2007-2008) “The Arslantepe ‘Royal Tomb’: New funerary

Customs and Political Changes in the Upper

Euphrates Valley at the Beginning of the Third

Millennium BC”, SASAA 14/1, s. 169-194,

Roma.

(2011) “Arslantepe Malatya: A Prehistoric and Early

Historic Center in Eastern Anatolia”, The

Oxford Handbook of the Ancient Anatolia,

Edt. Steadman S. R. vd., s. 968-992, New

York.

135

Frangipane, M. vd. (2002) “Zeytinlibahçe Höyük 2000 Yılı Kazısı Ön

Raporu”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri

Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür

Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı

Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt. Tuna N.

vd., s. 41-64.

Frangipane, M. ve Palmieri, A.

(1983)

“A Protourban Centre of The Late Uruk

Period”, ORIGINI XII, s. 287-454.

Frankfort, H. (1955) Stratified Cylinder Seals From The Diyala

Region, OIP LXII, Chicago.

Fugmann, E. (1958) Hama, Fouilles et Rechérches 1931-1938,

Kopenhavn.

Fuji, H. (1987) “Working Report on Second Season of

Japanese Archaeological Excavation in Saddam

Dam Salvage Project (Tell Jigan)”, Researches

on the Antiquities of Saddam Dam Basin

Salvage and Other Researches, s.62-67.

Fuji, H. vd. (1987) “Working Report on First Season of Japanese

Archaeological Excavation in Saddam Salvage

Project”, Researches on the Antiquities of

Saddam Dam Basin Salvage and Other

Researches, s.33-61.

Fukai, S. vd. (1974)

Telul eth-Thalathat The Excavation of Tell

V, Tokyo.

136

Garstang, J. (1953) Prehistoric Mersin Yümük Tepe in Southern

Turkey, Oxford.

Gernez, G. (2008) L’armement en Metal au Proche et Moyen-

Orient Des Origines á 1750 au J.C.,

Sorbonne.

Goldman, H. (1956) Excavations at Gözlükule, Tarsus Vol. II,

New Jersey.

Güldoğan, E. (2008) Mezraa-Teleilat Tarak-Baskı ‘Impresso’

Çanak Çömleği Bezeme Teknikleri Üzerine

Deneysel Çalışma”, TÜBA-AR XI, s. 155-166.

Güldoğan, E. (2010) Mezraa-Teleilat Settlement “Impressed” Ware

and Transferring Neolithic Life Style”, 6.

ICAANE, s. 375-380, Wiesbaden.

Hammade, H. (1987) Cylinder Seals from the Collections of the

Aleppo Museum, Syrian Arab Republic: 1

Seals of Unknown Provenance, BAR

İnternational Series 335, Oxford.

Harmankaya, N. S. (1993) “Tülintepe Höyüğü (Elazığ) Maden

Buluntuları”, VIII. ArST, s. 369-380, Ankara.

Hauptmann, H. (1972) “Norşun Tepe Kazıları 1970”, Keban Projesi

1970 Çalışmaları, ODTÜKPY Seri 1, No. 3, s.

87-101, Ankara.

137

(1974) “Norşun Tepe Kazıları, 1971”, Keban Projesi

1971 Çalışmaları, ODTÜKPY Seri 1, No. 4, s.

71-103, Ankara.

(1983) “Lidar Höyük 1981”, TAD XXVI-2, s. 93-110,

Ankara.

(2003) “Lidar Höyük”, Arkeo Atlas Sayı 2, s. 61.

Helms, S. (1973) “Taşkun Mevkii 1970-71”, AnatSt 23, s. 109-

120.

Helwing, B. (1999) “Cultural Interaction at Hassek Höyük,Turkey.

New Evidence from Pottery Analysis”,

Paleorient 25/1, s. 91-99.

(2000) “Regional Variation in The Composition of

Late Chalcolithic Pottery Assemblages”,

Chronologies des Pays du Caucase et de

l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaires, Varia

Anatolica XI, Edt. Marro C. vd., Institut

Français d’Etudes Anatoliennes d’Istanbul,.

Paris/De Boccard, s. 145-164.

(2012) “An Age of Heroes? Some Thoughts on Early

Bronze Age Funerary Customs in Northern

Mesopotamia”, Re-constructing Funerary

Rituals in the Ancient Near East.

