سیاست خارجی ایران در قبال ایالات متحد آمریکا از منظر...

156- 129صص ، 1387پاييز و زمستان ـ دومشمارهدانش سياسي، سال چهارم،

آمريكا متحد اياالت قبال در ايران خارجي سياست ش1357 -1332 هاي در سالروزنا جيمز پيوستگي نظرية منظر از

03/08/1387: تاريخ دريافت ∗عطايي فرهاد دكتر 16/10/1387: تاريخ پذيرش ∗∗مقدم منصوري جهانشير

چكيده

از جمله موضوعات مهمي است كه در تكميل سؤال از ،سياست خارجي ايران در مقابل آمريكااين در حالي است كه در . سياست خارجي آمريكا در مقابل ايران، بايد به آن پرداخته شود

منظور به. سؤال دوم مد نظر بوده است معموالً،هاي كاربردي ما بنا به ضرورت علميةجامعهاي اخير جهت تحليل جيمز روزنا طي سالة و با توجه به نقش محوري نظرياشكالرفع اين

از آمريكا متحد اياالت قبال در ايران خارجي سياست مقاله ايندر هاي خارجي، و فهم سياست بررسي .م1953-1979 / ش1332- 1357 هاي سال طي درجيمز روزنا پيوستگي ةمنظر نظري و شود ميتقسيم 1358 -1342 و 1342 -1332 ةدور دو به ايران خارجي سياست .شده است

عوامل ،سپس .ددرگ مي بحث ايران خارجي سياست بر حاكم گفتمان ،ها دوره اين از كدام هر در سياست بر گذارتأثير عوامل ترين مهم كه دشو مي مشخص ايران خارجي سياست بر گذارتأثير

اهميت اين تحليل از آنجا ناشي .است بوده الملل بين نظام ساختار و پادشاه ،ايران خارجيهاي وابستگي سياست خارجي ايران در دوران پهلوي و شود كه ما را در درك ريشه ميريت سياسي خارجي مستقل موضوعي كه در مدي. سازد ثر بر آن آگاه ميؤهاي خارجي م لفهؤم

.دكرفعلي بايد پيوسته نسبت به آن حساس و از بازتوليد آن جلوگيري

كليدي واژگان

آمريكا متحد اياالت روزنا، پيوستگي ةنظري ايران، جمهوري اسالميخارجي، سياست

[email protected] الملل، دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران دانشيار روابط بين ∗ [email protected] الملل دانشگاه تهران دانشجوي دكتري روابط بين ∗∗

مقدم جهانشير منصوري / فرهاد عطاييدكتر 130

مقدمه .شود ميمحسوب آمريكا و ايران روابط در عطفي ةنقط ش1332 مرداد 28 كودتاي

ةانديش و داري سرمايه به نگاهي نيم كه را مصدق ملي دولت آمريكا متحد تاياال هاي خصلت ةهم با را ايران سلطنتي نظام و كرد سرنگوناين كودتا در داشت، ليبراليسم

به آمريكا متحد اياالت بعد، به زمان آن از .دكر احياء آن استبدادي و پاتريمونياليستي به هركدام آمريكا جمهور رؤساي و شد تبديل ايران سياسي ةصحن در فعال بازيگري در دوستانه و خاص سياستي خود، سياسي ةرهنام و المللي بين احوال و اوضاع فراخور

در ايران با آمريكا روابط بر آن تأثير و ها سياست اين .كردند برقرار ايران دولت قبال آن به كمتر كه ضوعيمو اما شده، بررسي كفايت حد به متعدد مقاالت و ها كتاب

گفتمان تحليل و تجزيه و آمريكا قبال در ايران خارجي سياست ،است شده پرداخته .است نظري ديدگاه كي از آن بر حاكم

قبال در ايران خارجي سياست كه است اين مقاله اين درمطرح سؤال بنابراين، .كرد پيدا تيتحوال چه و بود چه 1357-1332 هاي سال طي در آمريكا متحد اياالت .گرديد سياست اين اتخاذ موجب عواملي و علل چه اينكه ديگر

منابع از استفاده با و توصيفي شكل به تا شود ميتالش اول سؤال به پاسخ در پاسخ در اما .شود تشريح آمريكا متحد اياالت قبال در ايران خارجي سياست موجود،

بر گذارتأثير عوامل و علل بررسي براي روزنا جيمز پيوستگي ةنظري دوم، سؤال به چارچوب در كه است اين مقاله ةفرضي .شد خواهد گرفته كار به ايران خارجي سياست

فرد ايران خارجي سياست بر گذارتأثير عوامل ترين مهم روزنا جيمز پيوستگي ةنظري .ستا بوده الملل بين نظام ساختار و ايران سياسي نظام در او جايگاه و نقش )پادشاه(

يعني نظري، مباني به اول، مبحث در :است شده تنظيم مبحث سه در مقاله اين در ايران خارجي سياست دوم، مبحث در .شود مياشاره روزنا جيمز پيوستگي ةنظري مبحث در و گردد ميمطرح 1357-1332 هاي سال طي در آمريكا متحد اياالت قبال ايران خارجي سياست بر گذارتأثير ملعوا ،نظريه اين اساس بر شود ميتالش سوم،

.شود تشريح

131 ...ي جيمز روزنا پيوستگنظريةسياست خارجي ايران در قبال اياالت متحد آمريكا از منظر

روزنا جيمز پيوستگي ةنظري :خارجي سياست تحليل نظري چارچوب .1

خود ةسابق و قدمت معادل الملل، بين روابط يا ها دولت بين روابط ةمطالع پيشينة چنداني قدمت خارجي سياست تحليل يا خارجي سياست مطالعه اما .ستها دولت يك نيز بعد به زمان آن از .گردد برمي دوم جهاني جنگ از بعد به آن سابقه و ندارد

فراملي طور بهكاربرد قابل و تعميم قابل مسلط تجربي دانش بر مبتني نظري چارچوب عنوان تحت كه آنچه (Hudson and Vore, 1995, p.212) است نشده ظاهر رشته اين در

روابط نظريات تأثير تحت شدت به ،دارد وجود خارجي سياست نظري ادبيات در كه است محيطي يها دانش و شناسي روان اجتماعي، دانش سياسي، علوم الملل، بين

.شود ميتأكيد و تكيه خارجي سياست فرايند از بخشي بر نظريات اين از هركدام توان ميكه است آن از حاكي خارجي سياست مطالعات ةتاريخچ بر مروري

مختلط و خرد كالن، ةشناسان روش رهيافت سه درون در را يخارج سياست يها نظريه :كرد تقسيم )ميانبرد(

در كه نويسندگاني .دارد اشاره الملل بين نظام كل به رهيافت اين :كالن رهيافت .يك و دارند توجه تجريدي قضاياي و ها مفروض مفاهيم، بر ،زنند ميقلم تحليل سطح اين اين در .كنند ميتأكيد ها كشور خارجي سياست بر الملل نبي نظام ساختار تأثير بر

بيليارد يها توپ همچون الملل بين نظام اصلي كنشگر عنوان به ها كشور رهيافت، چگونگي بر لذا و دوش محسوب يكسان ها آن دروني ماهيت كه شوند ميمحسوب نوع نظر از رانكنشگ اين لذا .ندارد تأثير الملل بين بيليارد ميز روي ها آن چرخش دليل، همين به .دارد وجود ها آن بين همگوني نوعي و ندارند يكديگر با تفاوتي كاركرد،

نقش خارجيشان سياست رفتار در بازيگران داخلي يها پويش و ارزشي يها نظام .)130ص ،1384 ،زاده سيف( دارد ناچيزي كنث ساختاري رئاليسم ةنظري گيرد، ميقرار رهيافت اين در كهاي نظريه ترين مهم

تأثير تحت )ها دولت( ها واحد خارجي سياست والتز،اي سامانه ةنظري در .است والتز دهنده سازمان اصل برحسب الملل بين نظام ساختار .است الملل بين نظام ساختار

رفتار يالملل بين منابع به خصوصيات اين .شود ميفهميده قدرت توزيع و اقتدارگريزي عوامل ةمنظوم از داخلي يها سياست و ها ساختار منظر، اين از .دهد ميشكل ها دولت


بر كه است نظام ساختارهاي آن درواقع، .شود ميحذف خارجي سياست بر گذارتأثير .(Waltz, 1979, pp.81-82) دهد ميشكل ها آن رفتار به و ردگذا مي اثر ها واحد كنش

رفتار بر ها كشور داخلي ساختار تأثير بر فترهيا اين نويسندگان :خُرد رهيافت .دو از حاكي ها كشور رفتار در تفاوت وجود ها آن اعتقاد به .كنند ميتأكيد ها آن خارجي يك از ها كشور خارجي رفتار و عملكرد منظر، اين از .است داخلي ساختار اهميت از ت،اس جغرافيايي خاص واحد هر استقرار محيط و داخلي مقتضيات تابع طرف، يها زني چانه و اجتماعي محيط گيرندگان، تصميم شخصيت تأثير تحت ديگر، طرف در رهيافت، اين ديگر، عبارت به .است جامعه داخلي سطح در سازماني و ساالرانه ديوان به توان ميرهيافت اين نويسندگان ترين مهم از .است دولت »سياه ةجعب« گشودن پي

گراهام ساپين، برتون بروك، دبليو.اچ اسنايدر، يچاردر اسپروت، مارگارت و هارولد ;Sprout, 1957; Snyder, Bruck and Sapin, 1965( كرد اشاره هالپرين و آليسون

