T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ
(PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ)
ANABİLİM DALI
BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI VE
BULUNTULARI
Yüksek Lisans Tezi
Metin BATIHAN
Ankara-2014
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ
(PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ)
ANABİLİM DALI
BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI VE
BULUNTULARI
Yüksek Lisans Tezi
Metin BATIHAN
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Aliye ÖZTAN
Ankara-2014
i
ÖNSÖZ
Arkeolojik anlamda maddi kültür kalıntıları, belki de en iyi şekliyle
mezarlık alanlarında tespit edilebilmektedir. Zengin gömü hediyelerinin yer aldığı
mezarlar, Başur Höyük’te açığa çıkarılmış olup, dönemin teknolojik yönden
gelişmişlik düzeyini ortaya koymasının yanı sıra, sosyopolitik ve ekonomik hayatı
hakkında da bizlere önemli veriler sunmaktadır. Böylesine zevkli bir konuyu
çalıştığım süre boyunca, Başur Höyük kazılarında bulunmuş olmayı, kendi adıma
büyük bir şans olarak kabul etmekteyim.
Bunun için öncelikle, mesleğe başlamamda çok büyük emeği geçen,
yayınlanmamış olan Başur Höyük mezar eserleri üzerinde çalışmama izin veren,
desteği ile her daim beni yönlendiren hocam Yrd. Doç. Dr. Haluk
SAĞLAMTİMUR’a teşekkür etmeliyim. Daha sonra, bilgisi, tecrübesi ve çalışma
disiplini ile ufkumu genişleten; örnek gösterilebilecek bir eğitimci olan danışman
hocam Prof. Dr. Aliye ÖZTAN’a ne kadar teşekkür etsem azdır.
Kaynak konusunda çok sayıda yayına ulaşmamı sağlayan, özellikle metal
eserler konusunda bilgisine başvurduğum, hocam Prof. Dr. Tayfun YILDIRIM’a
tüm içtenliğimle teşekkürlerimi sunarım.
Bu tezin oluşmasında büyük emekleri geçen Yrd. Doç. Dr. Gülden
Özkalalı EKMEN, Yrd. Doç. Dr. Hamza EKMEN, Araş. Gör. Aslı KISA ve Araş.
Gör. Ayşegül ERDEN’e teşekkür borçluyum.
Beni olumlu yönde motive eden ve güler yüzünü eksik etmeyen Doç. Dr.
Tunç SİPAHİ, Doç. Dr. Vasıf ŞAHOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ali Ozan’a
teşekkürlerimi sunarım. Kafkasya bölgesi konusunda yardımlarını esirgemeyen
Mironov RAHMETOV’a, samimi dostlukları ve manevi destekleri için Öznur
ÖZMEN, yıllardan beri birlikte çalıştığım tecrübeli ve entelektüel arkadaşım Araş. Gör.
Bahattin İPEK, Araş. Gör. Murat KARAKOÇ, Gökçe DEDE, İzzettin ELALMIŞ, Ömer
BALKA, Adnan ATAŞO, Şenay Ozan, Ali GÜNEY, Fırat SÖZERİ ve Yusuf ERCAN’a
yürekten teşekkür ederim.
Son olarak, eserlerin mezarlardan çıkarılma, tasnifleme, restorasyon, fotoğraf ve çizim
gibi aşamaların her birinde canla başla çalışan, burada adını tek tek sayamadığım Başur
Höyük kazı ekibi ve işçi arkadaşlarıma teşekkür borçluyum.
Ankara, 2014
iii
İÇİNDEKİLER
Önsöz………………………………………………………………...…
i
İçindekiler…………………………………………….…......................
iii
Kısaltmalar…………………………………………………………….
v
I.GİRİŞ………………………………………………………………...
1
II. KURAMSAL ÇERÇEVE 8
II.1.Konu …..…………………………………………..……........
8
II.2. Amaç………………………………..…………...…………..
8
II.3. Kapsam……………………………………………...………
8
II.4. Yöntem………………………………………………………
9
III. BAŞUR HÖYÜK 10
III.1. Konum……………………………………………………....
10
III.2. Araştırma Tarihçesi………………………………………....
10
III.3. Stratigrafi…………………………………………………...
11
IV. BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI 16
IV.1. Mezarlık Alanı ve Mezar Tipi……………………………...
16
IV. 2. Güneydoğu Anadolu’da Taş Sandık Mezarların Görüldüğü
Merkezler…………………………………………………………
18
IV.3. Mezarlar ve Mezar Buluntularının Konumu.……………….
26
IV.3.1. Mezar 1……………………………………..…...
26
iv
IV.3.2. Mezar 2………………………………………….
27
IV.3.3. Mezar 3………………………………………….
28
V. MEZARLARDA ELE GEÇEN KÜÇÜK BULUNTULAR 29
V.1. Pişmiş Toprak Eserler…………………………………….
29
V.1.1. Meyvelikler………………………………………
29
V.1.2. Kaseler……………………………………………
34
V.1.3. Çömlekler………………………………………...
40
V.1.4. Vazolar…………………………………………...
46
V.1.5. Birleşik Kap………………………………………
49
V.2. Metal Eserler……………………………………………...
50
V.2.1. Silahlar…………………………………………...
51
V.2.1.1. Mızrak Uçları…………………………….
51
V.2.2. Süs Eşyaları………………………………………
62
V.2.2.1. İğneler……………………………………
62
V.3. Taş Eserler………………………………………………..
72
V.3.1. Mühürler………………………………………….
72
V.3.2. Boncuklar………………………………………...
75
VI. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME………………………………... 78
VII. KATALOG………………………………………………………. 90
Özet/Abstract…………………………………………………………. 122
Kaynakça……………………………………………………………… 124
Resim, Harita, Tablo, Plan ve Levhalar Listesi…………………….. 152
Resim, Harita, Tablo, Plan ve Levhalar……………………………..
156
v
KISALTMALAR
Kaynakça İçinde Kullanılan Kısaltmalar
AAA: Annals of Archaeology and Anthropology
AnatSt: Anatolian Studies
ANES: Ancient Near Eastern Studies
AnMet: Anatolian Metal
ARCANE:
Associated Regional Chronologies for The Ancient Near East
and The Eastern Mediterranean
ArST Arkeometri Sonuçları Toplantısı
AST: Araştırma Sonuçları Toplantısı
AuOr: Aula Orientalis
BagF: Baghdader Forschungen
BagM: Baghdader Mitteilungen
BAR: British Archaeological Reports
CMAO
Contributi e Materiali di Archeologia Orientale
CNR: Consiglio Nazionale delle Rierche
CollAn: Colloquium Anatolicum
DamM: Damaszener Mitteilungen
ICAANE: International Congress of the Archaeology of the Ancient Near
East
vi
IstMitt: Istanbuler Mitteilungen
JNES: Journal of Near Eastern Studies
KST: Kazı Sonuçları Toplantısı
MDOG: Mitteilungen des Deutschen Orient Gesellschaft
ODTÜAFPY:
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi Yayınları
ODTÜKPY:
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları
OIP: Oriental Institut Publications
SPO: Studi di Preistoria Orientale
SASAA: Scienze Dell Antichita Storia Archeologia Antropologia
TAD: Türk Arkeoloji Dergisi
TEBE
Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü
Tüba-Ar: Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi
UAK: Uluslararası Assiriyoloji Kongresi
ZA: Zeitschrift für Assyriologie
vii
Katalog İçinde Kullanılan Kısaltmalar
A.ç. Ağız çapı
Ağ. Ağırlığı
Bul. Yr. Bulunduğu Yer
cm.
santimetre
D.ç.
Dip çapı
Env. no. Envanter Numarası
gn. Genişlik
gr.
Gram
Kat. no. Katalog Numarası
Lev. no. Levha Numarası
Maks.
Maksimum
Uz. Uzunluğu
Ür. Md. Üretildiği Madde
Metin İçinde Kullanılan Kısaltmalar
Bkz. Bakınız
Lev. Levha
Vb. Ve benzeri
1
I. BÖLÜM
GİRİŞ
Kuzeyinde Toros Dağları’nın bir set gibi yükseldiği Güneydoğu Anadolu
Bölgesi, Mezopotamya düzlüklerinin coğrafi yönden devamı niteliğindedir. Bölge,
Karacadağ Masifi tarafından iki ana sektöre ayrılabilir: Amuk-İslahiye-Maraş
ovaları, Gaziantep’in yüksek platoları ve Orta Fırat Bölgesi’ni de içine alan Batı
Bölgesi; Dicle, Batman, Garzan ve Botan Nehirleri ile Yukarı Habur Bölgesinden
oluşan Doğu Bölgesi1 (Harita 1). Bu fiziki özellikleri ile oldukça erken çağlardan
beri, bölgedeki merkezlerin komşu bölgelerle etkileşim içinde olduğu bilinmektedir.
Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’daki kültürel gelişmelerle uyumlu
olarak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi sosyo-ekonomik ilişkilerin yön verdiği çeşitli
yapılanmalara tanıklık etmiştir. Bu yapılanmalar arasında en derin olanı şüphesiz ki
Geç Uruk Evresi’nde yaşanmıştır. Yaklaşık olarak M.Ö. 4. binyılın ikinci yarısından
itibaren, Güney Mezopotamya kökenli Uruk kültürü, Kuzey Mezopotamya, Kuzey
Suriye ve Güneydoğu Anadolu2 toplulukları üzerinde etkili olmaya başlamıştır.
Yabancı gruplar yerel topluluklarla ve ondan da önemlisi yerel seçkinlerle etkileşir
ve politik ve ekonomik merkezileşmenin güneyin kalıplara uygun biçimlerine doğru
derin ve hızlı bir dönüşümü başlatırlar3. Bölgesel temelde siyasi olarak örgütlenmiş
1 Ökse 2011, 260-261.
2 Algaze vd. 1989, 577.
3 Frangipane 2002, 246.
2
bir toplum, akrabalık bağlarına dayanan modelin yerini almıştı4. Üretim araçlarını ve
malların dağıtımını ellerinde bulunduran siyasi ve dinsel seçkinler sınıfı tarafından
gerçekleştirilen merkezileşme5, üretimin artması için kırsal topluluklar üzerinde
baskı uygulamışsa da, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, toplum yapısı ve üretimin
düzenlenmesi temelde değişmemiştir6. Geç Uruk kültürünün etkisiyle gerçekleşen bu
sistem, M.Ö. 3. binyılın başlarında çeşitli faktörlerin bir arada olduğu, en çok da
sistemin kendi iç dinamiğinden kaynaklı nedenlerden ötürü çöküntüye uğradığı
düşünülmektedir7.
Geç Uruk kültürünün çöküşünden sonra Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
yazının kullanılmadığı, anıtsal mimari, uzun mesafeli ticaret ve seçkin sanat eserleri
gibi karmaşıklığın göstergelerinden yoksun, daha ziyade yerel özelliklerin ön plana
çıktığı bir kültürel gelişimin varlığı anlaşılmaktadır8. Benzer tabloyu Kuzey
Mezopotamya ve Kuzey Suriye’deki merkezlerde de görmekteyiz (Harita 2). Bu
merkezlerin boyutlarında önceki döneme göre bir küçülme söz konusuysa da, Ubaid
Dönemi’nde olduğu gibi minimal anlamda bütünleşmiş ve ekonomisi tarıma dayalı
köy sistemlerinden9 farklı bir düzeni temsil etmektedir. Bölgeselleşmenin arttığı
dönemin başlarında yukarıda sözü edilen Dicle ve Fırat Nehirleri’nin etrafında
4 Roaf 1996, 58.
5 Frangipane 2003a, 13.
6 Frangipane 1996, 65.
7 Frangipane 2003b, 44. Bu “çöküş” ile ilgili olası nedenlerin ayrıntıları için bkz. Frangipane 2002,
291-294.; Akkermans ve Schwartz 2003, 203-209.
8 Abay 2006, 25.
9 Akkermans ve Schwartz 2003, 231.
3
kümelenen doğu ve batı sektörlerinde gözle görünür bir farklılık söz konusudur10.
Kültürel anlamda bu farklılığı en iyi şekilde çanak-çömleklerde görmekteyiz. E.
Rova, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde farklı seramiklerin görüldüğü beş bölge ayırt
etmiştir: Dicle Nehri boyunca görülen Ninive 5 kültürüne ait iki bölge, Aşağı Balikh
Bölgesi, Orta Fırat’tan Malatya’ya kadar olan bölge ve Doğu Anadolu’nun yüksek
dağlarını içine alan bölge11.
E. Rova’nın bu görüşüne ek olarak üçüncü bir Ninive 5 bölgesinden söz
etmek mümkündür. Ilısu Baraj Projesi kapsamında gerçekleştirilen kazılar
neticesinde, Yukarı Dicle Vadisi’ndeki Kenantepe, Ziyarettepe, Müslüman Tepe,
Aşağı Salat Höyük, Salat Höyük, Kavuşan Höyük, Gricano ve Başur Höyük Ninive 5
seramiklerinin ele geçtiği merkezler arasındadır (Harita 3). Kenantepe, Ziyarettepe
ve Kavuşan Höyük’ten elde edilen verilere göre Eski Tunç Çağı bölgesel özellikli bir
karakter sergilemektedir12. Bu dönemde yerleşim yoğunluğunda ve büyüklüklerinde
de bir düşüş yaşandığı yüzey araştırmaları sonucu ortaya konmuştur13. Durum her ne
kadar böyle olsa da, tarım ve hayvancılık gibi ekonomik faaliyetler yürüten varsıl bir
kesimin, yerel topluluk içinde ön plana çıktığı anlaşılmaktadır. Bu seçkin aileler ve
sosyal gruplardan oluşan topluluk, Geç Uruk Evresi’nde yaşayanlardan oldukça
farklı bir şekilde, güçlerini askeri ve politik güçlere dayandırmışlardır14. Ekonomik
ve politik gücünü büyük ölçüde tarım ve hayvancılıktan elde ettiği artı ürün üzerine
10 Rothmann ve Fuensanta 2003, 585.
11 Rova 1996, Fig. 4.
12 Ökse 2011, 261.
13 Algaze 1999, 555.
14 Restelli 2012,71.
4
kuran bu sınıf, gösterişli nesneler aracılığıyla kendilerini toplumdan ayrı tutarak,
otoritesini kurma ve güçlendirme yoluyla varlığını sürdürmüştür.
Eski Tunç Çağı başlarında güçlenen seçkin sınıfla birlikte, kentsel nitelikli
merkezlerin M.Ö. 3. binin ikinci yarısında Güneydoğu Anadolu’da yerel bir süreçten
geçerek kurulduğu görülmektedir15
. Böylelikle, Eski Tunç Çağı’nın ilk dönemlerinde
yerleşim sistemlerinin karmaşıklıktan yoksun, çiftlik ve küçük köyler şeklinde
karşımıza çıktığı görülürken; dönemin ortalarından itibaren Kuzey Mezopotamya
düzlüklerinde ve Torosların eteklerinde kentleşmenin başladığına tanık oluruz16. Bu
yerleşimler bir anda ortaya çıkmamış, tam aksine daha önce kurulmuş yerleşmelerin
devamı niteliğindeydi17. Biri diğerinin devamı niteliğindeki yapılanma ile, Geç Uruk
Evresi’nden sonra ortaya çıkan bir gerileme anından sonra kentleşmede bir canlanma
olduğunu, yeni tip bir devlet örgütleşmesinin belirdiğini görüyoruz18.
Arkeolojik anlamda, varsıl kesime ait maddi kültür kalıntılarının izi, belki de
en iyi şekliyle mezarlık alanlarında tespit edilebilmektedir. Bunun en güzel örneğini
Yukarı Fırat Bölgesi’nde yer alan Arslantepe yerleşiminin VI B tabakasına ait ve
soylu mezarı olarak değerlendirilen19 mezarda görmekteyiz. Oldukça zengin mezar
hediyelerinden oluşan buluntu repertuarı bize bu dönem hakkında önemli veriler
sunmaktadır. Zengin gömü hediyelerinin yer aldığı mezarlar, Başur Höyük’te de
açığa çıkarılmış olup, dönemin sosyopolitik ve ekonomik yapılanması hakkında
15 Wattenmaker 2003, 71.
16 Helwing 2012, 48.
17 Wattenmaker 2003, 70.
18 Frangipane 2002, 292.
19 Frangipane vd. 2001, 107.
5
bizlere önemli katkılar sağlamaktadır. Mezar hediyesi olarak bırakılan ve üretimi için
tam zamanlı uzmanlık gerektiren buluntular, örgütlenmesi son derece karmaşık olan
madencilik faaliyetlerinin göstergelerinden nitelikli metal eser üretimi bahsedilen
yönetici sınıfın örgütlenme becerisini ve ulaşılan örgütlülük düzeyini göstermesi
açısından son derece önemlidir20.
. Başur Höyük’te 2011 kazı sezonunda tespit edilen üç taş sandık mezar ve
mezarlarda ele geçen buluntuları konu edinen bu çalışmada, izlenen yol şu şekilde
planlanmıştır. Öncelikle, Başur Höyük’ün yeri ve konumu hakkında kısaca coğrafi
özelliklere değinilmiş, höyükte yapılan araştırmaların kısa bir tarihçesi III. bölümde
sunulmuştur. Bölüm sonunda, höyüğün stratigrafisi hakkında genel bilgiler
verilmiştir.
IV. bölümde, höyüğün güneydoğu yamacında 2011 yılı kazı sezonunda tespit
edilen taş sandık mezarların özellikleri sırasıyla belirtilmiştir. Mezarlara bırakılan ölü
hediyelerinin, mezar içindeki konumları hakkında bilgi verilmiş, bu mezarların,
Güneydoğu Anadolu Eski Tunç Çağı taş sandık mezar geleneği içinde yer alan diğer
mezarlarla ilişkisi araştırılmıştır.
V. bölümde, söz konusu mezarlarda ölü hediyesi olarak bırakılmış küçük
buluntular incelenmiştir. Bunlar, üretildikleri malzemeye göre, pişmiş toprak, metal
ve taş eserler olmak üzere üç ana başlık altında toplanmıştır.
20 Sağlamtimur ve Ozan 2014, 518.
6
Pişmiş toprak eserler başlığı altında sadece çanak-çömlekler yer almaktadır.
Mezarlardan ele geçen bu seramikler, öncelikle, meyvelikler, kaseler, çömlekler,
vazolar ve birleşik kap olmak üzere formlara göre gruplandırılmıştır. Daha sonra her
form kendi içinde ağız, dip ve/veya ayırt edici biçimsel özelliklerine göre alt tiplere
ayrılmıştır. Seramiklerin hamur ve pişirilme özellikleri, katkı maddeleri, yüzeylerine
uygulanan işlemler, istatistiki bilgiler ve diğer nitelikleri, ana formlar çerçevesinde
ele alınarak; bunların Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye’deki yakın
benzerleri ile karşılaştırılması sağlanmıştır.
Metal eserler, kullanım amaçları göz önünde bulundurularak silahlar ve süs
eşyaları olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır. Mızrak uçları ve iğnelerden
oluşan bu başlıklar tipolojik özelliklerine göre alt gruplara ayrılmış ve Anadolu,
Mezopotamya, Kuzey Suriye, İran ve Kafkasya’daki yakın benzerleri ile
karşılaştırılmıştır.
Taş eserler ise üç silindir mühürden oluşmaktadır. Tek tek ele alınan
mühürlerin biçimsel özellikleri verildikten sonra, üzerine işlenen bezemelere göre
paralelleri saptanmıştır.
VI. bölümde, çalışmamızın temasını oluşturan mezarların ve mezar
hediyelerinin, yakın benzerleri ile karşılaştırılması sonucunda elde edilen verilerden
hareketle, Başur Höyük mezarları için kronolojik bir çerçeve oluşturulmuş;
böylelikle, Anadolu ve Mezopotamya arkeolojisindeki yeri belirlenmeye
7
çalışılmıştır. Sonuç başlığı altında değerlendirilen bu tür verilere ek olarak Eski Tunç
Çağı hakkında genel bilgilere de değinilmiştir.
VII. bölümde, sandık mezarlardan ele geçen eserlerin tamamının kataloğu
oluşturulmuştur. Katalog kapsamında, eserin hangi mezardan ele geçtiği, levha ve
çizim numaraları, biçimsel özelliklere ait bilgiler ve son olarak tanımı yapılarak
detaylandırılmıştır.
Bu tez çalışması ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Kuzey Mezopotamya,
Kuzey Suriye, İran ve Kafkasya gibi çevre kültür bölgeleriyle Eski Tunç Çağı’nda
yakın ilişkilerde bulunduğu, Başur Höyük mezar buluntuları ışığında incelenmeye
çalışılmıştır. 2012-2013 yıllarında aynı alanda açığa çıkarılan ve sayıları binleri
geçen zengin hediyeleriyle on bir mezar, belgeleme ve restorasyon çalışmalarının
halen devam ediyor olmasından dolayı tezimizin kapsamı dışında tutulmuştur. Basit
toprak mezar ve taş sandık mezarlardan oluşan toplam on dört mezarın, bu haliyle
sıradan gömütler olmadığı, varsıl kesime ait yönetici mezarları olduğunu
söyleyebiliriz.
8
II. BÖLÜM
KURAMSAL ÇERÇEVE
II. 1. Konu
“Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları” başlıklı çalışmanın
konusunu, Başur Höyük’ün güneydoğu yamacında 2011 yılında açığa çıkarılan ve
Eski Tunç Çağı’na ait üç taş sandık mezar ve mezar hediyeleri oluşturmaktadır.
II. 2. Amaç
Çalışmanın temel amacı, Başur Höyük’te Eski Tunç Çağı’na ait taş sandık
mezarları bütün buluntuları dikkate alarak incelemek ve elde edilen veriler ışığında
Botan Vadisi ve Yukarı Dicle Havzasının bu dönemde teknolojik ve sosyo-politik
gelişmişlik seviyesini anlamaya çalışmaktır. Bu amaçla yola çıkılarak, mezarların
yapılış tarzının incelenmesi, eserlerin tipolojik tasnifinin gerçekleştirilmesi ve bu
eserlerin diğer merkezlerdeki buluntularla karşılaştırılması üzerine yoğunlaşılmıştır.
Ek olarak, Başur Höyük mezarları için kronolojik bir perspektif elde etmek; söz
konusu mezarların Anadolu ve Mezopotamya arkeolojisindeki yerini belirlemek,
çalışmamızın diğer amaçlarından biridir.
II. 3. Kapsam
Bu çalışmada, Başur Höyük’ün güneydoğu yamacında 2011 yılında tespit
edilen üç taş sandık mezar ve bu mezarlara bırakılan pişmiş toprak, metal ve taştan
üretilen toplam 195 yayınlanmamış eser incelenmiştir. Daha sonraki yıllarda (2012-
9
2013) açığa çıkarılan on bir mezar ve sayıları binleri geçen ölü hediyeleri, belgeleme
ve restorasyon gibi çalışmalar tamamlanamadığından tezin kapsamı dışında
tutulmuştur.
II. 4. Yöntem
Çalışmada öncelikli olarak, kapsam dahilindeki eserler yerinde incelenmiş,
katalog çalışması için fotoğraf ve çizim yöntemleri ile eserlerin belgelenmesi
sağlanmıştır. Bütün çizim ve fotoğrafları bilgisayar ortamına girdikten sonra, Başur
Höyük kazı evinde gerçekleştirilen çalışma ile eserlerin niteliksel özellikleri
sıralanmış, mezarlara göre dağılımları incelenmiş ve toplamda 195 eser
kataloglanmıştır. Buluntuların analiz sonuçları henüz yapılmadığından niteliksel
özellikler mikroskop yardımıyla incelenmiştir. Seramiklerin hamur rengi özellikleri
“Munsell Renk Kataloğu” dikkate alınarak belirlenmeye çalışılmıştır. Katalog
dahilindeki tüm eserler, üretildikleri malzeme göz önünde bulundurularak pişmiş
toprak, metal ve taş olmak üzere üç ana gruba ayrılmıştır. Özellikle seramikler
içinde, birbirini tekrar eden minyatür örnekler kısmen ayrı tutulmuş fakat istatistiki
bilgiler ve tablolar oluşturulurken malzemenin tümü dikkate alınmıştır. 147 adet tüm
kap, 21 adet mızrak ucu, 24 adet iğne ve üç silindir mühürden oluşan hediyeler,
işlevlerine göre sınıflandırılmış ve bu eserler Eski Tunç Çağı’ndaki yakın benzeri ile
karşılaştırılmıştır. Daha sonra, elde edilen veriler, diğer yerleşim yerlerindeki
verilerle karşılaştırılarak, Başur Höyük’ün Anadolu ve Mezopotamya
arkeolojisindeki yeri saptanmaya çalışılmış ve bilimsel etik kurallarına sadık
kalınarak burada sunulmuştur.
10
III. BÖLÜM
BAŞUR HÖYÜK
III. 1. Konum
Başur Höyük, Siirt ilinin 21 km. doğusunda bulunan Aktaş Köyü, Bakır
Mezrası sınırları içindedir. Bitlis Vadisi’nden doğup sonunda Botan Nehri’ne
dökülen Başur Çayı’nın 150 metre doğusunda yer almaktadır. Yaklaşık olarak 250 x
150 metre boyutlarda ve 15 metrelik kültürel dolguya sahip Başur Höyük, bölgenin
büyük höyükleri arasındadır (Resim 1a, Plan 1).
Siirt-Kurtalan-Bitlis yol kavşağının hemen karşısında yer alan höyük, bu
konumu itibariyle Güneydoğu Anadolu’dan gelerek Doğu Anadolu’ya giden doğal
vadi yollarıyla ilişkili gibi görünmektedir21
. Başur Höyük’ün kuzeyinden, Bitlis
Vadisi aracılığı ile Van Gölü Havzası’na ve batısından Kurtalan üzerinden Batman
ve Diyarbakır düzlüklerine ulaşmak mümkündür. Höyükte, Neolitik dönemden
itibaren yerleşimin olmasında, Başur Çayı kenarında konumlanmasının yanı sıra,
yukarıda belirtilen yol ağının da önemli bir etken olduğu göz önünde
bulundurulmaktadır22 (Resim 1b).
III. 2. Araştırma Tarihçesi
Başur Höyük, ilk defa R. Braidwood ve H. Çambel’in öncülüğünde
oluşturulan karma bir ekip tarafından 1963 yılında başlatılan Siirt ili yüzey
21 Sağlamtimur 2012, 26.
22 Sağlamtimur 2012, 27.
11
araştırmasında tespit edilmiştir23
. Yerleşim, “Başur Çayı sel yatağında kurulan ve
tepe üstünde yıkıntılar bulunan çıplak bir höyük” diye tarif edilip, S 64/4 olarak
kodlanmıştır24
. Araştırmalar sonucunda höyükten 450 parçaya yakın seramik, az
miktarda çakmaktaşı ve doğal cam toplanmıştır25
. Yukarı Dicle Vadisi’ni kapsayacak
şekilde, Ilısu Barajı suları altında kalacak olan höyükte, Mardin Müze Müdürlüğü
Başkanlığı’nda, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim
Üyesi Yard. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur bilimsel danışmanlığındaki bir ekip ile
2007 yılından bu yana kurtarma kazıları yürütülmektedir.
III. 3. Stratigrafi
Başur Höyük’te 2012 yılı sonuna kadar yapılan kazılarda, mimari ile temsil
edilen dört kültür katına ulaşılmıştır26. Bunlar :
1. Kültür Katı : Ortaçağ,
2. Kültür Katı : Orta ve Geç Tunç Çağları,
23 Benedict 1980, 117.
24 Benedict 1980, 117.
25Ekip, seramik parçalarının incelenmesi sayesinde, yerleşimde kazı öncesi oluşturulan bir zaman
dizinini de ortaya koyan şu sıralamayı önermiştir: 1- Halaf’tan Ubeyd’e geçişteki boyalı mallar, 2-
Ubeyd dönemi boya bezemeli mallar, 3- Uruk ve Gawra evreleri basit mallar (Amuk F), 4- Amuk G
ve H evreleri arasına tarihlendirilen saklı astar bezemeli mal ile yalın mallar, 5- MÖ. 3. Binyılın
sonlarına ait mallar (ayaklı kadehler ile onunla ilişkili mallar, sıvaştırılmış boya astarlı mallar ve
düzenli yapılmış çark işi türler), 6- MÖ. 2. Binyıl malları (binyılın ilk yarısında Habur malına yakın
türler), 7- Roma Çağı’ndan sonraya ait olduğu düşünülen çanak çömlekler. Benedict 1980, 113, 114,
143.
26 Sağlamtimur 2012, 28.
12
3. Kültür Katı : Eski Tunç Çağı,
4. Kültür Katı : Geç Uruk Evresi .
Ayrıca, höyük ve çevresinde kazı öncesi yapılan yüzey toplamalarında Erken
Demir Çağı ile MÖ. 7-5. binyıllara tarihlenen çanak çömlek parçalarının varlığı
tespit edilmiştir. Ancak höyükte yapılan kazılarda bu dönemlere ilişkin bir mimariye
henüz rastlanmamıştır.
Bu çerçevede, höyükteki en erken buluntu topluluğu, höyüğün güney
kesiminden toplanan ve MÖ 7. binyıla tarihlenen kırmızı astarlı baskı bezemeli-
impresso türü seramikler olarak görünmektedir27
. Höyük yüzeyinden toplanan bu
parçaların, Anadolu’da Mezraa Teleilat yerleşiminin IIB 3 ve IIB 2 evresinde
görüldüğü belirtilmektedir28
. Benzer buluntuların, Amuk Ovası dışında, Kuzey
Suriye ile Levant Bölgesi’nde de varlığına işaret edilmiştir29.
Yüzeyden toplanan bir diğer grup çanak çömlek Başur Höyük’ün bu erken
devrine işaret etmektedir. Halaf ve Ubaid dönemlerine ait parçaları hatırlatması
bakımından önceki gruptan ayrılır. Tamama yakınında boya bezemeleri kavlamış bu
örnekler fazlaca tahrip olmuştur. Höyükte bu dönemlere ait bir arkeolojik dolguya
henüz ulaşılamadığından, höyüğün MÖ 6-5. binyıllarda yerleşilip yerleşilmediği
kesinlik kazanmamıştır30.
27 Sağlamtimur 2012, 27.
28 Güldoğan 2008, 156.
29 Güldoğan 2010, 376.
30 Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur’a verdiği bilgilerden dolayı teşekkürlerimi
sunarım.
13
4. Kültür Katı : Geç Uruk Evresi
Yerleşimde, MÖ. 4. binyılın ikinci yarısına tarihlenen dönem Güney
Mezopotamya kökenli Geç Uruk evresine karşılık gelir. Bu evrede, mimari yapılar ve
diğer maddi kültür kalıntılarına dayanarak, höyüğün sadece güney yarısında
yerleşildiği görülmektedir. Daha geç dönem yapılarının tahribatına maruz kalsa da,
ortaya çıkartılan taş temeller, yerleşimde Geç Uruk Dönemi’nde büyük yapıların
bulunduğunu ve bunların bir kısmının ara bölmelerle bölünmüş, koridorlara sahip
uzun depo yapıları olduğunu göstermiştir31
. Birbirine bitişik çok odalı yapıların güçlü
duvarlara sahip olması, ikinci katlarının olabileceğini düşündürmektedir32. Bu evreye
ait büyük bir yapı kompleksinin bir bölümü açığa çıkarılmıştır. Yapının sal taşlarıyla
muntazam biçimde döşeli tabanları onun anıtsal niteliğini gösterir 33
. Yapı
gruplarının aralarındaki açıklıklar da avlu olarak kullanılmıştır.
Söz konusu yapılarda ve avlularda ele geçen çanak çömleklerin en önemli
grubu, sayıları binleri bulan Uruk kâseleridir. “Devrik Ağızlı Kase” olarak da bilinen
bu kapların varlığı, Başur Höyük’te M.Ö. 4. binyılın ortalarından itibaren
Mezopotamya ile girişilen etkileşimin en önemli göstergelerinden biridir. Bu
ilişkilere ışık tutan bir diğer seramik türü, çarkta biçimlendirilmiş konik kâselerdir.
Yerleşme düzeni ve geniş alanlara yayılan depo odaları gibi öğeler höyüğün Geç
Uruk Evresi’nde idari bir merkez olabileceğini akla getirmektedir34.
31 Sağlamtimur 2012, 34, 35.
32 Sağlamtimur 2012, 35.
33 Sağlamtimur 2012, 35.
34 Sağlamtimur 2013, 77.
14
3. Kültür Katı : Eski Tunç Çağı
2011 yılında yürütülen arkeolojik çalışmalar, höyüğün güneydoğusunda Eski
Tunç Çağı’na ait bir mezarlık alanının var olduğunu göstermişti. 2012 ve 2013 yılları
kazı çalışmalarında, yerleşimin güneybatı ile kuzeybatısında bu döneme ait yerleşim
katlarının da varlığı anlaşılmış ve buna ek olarak mezarlık alanının kuzeydoğu
yönünde genişlediği tespit edilmiştir. Böylece, yerleşimin bu dönemde yalnızca bir
mezarlık alanı olarak kullanılmadığını gösteren bulgulara oldukça kısıtlı bir alanda
olsa da ulaşılmıştır. Bu tabakaya ait erken yapı katını temsil eden kalıntılar, höyüğün
kuzeybatı alanında G-5 ve 6 plan karelerinde bulunmuştur. Bir ocağa sahip nişli,
kalın kerpiç duvarlı ve taş temelsiz yapı erken evreyi temsil etmektedir. Höyüğün
güneybatısındaki P5 ve R5 plan karelerinde yer alan yapılar daha iyi korunmuştur.
Taş temelsiz, dikdörtgen planlı kerpiç yapıların yanında taş temelli ve sıvalı tabana
sahip kareye yakın bir plan veren yapı da mevcuttur. Taş temelli duvarlar, yığma
çamur kullanılarak yükseltilmiş ve bu yapının içerisinde de bir ocak tespit edilmiştir.
Bu dönemin tarihi, tez konumuzun sonuç kısmında detaylandırılmıştır.
