Kültepe Eski Tunç Çağı Tabakalarında Bulunmuş Olan Depas Türü Kaplar - Arkeoloji Dergisi...

ARKEOLOJİDERGİSİ

XIX (2014)

ISSN 1300 – 5685

EGE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ YAYINLARI

EGE ÜNİVERSİTESİEDEBİYAT FAKÜLTESİ YAYINLARI

ARKEOLOJİ DERGİSİXIX (2014)

© 2014 İzmir/TürkiyeISSN 1300 – 5685

Sahibi: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi adına Dekan Prof. Dr. Ersin DoğerSorumlu Müdürü: E.Ü. Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü adına Prof. Dr. Ersin Doğer

ARKEOLOJİ DERGİSİ hakemlidir ve yılda bir kez basılmaktadır.TÜBİTAK/ULAKBİM kriterlerine uygun olarak yayınlanmaktadır.

Published once a year.

EGE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ’nin izni olmadan ARKEOLOJİ DERGİSİ’nin hiçbir bölümü kopya edilemez. Alıntı yapılması durumunda referans gösterilmelidir.

Yazıların yasal sorumluluğu yazarlara aittir.It is not allowed to copy any section of ARKEOLOJİ DERGİSİ without the permit of

EGE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ARKEOLOJİ DERGİSİ’ne gönderilen makaleler aşağıdaki web adresinde bu cildin son sayfalarında belirtilen formatlara uygun olduğu takdirde yayınlanacaktır.

Articles should be written according to the guideline mentioned in the following web adress or on the last pages of this volume.

ARKEOLOJİ DERGİSİ’nin yeni sayılarında yayınlanması istenen makaleler için yazışma adresi:Correspondance addresses for following submissions for ARKEOLOJİ DERGİSİ

ARKEOLOJİ DERGİSİ Ege Üniversitesi

Edebiyat FakültesiArkeoloji Bölümü

Bornova 315110 İZMİR-TURKEY

Diğer İletişim AdresleriOther Correspondance Addresses:

Fax: 00.90.232.388 11 02web: [email protected]

BaskıMAS Matbaacılık A.Ş.

Hamidiye Mh. Soğuksu Cd. No: 3 Kağıthane - İstanbul/TürkiyeTel: +90 212 294 10 00 [email protected] Sertifika No: 12055

Dağıtım / DistributionZero Prod. Ltd.

Tel: +90.212.244 75 21 – 249 05 [email protected] – http://www.zerobooksonline.com

ARKEOLOJİ DERGİSİEGE ÜNİVERSİTESİ

EDEBİYAT FAKÜLTESİ YAYINLARI

YAYIN KURULU / EDITORIAL BOARD

M. Nezih AYTAÇLAREşref ABAY

Fulya DEDEOĞLUAytekin ERDOĞAN

DANIŞMA KURULU / EDITORIAL ADVISORY BOARD

Güven Bakır

Tomris Bakır

Serra Durugönül

Mersin Üniversitesi

Hasan MalayTuran EfE

Şeyh Edebali Üniversitesi

Altan Çİlİngİroğlu Armağan Erkanal

Ersin Doğer

Ege Üniversitesi Coşkun özgünEl

Nuran Şahİn

Ege Üniversitesi Abdullah yaylalı

ISSN 1300 – 5685İZMİR2014

Ege Yayınları2014 - İstanbul

ARKEOLOJİ DERGİSİ

Cilt/Volume XIX 2014

KAZI RAPORLARI/FIELD REPORTS

Fulya DeDeoğlu-eŞreF abay: Beycesultan Höyük Excavation Project: New Archaeological Evidence from Late Bronze Age Layers(Beycesultan Höyük Kazı Projesi: Geç Tunç Çağı Tabakalarına İlişkin Yeni Arkeolojik Veriler)............................1-39

aytEkin erDoğan: Tripolis Roma Caddesi 2007-2009 Yılı Kazı Çalışmaları Ön Raporu (Preleminary Report of Tripolis Roman Street 2007-2009 Excavation Campaigns )....................................................41-125

MAKALELER / ARTICLES

nEyir KolanKaya-bostancı: What Happened to Projectile Points in the İzmir Region during the Neolithic Period?(Neolitik Dönemde İzmir Bölgesi’nde Uçlara Ne Oldu?) ..................................................................................................................127-136

sabahattin EzEr: Kültepe Eski Tunç Çağı Tabakalarında Bulunmuş Olan Depas Türü Kaplar (Depas Vassels found in Early Bronze Age Layers of Kültepe) .............................................................................................137-157

emel Dereboylu-Poulaın: Ege Gübre Kazısı’nda Ele Geçen Amphora Mühürleri(Amphora Seals from Ege Gübre Excavation) ...........................................................................................................................................159-168

Murat tozan: Seleukidische und attalidische Kolonisationstätigkeit im oberen Kaikostal: Ein Vorbericht (Seleukoslar ve Attalosların Yukarı Kaikos Havzası'ndaki Kolonizasyon Faaliyetleri: Bir Ön Rapor).. 169-182

sami Patacı-sinan altun: Mosaics of Early Byzantine Church B in Paphlagonian Hadrianoupolis and Their Iconographic Analysis

(Paphlagonia Hadrianoupolis’i Erken Bizans B Kilisesi Mozaikleri ve İkonografik Analizi) ................183-208

m. eDa armağan: Aigai’ın (Aiolis) Bizans Dönemi Piskoposluk Tarihi (Exarchate History of Aigai’s (Aiolis) Byzantine Age) ...............................................................................................................209-219

Yayın Kuralları / Rules of publication ...........................................................................................................................................................221-224

137Arkeoloji Dergisi (2014)

Kültepe Eski Tunç Çağı Tabakalarında Bulunmuş Olan Depas Türü Kaplar

[DEPAS VESSELS FOUND IN EARY BRONZE AGE LAYERS OF KÜLTEPE]

SABAHATTİN EZER

Anahtar SözcüklerDepas, Eski Tunç Çağı, Kültepe, Orta Anadolu, Batı Anadolu

KeywordsDepas, Early Bronze Age, Kültepe, Central Anatolia, West Anatolia

ÖZETAnadolu’nun bilinen ilk depasları, Schliemann tarafından, Troya’daki ilk kazılarda ele geçmiştir. Schli-emann, “Two-Handled Goblet” ve “Two-Handled Cup” olarak isimlendirdiği kapların, Homeros’un destan metinlerinde adı geçen ve içki kabı olarak kullanıldığı belirtilen depas amphikypellon (δἐπας άμϕικύπϵλλον) olması gerektiğini yazmıştır. Böylelikle, söz konusu kap formları arkeoloji dünyasında depas amphikypellon olarak anılmaya başlamıştır.Kültepe’deki depas türü kaplar, ilk olarak 1950-65 yılları arasında,T. Özgüç tarafından gerçekleştirilen kazılarda, höyüğün Eski Tunç Çağı tabakalarında ele geçmiştir. 2006 yılından itibaren ise, F. Kulakoğlu başkanlığında Kültepe’de yürütülen yeni dönem kazıları, 2009 yılından itibaren höyük (Kaniş) kısmında sürdürülmektedir. Höyük kısmında tespit edilen ETÇ yapılarının terk edilmeden önce boşaltılmış olmala-rına rağmen, 2010-2012 yılları arasında gerçekleştirilen kazılar sonucunda çok sayıda depas türü kapla-ra ait parçalar ele geçmiştir.Kültepe’de yerel olarak üretildikleri anlaşılan depas türü kaplar, iç bükey (“S” profilli), dış bükey (hafif küresel profilli) ve hafif dışa açılan (çan biçimli) gövdeli depaslar olmak üzere üç ana form altında ince-lenebilir. Söz konusu bu üç ana form için değişmeyen tek özellik, kırmızı boya bant bezekli olmalarıdır. Depas türü kapların kırmızı boya bant ile bezenmesi, Kültepe ve yakın çevresine özgü bir süsleme anla-yışıdır. Tipolojik açıdan incelendiğinde, Kültepe’nin Batı Anadolu ile karşılaştırılacak depasları iç bükey (S pro-filli) olanlardır. Söz konusu depaslar, Batı ve İçbatı Anadolu depasları ile genel anlamda bir benzerlik gösterse de, bazı detaylar, iki bölge arasındaki bölgesel farklılıkları göstermektedir. Farklılıklar genel-likle ağız veya dip kısmında görülmektedir. Yaygın görüşlerin aksine, Suriye kültür bölgesi içerisinde görülen depaslar, daha çok Orta Anadolu ile ilişkilidir. Selenkahiye’de bulunan depas, bütün özellikleri ile Kültepe örneğine benzemektedir. Bundan dolayı söz konusu kabın Batı Anadolu ile değil, Orta Anadolu ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Söz konusu ilişki, Fırat Vadisi üzerinden Orta Anadolu’ya bağlanan yollarla sağlanmış olmalıdır.

