١. تلونڈی توں ی لنکا
22
ﻣﻄﺎﺑﻖ) ١٥٦٩ ﺳــــــﻤﺖ ﭘﻮہ دے ﻣﮩﯿﻨ- Ì ﮨﭙﮭﺖ ﻣﺪار ﻧﻮں ﮔﻮرو ﺻــــــــــــﺎﺣﺐ ﻣﺮداﻧﮯ ﻧﻮں ﻧﺎل ﻟﮯ ﮐﮯ(. ای١٥١٢ ﭘﮑﮭﻮﮐﯿﺎں٭ ﺗﻮں ﻟﻨﮑﺎ دی ﯾﺎﺗــــﺮا ﻟﺌــــﯽ رواﻧﮧ ﮨﻮﺋﮯ۔ ﭨﮭﻨﮉ ﻣﺮداﻧﮯ ﻧﮯ ﮔﺮم ﮐﭙﮍے ﻟﮯ ﻟﺌﮯ۔ ﮐﮭﺎن دا ﺳـــﺎﻣﺎن ﮨﻮن ﮐﺮﮐ ﮐﮧــــ ں ﮔﻮرو ﺻـــﺎﺣﺐ ﻧﮯ ﻣﻨﺎں ﮐﯿﺘﺎ وی ﺑﻦ ﻟﯿﺎ۔ ﺣﺎّ ﮨﯽ ﺳـﻮﮐﮭ ﺳـﺎدے ﺗﮯ ﮨﻮﻟﮯ رﮨﻮﮔﮯ اوﻧ ﺳـﻔﺮ وچ ﺟﻨ رﮨﻮﮔﮯ۔ ﭘﺮ ﻣﺮداﻧﮧ ﮐﺘﮯ ﺿــــــــﺪ ﮐﺮ ﻟﯿﻨﺪا ﮐﮧ "ﺑﺎﺑﺎ ﺑﮭﺎر ﺗﺎںّ ﮐﮧ.ﻣـــــﯽ. دا ﭘﯿﻨﮉا ﺗﮩﮧ٢٢-٢٠ دن۔" ﭘﮩﻠ ﻣﯿﮟ ﭼﮑﻨﺎ ﮨ۔ اﯾﮩﮧ راوی دے ﮐﻨﮉﮬﮯ ﭘﻨﮉ ﮨﭙﮭﺖ ﻣﺪار ﭘﮩﻨﭽ ﮐــــــﺮﮐ٢ ﺗﻮں(کـ ﺟﮍﮬﺎں وا) ﭘﻨﮉ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﭘﮭﯿﺮو ﮐﮭﻨﮉا ﻣﻮڑ ﺧﺮاس ﺳﻦ۔٧ ﮐﺴـﮯ وﯾﻠ۔ ﻟﮕﺪا اﺗﮭ ﮐﻠﻮﻣﯿﭩﺮ ﮨﭩﻮا ﮨ ﭘﯿﺎ۔ ﻟﻮﮐﺎں( ﭼﮑﯿﺎں٧) ﭘﻨﮉ دا ﻧﺎں ﮨﭙﮭﺖ ﻣﺪار ﺟﺲ ﮐﺮﮐ ﻧﻮں ﺟﻮﯾﮟ ﭘﺘﮧ ﻟﮕﺎ ﮐﮧ ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺎﻧﮏ اﺗﮭﻮں دی ﻟﻨﮕﮫ رﮨﺎ ﮨ ﺗﺎں ﭘﻨﮉ دا ﮔﻞ زﻣﯿﺪار ﮔﻮرو ﺻــــــﺎﺣﺐ دے ﻣﮕﺮ دوڑا ﺗﮯّ ں ﺟﺎ ﮔﻮرو ﺻـــــــــﺎﺣﺐ دے ﭼﺮن درﯾﺎ ﭘﺎر ﮐﺮن ﺗﻮں ﭘﮩ ﭘﮭــــــﮍے ﺗﮯ ﻧﻤﺎﻧﮯ ﮨﻮ ﮐﮯ ارداس ﮐﯿﺘـــــــﯽ ﮐﮧ اج دی رات ﺳﺎڈے ﮐﻮل ﮔﺰارو۔