Proceedings of the First International

Symposium of the Tübingen Post-Graduate

School ‘Symbols of the Dead’ in May 2009,

Edt. Pfälzner P. vd., s. 47-58, Wiesbaden.

138

Helwing, B. ve Müller, U.

(2004)

“Untersuchte Metallobjecte aus Mesopotamien

und Syrien”, Die Metallindustrie

Mesopotamiens von den Anfangen bis zum

2. Jahrtausend v. Chr., Edt. Hauptmann, H.

vd., s. 91-104, Berlin.

Hoh, M. R., (1982) “Die Keramik von Hassek Höyük”, IstMitt 31,

s. 31-82.

Iamoni, M. (2012) “Toggle Pins of The Bronze Age:A Matter of

Style, Function and Fashion?”, Leggo! Studies

Presented to Frederick Mario Fales on The

Occasion of His 65th Birthday, Edt.

Lanfranchi, G. B. vd., s. 349-363, Wiesbaden.

Kavtaradze, G. L. (1999) “The Importance of Metallurgical Data For The

Formation of a Central Transcaucasian

Chronology”, The Beginnings of Metallurgy,

Edt. Hauptmann A. vd., s. 67-98, Bochum.

Klein, H. (1992) Untersuchungen zur Typologie

Bronzezeitlicher Nadeln in Mesopotamien

und Syrien, Bonn.

Koçerdin, E. (2006) Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Çağı

Seramikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans

Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.

139

Koşay, H. Z., (1934) “Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaletince

Yaptırılan Ahlatlıbel Hafriyatı”, Türk Tarih,

Arkeologya ve Etnografya Dergisi II, s. 3-

101.

(1938) Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan

Alaca Höyük Hafriyatı: 1936’daki

Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor,

TTKY, Ankara.

Kushnareva, K. K. (1997) The Southern Caucasus in Prehistory,

Philadelphia.

Lamb, W. (1937) “Excavations at Kusura Near Afyon

Karahisar”, Archaeologia 87, s. 217-274.

Laneri, N. (1999) “Intramural Tombs- A Funerary Tradition of

The Middle Euphrates Valley During The IIIrd

Millennium BC.”, Anatolica XXV, s. 221-242.

(2007) “Burial Practices at Titriş Höyük, Turkey: An

Interpretation”, JNES 66 no. 4, s. 241-266.

Li, H. (2003) “Tell Jigan and The Relationship Between The

Ninevite 5 and Scarlet Ware”, The Origins of



Edt. E. Rova vd., s. 43-71, Turnhout.

Lloyd, S. ve Mellaart, J. (1962) Beycesultan Vol. I, London.

140

Mackay, E. (1925) Report on The Excavation of The ‘A’

Cemetery at Kish, Mesopotamia Part I,

Anthropology Memories Vol. 1 No. 1,

Chicago.

Mallowan, M. E. L. (1936) “The Excavations at Tall Chagar Bazar and an

Archaeological Survey of the Habur Region,

1934-5”, Iraq Vol. 3 No. 1, s. 1-85.

(1937) “The Excavations at Tall Chagar Bazar and an

Archaeological Survey of the Habur Region,

Second Campaign 1936”, Iraq Vol. 4 No. 2, s.

91-177.

(1947) “Excavations at Brak and Chagar Bazar”, Iraq

Vol. 9, s. 1-259.

Marro, C., (1993) “Introduction A la Ceramique Du Haut-

Euphrate Au Bronze Ancien”, Anatolia

Antiqua-Eski Anadolu XXXVIII-II, s.43-70.

Marro, C. ve Helwing, B.

(1995)

“Vers Une Chronologie Des Cultures Du Haut-

Euphrate Au Troisieme Millenaire

Untersuchungen Zur Bemalten Keramik Des 3.

Jt. Am Oberen Und Mittleren Euphrat”,

Beitrage Zur Kulturgeschichte

Vorderasiens, Festschrift Für Rainer

Michael Boehmer, Edt. Finkbeiner V.U. vd., s.

341-384, Zabern.

141

Matthews, R. vd. (2003) Excavations at Tell Brak Vol. 4: Exploring

on Upper Mesopotamian Regional Centre,

1994-1996. Edt. Matthews R. vd., Cambridge.