2. Kültür Katı : Orta ve Geç Tunç Çağları
Başur Höyük’te hem mimari hem de diğer maddi kültür kalıntıları yönünden
en ayrıntılı bilgiler MÖ. 2. binyıllarına ait tabakalardan edinilmiştir. Ortaçağ tabakası
tarafından tahrip edilmiş olsa da, MÖ. 2. bin mimarisi höyüğün genelinde
görülmektedir35
. Taş temel üzerine kerpiçle inşa edilmiş yapılar genel olarak çok
odalı ve bitişik düzendedir36
. Orta Tunç Çağı’nın 4-5 sıra olarak yükseltilmiş taş
35 Sağlamtimur 2012, 32.
36 Sağlamtimur 2012, 32.
15
temelli kerpiç yapıları, birbirine yaslanan bağımsız duvarlara sahiptir. Bunlar ara
geçitlerle birbirine bağlanmış, ortak bir avlu etrafına inşa edilmiş yapılar şeklinde
düzenlenmiştir.
Geç Tunç Çağı yapıları, Orta Tunç Çağı’ndakilerden farklı olarak daha anıtsal
ve düzenli bir görünüme sahiptir. Bu dönemde yapıların taş temel yükseklikleri 1,5
metreye kadar ulaşmıştır. Yapılar bağımsız mekanlardan çok, düzenli sokaklar
etrafına yerleştirilmiş ve birden çok odası bulunan bir yapı kompleksinin bölümleri
şeklindedir.
2. Kültür Katı’na ait buluntuların ilk grubu olan Habur çanak çömleği ile
kolları ve başları kırık olan çok sayıda ana tanrıça figürini Orta Tunç Çağı’na; diğer
grubu oluşturan büyük boyutlu depolama kapları ve bölgedeki diğer kazılardan da iyi
bilinen kızıl-kahverengi astarlı çanak çömlekler ise Geç Tunç Çağı’na ait olarak
tanımlanmıştır37.
1. Kültür Katı : Ortaçağ
Yerleşimdeki son kültür katını temsil eden Ortaçağ tabakasından, çok sayıda
bej astarlı veya açık kahverengi hamura sahip, tarak bezemeli çanak çömlekler ile az
sayıda sırlı seramik ele geçirilmiştir38
. Ayrıca, Ortaçağ tabakasının daha erken
evresinde bulunan bir adet gümüş sikke bu dönemin tarihine ışık tutmaktadır39.
37 Sağlamtimur 2012, 33.
38 Sağlamtimur 2012, 29.
39Gümüş sikke, MS. 8. Yüzyılda yaşamış Emevi Halifesi II. Mervan dönemini işaret etmektedir.
Sağlamtimur 2012, 29
16
IV. BÖLÜM
BAŞUR HÖYÜK ESKİ TUNÇ ÇAĞI MEZARLARI
IV. 1. Mezarlık Alanı ve Mezar Tipi
Başur Höyük’te 2011-2013 yılları arasında höyüğün güneydoğu yamacında
yer alan P-10, R-10 ve S-9/10 açmalarında basit toprak ve taş sandık mezarlardan
oluşan toplam 14 mezar açığa çıkarılmıştır (Resim 2a). Höyüğün güney alanında yer
alan ve M.Ö. 4. binyılın ikinci yarısına tarihlendirilen Geç Uruk Evresi’ne ait
tabakaları tespit etmek için çalışılan bu plankarelerde, aynı dönemin taş temelli
yapılarını tahrip ederek, eğimli arazide düz bir alan elde edildiği ve mezarların bu
alanlara oturtulduğu görülmektedir. İlk bulgulara göre, gömüler kremasyon ve
doğrudan gömü olmak üzere iki türlüdür40
. Basit toprak mezarlarda çoklu gömünün
varlığı tespit edilmiştir. İki toprak mezara anne ile bebeğin birlikte bırakıldığı
anlaşılmaktadır41.
Çalışmamızın konusunu ise 2011 kazı sezonunda ortaya çıkarılan üç taş
sandık mezar ve buluntuları oluşturmaktadır (Resim 2b, Plan 2). Diğer mezarlar
üzerinde belgeleme çalışmaları devam ettiğinden tezin kapsamı dışında tutulmuştur.
Kapsam dışında tutulanlar da dahil olmak üzere mezarlarda bir yön birliğinin
olduğunu ve kuzeybatı-güneydoğu yönünde, doğrusal bir düzen içerisinde sıralandığı
görülmektedir. Diğer taş sandık mezarlara göre daha küçük boyutlu olan ve bu
nedenle çocuk gömüsüne ait olduğu düşünülen iki mezar, kuzey-güney
40 Sağlamtimur 2013, 78.
41 Sağlamtimur 2013, 78.
17
doğrultusunda yerleştirilerek farklı bir yön birliği uygulanmıştır. Kuzeybatı-
güneydoğu doğrultusunda olan Başur Höyük mezarlarının, diğer merkezlerdeki taş
sandık mezarların bir kısmı ile yön birliğinin olması dikkat çekicidir. Bu anlamda,
Eski Tunç Çağı I dönemine ait Aşağı Salat taş sandık mezarlarında, Birecik
mezarlığına ait bazı taş sandık mezarlarında ve Arslantepe’deki taş sandık mezarda
benzer uygulamanın olduğu görülmektedir.
Mezarların içerisindeki toprak elenmiş olmasına rağmen, küçük parçacıklar
dışında iskelete ait herhangi bir kalıntı ele geçmiştir. Basit toprak mezarların aksine
taş sandık mezarlarda, tez kapsamı dışında olanlar da dahil, iskelet parçalarının
bulunmamış olması durumuna toprağın asidik yapısının neden olduğu
düşünülmektedir42. Buna benzer durumu örneğin, Birecik Eski Tunç Çağı
mezarlığında da görmekteyiz. İki yüzün üzerinde taş sandık ve küp mezar olmasına
karşın, sadece otuz yedi gömüden tam iskelet veya kemik parçaları ele geçmiştir43.
Geri kalan mezarlarda kemik bulunmaması, sosyal, ritüel bir nedenden çok,
iskeletlerin doğal etkenlerden kaynaklı fiziki bir bozulmaya uğradığı şeklinde
yorumlanmıştır. Benzer şekliyle bir değerlendirme, Şaraga Höyük yakınındaki Şara
Mezar Harabeleri’nde tespit edilen taş sandık mezarda iskelete dair bulgulara
rastlanmadığı zaman da yapılmıştır44
. Aşağı Salat Höyüğü Eski Tunç Çağı taş sandık
mezarlarında ise, bu durum mezarın soyulmuş ve toprağın aşırı tuzlu olmasına
42 Sağlamtimur 2013, 78.
43 Sertok ve Ergeç 2000, 1516. Bu taş sandık mezarların bazılarında toplu gömü de uygulanmıştır.
Ayrıntı için bkz. Sertok ve Ergeç 2000, 1520, Tab. 1.
44 Sertok ve Kulakoğlu 2002, 110.
18
bağlanmıştır45
. Karkamış’taki taş sandık mezarların bir kısmında da iskelete dair
herhangi bir kalıntının olmadığı belirtilmiştir46.
Taş sandık mezarlar, dört veya daha fazla sayıda taşın genellikle dikdörtgen
biçim alacak şekilde birleştirilmesi ve büyük blok taşlar ile üstlerinin kapatılması ile
oluşturulmuştur. Bu haliyle Başur Höyük taş sandık mezarları, T. Özgüç’ün “Ön
Tarihte Anadolu’nun Ölü Gömme Adetleri” adlı kitabında sandık biçimindeki mezar
tipleri başlığı altında incelediği “gerçek sandık mezar”47 tipine girmektedir.
Anadolu’da bu tipteki mezarlar Kalkolitik Çağ’da Alacahöyük48
, Alişar49, Kusura50
ve Korucutepe’de51 tespit edilmiştir.
IV. 2. Güneydoğu Anadolu’da Taş Sandık Mezarların Görüldüğü Merkezler
Güneydoğu Anadolu Eski Tunç Çağı’nda taş sandık mezarların sayısında
önceki dönemlere göre bir artış olduğu görülmektedir. Anadolu’nun hemen hemen
her bölgesinde bulunan bu türde mezarların ortak bir maddi kültür paylaşım ürünü
45 Şenyurt 2002a, 447.
46 Woolley ve Barnett 1952, 218.
47 Özgüç 1948, 31.
48 12. tabakada açığa çıkarılan taşlarla örülü bir adet sandık mezar içerisinde, çok kötü durumda ele
geçmiş kemiklerden hareketle biri çocuğa diğeri yetişkin bir erkeğe ait iki gömü tespit edilmiştir.
Koşay 1938, 154, Lev. CXVIII.
49 Alişar’ın 13. Yapı katında biri çocuğa diğeri bir kadına ait iki taş sandık mezar bulunmuştur. Von
Der Osten 1937, 47-49, Fig. 55-59.
50 Özgüç 1948, 32, Lev. XX/ Res. 57, Lev. XXI/ Res. 59, Lev. XXX/ Res. 78.
51 Van Loon ve Güterbock 1972, 80.
19
olmaktan ziyade, T. Özgüç’ün de belirttiği gibi, gereksinimler sonucu, yapımının
basit olmasından kaynaklı, her bölgede birbirinden ayrı, müstakil olarak ortaya
çıktığı belirtilmiştir52
. Bu nedenle, Başur Höyük taş sandık mezarları, birbirine yakın
kültürel kodları paylaşan merkezler ile karşılaştırılmıştır53 (Harita 4).
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da örneklerini sıklıkla gördüğümüz bu tip
mezarlar, Aşağı Salat Höyük, Birecik, Lidar Höyük, Su Yatağı/Mamaraş, Müslüman
Tepe, Arslantepe, Hacınebi, Hassek Höyük, Karkamış, Titriş Höyük, Nevali Çori,
Tilmen Höyük gibi yerleşimlerde intramural veya höyük yakınlarında ekstramural
olarak bulunmuştur.
Başur Höyük’ün de içinde yer aldığı Yukarı Dicle Vadisi’nde bu tür
mezarların son yıllarda yapılan kazı ve yüzey araştırmaları ile arttığını görmekteyiz.
Ilısu Baraj Projesi kapsamında kurtarma kazıları gerçekleştirilen Aşağı Salat
Höyüğü’nde düzgün kireçtaşı bloklardan oluşan taş sandık mezarlar keşfedilmiştir54.
Tabanları yeşilimsi renkte çakıl taşlarıyla döşeli bu mezarlar kuzeybatı-güneydoğu
yönünde olmak üzere yön birliğine sahip olduğu görülmektedir55
. Kafatasına ait
parçalar dışında yukarıda sözü edilen nedenlerden ötürü mezar içlerinde ölüye ait
başka bir kalıntı bulunamamış olsa da, baş kısmının doğuya bakacak biçimde hocker
52 Özgüç 1948, 40.
53 Anadolu’nun diğer bölgelerinde yer alan taş sandık mezarların ayrıntılı bilgisi için bkz. Özgüç
1948, 33-37. ; Uhri 2010, 117-120.
54 Şenyurt 2002a, 677.
55 Şenyurt 2002b, 447, 452, Res. 8.
20
gömü tarzının uygulandığı belirtilmiştir56
. Mezarların biçimsel özelliği yanında,
içerisinde ve hemen önünde ele geçen buluntular Başur Höyük mezarları ile
karşılaştırılabilecek niteliktedir. Bu buluntular arasında, Ninive 5 seramiğinin teknik
özelliklerini gösteren kırmızımsı devetüyü rengindeki meyvelik, devetüyü ve bej
renkli çift ip delikli bikonik vazolar ile bej renkli kaseler gibi çanak-çömlekler
dışında bronz iğneler ve dağ kristalinden boncuklar yer almaktadır57. Bu bulutular ile
değerlendirildiğinde Aşağı Salat Höyüğü Eski Tunç Çağı mezarlarını dönemin
başlarına tarihlemek mümkün olmuştur58.
Yukarı Dicle Vadisi’nde taş sandık mezarların tespit edildiği bir diğer
yerleşim Müslüman Tepe’dir. Höyüğün 150 metre güneybatısında, M.Ö. 4. binyıl
sonu ve M.Ö. 3. binyıl başlarına tarihlenenler dışında Erhanedan Dönemi I ve II’ye
tarihlendirilen taş sandık mezarlardan oluşan bir mezarlık alanı söz konusudur59.
Armağan buluntusu olarak, bezemesiz Ninive 5 örnekleri, Metalik seramik ve
“Chalica Ware” denilen ayaklı kaselerden oluşan çanak-çömlek ve ender olarak
spiral yivli topuz başlı bronz iğneler ele geçmiştir60.
Ilısu Barajı İnşaat Sahası’nda Ninive 5 seramik türünün boya ve kazıma
bezeli örneklerinin ele geçtiği bir mezarlık olan Şırnak-Tatıka’da da bir adet taş
56 Şenyurt 2002a, 677.
57 Şenyurt 2002b, 447.
58 Şenyurt 2002b, 447.
59 Ay 2013, 277-279.
60 Ay 2013, 279.
21
sandık mezar tespit edilmiştir. Çocuk iskeleti ile bir taş yüzük mezar buluntuları
arasındadır61.
Taş sandık mezarlardan oluşan gömütler, Eski Tunç Çağı boyunca Orta ve
Yukarı Fırat vadilerinde çok yaygın bir gelenek haline gelir62
. Bölgede, Yukarı Dicle
Vadisi ile kıyaslandığında özellikle dönemin ortalarından itibaren sandık mezarların
sayısında kentleşmeye paralel olarak bir artışın olduğu gözlemlenmektedir. Burada,
göz önünde bulundurulması gereken önemli bir husus, Dicle Vadisi ve onu besleyen
su kaynakları alanında yapılan yüzey araştırmaları ve arkeolojik kazıların Fırat
Havzası’ndakilerden daha az olmasıdır.
Yukarı Fırat Bölgesi’nde Şemsiyetepe Höyüğü yakınlarında, höyükteki Eski
Tunç Çağı yerleşimin nekropolü olduğu düşünülen Su Yatağı/Mamaraş’ta taş sandık
mezarlar keşfedilmiştir63
. Mezarlardan ele geçen Karaz, koyu-yüzlü açkılı seramikler
ve diğer buluntular mezarları Eski Tunç Çağı’nın başlarına tarihlendirilmesine
olanak sağlamıştır64.
Malatya yakınlarında yer alan Arslantepe’de elit mezarı olarak yorumlanan
taş sandık mezar M.Ö. 3000-2900 yılları arasına tarihlenmektedir65
. Höyüğün
batısında yer alan mezar, el yapımı kırmızı-siyah açkılı Transkafkasya çanak-
61
Ökse 2014, 9. 62 Frangipane 2003b, 54.
63 Darga 2001, 120, Fig. 9,10.
64 Darga 1989, 69-70.
65 Frangipane 2011, 982.
22
çömlekleri ile çark yapımı açık renkli hamurlu saklı astar bezemeli kaplar ve
arsenikli bakırdan mızrak uçları, kılıç, bıçak, balta, metal kaplar ile altın ve gümüşten
süs eşyalarının olduğu 64 metal eserden oluşan armağanları içermektedir66
. Oldukça
gelişkin bir kültürün izlerini taşıyan bu mezarın hocker pozisyonunda gömülü 30-40
yaşlarında bir erkeğe ait olduğu belirtilmiştir67
. Ayrıca, mezarın taş kapağının hemen
üstünde, kurban edildiği şeklinde yorumlanan dört insana ait iskelet armağanlarıyla
beraber açığa çıkarılmıştır68
. Arslantepe mezarı, özellikle mızrak uçları tipolojisi
bakımından Başur Höyük örnekleri ile oldukça benzer nitelikler sergilemektedir. Bu
benzerlik, çalışmamızda mızrak uçları başlığı altında detaylı bir şekilde ele
alınmıştır.
Hassek Höyük yerleşiminin içinde ve dışında batı alanında yer alan taş sandık
mezarlar, buluntular dikkate alınarak Eski Tunç Çağı I-II dönemleri arasına
yerleştirilmiştir69
. Bu mezarlar arasında elit mezarı olarak yorumlanan Mezar 12’de
hocker pozisyonunda, yetişkin bir erkeğe ait olan gömünün yanına mızrak ucu, yassı
balta, iğne gibi metal eserlerden oluşan zengin ölü hediyeleri bırakılmıştır70
. Başur
Höyük mezarlarını oluşturan yek pare beş büyük kireçtaşı bloklardan oluşan
mezarlar ile daha küçük boyutlu taşlarla örülen Hassek Höyük mezarları biçimsel
yönden farklılıklar sergilese de, mezarlardan ele geçen metal eserler arasında
bulunan mızrak uçları bakımından yakın benzerlik söz konusudur. 66 Frangipane vd. 2001, 108.
67 Frangipane 2008, 176.
68 Frangipane 1998, 294.
69 Behm-Balcke 1985, 53.
70 Behm-Blancke 1985, Abb. 8.
23
Birecik Mezarlığı olarak bilinen ekstramural bir mezarlık alanı, Şanlıurfa
ilinin Birecik ilçesi yakınlarında keşfedilmiştir. Eski Tunç Çağı I dönemine ait olan
ve Esi Tunç Çağı II’de de kullanım gören, yüzlerce taş sandık mezar ölü hediyeleri
ile açığa çıkartılmıştır71
. Buradaki mızrak uçları, baltalar ve metal iğneler gibi mezar
buluntuları Fırat Vadisi’nde, Karkamış’tan Norşuntepe’ye kadar birçok yerleşmede
gözlemlenen diğer buluntularla yakın benzerlikler gösterir72
. Ele geçen çanak-
çömlekler, bronz iğneler ve mızrak uçları nitelikleri yönünden Başur Höyük
örnekleri ile oldukça benzer özellikler sergilemektedir.
Birecik ilçesindeki bir diğer merkez olan Hacınebi Tepesi’nde de taş sandık
mezarların keşfedildiğini görmekteyiz. Bu gömülerle ilişkili olarak yerleşim katları
henüz tespit edilmemiş olsa da, mezarlardan ele geçen seramikler, frit taşından
boncuklar ve bronz iğneler sayesinde bu mezarları Eski Tunç Çağı I dönemine
tarihlemek mümkün olmuştur73.
Torosların güneyinde yer alan Nevali Çori’de M.Ö. 3000-2800 yılları arasına
tarihlendirilen taş sandık mezarlarda bronzdan üretilmiş süs eşyalarının yanı sıra,
spiral başlı iğneye ek olarak açık renkte kaplar ele geçmiştir74.
71 Sertok ve Ergeç 1999, 94.
72 Frangipane 2003b, 54.
73 Stein 1997, 115-116.
74 Mısır 1992, 202.
24
Karkamış yerleşiminde akropolisin güneydoğusunda Eski Tunç Çağı I-II’e ait
toplam on beş taş sandık mezar açığa çıkarılmıştır75
. Yön birliği bulunmayan bu
mezarlarda, boncuk, kolye ve bileziklerden oluşan süs eşyaları, bronz mızrak uçları,
baltalar veya bıçaklar yanında çok sayıda ayaklı çanaklar ele geçmiştir76
. Mızrak
uçları yönünden Başur Höyük örneklerine oldukça benzemektedir.
Şaraga Höyük yakınlarındaki Şara Mezar Harabeleri’nde iki adet taş sandık
mezar Eski Tunç Çağı’nın erken safhalarına yerleştirilmiştir77. Mezar hediyesi olarak
az sayıda çanak, vazo ve yüksek ayaklı meyvelik ele geçirilmiştir78.
Çayönü’nde ise saklı astarlı çanak-çömlekler ile kırmızı-siyah açkılı
seramiklerin birlikte ele geçtiği Evre III’te (M.Ö. 3. binin başları ile ortaları arasında
bir tarihleme önerilmektedir) bir adet taş sandık mezar açığa çıkarılmıştır79.
Titriş Höyük Aşağı Şehir’de Erken Eski Tunç Çağı’na (M.Ö. 3000-2600) ait
üç taş sandık mezar tespit edilmiştir80
. Höyük yakınında bulunan ve Orta Eski Tunç
Çağ’a (M.Ö. 2600-2400)81 ait ekstramural mezarlık alanında taş sandık mezarlar
keşfedilirken, höyükte yer alan ve Geç Eski Tunç Çağı’na tarihlendirilen mezarlar ise
75 Woolley ve Barnett 1952, 218.
76 Wolley ve Barnet 1952, 128-219.
77 Sertok ve Kulakoğlu 2002, 110.
78 Sertok ve Kulakoğulu 2002, 110-111.
79 Çambel ve Braidwood 1980, 21.
80 Laneri 2007, 246.
81 Laneri 2007, 249.
25
genellikle bir girişe sahip veya küçük taşlarla örülü oda mezarlar şeklinde olduğu
görülmektedir82
. Çanak-çömlekler, bronz iğneler ve yarı değerli taşlarla süslenmiş
madeni gerdanlık gibi eşyalar mezar hediyesi olarak karşımıza çıkmaktadır83.
Taş sandık mezarların sayıca çok olduğu bir başka yerleşim yeri Orta Fırat
Bölgesi’nde Şanlıurfa ilinin Bozova ilçesi yakınlarında yer alan ve Atatürk Baraj
suları altında kalan Lidar Höyüktür. Yerleşimde, Eski Tunç Çağı II dönemine
tarihlenen, iki yüz taş sandık mezarın açığa çıkarıldığı bir mezarlık bulunmuş olup,
ölülerin hocker biçiminde gömüldüğü bu mezarlara armağan olarak hemen hemen
sadece kap kacağa rastlanır84.
Tilmen Höyük’te Eski Tunç Çağı sonlarına tarihlendirilen Seviye III’te iki
adet taş sandık mezar tespit edilmiştir85.
Ninive 5 kültür bölgesi dahilindeki yerleşimlerde, bu döneme tarihlenen ana
kayaya oyulmuş mezarlar, küp mezarlar, kerpiçten sandık mezarlar gibi çeşitli mezar
tipleri ile karşılaşılsa da, taş sandık mezarların sadece Güneydoğu Anadolu’da sınırlı
kaldığı görülmektedir86.
82 Algaze ve Matney 2011, 1004, 1005, Fig. 46.5.
83 Laner 2007, 250.
84 Hauptmann 2003, 61.
85 Alkım 1962, 455-456, Res. 28, 30.;
86 Diğer mezar tiplerinin görüldüğü merkezler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Bolt ve Green 2003,
519-562.
26
IV. 2. Mezarlar ve Mezar Buluntularının Konumu
Tezimizin konusunu oluşturan sandık mezarlar içerisine oldukça çeşitli ölü
hediyeleri bırakılmıştır. Sayıları yüzü geçen tüm kaplar, bronzdan üretilmiş mızrak
uçları, yarı değerli taşlardan oluşan boncuklar, süs iğneleri ile silindir mühürler, açık
bir biçimde, merkezi bir örgütlenmenin, farklı uzmanlık alanlarına ayrılmış zanaat
kollarının göstergeleri olarak kabul edilebilir. Ele geçen eserlerin hiçbirinde bilinçli
bir şekilde uygulanan deformasyon izine rastlanmamıştır. Bu bölümde, taş sandık
mezarlar buluntularıyla beraber sırasıyla incelenmiştir.
IV. 2. 1. Mezar 1
Biri kapak taşı olmak üzere, büyük boyutlu beş yek pare taş ile oluşturulmuş
90 x 180 cm. boyutlarında ve yaklaşık olarak 1 m. derinlikte olan Mezar 1, diğer
mezarlarda olduğu gibi Geç Uruk Evresi’ne tarihlenen mimari yapıları ve kültürel
dolguları tahrip etmiştir. İşlenmemiş halde dört büyük kireçtaşı bloktan oluşan bu
mezarın uzun kenarındaki taşların kırılıp iki parçaya ayrıldığı görülmektedir.
Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusundaki Mezar 1’in kapak taşı olasılıkla basınçtan
dolayı kırılmış olup mezar içine düşerek kapları tahrip etmiştir (Resim 3a, Plan 3a).
Toprak tabanlı mezarın içinde iskeletin yönünün nasıl olduğu ve hangi pozisyonda
gömüldüğüne dair herhangi bir bulguya rastlanılmamıştır. Kireçtaşından bir adet
silindir mühür, bronzdan üretilmiş 7 mızrak ucu ve 2 süs iğnesi ile 14 adet tüm
kaptan oluşan mezar armağanlarının, ölünün yatırıldığını düşündüğümüz boş alanın
çevresine, güney ve güneydoğu kesimine, bırakıldığı görülmüştür. Dağ kristalinden
27
oluşan boncukların ise, mezarın üst seviyesinden başlayarak tabanına kadar olan
kısımda yer yer rastlandığı tespit edilmiştir. Özellikle güneydoğu tarafında çanak-
çömlek ve silindir mührün yer aldığı, mızrak uçları ve iğnelerden oluşan metal
eserlerin ise batı ve kuzeybatıda olduğu gözlemlenmiştir. Ele geçen iğnelerin
özellikle baş kısmında keten türü bir kumaş kalıntısının olduğu görülmektedir.
Ölünün kefenine veya giysisine ait olduğu düşünülen bu kumaş kalıntılarının iğne
deliklerinden geçirilmiş halde tespit edilmesi, bu eserlerin birbirine bağlanmış
olabileceği fikrini de akla getirmektedir.
V. 2. 2. Mezar 2
Mezar 1’in yaklaşık olarak 2.5 metre güneybatısında yer alan 1.65 x 2.15 m.
boyutlarındaki Mezar 2 daha büyük taşlarla inşa edilmiştir (). Dört tarafı büyük yek
pare kireçtaşı bloklarla kapalı olan bu mezarın kuzeybatıdaki kısa kenar taşının
üzerinde bir sıra küçük boyutlu taşlar dizilmiştir (Resim 3b, Plan 3b). Toprak tabanlı
olan mezar büyük bir kapak taşı ile kapatılmıştır. İlk mezara göre daha masif olan ve
kalınlıkları 30-40 cm arasında değişen taşların tercih edildiği görülmektedir. Mezar
armağanları yönünden sayıca en fazla olan Mezar 2 içerisinden çoğu birbirinin
benzeri minyatür kaselerden oluşan 71 adet tüm kap, bronzdan üretilmiş 6 mızrak
ucu ve 8 süs iğnesi, serpantin taşından yapılmış geometrik şekillerle süslenmiş bir
adet silindir mühür ve dağ kristali, akik ve kireçtaşından üretilen boncuklar ele
geçmiştir. Mezar hediyelerinin büyük bir kısmını oluşturan minyatür kaplar, daha
büyük boyutlu kapların içine iç içe geçirilmiş halde kuzeybatı alanında bulunmuştur.
Diğer buluntuların da bu alanda yoğunlaştığı gerçeğinden hareketle, ölünün yatırılış
28
yönü ve pozisyonu hakkında bilgi edinemesek de, mezarın güney ve güneybatısına
konulduğunu söyleyebiliriz.
V. 2. 3. Mezar 3
Çalışmamızın konusunu oluşturan sandık mezarlardan en büyüğü Mezar
3’tür. 2.35 x 1.65 metre boyutlarında ve yaklaşık olarak 1 metre derinliğindedir.
Mezar 2’nin yaklaşık olarak 1 metre güneydoğusunda yer almaktadır. Diğer mezarlar
gibi toprak tabanlı, biri kapak taşı olmak üzere yek pare beş büyük taş ile yapılmıştır
(Plan 3c). Oldukça büyük boyutta olan kapak taşının üç parçaya ayrıldığı
görülmektedir. Mezar 2’de olduğu gibi kuzeybatıdaki kısa kenarındaki taşın üstünde
daha küçük boyutlu taşlardan oluşan taş dizisi mevcuttur. Mezar buluntuları arasında,
çoğunluğunu yine minyatür kapların oluşturduğu 57 adet tüm kap, bronzdan 8 adet
mızrak ucu ve 8 iğnenin dışında, serpantin bir silindir mühür ve diğer mezarlarla aynı
tipte dağ kristali boncuklar ele geçirilmiştir. Geometrik motifli diğer iki mühürden
farklı olarak, bu mührün üzerine hayvan figürü işlenmiştir. Mezar hediyelerinin
genellikle kuzeybatı alanına istiflendiği gözlemlenmiştir.
29
V. BÖLÜM
MEZARLARDAN ELE GEÇEN KÜÇÜK ESERLER
Taş sandık mezarlardaki eserler, üretildikleri malzeme göz önünde
bulundurularak, pişmiş toprak, metal ve taş eserler olmak üzere üç ana başlık altında
toplanmıştır. Daha sonra bunlar, kullanım amaçları veya formlarına (süs eşyası, silah,
çömlek, vazo vb.) göre alt gruplara ayrılmıştır. Mezarlarda ele geçen ölü hediyeleri,
142 adet tüm kap, bronzdan üretilmiş 21 adet mızrak ucu ve 18 adet iğneden
oluşmaktadır (Resim 4a).
V. 1. Pişmiş Toprak Eserler
Taş sandık biçimli üç mezarda, pişmiş toprak eser olarak yalnızca çanak
çömlek bulunmuştur. Bunlar, Mezar 1’de 14, Mezar 2’de 71 ve Mezar 3’te 57 adet
olmak üzere 142 adet tüm kaptan oluşmaktadır. Kaplar, formlarına göre ayaklı
çanaklar veya meyvelikler, kaseler, vazolar, çömlekler ve birleşik kap olmak üzere
beş ana tip içerisinde değerlendirilmiştir.
V. 1. 1. Meyvelikler
Kulplu ya da kulpsuz, yüksek kaideli ya da yüksek ayaklı çanaklar
“meyvelik” olarak tanımlanmaktadır87
. Kullanım amaçları tam olarak bilinemeyen bu
kaplar, Başur Höyük mezarlarında çok sayıda örnekle temsil edilmektedir.
Kaselerden sonra en kalabalık çanak çömlek grubunu oluşturmaktadır.
87 Ökse 2012, 90.
30
2
5 8
Mezar 1
Mezar 2
Mezar 3
Grafik 1. Meyveliklerin mezarlara göre dağılımı
Tamamı çarkta yapılmış ve iyi pişirilmiştir. Hamurları açık gri, kırmızımsı
sarı veya açık kahverengi tonlardadır. Kireç, mika ve ince kumdan oluşan katkı
maddeleri iyi erimiş, hamuru gözeneksiz ve sıkı görünümdedir. Meyveliklerin çoğu
dikey veya ışın motifi oluşturacak şekilde, genellikle dış yüzeyleri, perdah bezeme
ile süslenmiştir. Ağız çapları 11-24 cm, ortalama yükseklikleri ise 10-23 cm.
arasında değişen bu tip kapların hepsi kaidelidir. Kaide yükseklikleri 1,5-11 cm.
arasında değişen kaplar: 1-3cm arası “Çok Yüksek Olmayan”, 4-7 cm arası
“Yüksekçe”, 8-11 cm arası “Yüksek Kaideliler” olarak gruplandırılmıştır.
Meyvelikler, kabın ağız özellikleri dikkate alınarak, Basit Ağız Kenarlı ve
Dışa Çekik, Dışta Kalınlaştırılmış Ağız Kenarlı olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Bu gruplardaki kaplar ayrıca ağız, omuz, gövde ve kaide özellikleri göz önünde
bulundurularak incelenmiştir.
31
Tip 1. 1. : Basit ağız kenarlı meyvelikler üç örnekle temsil edilir. Üç örnekte
de dudak yapısı hafifçe içe doğru eğiktir. Bunlardan ilki, kırmızımsı sarı hamura
sahip olandır (Lev. 1/3). Kaide ile gövdenin birleştiği yere küçük daireler şeklinde
oyma bezeme uygulanmıştır. Bunlar yedi adet kapalı delik şeklinde uygulanmıştır.
Açık gri hamurlu, basit ağız kenarlı, yarım küre gövdeli ve çok yüksek
olmayan kaideli örnek bezemesizdir (Lev. 1/2). Yumurta biçimli gövdeye sahip
üçüncü örnek (Lev. 1/3), daha keskin omuzlu olması ve gövde şeklinin farkı dışında
diğer örneklerden ayıran diğer özellikler ise soluk sarı bir hamurunun olması ve ağız
kenarı ile omuz genişliği arasına uygulanan kazıma bezemedir. Üç sığ oluk ile
sınırlandırılmış iki yatay bant içerisinde ağız kenarına paralel dalga motifleri kabın
yüzeyini süslemiştir.
Ninive 5 kap formaları içerisinde basit ağızlı örneklerine az rastlanan ve E.
Rova tarafından Tip B-1088 olarak tasnif edilen bu meyveliklerin yakın benzerleri
özellikle Eski Musul bölgesinden bilinmektedir89. Bu meyveliklerin en yakın
benzerlerinin ele geçtiği yerlerin başında Aşağı Salat Höyüğü gelmektedir. Eski Tunç
Çağı I mezarlarından ve mezarlık alanından hafif içe eğik, basit ağız kenarlı örnekler
ele geçmiştir90
. Bunlar arasında dikine uygulanmış perdah bezemeye sahip olan
örneklerin yanında, ağız kenarının hemen altına kazınmış dalga bezemeyle süslenmiş
örnekler ile oyma bezemeli örnekler Başur Höyük örneklerine oldukça
benzemektedir91. Basit ağız kenarlı, daha yüksek kaideli, yayvan ve sığ gövdeye
88 Rova 1988, 221-B10.
89 Rova 1988, 44.
90 Koçerdin 2006, Lev. 31/ 1-6.
91 Akçay 2005, Lev. 69/ 5, Lev. 74/ 1.
32
sahip örnekler Hassek Höyük (ETÇ I-II)92, Arslantepe (VI B2)93, Hacınebi Tepesi
94,
Birecik Eski Tunç Çağı Mezarlığı (ETÇ I-II)95, Müslümantepe (Geç Uruk/Ninive 5
Geçiş Evresi)96 ve Ninive’de97 görülürken; keskin omuzlu bir örnek ise Tell Billa’da,
ele geçmiştir98. Tell Fisna99 ve Tell Mohammed Arap’ta
100 da gri hamurlu, bezemesiz
örnekler mevcuttur. Kenantepe’de üçüncü örneğin kazıma ve dikey perdah bezemeli
bir örneği ile bezemesiz olan yakın benzerleri Geç Kalkolitik Çağ/Eski Tunç Çağı I
Geçiş Dönemi’ne tarihlendirilmiştir101. Yine Kenantepe yerleşiminde Eski Tunç Çağı
I tabakasında (Level 2-4) ele geçen kaide ile gövdenin birleştiği yerde uygulanan
oyma bezeli meyvelikleri görmekteyiz102 (Harita 5a).