.(Alison and Halperin, 1972, p.43) خارجي سياست تحليل و تجزيه براي دارند اعتقاد نويسندگان از دسته اين و ذهن .پرداخت »سياه ةجعب« بازگشايي به و كرد عرجو جوامع داخل به دباي ها دولت ازاي مجموعه شامل بلكه نيست سفيد يلوح ،خارجي سياست گيران تصميم ةانديش

مفاهيم و ،ها انگيزه تجربيات، ،ها ارزش ،ها گرايش باورها، نظير الگوهايي و اطالعات عوامل و ولوژيايدئ سياسي، ينهادها اقتصاد، جغرافيا، تاريخ، فرهنگ، .است ديگر عمل آن درون در گيرنده تصميم كه دهد ميشكل را يا اجتماعي چارچوب ديگر، اشاره اجتماعي محيط عنوان در عوامل اين به اسپروت مارگارت و هارولد .كند مي افراد خصوصيات و شناسانه روان محيط هم ،محيط اين .(Sporout,1957, p.309) كنند مي جايگاه و زياد قطعيت عدم رواني، فشار نظير خاصي شرايط تحت كه شود ميشامل را

نقش خارجي سياست گيري تصميم در تواند ميگيري، تصميم فرايند در فرد مسلط و ملي خصوصيات كه راتر بزرگ فرهنگي و اجتماعي محيط هم و باشد، داشته محوري و كنند ميدرك را الملل بين محيط چگونه نخبگان اينكه كشف .شود ميناميده اجتماعي ايفا خارجي سياست تحليل و درك در محوري نقش دارند، ديگران از ها آن كه تصوري

(Hudson and Vore, 1995, p.212). كند مي


در رهيافت اين نويسندگان ):تحليل سطح دو تركيب( ميانبرد يا مختلط رهيافت .سه خارجي سياست تحليل و تجزيه براي كالن و خرد تحليل سطح دو هر از استفاده پي

با وي .كرد اشاره روزنا جيمز به توان ميرهيافت اين نويسندگان جمله از .هستند را تحليل سطح دو اتصال ةزمين »خارجي سياست ةنظري پيش« عنوان بااي مقاله نوشتن از وسيعي ةمجموع كه دارند وجوداي شايسته تحليلگران روزنا، اعتقاد به .نمود فراهم اتتأثير كه اند كرده كشف را شناسانه روان و فرهنگي اقتصادي، اجتماعي، دهايفراين تحليلگران .دارد جوامع خارجي رفتار بر )توانمندساز و ساز محدوديت( توجهي قابل

يك خارجي سياست بين و اند شده متمركز سياسي فرايندهاي بر كه هستند ديگري خصوصيات و جمعي يها رسانه يها فعاليت عمومي، افكار در تغييرات و ملت

- تحليلگران از ديگراي عده .كنند ميبرقرار پيوند -انسجام گرايشات، سوابق، -نخبگان متغيرهاي به را خود توجه -كنند ميپيروي گيري تصميم رهيافت از كه هايي آن

عنوان به ها حكومت درون در كه اند دهكر معطوف سازماني متغيرهاي و نقش، انگيزشي، به كه دارد وجود نيز ديگري يها پژوهش .كند ميعمل خارجي سياست ةكنند عيينت

بر گذارتأثير عوامل عنوان به گير تصميم نهادهاي و گيرندگان تصميم از خاصي انواع كدام هيچ گفت توان ميبنابراين، .دارند توجه خارجي گذاري سياست فرايند

است نشده واقع غفلت مورد خارجي رفتار منبع عنوان به داخلي فرايندهاي از(Rosenau, 1971, pp.96-97).

،اين .كرد اضافه نيز ديگري عوامل توان ميمجموعه اين به كه دارد اعتقاد روزنا فرايند بر گذاريشانتأثير ةنحو دادن نشان مهم .نيست دشواري چندان كار

تأثير خارجي رفتار بر كه فرايندهايي كردن معرفي .است خارجي گذاري سياست شود ميعملياتي خاصي شرايط چه تحت و چرا و چگونه كه كند نميتبيين گذارد، مي و داخلي سطوح در عواملي چه اينكه شناسايي .ندارد يتأثير شرايطي چه تحت و

كدام شرايطي، چه تحت كه دهد نمينشان دهد، ميشكل خارجي سياست به خارجي الزم توجه آن به كه استاي مسئله اين .شود ميغالب ديگر ةدست بر عوامل از دسته داخلي عوامل صرف توصيف از كه دارد وجوداي مقاله و كتاب ندرت به .است نشده بسيار حتي .دهد قرار خارجي سياست تبيين جهت تعامل فرايند در را ها آن و رود فراتر


خواهد چنان پس -شود چنين اگر« صريح يها مفروض شامل كه آثاري است كمتر رفتار از خاصي نوع پس باشد، داخلي عوامل از خاصي شكل اگر يعني ؛گردد »شد

(Rosenau, 1971, pp.98-99). شود ميايجاد خارجي كه داند ميپذير آزمون تعميم از جامع فراگير نظام يك نبود را امر اين دليل روزنا

ةحوز اين دهند مينشان يبيرون يها واكنش كه كند رفتار كنشگراني عنوان به جوامع با خاصي جوامع از فراتر كه است ييها رهيافت و ها چارچوب بدون تنها نه مطالعاتي

كند سازي مفهوم را خارجي سياست منابع و ها توانمندي ابزارها، اهداف، بتواند و باشد علّي، حالت يك در خارجي رفتار و اجزاء آن بين كه است طرحي هرگونه بدون بلكه .كند برقرار پيوند

:است عامل پنج تأثير تحت ها كشور خارجي رفتار وي اعتقاد به .شود ميگيرندگان تصميم فرد منحصربه خصوصيات شامل مجموعه اولين :فرد .يك

فرد پيشين تجربيات و ها استعداد ،ها ارزش يعني گيرنده تصميم يها جنبه ةهم متغير اين ديگر از را رفتارش يا و رجيخا سياست يها گزينه كه شود ميشامل را

.كند ميمتمايز گيرندگان تصميم كه نقشي از خارجي، رفتار به مربوط متغيرهاي از دوم ةمجموع :نقش .دو شخصيتي خصوصيات به توجه بدون ،شود ميناشي كند ميايفا گيرنده تصميم

.نقش ايفاكنندگان كه كند مياشاره متيحكو ساختار از ييها جنبه آن به :حكومتي متغيرهاي .سه مجريه ةقو ةرابط تأثير .دهد ميافزايش يا سازد ميمحدود را خارجي سياست يها گزينه

.است حكومتي متغير شدن عملياتي ازاي نمونه خارجي سياست در مقننه ةقو و بر كه دارد اشاره جامعه يك غيرحكومتي يها جنبه از دسته آن به :جامعه متغير. چهار

وحدت ميزان جامعه، يك عمده ارزشي يها گيري جهت .گذارد ميتأثير يخارج رفتار است متغيرهايي غيردولتي، هاي سازمان و ها انجمن ،ها گروه شدن، صنعتي ميزان ملي، .دارد مشاركت كشور يك خارجي يها سياست و ها آرمان محتواي تعيين در كه


يك خارجي محيط سانيغيران و انساني يها جنبه شامل :محيطي متغيرهاي. پنج يخارج سياست يها گزينه و دهد ميروي خارج در كه است كنشي هر يا جامعه .(Rosenau, 1971, pp.108-109) دهد مي قرار تأثير تحت و كند مي مشروط را گيرندگان تصميم

نيست دخيل متغيرهاي بيان صرفاً خارجي، سياست ةنظري پيش از روزنا هدف البته او اعتقاد به .است خارجي سياست فرايند در ها متغير از هركدام نقش دادن نشان بلكه محيط عامل و داخلي چهارگانه عوامل از هريك نفوذ ميزان مختلف هاي كشور در نفوذ ميزان وي نظر به .است متفاوت خارجي سياست اجراي وگيري شكل در الملل بين

دو به را ها كشور كه بازيگر قدرت .يك :دارد بستگي عامل پنج به فوق عوامل از هريك كشورهاي كه بازيگر اقتصادي وضعيت .دو ؛كند ميتقسيم كوچك و بزرگ دسته

؛اجتماعي ساختار بسته و باز ماهيت .سه ؛كند ميجدا نيافته توسعه از را يافته توسعه موضوعي يها حوزه .پنج و فرهنگي ساختار ناپذيري رخنه يا و پذيري رخنه .چهار

.(Rosenau, 1971, p.110) مختلف

روزنا نظر از خارجي سياست در دخيل هاي متغير بندي رده

Source: Rosenau, 1971, p.113

جغرافيا و طبيعي منابع

هاي كوچك كشور هاي بزرگ كشور

وضعيت اقتصادي

نيافته توسعه يافته توسعه نيافته توسعه يافته توسعه

وضعيت سياسي

بسته باز بسته باز بسته باز بسته باز

هاي بندي رده متغيرها

نقش جامعه حكومتنظام

الملل بين فرد

نقش فرد

كومت ح نظام

الملل بين جامعه

فرد نقش جامعه نظام

الملل بين حكومت

فرد نقش

حكومت نظام

الملل بين جامعه

نقش نظام

الملل بين جامعه حكومت فرد

نقش نظام

الملل بين فرد

حكومت جامعه

فرد نظام

الملل بين نقش جامعه حكومت

فرد نظام

الملل بين نقش

حكومت جامعه

آمريكا نمونهشوروي سابق

چكسلواكي هلند چين هند سابق

غنا كنيا


هر در اجتماعي نظام هر رفتار و خصوصيات كه است اعتقاد اين بر روزنا بنابراين، ؛است خارجي و داخلي متغير يها محيط و فرهنگي سنت محصول زمان، ازاي لحظه