Matthews, D. (1997) “The Early Glyptic of Tell Brak Cylinder Seals

of Third Millennium Syria”, Orbis Biblicus et

Orientalis 15, Switzerland.

Mayo, D., ve Weiss, H. (2003) “The Beginning of the Ninevite 5 Sequence a

Tell Leilan”, The Origins of North

Mesopotamia Civilization: Ninivite 5


Edt. E. Rova vd., s. 25-41, Turnhout.

McDonald, H. vd. (2001) “Third-millenium Metalwork”, Excavations at

Tell Brak Vol. 2, Oates, D. vd., s. 233-255.

Mellink, J. M. (1992)

“Anatolia”, Chronologies in Old World

Archaeology, Edt. Ehrich, R. W., s. 171-207.

Mesnil Du Buisson, L. C.

(1935)

Le Site Archéologique de Mishrifé-Qatna,

Paris.

Mısır, A. (1992) “1990 Yılı Şanlıurfa Nevali Çori Kazısı”, 2.

Kurtarma Kazıları Sempozyumu, s.201-209.

Müller-Karpe, H. (1974) Handbuch Der Vorgeschichte, München.

142

Müller-Karpe, M. (2004) “Untersuchte Metallobjekte aus

Mesopotamien”, Die Metallindustrie

Mesopotamiens von den Anfangen bis zum

2. Jahrtausend v. Chr., Edt. Hauptmann, H.

vd., s. 1-90, Berlin.

Numoto, H. (1989) “Changes of The Ninevite 5 Carinated Bowl”,

Al-Ráfidán X, s. 13-27.

(1992) “Ninevite 5 Pottery From Tell Jigan Area C”,

Al-Ráfidán XIII, s. 139-157.

(1997) “Re-Examination of the Ninevite 5 Pottery

From Tell Thalathat No. 5”, Al-Ráfidán

XVIII, s. 119-136.

(2003) “Ninivite 5 Pottery from Tell Fisna and

Thuwaij and its Relative Chronology in Mosul

Region”, The Origins of North Mesopotamia

Civilization: Ninivite 5 Chronology,

Economy, Society, Subartu IX, Edt. E. Rova

vd., s. 83-152, Turnhout.

Ökse, A. T. (2002) “Gre Virike 2000 Kazısı”, Ilısu ve Karkamış

Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve



Tuna N. vd., s. 243-270, Ankara.

143

(2011) “The Early Bronze Age in Southeastern

Anatolia”, The Oxford Handbook of Ancient

Anatolia: (10,000-323 BCE), Edt. Steadman

Sharon R. vd., s. 260-289.

(2012) Önasya Arkeolojisinde Çanak Çömlek,

İstanbul.

(2014) “Ilısu İnşaat Sahası’nda Yeni Bir Erken Tunç

Çağı Mezarlığı:Tatıka”, TEBE Haberler Sayı

38, s.8-10.

Ökse, A.T. vd. (2001) “Salat Tepe 1999 Yüzey Araştırması”, Ilısu ve



Projesi 1999 Yılı Çalışmaları, ODTÜ,

TAÇDAM, Edt. Tuna N. vd., s.593-642.

Özdoğan, M. (1977) Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey

Araştırmaları, ODTÜAFPY,I-2, İstanbul.

Özgüç, T. (1948) Ön Tarih'te Anadolu'da Ölü

Gömme Adetleri, TTKY, VII-17, Ankara.

(1964) “New Finds From Horoztepe”,

Anadolu/Anatolia VIII, s. 1-17.

Özgüç, T. ve Akok, M. (1957) “Horoztepe Eserleri”, BELLETEN Cilt:XXI

Sayı:82, s. 201-217.

Palmieri, A., (1981) “Excavations at Arslantepe (Malatya)”, AnatSt

31, s. 101-119.

144

(1984) “Excavations at Arslantepe, 1983”, VI. KST, s.

71–78.

(1985) “Scavi ad Arslantepe (Malatya) 1976-1979”,

Quaderni De ‘La Ricerca Scientifica’ 112,

Scavi e Rierche Archeologiche Degli Anni

1976-1979, s. 75-114, Roma.

Palumbi, G. (2008) The Red and Black. Social and Cultural

Interaction Between The Upper Euphrates

and The Southern Caucasus Communities in

The Fourth and Third Millennium BC, SPO

Vol. 2, Roma.