ABSTRACTThe earliest depas known from Anatolia was found during the first excavations at Troia by Schliemann. Schliemann described these cups as “two-handled goblets” and “two-handled cups”, and stated that the-se should have been the depas amphikypellon (δἐπας άμϕικύπϵλλον) which were mentioned in epic texts of Homeros as drinking vessels. Thus, vessel forms in question have been named depas amphikypellon in the archeological literature. The first depa from Kültepe were found in 1950-65, during the excavations directed by T. Özgüç at the Early Bronze Age layers of the mound. In 2006 and 2009, under the direction of F. Kulakoğlu the new pe-riod of excavations began at Kültepe and the mound (Kanesh) consecutively. Even though EBA structures unearthed at the mound were cleared before abandonment, numerous sherds of depa have been discove-red during excavations held in years 2010-2012.

Sabahattin Ezer138 ADerg XIX

Vessels in depas form from Kültepe which clearly have been locally produced here, can be studied under three main forms; concave (with “S” shaped profiles), convex (with slightly spherical profiles) and slightly flaring (bell shaped) bodied depa. The Only mutual characteristic for these three main forms is their de-coration with painted red bands. Red band paint decoration on depas vessels is a typical decoration for Kültepe and its environs. When studied in typological terms, only concave depa (with “S” shaped profiles) of Kültepe can be com-pared with the depa of Western Anatolia. While vessels in question demonstrate general similarities with the depa of Western and Central-Western Anatolia, they differ in some details to reflect regional differen-ces. Differences are usually seen at rims or bases. Contrary to the widely accepted view, the depa seen in the Syrian cultural region are mostly related to Central Anatolia. The depas found at Selenkahiye is a close parallel to examples from Kültepe in all aspects. Thus, the vessel in question should be associated with Central Anatolia, instead of Western Anatolia. This association must have been the result of the roads connecting to Central Anatolia via Euphrates Valley.

GirişAnadolu’nun bilinen ilk depasları, Schliemann tarafından, Troya’daki ilk kazılarda ele geçmiş-tir. Schliemann, söz konusu kapların uzun göv-deli olanlarını “Two-Handled Goblet”, kısa ve geniş gövdeli olanlarını ise “Two-Handled Cup” olarak isimlendirmiştir.1 Daha sonra bu kapla-rın, Homeros’un destan metinlerinde adı geçen ve içki kabı olarak kullanıldığı belirtilen depas amphikypellon (δἐπας άμϕικύπϵλλον) olması gerektiğini yazmıştır.2 Böylelikle, söz konusu kap formları arkeoloji dünyasında depas amp-hikypellon olarak anılmaya başlamıştır.

Özellikle, Batı Anadolu Eski Tunç Çağı’nın seramikleri veya bölgelerarası ilişkileri ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmıştır.3 Söz konusu bu çalışmalar, depaslar hakkında ayrıntılı bilgi edinmemizi sağlamıştır. Depaslar, Anadolu Eski Tunç Çağı seramik formları içerisinde yayılım alanı, kökeni ve tarihlendirilmesi en iyi saptan-mış seramik formlarındandır.

Kültepe’deki depas türü kaplar, ilk olarak 1950-65 yılları arasında, T. Özgüç tarafından gerçek-leştirilen kazılarda, höyüğün Eski Tunç Çağı tabakalarında ele geçmiştir. Söz konusu kapların bir kısmı çeşitli yayınlarla bilim dünyasına duyu-rulmuştur.4 Ancak Kültepe’de bulunan depaslar hakkında ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır.

1 Schlıemann 1880: 299.2 Schlıemann 1880: 299.3 Bu konuda yazılmış başlıca makaleler kronolojik ola-

rak verilmiştir. Spanos 1972; Özgüç 1986; Mellınk 1989; Mellınk 1998; Spanos ve Strommenger 1993; Kontanı 1995; Schachner ve Schachner 1995; Hüryılmaz 1995; Efe ve İlaslı 1997; Topbaş vd 1998; Şahoğlu 2005; Akyurt ve Kaya 2005; Aruz 2003; Rahmstorf 2006; Efe 2007; Yılmaz 2010.

4 Özgüç ve Özgüç 1953: 47, Lev. LIII: 498, Lev. LV: 393; Özgüç 1986: 39-41, Fig. 3-16, 17, 26, 27; Özgüç 1957: 79, Fig. 28-29, 48.

2006 yılından itibaren F. Kulakoğlu başkanlı-ğında Kültepe’de yürütülen yeni dönem kazıları, 2009 yılından itibaren höyük (Kaniş) kısmında sürdürülmektedir. Söz konusu çalışmalar, T. Özgüç tarafından kazılan Eski Tunç Çağı (ETÇ) çalışma alanları ve çevresinde yoğunlaşmıştır. Yeni dönem kazıları, eski kazılarda saptanmış olan ETÇ III’e ait anıtsal yapıların tekrar açığa çıkarılmalarını ve gelişimlerinin saptanmasını sağlamıştır.

Tespit edilen yapıların terk edilmeden önce bo-şaltılmış olmalarına rağmen, 2010-2012 yılla-rı arasında gerçekleştirilen kazılar sonucunda çok sayıda depas türü kaplara ait parçalar ele geçmiştir.

Bu makalede, eski ve yeni dönem kazılarında ele geçen depaslar çalışma kapsamına alınmıştır. Burada değerlendirilen bazı formlar (Tip 2 ve 3) bazen “çift kulplu bardak” olarak da isimlendiril-miştir (Tip Tablo 1). 5 Bu makale kapsamında de-ğerlendirilen sağlam kaplar tipolojik bir ayırıma tabi tutulmuş ve bunların tamamı depas olarak kabul edilmiştir. Kültepe’de bulunmuş olan de-paslar ile birlikte, Kayseri Arkeoloji Müzesi’nde bulunan ve satın alma yoluyla ele geçen 1 adet depas olmak üzere toplam 328 parça (9 tüm, 184 farklı depasa ait profil veya amorf parça, 134 kulp) çalışma kapsamına alınmıştır.6

Kültepe Depasları

Kültepe’de ele geçen depas türü kaplar kendi içinde, farklı tipolojik ve teknolojik özellikler göstermektedir. Özellikle üç ana form altında in-celeyebileceğimiz ince uzun gövdeli (“S” profilli - Tip 1), dış bükey (hafif küresel profilli - Tip 2)

5 Özgüç 1986: 40.6 Söz konusu malzemeyi çalışmama izin veren, görüş ve

önerilerini benimle paylaşan, Prof. Dr. Kutlu Emre ve Prof. Dr. Fikri Kulakoğlu’na teşekkürlerimi sunarım.

Kültepe Eski Tunç Çağı Tabakalarında Bulunmuş Olan Depas Türü Kaplar 1392014

ve konik (çan biçimli - Tip 3) gövdeli depaslar tipolojik ve teknik açıdan bazı farklılıklar göster-mektedir (Tip Tablo 1). Ancak, bu farklılıkların yanında, seramik süsleme anlayışları her üç kap formunda da aynıdır.

Kültepe depaslarında, gövdelerin dikine şerit halinde boyanması vazgeçilmez bir unsurdur. Boya bezek, genellikle kırmızının farklı ton-larında (Munsell: Red 10R-4/6,10R-3/6,10R-4/8,10YR-5/8, 2.5YR 4/6, 2.5YR 4/8, 2.5YR 5/6, light red 2.5 YR-6/6, reddish yellow 5YR-6/6), koyu renk hamurlu olan bazı depaslarda ise kahverengiye yakın (Munsell: Reddish Brown 5YR-4/3) renkte yapılmıştır. Söz konusu bezeme genellikle iki kulp arasına farklı kalınlıklarda uygulanmaktadır. Bazen kulpların alt kısımla-rına denk gelen yerler hariç, gövdenin tamamı boyanmaktadır. Bunun yanında, kulpların üst yüzeylerinin de boyanması çok yaygın bir beze-me çeşididir. Kulpların üzerinden gelen boya be-zek, gövdeden inen şerit bezeme ile dip kısmında birleştirilerek, dip kısmının da tamamen boyalı olması sağlanmıştır. Benzer şekilde, dudak kı-sımlarının içten ve dıştan yatay kırmızı bir bant ile bezenmesi de oldukça yaygındır.