تأثير تحت رندگانيگ تصميم فعاليت و انتخاب ةداير و ها گزينه ديگر، عبارت به از كه است ييها درخواست و ها تقاضا تاريخي، يها سنت و سوابق فرهنگي، هنجارهاي

.(Rosenau, Davis and East, 1972, p.146) گيرد مينشئت خارجي و داخلي نظام دو هر عوامل روزنا، جيمز نظري چارچوب از استفاده با شود ميسعي بعد بخش در

محيط و الملل بين محيط سطح دو در ايران خارجي سياستگيري جهت بر گذارتأثير قبال در ايران خارجي سياست به ستا ضروري درابتدا .شود تحليل و تجزيه داخلي .شود اشاره .ش 1357-1332 هاي سال طي در آمريكا متحد اياالت

.ش1357-1332 هاي سال طي در آمريكا قبال در ايران خارجي ستسيا .2

ملي منافع تأمين راستاي در كه دانست اقداماتي ةمجموع توان ميرا خارجي سياست ةصحن در ديگر يها دولت با رابطه در كشور يك دولت گوناگون يها بخش توسط يها اقدام از تاس عبارت خارجي سياست ديگر، عبارت به .دشو مي اجرا الملل بين

و درازمدت يها هدف به دستيابي منظور به كشور گيران تصميم توسط كه مرزي برون .)83ص ،1380 رينولدز،( گيرد ميصورت مدت كوتاه

سياست درگيري سمت نوع سه به »الملل بين سياست تحليل« كتاب در هالستي اعتقاد او .»اتحاد و ائتالف« و »تعهد عدم« ؛»انزواگرايي« :كند مياشاره ها كشور خارجي

راه از دولت كه است اين فرضشان آورند، ميروي انزواگرايي به كه ييها حكومت دارد هاي زمينه در درگيري نازل سطح اتخاذ و نظام هاي واحد ديگر با مراودات تقليل

در .كند حفظ را خود امنيت و استقالل تواند ميبهتري نحو به نظام، در مطرح موضوعي خود كديپلماتي هاي حمايت گاه و نظامي هاي توانايي ها دولت تعهد، عدمگيري سمت

كه هايي حكومت ،درنهايت و گرفت نخواهند كاره ب ديگر دولتي مقاصد براي را اين فرضشان هستند، دائمي نظامي هاي اتحاد و كديپلماتي هاي ائتالف ايجاد درصدد منافعشان از آيند، نائل يشانها هدف به توانند نمي خود هاي توانايي تجهيز با كه است مسائل با كه ديگري هاي دولت به ،رو ازاين .بگيرند را تهديدات جلوي يا كنند دفاع


ها آن به و كنند ميتكيه ،اند سهيم ها هدف همان در يا هستند رويارو مشابه خارجي تحت نيز ايران تدول رسد مينظره ب .)180ص ،1376 هالستي،( سپارند ميتعهداتي

.باشد هكرد اتخاذ آمريكا متحد اياالت قبال در سياستي چنين ،انديشه همين تأثير متحد اياالت قدرت به را خود بازگشت كه شاه ،1332 مرداد 28 كودتاي از بعد گرفت پيش در كشور آن قبال در دوستانه و خاص سياستي دانست، ميمديون آمريكا

سياست انپژوهشگر بيشتر طرف از كه سياست اين .)369ص ،1372 كاتوزيان،( سلطنت دوره طول تمام در گرفت، نام آمريكا متحد اياالت با »اتحاد و ائتالف«

خارجي سياست ان،پژوهشگر بيشتر .بود حاكم ايران خارجي سياست بر محمدرضاشاه اين يمبنا .كنند ميتقسيم مشخص دوره دو به را آمريكا متحد اياالت مقابل در شاه

و »مثبت ناسيوناليسم« يعني ايران خارجي سياست بر حاكم گفتمان نوع نيزبندي تقسيم .است »ملي مستقل سياست«

)م1963-1953(ناسيوناليسم مثبت ةدور .2-1

ناسيوناليسم« يا »مثبت ةموازن« دوره اين در ايران خارجي سياست بر حاكم گفتمان و شد مطرح مصدق »منفي ةموازن« ةنظري قابلم در شاه طرف از كه گرفت نام »مثبت را مثبت ناسيوناليسم پهلوي محمدرضاشاه .بود خارج جهان با مثبت تعامل ،آن از منظور

ندك ميتأمين را كشور اقتصادي و سياسي استقالل حداكثر كه كرد ميتوصيف سياستي و پذيريم ي مرا ملتي هر با دوستي ما« .)151ص ،1378 ريشار، و هوكارد يگار،د(

يا دوستي چنين آنكه شرط به كنيم استفاده كشور آن فني و علمي تجارب از حاضريم اصلي خطوط .)42ص ،1379 ازغندي،( »نسازد وارداي لطمه ما استقالل يا منافع به

و صلح تأمين .يك :از بود عبارت محمدرضاشاه نظر طبق مثبت ناسيوناليسم سياست منشور 52 و 51 مواد از پيروي و متحد ملل سازمان به ستنپيو با كه يالملل بين ثبات تمام در جمعي امنيت تأمين هاي برنامه در جانبه همه مشاركت .دو ؛است حصول قابل منابع از اقتصادي و فني هاي كمك قبول و اقتصادي و سياسي اجتماعي، هاي زمينه

بخشيدن استحكام .سه ؛كشور فني و مالي اقتصادي، توانمندي افزايش براي خارجي و رعايت در دوستان به كمك هدف با و ناپذير خستگي جديت با ايران دفاعي سازمان


تأمين و ايران ارضي تماميت و حاكميت حق حفظ جمعي، امنيت هاي پيمان به احترام ).43ص ،1379 ازغندي،( داخلي امنيت

ستسيا كه است آن از حاكي ايران خارجي سياست در بعدي تحوالت اما بود شده طرح آمريكا متحد اياالت با اتحاد و ائتالف جهت در بيشتر مثبت ناسيوناليسم

(Sakai, 1991, p.446). ،اقتصادي و نظامي سياسي، مناسبات تحكيم و گسترش درواقع ايران خارجي سياست اصلي هدف ،مطالعه مورد ةدور كل در آمريكا متحد اياالت با

خارجي سياست در مقطع اين در ايران دولت كه را ياهداف كلي طور به.است بوده :كرد خالصه گونه بدين توان مي،كرد ميدنبال

كسب و نفوذ افزايش و ايران امور در آمريكا متحد اياالت ساختن درگير .يك .انگلستان و شوروي هاي قدرت مقابل در كشور آن بيشتر هاي حمايت متحد اياالت نظامي و مالي هاي دتمساع و ها كمك از بيشتري ميزان جذب .دو .قدرت داخلي هاي ساختار به بخشيدن استحكام براي آمريكا

ضريب افزايش منظور به كشور آن با دفاعي و نظامي امنيتي، هاي پيمان انعقاد .سه .كشور ملي امنيت

داشت، قرار ايران دولت روي پيش كهاي مسئله اولين اول، هدف خصوص در يافتن جريان و انگلستان دولت با روابط مجدد برقراري و فتن ةقضي فصل و حل

و حل آمريكا متحد اياالت دولت ميانجيگري با مسئله دو اين كه بود نفتي هاي درآمد با توانستند بار نخستين براي انييمريكاآ كنسرسيوم، قرارداد امضاي با و گرديد فصل ،1386 فوران،( شوند شريك ايران نفت در كنسرسيوم سهام از درصد 40 كسب .)Sakai,1991, p.443 ؛463ص

اياالت اقتصادي و مالي هاي كمك بيشتر جذب براي ايران دولت اين، بر عالوه اقتصادي امور در ها آن بيشتر مشاركت ةزمين كردن فراهم ،همچنين و آمريكا متحد يها سرمايه جلب قانون« نظير داخلي قوانين سلسله يك تصويب ضمن ايران،

همچنين و .م1957 هييژو /1336 تير 20 در »شمالي آمريكاي هاي كشور خصوصي كشور آن دولت با نيز هايي نامه موافقت سال، همان بهمن 12 در »بانكداري قانون«

و ايران بين »كنسولي حقوق و اقتصادي روابط مودت، ةعهدنام« جمله از ؛ردك ءامضا


بازرگاني مبادالت و گسترش ايران در مريكاآ خصوصي بخش فعاليت درنتيجه، .آمريكا ايران در آمريكا فني نامشاور تعداد بر سابقه بياي گونه به و يافت افزايش كشور دو

قوانين مجموعه ؛251-236صص ،1357 كشور، مقررات و قوانين كل اداره( شد افزوده ،1379 ازغندي، ؛221-12صص گذاري، قانون هجدهم دوره مصوبات و موضوعه

.)177-174صص ،1371 بيل، ؛277ص در آمريكا متحد اياالت ساختن درگير كه خود ةاولي هدف به ايران دولت بنابراين،

به قضيه اما .گرديد لينا بود، كشور آن بيشتر هاي حمايت كسب و نفوذ افزايش و ايران با نظامي و سياسي مناسبات گسترش از ايران اصلي هدف زيرا ؛شد نمي ختم جا همين ايران ارتش تقويت براي بيشتر نظامي تجهيزات و ها كمك كسب آمريكا متحد اياالت )دالس -آيزنهاور( آمريكا متحد اياالت مردان دولت اهداف با كه موضوعي بود؛