Parker, B. ve Foster, C. P.,

(2009)

“An Overwiev of the Ceramic Sequence at

Kenan Tepe”, Studies in Honour of Altan

Çilingiroğlu: A Life Dediaced to Urartu on

the Shores of the Upper Sea, Edt.

Sağlamtimur H. vd., s. 505-531, Arkeoloji ve

Sanat Yayınları, İstanbul..

Parker B. J., vd. (2008) “A Preliminary Report from the 2005-2006

Field Seasons at Kenan Tepe”, Anatolica

XXXIV, s.103-176.

Parker, B. J. ve Creekmore, A.

(2002)

“The Upper Tigris Archaeological Research

Project: A Final Report From The 1999 Field

Season”, AnatSt 52, s. 19-74.

Parrot, A. (1962) “Les Fouilles de Mari”, Syria XXXIX 3-4 , s.

151-179.

145

Philip, G. (1989) Metal Weapons of The Early and Middle

Bronze Ages in Syria-Palestine Part I-II,

BAR 526, Oxford.,

Prag, K. (1974) “The Intermediate Early Bronze-Middle

Bronze Age: An Interpretation of The Evidence

From Trasjordan, Syria and Lebanon”, Levant

VI, s. 69-116.

Restelli, F. B. (2012) “Arslantepe”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, Sayı

26, s. 68-71.

Roaf, M. (1983) “A Report on the Work of The British

Archaeological Expedition in The Eski Mosul

Dam Salvage Project From November 1982 to

June 1983”, SUMER XXXIX, s. 68-82.

(1996) Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, Oxford.

Roaf, M. ve Killick, R., (1987) "A Mysterious Affair of Styles: The Ninevite 5

Pottery of Mesopotamia" Iraq 49, s.199-230.

Rothmann, M. S. ve Fuensanta,

J. G., (2003)

“The archaeology of the Early Bronze I and II

periods in southeastern Turkey and North

Syria”, Köyden Kente: Yakındoğu’da İlk

Yerleşimler, Ufuk Esin’e Armağan, Edt.

Özdoğan M. vd., s. 583-622, İstanbul.

146

Rova, E., (1996) “Ceramic Provinces Along the Middle and

Upper Euphrates:Late Chalcolithic-Early

Bronze Age, a Diachronic View”, Baghdader

Mitteilungen, Band 27, s. 13-39.

(1988) Distribution and Chronology of the Nineveh

5 Pottery and of Its Culture, CMAO II,

Roma.

(2000) “Early Third Millennium B.C. Painted Pottery

Traditions in The Jezirah”, Chronologies des

Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-

IIIe millénaires, Varia Anatolica XI, Edt.

Marro C. vd., Institut Français d’Etudes

Anatoliennes d’Istanbul, s. 231-254, Paris/De

Boccard.

(2003) “Tell Karrana 3: Ceramic Evidence for the Late

Uruk/Ninive 5 Transition”, The Origins of

North Mesopotamian Civilization: Ninive 5


Edt. Rova, E. vd., s. 11-24, Turnhout.

Sagona, A. ve Zimanski, P.

(2009)

Ancient Turkey, New York.

Sağlamtimur, H. (2012) “Başur Höyük”, Ege Üniversitesi Arkeoloji

Kazıları, Edt. A. Çilingiroğlu vd., s.25-38,

İzmir.

(2013) “Botan Beyleri”, Arkeo Atlas Dergisi 8, s. 70-

79.

147

Sağlamtimur, H. Ve Ozan, A.

(2013)

“Siirt-Başur Höyük 2011 Yılı Çalışmaları”, 34.

KST, 1. Cilt, s. 261-274.

(2014)

“Başur Höyük 2012 Yılı Kazı Çalışmaları”, 35.

KST, 3. Cilt, s. 514-529.

Schaeffer, F. A. C. (1948)

Stratigraphie Comparée et Chronologie de

l’Asie Occidentale (IIIe et IIe Millénaire),

Oxford.

Schliemann, H. (1884) Troja: Results of The Latest Researches and

Discoveries on The Site of Homer’s Troy,

London.

Schmidt, E. F. (1932) The Alishar Hüyük Seasons of 1928 and

1929 Part I, OIP 19, Chicago.

(1937) Excavations At Tepe Hisar Damghan,

Philadelphia.

