6.2 Kritische geesten

Kenmerk(2)

De wetenschappelijke revolutieHet begrip wat bij dit kenmerkt hoort is natuurlijk:1.Wetenschappelijke revolutie: wetenschappelijke ontwikkeling die tot een ander beeld van de werkelijkheid leidt. Kenmerken van de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw zijn experimenteren, observatie en samenwerken.

De revolutie op wetenschappelijk gebied in de 16e en vooral de 17e eeuw bestond in de eerste plaats uit een opmerkelijke serie ontdekkingen op het gebied van de astronomie en natuurkunde door geleerden als Copernicus, Kepler, Galileï, Huygens en Newton. Verder vroegen filosofen als Bacon en Descartes zich af wanneer wij iets kunnen aannemen: het gezag van de oude Grieken of de Bijbel of door middel van nieuwe ideeën? Belangrijk is dat er een nieuwe wereld- en mensvisie ontstond.

InleidingHoewel leerplicht in de Gouden Eeuw niet bestond, had iedere stad een school. Klassen bestonden nog niet: alle leerlingen zaten in één lokaal.Geen wonder dat leerlingen alleen moesten werken. Slecht werkende leerlingen kregen een lappen vogel naar hun hoofd geslingerd, de pechvogel. Bovendien kreeg de leerling ook een aantal klappen met een houten lepel: de plak.

InleidingEr was nog geen centrale overheid die zich met het onderwijs bemoeide. De meeste steden werden gecontroleerd door de steden en de kerken.Vervolgonderwijs was maar voor enkelen weggelegd. Een paar jaar lager onderwijs was al heel wat. Toch was het onderwijsniveau in de Nederlanden niet laag.Veel kinderen waren enige jaren naar school geweest en konden in ieder geval lezen. Minder kinderen konden schrijven.

BelangDe kinderen die in de Gouden Eeuw onderwijs hadden gevolgd, konden rekenen op een behoorlijke maatschappelijke functie. Dat is nu niet anders.Onderwijs gaf kansen. Scholing zorgt voor kritische geesten, waarover de Republiek in de 17e eeuw niets te klagen had, er waren genoeg.Met een aantal van hen zullen wij kennis maken.

OnderwijsArme kinderen hadden in de Vroegmoderne Tijd minder dan rijke deel aan gerichte opvoeding en onderwijs. Door te werken droegen zij op jonge leeftijd al bij aan het gezinsinkomen.De school bezochten zij meestal maar enkele jaren en soms helemaal niet. Toch is de Republiek wel beschreven als de ‘Republiek van kinderen’.Daarmee wordt bedoeld dat men in de lage naar verhouding veel aandacht had voor kinderen en hun behoeften.De hoge onderwijsgraad dicht men toe aan het calvinisme, die vorming benadrukte.

OnderwijsIn de Gouden Eeuw bestonden verschillende vormen van vervolgonderwijs.Kinderen (vanaf 6 jaar) uit de kleine burgerij gingen naar de Franse School, die enigszins vergelijkbaar is met het huidige vmbo-t/mavo.Er werd schrijven, etiquette, rekenen en boekhouden onderwezen. Soms ook Engels, Duits en muziek, al moest daar extra voor worden betaald. Frans was de voertaal.Er waren aparte scholen voor Jonge Heren en Jonge Juffrouwen. Goedkoop waren deze scholen niet, gemiddeld 250 tot 500 gulden per jaar. Een fors bedrag, aangezien een jaarinkomen van 1000 gulden in die tijd als veel werd beschouwd.

OnderwijsDe Latijnse School was voor de elite. Hier werden Latijn, Grieks, filosofie, godsdienst en welsprekendheid onderwezen.Daarnaast werden er geschiedenisboeken gelezen over Ovidius, Cicero en Vergilius.Latijn was niet zomaar een taal die je nodig had om een aantal beroepen uit te oefenen, maar was een middel om een oude cultuur te leren begrijpen, die aan de bakermat lag van de Europese beschaving.Grieks was meer een bijvak waarbij enige aandacht aan Homeros besteed werd. De colleges werden in het Latijn gegeven.Wie de Latijnse School voltooide, kon naar de universiteit.

Universiteit Leiden (1575)

De Universiteit Leiden was de eerste universiteit en een geschenk van Willem van Oranje, doordat de stad zich verdedigde tegen de Spanjaarden door hun dijken door te steken, zodat Parma de stad niet in kon nemen.De theologische faculteit van Leiden moest goede predikanten opleiden en de juridische faculteit was bedoeld als opleiding voor bestuurders en ambtenaren.Door de tolerante sfeer van de universiteit buitenlandse geleerden naar de Republiek gehaald worden om een professoraat te aanvaarden. De verdraagzaamheid trok ook buitenlandse studenten aan.

Universiteit Leiden (1575)

Leiden groeide met ongeveer 500 studenten uit tot de grootste universiteit in protestants Europa. Willem van Oranje had een afkeer van godsdienstige dwang en wilde een tolerante sfeer.De aanwezigheid van veel buitenlanders leverde weinig taalproblemen op, omdat iedereen het Latijn machtig was, wat ook de voertaal van de universiteit was.Vooral op het gebied van de medische wetenschap had Leiden een grote naam. Een zeer beroemde arts, Nicolaes Tulp (1593-1674) studeerde er medicijnen. Rembrandt schilderde zijn Anatomische Les in 1632

Grote geestenGeleerden als Hugo de Groot, Simon Stevin, Christiaan Huygens en Antonie van Leeuwenhoek zijn wetenschappers die in de Republiek hun wetenschappelijke kennis verzamelden en uitwisselden.Via wetenschappelijke publicaties (in het Latijn) werd er een Republiek der Letteren gevormd, die aanzien genoot in geheel West-Europa. Zelfs de Russische tsaar Peter de Grote kwam hier om te studeren.

Hugo de Groot (1583-1645)

Hugo de Groot was een van de belangrijkste studenten.Hij heeft een enorme invloed uitgeoefend op het internationale recht. Niet alleen kwam hij met het idee van vrije, internationale wateren, maar ook pleitte hij voor een internationale moraal voor staten.Zijn beroemdste boek is De Jure Belli a Pacis (Over het recht van oorlog en vrede). Dit boek vormt de basis voor het moderne volkenrecht. Boven soevereine staten zou een hoger belang staan: ‘Humaniteit gaat boven soevereiniteit’.http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051221_hugodegroot (3:42)

Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723)

De textielkoopman Antonie van Leeuwenhoek maakte rond 1670 zijn eerste microscoop.Onder de microscoop bekeek hij schimmels, bloedcellen en bacteriën.Wat hij ontdekte legde hij nauwkeurig vast.De wetenschappers van de 17e eeuw ontketende een ware wetenschappelijke revolutie met betrekking tot de natuur. zij, lieten zich voortaan leiden door waarneming en experiment.

Welke invloed had het vrije klimaat op de wetenschap in de

Republiek?1. Wat is een ‘vrij klimaat’?2. Wat werd destijds onder

wetenschap verstaan?3. Wanneer tijdens de Republiek?

– diachroon perspectief 1588-1648

6.2 Huiswerk

1-2, 4 t/m 6