نيست قادر گاه هيچ ايران ارتش چون كه بودند معتقد ها آن .نداشت چنداني همخواني بلكه كند تأسيس نيرومند ارتش يك نبايد شاه ،اينبنابر ؛كند مقاومت شوروي برابر در مهدوي، ؛90ص ،1363 روبين،( باشد متكي آمريكا متحد اياالت هاي تضمين به بايد

.)264ص ،1380 در آمريكا متحد اياالت نظامي و مالي هاي مساعدت و ها كمك ميزان ،حال بااين

( ;Sakai, 1991, p.444دكراي مالحظه قابل افزايش قبل ةدور به نسبت دوران اين

(Stork,1993, p.233مكرر طور بهاو و بود شاه انتظارات از كمتر افزايش ميزان اين اما ؛ را ايران هاي نيازمندي ايران، به آمريكا متحد اياالت كمك كه كرد ميشكايت و گله

حدمت اياالت كه هايي كمك ميزان كه درحالي .نيست ايران شأن در و كند نمي مرتفع به كمك برابر چهار و سه دو، ،ترتيب به د،رك ميتايوان و تركيه يوگسالوي، به آمريكا .)265-264صص ،1380 مهدوي، ؛89ص ،1363 روبين،( بود ايران

متحد اياالت هاي كمك بيشتر جذب از ايران كه زماني در و دوم هدف جهت در .كرد اعالم بغداد امنيتي پيمان هب پيوستن براي را خود آمادگي بود، شده نااميد آمريكا

دو خارجه امور وزيران ميان 1955 فوريه 24 /1333 اسفند پنجم در كه پيمان اين بود، دهش ءمضاا بغداد در » متقابل هاي همكاري پيمان« عنوان تحت تركيه و كشورعراق

از گريدي ةحلق »پاسيفيك پيمان« و »سيتو« پيمان مانند و داشت امنيتي و دفاعي ماهيت


ويتنام جنگ در شكست از پس ها امريكايي كه بود سياسي و امنيتي هاي پيمان رشته يك ةكنند تضمين تا بودند كرده ايجاد اي همنطق هاي اتحاديه صورت به آسيايي هاي كشور در

منطقه در نفع ذي هاي كشور براي پيمان اين به ورود ،5 ةماد اساس بر .باشد منافعشان در پاكستان و ،1334 فروردين دهم در انگلستان دليل، همين به . بود دهش گذارده آزاد ;Good, 1997, p.156; Wilber, 1981, p.250 (شدند بغداد پيمان وارد 1334 مهر اول

(Sakai, 1991, pp.444-445. پيمان اين در ايران فوري عضويت به مايل آمريكا متحد اياالت مقامات ،درابتدا

به پيوستن براي را خود تصميم آمريكا صالحديد و مشورت از پيش راناي اما نبودند، قرار شده انجام عمل يك مقابل در را آمريكا آمادگي اعالم اين و كرد اعالم بغداد پيمان 11 /1334 مهر 19 در ايران لذا .)Chubin, 1974, p.91 ؛90-89صص ،1363 روبين،( داد

به ايران پيوستن كه دارد اعتقاد رمضاني اهللا حرو .پيوست بغداد پيمان به 1955 اكتبر (Ramazani, 1975, p.274).تاس بوده ايران طرفي بيسنتي سياست نقض بغداد، پيمان

و كرد خودداري پيمان اين به ورود از بود، سازمان اين تشكيل باني خود كه امريكا اما .كرد فراهم را ايران ناخرسندي موجب امر اين

كه ،سوئز كانال بحران از بعد كنگره در آن تصويب و آيزنهاور ةرهنام طرح با واگذار جمهور رئيس به بود، كنگره حقوق از سنتي طور به كه را جنگ اعالن اختيار هايپيشنهاد اساس بر و ) ;445Ramazani, 1975, p.279ص ،1379 شولزينگر،( كرد مي

،1373 لنجافسكي،( خاورميانه، هاي ملت اقتصادي ةبني تقويت يعني آن، در شده مطرح ميليون 23 از يعني ؛كرد پيدا بيشتري افزايش ايران به مريكاآ نظامي كمك ميزان ،)77 و. م1957 هاي سال در دالر ميليون 104 /9 و 5/82 به .م1956 مالي سال در دالر

ايران دولت اما .)53-52صص ،1376 تالني، سه درويشي( كرد پيدا افزايش .م1958 در آمريكا متحد اياالت دولت جانب ازتر جدي هاي تضمين و تعهدات پذيرش انخواه اينكه تا .كرد ميشكايت و گله آمريكايي مقامات توجهي بياز همواره و بود ايران قبال اين طبق .رسيد ءامضا به كشور دو بين دوجانبه دفاعي ةنام موافقت .م1959 ژانويه در

نظامي تجاوز صورت در ايران از را خود حمايت ريكاآم متحد اياالت ،نامه موافقت پشتيباني و حمايت از حدودي تا ايران دولت نامه، موافقت اين انعقاد با .كرد مياعالم


نظامي و مالي هاي كمك ميزان كه اين ضمن .يافت خاطر اطمينان آمريكا متحد اياالت ;Ramazani, 1975, pp.280-281; Chubin, 1974, p.92 (يافت افزايش نيز ايران به كشور آن

Lenczowski, 1978, p.398(. براي ايران دولت شد، اشاره آن به اين از پيش كه ييها نامه موافقت بر عالوه به كشور آن با نيز ديگري هاي نامه موافقت آمريكا دولت با خود مناسبات گسترش

امضاي و فولبرايت ةبرنام ساختن فعال به توان ميجمله آن از كه رساند ءامضا 1380 مهدوي،( دكر اشاره اتمي انرژي از غيرنظامي استفاده در همكاري ةنام موافقت

.)270-265صص ،1357 ،كشور مقررات و قوانين كل اداره ؛263ص درخواست مورد شدت به كه آمريكا متحد اياالت هاي كمك و ها حمايت فرايند

.اف جان آمدن كار روي و آيزنهاور ريجمهو رياست ةدور پايان تا بود، ايران دولت جديد ةرهنام طرح با جديد، جمهور رئيس آمدن كار روي با اما .داشت ادامه كندي

آمريكا روابط در را زدايي تنش زمينه كه ،»نو هاي مرز سياست« و »پيشرفت براي اتحاد« رد،ك ميتشويق داخلي اصالحات انجام رايب را آمريكا متحدان و فراهم شوروي و

آمريكا جديد دولت .درآمد آميزي ابهام صورت به آمريكا متحد اياالت با ايران روابط هاي كمك همة و كرد متهم آمريكا هاي كمك درست مصرف در كوتاهي به را ايران

انجام با شاه لذا .كرد اعالم ايران در را چهار اصل ةبرنام پايان و قطع را مالي بالعوض ايجاد و يوزير نخست رايب اميني علي آوردن كار روي ،ازجمله داخلي تحركات واكنش آمريكا متحد اياالت بر حاكم سياسي فضاي تغيير به نسبت سياسي، باز فضاي انجام از را او ،1341 فروردين در كندي با ديدار و آمريكا به سفر با ،درادامه و داد نشان

را كندي پيشنهادي اصول ،ايران به بازگشت از بعد و ساخت مطمئن داخلي اصالحات .كرد اجرا سفيد انقالب عنوان با

غرب به منحصر ايران خارجي سياست ،دوره اين در كه گفت توان مي،درمجموع حاكمآميز خصومت روابط شمالي ةهمساي با ايران بين و بود آمريكا متحد اياالت ويژه به چنداني تحرك امكان كه بوداي يكطرفه ةجاد ،مثبت ناسيوناليسم سياست درواقع، .بود ثبات و امنيت متوجه ايران دولت نگراني اهم .گذاشت نمي باقي ايران دولت براي


النئومس به را خود يها ديدگاه توانست نمي الزم منابع نداشتن دليل به شاه و بود داخلي .بقبوالند آمريكايي مالي هاي حمايت و ها كمك به شديد وابستگي ،دوره اين در ايران سياست يژگيو

ديگر، عبارت به ؛بود نظامي و اداري سازمان تجديد براي آمريكا متحد اياالت فني و متحد اياالت دولت نزد در را ايران اهميت و جايگاه نقش، تا كرد ميتالش ايران دولت و ايران دولت به نظامي و مالي هاي كمك افزايش به متقاعد را آن و ببرد باال آمريكا

حالي در اين .ندك ايران از نظامي پشتيباني و حمايت بر مبني تعهداتي پذيرش ،همچنين و بودند ترديد و شك دچار شاه قابليت مورد در آمريكا متحد اياالت مقامات كه بود سازند محدود افزار جنگ دريافت براي را او ناپذير سيري هاياشت كوشيدند ميدائماً

.)264ص ،1380 مهدوي، ؛95-94صص ،1369 شوكراس،(

.)م1979-1963(سياست مستقل ملي ةدور .2-2

به »مثبت ناسيوناليسم« از ايران خارجي سياست بر حاكم گفتمان .م1960 ةده آغاز با سياست بر حاكم گفتمان در تغييري چنين ييچرا .يافت تغيير »ملي مستقل سياست«

اساسي خطوط .شود ميبررسي ديگر جاي در كه است موضوعي ايران، خارجيجويي صلح« :از بود عبارت پهلوي محمدرضاشاه اظهارات طبق »ملي مستقل سياست«