Tip 1. 2. : ilk tipten dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı olma özelliği
ile ayrılan Tip 1.2. gövde biçimlerine göre iki alt tipe ayrılırlar. Bunlardan ilki (Tip
1. 2. 1.), keskin omuzlu, kap kısmı derin kase biçiminde iki yüksekçe kaideli ve bir
çok yüksek kaideli örneklerden oluşur. Yüksekçe kaideli iki kap (Lev. 2/1, 2) açık
92 Marro 1993, 67, Pl. 2/ 7,8.; Hoh 1982, 71, Abb. 13/ 2,4,6, Taf. 20/ 4,5.
93 Frangipane 2000, 467, Fig. 13-17.; Palmieri 1984, 76, Fig. 3.
94 Eski Tunç Çağı I’e ait taş sandık mezarda ele geçen bu örnek dışa çekik,inceltilmiş basit ağız
kenarlıdır. Stein 1997, 167, Fig. 20/ E.
95 Sertok ve Ergeç 1999, 104, Fig. 8/ H,I.
96 Ay 2004, 381, Fig. 6, 7.
97 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. 63-14.
98 Rova 1988, Pl. 18-13.
99 Fuji 1987, 48, Fig. 10/54.; Numoto 2003, 109, Fig. 12-106.
100 Bolt ve Green 2003, 550, Fig. 22/01.
101 Parker vd. 2008, 165, Fig. 12/ B,I.
102 Creekmore 2007, 113, Fig. 5/G-H.
33
kahverengi ve soluk sarı gibi birbirlerine yakın tonlarda hamur rengine sahiptir. Her
ikisi de ağız kenarının hemen altından başlayıp neredeyse kaideye kadar devam eden
geometrik şekillerden oluşan boya bezeme ile süslüdür. Omuz keskinlikleri ağız
kenarına yakın veya gövde yarısına yakın biçimde olabilmektedir. Başur Höyük
mezarlarından ele geçen en yüksek kaideye sahip olan üçüncü örneğin (Lev. 2/3)
kaide yüksekliği 12 santimetre kadardır. Soluk sarı hamurlu bu örneğin diğer iki
örneğe göre daha yumuşak bir omuz keskinliğine sahip olduğu görülür.
Bu gruptaki meyveliklerin ikinci alt tipi (Tip 1. 2. 2.) ise yarım küre şeklinde
derin veya yayvan gövdeli, yuvarlatılmış omuza sahiptir. Kırmızımsı sarı hamura
sahip olan bu örnekler, meyvelikler içinde dokuz örnek ile en kalabalık grubu
oluşturur. Kaplarda boya, perdah ve kazıma bezeme olmak üzere üç çeşit bezek
uygulaması görülmektedir. Bu tip içindeki bir kap üzerine herhangi bir bezeme
uygulanmamıştır (Lev. 3/1). İki örnek ise yalnızca yatay oluklardan oluşan kazıma
bezeme ile süslenmiştir (Lev. 3/2, 3). Ağız kısmı ile omuz keskinliği arasına
uygulanan geometrik şekillerden oluşan boya bezeme ile süslenmiş iki örnek (Lev.
4/1, 2) ile aynı boya bezeme özelliklerine sahip, fakat kaidesine ajur tekniği
uygulanan dört örnek bu grup içinde yer alır (Lev. 5/1-4). Bunlar kap yaşken
kaideden simetrik olarak kabaca dikdörtgen biçimli dik parçaların kesilip çıkarılması
ile yapılmış bezekler halindedir.
Tip 1. 2. 1’in boya ve kazıma bezekli örneklerin en yakın benzerleri, Hassek
Höyük (Geç Uruk 5. Tabaka)103, Ninive (5)104 Tell Kutan105, Tell Fisna (Ninive 5)106,
103 Behm-Blancke 2003, 486, Fig. 2/ 6.
104 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIV/ 1-4, 6-9.
105 Bachelot 2003, 176, Fig. 24/ 2, 5.; Forest 1987, 87, Fig. 9.
34
Tell Mohammed Arab (Period 2)107, Tell Leilan (IIIc)108; bezemesiz örnekler Tell
Fisna (Ninive 5)109, Tell Thalathat’ta (IVb)
110 bulunmaktadır.
Tip 1. 2. 2.’nin boya ve kazıma bezemeli yakın benzerleri, Tell Karana 3
(Ninive 5)111, Tell Jigan (Level 10)112, Tell Abbasiyah’ta (Ninive 3-5)113 ele
geçmiştir (Harita 5b).
V. 1. 2. Kaseler
Çapı yüksekliğinin iki katından az olan çanaklara “kase” adı verilmektedir114.
Başur Höyük mezarlarında bulunan çanak çömlek formları içinde en kalabalık grubu
oluşturmaktadır. Büyük bir bölümü, “minyatür” olarak tanımlanabilecek ölçüde
küçük olan bu kaplar toplamda 112 adettir. Mezar içinde, küçük boyutlu kaseler daha
büyük olan meyveliklerin içerisine yerleştirilmiş veya büyük kapların yanlarına
konmuş durumda ele geçmiştir (Resim 4b). Mezarlara göre dağılımları aşağıdaki
gibidir:
106 Numoto 2003, 101, Fig. 8/ 45-64.
107 Roaf ve Killick 1987, 209, Fig. 3/ 3-6.
108 Schwartz 1988, 95, Fig. 36/ 1,2.
109 Numoto 2003, 97, Fig. 6/ 13, 16.
110 Numoto 1997, 124, Fig. 4/ 37-40.
111 Rova, 2003, 20, Fig. 5/ 1.
112 Numoto 1992, 146, Fig. 4/ 49.; Fuji 1987, 65, Fig. 5/ 13.
113 Campbell-Thompson ve Mallowan 1933, Pl. L/ 17.
114 Ökse 2012, 88.
35
Mezar 1 Mezar 2 Mezar 3
61
41
10
Grafik 2. Kaselerin mezarlara göre dağılımı
Kaselerin hamur renginde çeşitlilik olduğu görülmektedir. Büyük bir
çoğunluğu soluk sarı, kırmızımsı sarı, açık gri veya soluk zeytuni tonlarında hamura
sahiptir. Boya bezemeli örnekler kırmızımsı veya soluk sarı; kazıma bezemeliler açık
gri ve soluk sarı olduğu görülürken, bezemesiz kaseler kırmızıdan pembeye, sarıdan
kahverengiye kadar değişik tonlarda hamur rengine sahip ve mineral katkılıdır.
Kaselerin ağız çapları 3-15 cm arasında, yükseklikleri 2-12 cm arasında
değişmektedir. Basit Ağız Kenarlı ve Dışa Çekik, Dışta Kalınlaştırılmış Ağız Kenarlı
olmak üzere iki ana tipe ayrılmaktadır.
Tip 2.1. : Bu tip 107 minyatür kap ile temsil edilir. Örneklerin tamamı tüm
kap halinde, hafif içe eğik basit ağız kenarlı ve halka diplidir. Gövde şekilleri
bakımından yarı küresel veya keskin profilli örneklerin yanı sıra derin olanları varsa
da bu belirgin bir tipolojik farklılık göstermemektedir. Bezemesiz örneklerin
36
bazılarında, halka dibin altında yer alan çıkıntı kabın yere tam oturmasını
engellemektedir.
Bu tip içinde bezemeleriyle farklılık teşkil eden örnekler de mevcuttur. Bu
grup, boya, perdah ve kazıma bezemeli örneklerden oluşur. Ağız kenarının hemen
altından başlayıp omuz üzerinde son bulan yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya
bezeme dört kaseyi süslemektedir. İlk örnekte (Lev. 6/1) içi taralı ve dolu
üçgenlerden oluşan dizi, ikinci örnekte (Lev. 6/2) üst üste üç yatay zigzag çizgiden
oluşan motif, son iki örnekte (Lev. 6/3, 4) içi doldurulmuş üçgenlerden oluşan bant
kabın yüzeyine uygulanmıştır.
Kazıma bezekli dört kase Ninive 5 seramik repertuarı içinde oldukça tipik
olan örnekleri temsil etmektedir (Lev. 7/1-4). Açık gri hamura sahip bu kaplardaki
sığ yatay oluk bezemeler, kabın karın şişkinliğinin biraz yukarısına uygulanmıştır.
Tip 2.1. içinde değerlendirilen diğer kazıma bezemeli örnekler ise yiv bezekli dört
kaptan oluşmaktadır (Lev. 8/1-4). Bu örneklerde, kazıma aletinin kayması sonucu
yivlerin çatallaştığı veya kesintiye uğradığı görülmektedir.
Tip 2.1. içinde değerlendirilen diğer minyatür kaplar birbirinin kopyası
niteliğindedir. Çoğunluğu sarı, yeşil ve grinin tonlarından oluşan hamura sahip
örnekler 95 adet tüm kaptan oluşmaktadır. Birbirini tekrar eden özelliklere sahip bu
minyatür kaplardan sadece iki örnek levhaya alınarak incelenmiştir (Lev. 9/1, 2).
Basit ağız kenarlı, halka dipli bu kaseler E. Rova tarafından Tip B1 içinde
değerlendirilmiş ve bu tipin Geç Uruk Dönemi boyunca kullanıldığını belirtmiştir115.
115 Rova 1988, 219, B1.
37
Geç Uruk Dönemi’nde bu kaplar, Kenantepe’de (Geç Kalkolitik)116, Tepe Gawra
(XIII. tabaka)117, Tell Mohammed Arab118 ve Tell Karana 3’te119 tespit edilmiştir.
Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş Dönemi’ne tarihlendirilen bir örnek Tell Leilan’da (IV-III.
Tabakalar arası)120 ele geçmiştir. M.Ö. 3. Binin ilk yarısına veya sonrasına
tarihlendirilen örnekler, Aşağı Salat Höyük (Eski Tunç Çağı Mezarları)121,
Müslümantepe (Ninive 5)122, Giremira123
, Tell Leilan (IIIa tabakası ve IIIc
tabakası)124, Chagar Bazar (5. tabakadan Mezar 188)125, Tell Barri126, Tepe Gawra
(VI)127 ve Tell Brak’ta128 ele geçmiştir.
Boya bezemelilerin erken örnekleri yine Geç Uruk ve Geç Uruk/Ninive 5
Geçiş Dönemleri’ne tarihlendirilen tabakalarda Tell Karana 3’te tespit edilmiştir129.
116 Parker vd. 2008, 165, Fig.12/ H.
117 Tobler 1950, Pl. CXXVII/ 173.
118 Rova 1988, 41.
119 Fales vd. 1987, 121, Fig. 9-12.; Rova 2003, 18, Fig. 3-3,4.
120 Mayo ve Weiss 2003, 33, Fig.3-6.
121 Şenyurt 2002b, Şek. 6/1, Şek. 14.
122 Ay 2001, 714, Şek. 14/4.
123 Uysal 2006, Lev. I/1, 2.
124 Schwartz 1988, 123, Fig. 50/6, 8 (IIIa tabakası).; Schwartz 1985, 67, Fig. 5/1, 2 (IIIc).
125 Mallowan 1937, Fig. 18/7.; Rova 1988, Pl. XVIII-3.; Bolt ve Green 2003, 541, Fig. 11/3.
126 Rova 1988, Pl. XVIII/4.; Valentini 2004, 15, Fig. 6/1.
127 Speiser 1935, Pl. LXVII/84, 86, 87.
128 Rova 1988, Pl. XVIII/5.; Matthews vd. 2003, 141, Fig. 5.57/14,17,19,22.
129 Rova 2003, 18, Fig. 3/8 (Geç Uruk).; Rova 2003, 19, Fig. 4/5.
38
Ninive 5 Dönemi’nde ise Tell Jigan130 ve Ninive131 gibi yerleşimlerde bu tür
örneklerin yakın benzerleri bulunmuştur.
Oluk ve yiv bezeli kaseler Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş Dönemi’nde
Kenantepe132 ve Tell Leilan’da (IV-III)133 görülmektedir. Sonraki örnekler,
Müslümantepe (Ninive 5 Dönemi)134
, Aşağı Salat Höyük (Eski Tunç Çağı
Mezarlığı)135, Salat Tepe136, Tell Leilan (IIIa)137 ve Tell Brak’ta (I-III)138 ele
geçirilmiştir (Harita 6a).
Tip 2.2. : İlk tipe göre sayıca az olup beş boya bezemeli örnek ile temsil
edilmektedir. Bunlar da kendi içinde dip biçimlerine göre alt tiplere ayrılır.
Halka dipli üç örnekten oluşan bu alt tipe ait (Tip 2.2.1.) kaselerden biri
küresel gövdeli oluşu ile diğer iki örnekten ayrılır. Basık gövdeli olan iki örnekten
ilkinde omuz keskinliği kabın ortasında bulunurken; diğerinde dibe biraz daha
yakındır.
Küresel gövdeli ilk örnekte (Lev. 10/1), yatay bantlardan oluşan boya bezeme
kabın tüm yüzeyine uygulanmıştır. Ağız kenarından dibe kadar, balık kılçığı motifi
130 Fuji vd. 1987, 38, Fig. 6/49.
131 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIV/5.; Rova 1988, Pl. XVII/8.
132 Parker ve Foster 2009, 528, Fig. 7/G,J.; Parker vd. 2008, 165, Fig. 12/G.
133 Mayo ve Weiss 2003, 33, Fig. 3/7.
134 Ay 2001, 714, Şek. 14-3, 5.
135 Şenyurt 2002a, 452, Res. 10.; Şenyurt 2002b, 683, Şek. 6/2, Fig. 14.
136 Ökse vd. 2001, 617, Şek. 7/10.
137 Schwartz 1985, 66, Fig. 4-12.; Schwartz 1988, 119, Fig. 48/6, 8.
138 Matthews 2003, Fig. 5.57/17, Fig. 5.58/21.
39
oluşturacak şekilde içleri verev çizgilerle taranmış on iki yatay bant ile bezenmiştir.
Halka dibin kenarı da bir yatay şerit ile süslüdür.
Keskin omuzlu, basık gövdeli iki örnekten ilkinde, ağız ve dip kısmında
bulunan yatay bantlar arasındaki alan, yan yana nizami bir şekilde sıralanmış stilize
kuş veya öküz başı motiflerinden oluşan boya bezeme ile süslenmiştir (Lev. 10/2).
Ağız kenarının iç kısmı da boyanmıştır. İkinci örnek ilkine göre daha keskin omuzlu
ve basık gövdelidir. Kabın tüm yüzeyine, etrafı verev çizgilerle süslenmiş yedi yatay
banttan oluşan boya bezeme uygulanmıştır (Lev. 10/3).
E. Rova tarafından A1a ve A3a içinde değerlendirilen139 bu tip kaselerin
bezemesiz veya kazıma bezeli örnekleri hemen hemen bütün Ninive 5 kültürünün
görüldüğü yerleşimde karşımıza çıkmaktadır140. Tip 2.2.1 dahilindeki keskin omuzlu
halka dipli örneğin biçimsel özelliklerine ek olarak boya bezeme yönünden de
oldukça yakın bir benzeri Aşağı Salat Höyük Eski Tunç Çağı I’e ait Mezar 31’de ele
geçen minyatür kaptır141. Geç Uruk dönemi seramik formları arasında da yer alan
142
bu kaselerden gövdenin üst kısmının boyalı olduğu örnekler Ninive’den143 ele
geçmiştir.
139 Rova 1988, 35, 213/A1a.
140 Tell Fisna için bkz. Numoto 2003, 95, Fig. 5.; Chagar Bazar için bkz. Bolt ve Green 2003, 538,
Fig. 4/11-14.; Tell Mohammed Arap için bkz. Roaf 1983, Fig. 2/7.; Tell Thuwaij için bkz. Numoto
2003, 127, Fig. 22/ 39,40.; Tell Rijim için bkz. Bielinski 2003, 504, Fig. 9.
141 Akçay 2005, Lev. 58-59/ 5.
142 Tell Mohammed Arap Period I-Geç Uruk örnekleri için bkz. Roaf ve Killick 1987, 208, Fig. 2/2,4.
143 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIII/5,15. ; Numoto 1989, 22, Fig. 6/3.
40
Küresel gövdeli, hafif sivri dipli iki örnek ayrı bir alt tipi (Tip 2.2.2.) temsil
edilir. Her iki örnek de, neredeyse boş yer kalmayacak şekilde boya bezeme ile
süslenmiştir. İlk örnek (Lev. no. 11/1), karmaşık geometrik motiflerden oluşan bir
bezemeye sahiptir. İki çizgi arasında küçük üçgen motiflerinin yanı sıra düz
çizgilerden oluşan bantlar birbirini kesecek şekilde düzenlenmiştir. Bu bantlar
arasında kalan üçgen ise boyanmamıştır. İkinci örnek, ilk örneğe göre biraz daha
sivri diplidir (Lev. 11/2). Kabın ağız kenarının iç kısmı da dahil olmak üzere ve tüm
dış yüzey boya bezelidir. Metoplar şeklinde düzenlemiş boya bezeme uygulanmıştır.
İçi ağ motifi ve üst üste bindirilmiş üçgenler gibi geometrik motiflerden oluşan
metop ile kabın kendi renginde bırakılarak etrafı verev çizgilerle çerçevelenmiş
metoplar birbirini takip etmektedir. Kabın sivri dibi ise boş bir metop halinde
yuvarlak olarak belirtilmiştir.
E. Rova’nın Tip A1 içinde incelediği bu kaplar144 Geç Uruk Döneminde Tell
Karana 3’te karşımıza çıkmaktadır145
. Benzer forma sahip, boya bezemeli örnekler
Ninive146, Tell Karana 3 (Geçiş ve Ninive 5 Dönemi)
147, Chagar Bazar (Level 5,
Mezar 188)148, Tell Fisna (Ninive 5 Dönemi)
149, Tell Jigan’da (Level 10)
150
bulunmuştur (Harita 6b).
144 Rova 1988, 38, Pl. XV/1-10.
145 Rova 2003, 18, Fig. 3/11,12; .
146 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LIII/ 1-4, 6-9, 11-14.; Campbell-Thompson ve
Mallowan 1933, Pl. LIV/4
147 Rova 2003, 19,20, Fig. 4/ 1-4., Fig. 5/2,3.
148 Bolt ve Green 2003, 541, Fig. 11/4.
149 Numoto 2003, 99, Fig. 7.
41
Mezar 1 Mezar 2 Mezar 3
5
5
2
V. 1. 3. Çömlekler
Gövde genişlikleri ile yükseklikleri birbirine yakın, ağız çapı gövde çapının
yarısı kadar olan kaplar “çömlek” olarak tanımlanmaktadır151. Hepsi çarkta
biçimlendirilmiş ve iyi derecede pişirilmiş, kırmızımsı sarı ince nitelikli bir hamura
(Munsell 7,5 YR 6/6 ve 5 YR 6/6) sahiptir. Dışa çekik ağız kenarlı ve dışa eğik kısa
boyunlu, şişkin veya küresel gövdeli olmaları ortak olan form özellikleridir.
Grafik 3.Çömleklerin mezarlara göre dağılımı
17-35 cm arasında değişen uzunluklara sahip çömlekler için ortak olan bir diğer
özellik dış yüzeylerinin, ışın motifi şeklince ince çizgilerden oluşan perdah bezeme
ile süslenmesidir. Kaideli ve halka dipli olmak üzere 2 ana gruba ayrılmaktadır.
150 Fuji vd. 1987, Fig. 5/10.; Numoto 1989, 17, Fig. 2/7.
151 Ökse 2012, 95.
42
Tip 3.1. : Çömleklerin ilk grubunu küresel gövdeli ve yüksek kaideli örnekler
oluşturmaktadır. Bu tipteki çömleklerin tamamı, meyveliklerdeki gibi, kaide ile
gövdenin birleştiği yerde kenar çıkıntısı yer alır. Sadece bir örnekte yüksek kaide
kapla birlikte şekillendirilmiş, böylelikle kenar çıkıntısı görülmemektedir. Kaideli
çömlekler emzikli ve emziksiz olmak üzere iki alt tipe ayrılır.
Kaideli ve emzikli çömlekler (Tip 3.1.1.) üç örnekten ibarettir. Bunların
emzikleri kapalı olup herhangi bir işlevselliğe sahip değildir152. Emzikler, birbirine
yapışık iki küçük tüp biçimindedir. Bu gruba giren üç örnekte de, boynun altından
başlayıp, omuz üzerinde ve emzik hizasında yer alan yatay bir bant şeklinde
düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. Üç örnekte de emziğin boyanmadığı ve
emziğin altına gelen boya bezemenin emziğe uyacak şekilde küçük nakşedildiği
görülmektedir. Bu da, boya bezemenin, emzik kabın gövdesine aplike edildikten
sonra uygulandığını göstermektedir.
Emzikli çömleklerin ilk örneğinde (Lev. 12/1), birbirini takip eden içi taralı
üçgenlerden oluşan bezeme bandı, üstten kalın, alttan ince bir şerit çizgi ile
sınırlandırılmıştır. Emziğin hemen altına denk gelen içi taralı iki üçgen motifi diğer
üçgenlere nazaran daha küçük yapılmıştır. Bu da emziğin boya bezeme
uygulanmadan önce kaba eklendiğini göstermektedir.
İkinci örnekte (Lev. 12/2), alt tarafı yatay oluk bezeme ile sınırlandırılan
yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. Bu bandın içi, ışın
152 Bu özelliğin Geç Uruk Dönemi örnekleri için bkz. Helwing 2000, 162, Fig. 6/sağ alt.; Helwing
1999, 95, Fig. 2.
43
motifleri ile süslenmiştir. İlk örnekte olduğu gibi, emziğin altına denk gelen ışınlar
diğerlerine göre daha kısa yapılmıştır.
İlk iki örneğe nazaran daha dik bir boyuna sahip üçüncü örnekte bezeme
olarak, ağ motifinden oluşan desen kabın yüzeyini süslemektedir (Lev. 12/3). Emzik
ve çevresi boyanmamış, boş bırakılmıştır. Emziğin hemen alt hizasına denk gelen
yerde, yatay banda asılı şekilde duran iç içe geçmiş yaylar yer almaktadır.
Kaideli çömleklerin ikinci alt tipini (Tip 3.1.2.) beş örnekle temsil edilen
emziksiz çömlekler oluşturmaktadır. Bunlardan üçü boya, biri kazıma, diğeri ise
sadece perdah bezemelidir. Kazıma ve boya bezemeli iki örnekte, kaideye ajur
tekniğinde oyuklar açılmıştır.
Boya bezemeli örneklerden ilkinin (Lev. 13/1) omuzu üzerinde iki bölmeli
yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. Ağız kenarına yakın
ve daha dar olan üst bant ışın motifleri, alt bant ise birbirini takip eden, içleri taralı
zig zag bantları ile kaplıdır.
İkinci örnekte de (Lev. 13/2) ilk örnekte olduğu gibi omuz üzerine yatay bant
şeklinde düzenlenmiş boya bezeme mevcuttur. İki zigzag çizgisinin ayırdığı üst ve
alt sıradan oluşan, birbirini takip eden içi dolu üçgen motifleri kabı süslemektedir.
Boya bezemeli örneklerden sonuncusu da (Lev. 13/3) ilk iki örnekte olduğu
gibi yatay banttan oluşan boya bezemeye sahiptir. Aralarında iki dik çizgi bulunan alt
alta yerleştirilmiş iki yatay kum saati dizisi ve bunları sınırlayan ışın motiflerinden
oluşan düzen omuzun üzerini kaplamaktadır. Tıpkı, emzikli çömlekler grubuna dahil
edilen bir örnekte olduğu gibi (Lev. 12/3), boya bezeme bandına asılı şekilde duran
iç içe geçmiş iki yaydan oluşan bir düzenleme mevcuttur.
44
Emziksiz çömlekler grubundan kazıma bezemeli tek örneğin (Lev. 13/4.)
omuzu üzerinde fazlaca derin olmayan yatay oluk bezeme bulunmaktadır.
Kaidesinde ise, ağız kenarına dik olarak ajur tekniğinde açılmış dört oyuk mevcuttur.
Diğerlerine göre daha şişkin karınlı, basık gövdeli ve kısa boyunlu olması ile
farklı özellik sergileyen bu örneğin dış yüzeyi (Lev. 13/5) perdah bezeme dışında
bezemesiz bırakılmıştır.
Eski Tunç Çağı boyunca karşımıza çıkan yüksek kaideli çömlekler, E. Rova
tarafından Tip C6 olarak sınıflandırılmıştır153
. Geç Kalkolitik dönemde de karşımıza
çıkan bu tipin erken bir örneği, Kenantepe’de ele geçmiştir154. Yine Kenantepe’den
ele geçen, Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş Dönemine tarihlendirilen, ağız, boyun ve
emzik kısmı korunan bir çömlek parçası, Başur Höyük örnekleri ile
karşılaştırılabilir155
. Emziksiz olan örneklerden kazıma bezemeli bir diğer kaideli
çömlek örneği, Amuk Bölgesi’nde yer alan Tell Dhahab’tan (Altın Tepe) ele geçmiş
olup, Amuk G evresine tarihlendirilmektedir156. Eski Tunç Çağı I dönemine
tarihlendirilen örnekler arasında Başur Höyük örneklerinde olduğu gibi boya
bezemeli örnekler oldukça az sayıda iken, saklı astarlı veya bezemesiz örneklerin
ağırlıkta olduğu görülmektedir. Zeytinlibahçe Höyük157, Akarçay Höyük
158,
153 Rova 1988, 223, C6.
154 Parker vd. 2008, 165, Fig. 12-c. Kırmızımsı hamura sahip, basit ağız kenarlı ve emziksiz olan bu
örneğin, omuz hizasına kazıma bezeme ile zigzag çizgiler uygulandığı görülmektedir.
155 Parker ve Foster 2009, 529, Fig. 8/c.
156 Braidwood ve Braidwood 1960, Fig. 222, Pl. 32/1.
157 Frangipane vd. 2002, 63, Fig. 10.
158 Deveci 2004, 269, Şek. 8/5..
45
Hassek Höyük159, Müslümantepe
160, Birecik161 ve Karkamış162 taş sandık
mezarlarından bu tür örnekler ele geçmiştir. Omuz kısmında dalga ve tırnak baskı
bezemeli örneklerin yanında bezemesiz örneklerin de bulunduğu kaideli çanaklar
Aşağı Salat Höyük mezarlarından da ele geçmiştir163. Kap yüzeyinin boya bezeli
olduğu örnekler Ninive164 ve Tell Leilan’da
165 bulunmuştur. Form yönünden daha
şişkin karınlı, omuz kısmı boyalı örneklerin yanı sıra daha uzun kaideli ve dik
boyunlu bezemesiz örnekler Karababa Bölgesinde Lidar Höyük Eski Tunç Çağı II’ye
ait mezarlarda ele geçmiştir166. Gre Virike167 mezarlarından ele geçen örnekler de
Eski Tunç Çağı II ve III dönemlerine tarihlendirilmektedir.
Tip 3.2. : Form özelliği olarak Tip 3.1. içinde değerlendirilen örnekler ile
benzerlik gösterse de, halka dipli olmaları açısından farklılık sergilemektedir.
Bunlarda emzikli ve emziksiz olmak üzere iki alt tipe ayrılmaktadır. Bir adet emzikli
(Tip 3.2.1.) ve üç adet emziksiz (Tip 3.2.2.) olmak üzere dört halka dipli örnekten
oluşmaktadır.
159 Behm-Blancke 1987, Lev. 85/6.; Behm-Blancke 1982, Taf. 20/3.
160 Ay 2011, 527, Şek. 15.
161 Sertok ve Ergeç 1999, 103, Fig. 7/A,B,C.
162 Woolley ve Barnet 1952, Pl. 57/c7, Pl. 58/c2, Pl. 59/a26, c1.
163 Koçerdin 2006, Lev. 37/ 1-5.
164 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LVII/3.; Rova 1988, Pl. XXIII/11.
165 Schwartz 1985, 64, Fig. 2/ 2, 4, 5.; Rova 1988, Pl. XXIV/ 1, 2, 3; Akkermans ve Schwartz 2003,
2013, Fig. 7/ 2-j.
166 Hauptmann 1983, 110, Res. 13.; Rova 2000, Fig. 6/ 1, 2, 3, 8.; Marro ve Helwing 1995, 379, Fig.
6/A1a ve A1b., 380, Abb.7/ 1,2,6.
167 Ökse 2002, 258, Şek.7-K9.002/S/11, Şek. 23.
46
Tip 3.2.1. dahilindeki emzikli olan tek örnekte (Lev. 14/1) omuz üzerinde yer
alan yatay bant şeklinde düzenlenmiş boya bezeme bulunmaktadır. İki bölmeli bantın
üst yarısı içi taralı üçgen, alt kısmı tek zig zag çizgisi ile ayrılmış içi dolu üçgen
motiflerinden oluşan dizi ile süslenmiştir. Diğer emzikli örneklerde olduğu gibi, iki
tüp şeklinde düzenlenmiş, işlevselliği olmayan kapalı emziklerin olduğu alan
boyanmamıştır.
Emziksiz üç örnek (Tip 3.2.2.) boyunlarının daha kısa olması ile diğer
çömleklerden ayrılırlar. Bir örnekte (Lev. 14/2 ) omuz üzerinde alt alta iki yatay oluk
bezeme bulunurken diğer ikisinde (Lev. 14/3, 4) perdah bezeme dışında bir süsleme
yapılmamıştır.
Eski Tunç Çağı’nda kaideli çömleklere kıyasla halka dipli örnekler oldukça
az yerleşim yerinde tespit edilmiştir. Omuz üzerinde yiv bezemeli bir örnek ile
bezemesiz örnek Aşağı Salat Eski Tunç Çağı I mezarlarından ele geçmiştir168. Başur
Höyük örneklerine göre, biraz daha uzun boyunlu, daha şişkin karınlı, bezemesiz ve
emziksiz örnekler Chagar Bazar 67 ve 68 numaralı mezarlardan ele geçmiştir169. Bu
formun, el yapımı ve boya bezemeli bir örneği ise Tell Thuwaij’de bulunmuştur170
(Harita 7a).
V. 1. 4. Vazolar
Gövde genişlikleri, gövde yüksekliklerinin yaklaşık iki katı kadar olan, ağız
çapları gövde genişliğinin yarısından az, boyunlu ya da boyunsuz, kulplu ya da
168 Akçay 2005, Lev. 58-59/1, Lev. 88/5.
169 Bolt ve Green 2003, 538-539, Fig. 10, Fig. 12.
170 Numoto 2003, 135, Fig. 26/ 101.
47
kulpsuz kaplar, “vazo” olarak adlandırılmaktadır171
. Tezin konusunu oluşturan
mezarlardan sadece 3 numaralı mezarda iki örnekle temsil edilirler. Her iki vazo da,
çarkta biçimlendirilmiş, iyi pişirilmiş, çok küçük boyutlarda kireç, mika ve kum
katkıları içeren, açık sarı renkte (Munsell 2,5 Y 7/4) ince nitelikli bir hamura sahiptir.
Islak sıvazlama yönteminin uygulandığı kapların dış yüzeyi, koyu siyahımsı
(Munsell 2,5 YR 2,5/2) bir boya ile bezenmiştir. Dışa çekik ağız kenarlı, kısa
boyunlu, keskin omuzlu, çift ip delikli tutamaklı, çok yüksek olmayan kaideli,
bikonik vazoların yükseklikleri 8 ve 9 cm. dir. Omuz keskinliği ilk örnekte kabın
ortasından biraz daha yukarıda yer alırken; ikinci örnekte kabın ortasındadır.
Formları benzer olmasına rağmen uygulanan boya bezemeleri yönünden
farklılık gösterirler. İlk örnekte (Lev. 15/1), kabın ağız kenarından başlayarak
kaideye kadar boya bezeme uygulanmıştır. Ağız kenarının iç kısmı ışın motifleri ile
süslenmiştir. Kabın dış yüzünde ise üstte boyun yarısından başlayarak, kalın iki yatay
bant arasına işlenmiş zig zag motiflerinden oluşan dizi boyun ile omuz arasını
süslemektedir. Boynun bitiminden başlayarak kaideye kadar olan kısım verev
çizgiler, merdiven gibi geometrik ve kum saati motifi ile bunların arasına
serpiştirilmiş stilize kuş motifini anımsatan öğelerle bezenmiştir. Gövde ile kaidenin
birleştiği kısım yatay bir bant bezeme ile vurgulanmıştır. Kaidenin alt kısmı ise
hamurun kendi renginde bırakılmıştır.
İlk örneğin aksine, ikinci vazonun (Lev. 15/2) ağız kenarına veya iç kısmına
herhangi bir bezeme uygulanmamıştır. Kabın boyun kısmının alt bölgesinde yatay bir
bant ile başlayan boya bezeme, kaideye kadar devam etmektedir. Omuz keskinliği ile
171 Ökse 2012, 97.
48
boyun arasındaki alan, balık kılçığı dizileri ve bu dizilerin arasına gelecek şekilde
düzenlemiş içi dolu üçgenler ile bezenmiştir. Bu örnekte tutamakların da boyandığı
görülmektedir. Omuz keskinliği ile kaide arasındaki alan ise, içleri dört eşit üçgen
oluşturacak şekilde bölünmüş kare motifleri ile süslenmiştir. Üçgenlerin bir kısmı
yatay çizgilerle bir kısmı dikey çizgilerle taralıdır. Diğer örnekte de olduğu gibi,
gövde ile kaide arasındaki geçişte yatay bir bant bezeme bulunmaktadır.