Tip 1Arkeoloji literatüründe Batı Anadolu tipi olarak ayrılan ve Kültepe’de de sayısal olarak en çok rastlanan ince uzun (“S”profilli) formlu depas-lar genellikle kahverengi tonlarında hamur ren-gine sahiptirler (Resim 1). Ancak farklı renkte depasların olduğu da, az sayıda ele geçen parlak perdahlı, koyu renkli ağız parçalarından ve kulp-lardan anlaşılmaktadır. Genellikle hamuru iyi pekişmiş, iyi pişirilmiştir. Ele geçen örneklerin tamamına yakını çarkta yapılmıştır. Katkı mad-desi olarak daha çok mika kullanılmıştır. Bazı depaslarda ise, mikanın yanında yoğun miktar-da kum katkının da kullanıldığı görülmektedir. Kötü pişirilmiş birkaç örnekte, yüzeyin kavladı-ğı ve yüzey renginin alacalı olduğu saptanmış-tır. Kültepe depaslarının perdahlandığı açıkça görülmektedir. Bazen dikey olarak yapılan perdahın oluşturduğu izler, kabın yüzeyinde şeritler halinde bir desen oluşturmaktadır (Resim 1: 4a).

İnce uzun formlu depaslar, biçim açısından daha çok Batı Anadolu’da ele geçen depaslara benze-se de bölgesel farklılıklar görülmektedir. Bunlar basit dudaklı, dışarı açılan ağızlı, hafif “S” veya

düz yükselen kenarlı, yuvarlak diplidir. Ağız çapları ortalama 9-10 cm, yükseklikleri ise 16-21 cm arasında değişmektedir. Dudak kısmının he-men alt tarafından alınan kenar kalınlığının, 0.3 – 0.5 cm arasında değiştiği ve dibe doğru kalın-laştığı görülmektedir. Kültepe’de şimdiye kadar ele geçen örneklerden sadece bir tanesinin tek bir kulbu eksiksiz olarak ele geçmiştir (Resim 1:1a-b). Ancak kırık olan bazı örneklerden ve ele geçen çok sayıda kulp parçalarından, kulpların kalınlıkları ve biçimleri hakkında bilgi edinile-bilmektedir (Resim 2). Kültepe kökenli olduğu belirtilen Yağmurluköy (Resim 1: 4a-b) ve siyah renkli bir örnek dışında kulpların karın kısmına yakın yerden başladığı ve dip kısmına yakın yer-de bittiği görülmektedir. 7 Yağmurluköy ve siyah renkli ağız parçası örneklerinde ise kulp, ağız kısmından başlamaktadır (Resim 1: 4a-b; Resim 3). Hafif bir şekilde yukarı doğru yükselen kulp-lar, sonrasında aşağı doğru kavis yaparak devam etmektedir. Kulplar yuvarlak kesitlidir.

Kültepe’de ele geçmiş olan amorf bir depas par-çası, üst ve alt kısmı eksik olmasına rağmen Kültepe’de iri boyda depasların da kullanıldığına işaret etmektedir (Resim 4). Mevcut durumu ile 18 cm. yüksekliğinde olan kabın, gövde genişli-ği ise ortalama 14 cm. olarak ölçülmüştür. Dip kısmına yakın yerde görülen kırık kulp çıkıntı-sının üst taraflarda bitme noktası görülmemek-tedir. Bu durum, söz konusu depasın iri boyutta olduğunu göstermektedir. Kültepe’de görülen dar gövdeli diğer depaslardan gövde genişliği ve hamur özellikleri açısından oldukça farklıdır. Ancak, bu iri depas parçasındaki süsleme anla-yışının değişmediği görülmektedir. Söz konusu depasın diğerlerinde olduğu gibi dikine geniş bir boya bant bezeme ile süslendiği anlaşılmaktadır. Boya bezemenin koyu kırmızıdan kahverengiye çalan renkte (Munsell: Reddish Brown 5YR-4/3) olduğu görülür. Kabın yüzeyi perdahlanmıştır. Kabın çarkta üretildiğine dair belirgin çark iz-leri bulunmamaktadır. Ancak kenar kalınlığının düzgün olması ve yüzeyde görülen düzgün yatay perdah izleri kabın büyük olasılıkla çarkta üretil-diğine işaret etmektedir.

Tip 2 Özgüç tarafından, “çift kulplu bardak” olarak adlandırılan bir diğer depas türü seramik formu ise dış bükey gövdeli olanlardır (Resim 5-6).

7 Özgüç ve Özgüç 1953: 47, Lev. LIII: 498, LV: 393.


Açık renk hamurlu, hamuru genellikle iyi pekiş-miş söz konusu kaplar çarkta üretilmiştir. Çift kulplu bardakların tamamında çok ince, parlak mika, çoğunda kum, çok azında ise kireç katkı görülmektedir. Katkı maddeleri kabın yüzeyinde açıkça görülmektedir. Pişme genellikle iyi du-rumdadır.

Ele geçmiş olan dış bükey gövdeli (hafif küresel gövdeli) bu bardakların yükseklikleri 7 – 15 cm arasında değişmektedir. Kulplar gövde üstünden başlayıp, dip kısmında bitmektedir. Yuvarlak veya yuvarlağa yakın diplidirler. Bu tip içerisin-de değerlendirilen ve iri boyutta olan bir örnek, bu tip kapların farklı boyutlarda da üretildikleri-ni kanıtlamaktadır (Resim 5: 1a-b).

Kültepe’de bulunan çift kulplu bardakların beze-me anlayışı depaslardan farksızdır. Kırmızının farklı tonlarındaki boya, iki kulp arasına dikey şerit şeklinde, kulpların üst tarafına ve dudak kısmının tamamına uygulanmıştır. Dudak kıs-mında bulunan boya bezek içte ve dışta olmak üzere ince bir bant şeklinde özensiz yapılmıştır. Kulplar üzerinden ve iki kulp arasından inen boya bezek ise dip kısmında birleşmektedir. Gövde üzerinde bulunan dikine şerit bezemenin kalınlığı değişebilmektedir. Kaplara uygulanan boyanın perdahlanarak parlatıldığı anlaşılmak-tadır.

Tip 3Bu çalışmada, üçüncü bir tip olarak sınıflandırılan konik veya çan biçimli gövdeli olan depaslar şu an için diğerlerine oranla sayıca azdır (Resim 7). Şimdiye kadar ele geçen tüm ve tüme yakın 3 örnek çark yapımıdır. Hamur ve yapım teknikleri, dış bükey gövdeli (Tip 2) olanlarla tamamen aynıdır. Açık renk, hamuru iyi pekişmiş, parlak mika ve kum katkılı, pişme durumu iyidir. İnce kenarlı bu tür kapların yükseklikleri 9-12 cm arasında değişmektedir. Genellikle, ağız kısmından başlayarak daralan gövde, dip kısmında sivriye yakın küçük yuvarlak bir dip oluşturmaktadır. Bunlardan bir tanesi, hafif dışa açılan ağız kenarı, dip kısmına yakın yerde bulunan hafif omurgası ile diğerlerinden biraz farklıdır (Resim 7:3a-b). Söz konusu bu kaplarda da diğerlerinde olduğu gibi boya bezeme anlayı-şının değişmediği gözlemlenmiştir.

Karşılaştırmalar / Yayılım Alanı ve TarihlendirmeBu makaledeki Kültepe depasları, Batı Anadolu yerleşimlerinden çok, Orta Anadolu Bölgesi ve bu bölgenin güneyinde kalan, hakkında daha az bilgi sahibi olduğumuz diğer yerleşimlerdeki de-paslar ile karşılaştırılmıştır.