و حكومتي هاي نظام با ولو جوامع و ها كشور همة با تفاهم و همزيستي صميمانه، .)109، ص1345پهلوي، ، نقل از 50ص ،1379 زغندي،ا( »...متفاوت هاي ايدئولوژي به منحصر ايران خارجي سياست ،پس ازآن كه بود آن سياست اين خاص معناي

را خود روابط تا كند ميتالش ايران دولت و بود نخواهد آمريكا متحد اياالت و غرب ايران مناسبات ،اساس همين بر و دهد گسترش شرق بلوك ،ازجمله ،ديگر هاي دولت با يامضا ازجمله ؛يافت گسترش حدودي تا شرق بلوك و شوروي جماهير اتحاد با

به ايران گاز صدور براي لوله خط يك احداث منظور به كشور آن با ييها نامه موافقت و هوركاد ديگار،( اصفهان در آهن ذوب عظيم كارخانه ساخت ،همچنين و شوروي اتحاد با ايران فني و بازرگاني اقتصادي، مناسبات گسترش اما ؛)183 ص ،1378 ريشار، همه ب يا آمريكا متحد اياالت با ايران روابط سطح كاهش معناي به ،شوروي جماهير


سياست وقايع در بيشتر تعمق بلكه نبود كشور آن با اتحاد و ائتالف سياست خوردن .آمريكاست متحد اياالت با نظامي و سياسي هاي پيوند بيشتر استحكام از حاكي خارجي

،كرد ميدنبال رجيخا سياست در مقطع اين در ايران دولت كه را اهدافي كلي طور به :دكر خالصه گونه اين توان مي

دولت دائم امنيت و ثبات خصوص در آمريكايي مقامات به اطمينان دادن .يك ؛الملل بين نظام در آمريكا متحد اياالت با همكاري و همراهي و ايران

ناسيوناليستي و كمونيستي تحركات با مقابله در ايران نظامي توانمندي تقويت .دو ؛منطقه در عرب

خروج از بعد فارس خليج در قدرت خأل كردن پر براي ايران آمادگي .سه .ايران از آمريكا حمايت ضرورت و منطقه از بريتانيا هاي نيرو

»سفيد انقالب« عنوان با اصالحاتي انجام با ايران دولت اول، هدف خصوص در برقراري با و كرد بديلت آمريكا جمهور رؤساي پسند مورد و مقبول ةچهر به را خود كرميت نظير خود، هاي رابط ازگيري بهره و آمريكا زمامداران با دوستانه شخصي روابط

خواست مي چههر به توانست راكفلر، جان و ديويد روستو، والت ماير، آرمين روزولت، ةنزمي ،ايران مقيم آمريكايي كاركنان به سياسي مصونيت اعطاي با اينكه ضمن .برسد ديگري اقدامات ،همچنين ايران .ساخت فراهم را كشور دو نظامي مبادالت ايشافز

از پشتيباني و حمايت ،ازجمله د؛دا انجام آمريكا مقامات بيشتر اعتماد كسب براي نفتي تحريم موضوع در .ويتنام جنگ و ليئاسرابارة در آمريكا متحد اياالت سياست در و شد تبديل ليئاسرا و غرب نفت اصلي ةكنند تأمين به ايران غرب، عليه اعراب اسكادران يك حتي و داشت اعالم آمريكا از را خود كامل پشتيباني نيز ويتنام جنگ

.)183ص ،1378 ريشار، و هوركاد ديگار،( فرستاد ويتنام به نيز جنگي هواپيماي افزايش داشت، قرار ايران مردان دولت روي پيش دوره اين در كه ديگري ةمسئل

هم خصوص اين در ،البته كه بود نفت بيشتر صادرات و توليد محل از ايران هاي آمددر .م1966 سال در شد موفق هم درنهايت و آمد ميپيش طرف دو بين ييها رنجش

).101ص ،1363 روبين،( سازد وادار ايران نفت توليد افزايش به را نفت كنسرسيوم نظامي قيمت گران تجهيزات خريد رايب را پول اين شاه كه دارد اعتقاد بيل جيمز


خودش .بود نظامي تجهيزات ةشيفت محمدرضاشاه .)235ص ،1371 بيل،( خواست مي تصميم تشريح در وي .كرد ميانتخاب را ها نمونه آخرين و زد ميورق را هانماكاال و غيرمنصفانه مطلب اين« :بود گفته قدرتمند مسلح هاي نيرو ايجاد بر مبني ايران به تلگرافي كرد، برخورد مشكلي به كه هنگامي كشوري، هر كه است عمليغير

متحد اياالت اوالً ،من ةعقيد به .بياييد ما كمك به خواهشمنديم كه بفرستد واشينگتن آور خجالت كمك، درخواست اين ثانياً و نيست كاري چنين انجام به قادر ديگر آمريكا خواهيم ميما ،بنابراين .شود ديگر ابرقدرت يك با برخورد موجب تواند ميثالثاً و است

.)1348آبان 4نقل از كيهان، به ،293ص ،1379 ازغندي،( »بياييم بيرون وضعيت اين از نيروي تقويت و آمريكا از بيشتر اسلحه دريافت ضمن خواست ميشاه ،درواقع

برابر در آمريكا حمايت و كمك به كمتر و بايستد خود پاي روي بيشتر خود نظامي هاي فراورده ترين تازه و بهترين جستجوي در او .باشد متكي آينده احتمالي مخاطرات

).235ص ،1371 بيل،( بود شد، ميهواپيما به مربوط آنچه ويژه به آمريكايي، )نظامي( شوروي، با همجواري ازجمله مختلف، داليل به ايران كه كرد مياستدالل شاه با مخالفت ل،يئاسرا با ارتباط يبرقرار ويتنام، جنگ رد آمريكا موضع از حمايت

رفتاري او به نسبت دباي لذا است، مهم آمريكا براي خاورميانه، در ناصر سوسياليسم هاي كار و ها رفتار بايست مياقدامات، گونه اين بر .بگيرند پيش در دوستانه و خاص از شاه ديدار نظير افزود، نيز بود ها شوروي با نزديكي نمايانگر كه را علني متفرق

/1344 دي در بازرگاني دادارقر يك يامضا ،م1965 ژوئن/ 1344خرداد در شوروي سپتامبر /1347 شهريور در شوروي از شهبانو و شاه ةروز ده ديدار و .م1966 نويهاژ

.)237-236صص ،1371 ييل،( .م1968 رئيس اصولي موافقت ستتوان ايران جانسون جمهوري رياست ةدور در بنابراين،

دو جمله از نظامي افزار جنگ دالر ميليون 800 خريد بر مبني را آمريكا جمهوري ،1380 مهدوي، ؛238ص ،1371 بيل،( آورد دست به 4 اف هاي هواپيما از اسكادران

.)345-344صص بيشتري گسترش آمريكا و ايران روابط كسينجر، -نيكسون حكومت دوران در سياست در دومي نقش ،م1960 ةده اواسط تا كه ايران دوران، ناي در .يافت


واي منطقه سياست اصليهاي ستون و ها مهره از يكي به داشت، آمريكااي خاورميانه .شد تبديل فارس خليج حساس و مهم ةمنطق در آمريكا منافع ةنگاهدارند

هاي افزار جنگ مندنياز فارس، خليج امنيت تأمين براي ايران دولت شاه، اعتقاد به را ييها سالح ،1970 هاي سال اواخر در ايران ارتش اساس، همين بر و بود مدرن

دفاعي بودجه .م1973 از .نداشتند اختيار در ها آمريكايي خود هنوز كه داد ميسفارش اينكه تا شد برابر چهار آمريكايي هاي سالح خريد و دوب ايران هاي درآمداز درصد 30 درآمد بر عالوه ايران خريدها، اين پول پرداخت براي .رسيد سال در دالر ياردميل دو به

متحدان به كمك ةبرنام چارچوب در كه ناچيز ةبهر با آمريكا راهبردي اعتبارات از نفت دريافت به شروع ايران .م1971 از .شد ميبرخوردار بود، شده بيني پيش كشور آن

دالر ميليون 5 ،هركدام هايب كه كرد - فانتوم به مشهور -4اف جت هاي هواپيما نخستين ابتدا در ها ييآمريكا هرچند .بود داده سفارش را آن فروند 180 محمدرضاشاه و بود تعداد دهند، تحويل را ها هواپيما اين از واحدي 16 اسكادران يك از بيش نبودند مايل

.م1974 سال درشاه .رسيد فروند 250 به دادند، تحويل سرانجام كه هواپيماهايي دو .داشت ارزش دالر ميليون 30 ها آن از هركدام كه دارد را 14اف فروند 8 سفارش

مبلغ كه داد را 16اف افكن بمب شكاري هاي هواپيما فروند 160 سفارش ايران بعد سال .شد ميدالر ميليارد 8/3 آن

ةدور يعني .م1977 تا 1972 هاي سال فاصله در كهاي اسلحه مقدار بنابراين، تاريخ در هرگز كه بود سطحي در ،آمد ايران به آمريكا از نيكسون، جمهوري رياست فروش ميزان 1977 تا 1372 هاي سال بين تنها .است نداشته سابقه يالملل بين سياسي سال در كه ايران دفاعي ةبودج .است بوده دالر ميليارد 2/16 ايران به آمريكا نظامي يعني ،يافت افزايش دالر ميليارد 4/9 به 1977 سال در بود دالر دميليار 4/1 ،1972 برابر ايران امنيتي تشكيالت و نظامي ةبودج 1977 سال در .درصد 680 برابر يافزايش