E. Rova tarafından C1 ve C1a olarak sınıflandırılan172 ip delikli vazolar
Ninive 5 seramik repertuarı içinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu form, Geç
Uruk Dönemi formlarının geç bir örneğini temsil etmektedir. Tepecik’in Geç
Kalkolitik Çağ’a tarihlendirilen tabakalarında ele geçen ip delik tutamaklı vazolar,
daha yuvarlak omuzlu olup saklı astarlı veya bezemesiz olabilmektedirler173
. Başur
Höyük’tekilerden biraz farklı olarak, Tell Mohammed Arab’tan ele geçen daha şişkin
karınlı, dik boyunlu, sadece üst gövdesinin boyalı olduğu örnek de Geç Uruk
Dönemine (Period I) tarihlendirilmektedir174.
Eski Tunç Çağı’nda Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye’de bu
formun varyasyonları mevcuttur. Hassek Höyük’ten ele geçen bezemeli ve
bezemesiz örnekler bu döneme tarihlendirilir175
. Dört tutamaklı176 olanların yanı sıra
çift tutamaklı ve halka dipli örnekler177 de bulunmaktadır. Daha uzun bir gövdeye
172 Rova 1988, 222, C1 ve C1a.
173 Esin 1982, Taf. 11/ 8.; Esin 1972, 72, Fig. 6.
174 Roaf ve Killick 1987, 208, Fig. 2/ 1.
175 Behm-Blancke 1988, 160, Abb. 1., Abb.5/ 4, 5.
176 Behm-Blancke 1985, 91, Abb. 16/ 2.; Sagona ve Zimansky 2009, 180, Fig. 5.16/ 11.
177 Behm-Blancke 1985, 91, Abb. 16/ 1.
49
sahip, dört tutamaklı, boya bezemeli ve bezemesiz örnekler Birecik Eski Tunç Çağı I
mezarlarında da görülmektedir178
. Birecik mezarlarından ele geçen asma kulplu
vazolar, kap formu dışında boya bezeme yönünden de Başur Höyük örnekleri ile
benzer özellikler sergilemektedir179. Arslantepe’de aynı dönemde (VI B evresi)
bezemesiz, çift veya dört ip delikli tutamaklı, halka dipli veya alçak kaideli örnekler
ele geçmiştir180
. Çift ip delikli tutamaklı, hafif şişkin karınlı, kazıma bezemeli veya
bezemesiz, alçak kaideli ya da halka dipli bikonik örnekler Aşağı Salat Höyüğü’nde
Eski Tunç Çağı’na tarihlendirilen taş sanduka mezarlarda bulunmuştur181. Yine
Aşağı Salat’ta fakat mezar dışından ele geçen halka dipli bir örnek de ise, hem yiv
hem de boya bant bezeme bir arada uygulanmıştır182. Hacınebi Tepesi’nde Eski Tunç
Çağı I’e ait taş sandık mezarlarda da bir bezemesiz örnek bulunmuştur183. Boyun ve
dip kısmı kırık, boya bezemeli bir örnek ise Akarçay Höyük kazılarında açığa
çıkarılmıştır184
. Ayrıca, Nevali Çori’de Eski Tunç Çağ’a tarihlendirilen mezarda,
Lidar Höyük yakınında yer alan Kölik’te bir çocuk mezarında, Samsat Höyük’te185
ele geçmiştir. Hayaz Höyük186 ve Büyük Şaşkantepe yüzey araştırmasında
187 bu
formun bezemesiz örnekleri mevcuttur.
178 Sertok ve Ergeç 1999, 103, Fig. 7/ J, K, L.
179 Sertok ve Ergeç 2000, Fig.5/ A, E, F, H.; Sertok ve Ergeç 1999, 103, Fig. 7/ J, K.
180 Palmieri 1981, 116, Fig. 9/2,3,5.; Palmieri 1985, Fig. 22/ 3, 9.
181 Şenyurt 2002b, 683, Şek. 6/ 4, 5.
182 Akçay 2005, Lev. 73-74/ 3.
183 Stein vd. 1997, 166, Fig. 19/ D.
184 Deveci ve Ensert 2011, 203, Fig. 16.
185 Behm-Blancke 1988, 168.
186 Thissen 1985, Fig. 5/ 29.
50
Anadolu dışında bu dönemde Kuzey Mezopotamya ve Suriye’deki
yerleşimlerden de yoğun olarak ele geçen bu vazoların boya bezemeli örnekleri
Ninive188, Chagar Bazar189, Tell Mohammed Arab190, Tell Kutan191 ve Tell
Fisna’da192 bulunmuştur. Bezemesiz, dört tutamaklı ve yüksek kaideli bir örnek ise
Tell Thalathat yerleşiminden bilinmektedir193 (Harita 7b).
V. 1. 5. Birleşik Kap
Birden fazla kabın çeşitli biçimlerde birbirine bağlanması ile yapılan,
genellikle günlük kullanım dışı işlevleri olduğu düşünülen, Yunanca adı “kernos”
olan kaplardır194
. Başur Höyük mezarlarında 1 adet birleşik kap bulunmuştur. Form
olarak, dik basit ağız kenarlı, yarı küre şeklinde gövdeli, yüksekçe kaideli bir çanak
ile basit ağız kenarlı, yüksek boyunlu, şişkin karınlı, yüksekçe kaideli iki adet
vazonun birleşiminden oluşmaktadır (Lev. 16/1). Bu kaplar, omuz hizasından
birbirilerine bağlanmışlardır. Bir kaptan diğerine sıvı geçişini sağlamak amacıyla
herhangi bir işlem uygulanmamış, kaplar birbirlerinden bağımsız olarak
187 Özdoğan 1977, Şek. 99/ 8.
188 Campbell-Thompson ve Hamilton 1932, Pl. LV/ 1, 3, 6, 7, 8, 9.; Campbell-Thompson ve
Mallowan 1933, Pl. LIII/ 13, 14, Pl. LIV/ 1, 2 ,3 .; Rova 1988, Pl. XXI/ 12, 13, 14., Pl. XXII/ 2, 5, 6,
7.
189 Mallowan 1937, Fig. 25/ 3.
190 Roaf ve Killick 1987, 209, Fig. 3/ 2.; Roaf 1983, Fig. 3/ 7.; Rova 1988, Pl. XXII/ 3.
191 Forest 1987, 87, Fig. 8.; Bachelot 2003, 179, Fig. 27/ 2.
192 Fuji vd. 1987, 48, Fig. 10/ 55, 56.; Numoto 2003, 103, Fig. 9/ 69, 70.
193 Fukai vd. 1974, Pl. LI/ 17.; Rova 1988, Pl. XXII/ 4.
194 Ökse 2012, 103.
51
tasarlanmıştır. Üç kabın dış yüzeyi ile çanak formundaki kabın iç yüzeyi de ışın
şeklinde perdah bezeme ile süslenmiştir.
Tell Ahmar’da Eski Tunç Çağı’nın sonlarına tarihlendirilen “Hypogeum”
mezarda ikili veya üçlü kaselerden oluşan birleşik kaplar ele geçmiştir195.
Titriş Höyük B.96.75 kodlu mezarda, omuz kısmında verev çizgilerle kazıma
bezemenin olduğu karşılıklı çift ip delik tutamaklı, iki minyatür çömlekçikten oluşan
birleşik kap Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilmektedir196.
V. 2. METAL ESERLER
Mezarlardan ele geçen metal eserler, kullanım amaçları göz önünde
bulundurularak silahlar, süs eşyaları ve aletler olmak üzere üç ana başlık altında
toplanmıştır.
V. 2. 1. Silahlar
Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarından silah olarak sadece bronzdan
mızrak uçları ele geçmiştir.
V. 2. 1. 1. Mızrak Uçları
Ahşap bir sapa geçirilerek veya bağlanarak kullanılan mızrak uçları etkili bir
saldırı silahı olmasının yanı sıra av faaliyetlerinde de kullanılmaktadır.
195 Thureau-Dangin ve Dunand 1936, Pl. XXV/ 9,10
196 Laneri 1999, 241, Fig. 7.
52
Mezar 2
Mezar 1
Mezar 3
6
8 7
Başur Höyük mezarlarında toplam 21 adet bronzdan mızrak ucu oldukça iyi
korunmuş bir durumda ele geçmiştir (Resim 5a).
Grafik 4. Mızrak uçlarının mezarlara göre dağılımı
Mızrak uçlarının mezarlar içerisine gelişigüzel bırakılmadığı, grup halinde bir kenara
istiflendiği görülmektedir (Resim 5b). Benzer durumu, Arslantepe “Krali Mezar”197 ,
Birecik Mezarlığı198 ve Hassek Höyük
199 mezarlarında da görmekteyiz. Mezar
hediyesi olmasa da, Arslantepe VIA tabakasındaki bir depo yapısında ele geçen
metal mızrak uçları ve diğer silahlar da grup halinde in situ ele geçmiştir200
. Başur
örneklerinden hareketle, grup halinde ele geçen mızrak uçlarının birbirine bir
kumaşla bağlandığını veya bu kalıntıların ölünün giysisine ait parçalar olduğunu
197 Frangipane 1998, 302, Fig. 4. ; Frangipane et al. 2001, 110, Fig. 5, 6.
198 Sertok ve Ergeç 1999, 102. Fig. 6/ A
199 Behm-Blancke 1985, 49, Abb.7.
200 Di Nocera 2010, 269, Fig. XIII/ 5- 1.
53
söylemek mümkün olabilir; zira keten türü bir kumaş kalıntısının, mızrak uçları
dışında, mezarlardaki hemen hemen tüm metallerde bulunduğunu görmekteyiz.
Kuzey Anadolu’da Eski Tunç Çağı mezarlıklarına sahip Resuloğlu, Alacahöyük,
Oymaağaç, Tekeköy ve İkiztepe’de de metal eserler üzerinde kumaş kalıntıları tespit
edilmiştir201
. Kumaş kalıntısı dışında mızrak uçlarının sap kısmında ahşap
kalıntılarına da rastlanmıştır. Söz konusu özellikleri, Birecik Eski Tunç Çağı
Mezarlığı ve Arslantepe VIA tabakasından ele geçen mızrak uçlarında da
görmekteyiz202
. Özellikle Resuloğlu Eski Tunç Çağı mezarlığında bir baltanın sap
kısmında tespit edilen ahşap kalıntısı dikkat çekicidir203.
Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarından ele geçen 21 adet mızrak ucunun
tamamı üç parçalı, boğumlu mızrak uçları tipi altında değerlendirilmiştir. Bunlar,
daha sonra kendi içinde namlu ve boğum kesitleri dikkate alınarak alt tiplere
ayrılmıştır.
Tip 1 : Bu tipteki eserler, kare kesitli düz saplı, sapı iki bölümlü, yuvarlak ve
düşük omuzlu, namlusu söğüt yaprağı biçiminde, namlu ucu sivri olmayan, geniş
ağızlı boğumlu mızrak uçları tipindedir. Hemen hemen hepsinde, namlu ile iki
bölümlü sapın uzunlukları birbirine eşittir. Bu tipteki örnekler, D.B. Stronach
tarafından Type 5204 ve G. Philip tarafından Type 1
205 olarak değerlendirilen
boğumlu mızrak uçları grubuna dahil edilebilir.
201 Yıldırım 2006, 10, Fig. 15/ d.
202 Birecik Mezarlarlığı için bkz. Squadrone 2000, 1547.; Arslantepe VIA için bkz. Di Nocera 2010,
259.
203 Yıldırım 2011, 468, Res. 2c.
204 Stronach 1957, 113-115, Fig. 8/ 4.
54
Bunlar, kendi içinde namlu kesitleri dikkate alınarak iki alt gruba ayrılır :
Tip 1.1 : Bu tipin en önemli özelliği, namlu ortasında belirgin, yüksek, geniş
veya dar bir zıhın olmasıdır. Tümünde boğum kesiti yuvarlak veya ovaldir. 33-35 cm
arasında değişen uzunluklara sahip altı örnekle temsil edilir (Lev. 17/1-6).
Tip 1.2 : Namluda sivri zıh bulunması nedeniyle ilk tipten ayrılmaktadır. Bu
özellik, namluya yassı baklava biçiminde kesitli bir görünüm vermektedir. 23-46 cm
arasında değişen uzunluklara sahip 15 örnekle temsil edilir. Ayrıca, boğumu
yuvarlak veya oval şeklindeki ilk tipi temsil eden mızrak uçlarından farklı olarak, bu
tipe giren örneklerin bazılarının boğumları çok köşeli de olabilmektedir. Bu farklılık
göz önünde bulundurularak, Tip 1.2 dahilindeki mızrak uçları kendi içinde, boğum
kesiti yuvarlak veya oval olanlar Tip 1.2.1 (Lev. 18/1-6) ve köşeli olanlar Tip 1.2.2
(Lev. 19/1-9) olmak üzere iki alt başlık altında incelenmiştir.
Boğumlu mızrak uçlarının buluntu durumlarına göre Anadolu’dan
Kafkaslara, Mezopotamya’dan Suriye ve İran’a kadar geniş bir coğrafyada var
olduğu görülmektedir206
. İnsanoğlunun ürettiği en eski silahlardan biri olan mızrak
ucunun metal örnekleri ilk kez Doğu Anadolu’da M.Ö. 4. Binyılın sonunda ortaya
çıkmakta207
, Eski Tunç Çağı boyunca ve Orta Tunç Çağı başlarında yukarıda sözü
geçen bölgelerde sıklıkla kullanılmaktadır. D.B. Stronach, metal mızrak uçlarının
ortaya çıkışında ilham kaynağı olarak Er Hanedan dönemi mızrak uçlarını işaret etse
de, Til Barsip ve Kara Hasan örneklerini göz önünde bulundurarak, Yukarı Fırat
205 Philip 1989, 530, Fig. 9.
206 Bilgi 1998, 378.
207 Palmieri 1981, 104.
55
Bölgesi’nin yeni tip mızrak uçları için öncül bir rol oynadığını belirtmiştir208. G.
Philip ise bu tipteki örneklerin, Arslantepe ve Kuzey Suriye örneklerine dayanarak,
Mezopotamya etkisine gerek duymadığını ve daha erken üretildiklerini
vurgulamıştır209
. Tülintepe buluntularına dayanarak S. Harmankaya da, Yukarı Fırat
Bölgesi’nin ve yakın çevresinin tipin ortaya çıkışında ve yayılımında merkez olduğu
görüşünü savunmuştur210.
Boğumlu mızrak uçları kendi içinde oldukça farklı tipolojik özellikler
sergiler. Kıvrık saplı olanlarının yanı sıra sivri ağızlı, teber ağızlı, omuzu
yuvarlatılmış veya köşeli örnekler Eski Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’nda karşımıza
çıkmaktadır. Burada, Başur Höyük örneklerinin tipolojik açıdan en yakın benzerleri
ele alınacaktır.
Tip 1 içerisinde değerlendirilen mızrak uçlarının, bilinen en erken metal
örnekleri, Arslantepe VIA tabakasına ait bir saray kompleksinin depo olduğu
düşünülen odasında (A113) bulunmuştur211
. “Silah Salonu” olarak da adlandırılan212
bu odada ele geçen arsenikli bakırdan üretilmiş 12 adet mızrak ucu M. Frangipane ve
A. Palmieri tarafından M.Ö. 4. binin sonlarına tarihlendirilmektedir213. 42 ila 53 cm
208 Stronach 1957, 114.
209 Philip 1989, 70.
210 Harmankaya 1993, 373.
211 Palmieri 1981, 104, 108, Fig.4/ 1,3.; Frangipane 2000, 471, Fig.17/ 1,2.
212 Di Nocera 2010, 257.
213 Frangipane ve Palmieri 1983, 396-399, Fig. 58/ 1, 3, Fig.59/ 1, 4, Fig. 60/ 1, 5, Fig. 61/ 3, 5.
Frangipane bu buluntuları M.Ö. 3400-3000 yılları arasına oturtmaktadır. Kronoloji tablosu için bkz.
Frangipane 2000, 451, Table 1. Bu konu hakkındaki farklı yorumlar için bkz. Bilgi 1998, 377-382.
56
arasında değişen uzunluklara sahip Arslantepe mızrak uçları, düz saplı, geniş ağızlı
namlulu, namlu kesiti yassı baklava dilimi veya yüksek zıhlı şeklindeki
özelliklerinden ötürü Başur Höyük örneklerinden hem Tip 1.1 hem de Tip 1.2 ile
benzerlik gösterir; ancak Arslantepe örnekleri, iki bölümden oluşan sapın, namluya
göre daha uzun olması nedeniyle farklılık sergiler214.
Arslantepe M.Ö. 3. Binyılın başlangıcında, Mezopotamya ya da yerel
Malatya kültürleriyle bağlantısı olmayan, Doğu-Kuzeydoğu Anadolu ve
Transkafkasya kültürüyle ilişkili grupların etkisi altına girmiştir215
. Eski Tunç Çağı I
dönemine tarihlendirilen Arslantepe VIB tabakasında açığa çıkarılan ve varsıl kesime
ait olduğu düşünülen taş sanduka tipi mezarda 9 adet boğumlu mızrak ucu ele
geçmiştir216
. ‘Krali Mezar’ olarak da adlandırılan bu mezardan ele geçen örnekler,
Arslantepe VIA saray kompleksinde bulunanlarla benzer olup; Başur Höyük mızrak
uçları içinde Tip 1.1 ve Tip 1.2 ile kıyaslayabileceğimiz özelliklere sahiptir217.
Anadolu’da, Arslantepe buluntuları dışındaki diğer örnekler M.Ö. 3. Binyıl ve
sonrasına tarihlendirilir. Tip 1.1 ve Tip 1.2’ye en yakın paralel örnekler Fırat Nehri
havzasında Hassek Höyük, Birecik Eski Tunç Çağı Mezarlığı, Tell Kara Hasan,
Karkamış, Tülintepe ve Norşuntepe gibi yerleşim yerlerinden ele geçmiştir.
214 Di Nocera 2010, 259.
215 Frangipane 2012, 239.
216 Frangipane 1998, 295. VIB1 ve VIB2 tabakaları arasına yerleştirilen Elit Mezar için Frangipane
M.Ö. 3000-2800 tarih aralığını önermektedir. Kronoloji Tablosu için bkz. Frangipane 2012, 240,
Table.1.
217 Frangipane 2000, Fig.17/ 14, 17.
57
Hassek Höyük’te Eski Tunç Çağı I-II dönemlerine tarihlendirilen G12 olarak
kodlanan taş sanduka tipi mezarda, iskeletin başı önünde iki adet boğumlu mızrak
ucuna rastlanmıştır218
. Bu mızrak uçları, yassı baklava şeklinde namlu kesiti ve
yuvarlak kesitli boğum özelliklerinden dolayı Tip 1.2.1 ile paralellik gösterir219.
Birecik Mezarlığı’ndan ele geçen mızrak uçları, namlu ortasında geniş ve
yüksek bir zıh bulunması sebebiyle, Tip 1.1 ile paralellik oluşturmakta ve
tarihlendirme yönünden Eski Tunç Çağı I-II zaman aralığı önerilmektedir220.
Karkamış’ta Eski Tunç Çağı II-III dönemlerine tarihlendirilen KCG 1, 14 ve
15 olarak adlandırılan üç taş sanduka tipi mezarda 5 adet boğumlu mızrak ucu
bulunmuştur221
. KCG 14 nolu mezardaki bir adet sivri uçlu, kıvrık saplı örneğin
dışındaki 4 mızrak ucu, Başur örnekleri ile paraleldir222.
Eski Tunç Çağı III dönemine ait olduğu düşünülen, olasılıkla bir mezarda
bulunan, biri sağlam üç mızrak ucu da Tell Kara Hasan’da ele geçmiştir223. Tell Kara
Hasan örnekleri arasında sağlam ele geçen mızrak ucu, namlu ortasında belirgin zıh
218 Behm-Blancke 1984, 49, Abb.7.
219 Behm-Blancke 1984, 51, Abb. 8.
220 Sertok ve Ergeç 1999, 106, Fig.10/ A,B.
221 Woolley ve Barnett 1952, KCG 14 Pl. 60/ a, KCG 1 ve 15 Pl. 61/ b, c.
222 Woolley ve Barnett 1952, Pl. 61/ b, c.
223 Woolley 1914, Pl. XIX/ c2, 4, 5. ; Watkins 1974, 190, Fig. 2/ 191, Fig. 3. G. Gernez Tell Kara
Hasan’dan ele geçen mızrak ucunu M.Ö. 2800 yılı gibi erken bir tarihe yerleştirmiştir. Ayrıntılı bilgi
için bkz. Gernez 2008, 138, Fig. 1a.
58
çıkıntısından dolayı Başur Tip 1.1 ile paraleldir; ancak bu örneğin boğum kesitinin
köşeli olması farklı bir özellik sergilemektedir224.
Tülintepe’de, tren yolu için höyükten çekilen toprakta rastlanan ve hangi
tabakadan olduğu tespit edilemeyen beş boğumlu mızrak ucundan üçü225 düz saplı
diğer iki örnek226 kıvrık saplıdır. Düz saplı örneklerin namlularında yüksek zıh
bulunması, bu örnekleri Başur Tip 1.1 ile kıyaslamamızı sağlamaktadır227
. Tülintepe
örnekleri için Ü. Yalçın, Arslantepe “Krali Mezar” mızrak uçları benzerliğinden
hareketle Eski Tunç Çağı I dönemini önermiştir228
. Aynı mızrak uçları S.
Harmankaya tarafından en erken Eski Tunç Çağı II’ye tarihlendirilmiştir229.
Norşuntepe’de ise Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilen sivri uçlu ve
keskin omuzlu boğumlu mızrak ucu230
, bu haliyle, Başur Höyük örneklerinden farklı
bir tipolojik özellik sergilemektedir.
Yukarı Fırat Bölgesi dışında, Kuzey Anadolu’da Dündartepe231 ve
Horoztepe’de mezarda232 bulunan mızrak uçları, Arslantepe, Hassek Höyük ve
Birecik Mezarlığı’ndan ele geçen geniş ağızlı namlulu, düz saplı örneklere
224 Watkins 1974, 191, Fig.3/ a.
225 Yalçın ve Yalçın 2008, 105, Abb.3/ 2, 3, 5,
226 Yalçın ve Yalçın 2008, 105, Abb.3/ 4, 6.
227 Yalçın ve Yalçın 2009, 139, Fig.3/ 2, 3, 5.
228 Yalçın ve Yalçın 2009, 127.
229 Harmankaya 1993, 374.
230 Schmidt 2002, Taf. 52/ 690.
231 Stronach 1957, 116, Fig.10.9/ 4.; Bilgi 1998, Res. II.
232 Özgüç 1964, Res.8.; Bilgi 1998, Res.III/ 1.
59
benzerliklerinden hareketle, bu tipin erken örnekleri ile karşılaştırılabilecek
özelliklere sahiptir. İki örnek de Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilirken;
Dündartepe örneği namluda sivri zıh olması nedeniyle Tip 1.2.1, Horoztepe örneği
ise namlu ortasında yüksek zıhlı bulunması özelliğinden dolayı Tip 1.1 ile benzerlik
gösterirler.
Anadolu’nun diğer bölgelerinde yer alan ve genellikle Eski Tunç Çağı II-III
dönemlerine tarihlendirilen boğumlu mızrak uçları, Başur Höyük örneklerinden
farklı olarak çeşitli tiplerde karşımıza çıkmaktadır. Kıvrık saplı örnekler, Tell el-
Cüdeyde (Amuk H) 233
, Kilikya (Eski Tunç Çağı III)234
, İkiztepe (Eski Tunç Çağı II-
III)235, Horoztepe (Eski Tunç Çağı III)
236, Silifke (Eski Tunç Çağı III)
237, Karkamış
(Eski Tunç Çağı II-III)238; teber saplı tek örnek Soloi-Pompeipolis’te (Eski Tunç
Çağı) 239
; sivri ağızlı, geniş gövdeli ve keskin omuzlu örnekler Yumuktepe’de (Eski
Tunç Çağı III)240 ele geçmiştir (Harita 8a).
Kazı ve yüzey araştırmaları sırasında ele geçmiş bu örneklere ek olarak,
İstanbul Arkeoloji Müzesi241
, Sadberk Hanım Müzesi242
, Sivas Müzesi243
,İstanbul
233 Braidwood ve Braidwood 1960, Fig.293/ 4.
234 Stronach 1957, 115, Fig.9/ 3
235 Bilgi 1983, 49-52,Res. 5.
236 Özgüç ve Akok 1957, Res.13.
237 Bittel 1955, 118, Res.10.
238 Woolley ve Barnett 1952, Pl. 60/a.
239 Bittel 1940, 190, Lev.IV/ 53408,53409.
240 Garstang 1953, 251, Fig. 158/ 8-9.
241 Bilgi 1998, Res. XVII.
242 Anlağan ve Bilgi 1989, 18.
60
Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı koleksiyonunda244 çeşitli tipte boğumlu
mızrak ucu örnekleri de mevcuttur. Bu örneklerin dışında, satın alma yoluyla
Gaziantep, Malatya ve Kahramanmaraş Müzeleri’ne getirilen 34 adet boğumlu
mızrak ucu da bulunmaktadır245. Bunlardan 18 adeti, özellikle de H. Tekin’in Tip 1a
içerisinde değerlendirdikleri, Başur Höyük Tip 1.1 örneklerine oldukça
benzemektedir246.
Boğumlu mızrak uçları Anadolu dışında, Kafkasya, İran, Irak ve Suriye’de de
çeşitli özelliklerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar arasında, Başur örnekleri ile
kıyaslayabileceğimiz örnekler az sayıdadır. Daha çok kıvrık saplı ve sivri uçlu, bazen
de kazıma bezemeli örnekler geç döneme işaret eden özellikler olarak karşımıza
çıkmaktadır. Gürcistan’da erken dönem içerisinde değerlendirilen (M.Ö. 4. Binyılın
sonlarına tarihlendirilen “Novosvobodnaja Evresi”) üç yerleşimden Tiflis247 (Tip 1b),
Akhaltsikh248 ve Tsartsis-Gora’dan (Tip 1a)249 ele geçen mızrak uçları Başur Höyük
Tip 1 örnekleri ile mukayese edilebilir. Kafkasya’da, aynı evrede yer alan
Psekups250, Klady251, Psebaj252, Telman-Kend253 gibi yerleşim yerlerinde de benzer
tipte mızrak uçları karşımıza çıkmaktadır.
243 Bilgi 1993, 602, Fig. 3.
244 Stronach 1957, Lev. VIIb/ 1.
245 Tekin 1998, 176-192.
246 Tekin 1998, Lev. 28, 30.
247 Kushnareva 1997, 199, Fig. 73/ 3.; Schaeffer 1948, Fig. 293.
248 Kushnareva 1997, 199, Fig. 73/ 4; Kavtaradze 1999, Fig.6/ 37.
249 Kushnareva 1997, 199, Fig. 73,7.; Kavtaradze 1999, Fig.7/ 3.
250 Courcier 2014, Fig.22.22/1.
251 Courcier 2014, Fig.22.22/3. ; Palumbi 2008, 122, Fig.4.13/ 7,10.
61
Kafkasya dışındaki diğer örnekler ise Suriye, Irak ve İran’da yer alır. İran’da
Tureng Tepe254, Tepe Giyan255 ve Luristan256; Suriye’de boğumu sekizgen kesitli,
omuzu köşeli, namlu ucu hafif sivri bir örnek Mari’de (Er Hanedan III)257, Ugarit258,
Til Barsip (M.Ö. 3. Binyıl sonu)259, Tell Brak260
, Hammam (M.Ö. 3. Binyılın
sonu)261; Irak’ta yazıtlı ve kazıma bezemeli bir örnek Tello’da (Er Hanedan III)
262,
Ur (Er Hanedan III)263, sivri uçlu ve hafif köşeli omuzlara sahip Abu Salabih (Er
Hanedan III)264, hafif sivri uçlu, sekizgen, altıgen kesitli boğum, omuzu köşeli
örnekler Kerkük Petrol Sahası’nda (Er Hanedan III)265
, yüksekçe köşeli omuzlu,
altıgen kesitli boğuma sahip bir örnek Kiş’te (Er Hanedan III)266
, boğumu sekizgen
kesitli, namlu ucu çok hafif sivri, erken döneme tarihlendirilen bir örnek Tell
252 Courcier 2014, Fig.22.22/4.
253 Courcier 2014, Fig.22.22/12.
254 Bilgi 1998, Res. XXVII.
255 Bilgi 1998, Res. XXVI.
256 Bilgi 1998, Res. XXV.
257 Bilgi 1998, Res.XXII.; Helwing ve Müller 2004, 101, Taf. 156/ 2566.
258 Bilgi 1998, Res. XX.
259 Bilgi 1998, Res. XIX.; Stronach 1957, 113
260 Bilgi 1998, Res. XXI.
261 Palmieri 1981, 109.
262 Bilgi 1998, Res. XXIII.; Helwing ve Müller 2004, 98, Taf. 152/ 2516.
263 Bilgi 1998, Res. XXIV.; Müller-Karpe 2004, 66, Taf. 103/ 1536,1546
264 Müller-Karpe 2004, 2, Taf. 3/ 25.
265 Müller-Karpe 2004, 22, Taf. 27/ 419, 423.
266 Müller-Karpe 2004, 26, Taf. 34/ 531.
62
Razuk’ta (Er Hanedan I)267
, boğumu altıgen kesitli, namlu ağzı sivri, hafif köşeli
omuzlu, erken döneme tarihlendirilen bir diğer örnek ise Tell es-Sulaima (Er
Hanedan I)268 gibi yerleşimlerden ele geçen eserler Başur Höyük mızrak uçlarından
farklı özellikler sergilemektedir.
Analiz sonuçları henüz yapılamadığından, bronz mızrak uçlarına başka bir
metalin katılıp katılmadığı yanıt bekleyen sorular arasındadır. Teknik olarak, bu
mızrak uçları çift parçalı kalıplara dökülmektedir. Kalıpta döküm tekniği ile üretilen
mızrak uçları daha sonra dövme tekniği ile şekillendirilmektedir. Bu tipe giren
mızrak uçlarından, analizi yapılan Tülintepe269 ve Arslantepe270 örneklerinde birden
fazla metalin kullanıldığı ve aynı üretim tekniğinin uygulandığını görmekteyiz. Bu
mızrak uçları, metal karışımını bilinçli bir şekilde tercih eden uzmanlaşmış metal
ustalarının ellerinden çıkmıştır271.
M.Ö. 4. Binyılın son çeyreğinde Anadolu ve Kafkasya’da ortaya çıkan metal
mızrak uçları Eski Tunç Çağı boyunca yoğun olarak üretilen silahlar arasında yer
almıştır. Er Hanedanlar Döneminde Mezopotamya’da moda olan bu tip mızrak
uçları, Orta Tunç Çağı başlarında kullanılmaya devam etse de272
, bu dönemden sonra
popüleritesini kaybettiği görülür.
267 Müller-Karpe 2004, 33, Taf. 43/ 721.
268 Müller-Karpe 2004, 36, Taf. 46/ 779.
269 Yalçın ve Yalçın 2008, 107.
270 Palmieri 1981, 104. ; Frangipane 1998, 296. ; Di Nocera 2010, 259.
271 Di Nocera 2010, 263.
272 Kültepe-Kaniş (Orta Tunç Çağı başlangıcı) örneği için bkz. Özgüç 1964, Lev.I/ 2., Tarsus-
Gözlükule (Orta Tunç Çağı) için bkz. Goldman 1956, 284, Fig. 427/ 94. ve Boğazköy (Orta Tunç
63
V. 2. 2. Süs Eşyaları
Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarından metal süs eşyası olarak
bronzdan iğneler ele geçmiştir.
V. 2. 2. 1. İğneler
İğneler, giysileri tutturmaya yarayan bir aksesuar olmasının yanı sıra, mühür,
takı vb. eşyaları giysiye tutturmak ya da saç toplamak gibi işlevler amacıyla
kullanılan, kemik, ahşap veya metalden üretilebilen eşyalardır. İğnelerin en erken
metal örnekleri Akeramik Neolitik Dönemde (PPNB) Çayönü yerleşiminde
görülmektedir. Bakır malahitlerin dövme tekniğiyle şekillendirildiği bu örnekler
M.Ö. 9. Binyıla tarihlendirilir ve en erken tarihli metal iğneler olarak kabul
edilmektedir273.
Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarında toplamda 18 adet ele geçen bronz
iğnelerin mezarlara göre dağılımına bakıldığında Mezar 1’de oldukça az olduğu
görülmektedir.
Çağı başlangıcı) örneği için bkz. Schaeffer 1948, Fig.184/ 3. Stronach,bu örneğin küçük boyutundan
dolayı bir ok ucu olabileceğini belirtmiştir bkz. Stronach 1957, 115.
273 Esin 1969, 20.; Schoop 1995, 106.
64
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Mezar 1 Mezar 2 Mezar 3
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Grafik 5. İğne tiplerinin mezarlara göre dağılımı
Mızrak uçları gibi iyi korunmuş halde bulunan iğnelerden bazılarının sivri uç
kısımları kırık veya bilinçli bir şekilde bükülmüştür. İğneler, üç mezarda da ölünün
baş kısmı ve göğüs hizası olduğu düşünülen yerlerde ele geçmiştir. Ayrıca, bu
iğnelerin çoğunda, ya iğnelerin baş kısmındaki rulodan geçirilmiş durumda ya da
başın altında yer alan boğumlara sarılı halde kumaş kalıntılarına rastlanmıştır.
Buradan hareketle, bu iğnelerin birbirlerine veya baş kısımlarından giysiye
tutturulmak amacıyla bağlandıkları anlaşılmaktadır. Bu gibi özellikleri barındıran ve
iğnelerin mezarlardaki konumuna dair en net görüntüleri, Kuzey Anadolu’da yer alan
mezarlarda karşımıza çıkmaktadır. Özellikle, Çorum’da Resuloğlu yerleşimindeki
Eski Tunç Çağı’na ait mezarlardan ele geçen ve ölünün göğsü üzerine veya vücudun
üst kısmına yakın bir yerlerde ele geçirilen iğnelerde görmekteyiz274
. Bu da, Başur
Höyük mezarlarındaki iğnelerin genel kullanım amaçlarına uygun olarak, saçta veya
giyside kullanıldığına kanıt oluşturacak niteliktedir.