Schmidt, K. (2002) Norşuntepe Kleinfunde II, Rhein.

Schoop, U. D., (1995) Die Geburt des Hephaistos, Internationale

Archaologie 24, München.

Schwartz, G. M. (1985) “The Ninevite V Period and Current

Research”, Paléorient 11/1, s. 53-70.

(1988) A Ceramic Chronology from Tell Leilan,

Operation I, Yale University Press, New

Haven and London.

148

(2000) “The Discovery of an Early Bronze Age

Cemetery in the Middle Euphrates Area,

near Carchemish (Turkey)", 1. ICAANE

1998, Edt. Matthiae P. vd., s. 1515-1525,

Roma.

Sertok, K. ve Ergeç, R. (1999) “A New Early Bronze Age Cemetery:

Excavations Near The Birecik Dam,

Southeastern Turkey. Preliminary Report

(1997-98)”, Anatolica XXV, s. 87-107.

Sertok, K. ve Kulakoğlu, F.

(2002)

“Şaraga Höyük 1999-2000 Kazıları

Sonuçları” XXIII. KST, s. 107-122.

Speiser, E. A., (1935) Excavations at Tepe Gawra Volume 1,

University of Pennsylvania Museum of

Archaeology and Anthropology,

Philadelphia.

Squadrone, F. F. (2000) “Metals For The Dead. Metal Finds From

The Birecik Dam Early Bronze Age

Cemetery in The Middle Euphrates Areas,

Near Carchemish (Turkey)”, 1. ICAANE

1998, Edt. Matthiae P. vd., s. 1541-1556,

Roma.

Stein, G. J. (1998) “1996 Excavations at Hacınebi Tepe”, XIX.

KST I, s. 179-208.

149

Stein, G. J. vd. (1997) “Excavation at Hacınebi Turkey-1996

Preliminary Report”, Anatolica XIII, s.

115-171.

Stronach, D. B. (1957) “The Development and Diffusion of Metal

Types in Early Bronze Age Anatolia”,

AnatSt Vol. 7, s. 89-125.

Şenyurt, S. Y., (2002a) "Ilısu Barajı-Aşağı Salat 2000 Yılı Kazısı”,

KST 23/2, s. 445-452.

(2002b) “Aşağı Salat 2000 Yılı Kazısı, 2000

Excavations at Aşağı Salat”, Ilısu ve


Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını

Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları,

Edt. Tuna N. vd., s. 671-697, Ankara.

(2004) “Aşağı Salat 2001 Yılı Kazısı”, Ilısu ve


Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını

Kurtarma Projesi 2001 Yılı Çalışmaları,

Edt. Tuna N. vd.,s. 641-668, Ankara.

Teissier, B. (1984) Ancient Near Eastern Seals from the

Marcopoli Collection, California.

Tekin, H. (1998) Oylum Höyük Buluntularının Işığı

Altında Erken Tunç Çağı’nda

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Madeni

Eserleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi,

Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

150

Temizer, R. (1954) “Kayapınar Höyüğü Buluntuları”, Belleten

XVIII, s. 317-330.

Thissen, L.C. (1985)

“The Late Chalcolithic and Early Bronze

Age Pottery from Hayaz Höyük”, Anatolica

XII, s. 75-130.

Thureau-Dangin, F. ve Dunand,

M. (1936)

Til Barsip, Paris.

Tobler, A.J. (1950)

Excavations at Tepe Gawra Volume II,

University of Pennsylvania, Philadelphia.

Uhri, A., (2010) Anadolu'da Ölümün Tarihöncesi: Bir

Geleneğin Oluşum Süreçleri, İstanbul.

Uysal, B. (2006) “Tell Minar ve Giremira, Nusaybin

Bölgesi’nde Yer Alan İki Ninive 5

Merkezi”, Belleten LXX Sayı 259, s. 803-

826.

(2007) “Ninive 5 Kültürü’nün Güneydoğu Anadolu

Bölgesi’ndeki Yayılımı”, Elektronik Sosyal

Bilimler Dergisi C.6 S.19, s. 48-62.

Uysal, B. ve Gökçe, E. R. (1995) “Güneydoğu Anadolu Bölgesi Müzeleri’nde

Bulunan Bir Grup Başlı Bronz İğne”, İ.