.)277ص ،1371 بيل،( بود كشور كل بودجه درصد 40 و خود نظامي قدرت افزايش در را شاه دست ها سال اين طي كه عاملي ترين مهم

.بود ايران ينفت درآمد افزايش گذاشت، ميباز آمريكا برابر در ملي مستقل سياست مالاع مانور امكان كه بود دوطرفه ةجاد يك ،ملي مستقل سياست گفت توان مي،كلي طور هب


شاه و بوداي منطقه امنيت متوجه ايران دولت نگراني اهم .داد ميايران دولت به زيادي .بقبوالند آمريكايي النئومس به را خود امنيتي و سياسي نظريات و ها ديدگاه توانست مي

نظامي و اقتصادي هاي كمك قطع و كاهش شاهد ما بعد به دوره اين اواسط از اگرچه در حتي و - آمريكا متحد اياالت از ايران نسبي استقالل ،درنتيجه و ايران به آمريكا شدن متنوع و - )104ص ،1363 ن،روبي( آمريكا هاي سياست با مخالفت مواقع، برخي

و ائتالف« يعني ايران خارجي سياست كلي اهبردر باشيم، ميايران خارجي سياست درايران .(Wilber, 1981, p.251) افتي بيشتري استحكام آمريكا متحد اياالت با »اتحاد اهجايگ و اهميت پذيرش به متقاعد را آمريكا متحد اياالت تا كرد ميتالش دوره اين

حساس ةمنطق در كمونيسم گسترش و نشر با مبارزه و داري سرمايه دنياي براي ايران فروش افزايش ،درنهايت و خاورميانه در يعرب گرايي افراط با مبارزه و فارس خليج

.كند ايران به پيشرفته نظامي تسليحات كمك نيازمند و وابسته كشور يك از ايران دولت كه است آن بحث اين كلي ةنتيج حساس منطقه در كشور آن راهبردي و مهم متحد به اول ةمرحل در آمريكا متحد اياالت براياي العاده فوق فروش بازار توانست ميهم كه متحدي .شد تبديل فارس خليج براياي نماينده هم و باشد آمريكا متحد اياالت غيرنظامي و نظامي تجهيزات و ها كاال

.نطقهم در آمريكا منافع تأمين كه موضوعي ،آمريكا متحد اياالت قبال در ايران خارجي سياست تشريح از بعد

خارجي سياست هاي نظريه منظر از آن تحليل و تجزيه چگونگي شود، اشاره آن به دباي .شود ميبررسي بعد مبحث در كه است

.ش1357-1332 هاي سال طي ايران خارجي سياست بر گذارتأثير عوامل بررسي .3

نيافته توسعه بزرگ هاي كشور ةزمر در ايران روزنا، جيمز نظري رهيافت چارچوب در سياستگيري جهت در عامل چندين رسد مينظره ب اساس، همين بر .گيرد ميقرار

شخصيت به توان مي كه است بوده مؤثر آمريكا متحد اياالت با اتحاد در ايران خارجي داخل سياسي وضعيت به راجع وي هاي اهديدگ و ها برداشت ،محمدرضاشاه فردي سياسي نظام به راجع كه اهدافي و ايران سياسي نظام در وي جايگاه و نقش و كشور


و قدرت ساختار و الملل بين نظام و كرد ميدنبال كشور از خارج و داخل در ايران رزي مبحث در كه دكر اشاره عوامل ترين مهم عنوان به آن در موجود دوقطبي رقابت

:گردد مياشاره ها آن به اولويت ترتيب به

فرد .3-1

از حاكي دوم پهلوي سلطنت ةدور در ايران اجتماعي -سياسي تحوالت تاريخ بررسي خارجي و داخلي گذاري سياست وگيري تصميم در پادشاه فرد مسلط و برجسته نقش نداشته اختيار در راگيري تصميم مناصب كه بوده معاصر ايران در پادشاهي كمتر .است ةبرجست نقش خارجي و داخلي عوامل برخي ،درنتيجه و روزگار جبر به اگر .است حكم به شايد و چندي از پس است، خورده لطمه گذاري سياست فرايند در پادشاه پادشاه دوباره و هكرد پيدا چرخش وضعيت اين ،هبود حاكم ايران در كه سياسي فرهنگ

.است گرديده كمحا جامعه سياسي فضاي بر او اگرچه .است داشته وجود وضعيتي چنين هم پهلوي محمدرضاشاه درخصوص

از تنها اما رسيد، قدرت به دوم جهاني جنگ ةبحبوح در و .م1941 /ش1320سال در گرفت اختيار در شخصاً را دولت امور ةادار كه بود .م1953 /1332 سال

(Mousavi, 2007, p.44). اوت 19 /1332 مرداد 28 كودتاي رمضاني، اهللا روح قول به به امر اين .داد قرار پادشاه اختيار در را گذاري سياست و گيري تصميم قدرت .م1953 در شاه ةبرجست نقش يعني ايران، در گيري تصميم سنتي الگوي به بازگشت مفهوم مويليا و لدين مايكل .(Ramazani, 1975, p.253) بود خارجي سياست گيري تصميم

يعني ،1955 سال تا محمدرضاشاه كه دارند اعتقاد »ناگهاني سقوط« كتاب در نيز سييلو پادشاه يك از بيش اختياري و قدرت بدون عمالً خود، سلطنت اول سال چهارده با تقريباً سال سه و بيست به قريب مدت به بعد به .م1955 سال از ولي بود، مشروط ،1361 س،ييلو و لدين( كرد حكومت ايران بر مطلق و مستبد سلطان يك اختيارات

رهبران و كرد تثبيت را خود قدرت شاه كه بود كودتا از بعد ،درواقع .)59-58صص خارجي، سياست مستقيم كنترل و گمارد كليدي مناصب در را خود دوستان و كودتا ).515ص ،1387 آبراهاميان،( گرفت اختيار در را اقتصادي و نظامي


/ 1340 دهه هاي سال واپسين در »علم هاي يادداشت« كتاب در علم هللاسدا قول به سه در ارتش بر عالوه شد، ميدان تاز يكه و رسيد قدرت اوج به شاه كه زماني .م1960 و اجتماعي -اقتصادي سياست خارجي، سياست :كرد ميمداخله هم ديگر زمينه

سياست حاشيه در« كتاب در هم مهدوي ).81 و 61صص ،1371 علم،( تبليغات وزيران سال چند تا كودتا از پس« :نويسد مي»انقالب تا ملي نهضت دوران از :خارجي حكمت اصغر علي و اردالن عليقلي دكتر انتظام، عبداهللا مانند داري استخوان خارجه .بگيرد دست در را خارجي سياست خودش خواست ميشاه ولي ؛بودند كار مصدر مملكت خارجي سياست :كرد اظهار مطبوعاتي مصاحبه يك در 1336 تير در اقبال همايوني حضرت اعلي مال سياست اين .است روشن شاهنشاه ةمدبران هدايت تحت .)99ص ،1378 مهدوي،( »نيست دولت مال و باشد مي

سازمان در را ايران نمايندگي هيئت رياست كه عبده 1338 خرداد در كه زماني نخستين« :داد دستور او به شاه شود، ميمنصوب خارجه توزار به داشت، عهده بر ملل كار دستور در را شوروي ةخصمان تبليغات از ايران شكايت كه است اين شما ةوظيف

زيرا ؛است غيرعملي كاري :داد پاسخ عبده .»دهيد قرار ملل سازمان امنيت شوراي اينكه مثل« :گفت يناراحت با شاه .اندازد نمي خطر به را جهاني صلح مذكور تبليغات

فقط شما و هستم من خود واقعي ةخارج امور وزير ايد، نشده متوجه درست شما شاه ،مهدوي هوشنگ اعتقاد به .)99ص ،1378 مهدوي،( »بود خواهيد اوامر مجري كرد ميبررسي را كشور از خارج در ايران هاي سفارتخانه از ارسالي هاي تلگرام روزانه

.)100ص ،1378 مهدوي،( ايران خارجي سياست گيري سمت در گذارتأثير عوامل و علل تبيين براي بنابراين،

به اول گام در دباي مطالعه، مورد ةدور در آمريكا متحد اياالت با اتحاد و ائتالف در اين در .دكر رجوع او هاي برداشت و ها ديدگاه و محمدرضاشاه فردي شخصيت رواني، بعد در .سياسي بعد و رواني بعد :كرد اشاره بعد دو به توان ميخصوص

به وضعيتي در او .بود اطرافيان به اعتماد بيو نفس به اعتماد بدون فردي محمدرضاشاه پدرش قدرتمند ظاهر به ارتش و بود متفق هاي نيرو اشغال تحت ايران كه رسيد قدرت

از را پدرش ،متفق هاي نيرو .پاشيد هم از ممكن زمان ترين سريع در ها آن با مقابله در


تخت ،بدانند الزم زمان هر كه داشت وجود احتمال اين و ندكشيد زير به سلطنت تخت ظهور و ايران نامطمئن و متغير سياسي فضاي وجود .نندك خارج اختيارش از را سلطنت و روح بر كابوسي چونان ،اميني و مصدق آرا، رزم قوام، چون قدرتمندي وزيران نخست .بود افكنده ايهس شاه روان

او .نبود اطالع بيمملكتش سياسي تاريخ به نسبت محمدرضاشاه نيز سياسي بعد از و داشت آگاهي ايران امور در ها آن هاي مصالحه و انگلستان و هيروس ةديرين رقابت از لذا .دانست ميچيزهايي قدرتابر دو آن توازن و تعادل در سوم نيروي مؤثر نقش از