Tipolojik açıdan incelendiğinde, Kültepe’nin Batı Anadolu ile karşılaştırılacak depasları ince uzun formlu (Tip 1) olanlardır. Söz konusu de-paslar, Blegen tarafından A45 olarak kodlanan depasların bazıları ile genel anlamda bir ben-zerlik gösterse de, bazı detaylar, iki bölge ara-sındaki bölgesel farklılıkları göstermektedir. Farklılıklar genellikle ağız veya dip kısmında görülmektedir.8 Kültepe’deki Batı Anadolu tipi depaslarda, düz dipli örnek bulunmamaktadır. Batı Anadolu’da görülen yuvarlak dipli depas-ların ise gövde formları faklıdır. Benzer bir du-rum, İç Batı Anadolu’da görülen depaslar için de geçerlidir. Küllüoba’da ele geçen depaslar, teknik ve tipolojik açıdan Kültepe örneklerinden tama-men farklıdır.9

Önasya’da, Eski Tunç Çağı seramik formları içe-risinde görülen ve en geniş yayılım alanı olan kaplar depaslardır. Tell Bia’da bulunmuş olan örnek, depas köken bölgesinin en uzak noktasın-da yer alır. Suriye’den bilinen diğer depaslar ise, Tell Bia’nın kuzeyindeki Selenkahiye ve Balik Vadisi’ndeki Hamam et-Turkmann’dan (?) birer örnekle temsil edilir. Güneydoğu Anadolu’da ise, Titriş Höyük (3 adet) ve Tilbeşar (1 adet) depas-ların görüldüğü diğer merkezlerdir. Tipolojik açı-dan biraz farklılık gösterse de, Kilikya ve Amik Ovası kültür alanlarının etkisinde olan Gedikli-Karahöyük’te de depaslar görülmektedir.10 Aynı şekilde, Tel Taynat’ta bulunan depas, teknik ve tipolojik açıdan farklılık gösterir.11 Tarsus’ta da, Gedikli-Karahöyük’te olduğu gibi, doğu ve batı-

8 Blegen vd 1950: 381: 35.579, 382: 35.581.9 Küllüoba’da ele geçen depaslar genellikle kırmızı renk-

te astarlı, oldukça iyi parlatılmış, ince kenarlıdır. Gövde ve kulpların dönüşleri ve bağlantıları Kültepe örnekle-rinden farklıdır. Küllüoba etüdlük depaslarını görmemi sağlayan ve görüşlerini benimle paylaşan Prof. Dr. Turan Efe ve Yrd. Doç. Dr. Murat Türkteki’ye teşek-kürlerimi sunarım. Küllüoba ve İçbatı Anadolu depas-ları hakkında bilgiler için bkz. Efe 2007, Efe ve İlaslı 1997, Topbaş vd 1998, Türkteki 2012.

10 Duru 2010: 56-58, 80, Lev. 56-57, 129-131.11 Braıdwood ve Braıdwood 1960: 450-451, Fig. 349.


nın etkisi ile oluşan farklı depas formlarına rast-lanır.12 Kültepe’nin batısında, özellikle Tuz Gölü -Ankara çizgisinin doğu tarafında, Eski Tunç Çağı merkezlerinde, Önasya’nın en batısında ise, Ege Dünyasında depasları görmek mümkündür.

Depasların Suriye kültür bölgesi içerisinde gö-rüldüğü en güney nokta Tel Bia’dır. Burada bu-lunan depasın sadece dip ve gövde kısmının bir bölümü ele geçmiştir (Resim 8).13 Dip kısmına birleşen kulpların çok az bir kısmı sağlamdır. Korunan kısmı ile söz konusu depas, Kültepe depasları ile benzerlik göstermektedir. Anadolu kökenli olduğu belirtilen depas için yapılan tanımlamada verilen renkler, Kültepe depasları üzerinde görülen renklerle aynıdır.14 Tel Bia de-pası, tipolojik açıdan da Kültepe örneği ile ben-zerlik göstermektedir. Selenkahiye’deki 1967 yılı kazılarında, bir mezarda ele geçen depas, Loon tarafından Troya II depaslarına benzetilmiş ve M.Ö. 2150’ye tarihlendirilmiştir.15 Söz konusu depas, Kültepe’de ele geçen bir depas (Resim 9) ile bezeme biçimi ve tipolojik açıdan tam olarak benzerlik göstermektedir.16

Hamam et-Turkman’da bulunmuş olan ve sa-dece hamur özellikleri belirtilen bir ağız par-çası, Tarsus ETÇ III’ün depas türü kapları ile karşılaştırılmıştır.17 Ancak, tam olarak bir kar-şılaştırma yapmamıza olanak sağlayacak bilgiler bulunmamaktadır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Fırat Nehri’nin doğu kıyısında bulunan Titriş Höyük’te, ETÇ’nin sonlarına tarihlendirilen üç adet depas bulun-muştur (Resim 10).18 Bunlardan ikisi yerleşim içi mezar, bir tanesi ise taban üstü buluntusu olarak ele geçmiştir. İkisi birbirine yakın, biri ise farklı

12 Goldman 1956:131, Fig. 265: 483-484.13 Strommenger ve Kohlmeyer 2000: 31, Taf. 31: 2, 44: 32.14 Strommenger ve Kohlmeyer 2000: 31.15 Loon 1968: 27; Loon 1969: 276; Aruz 2003:273, Fig. 178c.16 Aruz 2003: 273, Fig. 178c. Söz konusu yayınlarda

Selenkahiye depasının özellikleri konusunda detaylı bilgi bulunmamaktadır. Ancak burada referansı verilen yayında bulunan depasın resmi dikkatli incelendiğinde, Kültepe örnekleri gibi dikine bant bezeli olduğu görül-mektedir.

17 Curvers 1988: 381, 388, Pl. 119: 30: Van Loon 1988’in içinde: a.ç. 9cm, tabaka VI:4, çark yapımı, katkı kum ve kireç, boyasız, pişme orta, krem renkli, Tarsus 2:pl.356, 495 ve pl.357: 512, 508 ile benzerlik göstermektedir.

18 Algaze vd 1992: 60, Fig. 16; Algaze vd 1996: 140, Fig. 7; Matney vd 1997: 81, Fig. 15.

tipolojik ve teknik özellikler göstermektedir.19 Hamur özellikleri, hızlı çark yapımı olmaları ve dudak şekilleri, söz konusu depasları Batı ve Orta Anadolu depaslarından ayıran özelliklerdir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan bir di-ğer depas, Tilbeşar IIIc tabakasında ele geçmiş ve M.Ö. 2300-2100 yılları arasına tarihlendiril-miştir (Resim 11).20 Kepinski, söz konusu depası ve Tel Banat’taki bir mezarda ele geçen süs eşya-larını da ele alarak, Troya ve Ege ile olan ilişki-lere dikkat çekmiştir. Ancak, burada bulunan de-pas, tipolojik açıdan Batı Anadolu örneklerinden ziyade daha çok Kültepe örnekleri ile benzerlik gösterir.

Amik Ovası’ndaki Tel Taynat ile Sakçagözü Ovası’ndaki Gedikli Karahöyük’te ele geçen bazı depaslar farklı özellikler sergilemektedir. Tel Taynat’ta bulunan siyah renkli, açkılı ve çark yapımı depas, hızlı çark yapımı olması, yüksel-tilmiş kaidesi, geniş ve düzleştirilmiş tabanı, kulpların bağlantı noktaları ile tipik depas form-larından çok farklıdır.21

Gedikli Karahöyük kremasyon mezarlığında ele geçen bazı depaslar, Batı Anadolu, özellikle Troya örnekleri ile benzerlik gösterir.22 Bazıları ise, yüksek kaideleri, farklı dip şekilleri, göv-delerindeki yivler ve hızlı çark yapımı olmaları ile Orta ve Batı Anadolu depaslarından farklılık göstermektedir.23 Tarsus Gözlükule’de, Gedikli Karahöyük’te olduğu gibi, Batı Anadolu ile ben-zerlik gösteren depasların yanında, farklı özel-likleri olan depaslar da bulunmaktadır.24

19 Şanlıurfa Müzesi teşhir kısmında bulunan iki adet depas tarafımdan incelenmiştir. Söz konusu depaslar hızlı çark yapımı, açık renk hamurlu, hamurları çok iyi arıtılmıştır. Büyük olan kendinden astarlı ve açkılıdır (Resim 10:1). Özellikle iç kısımdaki çark izleri çok belirgindir. Dudağı hafif kalınlaştırılmış ve yuvarla-tılmıştır. Her ikiside düz diplidir. Küçük olanın ise, kırmızımsı pembe tonlarda astarlı olduğu anlaşılmıştır (Resim 10:2). Ancak astar kısmının tamamına yakını yok olmak üzeredir. Sadece müze envanter defterindeki resimden incelenen üçüncü depasın ise kırmızı renkte astarlı ve hafif yükseltilmiş kaide dipli olduğu görül-mektedir. Titriş Höyük depaslarını çalışmama izin ve-ren Prof. Dr. Guillermo Algaze’ye teşekkür ederim.