Metin Akyurt Bahattin Devam Anı

Kitabı. Eski Yakın Doğu Kültürleri

Üzerine İncelemeler, Edt. Erkanal, A. vd.,

s. 349-365.

151

Valentini, S. (2004) “Ninevite 5 Pottery From Tell Barri in

Jezirah”, 4. ICAANE, s. 1-16.

Van Loon, M. ve Güterbock, H.

G., (1972)

“Korucutepe Kazısı 1970”, Keban Projesi

1970 Çalışmaları, ODTÜKPY, Seri I, No.

3, s. 79-87.

Von der OSTEN, H.H., (1937)

The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32

Part I, OIP 28, Chicago.

Watkins, T. (1974) “Two Unfinished Spearheads in The

Ashmolean Museum,Oxford”, Levant VI, s.

188-192.

Wattenmaker, P. (2003) “Kentleşme İlk Tunç Çağı”, ArkeoAtlas,

Sayı 2, s.70-71.

Woolley, C. L. (1914) “Hittite Burial Customs”, AAA VI, Edt.

Newberry P. E. vd., s. 87-98, London.

(1934) The Royal Cemetery Ur Excavations Vol.

II, New York.

(1955) Alalakh, An Account of The Excavations

at Tell Atchana in The Hatay, 1937-1949,

Oxford.

Woolley, C. L ve Barnett, R. D.

(1952)

Carchemish Part III: The Excavations in

the Inner Town, London.

152

Yalçın, Ü. ve Yalçın, H.G. (2008) “Der Hortfund von Tülintepe, Ostanatolien”,

AnMet IV, s. 101-124.

(2009)

“Evidence For Early Use of Tin at Tülintepe

in Eastern Anatolia-Doğu

Anadolu/Tülintepe’de Kalayın İlk

Kullanımına Dair Veriler”, TÜBAR-AR 12,

s. 123-142.

Yıldırım, T. (2006) “An Early Bronze Age Cemetery at

Resuloğlu, Near Uğurludağ, Çorum. A

Preliminary Report of The Archaeological

Work Carried Out Between Years 2003-

2005.”, Anatolia Antiqua XIV, Edt.

Chuvin P. vd., s. 1-14, Paris.

(2011)

“Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir

Grup Sap Delikli Balta”, Karadeniz’den

Fırat’a Bilgi Üretimleri. Önder Bilgi’ye

Armağan Yazılar, Edt. Öztan A. vd., s.

457-469, Ankara.

Yıldırım, T. ve Ediz, İ. (2007) “2005 Yılı Resuloğlu Eski Tunç Çağı

Mezarlık Kazısı”, 28. KST Cilt 2, s. 211-

222.

153

RESİM, HARİTA, TABLO, PLAN VE LEVHALAR LİSTESİ

Resimler Listesi

Resim 1: a- Başur Höyük ve Başur Çayı.

b- Başur Höyük.

Resim 2: a- 14 mezarın yer aldığı Eski Tunç Çağı mezarlık alanı.

b- 2011 yılında açığa çıkarılan üç taş sandık mezar.

Resim 3: a- Buluntularıyla Mezar 1.

b- Buluntularıyla Mezar 2.

Resim 4: a- Taş sandık mezarlardan ele geçen ölü hediyeleri.

b- Minyatür kapların meyvelikler içindeki durumu.

Resim 5: a- Yüksek ve kalın zıhlı mızrak ucu (Tip 1.1).

b- Mızrak uçlarının mezarlardaki in situ durumu.

Resim 6: a- Fiyonk başlı bronz iğne.

b- Rulo başlı bronz iğne.

154

Haritalar Listesi

Harita 1: Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Mezopotamya ( Anastasio vd. 2004,

Map.1.).

Harita 2: Çalışmada adı geçen önemli merkezler.

Harita 3: Ninive 5 yayılım alanı.

Harita 4: Çalışmada adı geçen merkezlerde açığa çıkarılan taş sandık mezarların

dağılım haritası.

Harita 5: a- Meyvelikler Tip 1.1 dağılımı.

b- Meyvelik Tip 1.2 dağılımı.

Harita 6: a- Kaseler Tip 2.1 dağılımı.

b- Kaseler Tip 2.2 dağılımı.