نيروي يك نقش در تنها نه قدرت به رسيدن ابتداي از آمريكا متحد االتاي به او نگاه هم چوبين و رمضاني كه است موضوعي اين .بود برتر نيروي به آن تبديل بلكه سوم،

محمدرضاشاه .(Ramazani,1975, p. 256-258; Chubin, 1974, p.87) كنند ميتأكيد آن بر .دانست ميامنيت خارجي سطح در چه و داخلي سطح در چه را كشور مشكل ترين مهم داخلي امنيت و ناپذير جدايي داخلي امنيت از ملي امنيت شاه نظر از رمضاني، اعتقاد به بالفعل و بالقوه تهديد تنها .بود درآميخته پهلوي دودمان و پادشاهي نظام امنيت با

داخل، ةهديدكنندت عامل ترين مهم و شوروي امپرياليسم ايران، ملي امنيت عليه خارجي .بود ها كمونيست اخالل خطر

و داخلي تهديد نوع دو اين با مقابله ةوسيل ترين مهم محمدرضاشاه اعتقاد به از برخورداري با همراه ،هاخطر دفع قابليت با ارتشي داشتن و مسلح هاي نيرو خارجي،

داشت يلتما و توانست ميكه هم قدرتمندي دولت تنها .بود خارجي برتر قدرت يك بود آمريكا متحد اياالت ند،ك تأمين را خود داخلي امنيت ايران تا كند كمك ايران به

(Ramazani, 1975, p.276; Chubin, 1974, p.89-90). مطلق طور به را قدرت كه زماني لذا گرفت، اختيار در را ايران خارجي سياست انحصاري كنترل و )1955( گرفت دست در

جهاني جنگ زمان در سياست اين كه راسخ اعتقاد اين با ؛كرد ها ر را طرفي بيسياست .آورد روي آمريكا متحد اياالت با ائتالف به و بود داده نشان را خود كارايينا دوم


نقش .3-2

ةواسط هب ايران خارجي سياست بررسي در محمدرضاشاه ها ديدگاه و ها برداشت اهميت سال اساسي قانون در .داشت عهده بر ايران اسيسي نظام در كه استاي برجسته نقش

محسوب قانون او فرامين و احكام وگرديد تلقي مي مملكت اول شخص شاه .ش1285 از ،ديگر عبارت به ؛نداشت مجلس و مردم قبال در مسئوليتي گونه هيچ او و شد مي

.بود مبرا مسئوليت

حكومت .3-3

.است نيامده خارجي سياست به راجع خاصي اصل شاهنشاهي دولت اساسي قانون در در دقت به خارجي سياست در حكومتي هاي نهاد نقش بررسي براي دباي ،رو ازاين مصوب اساسي قانون متمم 27 اصل طبق .پرداخت اساسي قانون مختلف اصول قوه و هييقضا قوه ؛مقننه قوه :شوند ميتقسيم شعبه سه به مملكتي قواي .ش1285 قوه .نداشت خارجي سياست در نقشي هيچ هييقضا قوه قوه، سه اين نبي از .هيياجرا امتيازات و ها نامه مقاوله ،ها عهدنامه تصويب يعني ،جزيي بسيار موارد در جز نيز مقننه

در چنداني نقش خارجي و داخلي كارگزاران به اعطايي فالحتي و صنعتي تجاري، توانست ميخارجي سياست در فتگ توان ميكهاي قوه تنها .نداشت خارجي سياست بند طبق .داشت قرار پادشاه اختيار در هم قوه اين كه بود، هيياجرا قوه كند، ايفا نقش و قوانين يعني ،است پادشاه مخصوص كه هيياجرا قوه« اساسي، قانون 27 اصل از سوم

ودش مياجراء همايوني حضرت اعلي نامي نام به دولت مأموران و وزراء توسط احكام و عزل اساسي قانون 46 و 44 اصل در ،همچنين .»كند ميمعين قانون كه ترتيبي به

مجلس يا و مردم قبال در مسئوليتي گونه هيچ او و بود پادشاه اختيار در وزراء نصب نه و مجلس نه و بود پادشاه اختيار در كامل طور بهحكومت بنابراين، .نداشت تا 1965 سال از ،مثال براي ؛نداشتند خارجي تسياس در نقشي گونه هيچ وزير نخست مطيع كامالً كه بود كار سر بر ايران در -هويدا اميرعباس -وزير نخست يك تنها .م1977 .(Daniel, 2001, p.155) بود شاه اوامر


يالملل بين محيط .3-4

بقال در كه بود الملل بين نظام ايران، خارجي سياست در گذارتأثير مهم عامل ديگر داشت قرار كمونيستي قطب رأس در شوروي ،نظام اين در .است توضيح قابل دوقطبي

خروج عدم .داري سرمايه قطب رأس در آمريكا و بود هراس در آن از شدت به شاه كه خودمختارطلب هاي جنبش گيري شكل و مقرر موعد در ايران از شوروي هاي نيرو

و توده، حزب گيري شكل رضاشاه،محمد سلطنت ابتداي در مهاباد و آذربايجان نفت امتياز كسب براي شوروي تالش و مختلف اعتصابات و ها راهپيمايي برگزاري آن از .(Graham, 1980, p.62) بود درآورده صدا به ايران شاه براي را خطر زنگ شمال، چنداني حمايت سياسي، مالحظات و نظامي ضعف دليل به نيز انگلستان دولت طرف،

نيز 1950 ةده در اين، بر عالوه .بود ايران سر بر معامله آماده هميشه و كرد نمياناير از تبديل را خاورميانه داخلي، نظمي بيو انقالب و جنگ و كودتا ضد و كودتا سلسله يك خلع مصر سلطنت از فارق ملك ابتدا .كرد زمين روي مناطق ترين ثبات بياز يكي به خاندان عراق، در .كند سرنگون را اردن پادشاه نحسي ملك كوشيد مصر سپس .شد

شوروي طرفدار استبداد يك و شدند عام قتل .م1958 كودتاي در هاشمي سلطنت بر عالوه ؛است شده محاصره دشمنان توسط كه كرد مشاهده شاه .گرديد آن جانشين اداعتق شوكراس .بودند تهديدكننده نيز عرب تندروي هاي رژيم برخي شوروي، اتحاد تقويت و نظامي مخالفان سركوب به گرفت تصميم شاه كه بود اوضاع چنين در كه دارد بپردازد خارج سطح در آمريكا متحد التياا با اتحاد و داخل سطح در مسلح هاي نيرو

شاه ديد از ديگر، عبارت هب؛ Lenczowski, 1978, pp.399-400)؛94ص ،1369 شوكراس،( .بود كشور آن حمايت كسب و آمريكا متحد ياالتا به توسل ممكن ةگزين تنها

آمادگي ايران دولت فارس، خليج از انگلستان هاي نيرو خروج موضوع طرح با موضع اين .كرد اعالم يعرب گرايي افراط با مبارزه و قدرت خأل كردن پر براي را خود .شدپذير امكان ود،ب افتاده اتفاق يالملل بين و داخلي سطح در كه تغييراتي با ايران جديد

ظرفيت اقتصادي منابع به دسترسي و مخالفان سركوب با ايران دولت ،يداخل سطح در آمريكا متحد اياالت با اتحاد نيز يالملل بين سطح در .داشت را مهم ةوظيف اين انجام

كه نيكسون رهنامه طرح با ويژه هب داد، ميقرار ايران دولت اختيار در نظيري بيفرصت


امنيت در سوم جهان داري سرمايه هاي دولت فعال نظامي و سياسي قشن بر آمادگي آمريكا متحد اياالت بنابراين، (Halliday, 1980, p. 248). كرد مياي تأكيد منطقه مأموريت آن انجام براي غيرمتعارف نظامي سالح نوع هر به ايران تجهيز براي را خود .داشت اعالم

جامعه .3-5

شدن ختم و شاه شخص به ها سياست اين بودن قائم و رژيم در گذاري استسي تمركز و بود كرده سلب را مستقلگيري تصميم هاي نهاد تشكيل امكان وي، به ها راه تمام

نفوذ اعمال دولت بر مؤثر طور بهآن طريق از بتوانند جامعه هاي گروه كه نهادي مجرايي .)174-173صص ،1386 هاديان،( نداشت وجود ،كنند

با كه معنا بدين .بود استوار تضاد موازنه بر شاه حكومت درگيري تصميم اساس سياسي، اقتصادي، ساالري، ديوان هاي دستگاه در باال ةرد افراد ميان در انداختن تفرقه اين با .كرد ميايجاد تضاد و رقابت نوعي شخصي و ويژه هاي نظارت اعمال و نظامي هاي چهره شناخت با هم و آورد ميوجوده ب را الزم تعادل ها آن ميان هم شاه ،شيوه

در قدرتمند شخصيت يك شدن مطرح از هم و كرد ميسركوب را ها آن مخالف احتماالً .)173ص ،1376 هاديان،( .كرد ميجلوگيري كشور سياسي ةصحن

مرداد، 28 كودتاي از بعد كشور داخل در سركوب و اختناق فضاي ايجاد با در ساواك تأسيس مخالفان، خودسرانه بازداشت و تهديد انتخابات، در مداخله ر،سانسو جرئت گروهي يا و فرد هيچ ،شديد سركوب و بختيار تيمور رياست به .م1957 سال

ديگر شدن، شكنجه و رفتن لو ترس از ايرانيان .نداشتند را شاه هاي سياست با مخالفت ريشار، و هوكارد ديگار،( كردند نمي وتگفگ سياست از خانوادگي محافل در حتي