274 Yıldırım ve Ediz 2007, 221, Res. 8.
65
Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarlarında tespit edilen bronz iğnelerin
benzerleri Anadolu, Mezopotamya ve Suriye’de görülmektedir (Harita 8b). Başur
Höyük örnekleri baş şekilleri dikkate alınarak 4 ana tip altında incelenmiştir. Ana
gruplar altında incelenen ve ayırt edici özellikleri bulunan örnekler için de alt tipler
oluşturulmuştur.
Tip 1 : Mezar 1’de sadece bir adet ele geçen 10 cm uzunluğundaki bronz
örneğin özelliği, gövdede dövme tekniği ile yassılaştırılan yerde bir deliğinin olması
ve gövdeden bağımsız bir başın bulunmamasıdır (Lev. 20/1). Hafif genişleyerek
yükselen ancak üstten bakıldığında yuvarlak biçimde görülen bir baş kısmına sahip,
gövdenin biraz üstünde küçük yuvarlak deliği bulunan, yuvarlak kesitli, sivri uçlu
Başur Höyük örneğinin delikten uca kadar olan kısmı eğilip, bükülmüştür.
En erken metal örnekleri M.Ö. 3. Binyılın ortalarında Suriye, Filistin ve
Yukarı Mezopotamya’da karşımıza çıkan275 gövdesi delik bu örnek, Filistin’de
bulunan örneklerden hareketle “Toogle Pin” olarak adlandırılmıştır276
. Mari’de
bulunan ve Erken Hanedan III dönemine tarihlendirilen panel parçaları, bu tür
iğnelerin nasıl kullanıldığına dair bilgiler sunmaktadır. Deniz kabuğundan üretilen
plakada yer alan kazıma tekniği ile işlenen figür üzerinde, toggle pin aracılığı ile hem
iki parçalı kıyafetin birbirine tutturulduğu hem de bir silindir mührün elbiseye aplike
edildiği görülmektedir277.
275 Efe ve Fidan 2006, 21.
276 Fidan 2012, 179.
277 Parrot 1962, Pl. XI.; Aruz 2003, 161-104a.
66
Oldukça farklı tipolojik özelliklerde karşımıza çıkan bu tür iğnelere M.Ö. 3.
Binyılın ortalarından itibaren, Güneydoğu ve Doğu Anadolu, Kuzey Suriye, Filistin,
Irak ve İran’da sıkça rastlanmaktadır. Batı ve Orta Anadolu’da da az sayıda
karşımıza çıkan bu örnekler geniş bir coğrafyaya yayılmıştır278.
Özellikle Suriye-Kilikya Bölgesi örnekleri için tipik olan gözün yarık
biçiminde açılması geleneği279 Başur Höyük örneğinde görülmez. Yuvarlak delikli
olan Tip 1 örneğinin benzerleri oldukça az yerde tespit edilmiştir. Gedikli-
Karahöyük’te Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilen mezardaki kesik başlı bir
örnek280
, Küllüoba’da Eski Tunç Çağı II ve III tabakalarında bulunan yuvarlak başlı
üç örnek281 Anadolu buluntuları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Anadolu dışında, Başur Höyük örneklerine oldukça benzeyen iki örnek
Kuzey Mezopotamya’da Tell Razuk (Erken Hanedan I-II)282 ve Tell es-Sulaima
(Akkad dönemi)283 yerleşmelerinde ele geçmiştir. Aynı bölgede yer alan Tepe
Gawra’da ise Erken Hanedan III dönemine ait bir örnek, gövdedeki deliğin
yassılaştırılmadan açılması ile farklılık sergilemektedir284.
278 Toggle Pin hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Charvat 1976, s. 341-358 ; Klein 1992.; Efe ve Fidan
2006, s. 15-43.
279 Fidan 2012, 181.
280 Egeli 1989, Lev. 46/ 241.
281 Fidan 2012, 201, Kat. no: 46,47,48.
282 Müller-Karpe 2004, 34, Taf. 43/ 728.
283 Müller-Karpe 2004, 37, Taf. 47/ 797.
284 Müller-Karpe 2004, 14, Taf. 18/ 272.
67
Güney Mezoptamya’da Ur kazıları sırasında çoğunluğu “Kral
Mezarları”ndan ele geçen ve L. Woolley tarafından Tip 8 içerisinde değerlendirilen
iğnelerin delikli örnekleri (Erken Hanedan III)285 ile Kiş A mezarlığındaki
örnekler286 Başur Höyük Tip 1’e benzemesine karşın, delikleri Tepe Gawra’da
olduğu gibi yassılaştırılmadan açılmıştır.
Suriye’de ise, Chagar Bazar yerleşiminden ele geçen iki bakır örneğin, Tip 1
ile oldukça benzer olmasının yanı sıra mezarlarda Ninive 5 seramiği ile birlikte
bulunmuş olması da ayrıca dikkat çekicidir287
. Chagar Bazar’da 5. tabakadaki Mezar
188 ve Mezar 70’ten ele geçen bu örnekler, tipin en erken örnekleri olarak karşımıza
çıkmaktadır288
. Baş kısmı kare kesitli olan diğer bir örnek ise Qatna’da M.Ö. 3.
Binyılın ortalarına tarihlendirilen Hipoje IV’te bulunmuştur289
. Mezar dışı örnekler,
Kashkashok III (M.Ö. 3. Binyılın ikinci çeyreği, EJ/1) 290
, Tell Brak ( M.Ö. 3.
Binyılın son yarısı, EJ 4/5)291 yerleşimlerinden ele geçmiştir.
Başsız veya kesik başlı ve yarık delikli iğneler, Tip 1 örneği gibi yuvarlak
delikli olanlara göre daha fazladır. Yarık delikli örnekler, Anadolu’da Küllüoba (Eski
285 Wolley 1934, 433, Taf. 231.; Müller-Karpe 2004, 75-76, Taf. 118/ 1828, 1832.
286 Mackay 1925, Pl. 19/ 23, 26.
287 Mallowan 1936, Fig. 8/ 5.; Mallowan 1937, Fig. 12/ 1.
288 M.E.L. Mallowan M.Ö. 3. Binyılın başlarına işaret ederken; Bianchi ve Kristina Early Jezirah (EJ)
1/2 dönemine (M.Ö. 3. Binyılın ilk yarısı) tarihlemektedir. Mallowan 1937, 132.; Bianchi ve Franke
2011, 207.
289 Iamoni 2012, Fig. 6/ TIV.1.
290 Bianchi ve Franke 2011, Pl. 1/ 12.
291 Bianchi ve Franke 2011, Pl. 4/ 116, 118.
68
Tunç Çağı II ve III dönemlerine ait tabakalarda)292, Tarsus-Gözlükule (Eski Tunç
Çağı II tabakasında)293
, Troya III tabakasında biraz sivri başlı bir örnek(Eski Tunç
Çağı III)294, Gedikli-Karahöyük (Eski Tunç Çağı II mezarlarında)
295, Karkamış’ta
yarık delikli fakat baston boyunlu bir örnek (Eski Tunç Çağı II-III dönemine
tarihlendirilen KCG 9 mezarından)296 ve Titriş Höyük’ten ele geçmiştir.
Anadolu dışındaki örnekler, Tell Agrap (Eski Tunç Çağı II tabakasında)297,
Tell Amarna (Eski Tunç Çağı III mezarlarında)298
, Hammam (III no’lu mezarda)299,
Tepe Gawra (Akkad Dönemi tabakalarında)300
, Tell Brak (M.Ö. 3. Binyılın son
çeyreği, EJ/4)301
, Tell Chuera (M.Ö. 3. Binyılın ikinci çeyreği, EJ/2)302, Gudeda
(M.Ö. 3. Binyılın yarısı, EJ/3)303, Qatna (Eski Tunç Çağı II ve III tabakalarında)
304,
Tell Asmar (Eski Tunç Çağı III tabakasında)305 yerleşmelerinde bulunmuştur.
292 Efe ve Fidan 2006, Pl.7/ 4, Pl. 10/ 1,3. ; Fidan 2012, 201, Katalog no:46, 47, 48.
293 Goldman 1956, Pl. 431/ 216,217.; Müller-Karpe 1974, Taf. 289/ 7, 8, 9.
294 Müller-Karpe 1974, Taf. 337/ 13.
295 Duru 2006, Lev. 91/ 5. ; Duru 2010, Lev. 180/ 1, 5.
296 Woolley ve Barnett 1952, Pl. 60/ c.; Egeli 1995, 215, Pl. 14/ 61.
297 Delougaz ve Lloyd 1942, AG 35-376, AG 36-29,31.
298 Prag 1974, Fig. 9/ 13.
299 Woolley 1914, Pl. XXI/ c.
300 Müller-Karpe 2004, 14, Taf. 18/ 271, 273.
301 McDonald vd. 2001, Fig. 478/ 43, 44.
302 Klein 1992, Taf. 51/ 5, Taf. 65/ 2.
303 Bianchi and Franke 2011, Pl. 4/ 113, 114.
304 Mesnil du Buisson 1935, Pl. 47/ 2C. ; Iamoni 2012, 352, Fig. 2.
305 Delougaz 1967, Pl. 32/ 281.
69
Görüldüğü gibi Eski Tunç Çağı’nda ortaya çıkan delikli iğneler, bu dönem
boyunca yaygın olarak kullanılmış ve Orta Tunç Çağı’nda da yukarıda sıralanan
bölgelerde kullanılmaya devam etmiştir.
Tip 2 : Bu tipe giren bir adet örnek 4 cm uzunluğunda olup, saç iğnesi olarak
kullanıldığı düşünülebilir (Lev. 21/1). Konik başlı bronz iğnenin gövdesi, sivri uçtan
başa doğru bir boğumla genişlemektedir. Gövdedeki boğumdan başa kadar olan
kısım, kazıma bezeme tekniği ile baklava dilimi motifi kullanılarak süslenmiştir.
Konik başın hemen altında ise yatay şekilde düzenlenmiş iki yiv bezeme mevcuttur.
Tipolojik olarak boğumlu gövdeye sahip ve konik başlı iğneler grubuna dahil
edilebilecek özelliklere sahip Tip 2’nin baş kısmı ise bezenmeden bırakılmıştır. Bu
haliyle, Fırat kıyısındaki Hacınebi Tepesi’nde Geç Kalkolitik tabakalarda ele geçen
bakır iğne ile karşılaştırılabilir306. Eski Tunç Çağı I’e ait bronz bir örnek ise Aşağı
Salat mezarlarından ele geçmiştir. Mezar 14’te bulunan ve Başur Höyük örneğine
göre oldukça uzun olan (17,5 cm.) iğnenin başında altı sıra yiv bezeme
bulunmaktadır307
. Yukarı Dicle Vadisi’ndeki bir diğer merkez olan Boztepe’de
karışık konteksten ele geçen bronz iğne308 de Tip 2’nin yakın bir benzeridir. İğnenin
kemikten üretilmiş bir benzeri ise Taşkun Mevkii yerleşmesinde M.Ö. 3. Binyılın
başlarına tarihlendirilmiştir309. Norşun Tepe’de ise batı yamacındaki kazılar sırasında
306 Stein 1998, 207, Fig.13/H.
307 Akçay 2005, Lev. 35/2.
308Parker ve Creekmore 2002, Fig. 28/ Q.
309 Helms 1973, 119, Fig. 10-71/25.
70
Eski Tunç Çağı’na ait, baş kısmının altında yiv bezeme bulunan bronz bir iğne310 Tip
2 ile kıyaslanabilir.
Tip 3 : Üç mezarda da birer adet bulunan fiyonk başlı bronz iğnelerin
uzunlukları 20-28 cm. arasındadır (Lev. 22/1-3). Birbirine bitişik iki telin kıvrılarak,
içe doğru bükülmesinden sonra iğne gövdesine sarılması ile baş kısmının
oluşturulduğu görülür (Resim 6a). Gövdede sık sarmallar şeklinde oluşan boğumların
sayısı Mezar 3 örneğinde 25’e ulaşmaktadır. Mezar 3’te bulunan bu eserin uç kısmı
kırık diğerleri tamdır. Mezar 1 ve 3’tekiler yuvarlak kesitli iken, Mezar 2’deki iğne
altıgen kesitlidir. Her üç örnekte de baş kısmın altındaki boğumlarda kumaş
kalıntılarına rastlanmıştır.
Anadolu’da ilk kez Eski Tunç Çağı’nda görülen bu tür iğnelerin benzerleri
Arslantepe’te M.Ö. 3.binyılın başlarına tarihlendirilen VIB tabakasında
bulunmuştur311. Başur Höyük’tekilere göre çok daha kısa olan örnekler Aşağı Salat
Höyüğü mezarlarından ele geçmiştir312. Amuk H safhasına tarihlendirilen Tell el-
Cüdeyde buluntusu oldukça sık boğumlara sahiptir313
. Taşkun Mevkii M.Ö. 3.
Binyılın başlarına tarihlenen 2B evresinde bir adet bakır (?) iğne314, Tell Mohammed
Arap, Ninive 5 dönemi mezarlarında rastlanmıştır315
. Dönem belirtilmemiş dört
boğuma sahip iğne de Tell Taya’da ele geçmiştir316.
310 Hauptmann 1972, Lev. 69/6.
311 Palmieri 1981, 117, Fig. 10/ 4.
312 Akçay 2005, Lev. 18, Lev. 44/ 3, Lev. 74/ 5.
313 Braidwood ve Braidwood 1960, Fig. 292/ 14
314 Helms 1973, 119, Fig. 10.
315 Bolt ve Green 2003,Fig. 21/ 13.
71
Tip 4 : 13 örnek ile iğneler içinde en kalabalık grubu temsil eden baş kısmı
rulo şeklinde yuvarlatılmış iğneler bu tip altında değerlendirilmiştir (Lev. 23/1-11 ve
Lev. 24/1-2). 10 ila 39 cm. arasında değişen uzunluklara sahip bu iğnelerin baş
kısmı, dövülerek yassılaştırılmış ve içe doğru bir kez veya birkaç kez kıvrılarak rulo
şeklini almıştır (Resim 6b). Bu iğneler köşeli veya yuvarlak kesitli olup, uçları kırık
olanların yanı sıra işlevsel bir özelliği akla getirecek şekilde uçları bükülmüş de
olabilmektedir. Bunların arasından birkaç örnekte, rulonun deliğinden geçirilen
kumaş kalıntılarına rastlanmıştır.
Mezar 2’den ele geçen bir adet iğne diğerlerinden farklı olarak bezendiği
görülmektedir (Lev. 24/1 ). Gövdesi dörtgen kesitli, 17 cm uzunluğundaki iğne, baş
kısmının hemen altında başlayan yatay şekilde düzenlenmiş iki yiv ve neredeyse uç
kısmına kadar kazınarak işlenmiş ve gövdeyi saran baklava dilimi motif ile iğnenin
süslendiği görülür.
Mezar 3’ten ele geçen bir adet rulo başlı iğnenin ise teknik yönden diğer
örneklerden ayrıldığı görülmektedir (Lev. 24/2). Bu tipteki diğer örneklerde olduğu
gibi baş kısmında dövme tekniği ile yassılaştırma uygulanmamıştır. Gövde
kitlesinden elde edilen ruloya benzer bir baş, sivri bir alet ile delinmiş olmalıdır.
Diğer rulo başlı örneklerden farklı olarak, bu örnekteki baş olasılıkla kalıpta
dökülmüş ve şekillendirilmiştir. Dörtgen kesitli bir gövdeye sahip olan iğnenin uç
kısmı kırıktır ve korunan uzunluğu 13 cm’dir.
Rulo başlı iğneler oldukça geniş bir coğrafyada hemen hemen her dönemde
karşımıza çıkan eserlerin başında gelir. İlk metal örneklerini Geç Kalkolitik Çağ’da
316 Müller-Karpe 2004, 38, Taf. 48/ 834.
72
Anadolu’da gördüğümüz317 bu tip iğneler Eski Tunç Çağı boyunca bütün Önasya
coğrafyasında kullanılagelmiştir. Anadolu’da rulo başlı iğneler, Yumuktepe (Geç
Kalkolitik Çağ başları)318
, Kusura (Geç Kalkolitik Çağ ve Eski Tunç Çağı)319, Tell
el-Cüdeyde (Amuk G safhası)320, Aşağı Salat Höyük (Eski Tunç Çağı I)
321, Alalah
(Eski Tunç Çağı I)322
, Ahlatlıbel (Eski Tunç Çağı)323
, Alişar (Eski Tunç Çağı II)324,
Kayapınar (Eski Tunç Çağı II)325, Tarsus-Gözlükule (Eski Tunç Çağı II-III)326, Troya
(Eski Tunç Çağı II-III)327, Beycesultan (Eski Tunç Çağı III)
328, Tell Tayinat’ta
(Amuk J evresi)329 ele geçmiştir. Mardin ve Adıyaman Müzeleri’nde de iki adet bu
tipte iğne muhafaza edilmektedir330.
Suriye’de, M.Ö. 3. binyıla ait örnekler, Tell Hazna (Mezar 19), Tell Beydar
(Oda Mezar 10020, Mezar 8513 ve 8429), Kneidij (VII. Tabaka), Tell Brak (CH ve
317 Uysal ve Gökçe 1995, 361.
318 Garstang 1953, 137-140, Şek. 85/ 1-6.
319 Lamb 1937, 39, Şek. 18/ 10.
320 Braidwood ve Braidwood 1960, 298, Şek. 239/ 11.
321 Akçay 2005, Lev. 15/ 3, Lev. 59/ 8, Lev. 62/ 4, Lev. 79/ 5.
322 Woolley 1955, 284, Lev. LXXIII/ P5,7.
323 Koşay 1934, 77, Res. A.B.356.
324 Schmidt 1932, 61,162, 267-268, Fig. 67/b.; Von der Osten 1937, 145, 198, Fig. 145/d 1101.
325 Temizer 1954, 327, Res. 19/d.
326 Goldman 1956, 285,295, Lev. 430/ 181-184
327 Schliemann 1884, 139, no. 62,63.
328 Lloyd and Mellaart 1962, Fig. F.11/ 4-5, Pl. 35/ 2.
329 Braidwood and Braidwood 1960, 453, Fig. 351/ 1, 2.
330 Uysal ve Gökçe 1995, Şek. 21-22.
73
FS alanı)331
, Melebiya’da ele geçmiştir332
. İran’da ise bu tipin benzerleri Shah Tepe
(Er Hanedan ve Akkad Devirleri )333,Tepe Hisar’da (Akad ve III. Ur Devri)334
karşımıza çıkmaktadır. Mezopotamya’da ise Ur Kral Mezarları (Erken Hanedan
III)335, Kiş A Mezarlığı (Erken Hanedan III)
336 dışında Lübnan’da Byblos
yerleşiminde M.Ö. 3. binyılın ikinci yarısına tarihlendirilen337 örnekler ele geçmiştir.
V.3. TAŞ ESERLER
Mezarlardan ele geçen taş eserler arasında silindir mühürler ve boncuklar yer
almaktadır.
V. 3. 1. Mühürler
Başur Höyük mezarlarının her birinde birer adet olmak üzere toplamda 3
adet taştan silindir mühür ele geçmiştir.
Mezar 1’den ele geçirilmiş olan kireçtaşından üretilen mühür, bodur ve
şişman olarak tanımlanan tipik Jemdet Nasr Dönemi mühür biçimlerini
yansıtmaktadır (Lev. 25/1). Mühür dikey eksende tek ip deliklidir. Mührün baskı
yüzüne kazıma şeklinde iç içe baklava dilimi motifleri yapılmıştır. Bu motiflerden
331 Mallowan 1947, Pl. XXXI/6.
332 Bianchi and Franke 2011, 205.
333 Uysal ve Gökçe 1995, 358.
334 Schmidt 1937, 205, Pl. LIII/ H 3141.
335 Woolley 1934, 310, Pl. 231/ Tip 4.
336 Mackay 1925, 44,46, Pl. IV/ 7,8.
337 Dunand 1939, Pl. CIV/ 3320.
74
bir tanesinin merkezinde çarpı diğerinde ise “T” şekline benzer bir işaret
görülmektedir.
Jemdet Nasr Dönemi’nden itibaren silindir mühürler üzerinde geometrik
motif uygulaması sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Yukarıda tanımladığımız silindir
mührün bezeme olarak yakın benzerleri ile çevre bölgelerdeki çeşitli merkezlerde
yapılmış kazılar ve özel koleksiyonlarda bulunan mühür örneklerinde
karşılaşmaktayız. Halep Müzesi’nde çıkış yeri belli olmayan ve Jemdet Nasr stili
içerisinde değerlendirilen bir örnekte iç içe baklava dilimleri ve merkezlerinde çarpı
motifleri görülmektedir338
. Tell Brak yerleşiminin Jemdet Nasr Dönemi’ne tarihlenen
tabakalarında ele geçen bir mühürde ise tekli baklava dilimi motiflerinin
merkezlerinde çarpı görülmektedir339. Tell Atij’de Ninive 5 Dönemi’ne ait bir silindir
mühür üzerinde baklava dilimi şeklin içerisinde yatay bir çizgi yer almaktadır340.
Diyala Bölgesi’nde yer alan Hafaji’den bir mühürde ise iç içe baklava dilimi
motifleri görülmektedir341
. H. Frankfort tarafından Jemdet Nasr stili içerisinde
değerlendirilen bu örnekte iç içe üç baklava dilimi motifi işlenmiştir. Yine aynı bölge
kazılarından Tell Agrap’da bir örneğin bezemesi konumuz kapsamında
değerlendirdiğimiz mührün bezemesine benzemektedir342.
Mezar 2’den ele geçirilmiş olan siyah serpantin taşından yapılma mührün
baskı yüzüne kazıma şeklinde üç yatay çizgi arasında verev, birbirine paralel hatlar
338 Hammade 1987, 12-13/ No. 21.
339 Matthews 1997, Pl. XXXIV/ 432.
340 Fortin ve Schwartz 2003, 239, Fig. 20.
341 Frankfort 1955, Pl. 32/ 319.
342 Frankfort 1955, Pl. 79/ 850.
75
ile bezeme yapılmıştır (Lev. 25/2). Mühür üzerinde yer alan motif düzenlemesi basit
geometrik bir bezemeyi yansıtmaktadır.
Bu tip çizgisel hatlarla yapılmış silindir mühür bezemelerine hem Anadolu’da
hem de diğer Mezopotamya merkezlerinde Jemdet Nasr Dönemi’nden itibaren
karşılaşmaktayız. Tam benzer olmasalar da Norşuntepe343 ve Birecik Eski Tunç Çağı
Mezarlığı’ndan344 ele geçen örneklerde çizgisel geometrik motifler görülmektedir.
Bu örnekler ETÇ I’ e tarihlenmektedir. Bu motifin çeşitleri Tell Brak’ın M.Ö. 3.
binyıl başına ait tabakalarından345 ve Marcopoli Koleksiyonu Suriye grubunda
Jemdet Nasr Dönemi’ne346 tarihlenen örneklerden de bilinmektedir. Yukarıda
bahsettiğimiz benzer örnekler yatay çizgiler arasında ters yönlü verev çizgiler ile iki
veya üç sıra halinde yapılmış olup söz konusu mührümüz ile kaba, çizgisel geometrik
bezeme açısından benzerlik taşımaktadırlar.
Mezar 3’den ele geçirilmiş olan siyah serpantin taşından üretilen mühür
üzerinde figürlü bezemenin işlendiği görülmektedir (Lev. 25/3). Mühür yüzünün
merkezinde boynuzlu bir hayvan motifi tasvir edilmiştir. Hayvanın boynuzları ve
kuyruğu aynı stilde işlenmiş olup her ikisi de oldukça büyük boyutlu betimlenmiştir.
Hayvanın vücudunun duruşu ve anatomik yapısı gözetilmeden şematik biçimde
işlendiği görülmektedir. Cinsel uzvu (?) belirgin bir şekilde tasvir edilmiş olan
343 Hauptmann 1974, Lev. 80/ 1
344 Sertok ve Ergeç, 1999, Fig. 12
345 Mallowan 1947, 134, Pl. XXI/ 7-8.
346 Teissier 1984, Cat. 189/ 310, 312.
76
hayvanın gövdesi üzerinde üçgen şeklinde doldurma motifi görülmektedir. Bu
hayvanın önünde çift kum saatine benzer bir kaide (?) yer almaktadır.
Bu mührün benzeri ile karşılaşmasak da sahnede yer alan hayvanın boynuz
işlenişi Arslantepe Geç Kalkolitik Çağ tabakaları mühür baskılarından
bilinmektedir347. Bu örneklerdeki hayvanların boynuzları oldukça iri boyutlu tasvir
edilmiştir. Hassek Höyük’ten Eski Tunç Çağı I’e tarihlenen bir örnekte ise sıra
halinde boynuzlu hayvanlar görülmektedir. Buradaki hayvanların boynuzları stil
olarak değil ama boyut olarak Başur Höyük mührüne benzemektedir348.
Boynuzların ve kuyruğun işleniş biçimine benzer özellikte mühürler Tell
Brak’ta Jemdet Nasr Dönemi’ne349 ve Tepe Gawra VIII. tabakaya350 ait damga
mühürlerde görülmektedir (Harita 9).
V. 3. 2. Boncuklar
Her üç mezarda da mezar kapaklarının açılmasından kısa bir süre sonra mezar
toprağının içinde boncuklara rastlanmıştır. Dağ kristali, kireçtaşı, akik gibi yarı
değerli taşlardan oluşan bu boncuk koleksiyonu beş yüzün üzerindedir. Oldukça
küçük boyutlarda ve genellikle tek tipi temsil ederler. Şişman, bodur, halka
biçiminde dağ kristalinden üretilenler boncukların neredeyse % 90’ını
oluşturmaktadır. Az sayıda akik ve kireçtaşı boncuk ele geçmiştir. Ölü gömme
adetleri ile ilgili olarak, gömü gerçekleştirdikten sonra katılımcıların mezarların içine
347 Frangipane ve Palmieri 1983, Fig. 68/ 4; 70/ 17; Collon 1987, 14, Fig.11.
348 Behm-Blancke 1985, Taf.12/ 2
349 Mallowan 1947, Pl. XIX/ 6, 9, 10.
350 Speiser 1935, Pl. LVI/ 11.
77
boncukları adeta saçtığı varsayımında bulunabiliriz. Çünkü oldukça dağınık ve
hemen hemen tüm mezarı kaplar şekilde ele geçen boncuklar söz konusudur.
Bunların yanında, gömünün konulduğu boşluk etrafında boncukların arttığı
görülmektedir. Dağ kristali boncukların bazılarında tıpkı iğnelerde olduğu gibi
kumaş kalıntılarına rastlanmıştır.
Mezarlardan ele geçen boncuk sayısının fazlalığıyla dikkat çeken bir diğer merkez
Karkamış’tır. Serpantin, frit, dağ kristali ve akikten yapılmış çok sayıda boncuk
Karkamış’ta Eski Tunç Çağı’na tarihlendirilen mezarlardan ele geçmiştir351
. Aşağı
Salat Eski Tunç Çağı I Mezarlığı’nda da beyaz renkte frit ve siyah sert taş, dağ
kristali ve akik gibi değişik taşlardan yapılmış boncukların iskeletlerin boyun
kısmına yakın bir alandan ele geçtiği rapor edilmiştir352
. Benzer şekilde, ölünün baş
kısmına yakın yerde ele geçen frit ve alçı taşından yapılmış olan boncuklar Birecik
Eski Tunç Çağı Mezarları’nda da tespit edilmiştir353
. Bunlar değişik büyüklüklerde
olup, silindirik, üçgen ve kare şekillerinde olabilmektedir354
. Hacınebi Tepesi’nde
açığa çıkarılan Eski Tunç Çağı I’e ait taş sandık mezarlarda da fritten üretilmiş
boncuklar ele geçirilmiştir355.
Bu merkezler dışında, Tell Jigan’da Ninive 5 Dönemi’ne ait taş sandık
mezarlarda da fayans, lapis lazuli, steatit, kireçtaşı ve siyah taştan boncuklar ele
351 Woolley 1952, 219-222, Pl. 62.
352 Şenyurt 2004, 649, 656, Şek. 12.
353 Sertok 1999, 91, 94.
354 Sertok 1999, 107, Fig. 11.
355 Stein 1998, 185.
78
geçmiştir356. Ninive, Tepe Gawra, Tell Mohammed Arap, Tell Karana 3, Tell Leilan
ve Chagar Bazar’da da dağ kristali ve değişik taşlardan üretilen boncuklar genellikle
mezarlarda ele geçmiştir357.
356 Li 2003, 43, 53, Fig. 6/ 7-10, Fig. 7/ 9-18, Fig. 9.
357 Rova 1988, 135-136.
79
VI. BÖLÜM
SONUÇ ve DEĞERLENDİRME
Bu çalışmada, Başur Höyük’ün güneydoğu yamacında açığa çıkarılan ve Eski
Tunç Çağı’na tarihlendirilen taş sandık biçiminde üç mezar ve mezar buluntuları
kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Bu doğrultuda, öncelikli olarak taş sandık mezar
geleneği araştırılmış ve mezarlardan ele geçen eserlerin tipolojik tasnifi yapılmıştır.
Daha sonra, bunlar çağdaşı yerleşimlerde ele geçen maddi kalıntılar ile
karşılaştırılmış, benzerlik ve farklılıklar göz önünde bulundurularak Başur Höyük
mezarlarının dönem içindeki yeri saptanmaya çalışılmıştır.
Başur Höyük taş sandık mezarlarından ele geçen buluntular üretildikleri
malzeme dikkate alınarak pişmiş toprak, metal ve taş olmak üzere üç başlık altında
toplanmıştır. Daha sonra bunlar işlevlerine göre ayrılmış ve kendi içinde tipolojik bir
sınıflandırma oluşturulmuştur (Tablo 1). Değerlendirilen mezar armağanlarının
toplam sayısı 184’tür. % 77 gibi bir oranla pişmiş toprak eserler taş sandık
mezarlarda en çok karşımıza çıkan buluntu topluluğunu oluşturmaktadır. Onu takip
eden metal eserler % 21 ve son olarak % 2 gibi küçük bir oranla taş eserlerden oluşan
buluntular karşımıza çıkmaktadır. Sayısı 500’ün üzerinde olan boncuklar bu
yüzdelikte kapsam dışı tutulmuştur.
80
77%
21%
2%
Pişmiş Toprak Metal Taş
14
71
57
7 6 8 2
8 8
1 1 1
Mezar 1 Mezar 2 Mezar 3
Tüm Kap Mızrak Ucu İğne Silindir Mühür
Grafik 6. Mezarlardan ele geçen buluntuların üretildikleri malzemeye göre oranları
Pişmiş toprak başlığı altında incelenen 142 adet tüm kap; mızrak uçları ve
iğnelerden oluşan 39 adet metal eser ile 3 silindir mühür ve boncuklardan oluşan taş
eserlerin mezarlara göre dağılımları şöyledir:
Grafik 7. Ölü hediyelerinin mezarlara göre dağılımı.
81
8%
1%
11%
79%
1%
Çömlekler Vazolar Meyvelikler Kaseler Birleşik Kap
112 adet
15 adet
2 adet
12 adet 1 adet
Mezarları kronolojik açıdan değerlendirmemize imkan sağlayan eserlerin
başında seramikler gelmektedir. Ölü hediyelerinin büyük bir çoğunluğunu oluşturan
142 adet tüm kap, form özellikleri dikkate alınarak, meyvelikler, kaseler, çömlekler,
vazolar ve birleşik kap olmak üzere beş gruba ayrılmıştır. İncelenen bütün
seramiklerin iyi kalitede hamura sahip olduğu gözlemlenmiştir. İnce kum, mika,
kireç gibi katkı maddelerine sahip, ince elenmiş, iyi pişirilmiş hamurlu Başur Höyük
mezar kapları, E. Rova tarafından “çok iyi hamurlu” olarak değerlendirilen Ninive 5
seramikleriyle örtüşmektedir358.
Mezarlardan ele geçen çanak-çömlek grubunun formlara göre dağılımı
aşağıdaki gibidir:
Grafik 8. Mezarlardan ele geçen çanak-çömleklerin formlara göre dağılımı
358 E. Rova Ninive 5 çanak-çömleklerini “çok iyi”, “orta-iyi” ve “kaba” mallar olmak üzere üç başlık
altında incelemiştir bkz. Rova 1988, 25-28.
82
Buna göre, kaselerden sonra ikinci kalabalık grubu oluşturan meyvelikler açık
gri, kırmızımsı sarı ve açık kahverengi tonlarında hamura sahip, boya, perdah, ve
kazıma bezemeli ve bezemesiz 15 örnek ile temsil edilmektedir. Meyvelikler
özellikle Fırat Havzası’nda sıklıkla görülmektedir. Bu bölgede yer alan Arslantepe,
Hassek Höyük, Hacınebi Tepesi, Birecik Mezarlığı gibi merkezlerde Geç Uruk ve
Eski Tunç Çağı I-II dönemlerinde karşımıza çıkmaktadır. Dicle Havzası’nda ise
Kenantepe, Müslüman Tepe, Ninive, Tell Thalathat, Tell Billa, Tell Fisna, Tell
Karana 3, Tell Mohammed Arap’ta Geç Uruk/Ninive 5 Geçiş tabakaları ile Eski
Tunç Çağı I dönemine tarihlendirilen tabakalarda ele geçmiştir.