20 Kepınskı 2012: 41, Fig. 9.21 Braıdwood ve Braıdwood 1960: Fig. 34922 Duru 2010: Lev. 129, Blegen vd 1950: Pl. 381-382A23 Duru 2010: Lev. 57: 4-824 Goldman 1956: 133; Fig. 265: 483-484; Fig. 356: 484;

Fig. 357: 497, 508, 512.


Kültepe ve Alişar’da, M.Ö. 3. binden itibaren görülen seramik geleneği oldukça benzerlik gösterir. Kültepe’nin, seramik repertuarı açı-sından daha zengin olması aradaki tek farktır. Her iki yerleşimde görülen depas türü kaplar ise, sahip oldukları ortak kültürü gösteren başka kanıtlardır. Alişar’ın yayınlanmış depas örnekle-ri arasında, Kültepe’nin “S” profilli (Tip 1) örnek-lerinin benzerleri bulunmamaktadır.25 Schmidt tarafından yayınlanan bir adet depas26 ile yayın-lanmamış malzeme içerisinde bulunan bir başka depas parçası27 (Resim 12) Orta Anadolu depas türü kapları içerisinde yeni bir tip olarak kabul edilebilir. Gövde formu açısından hafif «S» pro-filli olan bu kap, yaklaşık 10 cm yüksekliğinde ve çark yapımıdır. Söz konusu depasa, ölçü, tipo-lojik, teknik ve süsleme anlayışı açısından benze-yen bir depas parçası, Kültepe etütlük malzemesi içerisinde bulunmaktadır. Kültepe ve Alişar’ın ortak kültür coğrafyasında bulunan ve Nevşehir İli sınırlarında yer alan Suluca-Karahöyük’e ait bir adet depas, Kayseri Müzesi’nde bulunan ve Kültepe yakınlarındaki Yağmurluköy’den geti-rildiği belirtilen depas ile Genouillac’ın yayınla-mış olduğu depas, birbirleriyle son derece ben-zerlik göstermektedir.28

Kültepe ile Alişar arasında kalan bölgede görü-len seramik geleneğinin, kuzeye doğru gidildik-çe farklılaştığı ve iki bölge arasındaki ilişkilerin zayıfladığı görülür. Alacahöyük’teki eski dönem kazılarında ele geçen iki adet kap tipolojik açıdan Kültepe’nin Tip 1 ve Tip 2 depasları ile karşılaş-tırılabilir. Ancak bunlardan “S” profilli olanın ağız ve dip kısmı eksik olduğundan tamamla-narak çizilmiştir.29 Küresel gövdeli olanın ise, bezeme türü ile ilgili bilgi bulunmamaktadır.30

25 Schmıdt 1932: Pl. I - b 139, Pl. VII: b 37, b 139; Osten 1937: Fig. 164: 1-2, PL. VIII: b 139, b 37, b 332

26 Osten 1937: Pl. VIII: b 13927 Söz konusu depas parçası, Şikago Üniversitesi Oriental

Enstitü müzesindeki çalışmalarım esnasında tespit edil-miştir. (Resim 12). Müzenin teşhir kısmında bulunan Alişar ve Tel Taynat’a ait iki adet depas ile müze depo-sunda bulunan Alişar ve Amik Ovası yerleşimlerine ait bir kısım Eski Tunç Çağı seramik parçalarını inceleme-me olanak sağlayan Prof. Dr. Gil Stein ile yardımların-dan dolayı Helen McDonald’a teşekkürlerimi sunarım.

28 Suluca Karahöyük depası, Hacıbektaş Müzesi’nde sergilenmektedir. Genouillac’ın yayınladığı ve Louvre Müzesi’nde bulunan depas için bkz. Genouıllac 1926: 44, Pl. 49: 112.

29 Koşay 1938: 37, Lev. XXXIII-XXXIV (Al.a. 261).30 Koşay 1951: 48, Lev. CVI: Res. 3a-b (Al. b. 46);

Alacahöyük’te 2010 yılında bir grup depasın ele geçtiği belirtilmektedir. Söz konusu depaslar ti-polojik açıdan Batı Anadolu depasları ile benzer-lik gösterir.31 Karaoğlan’da ele geçen depas32 ile Alacahöyük’teki örnekler, Batı Anadolu depas-ları ile karşılaştırılabilir.

Poliochni, Baklatepe ve İzmir Arkeoloji mü-zesinde bulunan bazı depaslar ETÇ II’nin sonu ETÇ III’ün başlarına tarihlendirilmiştir.33 Ancak, Anadolu’da ele geçen depaslar, yaygın olarak ETÇ III’e tarihlendirilmiş ve bu tür kap-ların bu dönemde kullanıldıkları kabul görmek-tedir.34 T. Özgüç’ün daha önce belirttiği gibi, Kültepe depasları ETÇ III’ün sonlarına tarih-lendirilmektedir35. Şimdiye kadar yapılan ça-lışmalarda sadece 11. ve 12. tabakalarda depas türü kaplar ele geçmiştir. Kültepe’de 2010-2012 yılları arasında yapılan çalışmalarda, Orta Tunç Çağı tabakalarının hemen altındaki Eski Tunç Çağı’nın en geç evre tabakalarında ele geçen de-paslar, T. Özgüç’ün bilgilerini desteklemektedir. Alabastron tipi Suriye şişeleri, çark yapımı tabak-lar ve K. Suriye’den ithal yivli bardaklar, depas-ları tarihlendirmemizi sağlayan başlıca bulun-tulardır. Benzer şekilde Güneydoğu Anadolu ve Suriye’de ele geçen depaslar, ETÇ’nin sonlarına (Suriye kronolojisine göre ETÇ IV) tarihlendiril-miştir. Kuzey Suriye kültür bölgesinden bilinen ve ETÇ IV’e tarihlendirilen Suriye şişeleri, yatay yivlerle bezeli çark yapımı tabak ve gobletler gibi

Orthmann 1963: 142, Taf. 49: 11/102. Koşay, küre-sel gövdeli, çift kulplu bu kabın rengi veya bezemesi hakkında bilgi vermemiştir. Ancak söz konusu kabı, Alişar’daki benzerleri (Osten 1937: Pl. VIII-b37) ile karşılaştırmıştır. Orthmann ise, söz konusu kabı tanım-larken kırmızı astarlı olduğunu, ancak söz konusu as-tarın büyük bir kısmının yok olduğunu belirtmektedir. Bundan dolayı geriye kalan kırmızı boyanın, Kültepe örneklerinde olduğu gibi bant bezemenin bir parçasını olduğu ya da kabın geneline uygulanmış olan astardan geriye kalan boya mı olduğu anlaşılmamaktadır.

31 Çınaroğlu ve Çelik 2011: 186, 193: Res. 10.32 Öztan 2012: 186-18733 Poliochni’de Early Helladic II’nin sonlarına tarihle-

nen Sarı (Giallo) tabakasında depaslar ele geçmiş-tir. Bernabò-Brea 1976: 249, Tav. CXCI - CXCIII. Tarihlendirmeler için bkz. Akyurt ve Kaya 2005: 3-4; Erkanal ve Şahoğlu 2012: 95; Şahoğlu 2005: 345.

34 Kronolojik olarak; Joukowsky 1986; Hüryılmaz 1995; Efe ve İlaslı 1997, Topbaş vd 1998; Akdeniz 2001; Şahoğlu 2005; Akyurt ve Kaya 2005; Rahmstorf 2006; Efe 2007; Yılmaz 2010; Türkteki 2012; Sarı 2012.

35 Özgüç 1964: 34; 1986: 39.


karakteristik bazı formlar ile birlikte ele geçen depasların tarihlendirilmeleri kolaylaşmıştır.