.كردند نمي دخالت خارجي گذاري سياست فرايند در نيز و)195 و 151صص ،1378 .چرخيد ميشاه نظر مطابق كامالً ايران هاي سياست .م1960 ةده اواسط از بنابراين،


بندي جمع

اياالت بالق در ايران خارجي سياست تحليل و تجزيه نوشتار اين در نويسندگان هدف پيوستگي ةنظري منظر از .م1979-1953 /1357-1332 هاي سال طي در آمريكا متحد :شد تقسيم دوره دو به ايران خارجي سياست ،درابتدا منظور بدين .بود روزنا جيمز و بود مثبت ناسيوناليسم ايران خارجي سياست بر حاكم گفتمان كه 1342-1332 ةدور

متحد اياالت مقامات نزد در را ايران جايگاه و اهميت تا كرد ميتالش ايران دولت و .دهد ترشسگ نظامي بعد در ويژه به را كشور دو مناسبات زان ميو دهد افزايش آمريكا ملي مستقل سياست ايران خارجي سياست بر حاكم گفتمان كه 1357 -1342 ةدور

سياست كلي رويكرد در تنها نه جديد گفتمان اين كه اند مدعي نويسندگان .شد عنوان نكرد ايجاد تغييري )اتحاد و ائتالف يعني( آمريكا متحد اياالت قبال در ايران خارجي

عوامل تأثير تحت جديد گفتمان در منتهي .گرديد نيز آن بيشتر استحكام سبب بلكه اعمال نفت، قيمت افزايش ،درنتيجه وايران اقتصادي اوضاع بهبود ازجمله مختلفي ،آن غير و يالملل بين سياسي اوضاع داخلي، سياسي ةعرص در شاه مطلق داراقت و كنترل در بيشتري تحرك امكان و شودتر تجربه با خارجي سياست ةعرص در شاه تا شد سبب استقالل به دباين عنوان هيچ به بيشتر مانور امكان اين .كند پيدا آمريكا متحد اياالت قبال ةمستعمر يا وابستهاي دوره هيچ در ايران دولت زيرا ؛دشو تعبير آمريكا متحد اياالت از

.شود تعبير آن از استقالل به ملي مستقل سياست اتخاذ كه نبود آمريكا متحد اياالت يك پاي كشاندن از فراتر ،آمريكا متحد اياالت با اتحاد و ائتالف از ايران دولت هدف ةفزايند دخالت با مقابله و موازنه اعمال براي كشور آن با اتحاد ،ايران به سوم نيروي

وارد هدفي چنين با ،درابتدا نيز آمريكا متحد اياالت دولت و بود شوروي و انگلستان راهبردي اهميت افزايش و سرد جنگ تشديد با مرور به و شد ايران سياسي ةعرص .گرديد تبديل ايران سياسي ةصحن در برتر نيروي به ايران


كتابنامه محمدابراهيم و محمدي گل احمد ةترجم ،انقالب دو بين ايران ،)1387( يرواند ،آبراهاميان .سيزدهم چاپ ني، نشر :تهران فتاحي،

،كشورها ساير و ايران تشريفاتي هاي توافق مجموعه ،)1357( كشور مقررات و قوانين كل اداره .ششم جلد كشور، مقررات و قوانين كل اداره :جا بي

.دوم چاپ قومس، نشر :تهران ،1357-1320 :ايران خارجي روابط ،)1379( عليرضا ازغندي،

.فاخته نشر :تهران برليان، فروزنده ترجمه ،عقاب و شير ،)1371( جيمز بيل،

،»1357-1332« ايران و آمريكا نظامي -امنيتي مناسبات ،)1376( فرهاد تالني، سه درويشي .اسالمي بانقال پاسداران سپاه پژوهش و تحقيق معاونت :تهران

اوضاع بررسي :بيستم قرن در ايران ،)1378( يان ،ريشار و برنار ،هوكارد ؛پير ژان ديگار، هوشنگ عبدالرضا ترجمه ،اخير سال صد در ايران فرهنگي و اقتصادي اجتماعي، سياسي، .البرز نشر :تهران مهدوي،

انتشارات :تهران ،مشرقي محمود ترجمه ،ايران در ها قدرت جنگ ،)1363( باري روبين، .آشتياني

:تهران زنگنه، جمشيد ةترجم ،الملل بين روابط اصول شناخت ،)1380( الن فيليپ رينولدز، .خارجه امور وزارت انتشارات

:تهران ،خارجي سياست درگيري تصميم يها مدل و مباني ،)1384( حسين سيد ،زاده سيف .خارجه امور وزارت انتشارات

عبدالرضا ةترجم ،آمريكا متحد يك سرنوشت :شاه سفر آخرين ،)1369( ويليام شوكراس، .دوم چاپ البرز، نشر :تهران مهدوي، هوشنگ

،مهرآبادي رفيعي محمد ترجمه ،بيستم قرن در آمريكا ديپلماسي ،)1379( رابرت شولزينگر، .خارجه امور وزارت انتشارات :تهران

كتاب انتشارات :تهران عاليخاني، نقي علي ايشوير ،علم هاي ياداشت ،)1371( اميراسداهللا علم، .اول جلد سرا،

تدين، احمد ةترجم ،ايران اجتماعي تحوالت تاريخ :شكننده مقاومت ،)1386( جان ،فوران .رسا فرهنگي خدمات مؤسسه :تهران


عزيزي، كامبيز و نفيسي محمدرضا ةترجم ،ايران سياسي اقتصاد ،)1372( محمدعلي كاتوزيان، .دوم چاپ مركز، نشر :تهران

شاه اعترافات مهرجو، منوچهر در ،»ناگهاني سقوط« ،)1361( ويليام ،سييلو و مايكل لدين، .هفته انتشارات :تهران ،مخلوع

هوشنگ عبدالرضا ةترجم ،خاورميانه و آمريكا جمهور رؤساي ،)1373( جورج لنجافسكي، .البرز نشر :تهران مهدوي،

.12 -221 :گذاري قانون هيجدهم ةدور وباتمص و موضوعه قوانين مجموعه

تا ملي نهضت دوران از :خارجي سياست حاشيه در ،)1378( هوشنگ عبدالرضا مهدوي، .گفتار نشر :تهران ،انقالب

.5 چ پيكان، نشر :تهران ،»1357- 1300« پهلوي دوران در ايران خارجي سياست ،)1380( همو

انتشارات :تهران ،ايران ملي منافع و آمريكا خارجي سياست ،)1376( الدين كمال سيد هاديان، .فرس هاد

مسعود و مستقيمي بهرام ترجمه ،الملل بين سياست تحليل مباني ،)1376( .جي .كي هاستي، .خارجه امور وزارت انتشارات :تهران سري، طارم

Alison, Graham and Morton Halperin (1972), ''Bureacratic Politics: A Paradigm and

some Policy Implication'', World Politics, 24.

Chubin, Shahram and Zabih, Sepehr (1974), The Foreign Relation of Iran: A Developing State in a Zone of Great Power Conflict, Berkeley, Losangeles and London: University of California Press.

Daniel, Elton (2001), The History of Iran, London: Greenwood Press.

Goode, James F. (1997), The United States and Iran: In the Shadow of Musaddiq, London: Macmillan Press LTD.

Graham, Robert (1980), Iran: The Illusion of Power, New York: St. Martin’s Press. Halliday, fred (1980), Iran: Dictatorship and Development, Second Edition,

England: Penguin Books LTD, Harmondsworth. Hudson, Valerie and Christopher S. Vore (1995), ''Foreign Policy Analysis

Yesterday Today and Tomorrow'', Mershon International Studies Review, 39(2).


Lenczowski, George (1978), Iran Under The Pahlavis, United States: Hoover Institution Press.

Mousavi, Mohammad Ali (2007), "Dependent Authoritarian- Bureaucratic State: Modeling the Shah’s Regim (1953-1979)", The Iranian Journal of International Affairs, Vol.XIX, No.1.

Ramazani, Rouhollah K. (1975), Iran’s Foreign Policy 1941- 73: A Study of Foreign Policy in Modernizing Nation, United States: University Press of Virginia.

Rosenau, James N. (1971), The Scientific Study of Foreign Policy, New York: The Free Press.

Rosenau, James N. United Davis and Maurice East (ed.) (1972), The Analysis of International Politics, New York: The Free Press.

Sakai, Amin (1991), '' Iranian Foreign Policy, 1921-7 '', in Peter Avery, Gavin Hambly and Charles Melville (ed.), The Combridge History of Iran, Vol.7. New York: Cambridge University Press.

Snyder, Richard C., Bruck, H. W. and Sapin, Burton (Ed.) (1963), Foreign Policy Decision – Making: An Approach to the Study of International Politics, Glencoe, IL: the Free Press.

Sprout, Harold and Margaret Sprout (1957), ''Environmental Factors in Study of International Politics'', The Journal of Conflict Resolution, 1(4).

Stork, Joe (1993). ''Iran 1953'', The Nation, 6(13): 233.

Waltz, Kennet N. (1979), Theory of International Politics, Massachusetts: Addison Wesley Publishing Co.

Wilber, Donald N. (1981), Iran: Past and Present, Ninth Edition, N, J: Princeton University Press.

سیاست خارجی ایران در قبال ایالات متحد آمریکا از منظر...

Documents

Transcript of سیاست خارجی ایران در قبال ایالات متحد آمریکا از منظر...