Mezarlara bırakılan armağanların büyük bir çoğunluğunu minyatür kaseler
oluşturmaktadır. 112 adet ile temsil edilen bu formun büyük bir çoğunluğunu,
çalışmamızda Tip 2.1. başlığı altında incelenen yeşil, soluk sarı ve açık gri hamurlu,
basit ağız kenarlı, bezemesiz veya kazıma bezemeli örnekler oluşturmaktadır. Dışa
çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarına sahip örnekler de ayrı bir tip içinde ele
alınmıştır. Geç Uruk Evresi kase formundan gelişen bu tipler, Aşağı Salat Höyük,
Salat Tepe, Müslüman Tepe, Giremira, Tell Leilan, Tell Brak, Chagar Bazar, Tell
Barri, Tell Karana 3, Tepe Gawra, Ninive, Tell Fisna ve Tell Jigan gibi Ninive 5
kültür özellikleri barındıran merkezlerde M.Ö. 3. binin ilk yarısına tarihlendirilen
tabakalarda ele geçtiği görülmektedir.
Diğer formlarda olduğu gibi çömleklerin de boya, perdah ve kazıma bezemeli
örneklerinin yanında bezemesiz örnekleri de vardır. Çömleklerin tümü kırmızımsı
sarı hamurludur. Geç Uruk çömlek formlarından gelişen bu formun, halka veya
yüksek kaideli örneklerinde omuz üzerinde yer alan kapalı emzik Başur Höyük
mezarlarında sadece bu formda görülen bir özelliktir. Diğer yerleşimlerde karşımıza
83
çıkan çömlek formlarında sık görülmeyen kapalı emzik Geç Uruk Evresi emzikli
kaplarından gelişmiştir. Geç Kalkolitik Dönem’de de varlığı bilinen kaideli
çömlekler Kenantepe’nin bu döneme tarihlendirilen tabakalarında bilinmektedir.
Boya bezemeli örneklerin diğer yerleşimlerde benzerleri oldukça az iken, kazıma
bezeme ve bezemesiz çömlekler ağırlıktadır. Ninive ve Tell Leilan’da ele geçen boya
bezekli örnekler dışında, Zeytinlibahçe Höyük, Akarçay Höyük, Hassek Höyük, Tell
Dhahab, Müslüman Tepe, Chagar Bazar, Tell Thuwaij, Birecik ve Karkamış
mezarlıklarından Eski Tunç Çağı I tabakalarında ele geçmiştir. Bu formun Eski Tunç
Çağı II ve III dönemlerinde de kullanıldığı Karababa Bölgesi’ndeki Lidar Höyük ve
Gre Virike buluntuları göstermektedir.
Mezarlardan açık sarı renkte hamura sahip vazolar sadece iki adet ele
geçmiştir. Tüm yüzeyi boya bezeme ile kaplı vazolar, sayıca az olmasına karşın,
karşılıklı çift ip delik tutamaklı olma özellikleri ile mezarların kronolojisi hakkında
önemli bilgiler sunmaktadır. Ninive 5 seramik repertuarının tipik bir örneği olan bu
küçük boyutlu vazoların en yaygınlaştığı dönem Eski Tunç Çağı I’dir. Geç Uruk
Evresi’nde bu tipin varyasyonlarını Tepecik ve Tell Mohammed Arap’ta
görmekteyiz. Eski Tunç Çağı’nda ise oldukça geniş bir alana yayıldığı
görülmektedir. Aşağı Salat Höyüğü, Hassek Höyük, Birecik Mezarlığı, Arslantepe,
Hacınebi Tepesi, Akarçay Höyük, Nevali Çori Samsat Höyük, Hayaz Höyük’ün
dışında, Ninive, Chagar Bazar, Tell Mohammed Arap, Tell Kutan, Tell Fisna ve Tell
Thalathat gibi merkezlerin Eski Tunç Çağı I veya Ninive 5 olarak adlandırılan
dönemlerinde bu tipin benzerleri ele geçmiştir.
Mezar 3’te bulunan ve sadece 1 adet ele geçen birleşik kap, birbirinden
bağımsız halde birleştirilmiş minyatür bir çanak ve iki vazodan oluşur. Perdah
84
bezeme ile süslü bu kapların Eski Tunç Çağı yerleşimlerinde örneklerine
rastlanmamıştır. Dönemin sonlarına tarihlendirilen iki örnek Titriş Höyük ve Tell
Ahmar’da bulunmuştur.
Yukarıda görüldüğü gibi, Başur Höyük mezarlarından ele geçen çanak-
çömleklerin yakın benzerleri özellikle Ninive 5 kültürünün yayılım alanında (Dohuk,
Musul, Erbil, Kerkük, Süleymaniye ve Diyala Bölgesi ile Kuzeydoğu Suriye’deki
Yukarı Habur ve kısmen de Orta Habur bölgeleri)359
, Yukarı Dicle Vadisi ve Fırat
Havzası yerleşimlerinden bilinmektedir. Bu bölgelerde, Geç Uruk ve Ninive 5/Eski
Tunç Çağı I-II dönemlerinde sıklıkla görülen bu kaplar, form, hamur rengi, boya ve
kazıma bezeme motifleri bakımından benzer özellikler gösterirler. Geç Uruk
seramiğindeki bazı kap tiplerinin Ninive 5 seramiğinde devam ettiği ve Ninive 5
seramiğinin karakteristik boya bezeme örneklerinin bazılarının Geç Uruk
seramiğinde de var olduğu bilinmektedir360
. Başur Höyük’te de Mezar 3’te ele geçen
birleşik kap dışındaki diğer formlar Geç Uruk Evresi’ndeki benzer kap formlarından
gelişmiş olup, bölgede sözü geçen dönemler boyunca karşımıza çıkmaktadır. Bu da,
Ninive 5 seramik türünün bir önceki dönem geleneğinin yerel gelişimi olarak
yorumlanmasına yol açmıştır361
. Başur Höyük seramik örnekleri de bu görüşü
destekler niteliktedir. Höyüğün güney kesiminde açığa çıkarılan anıtsal mimariye
bağlı olarak binlerce devrik ağızlı kase ile keskin karınlı kaseler, akıtacaklı kaplar,
saklı astar bezemeli çömlekler gibi dönemin karakteristik formları arasında yer alan
çanak-çömlekler Başur Höyük’ün Geç Uruk Evresi’ni temsil etmektedir. Eski Tunç
359 Uysal 2007, 50.
360 Uysal 2007, 52.
361 Rova 2003, 13.
85
Çağı’nda hem mezar buluntuları hem de ilgili tabakalarda açığa çıkarılan çanak-
çömlekler form ve nitelik bakımından bir önceki dönemin adeta geleneğini devam
ettirmektedir.
Yukarıda karşılaştırma yapılarak, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye, Amuk
Vadisi ve Fırat Havzası ile çanak-çömlek buluntuları yönünden kurulan bu
benzerliklerin yanı sıra Yukarı Dicle Vadisi’ne özgü nitelikler de karşımıza
çıkmaktadır. Müslüman Tepe, Kenantepe ve Aşağı Salat Höyüğü çanak-
çömleklerinde de karşımıza çıkan ince çizgiler halindeki perdah bezeme, Başur
Höyük’ü de içine alan Yukarı Dicle Vadisi merkezlerine has bir özellik olarak
görülebilir.
Başur Höyük mezarlarından pişmiş toprak eserler dışında bronzdan üretilmiş
mızrak uçları ve süs iğneleri, mezarların metal eser envanterini oluşturmaktadır.
Mızrak uçları ve iğnelerin oldukça iyi korunduğu görülmektedir. Bazı mızrak
uçlarının sap kısmında yer alan ahşap kalıntısı, bunların mezarlara ahşap sapları ile
bırakıldığına işaret etmektedir. İğnelerin genellikle baş kısmına sarılı halde kumaş
kalıntıları tespit edilmiştir.
Mezarlardan ele geçen 21 adet mızrak ucu, örneklerini Anadolu, Kafkasya,
Mezopotamya, İran ve Suriye’de gördüğümüz üç parçalı, boğumlu mızrak uçları tipi
içinde değerlendirilmiştir. M.Ö. 4. binyılın sonlarında Doğu Anadolu ve Kafkasya’ya
özgü olan mızrak uçları, Eski Tunç Çağı I ve II döneminde bütün Orta ve Yukarı
Fırat vadilerini kapsayan bölgelere yayılacak olan yeni bir silah türünün üretilmeye
başlandığının habercisidir362. Erken örneklerini Arslantepe VI A tabakasında
362 Frangipane 2003b, 51.
86
gördüğümüz boğumlu mızrak uçları Anadolu’nun çeşitli merkezlerinde karşımıza
çıkmaktadır. Fırat Havzası’nda Hassek Höyük, Birecik Mezarlığı, Tell Kara Hasan,
Karkamış, Tülintepe ve Norşuntepe; Kuzey Anadolu’da Dündartepe, Horoztepe,
İkiztepe; Amuk Vadisi’nde Tell el-Cüdeyde; Kilikya bölgesinde Silifke, Soloi-
Pompeipolis, Yumuktepe gibi merkezlerin Eski Tunç Çağı tabakalarında ele
geçmiştir. Anadolu dışında, Arslantepe VI A tabakası ile neredeyse çağdaş örnekler
Kafkasya yerleşimlerinde bulunmuştur. İran, Irak ve Suriye’de de bu tipte mızrak
uçları karşımıza çıkmaktadır. Aynı tip mızrak uçlarının Eski Tunç Çağı I döneminde
Başur Höyük mezarlarında da ele geçmesi, Yukarı Dicle Vadisi için şimdilik bir ilki
temsil etmektedir.
Toogle pin, rulo başlı, fiyonk başlı ve konik başlı örneklerden oluşan iğneler
dört tip içinde incelenmiştir. Süs iğnesi olarak kullanılan 18 adet örnek, saçı veya
ölüye ait giysileri tutturmaya yönelik olarak kullanım görmüş olmalıdır.
Yine sözü geçen bölgelerde toogle pin (Tip 1) ve rulo başlı iğnelerin oldukça
geniş bir alana yayıldığı, konik başlı bir adet iğne (Tip 2) ile fiyonk başlı iğnelerin
oldukça sınırlı bir alanda var olduğu görülmüştür. Fiyonk başlı (Tip 3) iğnelerin en
erken örneği Arslantepe’nin VIB (Eski Tunç Çağı I) tabakasında tespit edilmiştir.
Amuk H safhasında Tell el-Cüdeyde, Taşkun Mevkii ve Tell Mohammed Arap
Ninive 5 tabakalarında bu tipin benzer örnekleri bulunmuştur.
İğneler içinde 16 örnek ile en kalabalık grubu oluşturan ve Tip 4 içinde
değerlendirilen rulo başlı iğneler, Kalkolitik dönemden itibaren çok geniş bir alana
yayılarak varlığını sürdürmüştür. Eski Tunç Çağı’nda Anadolu’da Alalah, Ahlatlıbel,
Alişar, Kayapınar, Tarsus-Gözlükule, Troya’nın da içinde olduğu geniş bir alanda
87
karşımıza çıkmaktadır. Mezopotamya, Suriye ve İran’da da aynı sıklıkla kullanıldığı
görülmektedir.
Seramikler dışında Başur Höyük taş sandık mezarları için kronolojik açıdan
önemli veriler sağlayan bir diğer buluntu grubu hiç şüphesiz ki silindir mühürlerdir.
Mezarlarda ele geçen bu silindir mühürler mezar sahibine ait olmalıdır. Her üç
mezarda da birer adet olması bu yorumu desteklemektedir. Özel mülkiyet amaçlı
kullanıldığı düşünülen bu mühürlerle birlikte, niteliksel yönden birbirine benzer
eserlerin mezarlara bırakıldığını görürüz. Buradan hareketle, daha fazla sayıda eserin
bir mezarda yer alması, o mezar sahibinin sosyal statü tablosunda diğerlerinden daha
üstte olarak algılanmasını gerektirecek bir durumun Başur Höyük mezarları için söz
konusu olmadığı düşünülebilir.
Üç mezarda birer adet bulunan kireçtaşı ve serpantin taşlarından üretilmiş
mühürlerin üzerine işlenen geometrik motif ve hayvan figürü Jemdet Nasr Dönemi
mühürleri ile benzerlikler kurmamızı sağlamaktadır. Başur Höyük örnekleri,
Norşuntepe, Birecik Mezarlığı, Hassek Höyük, Tepe Gawra, Tell Brak, Hafaji ve
Tell Agrap’da Jemdet Nasr Dönemi veya Eski Tunç Çağı I dönemine tarihlendirilen
tabakalarda ele geçen mühürlerin üzerindeki motif veya figürlerle
karşılaştırılabilecek özellikleri sahiptir.
Tüm bu buluntuların ele geçtiği taş sandık mezar geleneği Neolitik dönemden
itibaren görülmektedir. Geç Uruk Evresi’ni takip eden Eski Tunç Çağı’nda kentsel
nitelikli merkezlerin çöküşünden sonra özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
sayılarının arttığı görülmektedir. Yukarı Dicle Vadisi’nde bu tip mezarlar, Başur
Höyük dışında Aşağı Salat Höyük, Müslüman Tepe ve Çayönü’nde karşımıza
88
çıkmaktadır. Son zamanlarda Şırnak-Tatıka’da gerçekleştirilen kazı çalışmaları ile
Ninive seramik türüne ait kazıma ve boya bezemeli örneklerin ele geçtiği taş sandık
mezarların varlığı bu yerleşimde de tespit edilmiştir363
. Yukarıda sıralanan
merkezlerdeki tüm mezarlar, ele geçen buluntular sayesinde Eski Tunç Çağı
başlarına tarihlendirilmiştir. Fırat Havzası’nda ise, yapılan arkeolojik araştırmalara
paralel olarak taş sandık mezarlar birçok merkezde saptanmıştır. Bunlar arasında, Su
Yatağı/Mamaraş, Arslantepe, Hassek Höyük, Birecik Mezarlığı, Hacınebi Tepesi,
Nevali Çori, Karkamış, Şara Mezar Harabeleri, Titriş Höyük, Lidar Höyük ve Tilmen
Höyük sayılabilir. Tilmen Höyük Eski Tunç Çağı III dönemine tarihlendirilirken
diğer mezarlar Eski Tunç Çağı I veya II dönemlerine aittir. Güneydoğu Anadolu
dışında Başur Höyük mezarlarına benzer şekilde bir kapak taşı ve etrafının dört adet
yek pare taşla örüldüğü taş sandık mezar geleneğinin, Kuzey Mezopotamya ve
Kuzey Suriye’de M.Ö. 3. Binyılın sonları ve M.Ö. 2. Binyılın başlarında gelişim
göstererek oda mezar biçimine dönüştüğü görülmektedir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Ninive 5 seramiğinin boya bezemeli bir
örneğinin olup olmadığı konusu problemli olarak yorumlanmıştır364
. Yukarı Fırat
Bölgesi ve Yukarı Dicle Vadisi yerleşimlerinden birkaç boyalı örnek ele geçmiştir.
Boya bezemeli örneklere ek olarak, yeşil, gri, krem ve tonlarında renkli hamura sahip
gerçek Ninive 5 seramiği Yukarı Dicle havzasında zayıf bir şekilde temsil
edilmektedir365. Başur Höyük mezarlarından ele geçen boyalı ve “gerçek Ninive 5”
363
Ökse 2014, 9, Res. 2, 3. 364 Uysal 2007, 53.
365 Uysal 2007, 54.
89
seramik örnekleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin şimdiye kadar açığa çıkarılan en
kalabalık Ninive 5 seramik repertuarını temsil etmektedir (Tablo 2).
Mezarlardan ele geçen kırmızımsı sarı, gri ve yeşilimsi renkte, kaliteli bir
hamura sahip, kazıma bezemeli ve bezemesiz kaseler, ip delik tutamaklı vazolar ile
boya bezemeli örneklerden oluşan zengin Ninive 5 seramikleri, bu kültürün Yukarı
Dicle Vadisi’nin uzantısı olan Botan Vadisi’ne ulaştığını kanıtlamıştır366. Geç Uruk
Evresi’ni takip eden “Ninive 5 Geçiş Evresi”367 seramikleri arasında yer alan gelişkin
boya bezemeli örneklerin Başur Höyük mezarlarında azımsanmayacak sayıda ele
geçmesi, M.Ö. 3. binyılın başları gibi erken bir döneme işaret etmektedir. E. Rova
tarafından bu erken evre stilinin çekirdek bölgesi olarak Yukarı Dicle Bölgesi’ni
işaret etmesi bu açıdan önemlidir368
. Ilısu Baraj Projesi kapsamında Yukarı Dicle
Vadisi’nde tespit edilen Ninive 5 yerleşimlerine ek olarak Botan Vadisi’nin de bu
kültürün etki alanında yer aldığı ve çekirdek bölgenin bir parçası olduğu
düşünülebilir. Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu
merkezlerinde Ninive 5 seramikleri içinde yer alan örnekler Başur Höyük taş sandık
mezarlarında da tespit edilmiştir. Buna ek olarak, Jemdet Nasr stilindeki mühürler,
çağdaşı örneklerle oldukça benzer tipolojik özellikler sergileyen tunçtan mızrak
uçları ile iğnelerden oluşan mezar armağanlarının sağladığı veriler sayesinde Başur
Höyük mezarlarının M.Ö. 3. Binin ilk çeyreğine tarihlenmesi önerilmektedir. 3 no’lu
366 Ninive 5 kültürünün Güneydoğu Anadolu’daki yayılımı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Uysal
2007, 48-62.
367 Rova 1988, 93.
368 Rova 2000, 232.
90
mezarda bulunan ip parçasından alınan, M.Ö. 3100-2900 sonucunu veren C14 analiz
sonucu da369 bu öneriyi destekler niteliktedir (Tablo 3).
Ayrıca, bugüne değin Eski Tunç Çağı boyunca yerleşilmemiş olduğu
düşünülen Botan ve Başur Nehirleri’nin olduğu alanın, Fırat ve Dicle
Havzaları’ndakine benzer bir gelişim gösterdiği Başur Höyük mezar buluntuları ve
bu döneme tarihlendirilen tabakalar ışığında değerlendirilebilir. Özellikle metal
eserler yönünden tam zamanlı uzmanlık gerektiren gelişkin eserler içeren mezarlar,
Yukarı Dicle Vadisi’nin bu dönemdeki madencilik faaliyetlerine de ışık tutacak
türdendir. Başur Höyük mezarlarının, M.Ö. 3. binyılın ikinci yarısından itibaren söz
konusu coğrafyalarda karşımıza çıkan zengin gömü hediyeleri içeren mezarların
erken örneklerinden biri olarak ele alınması, bu geleneğin etraflıca kavranmasına
yardımcı olabileceği düşünülmektedir.
369 Sağlamtimur 2014, 518.
Kat. no 01Lev. no 1-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 12 cm D. ç. 7.7 cmYükseklik 9.5 cm
Hamur Rengi Munsell 5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Basit ağız kenarlı, hafif keskin omuzlu, küresel gövdeli, yüksek kaideli meyvelik. İç ve dışyüzey ışınlar şeklinde perdah bezeme ile süslenmiş. Kaide ile kabın birleştiği yerde yediadet yuvarlak şeklinde oyma bezeme (kapalı delik) mevcut.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.1.
Env. no B.H.91.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma, Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 02Lev. no 1-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 14 cm D. ç. 7 cmYükseklik 10.5 cm
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 7/2-Açık Gri
Katkı Maddesi Kireç
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, yüksek kaideli meyvelik. Kaide kabın gövdesi ile beraber şekillendirilmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.1.
Env. no B.H.41.12
Yapım Çark
Bezeme Yok
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 03Lev. no 1-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 23 cm. D. ç. 9 cm.Yükseklik 16 cm.
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi Taşçık
Tanım Basit ağız kenarlı, ovoid gövdeli, yuvarlatılmış omuzlu meyvelik. Omuz keskinliği üzerinden başlayarak ağız kenarının biraz altında son bulan, üst üste dalga motifinden oluşan iki friz kazınarak işlenmiştir. Frizler üç yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.1.
Env. no -
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 04Lev. no 2-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 14cm. D. ç. 7cm.Yükseklik 13.5cm.
Hamur Rengi Munsell 10YR 7/4-Soluk Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık
Tanım Basit ağız kenarlı, keskin omuzlu, omuzdan ağız kenarına doğru içe eğik üst gövdeye sahip meyvelik. Kabın dış yüzünde iyi korunmamış boya bezeme yer almaktadır. Omuz üzerinde içi yatay çizgilerle süslenmmiş dört metoptan oluşan dizi ve keskin omuzun altında düz bir band ve bu banda asılı halde duran iç içe geçmiş yarım daireler yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.1.
Env. no B.H.82.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/3-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 05Lev. no 2-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 12.5 cm D. ç. 7.5 cmYükseklik 13 cm
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 7/3-Çok Açık Kahve
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, keskin omuzlu, omuzdan ağız kenarına doğru içe eğiküst gövdeye sahip meyvelik. Kabın hemen hemen tüm dış yüzeyi boya bezeme ile süslenmiştir. Bitkisel motifler ve geometrik şekiller kabın dış yüzeyine uygulanmıştır. Kaidenin de süslendiği görülmektedir. Bir sıra yatay bant ile bezenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.1.
Env. no B.H.104.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 10R 3/2-Siyahımsı Kırmızı
Kat. no 06Lev. no 2-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 16 cm D. ç. 12 cmYükseklik 22 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi Kireç
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, yuvarlatılmış omuzlu meyvelik. Kaide ile gövdenin birleştiği yerdekenar çıkıntısı mevcuttur. Kaide uzunluğu 12 cm. olup, dudağı hafiften dışa doğru kalınlaştırılmış.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.1
Env. no B.H.93.12
Yapım Çark
Bezeme Yok
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 07Lev. no 3-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 11.5 cm. D. ç. 5 cmYükseklik 9 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 7/2-Açık Gri
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, geniş yarı küresel gövdeli meyvelik.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.57.12
Yapım Çark
Bezeme Yok
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 08Lev. no 3-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 21 cm. D. ç. 9 cm.Yükseklik 17.5 cm.
Hamur Rengi Munsell 7,5 YR 6/6-Kırmızımsı sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika,Taşçık
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, alçak kaideli meyvelik.Kaidenin gövde ile bağlantısı bir kenar çıkıntısı ile belirtilmiş. Omuz keskinliği üzerinde ağız kenarına paralel bir şekilde iki yatay oluk bezeme mevcut. Dışbükey gövde duvarı ağız kenarının altına doğru kıvrık, gövde üzerinde ince çizgiler halinde perdah bezeme yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.02.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 09Lev. no 3-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 24 D. ç. 11 cmYükseklik 20 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Kaide kaba sonradan aplike edilmiş ve dudağı dışa çekik kalınlaştırılmıştır. Işınlar halinde iç ve dış yüzeye perdah bezeme uygulanmıştır. ağız kenarının hemen altında ve omuz keskinliği üzerinde, ağız kenarına paralel bir şekilde uzanan iki oluk bezeme yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.78.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 010Lev. no 4-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 16 cm D. ç. 9 cmYükseklik 15.5 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Hafif dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altında üç bölmeli bir banttan oluşan boya bezeme ile kabın süslendiğigörülür. Kabın hem iç hem de dış yüzeyinde ışınlar şeklinde perdah bezeme uygulanmıştır. Ayrıca, üç bölmeli bandın ortasındaki friz iki yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmıştır. Kaide ile gövdenin birleştiği yerde kenar çıkıntısı vardır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.89.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı
Kat. no 011Lev. no 4-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 15.5 cm D. ç. 8.5 cmYükseklik 15.5 cm
Hamur Rengi Munsell 5YR 5/6-Sarımsı Kırmızı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altından başlayıp omuz keskinliğine kadar devam eden içi dolu kelebekmotifleri ve dik çizgilerden oluşan boya bezeme bandı ile kap süslenmiştir. Dış yüzey ışınmotifi şeklinde perdah bezeme uygulanmış. Kaide kaba sonradan aplike edilmiş ve gövde ile birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no 103
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 3/3-Siyahımsı Kırmızı
Kat. no 012Lev. no 5-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 15 cm D. ç. 8 cmYükseklik 11 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altından başlayıp omuz keskinliğine kadar içi taralı üçgenlerden oluşanboya bezeme bandı mevcut. Bantın alt bordürüne asılı gibi duran, yarım dairelerden oluşan bezeme var. Dış yüzeyde ışın motifi şeklinde işlenen perdah bezeme var. Kaide üzerine ajur tekniği ile dört adet oyuk açılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.86.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/4-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 013Lev. no 5-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 13.5 cm D. ç. 7.5 cmYükseklik 12 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli meyvelik. Dış yüzeyde ağız kenarının hemenaltında başlayıp omuz keskinliğine kadar devam eden ve içi taralı üçgenlerden oluşan boya bandı yer almaktadır. Işınlar halinde perdah bezeme kabın dış yüzeyine uygulanmıştır. Kaide ile kabın birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut. Kaidede ağız kenarını dik kesen, ajur tekniğinde ince uzun dört adet oyuk açılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.90.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma ve Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı
Kat. no 014Lev. no 5-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 14.5 cm D. ç. 10 cmYükseklik 14 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 7/4-Pembe
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, küresel gövdeli, yuvarlatılmış omuzlu, meyvelik. Ağız kenarının hemen altında iki bant ile sınırlanmış ışın motifinden oluşan friz mevcut. Işın motifinin üzerinde yatay oluk bezemeden oluşan kazıma bezeme mevcuttur. Frizin altında asılı duran iç içe geçmiş iki yarım daire şeklinde boya bezeme neredeyse kaideye kadar ulaşmaktadır. Yüksek kaidede ajur tekniği ile altı adet oyuk açılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.105.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma ve Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 5/3-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 015Lev. no 5-4
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Yüksek Kaideli Çanak/Meyvelik
A. ç. 17.5 cm D. ç. 11 cmYükseklik 23
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 7/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, derin gövdeli meyvelik. Ağız kenarının hemen altından omuz keskinliğine kadar içi taralı kare metoplarından oluşan boya bezeme ile uygulanmış bir dizi yer almaktadır. Kabın iç ve dış yüzeyi perdah bezelidir. Yüksek kaide ajur tekniğinde ağız kenarına dik bir şekilde uzun dört oyuk açılmıştır. Boyabezemenin alt sınırı yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmış.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 1.2.2.
Env. no B.H.76.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma ve Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 3/6-Koyu Kırmızı
Kat. no 016Lev. no 6-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 9 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6 cm.
Hamur Rengi Munsell 10R 4/6-Kırmızı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuzun üzerinden içe meyilliüst gövde. Astar kabın kendi renginde uygulanmıştır. Ağız kenarının hemen altında içi taralı ve dolu üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1
Env. no B.H.11.12
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/4-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 017Lev. no 6-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 8 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6 cm.
Hamur Rengi Munsell 10R 4/6-Kırmızı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarının altında, üst üste üç zig zag çizgiden oluşan boya bezeme bandı, iki yatay bant ile sınırlandırılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1
Env. no B.H.03.12
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/4-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 018Lev. no 6-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 8 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6 cm.
Hamur Rengi Munsell 10R 4/6-Kırmızı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kadeli kase. Ağız kenarının hemen altındanbaşlayıp omuz keskinliğine kadar devam eden ve içi dolu üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1
Env. no B.H.04.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/4-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 019Lev. no 6-4
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 8 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6 cm.
Hamur Rengi Munsell 2,5YR 4/4-Kızılkahve
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarının hemen altındanbaşlayığ omuz keskinliği üzerinde yer alan ve iki kalın yatay bant ile sınırlandırılmış, içleridolu üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.05.12
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/4-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 020Lev. no 7-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 11 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 7 cm.
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka dipli kase. Omuz keskinliği üzerinde, üst üste sıralanmış beş sığ yatay oluk çizgiden oluşan bezeme uygulanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.08.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 021Lev. no 7-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 11 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 7 cm.
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 8/3-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliğinin biraz yukarısında üç sığ yatay oluk bezeme yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.07.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 022Lev. no 7-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 11 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 7 cm.
Hamur Rengi Munsell 2,5YR 7/2-A.Gri
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliğinin biraz yukarında üç sığ yatay oluk bezeme yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.12.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 023Lev. no 7-4
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 11 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6.5 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/3-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliği üzerinde beşyatay oluk bezeme ile süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.10.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 024Lev. no 8-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 5 cm. D. ç. 2 cm.Yükseklik 3 cm.
Hamur Rengi Munsell Gley1 6/1-Yeşilimsi Gri
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Basit ağzı kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Omuz keskinliğinin yukarısında tek sıra yiv bezeme yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.15.12
Yapım Çark
Bezeme Yok
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 025Lev. no 8-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 7 cm D. ç. 2 cmYükseklik 5 cm
Hamur Rengi Munsell 10YR 8/3-Çok Açık Kahve
Katkı Maddesi Kireç
Tanım Basit ağız kenarlı, hafif keskin omuzlu, basık gövdeli kase. Omuz keskinliğinin biraz yukarısına yatay yiv bezeme uygulanmıştır. İkinci bir yiv ise tamamlanmadan yarım bırakılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.65.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 026Lev. no 8-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 9 cm D. ç. 3 cmYükseklik 6 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi Kireç
Tanım Basit ağız kenarlı, yarı küresel gövdeli, halka kaildeli kase. Omuz keskinliği ile ağız kısmıarasında kalan bölgede olasılıkla kazıma aletinin kaymasından dolayı spiralleşen yiv bezeme görülmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.62.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 027Lev. no 8-4
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 15 cm D. ç. 5.5 cmYükseklik 12
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika,Bitkisel
Tanım Basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, halka kaideli kase. Kabın omuz kısmında sığ bir şekilde uygulanmış yiv bezeme mevcut. Kazıma aletinin olasılıkla kaymasından dolayı çatallaşıp yer yer iki çizgi halinde devam etmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.81.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 028Lev. no 9-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 5.5 cm D. ç. 2.3 cmYükseklik 2.5 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 7/2-Açık Gri
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Basit ağız kenarlı, hafif keskin omuzlu yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase. Halka kaidede, kabın yere düz bir şekilde oturmasını engelleyen çıkıntı var. Kabın çarktan çekildikten sonra kalan hamur fazlalılığı olduğu düşünülmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.153.12
Yapım Çark
Bezeme Yok
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 029Lev. no 9-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 10 cm. D. ç. 3 cm.Yükseklik 6 cm.
Hamur Rengi Munsell 5Y 7/3-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil
Tanım Basit ağız kenarlı, yuvarlatılmış omuzlu yarı küresel gövdeli, halka kaideli kase.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.1.
Env. no B.H.29.12
Yapım Çark
Bezeme Yok
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 030Lev. no 10-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 6.5 cm D. ç. 3 cmYükseklik 8 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/3-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, küresel gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarının altından başlayarak dibe kadar kabın dış yüzeyi boya bezeme ile süslenmiş. Balık kılçığı motifi oluşturacak şekilde içleri verev çizgilerle taranmış on iki yatay bant ile bezenmiştir. Halkakaide de yatay banttan oluşan boya bezeme ile süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.2.1.
Env. no B.H.102.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 10R 3/3-Siyahımsı Kırmızı
Kat. no 031Lev. no 10-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 7 cm D. ç. 3 cmYükseklik 9 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/3-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Dışa çekik basit ağzı kenarlı, keskin omuzlu basık gövdeli, halka kaideli kase. Ağız kenarından başlayarak dibin de dahil olduğu tüm dış yüzey boya bezeme ile süslenmiştir.Ağız ve dip kısmında bulunan yatay bantlar arasındaki boya bezeli alan, yan yana nizamibir şekilde dizilmiş stilize kuş veya öküz başı motiflerinden oluşmaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.2.1.
Env. no B.H.101.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 10R 3/1-Koyu Kızılımsı Gri
Kat. no 032Lev. no 10-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 7 cm D. ç. 3 cmYükseklik 7 cm
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 8/3-Soluk Sarı
Katkı Maddesi Kireç
Tanım Dışa çekik basit ağız kenarlı, keskin omuzlu basık gövdeli, karın keskinliği dibe yakın, halka kaideli kase. Kabın tüm dış yüzeyine, etrafı verev çizgilerle süslenmiş yedi yatay banttan oluşan boya bezeme uygulanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.2.1.
Env. no B.H.99.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 10YR 3/1-Çok Koyu Gri
Kat. no 033Lev. no 11-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 8 cm D. ç. -Yükseklik 5 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi Kireç
Tanım Hafif dışa çekik basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, hafif sivri dipli çanak. Oldukça ince cidarla ve kaliteli işçilik gösteren boya bezemeye sahiptir. Karmaşık geometrik motiflerden oluşan boya bezeme kabın tüm yüzeyine uygulanmıştır. İki çizgi arasında küçük üçgen şekillerinin yanı sıra düz çizgilerden oluşan bantlar birbirini kesecek şekildedüzenlenmiştir. Bu bantlar arasında kalan üçgen ise boyanmamıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.2.2.
Env. no B.H.96.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 5Y 3/1-Çok Koyu Gri
Kat. no 034Lev. no 11-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kase/Derin Çanak
A. ç. 8 cm D. ç. -Yükseklik 8.5 cm
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Hafif dışa çekik basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, sivri dipli kase. Oldukça ince cidarlıdır.Kabın ağız kenarının iç kısmında ince bir boya banttan oluşan bezeme yer almaktadır. Kabın tüm dış yüzeyi boyalı. Metoplar şeklinde düzenlenmiş boya bezeme, içi ağ motifi ve üst üste bindirilmiş üçgenlerden oluşan metoplarla süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 2.2.2.
Env. no B.H.100.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 10YR 3/1-Çok Koyu Gri
Kat. no 035Lev. no 12-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 12 cm D. ç. 11 cmYükseklik 26,5 cm
Hamur Rengi Munsell 5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dışa eğik kısa boyunlu, küresel gövdeli ve yüksek kaideli çömlek. Omuz keskinliği üzerinde kapalı emzik yer almaktadır. Kaide ile kabın gövdesi ayrı ayrı biçimlendirilip sonradan birleştirilmiştir. Boynun bitiminden başlayarak omuz keskinliğine kadar devam eden ve içi taralı üçgenlerden oluşan boya bezeme bandı ile süslenmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.1.