SonuçBatı Anadolu depasları hakkındaki ayrıntılı bilgilere karşın, Orta Anadolu ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ele geçen depaslar hakkın-daki bilgiler daha sınırlıdır. Şüphesiz, bu durum; söz konusu bölgelerde ele geçen depasların tak-lit ürün veya ithal edilmiş olmaları ile açıkla-nabilir. Bunun yanında, özellikle Orta Anadolu ETÇ yerleşimlerinin daha az araştırılmış ol-ması da bir diğer etkendir. Ancak son yıllarda, Kültepe’de yapılan çalışmalar ve bundan sonra Orta Anadolu’da kazılacak yeni ETÇ III merkez-leri, depaslar hakkında kuşkusuz daha fazla bil-giye ulaşmamızı sağlayacaktır.

Yaygın görüşlerin aksine, Suriye kültür bölge-si içerisinde görülen depaslar, daha çok Orta Anadolu ile ilişkilidir. Selenkahiye’de bulunan depas, bütün özellikleri ile Kültepe örneğine benzemektedir. Bundan dolayı söz konusu kabın Batı Anadolu ile değil, Orta Anadolu ile ilişki-lendirilmesi gerekmektedir. Söz konusu ilişki, Fırat Vadisi üzerinden Orta Anadolu’ya bağlanan yollarla sağlanmış olmalıdır. Titriş’teki bir depas da, olası Orta Anadolu ilişkisine işaret etmekte-dir. Tilbeşar örneği ise, boyama açısından Batı Anadolu örneklerini anımsatsa da, tipolojik ola-rak Kültepe Tip 1 depasları ile benzerlik gösterir.

Kültepe’de, şimdiye kadar ele geçen depas türü kaplar için, sahip olduğumuz bilgilerin ışığında, Orta Anadolu’da lokal olarak üretildiklerini söy-leyebiliriz. Söz konusu depaslar, Kayseri ve he-men doğusundaki iller dışında başka yerde gö-rülmemektedir. Orta Anadolu’da ETÇ dönemine ilişkin yapılacak yeni araştırmalar, Kültepe tipi depasların çekirdek bölge sınırlarının belirlen-mesi açısından önemlidir.

Kültepe’de ele geçen depas türü kaplar, bezeme anlayışı ve tipolojik açıdan Batı Anadolu depas-larından farklı özellikler gösterir. Kültepe depas-larının ağız, gövde ve kulplarında görülen şerit şeklinde kırmızı boya bezek, iki bölge arasında görülen en belirgin farklılıktır. Bunun dışında, Kültepe’de görülen hafif «S» profilli, yuvarlak dipli depaslar ile küçük boylu, iç bükey gövde-li, dip kısmına yakın omurgası bulunan, hafif sivriltilmiş dipli depaslar (Resim 7: 3a-b) Batı Anadolu’da görülen örneklerden tamamen fark-lıdır. Kültepe’de ele geçen depasların çoğu çark

yapımıdır. Ancak bu tür kapların yüzeyinde gö-rülen sıvazlama ve düzeltme işlemleri, bazı de-pasların çark yapımı olup olmadıklarını anlama-mızı engellemektedir.

Depaslar özel bir kap türüdür. Bu durumun en iyi kanıtları, ele geçen metal veya kuvvetli per-dah yapılarak parlatılmış ve metal kap görünümü verilmiş olmalarının yanı sıra, bu tür kapların Gedikli-Karahöyük ve Titriş Höyük’te olduğu gibi ölü hediyesi olarak mezarlara bırakılmış olmalarıdır. Ayrıca Naramsin’in Anadolu seferi ile ilişkilendirilen ve Nasiriyah steline işlenmiş olan depas bu tür kapların aynı zamanda gani-met eşyası olarak da dikkate değer olduklarını gösteren bir başka kanıttır.36 Ancak, Kültepe’de ele geçen depasların kullanım amacı tam olarak saptanamamıştır. İçki kabı olarak kullanılmış ol-duğu düşünülen bu tür kapların dini törenlerde ritüel amaçlı kullanılmış olmaları da olasıdır. Kültepe’de çok sayıda ele geçmeleri, ancak şim-diye kadar bağlı bulunduğu konteks içerisinde ele geçen depasların çok az sayıda olması, çöp çukurlarında ve anıtsal yapıların yakınında daha çok atık vaziyette parçalar halinde bulunmuş olmaları, anıtsal yapıların terkedilmeden önce boşaltılmış olması yorum yapmamızı zorlaştır-maktadır. İlerleyen çalışmalar ve depaslar üze-rinde yapılacak bazı analizler, bu tür kapların kullanımına yönelik yeni bilgiler edinmemizi sağlayabilir.

Katalog

Buluntu Yeri: Kültepe

Kazı - Müze Envanter Numarası: 12.t.02.513Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 10YR – 6/4 dull yellow orangePişme Durumu: İyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. 9 cm, yük. 19.5 cm. Resim 1: 1a-b

36 Mellınk 1963: 110-111, Pl. XXXVIII; 1998: 4; Archı 2011: 30-31, Fig.4


Açıklama: Yüzeydeki aşınmadan dolayı gözenekler oluşmuş. Kabın gövde ve kulplarında görülen boya be-zeğin büyük bir kısmı yok olmuş durumdadır. Gövde üzerinden başlayan kulplar dip kısmına yakın yerde sona ermektedir. Çark yapımı. Özellikle dip kısmının iç kesiminde çark izleri belirgindir.Yayınlandığı Yer: -

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: Kt.t/t.14Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 5YR – 4/1 – 4/8 (reddish brown)Pişme Durumu: İyiKatkı: MikaÖlçüler: a.ç. 9.5 cm, yük. 21 cmResim 1: 2a-bAçıklama: Pişmeden kaynaklı, kabın genelinde fark-lı renkler görülmektedir. Yüzey rengi koyu kahveden kırmızıya değişen renk ve tonlar (5YR-4/1-4/8 reddish brown, 5YR-3/1-3/6 dark reddish brown, 5YR-2/1-2/4 very dark reddish brown) arasında değişmektedir. Gövde zemin rengi siyah, iki kulp arası dikey şerit bant şeklinde boyalıdır. Söz konusu boya, kabın bir yüzünde kırmızı renkte belirgin olduğu halde, diğer tarafta ala-calı şekilde kırmızıdan koyu kahve ve siyaha kadar de-ğişen renklerdedir. Hamur iyi pekişmiş, çark yapımıdır. Çok ince mika katkı, parlak ve beyaz renktedir. Parlak perdahlıdır. Kabın ağız kısmına yakın ince boya tabaka-sı kavlamış durumdadır.Yayınlandığı Yer: -

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: Kt.r/t.166 – 75.52.65Dönem/Tabaka: ETÇ III / 12Yüzey Rengi: 5YR – 7/6 (reddish yellow)Pişme Durumu: İyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. 8.6 cm, yük. 20.3 cmResim 1: 3a-bAçıklama: Gövde ve kulpların üzeri kırmızı boyalı (2.5

YR – 3/6 dark red), dikine parlak perdahlı ve dikine per-dahın kenar çizgileri oldukça belirgin. Çok ince beyaz ve parlak renkte mika katkının yanında kum katkıda gö-rülmektedir.Yayınlandığı Yer: Özgüç 1986: Fig.3-27; Öktü 1973: 184, Taf. 16: 1-c/06

Buluntu Yeri: YağmurluköyMüze Envanter Numarası: 2078Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 7.5YR – 5/6 (Bright Brown)Pişme Durumu: İyiKatkı: MikaÖlçüler: a.ç. 9 cm, yük. 16 cmResim 1: 4a-bAçıklama: Hamur rengi kahverengi renkte (7.5YR – 5/6 bright brown), iki kulp arasının tamamına yakını ise, kırmızı renkte (2.5YR – 4/6 reddish brown) boyalıdır. Dudağın içi kırmızı boyalıdır. Dikine parlak perdahlı ve perdah izleri şerit halinde, kenar çizgileri belirgin bir desen oluşturmaktadır. Çok çok ince parlak beyaz mika katkılı ve hamur iyi pekişmiş durumdadır.Yayınlandığı Yer: Özgüç ve Özgüç 1953: 47, Lev. LIII: 498, Lev. LV: 393.