Harita 7: a- Çömlekler Tip 3.1 ve 3.2 dağılımları.

b- Vazoların dağılımları.

Harita 8: a- Mızrak uçlarının ele geçtiği önemli merkezlerin dağılımı.

b- İğne tiplerinin görüldüğü önemli merkezlerin dağılımı.

Harita 9: Mühürlerin görüldüğü önemli merkezlerin dağılımı.

155

Tablolar Listesi

Tablo 1: Mezarlardan ele geçen buluntulara ait tipoloji tablosu.

Tablo 2: Boya bezeme tablosu.

Tablo 3: Kronoloji Tablosu.

Planlar Listesi

Plan 1: Başur Höyük topografik plan.

Plan 2: 2011 yılında açığa çıkarılan mezarlar.

Plan 3: Taş sandık mezarların çizimi.

Levhalar Listesi

Levha 1: Meyvelikler Tip 1.1. (1-3)

Levha 2: Meyvelikler Tip 1.2.1 (1-3)

Levha 3: Meyvelikler Tip 1.2.2. (1-3)



Levha 6: Kaseler Tip 2.1. (1-4)


156



Levha 10: Kaseler Tip 2.2.1. (1-3)

Levha 11: Kaseler Tip 2.2.2. (1-2)

Levha 12: Çömlekler Tip 3.1.1. (1-3)

Levha 13: Çömlekler Tip 3.1.2. (1-5)

Levha 14: Çömlekler Tip 3.2.1 (1) ve Tip 3.2.2. (2-4)

Levha 15: Vazolar (1-2)

Levha 16: Birleşik Kap (1a-c)

Levha 17: Mızrak Uçları Tip 1.1. (1-6)

Levha 18: Mızrak Uçları Tip 1.2.1. (1-6)

Levha 19: Mızrak Uçları Tip 1.2.2. (1-9)

Levha 20: İğneler Tip 1. (1)

Levha 21: İğneler Tip 2. (1)

Levha 22: İğneler Tip 3. (1-3)



Levha 25: Silindir Mühürler (1-3)

RESİMLER, HARİTALAR, TABLOLAR, PLANLAR ve

LEVHALAR

Resim 1

Res. 1a - Başur Höyük ve Başur Çayı

Res. 1b - Başur Höyük

Resim 2

Res. 2b - 2011 yılında açığa çıkarılan üç taş sandık mezar

Res. 2a - 14 mezarın yer aldığı Eski Tunç Çağı mezarlık alanı

Resim 3

Res. 3a - Buluntularıyla Mezar 1

Res. 3b - Buluntularıyla Mezar 2

Resim 4

Res. 4a - Taş sandık mezarlardan ele geçen ölü hediyeleri

Res. 4b - Minyatür kapların meyvelikler içindeki durumu

Resim 5

Res. 5b- Mızrak uçlarının mezarlardaki in situ durumu

Res. 5a- Yüksek ve kalın zıhlı mızrak ucu (Tip 1.1)

Resim 6

Res

. 6b-

Rul

o ba

şlı

bron

z iğ

ne

Res

. 6a-

Fiy

onk

başl

ı br

onz

iğne

Harita 1

Har

ita

1. G

üney

doğu

Ana

dolu

ve

Kuz

ey M

ezop

otam

ya

Harita 2

Har

ita

2. Ç

alış

mad

a ad

ı ge

çen

önem

li m

erke

zler

Harita 3

Har

ita

3. N

iniv

e 5

yayı

lım

ala

nı

Harita 4

Har

ita

4. Ç

alış

mad

a ad

ı ge

çen

mer

kezl

erde

açı

ğa ç

ıkar

ılan

taş

san

dık

mez

arla

rın

dağı

lım

har

itas

ı

Harita 5

Harita 5a. Meyvelikler Tip 1.1 dağılımı

Harita 5b. Meyvelikler Tip 1.2 dağılımı

Harita 6

Harita 6a. Kaseler Tip 2.1 dağılımı

Harita 6b. Kaseler Tip 2.2 dağılımı

Harita 7

Harita 7a. Çömlekler Tip 3.1 ve 3.2 dağılımları

Harita 7b. Vazoların dağılımları

Harita 8

Harita 8a. Mızrak uçlarının ele geçtiği önemli merkezlerin dağılımları

Harita 8b. iğnelerin görüldüğü önemli merkezlerin dağılımı

Harita 9

Harita 9. Mühürlerin ele geçtiği önemli merkezlerin dağılımı

Tab. 1- Mezarlardan ele geçen buluntulara ait tipoloji tablosu

Tablo 1

Tablo 2

Tab

. 2:

Boy

a be

zem

e ta

blos

u

Tablo 3

Tab

. 3:

Kro

nolo

ji T

ablo

su (

Mel

link

199

2, 2

13-2

16.;

Öks

e 20

11, 2

60-2

89.;

Mar

ro v

e H

elw

ing

1995

, 378

, Fig

. 5.;

Roa

f ve

Kil

lick

198

7, 2

25, F

ig. 1

2.;

For

tin

ve S

chw

artz

200

3, 2

41, F

ig. 2

3)

Am

uk

Tit

riş

Höy

ük

Bir

ecik

Has

sek

Höy

ük

Ken

anT

epe

Baş

ur

Höy

ük

Tar

sus

Göz

lük

ule

Ars

lan

tep

eA

şağı

Sal

atG

ün

eyM

ezo

po

tam

ya

Tel

l B

rak

3000

2800

2600

2500

2300

2100

2000

G H I J

Erk

en

Esk

iT

unç

Ça

ğı

Ort

aE

ski

Tunç

Ça

ğı

Geç

Esk

iT

unç

Ça

ğı

Esk

iT

unç

Ça

ğı I

Meza

rlığ

ı

5 4 3 2 1

4 3E

ski

Tunç

Ça

ğı I

Meza

rları

Esk

i Tunç

Ça

ğı I A

Esk

i Tunç

Ça

ğı I B

Esk

i Tunç

Ça

ğı II

Esk

i Tunç

Ça

ğı III A

Esk

i Tunç

Ça

ğı III B

VI A

VI B

1

VI B

2

VI C

VI D

7 6-4

Esk

i Tunç

Ça

ğı I

Meza

rlığ

ı

III a

III b

III c

III d

II a

II b

Er

Hanedan

I

Er

Hanedan

II

Er

Hanedan

III

Akad

Dönem

i

H J K L M

Tel

l L

eila

nN

orşu

nte

pe

X

XX

-XX

V

X

XIV

-XV

X

IV-X

IX

H

orizo

n V

III

H

orizo

n V

II

H

orizo

n V

I

Tel

l M

oham

med

Ara

b

1 2 3

Plan 1

Res. 1a - Başur Höyük

Pl. 1: Başur Höyük topografik plan.

Mezarlık Alanı

Plan 2

Pl. 2: 2011 yılında açığa çıkarılan mezarlar

Plan 3

Pl. 3: Taş sandık mezarların çizimi

a

bc

1

Lev. 1

2

0 5 cm

3

Lev. 2

0 5 cm

1

2

3

1

Lev. 3

0 5 cm

2

3

0 5 cm

Lev. 4

1

2

0 5 cm

1

2 3

4

Lev. 5

0 5 cm

1

2

4

3

Lev. 6

0 5 cm

1

2

4

3

Lev. 7

0 5 cm

1

2

4

3

Lev. 8

0 5 cm

1

2

Lev. 9

0 5 cm

1

2

3

Lev.10

0 5 cm

1

2

Lev. 11

0 5 cm

1

2

3

Lev. 12

0 5 cm

1 2

3 4

5

Lev. 13

0 5 cm

1

2

3 4

Lev. 14

0 5 cm

1

2

Lev. 15

0 5 cm

1a

1b

Lev. 16

1c (ölçeksiz)

Lev. 17

0 5 cm

1 2

34

56

0 5 cm

12

3 4

56

Lev. 18

Lev. 19

0 5 cm

654

321

7 8 9

Lev. 20

0 5 cm

1

0 5 cm

Lev. 21

1

0 5 cm

1

2

3

Lev. 22

1 23 4

5 67

8

9

10 11

Lev. 23

0 5 cm

0 5 cm

Lev. 24

1

2

Lev. 25

1

2

3

0 5 cm

Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları(Başur Höyük Early Bronze Age ...

Documents

Transcript of Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları(Başur Höyük Early Bronze Age ...