Env. no B.H.77.12
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 4/4-Kırmızımsı Kahve
Kat. no 036Lev. no 12-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 12cm. D. ç. 10cm.Yükseklik 29cm.
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dışa eğik kısa boyunlu, şişkin karınlı, küresel gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Omuz üzerinde çift akıtacaklı emzik yer almaktadır ve bunlar kapalı olduğundan işlevsel değildir. Boynun bitiminden başlayarak omuz keskinlğinin yukarısına gelecek şekilde düzenlemiş, ışın motifi dizisinden oluşan boya bezeme bandı yer almaktadır. Perdah bezeme uygulanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.1.
Env. no B.H.80.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma ve Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı
Kat. no 037Lev. no 12-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 12 cm. D. ç. 9 cm.Yükseklik 26 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, şişkin karınlı küresel gövdeli, kaideli çömlek. Boynun bitiminden başlayıp omuz kısmına kadar ağ motifinden oluşan üç bölümlü boya bezeme bandı yer almaktadır. Bu bezeme bandına asılı şekilde yarım dairelerden oluşan yay çizgileri yer alır. Gövde üzerinde ince çizgiler halinde perdah bezeme bulunmaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.1.
Env. no B.H.01.12
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı
Kat. no 038Lev. no 13-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 12 cm D. ç. 9 cmYükseklik 27
Hamur Rengi Munsell 5YR 7/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dik kısa boyunlu, küresel gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Dış yüzeydeki perdah bezeme ışınlar şeklinde yapılmıştır. Boyun altındabaşlayıp hemen hemen omuz keskinliğine kadar olan kısımda iki bölümden oluşan boyabezeme bandı yer alır. Üstteki friz ışın motiflerinden oluşmakta ve alttan ve üstten iki yatay oluk bezeme ile sınırlandırılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.2.
Env. no B.H.94.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma ve Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı
Kat. no 039Lev. no 13-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 13 cm D. ç. 10 cm.Yükseklik 25 cm
Hamur Rengi Munsell 5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa silindirik boyunlu, kalp şeklinde gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Omuz üzerinde yer yer silikleşmiş, iç içe geçmiş üçgenlerden oluşan boya bezeme frizi yer alır. Friz iki yatay kazıma çizgisi ile sınırılandırılmıştır. Kaide ile gövdeninbirleşiminde kenar çıkıntısı yer almaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.2.
Env. no B.H.75.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell 10R 4/4-Uçuk Kırmızı
Kat. no 040Lev. no 13-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 13 cm D. ç. 9.5 cmYükseklik 26.5 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, ovoid gövdeli, yüksek kaideliçömlek. Boynun bitiminden başlayıp omuz üzerine boya bezeme ile ışın ve içi dolu kelebek motiflerinden oluşan boya bezeme bandı yer almaktadır. Bezeme bandının alt bordürüne asılı olarak duran, fırça ucuyla gelişigüzel yapılmış iç içe yarım daireler mevcut. Dış yüzeyde ışın motifine benzer perdah bezeme yapılmış.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.2.
Env. no B.H.88.12
Yapım Çark
Bezeme Boya,Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 3/6-Koyu Kırmızı
Kat. no 041Lev. no 13-4
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 11.5 cm D. ç. 9 cmYükseklik 21 cm
Hamur Rengi Munsell 5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, ovoid gövdeli, yüksek kaideli çömlek. Dış yüzey perdah bezeme ile süslenmiş. Kaidede ajur tekniği ile açılmış üç adet oyuk yer almakta.Kaidenin gövde ile birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut. Kaidenin dudağı dışa çekik, dışta kalınlaştırılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.2.
Env. no B.H.87.12
Yapım Çark
Bezeme Kazıma,Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 042Lev. no 13-5
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Cinsi Kaideli Çömlek
A. ç. 15 cm. D. ç. 12 cm.Yükseklik 31.5 cm.
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/8-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce Elenmiş Kil, Mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, şişkin karınlı basık gövdeli, kaideli çömlek.Kaide ile gövdenin birleştiği yerde kenar çıkıntısı mevcut. Gövde üzerine düzenli çizgilerhalinde perdah bezeme uygulanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.1.2.
Env. no B.H.167.12
Yapım Çark
Bezeme Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 043Lev. no 14-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Çömlek
A. ç. 11.5 cm D. ç. 6.5 cmYükseklik 17.5 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, ovoid gövdeli, kısa halka kaideli, emzikli çömlek. emzikler kapalı ve çift akıtacaklıdır. Kısa boyun altında üst üste iki banttan oluşan boya bezeme yer almaktadır.. Üst bant içi taralı üçgenlerden, alt bant içi dolu üçgenlerden oluşmakta. Perdah bezeme kabın dış yüzeyine uygulanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.2.1
Env. no B.H.106.12
Yapım Çark
Bezeme Boya, Perdah
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 3/2-Siyahımsı Kırmızı
Kat. no 044Lev. no 14-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Çömlek
A. ç. 17 cm. D. ç. 11 cmYükseklik 35 cm.
Hamur Rengi Munsell 5YR 6/8-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, küresel gövdeli, halka kaideliçömlek. Omuz üzerinde yatay oluk bezemeden oluşan kazıma uygulanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.2.2
Env. no B.H.85.12
Yapım Çark
Bezeme Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 045Lev. no 14-3
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Çömlek
A. ç. 14 cm D. ç. 9 cmYükseklik 27 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/8-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Taşçık,Mika
Tanım Dışa çekik, dışta kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, şişkin karınlı, ovoid gövdeli, halka dipli çömlek. Dış yüzeyde ışınlar halinde perdah bezeme uygulanmış.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.2.2
Env. no B.H.107.12
Yapım Çark
Bezeme Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 046Lev. no 14-4
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Cinsi Çömlek
A. ç. 13.5 cm D. ç. 8.5 cmYükseklik 23.5 cm
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 6/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi Kum,Kireç,Mika,Bitkisel
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa silindirik boyunlu, şişkin karınlı ovoid gövdeli, halka dipli çömlek. Dış yüzeye perdah bezeme uygulanmış.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip 3.2.2
Env. no B.H.79.12
Yapım Çark
Bezeme Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. no 047Lev. no 15-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Vazo
A. ç. 4.5 cm D. ç. 3.7 cmYükseklik 8 cm
Hamur Rengi Munsell 2,5Y 7/4-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce Kum,Kireç
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, keskin gövdeli, karşılıklı çift ip delikli asma kulplu, alçak kaideli vazo. Boyundan kaideye kadar boya bezeme kabın dış yüzeyine uygulanmıştır. Ağız kenarının içi ise ışın motifi ile bezenmiş. Boyun ile omuz üzerindeki frizde iki bant arasına eğik çizgiler mevcut. İçi eğik çizgilerle taralı metoplar ile bu metopların arasındaki boşlukta ise stilize kuş motifi yer almakta.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip -
Env. no B.H.98.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 2,5YR 2,5/2-Koyu Siyahımsı Kırmızı
Kat. no 048Lev. no 15-2
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Vazo
A. ç. 6.5 cm D. ç. 4.5 cmYükseklik 9 cm.
Hamur Rengi Munsell 5Y 8/2-Soluk Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, keskin gövdeli, karşılıklı çift ip delikli asma kulplu,alçak kaideli vazo. Boyun altından kaidenin başlangıcına kadar boya bezeme uygulanmıştır. Boyundan omuza kadar olan bantta, iki üçgen arasında karşılıklı balık kılçığı motifi kullanılmışken, alt gövdedeki boya bezeme bandında metoplardan oluşan düzenleme görülür.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip -
Env. no B.H.97.12
Yapım Çark
Bezeme Boya
Boya Bezeme Munsell 10R 3/1-Koyu Kızılımsı Gri
Kat. no 049Lev. no 16-1
Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Cinsi Birleşik Kap
A. ç. - D. ç. -Yükseklik -
Hamur Rengi Munsell 7,5YR 7/6-Kırmızımsı Sarı
Katkı Maddesi İnce kum, kireç, mika
Tanım İki minyatür vazo ve bir minyatür kaideli çanaktan oluşan üçlü birleşik kabın dış yüzeyinde ışın motifi oluşturacak şekilde perdah bezeme mevcut. Kapların omuz kısımlarında birbirleriyle bağlantıları olmadan birleştirme yapılmış.Ölçüler: Kaideli çanak: A.ç: 10 cm , D.ç: 4.5 cm, Y: 8 cm. Vazo: A.ç: 5.5 cm, D.ç: 3.5 cm, Y: 8.5 cm Vazo: A.ç: 5.5 cm , D.ç: 3.5 cm, Y: 9 cm
Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.Yayın
Tip -
Env. no B.H.92.12
Yapım Çark
Bezeme Perdah
Boya Bezeme Munsell Yok
Kat. No 050Lev. No 17-1
Env. No B.H.149.12 Tip 1.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Kare kesitli düz saplı, sapı iki bölümlü, yuvarlak ve düşük omuzlu, namlususöğüt yaprağı biçiminde, namlu ortası belirgin yüksek zıhlı, namlu ucu geniş ağızlı boğumlu mızrak ucu. Boğum yuvarlar kesitlidir.Döküm tekniği kullanılarak şekillendirilmiştir. Dövme tekniği ile düzeltmeler yapılmıştır.
Uz. 33.4 cm. Gn. maks. 3.7 cm. Ağ. 342.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 051Lev. No 17-2
Env. No B.H.148.12 Tip 1.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım İlk örnek ile benzer özellikler taşımaktadır.
Uz. 33.8 cm. Gn. maks. 3.3 cm. Ağ. 226 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 052Lev. No 17-3
Env. No B.H.160.12 Tip 1.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir.
Uz. 46.7 cm. Gn. maks. 4.8 cm. Ağ. 466 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 053Lev. No 17-4
Env. No B.H.161.12 Tip 1.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir. Temizlik öncesi mızrak ucunun sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 40.3 cm. Gn. maks. 4.2 cm. Ağ. 377.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 054Lev. No 17-5
Env. No B.H.193.12 Tip 1.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 34 cm. Gn. maks. 4.1 cm. Ağ. 329.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 055Lev. No 17-6
Env. No B.H.194.12 Tip 1.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tip içindeki diğer örnekler ile benzer özelliktedir. Sap kısmında ahşap varlığı tespit edilmiştir.
Uz. 35.8 cm. Gn. maks. 3.9 cm. Ağ. 329 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 056Lev. No 18-1
Env. No B.H.145.12 Tip 1.2.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Kare kesitli düz saplı, sapı iki bölümlü, yuvarlak ve düşük omuzlu, namlususöğüt yaprağı biçiminde, namlu ortasında sivri zir zıh bulunan, namlu ucu geniş ağızlı boğumlu mızrak ucu. Sivri zıhtan dolayı namlu kesitinin baklava dilimi şeklinde olduğu görülmektedir. Boğum kısmı yuvarlak kesitlidir.
Uz. 39.3 cm. Gn. 4.7 cm. Ağ. 370.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 057Lev. No 18-2
Env. No B.H.146.12 Tip 1.2.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir.
Uz. 36 cm Gn. maks. 4,4 cm, Ağ. 307 gr,
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 058Lev. No 18-3
Env. No B.H.150.12 Tip 1.2.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir.
Uz. 27.5 cm. Gn. maks. 3.4 cm. Ağ. 163.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 059Lev. No 18-4
Env. No B.H.151.12 Tip 1.2.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir.
Uz. 27.6 cm. Gn. maks. 3.5 cm. Ağ. 163.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 060Lev. No 18-5
Env. No B.H.158.12 Tip 1.2.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir.
Uz. 46.5 cm. Gn. maks. 4.7 cm. Ağ. 467 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 061Lev. No 18-6
Env. No B.H.190.12 Tip 1.2.1.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tipteki örnekler ile benzer özelliktedir. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 33.2 cm. Gn. maks. 3.2 cm. Ağ. 258 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 062Lev. No 19-1
Env. No B.H.147.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitialtıgen köşeli mızrak ucu.
Uz. 34.6 cm. Gn. maks. 4.4 cm. Ağ. 247.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 063Lev. No 19-2
Env. No B.H.163.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitidörtgen köşeli mızrak ucu.
Uz. 32 cm. Gn. maks. 3.4 cm. Ağ. 208 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 064Lev. No 19-3
Env. No B.H.162.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu.
Uz. 34.5 cm Gn. maks. 3.7 cm. Ağ. 269 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 065Lev. No 19-4
Env. No B.H.159.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu.
Uz. 38 cm. Gn. maks. 4.8 cm. Ağ. 474.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 066Lev. No 19-5
Env. No B.H.189.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitialtıgen köşeli mızrak ucu. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 23.9 cm. Gn. 3.1 cm. Ağ. 146.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 067Lev. No 19-6
Env. No B.H.191.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitidörtgen köşeli mızrak ucu.
Uz. 28.8 cm. Gn. maks. 3.7 cm. Ağ. 205.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 068Lev. No 19-7
Env. No B.H.186.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 38.2 cm. Gn. 4 cm. Ağ. 353 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 069Lev. No 19-8
Env. No B.H.181.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 36 cm. Gn. maks. 3.8 cm. Ağ. 281.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 070Lev. No 19-9
Env. No B.H.192.12 Tip 1.2.2.
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Düz saplı, sapı iki bölümlü, söğüt yaprağı biçiminde namlulu, boğum kesitisekizgen köşeli mızrak ucu. Sap kısmında ahşap kalıntısı tespit edilmiştir.
Uz. 36.2 cm. Gn. 4 cm. Ağ. 296.5 gr.
Cinsi Mızrak Ucu
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 071Lev. No 20-1
Env. No B.H.154.12 Tip 1
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Ortası delik bronz iğne. Hafif genişleyerek yükselen ancak üstten bakıldığında yuvarlak biçiminde görülen bir başa sahiptir. Dökme tekniği ile şekillendirilmiş bu iğnenin gövde ortasına yakın bir yerinin dövme tekniği ile yassılaştırarak bir delik açıldığı görülür. Delikten iğnenin ucunakadar olan kısım eğilip, bükülmüştür.
Uz. 10.4 cm. Gn. maks. 0.4 cm. Ağ. 6.5 gr.
Cinsi iğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 072Lev. No 21-1
Env. No B.H.195.12 Tip 2
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Konik başlı bronz süs iğnesi. Sivri uçtan başa doğru bir boğumla genişlemektedir. Konik başın hemen altında yatay iki yiv bulunmaktadır. Gövdedeki boğumdan başa kadar olan kısım, kazıma tekniği ile süslüdür.
Uz. 4.4 cm. Gn. maks. 0.7 cm. Ağ. 3.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 073Lev. No 22-1
Env. No B.H.152.12 Tip 3
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Fiyonk başlı bronz iğne. Yuvarlak kesitli gövdesi döküm tekniği ile yapılmıştır. Gövdeden elde edilen ve birbirine bitişik iki telin içe doğru kıvrılarak bükülmesinden sonra iğne gövdesine sarılması ile oluşturulan birbaşa sahiptir.
Uz. 28.5 cm. Gn. maks. 0.7 cm. Ağ. 74.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 074Lev. No 22-2
Env. No B.H.170.12 Tip 3
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Baş kısmı dövme tekniğinde, diğer kısım dökme tekniğinde yapılmış fiyonkbaşlı bronz iğne. Baş kısmının birbirine bitişik iki tel şeklinde kıvrılarak oluşturulduğu ve daha sonra bu tel şeklindeki metalin iğne gövdesine sarılarak gövdenin süslendiği ayrıca döküm sonrası, köşeli olan iğne gövdesinin bu iğnede üzerinde çalışarak kenarlarının yumuşatılmış, daha yuvarlak hatlar kazanmasına çalışılmış olduğu gözlemlenmiştir.
Uz. 20.4 cm. Gn. maks. 1.1 cm. Ağ. 67.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 075Lev. No 22-3
Env. No B.H.179.12 Tip 3
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Dövme ve dökme teknikleriyle yapılmış baş kısmı fiyonk şeklinde olan bronz iğne. İğnenin uç kısmı kırıktır. İğnenin baş kısmının hemen altındakibölgede gövdeye doğru sarılmış şekilde kumaş kalıntıları korunmuştur.
Uz. 21.4 cm. Gn. maks. 0.8 cm. Ağ. 117 gr.
Cinsi iğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 076Lev. No 23-1
Env. No B.H.169.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Baş kısmı dövme tekniğinde, diğer kısmı döküm tekniğinde yapılmış rulo başlı bronz iğne. Gövdenin üst tarafı köşeli, alt tarafı yuvarlak kesitlidir. Temizlik sonrası iğnenin üzerinde derin çizgisel izler tespit edilmiş olup bunların döküm sırasında oluşmuş izler olduğu düşünülmektedir.
Uz. 21.5 cm. Gn. maks 1.2 cm. Ağ. 58.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 077Lev. No 23-2
Env. No B.H.173.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Baş kısmı dövme tekniğinde, geri kalan kısmı döküm tekniğinde yapılmış rulo başlı bronz iğne. Uç kısmı kırıktır. Tekstil kalıtısına ait olduğu düşünülen parçaların olasılıkla başka bir eşyadan korozyonla üzerine yapıştığı düşünülmektedir.
Uz. 12.8 cm. Gn. 1.2 cm. Ağ. 41.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 078Lev. No 23-3
Env. No B.H.166.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Baş kısmı dövülerek, diğer kısmı döküm tekniğiyle yapılmış rulo başlı bronz iğne. Uç kısmı bilerek kıvrılmış, gövdesi sekizgen kesitlidir.
Uz. 28.3 cm. Gn. 1.5 cm Ağ. 176.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 079Lev. No 23-4
Env. No B.H.172.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Diğer rulo başlı örneklerle aynı özelliktedir. Gövde dörtgen kesitlidir. Uç kısmı kırıktır.
Uz. 13 cm. Gn. maks. 1.4 cm. Ağ. 55 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 080Lev. No 23-5
Env. No B.H.165.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Gövdenin üst kısmı altıgen kesitlidir.
Uz. 20.4 cm. Gn. maks. 1.4 cm. Ağ. 65 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 081Lev. No 23-6
Env. No B.H.168.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Gövde sekizgen köşelidir. Uçkısmı kıvrılarak deforme olmuştur.
Uz. 19.8 cm. Gn. 1.1 cm. Ağ. 75 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 082Lev. No 23-7
Env. No B.H.182.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Baş kısmında korozyon nedeniyle korunmuş tekstil kalıntıları bulunmakta ve uç kısmı kıvrıktır. Gövde altıgen köşelidir.
Uz. 21.8 cm. Gn. maks. 1.4 cm. Ağ. 109.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 083Lev. No 23-8
Env. No B.H.185.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Uç ve baş kısmı kırıktır. Gövdesi dörtgen kesitlidir.
Uz. 10.7 cm. Gn. 0.9 cm. Ağ. 21.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 084Lev. No 23-9
Env. No B.H.187.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Uç kısmı kırık halde korunmuştur. Gövdesi dörtgen kesitlidir.
Uz. 19.8 cm. Gn. maks. 1.3 cm. Ağ. 64 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 085Lev. No 23-10
Env. No B.H.186.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. İğnenin uç kısmına doğru şekli deforme olup hafif eğrilmiştir.
Uz. 8.3 cm. Gn. 0.75 cm. Ağ. 7.5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 086Lev. No 23-11
Env. No B.H.183.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Bu tipteki diğer iğnelerle benzer özelliktedir. Gövdesi sekizgen köşelidir. Uç kısmı kırıktır.
Uz. 13.6 cm Gn. 1.6 cm. Ağ. 56 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 087Lev. No 24-1
Env. No B.H.171.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Gövdesi döküm ve baş kısmı dövme teknikleri ile yapılmış rulo başlı iğne.Baş kısmının hemen altında, alt alta dizilmiş iki yiv ve bundan sonra tüm gövdeyi saran ve uca doğru yine iki yivle son bulan baklava dilimi şeklindeki kazıma bezeme ile süslenmiştir.
Uz. 17 cm. Gn. maks. 1 cm. Ağ. 45 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 088Lev. No 24-2
Env. No B.H.178.12 Tip 4
Ür. Md. Bronz Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Döküm tekniği ile şekillendirilmiş rulo başlı iğne. Diğer örneklerde olduğugibi dövme tekniği kullanılmamış, rulo şeklindeki baş gövdenin devamı niteliğinde ve üzerine bir delik açılmıştır.
Uz. 13 cm. Gn. 1,4 cm. Ağ. 32,5 gr.
Cinsi İğne
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 089Lev. No 25-1
Env. No B.H.157.12 Tip -
Ür. Md. Kireçtaşı Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 1
Tanım Kireçtaşından üretilmiş, dikey eksende delinmiş tek ip delikli silindir mühür. Mühür baskı yüzüne kazıma şeklinde iç içe baklava dilimi motifleriyapılmıştır.
Uz. 1.6 cm. Gn. 1.3 cm. Ağ. -
Cinsi Mühür
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 090Lev. No 25-2
Env. No B.H.176.12 Tip -
Ür. Md. Serpantin Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 2
Tanım Serpantin taşından üretilmiş, dikey eksende delinmiş tek ip delikli silindirmühür. Mühür baskı yüzüne kazıma şeklinde üç yatay çizgi arasında verev,birbirine paralel hatlar ile bezeme yapılmıştır.
Uz. 1.6 cm. Gn. 0.8 cm. Ağ. -
Cinsi Mühür
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
Kat. No 091Lev. No 25-3
Env. No B.H.202.12 Tip -
Ür. Md. Serpantin Bul. Yr. Başur Höyük Mezar 3
Tanım Siyah serpantin taşından yapılmış silindir mühür. Mühür yüzünün merkezinde boynuzlu bir hayvan figürü tasvir edilmiştir. Hayvanın boynuzları ve kuyruğu aynı stilde işlenmiş olup her ikisi de oldukça büyükbetimlenmiştir. Cinsel uzvu (?) belirgin bir şekilde tasvir edilmiştir.Doldurma motifi olarak da, kum saatine benzer bir kaide (?) ve üçgen yer almaktadır.
Uz. 1.8 cm. Gn. 1.1 cm. Ağ. -
Cinsi Mühür
Yayın Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur'un izni ile.
123
ÖZET
Batıhan, Metin, Başur Höyük Eski Tunç Çağı Mezarları ve Buluntuları, Yüksek
Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Aliye ÖZTAN, 213s.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Geç Uruk Evresi’ni takip eden Eski Tunç
Çağı I döneminde bölgeselleşmenin arttığı, yerel özelliklerin ön plana çıktığı bir
kültürel gelişimin varlığı anlaşılmaktadır. Seçkin aileler ve sosyal grupların yerel
topluluk içinde ön plana çıktığı bu dönemle beraber bölgede genellikle tekli gömülerden
oluşan taş sandık mezarların ortaya çıktığı da görülmektedir.
Başur Höyük’te 2011 yılında açığa çıkarılan ve Eski Tunç Çağı I dönemine
tarihlendirilen üç taş sandık mezar ve ölü hediyeleri bu seçkin gruplar ile ilişkili
olmalıdır. Mezarlardan ele geçen boyalı ve boyasız Ninive 5 seramikleri, üretimi için
uzmanlık gerektiren bronzdan mızrak uçları ve iğneler, dağ kristali, akik ve kireç
taşından boncuklara ek olarak üç adet taş mühür, gelişkin bir örgütlenme ve sanat
anlayışının yanında sosyo-ekonomik yönden ayrıcalıklı bir sınıfa da işaret etmektedir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde şimdiye kadar ele geçen en kalabalık Ninive 5
seramik repertuarına sahip bu mezarlar ve mezar buluntuları çalışmanın konusunu
oluşturmaktadır. Bu bakımdan, Yukarı Dicle ile Botan Vadileri’nin M.Ö. 3. binin ilk
yarısındaki kültürel gelişimi, Başur Höyük Eski Tunç Çağı mezarları ve buluntuları
ışığında aydınlatılması amaçlanmıştır.
124
ABSTRACT
Batıhan, Metin, Başur Höyük Early Bronze Age Cemeteries and Its Findings,
Master Thesis, Advisor: Prof. Dr. Aliye ÖZTAN, 213p.
In Southeastern Anatolia in the Early Bronze Age I, which follows the Late
Uruk Period, it is seen that regionalization has increased and cultural development in
which local features gained importance has emerged. Elite families and social groups
have gained importance in local community. Whilst, it is known that stone cist graves
with single burials have started to appear.
Three cist graves which are dated to Early Bronze Age I were recovered during
the 2011 excavation of Başur Höyük. It is believed that these graves and the findings
must be related to elite groups. The Nineveh 5 potteries both with and without painted
examples, bronze spearheads and pins which require expertise for production, beads
made from rock crystal, agate, lime stone were found in the graves. In addition to these
grave goods, three stone seals also indicates not only the existence of complex
organization and art but also the privileged class in terms of socio-economical
formation.
In this study the graves and findings that represents the widest repertoire of
Nineveh 5 pottery in Southeastern Anatolia are examined. Within this respect, it is
aimed to enlighten the cultural development of Upper Tigris Valley and Botan Valley in
the first half of the 3rd millennium B.C. in the light of Başur Höyük Early Bronze Age
graves and grave goods.
125
KAYNAKÇA
Abay, E. (2006) “Geç Uruk ‘Çöküşünden’ Sonra Güneydoğu
Anadolu’da Siyasi Yapılanma ve
Bölgeselleşme Eğilimleri”, Kültürlerin
Yansıması Hayat Erkanal’a Armağan, Edt.
Erkanal A. vd., s. 25-33. İstanbul.
Akçay, A. (2005) Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Çağı I
Mezarlığı’nın Kuzey Mezopotamya’daki
Yeri ve Önemi, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
Akkermans, P. M. M. G. ve
Schwartz, G.M., (2003)
The Archaeology of Syria: From Complex
Hunter-Gatherers to Early Urban Societies
(c.16,000-300 BC), Cambridge World
Archaeology, New York.
Algaze., G. (1999) “Trends in the Archaeological Development of
the Upper Euphrates Basin of Southeastern
Anatolia During the Late Chalcolithic and
Early Bronze Ages”, In Archaeology of the
Upper Syrian Euphrates: The Tishrin Dam
Area. Edt. G. delOlmo Lete, s. 535-572,
Barcelona.
Algaze, G. ve Matney, T.
(2011)
“Titriş Höyük: The Nature and Context of
Third Millennium B.C.E. Urbanism in the
Upper Euphrates Basin”, The Oxford
Handbook of Ancient Anatolia, s. 993-1011.
126
Algaze, G. vd. (1989) “The Uruk Expansion: Cross-cultural Exchange
in Early Mesopotamian Civilization”, Current
Anthropology, Vol. 30, No.5, s. 571-608.
Alkım, U.B. (1962) “Tilmen Höyük Çalışmaları (1958-1960)”,
Belleten XXVI, s. 447-715.
Anastasio S. vd. (2004) “Atlas of Preclassical Upper Mesopotamia”,
SUBARTU
XIII, Eds. S. Muhesen vd., Turnhuot.
Anlağan, Ç. ve Bilgi, Ö. (1989) Sadberk Hanım Müzesinde Bulunan
Protohistorik Çağ Silahları, İstanbul.
Aruz, J. vd. (2003) Art of The First Cities, New York.
Ay, E. (2001) “Yukarı Dicle Vadisi 1999 Yılı Yüzey
Araştırmaları”, Ilısu ve Karkamış Baraj
Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve
Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999
Yılı Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt.
Tuna N. vd., s.695-714.
(2004) “2001 Yılı Müslüman Tepe Kazısı. Müslüman
Tepe Excavations 2001”, Ilısu ve Karkamış
Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve
Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2001
Yılı Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt.
Tuna N. vd., s. 375-386, Ankara.
127
(2011) “2002 Yılı Müslümantepe Kazıları”, Ilısu ve
Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak
Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma
Projesi 2002 Yılı Çalışmaları Cilt II, ODTÜ,
TAÇDAM, Edt. Tuna N. vd., s. 515-532,
Ankara.
Ay, E. vd. (2013) “Müslümantepe Kazıları 2005-2008”, Ilısu
Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları
2004-2008 Çalışmaları, s. 273-302,
Diyarbakır.
Bachelot, L. (2003)
“Tell Kutan”, The Origins of North
Mesopotamia Civilization: Ninivite 5
Chronology, Economy, Society, Subartu IX,
Edt. Rova E. vd., s. 153-192.
Behm-Blancke, M. R., (1982) “Hassek Höyük. Vorläufiger Bericht Über die
Ausgrabungen der Jahre 1978-1980”, İstMitt
31, s. 11-91.
(1985) “Hassek Höyük. Vorläufiger Bericht Über die
Grabungen in den Jahren 1981-1983”, İstMitt
34, s. 31-416, Tübingen.
(1987) “Hassek Höyük Kazıları, 1978-1979”, Aşağı
Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları,
ODTÜAFPY Seri I No.3, s. 117-144, Ankara.
(1988) “Periphere Ninive 5-Keramik am Oberen
Euphrat”, MDOG 120, s.159-173.
128
(2003) “Northern Frontiers: Early Ninevite 5 Contacts
with Southeasterns Anatolia”, The Origins of
North Mesopotamia Civilization: Ninivite 5
Chronology, Economy, Society, Subartu IX,
Edt. Rova E. vd., s. 481-492.
Benedict, P. (1980) “Güneydoğu Anadolu Yüzey Araştırması”,
Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi
Araştırmaları, Edt. Çambel H. vd., s. 107-
192, İstanbul.
Bianchi, A. ve Franke, K. A.
(2011)
“Metal”, ARCANE Vol. I Jezirah, Edt.
Lebeau, M., s. 201-238, Turnhout.
Bielinski, P. (2003) “Ninevite 5 Burials at Tell Rijim”, The
Origins of North Mesopotamia Civilization:
Ninivite 5 Chronology, Economy, Society,
Subartu IX, Edt. Rova E. vd., s. 493-512.
Bilgi, Ö. (1983) “1981 Dönemi İkiztepe Kazıları”, IV. KST, s.
49-54.
(1993) “Some Unstrafied Metal Weapons From The
East Anatolian Museums”, Between The
Rivers Over The Mountains Archaeologica
Anatolica Et Mesopotamica Alba Palmieri
Dedicata, Edt. Frangipane M. vd., s. 601-604.
(1998)
“Boğumlu Mızrak Uçlarının Dağılışının Işığı
Altında Anadolu Mezopotamya İlişkileri”,
XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi,
s. 377-383, Ankara.
129
Bittel, K. (1940)
“Der Depotfund von Soloi-Pompeipolis”, ZA
XII-46, s. 183-205.
(1955) “Einige Kleinfunde aus Mysien unda aus
Kilikien”, İstMitt 6, s. 113-118.
Bolt, D. ve Green, A., (2003) “The Burial of the Dead”, The Origins of
North Mesopotamia Civilization: Ninivite 5
Chronology, Economy, Society, Subartu IX,
Edt. Rova E. vd., s. 519-562, Turnhout.
Braidwood, R.J. ve Braidwood,
L.S. (1960)
Excavations in The Plain of Antioch I: The
Earlier Assemblages Phases A – J. Chicago.
Campbell-Thompson, R. ve
Hamilton, R. W., (1932)
“The British Museum Excavations on the
Temple of Ishtar at Nineveh 1930-31”, AAA
XIX, s. 55- 116
Campbell-Thompson R. ve
Mallowan, M.E.L. (1933)
“The British Museum Excavations at Nineveh,
1931-32”, AAA XX, s. 71-186.
Charvat, P. (1976) “The Toggle-Pins and Their Diffusion
Throughout The Old World During The Early
Bronze Age”, Památky Archeologické
LXVII, s. 341-358.
Collon, D. (1987) First Impressions: Cylinder Seals in The
Ancient Near East, London.
130
Courcier, A. (2014) “Ancient Metallurgy in The Caucasus From
The Sixth to The Third Millennium BCE”,
Archaeometallurgy in Global Perspective,
Edt. Roberts B. W. vd., s. 579-664, New York.
Creekmore, A. (2007) “The Upper Tigris Archaeological Research
Project (UTARP): A Summary and Synthesis
of The Late Chalcolithic and Early Bronze Age
Remains From The First Three Seasons at
Kenan Tepe”, Anatolica XXXIII, s. 75-128.
Çambel, H. ve Braidwood, R.
(1980)
Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi
Araştırmaları, İstanbul.
Darga, M. (1989) “Les Tombes De Suyatağı (Mamaraş) A La
Region De Karakaya”, Anatolia and the
Ancient Near East, Studies in Honor of
Tahsin Özgüç, Edt. Emre K. vd., s. 67-73,
Ankara.
Darga, M. (2001) “Şemsiyetepe Excavations in the Lower
Euphrates Basin 1978-1989”, Istanbul
University’s Contributions to Archaeology
in Turkey (1932-2000), Edt. Belli O., s. 115-
120, İstanbul.
Delougaz, P. (1967) Private Houses and Graves in The Diyala
Region, OIP 88, Chicago.
131
Deveci, A. (2004) “Akarçay Höyük Kazısı 2001 Yılı
Çalışmaları”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri
Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür
Varlıklarını Kurtarma Projesi 2001 Yılı
Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt. Tuna N.
vd., s.251-292.
Deveci, A. ve Ensert, K.
(2011)
“2002 Yılı Akarçay Höyük Kazısı”, Ilısu ve
Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak
Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma
Projesi 2002 Yılı Çalışmaları, ODTÜ,
TAÇDAM, Edt. Tuna N. vd., s. 185-214.
Di Nicero, G. M. (2010)
“Metals and Metallurgy. Their Place in The
Arslantepe Society Between The End of The
4th and Beginning of The 3rd Millennium BC”,
SPO Vol 3., Economic Centralisation in
Formative States.The Archaeological
Reconstruction of The Economic System in
4th Millennium Arslantepe, Edt. Frangipane
M., s. 255-274, Roma.
Duru, R. (2006) Gedikli Karahöyük I, TTKY V. Dizi, Sa. 51,
Ankara.
(2010) Gedikli Karahöyük II, TTKY V. Dizi, Sa.
51a, Ankara.