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: 12.t.02.03Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 5YR – 6/6 yellowish redPişme Durumu: İyiKatkı: Kum, kireçtaşı ve mikaÖlçüler: a.ç. 15.2cm, yük. 14.7 cm.Resim 5: 1a-bAçıklama: Hamuru iyi pekişmiş, İnce ve orta büyük-lükte kum ve kireçtaşının yanında çok çok ince parlak mika katkı görülmektedir. İçte ve dış kısımda yatay, yer yer düzensiz sıvazlama izleri görülmektedir.Yayınlandığı Yer: -


Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: Kt.s/t.9 - 5212Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 10YR – 7/4 dull yellow orangePişme Durumu: İyiKatkı: MikaÖlçüler: a.ç. 8.6 cm, yük. 9 cmResim 5: 2a-bAçıklama: Gövde ortasından ve kulplardan inen kır-mızı boya bezek (2.5YR – 3/6 dark reddish brown) dip kısmında birleşmiştir. Hafif perdahlı, çok çok ince mika katkılı ve astarsızdır.Yayınlandığı Yer: Öktü 1973: 183, Taf. 16: 1-c/03.

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: 12.t.02.06Dönem/Tabaka:ETÇ IIIYüzey Rengi: 10YR – 7/4 very pale brownPişme Durumu: Çok iyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. 8.8 cm, yük. 8.7 cmResim 6: 1a-bAçıklama: Özellikle kulpların üzerinde ve kabın iç kıs-mındaki düzensiz sıvazlama izleri rahatlıkla görülebil-mektedir. Kulp ve gövde üzerinden inen boya bezek dip kısmında birleşmektedir. Boya bezek bazı yerlerde aşın-mış durumdadır. Dikine perdahlama yapılmıştır. Çark yapımı olup olmadığı anlaşılamamıştır.Yayınlandığı Yer: -

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: 710Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 10YR – 6/4 dull yellow orange

Pişme Durumu: Çok iyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. 7.2 cm, yük. 7 cmResim 6: 2a-bAçıklama: Gövde ve kulplardan inen kırmızı şerit boya (2.5YR – 3/6 dark reddish brown) dip kısmında birleş-mekte ve dibin tamamını boyamaktadır. Dudak kısmın-daki kırmızı renkli ince boya bezek dudağın iç kısmına da hafif taşmış durumdadır. Dip kısmı hafif düzleşti-rilmiş, hamur çok iyi pekişmiş ve pişmiş durumdadır. Dikine perdahlanmıştır.Yayınlandığı Yer: Öktü 1973: 185, Taf. 17: 1-c/08.

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: 12.t.02.03Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 5YR – 6/6 reddish yellowPişme Durumu: Çok iyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. cm, yük. Resim 6: 3a-bAçıklama: Hamuru iyi pekişmiş. Kulplarda sıyırma iş-lemi ile yapılan düzeltme görülmektedir. Çark yapımı. Çark izleri kabın iç kısmında oldukça belirgin. Kırmızı boya bezek iki kulbun arasına ve kulpların üzerine uy-gulanmış. Boya bezeme özensiz yapılmış. Bundan do-layı boya bezek düzgün bir sınır çizgisi göstermemekte-dir. Ağız kısmındaki boya bezekte de benzer bir durum söz konusudur. Dudak kısmından ağzın iç kısmına taşan bezek görülmektedir. Ayrıca kabın iç kısmında, gövde-nin orta kısmına yakın yerde, başparmak genişliğinde boya lekesi bulunmaktadır. Hafif perdahlanmış durum-dadır.Yayınlandığı Yer: -

Buluntu Yeri: KültepeKazı-Müze Envanter Numarası: Kt.e/t. 202 – 125.77.64Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 5YR – 7/4 (pink)


Pişme Durumu: İyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. 9.2 cmResim 7: 1a-bAçıklama: Çark yapımı, çok ince mika ve kum katkılı, gövde ve kulplar üzerinden inen kırmızı boya bezek (2.5 YR – 3/6 dark red)) dip kısmında birleşmiştir.Yayınlandığı Yer: Özgüç 1957: Res. 29; Öktü 1973: 183, Taf. 16: 1-c/04.

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: Kt.10/t.40 – 2010/248Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 7.5YR – 7/4 (dull orange)Pişme Durumu: İyiKatkı: Mika, kireçtaşı, kumÖlçüler: a.ç. 10 cm, yük. 11.5 cmResim 7: 2a-bAçıklama: Bej, açık kahverengi zemin üzerine iki kulp arası dikine şerit şeklinde kırmızı boya bezekli (10R – 4/6 red), aynı şekilde kulpların üst kısmı da kırmızı boyalıdır. Gövdeden ve kulp üzerinden inen kırmızı şe-rit boya dip kısmında birleşmiştir. Parlak perdahlıdır. Katkı maddesi, çok çok ince, parlak ve beyaz renkli mika ile alçı ve kumdur.Yayınlandığı Yer: -

Buluntu Yeri: KültepeKazı - Müze Envanter Numarası: 12.t.02.27Dönem/Tabaka: ETÇ IIIYüzey Rengi: 5YR – 5/6 yellowish redPişme Durumu: Çok iyiKatkı: Mika ve kumÖlçüler: a.ç. 10.1cm, yük. 9.5 cm.Resim 7: 3a-bAçıklama: Hamuru iyi pekişmiş, iyi pişmiş. Katkı maddesi yüzeyde görülmektedir. Çark yapımı. Kabın iç tarafında, gövdenin alt yarısı sıvazlanmış durumdadır. Gövdenin dışında, kulpların kırık kısımlarından boyalı

oldukları anlaşılmaktadır. Kulplardan ve gövdeden inen boya bezek dip kısmında birleşmektedir. Özellikle boya bezek çok iyi perdahlanmış durumdadır. Dip kısmından önce hafif bir omurga söz konusudur.Yayınlandığı Yer: -

KAYNAKÇAAkdeniz 2001: E. Akdeniz,”Pisidya Türünde Bir Depas

Ampkhipellon”, OLBA IV, 19-26.Akyurt ve Kaya 2005: A. Akyurt, S. Kaya,“İzmir

Arkeoloji Müzesi Tarafından Satın Alınan Bir Grup Depas Amphikypellon”, Anatolia 28, 1-12.

Algaze vd 1992: G. Algaze, A. Mısır, T. Wilkinson, “Şanlıurfa Museum/University of California ex-cavations and surveys at Titriş Höyük, 1991: A Preliminary Report”, Anatolica 18, 33-60.

Algaze vd 1996: G. Algaze, J. Kelly,bT. Matney, D. Schlee, “Late EBA Urban Structure at Titriş Höyük: Southeastern Turkey: The 1995 Season”, Anatolica 22, 129-144.

Archı 2011: A. Archi, “In Search of Armi”, JCS 63, 5-34.

Aruz 2003: J. Aruz, Art of the First Cities: The Third Millenium B.C. From the Mediterranean to the Indus, New York.

Bernabò-Brea 1976: L. Bernabò-Brea, Poliochni II, 1-2, Roma.

Blegen vd 1950: W.C. Blegen, J.L. Caskey, M. Rawson, J. Sperling, Troy, General Introduction the First and Second Settlements,Volume I,Part 1, Text & Plates, New Jersey.

Braıdwood ve Braıdwood 1960: R. J. Braidwood, L. Braidwood, Excavations in the Plain of Antioch –I, Chicago.

Curvers 1988: H.H. Curvers,“The Period VI Pottery”, Hammam et-Turkman I, Report on the University of Amsterdam’s 1981-84 Excavations in Syria II. In: M. N. Van Loon (ed.), İstanbul, 351-396.

Çınaroğlu ve Çelik 2011: A.Çınaroğlu –D. Çelik, “2009 Yılı Alacahöyük Kazıları”, KST 32.4, Ankara, 183-193.

Duru 2010: R.Duru, Gedikli Karahöyük II, Ankara.Efe 2007: T. Efe, “The Theories of ‘Great Caravan Route’

between Cilicia and Troy: the Early Bronze Age III period in inland Western Anatolia” AnSt 57, 1-17.

Efe ve İlaslı 1997: T. Efe - A. İlaslı, “Pottery Links Between The Troad and Inland Northwestern Anatolia During the Trojan Second Settlement”, Poliochni, e l’Antica eta del Bronzo nell’Egeo Settentrionale, 596-609.

Erkanal ve Şahoğlu 2012: H.Erkanal, V. Şahoğlu, “Baklatepe (1995 - 2001)”, In: O. Bingöl, A.Öztan,nH.Taşkıran (Eds.), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Yıl Armağanı, DTCF Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011), 91-98.


Genouıllac 1926: H.Genouillac, Ceramique Cappadocienne Tome II, Paris.

Goldman 1956, H. Goldmann, Excavations at Gözlükule, Tarsus Vol.II-Text-Plate. From the Neolithic Through the Bronze Age, Princeton.