Dunand, M. (1939)
Fouilles de Byblos 1926-1932, Paris.
132
Efe, T. ve Fidan, M. E. (2006) “Pre-Middle Bronze Age Metal Objects From
Inland Western Anatolia:A Typological and
Chronological Evaluation”, Anatolia Antiqua-
Eski Anadolu XIV, s. 15-43.
Egeli, G. (1989) M.Ö. 3.-2. Bin Yıllarda Doğu ve Güneydoğu
Anadolu’da Maden İğneler, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
(1995) “The Metal Pins From Eastern and
Southeastern Anatolia During The Third and
The Beginning of The Second Millennia BC”,
Halet Çambel İçin Prehistorya Yazıları, s.
175-216, İstanbul.
Esin, U. (1969) Kuantitatif Spektral Analiz Yardımıyla
Anadolu’da Başlangıcından Asur Kolonileri
Çağı’na Kadar Bakır ve Tunç Madenciliği,
İstanbul.
(1976) “Tepecik Kazısı, 1972.”, Keban Projesi 1972
Çalışmaları, ODTÜKPY Seri I, No.5, s. 101-
110, Ankara.
(1982)
“Die Kulturellen Beziehungen Zwischen
Ostanatolien Und Mesopotamien Sowie Syrien
Anhand Einiger Grabungs- Und Oberflachenfunde
Aus Dem Oberen Euphrattal Im 4. Jt. v. Chr.”,
Mezopotamien und Seine Nachbarn. Politische
und Kulturelle Wechselbeziehungen im Alten
Vorderasien vom 4. Bis 1. Jahrtausend v. Chr.,
Edt. Kühne H. vd., s. 13-40.
133
Fales, F. M. vd. (1987) “German-Italian Expedition to Iraq.
Preliminary Report on the First Campaign of
Excavations Within the Saddam Dam
Reservoir Archaeological Rescue Project
(1984)”, Researches on the Antiquities of
Saddam Dam Basin Salvage and Other
Researches, s. 99-128.
Fidan, M. E. (2012) “İç Kuzeybatı Anadolu İlk Tunç Çağı Gözlü
Süs İğneleri (Toggle Pin)”, CollAn XI, s. 179-
204.
Forest, J. D. (1987) “Khirbet Derak and Kutan: A Preliminary
Report About the French Excavations in the
Saddam Dam Area (1983-1984), Researches
on the Antiquities of Saddam Dam Basin
Salvage and Other Researches, s. 82-88.
Fortin, M. ve Schwartz, G. M.
(2003)
“The Middle Habur in The Third Millennium”,
The Origins of North Mesopotamia
Civilization: Ninivite 5 Chronology,
Economy, Society, Subartu IX, Edt. Rova, E.
vd., s. 221-248, Turnhout.
Frangipane, M. (1996) “Doğu Anadolu’da Kentleşme Modelleri”,
Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve
Yerleşme, Edt. Sey Y., s. 60-69.
(1998) “Arslantepe 1996: The Finding of an E.B.I.
‘Royal Tomb’, XIX. KST, s.291-309.
134
(2000) “The Late Chalcolithic/EB I Sequence at
Arslantepe. Chronological and Cultural
Remarks from a Frontier Site.”, Chronologies
des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux
IVe-IIIe millénaires, Varia Anatolica XI,
Edt. Marro C. vd., Institut Français d’Etudes
Anatoliennes d’Istanbul,. Paris/De Boccard, s.
439-471.
(2002) Yakındoğu’da Devletin Doğuşu, Roma.
(2003a) “Doğu Anadolu Son Kalkolitik Çağ”, Arkeo
Atlas Dergisi, Sayı 2, s. 12-28.
(2003b) “Doğu Anadolu İlk Tunç Çağı I Dönemi”,
Arkeo Atlas Dergisi, Sayı 2, s. 44-57.
(2007-2008) “The Arslantepe ‘Royal Tomb’: New funerary
Customs and Political Changes in the Upper
Euphrates Valley at the Beginning of the Third
Millennium BC”, SASAA 14/1, s. 169-194,
Roma.
(2011) “Arslantepe Malatya: A Prehistoric and Early
Historic Center in Eastern Anatolia”, The
Oxford Handbook of the Ancient Anatolia,
Edt. Steadman S. R. vd., s. 968-992, New
York.
135
Frangipane, M. vd. (2002) “Zeytinlibahçe Höyük 2000 Yılı Kazısı Ön
Raporu”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri
Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür
Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı
Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt. Tuna N.
vd., s. 41-64.
Frangipane, M. ve Palmieri, A.
(1983)
“A Protourban Centre of The Late Uruk
Period”, ORIGINI XII, s. 287-454.
Frankfort, H. (1955) Stratified Cylinder Seals From The Diyala
Region, OIP LXII, Chicago.
Fugmann, E. (1958) Hama, Fouilles et Rechérches 1931-1938,
Kopenhavn.
Fuji, H. (1987) “Working Report on Second Season of
Japanese Archaeological Excavation in Saddam
Dam Salvage Project (Tell Jigan)”, Researches
on the Antiquities of Saddam Dam Basin
Salvage and Other Researches, s.62-67.
Fuji, H. vd. (1987) “Working Report on First Season of Japanese
Archaeological Excavation in Saddam Salvage
Project”, Researches on the Antiquities of
Saddam Dam Basin Salvage and Other
Researches, s.33-61.
Fukai, S. vd. (1974)
Telul eth-Thalathat The Excavation of Tell
V, Tokyo.
136
Garstang, J. (1953) Prehistoric Mersin Yümük Tepe in Southern
Turkey, Oxford.
Gernez, G. (2008) L’armement en Metal au Proche et Moyen-
Orient Des Origines á 1750 au J.C.,
Sorbonne.
Goldman, H. (1956) Excavations at Gözlükule, Tarsus Vol. II,
New Jersey.
Güldoğan, E. (2008) Mezraa-Teleilat Tarak-Baskı ‘Impresso’
Çanak Çömleği Bezeme Teknikleri Üzerine
Deneysel Çalışma”, TÜBA-AR XI, s. 155-166.
Güldoğan, E. (2010) Mezraa-Teleilat Settlement “Impressed” Ware
and Transferring Neolithic Life Style”, 6.
ICAANE, s. 375-380, Wiesbaden.
Hammade, H. (1987) Cylinder Seals from the Collections of the
Aleppo Museum, Syrian Arab Republic: 1
Seals of Unknown Provenance, BAR
İnternational Series 335, Oxford.
Harmankaya, N. S. (1993) “Tülintepe Höyüğü (Elazığ) Maden
Buluntuları”, VIII. ArST, s. 369-380, Ankara.
Hauptmann, H. (1972) “Norşun Tepe Kazıları 1970”, Keban Projesi
1970 Çalışmaları, ODTÜKPY Seri 1, No. 3, s.
87-101, Ankara.
137
(1974) “Norşun Tepe Kazıları, 1971”, Keban Projesi
1971 Çalışmaları, ODTÜKPY Seri 1, No. 4, s.
71-103, Ankara.
(1983) “Lidar Höyük 1981”, TAD XXVI-2, s. 93-110,
Ankara.
(2003) “Lidar Höyük”, Arkeo Atlas Sayı 2, s. 61.
Helms, S. (1973) “Taşkun Mevkii 1970-71”, AnatSt 23, s. 109-
120.
Helwing, B. (1999) “Cultural Interaction at Hassek Höyük,Turkey.
New Evidence from Pottery Analysis”,
Paleorient 25/1, s. 91-99.
(2000) “Regional Variation in The Composition of
Late Chalcolithic Pottery Assemblages”,
Chronologies des Pays du Caucase et de
l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaires, Varia
Anatolica XI, Edt. Marro C. vd., Institut
Français d’Etudes Anatoliennes d’Istanbul,.
Paris/De Boccard, s. 145-164.
(2012) “An Age of Heroes? Some Thoughts on Early
Bronze Age Funerary Customs in Northern
Mesopotamia”, Re-constructing Funerary
Rituals in the Ancient Near East.
Proceedings of the First International
Symposium of the Tübingen Post-Graduate
School ‘Symbols of the Dead’ in May 2009,
Edt. Pfälzner P. vd., s. 47-58, Wiesbaden.
138
Helwing, B. ve Müller, U.
(2004)
“Untersuchte Metallobjecte aus Mesopotamien
und Syrien”, Die Metallindustrie
Mesopotamiens von den Anfangen bis zum
2. Jahrtausend v. Chr., Edt. Hauptmann, H.
vd., s. 91-104, Berlin.
Hoh, M. R., (1982) “Die Keramik von Hassek Höyük”, IstMitt 31,
s. 31-82.
Iamoni, M. (2012) “Toggle Pins of The Bronze Age:A Matter of
Style, Function and Fashion?”, Leggo! Studies
Presented to Frederick Mario Fales on The
Occasion of His 65th Birthday, Edt.
Lanfranchi, G. B. vd., s. 349-363, Wiesbaden.
Kavtaradze, G. L. (1999) “The Importance of Metallurgical Data For The
Formation of a Central Transcaucasian
Chronology”, The Beginnings of Metallurgy,
Edt. Hauptmann A. vd., s. 67-98, Bochum.
Klein, H. (1992) Untersuchungen zur Typologie
Bronzezeitlicher Nadeln in Mesopotamien
und Syrien, Bonn.
Koçerdin, E. (2006) Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Çağı
Seramikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
139
Koşay, H. Z., (1934) “Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaletince
Yaptırılan Ahlatlıbel Hafriyatı”, Türk Tarih,
Arkeologya ve Etnografya Dergisi II, s. 3-
101.
(1938) Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan
Alaca Höyük Hafriyatı: 1936’daki
Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor,
TTKY, Ankara.
Kushnareva, K. K. (1997) The Southern Caucasus in Prehistory,
Philadelphia.
Lamb, W. (1937) “Excavations at Kusura Near Afyon
Karahisar”, Archaeologia 87, s. 217-274.
Laneri, N. (1999) “Intramural Tombs- A Funerary Tradition of
The Middle Euphrates Valley During The IIIrd
Millennium BC.”, Anatolica XXV, s. 221-242.
(2007) “Burial Practices at Titriş Höyük, Turkey: An
Interpretation”, JNES 66 no. 4, s. 241-266.
Li, H. (2003) “Tell Jigan and The Relationship Between The
Ninevite 5 and Scarlet Ware”, The Origins of
North Mesopotamia Civilization: Ninivite 5
Chronology, Economy, Society, Subartu IX,
Edt. E. Rova vd., s. 43-71, Turnhout.
Lloyd, S. ve Mellaart, J. (1962) Beycesultan Vol. I, London.
140
Mackay, E. (1925) Report on The Excavation of The ‘A’
Cemetery at Kish, Mesopotamia Part I,
Anthropology Memories Vol. 1 No. 1,
Chicago.
Mallowan, M. E. L. (1936) “The Excavations at Tall Chagar Bazar and an
Archaeological Survey of the Habur Region,
1934-5”, Iraq Vol. 3 No. 1, s. 1-85.
(1937) “The Excavations at Tall Chagar Bazar and an
Archaeological Survey of the Habur Region,
Second Campaign 1936”, Iraq Vol. 4 No. 2, s.
91-177.
(1947) “Excavations at Brak and Chagar Bazar”, Iraq
Vol. 9, s. 1-259.
Marro, C., (1993) “Introduction A la Ceramique Du Haut-
Euphrate Au Bronze Ancien”, Anatolia
Antiqua-Eski Anadolu XXXVIII-II, s.43-70.
Marro, C. ve Helwing, B.
(1995)
“Vers Une Chronologie Des Cultures Du Haut-
Euphrate Au Troisieme Millenaire
Untersuchungen Zur Bemalten Keramik Des 3.
Jt. Am Oberen Und Mittleren Euphrat”,
Beitrage Zur Kulturgeschichte
Vorderasiens, Festschrift Für Rainer
Michael Boehmer, Edt. Finkbeiner V.U. vd., s.
341-384, Zabern.
141
Matthews, R. vd. (2003) Excavations at Tell Brak Vol. 4: Exploring
on Upper Mesopotamian Regional Centre,
1994-1996. Edt. Matthews R. vd., Cambridge.
Matthews, D. (1997) “The Early Glyptic of Tell Brak Cylinder Seals
of Third Millennium Syria”, Orbis Biblicus et
Orientalis 15, Switzerland.
Mayo, D., ve Weiss, H. (2003) “The Beginning of the Ninevite 5 Sequence a
Tell Leilan”, The Origins of North
Mesopotamia Civilization: Ninivite 5
Chronology, Economy, Society, Subartu IX,
Edt. E. Rova vd., s. 25-41, Turnhout.
McDonald, H. vd. (2001) “Third-millenium Metalwork”, Excavations at
Tell Brak Vol. 2, Oates, D. vd., s. 233-255.
Mellink, J. M. (1992)
“Anatolia”, Chronologies in Old World
Archaeology, Edt. Ehrich, R. W., s. 171-207.
Mesnil Du Buisson, L. C.
(1935)
Le Site Archéologique de Mishrifé-Qatna,
Paris.
Mısır, A. (1992) “1990 Yılı Şanlıurfa Nevali Çori Kazısı”, 2.
Kurtarma Kazıları Sempozyumu, s.201-209.
Müller-Karpe, H. (1974) Handbuch Der Vorgeschichte, München.
142
Müller-Karpe, M. (2004) “Untersuchte Metallobjekte aus
Mesopotamien”, Die Metallindustrie
Mesopotamiens von den Anfangen bis zum
2. Jahrtausend v. Chr., Edt. Hauptmann, H.
vd., s. 1-90, Berlin.
Numoto, H. (1989) “Changes of The Ninevite 5 Carinated Bowl”,
Al-Ráfidán X, s. 13-27.
(1992) “Ninevite 5 Pottery From Tell Jigan Area C”,
Al-Ráfidán XIII, s. 139-157.
(1997) “Re-Examination of the Ninevite 5 Pottery
From Tell Thalathat No. 5”, Al-Ráfidán
XVIII, s. 119-136.
(2003) “Ninivite 5 Pottery from Tell Fisna and
Thuwaij and its Relative Chronology in Mosul
Region”, The Origins of North Mesopotamia
Civilization: Ninivite 5 Chronology,
Economy, Society, Subartu IX, Edt. E. Rova
vd., s. 83-152, Turnhout.
Ökse, A. T. (2002) “Gre Virike 2000 Kazısı”, Ilısu ve Karkamış
Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve
Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000
Yılı Çalışmaları, ODTÜ, TAÇDAM, Edt.
Tuna N. vd., s. 243-270, Ankara.
143
(2011) “The Early Bronze Age in Southeastern
Anatolia”, The Oxford Handbook of Ancient
Anatolia: (10,000-323 BCE), Edt. Steadman
Sharon R. vd., s. 260-289.
(2012) Önasya Arkeolojisinde Çanak Çömlek,
İstanbul.
(2014) “Ilısu İnşaat Sahası’nda Yeni Bir Erken Tunç
Çağı Mezarlığı:Tatıka”, TEBE Haberler Sayı
38, s.8-10.
Ökse, A.T. vd. (2001) “Salat Tepe 1999 Yüzey Araştırması”, Ilısu ve
Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak
Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma
Projesi 1999 Yılı Çalışmaları, ODTÜ,
TAÇDAM, Edt. Tuna N. vd., s.593-642.
Özdoğan, M. (1977) Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey
Araştırmaları, ODTÜAFPY,I-2, İstanbul.
Özgüç, T. (1948) Ön Tarih'te Anadolu'da Ölü
Gömme Adetleri, TTKY, VII-17, Ankara.
(1964) “New Finds From Horoztepe”,
Anadolu/Anatolia VIII, s. 1-17.
Özgüç, T. ve Akok, M. (1957) “Horoztepe Eserleri”, BELLETEN Cilt:XXI
Sayı:82, s. 201-217.
Palmieri, A., (1981) “Excavations at Arslantepe (Malatya)”, AnatSt
31, s. 101-119.
144
(1984) “Excavations at Arslantepe, 1983”, VI. KST, s.
71–78.
(1985) “Scavi ad Arslantepe (Malatya) 1976-1979”,
Quaderni De ‘La Ricerca Scientifica’ 112,
Scavi e Rierche Archeologiche Degli Anni
1976-1979, s. 75-114, Roma.
Palumbi, G. (2008) The Red and Black. Social and Cultural
Interaction Between The Upper Euphrates
and The Southern Caucasus Communities in
The Fourth and Third Millennium BC, SPO
Vol. 2, Roma.
Parker, B. ve Foster, C. P.,
(2009)
“An Overwiev of the Ceramic Sequence at
Kenan Tepe”, Studies in Honour of Altan
Çilingiroğlu: A Life Dediaced to Urartu on
the Shores of the Upper Sea, Edt.
Sağlamtimur H. vd., s. 505-531, Arkeoloji ve
Sanat Yayınları, İstanbul..
Parker B. J., vd. (2008) “A Preliminary Report from the 2005-2006
Field Seasons at Kenan Tepe”, Anatolica
XXXIV, s.103-176.
Parker, B. J. ve Creekmore, A.
(2002)
“The Upper Tigris Archaeological Research
Project: A Final Report From The 1999 Field
Season”, AnatSt 52, s. 19-74.
Parrot, A. (1962) “Les Fouilles de Mari”, Syria XXXIX 3-4 , s.
151-179.
145
Philip, G. (1989) Metal Weapons of The Early and Middle
Bronze Ages in Syria-Palestine Part I-II,
BAR 526, Oxford.,
Prag, K. (1974) “The Intermediate Early Bronze-Middle
Bronze Age: An Interpretation of The Evidence
From Trasjordan, Syria and Lebanon”, Levant
VI, s. 69-116.
Restelli, F. B. (2012) “Arslantepe”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, Sayı
26, s. 68-71.
Roaf, M. (1983) “A Report on the Work of The British
Archaeological Expedition in The Eski Mosul
Dam Salvage Project From November 1982 to
June 1983”, SUMER XXXIX, s. 68-82.
(1996) Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, Oxford.
Roaf, M. ve Killick, R., (1987) "A Mysterious Affair of Styles: The Ninevite 5
Pottery of Mesopotamia" Iraq 49, s.199-230.
Rothmann, M. S. ve Fuensanta,
J. G., (2003)
“The archaeology of the Early Bronze I and II
periods in southeastern Turkey and North
Syria”, Köyden Kente: Yakındoğu’da İlk
Yerleşimler, Ufuk Esin’e Armağan, Edt.
Özdoğan M. vd., s. 583-622, İstanbul.
146
Rova, E., (1996) “Ceramic Provinces Along the Middle and
Upper Euphrates:Late Chalcolithic-Early
Bronze Age, a Diachronic View”, Baghdader
Mitteilungen, Band 27, s. 13-39.
(1988) Distribution and Chronology of the Nineveh
5 Pottery and of Its Culture, CMAO II,
Roma.
(2000) “Early Third Millennium B.C. Painted Pottery
Traditions in The Jezirah”, Chronologies des
Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-
IIIe millénaires, Varia Anatolica XI, Edt.
Marro C. vd., Institut Français d’Etudes
Anatoliennes d’Istanbul, s. 231-254, Paris/De
Boccard.
(2003) “Tell Karrana 3: Ceramic Evidence for the Late
Uruk/Ninive 5 Transition”, The Origins of
North Mesopotamian Civilization: Ninive 5
Chronology, Economy, Society, Subartu IX,
Edt. Rova, E. vd., s. 11-24, Turnhout.
Sagona, A. ve Zimanski, P.
(2009)
Ancient Turkey, New York.
Sağlamtimur, H. (2012) “Başur Höyük”, Ege Üniversitesi Arkeoloji
Kazıları, Edt. A. Çilingiroğlu vd., s.25-38,
İzmir.
(2013) “Botan Beyleri”, Arkeo Atlas Dergisi 8, s. 70-
79.
147
Sağlamtimur, H. Ve Ozan, A.
(2013)
“Siirt-Başur Höyük 2011 Yılı Çalışmaları”, 34.
KST, 1. Cilt, s. 261-274.
(2014)
“Başur Höyük 2012 Yılı Kazı Çalışmaları”, 35.
KST, 3. Cilt, s. 514-529.
Schaeffer, F. A. C. (1948)
Stratigraphie Comparée et Chronologie de
l’Asie Occidentale (IIIe et IIe Millénaire),
Oxford.
Schliemann, H. (1884) Troja: Results of The Latest Researches and
Discoveries on The Site of Homer’s Troy,
London.
Schmidt, E. F. (1932) The Alishar Hüyük Seasons of 1928 and
1929 Part I, OIP 19, Chicago.
(1937) Excavations At Tepe Hisar Damghan,
Philadelphia.
Schmidt, K. (2002) Norşuntepe Kleinfunde II, Rhein.
Schoop, U. D., (1995) Die Geburt des Hephaistos, Internationale
Archaologie 24, München.
Schwartz, G. M. (1985) “The Ninevite V Period and Current
Research”, Paléorient 11/1, s. 53-70.
(1988) A Ceramic Chronology from Tell Leilan,
Operation I, Yale University Press, New
Haven and London.
148
(2000) “The Discovery of an Early Bronze Age
Cemetery in the Middle Euphrates Area,
near Carchemish (Turkey)", 1. ICAANE
1998, Edt. Matthiae P. vd., s. 1515-1525,
Roma.
Sertok, K. ve Ergeç, R. (1999) “A New Early Bronze Age Cemetery:
Excavations Near The Birecik Dam,
Southeastern Turkey. Preliminary Report
(1997-98)”, Anatolica XXV, s. 87-107.
Sertok, K. ve Kulakoğlu, F.
(2002)
“Şaraga Höyük 1999-2000 Kazıları
Sonuçları” XXIII. KST, s. 107-122.
Speiser, E. A., (1935) Excavations at Tepe Gawra Volume 1,
University of Pennsylvania Museum of
Archaeology and Anthropology,
Philadelphia.
Squadrone, F. F. (2000) “Metals For The Dead. Metal Finds From
The Birecik Dam Early Bronze Age
Cemetery in The Middle Euphrates Areas,
Near Carchemish (Turkey)”, 1. ICAANE
1998, Edt. Matthiae P. vd., s. 1541-1556,
Roma.
Stein, G. J. (1998) “1996 Excavations at Hacınebi Tepe”, XIX.
KST I, s. 179-208.
149
Stein, G. J. vd. (1997) “Excavation at Hacınebi Turkey-1996
Preliminary Report”, Anatolica XIII, s.
115-171.
Stronach, D. B. (1957) “The Development and Diffusion of Metal
Types in Early Bronze Age Anatolia”,
AnatSt Vol. 7, s. 89-125.
Şenyurt, S. Y., (2002a) "Ilısu Barajı-Aşağı Salat 2000 Yılı Kazısı”,
KST 23/2, s. 445-452.
(2002b) “Aşağı Salat 2000 Yılı Kazısı, 2000
Excavations at Aşağı Salat”, Ilısu ve
Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak
Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını
Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları,
Edt. Tuna N. vd., s. 671-697, Ankara.
(2004) “Aşağı Salat 2001 Yılı Kazısı”, Ilısu ve
Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak
Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını
Kurtarma Projesi 2001 Yılı Çalışmaları,
Edt. Tuna N. vd.,s. 641-668, Ankara.
Teissier, B. (1984) Ancient Near Eastern Seals from the
Marcopoli Collection, California.
Tekin, H. (1998) Oylum Höyük Buluntularının Işığı
Altında Erken Tunç Çağı’nda
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Madeni
Eserleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi,
Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
150
Temizer, R. (1954) “Kayapınar Höyüğü Buluntuları”, Belleten
XVIII, s. 317-330.
Thissen, L.C. (1985)
“The Late Chalcolithic and Early Bronze
Age Pottery from Hayaz Höyük”, Anatolica
XII, s. 75-130.
Thureau-Dangin, F. ve Dunand,
M. (1936)
Til Barsip, Paris.
Tobler, A.J. (1950)
Excavations at Tepe Gawra Volume II,
University of Pennsylvania, Philadelphia.
Uhri, A., (2010) Anadolu'da Ölümün Tarihöncesi: Bir
Geleneğin Oluşum Süreçleri, İstanbul.
Uysal, B. (2006) “Tell Minar ve Giremira, Nusaybin
Bölgesi’nde Yer Alan İki Ninive 5
Merkezi”, Belleten LXX Sayı 259, s. 803-
826.
(2007) “Ninive 5 Kültürü’nün Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’ndeki Yayılımı”, Elektronik Sosyal
Bilimler Dergisi C.6 S.19, s. 48-62.
Uysal, B. ve Gökçe, E. R. (1995) “Güneydoğu Anadolu Bölgesi Müzeleri’nde
Bulunan Bir Grup Başlı Bronz İğne”, İ.
Metin Akyurt Bahattin Devam Anı
Kitabı. Eski Yakın Doğu Kültürleri
Üzerine İncelemeler, Edt. Erkanal, A. vd.,
s. 349-365.
151
Valentini, S. (2004) “Ninevite 5 Pottery From Tell Barri in
Jezirah”, 4. ICAANE, s. 1-16.
Van Loon, M. ve Güterbock, H.
G., (1972)
“Korucutepe Kazısı 1970”, Keban Projesi
1970 Çalışmaları, ODTÜKPY, Seri I, No.
3, s. 79-87.
Von der OSTEN, H.H., (1937)
The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32
Part I, OIP 28, Chicago.
Watkins, T. (1974) “Two Unfinished Spearheads in The
Ashmolean Museum,Oxford”, Levant VI, s.
188-192.
Wattenmaker, P. (2003) “Kentleşme İlk Tunç Çağı”, ArkeoAtlas,
Sayı 2, s.70-71.
Woolley, C. L. (1914) “Hittite Burial Customs”, AAA VI, Edt.
Newberry P. E. vd., s. 87-98, London.
(1934) The Royal Cemetery Ur Excavations Vol.
II, New York.
(1955) Alalakh, An Account of The Excavations
at Tell Atchana in The Hatay, 1937-1949,
Oxford.
Woolley, C. L ve Barnett, R. D.
(1952)
Carchemish Part III: The Excavations in
the Inner Town, London.
152
Yalçın, Ü. ve Yalçın, H.G. (2008) “Der Hortfund von Tülintepe, Ostanatolien”,
AnMet IV, s. 101-124.
(2009)
“Evidence For Early Use of Tin at Tülintepe
in Eastern Anatolia-Doğu
Anadolu/Tülintepe’de Kalayın İlk
Kullanımına Dair Veriler”, TÜBAR-AR 12,
s. 123-142.
Yıldırım, T. (2006) “An Early Bronze Age Cemetery at
Resuloğlu, Near Uğurludağ, Çorum. A
Preliminary Report of The Archaeological
Work Carried Out Between Years 2003-
2005.”, Anatolia Antiqua XIV, Edt.
Chuvin P. vd., s. 1-14, Paris.
(2011)
“Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir
Grup Sap Delikli Balta”, Karadeniz’den
Fırat’a Bilgi Üretimleri. Önder Bilgi’ye
Armağan Yazılar, Edt. Öztan A. vd., s.
457-469, Ankara.
Yıldırım, T. ve Ediz, İ. (2007) “2005 Yılı Resuloğlu Eski Tunç Çağı
Mezarlık Kazısı”, 28. KST Cilt 2, s. 211-
222.
153
RESİM, HARİTA, TABLO, PLAN VE LEVHALAR LİSTESİ
Resimler Listesi
Resim 1: a- Başur Höyük ve Başur Çayı.
b- Başur Höyük.
Resim 2: a- 14 mezarın yer aldığı Eski Tunç Çağı mezarlık alanı.
b- 2011 yılında açığa çıkarılan üç taş sandık mezar.
Resim 3: a- Buluntularıyla Mezar 1.
b- Buluntularıyla Mezar 2.
Resim 4: a- Taş sandık mezarlardan ele geçen ölü hediyeleri.
b- Minyatür kapların meyvelikler içindeki durumu.
Resim 5: a- Yüksek ve kalın zıhlı mızrak ucu (Tip 1.1).
b- Mızrak uçlarının mezarlardaki in situ durumu.
Resim 6: a- Fiyonk başlı bronz iğne.
b- Rulo başlı bronz iğne.
154
Haritalar Listesi
Harita 1: Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Mezopotamya ( Anastasio vd. 2004,
Map.1.).
Harita 2: Çalışmada adı geçen önemli merkezler.
Harita 3: Ninive 5 yayılım alanı.
Harita 4: Çalışmada adı geçen merkezlerde açığa çıkarılan taş sandık mezarların
dağılım haritası.
Harita 5: a- Meyvelikler Tip 1.1 dağılımı.
b- Meyvelik Tip 1.2 dağılımı.
Harita 6: a- Kaseler Tip 2.1 dağılımı.
b- Kaseler Tip 2.2 dağılımı.
Harita 7: a- Çömlekler Tip 3.1 ve 3.2 dağılımları.
b- Vazoların dağılımları.
Harita 8: a- Mızrak uçlarının ele geçtiği önemli merkezlerin dağılımı.
b- İğne tiplerinin görüldüğü önemli merkezlerin dağılımı.
Harita 9: Mühürlerin görüldüğü önemli merkezlerin dağılımı.
155
Tablolar Listesi
Tablo 1: Mezarlardan ele geçen buluntulara ait tipoloji tablosu.
Tablo 2: Boya bezeme tablosu.
Tablo 3: Kronoloji Tablosu.
Planlar Listesi
Plan 1: Başur Höyük topografik plan.
Plan 2: 2011 yılında açığa çıkarılan mezarlar.
Plan 3: Taş sandık mezarların çizimi.
Levhalar Listesi
Levha 1: Meyvelikler Tip 1.1. (1-3)
Levha 2: Meyvelikler Tip 1.2.1 (1-3)
Levha 3: Meyvelikler Tip 1.2.2. (1-3)
Levha 4: Meyvelikler Tip 1.2.2. (1-2)
Levha 5: Meyvelikler Tip 1.2.2. (1-4)
Levha 6: Kaseler Tip 2.1. (1-4)
Levha 7: Kaseler Tip 2.1. (1-4)
156
Levha 8: Kaseler Tip 2.1. (1-4)
Levha 9: Kaseler Tip 2.1. (1-2)
Levha 10: Kaseler Tip 2.2.1. (1-3)
Levha 11: Kaseler Tip 2.2.2. (1-2)
Levha 12: Çömlekler Tip 3.1.1. (1-3)
Levha 13: Çömlekler Tip 3.1.2. (1-5)
Levha 14: Çömlekler Tip 3.2.1 (1) ve Tip 3.2.2. (2-4)
Levha 15: Vazolar (1-2)
Levha 16: Birleşik Kap (1a-c)
Levha 17: Mızrak Uçları Tip 1.1. (1-6)
Levha 18: Mızrak Uçları Tip 1.2.1. (1-6)
Levha 19: Mızrak Uçları Tip 1.2.2. (1-9)
Levha 20: İğneler Tip 1. (1)
Levha 21: İğneler Tip 2. (1)
Levha 22: İğneler Tip 3. (1-3)
Levha 23: İğneler Tip 4. (1-11)
Levha 24: İğneler Tip 4. (1-2)
Levha 25: Silindir Mühürler (1-3)
Resim 2
Res. 2b - 2011 yılında açığa çıkarılan üç taş sandık mezar
Res. 2a - 14 mezarın yer aldığı Eski Tunç Çağı mezarlık alanı
Resim 4
Res. 4a - Taş sandık mezarlardan ele geçen ölü hediyeleri
Res. 4b - Minyatür kapların meyvelikler içindeki durumu
Resim 5
Res. 5b- Mızrak uçlarının mezarlardaki in situ durumu
Res. 5a- Yüksek ve kalın zıhlı mızrak ucu (Tip 1.1)
Harita 4
Har
ita
4. Ç
alış
mad
a ad
ı ge
çen
mer
kezl
erde
açı
ğa ç
ıkar
ılan
taş
san
dık
mez
arla
rın
dağı
lım
har
itas
ı
Harita 8
Harita 8a. Mızrak uçlarının ele geçtiği önemli merkezlerin dağılımları
Harita 8b. iğnelerin görüldüğü önemli merkezlerin dağılımı
Tablo 3
Tab
. 3:
Kro
nolo
ji T
ablo
su (
Mel
link
199
2, 2
13-2
16.;
Öks
e 20
11, 2
60-2
89.;
Mar
ro v
e H
elw
ing
1995
, 378
, Fig
. 5.;
Roa
f ve
Kil
lick
198
7, 2
25, F
ig. 1
2.;
For
tin
ve S
chw
artz
200
3, 2
41, F
ig. 2
3)
Am
uk
Tit
riş
Höy
ük
Bir
ecik
Has
sek
Höy
ük
Ken
anT
epe
Baş
ur
Höy
ük
Tar
sus
Göz
lük
ule
Ars
lan
tep
eA
şağı
Sal
atG
ün
eyM
ezo
po
tam
ya
Tel
l B
rak
3000
2800
2600
2500
2300
2100
2000
G H I J
Erk
en
Esk
iT
unç
Ça
ğı
Ort
aE
ski
Tunç
Ça
ğı
Geç
Esk
iT
unç
Ça
ğı
Esk
iT
unç
Ça
ğı I
Meza
rlığ
ı
5 4 3 2 1
4 3E
ski
Tunç
Ça
ğı I
Meza
rları
Esk
i Tunç
Ça
ğı I A
Esk
i Tunç
Ça
ğı I B
Esk
i Tunç
Ça
ğı II
Esk
i Tunç
Ça
ğı III A
Esk
i Tunç
Ça
ğı III B
VI A
VI B
1
VI B
2
VI C
VI D
7 6-4
Esk
i Tunç
Ça
ğı I
Meza
rlığ
ı
III a
III b
III c
III d
II a
II b
Er
Hanedan
I
Er
Hanedan
II
Er
Hanedan
III
Akad
Dönem
i
H J K L M
Tel
l L
eila
nN
orşu
nte
pe
X
XX
-XX
V
X
XIV
-XV
X
IV-X
IX
H
orizo
n V
III
H
orizo
n V
II
H
orizo
n V
I
Tel
l M
oham
med
Ara
b
1 2 3
Top Related