Hüryılmaz 1995: H.Hüryılmaz, “Uşak Arkeoloji Müzesinden Bir Grup “Depas Amphikypellon”, In: A. Erkanal, H. Erkanal, H. Hüryılmaz, A. T. Ökse, N. Çınardalı, S. Günel, H.Tekin, B. Uysal, D. Yalçıklı (derl.), İ. Metin Akyurt, Bahattin Devam, Anı Kitabı: Eski Yakındoğu Kültürleri Üzerine İncelemeler, 177 -188

Joukowsky 1986: M.S.Joukowsky, Prehistoric Aphrodisias I – II, St-Etienne.

Kepınskı 2012: L. Kepinski, “Tilbeshar, au carrefour d’echances entre la vallee de l’Euphrate et la cote mediterraneenne a l’age du Bronze” In: O. Henry (Ed.), Archéologies et espaces parcourus, 35 – 44.

Kontanı 1995: R.Kontani, “Relations between Kültepe and Northern Syria during the Third Millennium B.C.”, BAncOrMus 16, 109-142.

Koşay 1938: H. Z. Koşay, Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı 1936 Raporu, Ankara

Koşay 1951: H. Z. Koşay, Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı, 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere ait ilk Rapor, Ankara

Loon 1968: V.M. Loon, “First Results of the 1967 Excavations at Tell Selenkahiye”, AAS 18.1-2, 21-36.

Loon 1969: V.M. Loon,“New Evidence from Island Syria for the Choronology of the Middle Bronze Age”, AJA 73, 277-278.

Matney vd 1997: T.Matney, G. Algaze, H. Pittman, “Excavations at Titriş Höyük in Southeastern Turkey: A Preliminary Report of the 1996 Season”, Anatolica 23, 61-84.

Mellınk 1963: M.J.Mellink, “An Akkadian Illustration of a Campaign in Cilicia?”, Anatolia 7, 101 – 115.

Mellınk 1989: M.J.Mellink, “Anatolian and Foreign Relations of Tarsus in The Early Bronze Age”, In: K. Emre, M. Mellink, B. Hrouda, N. Özgüç (Eds.), Anatolia and the Ancient Near East. Tahsin Özgüç’e Armağan / Studies in Honor of Tahsin Özgüç, 319-331.

Mellınk 1998: M.J.Mellink, “Anatolia and the Bridge From East to West in the Early Bronze Age”, Tüba-Ar 1, 1-8.

Orthmann 1963: W. Orthmann, Die Keramik der Frühen Bronzezeit aus Inneranatolien, Berlin.

Osten 1937: H.H. Von der Osten, The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32 Part I, Chicago.

Öktü 1973: A.Öktü, Die Intermediate Keramik in Kleinasien, München.

Özgüç 1957: N. Özgüç,“Kültepe Kazılarında Bulunan Mermer İdol ve Heykelcikler”, Belleten 21, 61 – 91.

Özgüç 1964: T. Özgüç, “Early Anatolian Archeaology in the Light of Recent Research / Yeni Araştırmaların Işığında Eski Anadolu Arkeolojisi”, Anatolia 7, 1- 42.

Özgüç 1986: T. Özgüç, “New Observations on the Relationship of Kültepe with Southeast Anatolia and North Syria during the Third Millennium B.C.”, In: J.V. Canby, E. Porada, B.S. Ridgway, T. Stech (Eds.), Ancient Anatolia Aspects of Change and Cultural Development. Essays in Honor of Machteld J. Mellink, 31 – 47.

Özgüç ve Özgüç 1953: T. Özgüç, N. Özgüç, Kültepe Kazısı Raporu 1949, Ankara.

Öztan 2012: A. Öztan, “Karaoğlan (1937-1941)”, In: O. Bingöl, A.Öztan, H.Taşkıran (Eds.), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Yıl Armağanı, DTCF Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011), 181-188.

Rahmstorf 2006: L. Rahmstorf, “Zur Ausbreitung vorderasiatischer Innovationen in die früh-bronzezeitliche Ägäis”, PZ 81.1, 49 - 96.

Sarı 2012: D. Sarı, “İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi”, M.A.S.R.O.P. 7, 112 – 249.

Schachner ve Schachner 1995: Ş. Schachner - A. Schachner, “Ürgüp ve Nevşehir Müzelerindeki “depas amphikypellon ve tankart” Tipi Kaplar ve Düşündürdükleri”, In: A. Erkanal, H. Erkanal, H. Hüryılmaz, A. T. Ökse, N. Çınardalı, S. Günel, H.Tekin, B. Uysal, D. Yalçıklı (derl.), İ. Metin Akyurt, Bahattin Devam Anı Kitabı: Eski Yakındoğu Kültürleri Üzerine İncelemeler, 307 - 316

Schlıemann 1880: H. Schliemann,Ilios: The City and Country of The Trojans: The Results of Researches and Discoveries on yhe Site of Troy and Throughout the Troad in the Years 1871-72-73-78-79, London.

Schmıdt 1932: E. F. Schmidt, The Alishar Hüyük: Seasons of 1928 and 1929. I, Chicago.

Spanos 1972: P.Z. Spanos, “Untersuchung über den bei Homer, depas amphikypellon genannten Gefäßtypus”, IstMitt 6, Tübingen.

Spanos ve Strommenger 1993: P.Z. Spanos, E. Strommenger, “Zu den Beziehungen Zwischen Nordwestanatolien und Nordsyrien / Nordmesopotamien im III. Jahrtausend vor Christus”, In: M.J. Mellink, E.Porada, T.Özgüç (Eds.), Aspects of Art and Iconography: Anatolia and Its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç / Nimet Özgüç’e Armağan, .573-578.

Strommenger ve Kohlmeyer 2000: E. Strommenger, K. Kohlmeyer, Tall Bi’a / Tuttul-III. Die Schichten des 3. Jahrtausends V. Chr. İm Zentralhügel E, Saarbrücken.

Şahoğlu 2005: V. Şahoğlu, “The Anatolian Trade Network and The İzmir Region During The Early Bronze Age”, OxfJA24 (4), 339 – 361.


Topbaş vd 1998: A. Topbaş - T. Efe - A. İlaslı, “Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part 2: The Settlement of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii”, Anatolia Antiqua VI, 21-95.

Türkteki 2012: M. Türkteki, “Batı ve Orta Anadolu’da Çark Yapımı Çanak Çömleğin Ortaya Çıkışı ve Yayılımı”, M.A.S.R.O.P. 7, 45 – 111.

Yılmaz 2010: D. Yılmaz, “Erken Tunç Çağı’nda Batı ve Orta Anadolu Kültürel İlişkileri Işığında Depas ve Tankard Türü Kaplar”, Anatolia 36, 45-64

SABAHATTİN EZERAdıyaman Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, 02040, Adı[email protected]


Tip Tablo1


1a 1b

2a 2b

3a 3b

4a 4b

Resim 1: Tip 1 (İç bükey gövdeli depaslar)


Resim 2: Kültepe’de ele geçmiş olan depas kap ve kulp parçaları

Resim 3: Kültepe’de ele geçmiş siyah astarlı, perdahlı depas parçaları


1a 1b

Resim 4: İri boyutta depas parça

1a 1b

2a 2b

Resim 5: Tip 2 (Dış bükey gövdeli depaslar)


1a 1b

2a 2b

3a 3b

4a 4b

Resim 6: Tip 2 devamı (Dış bükey gövdeli depaslar)


1a 1b

Resim 4: İri boyutta depas parça

1a 1b

2a 2b

Resim 7: Tip 3 (Dışa açılan düz kenarlı depaslar)


Resim 8: Tel Bia’da ele geçen bir depas (Strommenger ve 2000: Taf. 31:2)

Resim 9: Selenkahiye’de ele geçen bir depas (Aruz 2003:273, fig.178c)


1 2

3

Resim 11: Tilbeşar’da ele geçen depas (KepinSKi 2012: 41, fig. 9)

Resim 10: Titriş Höyük’te ele geçen depaslar


1a 1b

1c

Resim 12: Alişar: Şikago Üniversitesi Oriental Enstitü Müzesinde bulunan bir depas

Kültepe Eski Tunç Çağı Tabakalarında Bulunmuş Olan Depas Türü Kaplar - Arkeoloji Dergisi...

Documents

Transcript of Kültepe Eski Tunç Çağı Tabakalarında Bulunmuş Olan Depas Türü Kaplar - Arkeoloji Dergisi...