ﻗﮯ ﮔﻮرو ﺻــــﺎﺣﺐ رات ﭘﮭﺮ ﮨﭙﮭﺖ ﻣﺪار ﮨﯽ ﭨﮭﮩﺮے۔ ﻋ ﺗﮯ ﻧﻮں ﺳــﺘﻨﺎم، ﺳــﺖ ﮐﺮﺗﺎر دا اﭘﺪﯾﺶ دﺗﺎ۔ ﺟﺲ ﻣﻨﺠ ﭘﻨﮉ واﻟﯿﺎں ﻧﮯ اوہ ﺳـﺎﻧﺒﮫ ﮔﻮرو ﺻﺎﺣﺐ ﻧﮯ آرام ﮐﯿﺘﺎ ﭘﮭﺮ ﺟﮩﮍا ﯾﺎدﮔﺎری ﮔﺮ اﺳـﺘﮭﺎن ﺑﻨﯿﺎ۔ اوﺗﮭـ رﮐﮭﯿﺎںﮔﻮرو) اوﮨﺪا ﻧﺎں 'ﺳــــــــــــﭽﯽ ﻣﻨﺠﯽ' ﮔﺮودوارہ ﮨﯽ ﭘﯿﺎ۔ ۔اوہـ اﻣﺮداس ﺻﺎﺣﺐ دا ﺟﻮڑا اﻧﺎں زﻣﯿﺪاراں ﮐﻮل۔ وﻗﺖ ﭘﺎ ﮐﮯ ﭨﺒﺮـــ ﺟﻮڑا وی ﮔﻞ ﭨﺒﺮ ﻧﮯ ﺳـــﺎﻧﺒﮫ رﮐﮭﯿﺎّ وچ ﺟﺪوں ﺟﺎﺋﺪاد دا ﺑﭩﻮارا ﮨﻮﯾﺎ ﺗﺎں ﺟﻮڑے دا اک ﭘﯿـــــﺮا ﻗﺼـــــــﺒﮧ دﮬﻨﯽ، ﺿﻠﻊ ﮨﺎﭘﮭﺠﺎﺑﺎد ﭘﮩﻨﭻ ﺗﮯ دو اﺗﮭ ﮨﺘﮫ ﮔﯿﺎ۔ ﭘﻨﭽﻢ ﭘﺎﺗﺸــــﺎہ ﮔﻮرو ارﺟﻦ دﯾﻮ ﺟﯽ ﻧﮯ وی اﭘﻨَ ۔ ﮔﺮودوارہ ﺻﺎﺣﺐ اج دا ﺳﻮﭨﺎ اﯾﮩﻨﺎں ﻧﻮں ﺑﺨﺸــﯿﺎ(۔ ڈﮬﭩﮫ ﭼﮑﺎ ﮨّ ﻧﻮٹ: ﮐﻮٹ ﻟﮑﮭﭙﺖ ﺗﮏ دی ﯾﺎﺗﺮا دا ﺳـــــــــــــﺎرا روٹ اج۔ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن وچ ﮨ---♦--- اﮔﻠﮯ ﺳــــﻮﯾﺮے ﺟﺪوں ﮔﻮرو ﺻــــﺎﺣﺐ ﻧﮯ- ﺑﮭﺎﺋﯽ ﭘﮭﯿﺮوں ﮨــــــﯽﮔﮯ ﭼﺎﮔﮯ دے ﻟﻮک ﭘﮩ درﯾﺎ راوی ﭘﺎر ﮐﯿﺘﺎ ﺗﺎں اﻧﺘﻈﺎر وچ ﺳـﻦ۔ اﮔﻠﮯ ﭘﻨﮉ دے اﭘﻞ ﮐﮭﺘﺮﯾﺎں دی ﺣﻮﯾﻠﯽ وی ﮔﻮرو ﺻــﺎﺣﺐ ﺳــﻦ۔ اﺗﮭ وچ ﻟﻮک ﺟﻤﺎں ﮨﻮ ﭼﮑﺗﮑﯿﺎں ﭘﻮﺟﺎ- ﻧﮯ ﻟﻮﮐﺎں ﻧﻮں ﻃـــﺮﺣﺎں ﻃـــﺮﺣﺎں دﯾﺎں ﺑﯾﺎ۔ ودﮬﯿﺎں ﮐـــﺮن ﺗﻮں ورج ﮐﮯ اک ﻧـــﺮﻧﮑﺎر دے ﻟــــﮍھ ﺳﺘﻨﺎم ﺳﺘﮑﺎر ﺟﭙﻦ دا اﭘﺪﯾﺶ دﺗﺎ۔ روﮔﯿﺎں دے ﮐﺸــــﭧ ﮐﭩﮯ۔ دﮐﮭﯿﺎں دا ادﮬﺎر ﮐﯿﺘﺎ۔ اﺗﮭﻮں دی ﺳـﮑﮫ ﺳـﻨﮕﺖ ﻧﮯ ﻣﺬﮨﺐ وچ ﺑﮩﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎ ﮐﮭﭩﯿﺎ۔ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﭘﮭﯿﺮو اﺳـــﮯ ﮨﯽ ﭘﻨﮉ دے ﻧﺎں ﺗﮯ ﭘ۔ ﭘﻨﮉ دا ﻧﺎں وی اﯾﺴـــــــــــــــــ دا ﮨﻮﯾﺎ ﮨ ۔ اج ﺑﮭﺎﺋﯽ ﭘﮭﯿﺮو ﻗﺼﺒﮧ ﮨ ﮔﯿﺎ۔اﺗﮭ---♦--- ﻧﺎﻟﺪے ﭘﻨﮉ دا اک ﮐﮭﺘﺮی ﭘﺮوار ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻮں-Ñ ﮔﮭﻤﻨﮑﮯ ﻟﮯ ﮔﯿﺎ ﺟﮩــــــــــﮍا وﮐﮭ ﭘﻨﮉ ﺟﮩﺪا ﻧﺎں 'ﮔﮭﻤﻨﮑﮯ' ﮨ اﭘﻨ ﮐﻮ ﮐﻠﻮﻣﯿﭩــﺮ ﭘﭽﮭﻢ دﮐﮭﻦ٣ ﺑﮭﺎﺋـﯽ ﭘﮭﯿــﺮو ﺗﻮں ﮐﻮﺋــﯽ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﻣﻮﻟﮯ ﻧﮯ ﮔﻮرو ﺻـــــــــﺎﺣﺐ دا ﺑﮩﺖ آدر۔ اﺗﮭ ﮨ ﮨﻮﺋﮯ ﻟﻮﮐﺎں ﻧﻮں ﮔﻮرو ﺻـــﺎﺣﺐ ﻧﮯ ﺳـــﺘﮑﺎر ﮐﯿﺘﺎ۔ اﮐﭩﮭں ﭘﺘﮭﺮاں دی ﭘﻮﺟﺎ اﭘﺪﯾﺶ دﺗﺎ ﮐﮧ ﻣﮍﯾﺎں ﻣﺴــــﺎﻧﺎں ﭘﭙّ ﭼﮭﮉ ﮐﮯ اک ﻧﺮﻧﮑﺎر دے ﻟﮍھ ﻟﮕﻮ۔ وﭼﻮں اک ﺷــﯿﻄﺎن ﻧﮯ اﭼﯽ ﺟﮩﯽ ﮐﮩﮧ دﺗﺎ ﮐﮧ "ﻟﺆ آہ ﻧﻮﯾﮟ ﮔﻞ ﺳـــﻦ ﻟﺆ۔ اﮐﮭّ ﻣﺎﺗﺎ ﻧﻮں ﻣﻨﻨﺎ ﭼﮭﮉ دﯾﻮ۔" ﺷـــــــــــــــﯿﻄﺎﻧﺎں ﻧﮯ ﮐﻠﮑﺎرﯾﺎں وع ﮐﺮ دﺗﯿﺎں۔ اﺟﯿﮩﯽ ﮨﺎ ﮨﺎ، ﮨﯽ ﮨﯽ، ﮨﻮ ﮨﻮ ـــــــ ﻣﺎرﻧﯿﺎں ﮨﻮﺋﯽ ﮐﮧ ﮔﻮرو ﺻـــﺎﺣﺐ ﻧﻮں اﭘﻨﺎ وﮐﮭﯿﺎن اﺗﮯ ﮐﯿﺮﺗﻦ ﺑﻨﺪ ﮐـــﺮﻧﺎں ﭘﯿﺎ۔ ﺑﮭﺎﺋــــﯽ ﻣﻮﻟﮯ ﻧﮯ ﺑﮭﻮﺗــــﺮے ﮨﻮﺋﮯ ﻟﻮﮐﺎں ﻧﻮں ﺳـــﻤﺠﮭﺎؤن دی ﮐﻮﺷـــﺶ ﮐﯿﺘﯽ۔ ﭘﺮ ﮔﻮرو ﺻــــﺎﺣﺐ ﻧﮯ ﻣﻮﻟﮯ ﻧﻮں ورج دﺗﺎ ﺗﮯ ﮐﯿﮩﺎ ﮐﮧ اﯾﻮے ﮐﭩﯿﭽــــــــــــﺮاں ﻧﻮں دے ﺳـــﻤﺠﮭﺎؤن دا ﯾﺘﻦ ﻧﺎں ﮐﺮو۔ ﮐﯿﮩﺎ ﺟﺎﻧﺪا ﮐﮧ اوﺗﮭ: ﺟﮭﮑﮭﺎں ﻣﺎرن ﻣﻮل ﻧﻮاﺳــﯿﺎں دا ﮨﻦ ﺗﮏ اوﮨﻮ ﺣﺎل ﮨَ ّ واﻟﮯ اﯾﮩﮧ ﻟﻮک ﭘﺎﻧﯽ رڑﮐﺪے رﮨﻨﺪے ﮨﻦ۔ ﮔﻮرو ﺻـﺎﺣﺐ ﻧﮯ ون دے رﮐﮫ دی ﮨﯽ داﺗﻦ ﮐﯿﺘﯽ اﺗﮭّ ﺗﮯ ﺑﻌﺪ وچ اوہ ﮔﮉ دﺗﯽ۔ ﮔﯿﺎﻧﯽ ﮔﯿﺎن ﺳـــــــﻨﮕﮫ ﻧﮯ ﻟﮑﮭﯿﺎ ون دے اک ﭘﺎﺳـــﮯ دے ﮐﮧ ﺑﮍی ﺣﯿﺮاﻧﯽ دی ﮔﻞ ﮨ ﮨ ڈﮬﺎن ﺑﻨﺎ ﭼﮭﻠﮍ دے ﮨﻦ۔ ﺳــــــــﺎﻧﻮں ﻧﮩﯽ ﻟﮕﺪا ﮐﮧ ون دا رﮐﮫ اج ﺑﭽﯿﺎ ﮨﻮوے۔---♦--- ﭘﺘﻮﮐــﯽ ﺗﻮں) ﮐﻠﻮﻣﯿﭩـﺮ١٥ ﮔﮭﻤﻨﮑﯿﺎ ﺗﻮں- ﭼﮭﺎﻧﮕﺎ ﻣﺎﻧﮕﺎ ﮔﻮرو ﺻـﺎﺣﺐ ﭼﮭﺎﻧﮕﺎ دا ﺟﻨﮕﻠﯽ ﭘﯿﻨﮉا ﮐﺮﮐ( ﮐﮧ.ﻣﯽ١٢ ﯾﺮ ﻧﻮں ﮐﻮﮨﺪا اک ﺟﻮﮔﯽ اﭘﻨ۔ اوﺗﮭ ﻣﺎﻧﮕﺎ ﭘﮩﻨﭽ۔ اس ﮐﻮل ﮔﺌﮯ ﺗﮯ اوﮨﻨﻮں وی ﻧﺎم دی داتـــــــ رﮨﻨﺪاﻗﮯ وچ ﮐﮧ ﺑﻌﺪ وچ ﻋ دے ﮐﮯ ادار ﮐـﯿـﺘﺎ۔ ﮐــﯿﮩﺎ ﺟﺎﻧﺪا ﮨ اس ﺟﻮﮔﯽ ﻧﮯ ﺳــــــﮑﮭﯽ دا ﺑﮩﺖ ﭘﺮﭼﺎر ﮐﯿﺘﺎ۔ اﻧﺪازہ ﮨ ﮔﻮرو ﺻـــــــﺎﺣﺐ اک ﺗﻮں ودھ واری آﺋﮯ۔ اﯾﮩﮧ ﮐﮧ اﺗﮭ اﻧﺎں ﭘﺮﺳﺪھ ﮨﻮ ﮔﯿﺎ ﮐﮧ اس ﺳﺘﮭﺎن دا ﻧﺎں ﭼﮭﻮﭨﺎ ﻧﻨﮑﺎﻧﮧ اک ﻗﻠﻌﮧ ﺑﻨﯿﺎ ﻗﻠﻌﮧ ﻧﺎﻧﮏ اﺗﮭ ﮔﯿﺎ۔ ﺳﮑﮫ راج وﯾﻠ ﭘ ﺳﻨﮕﮫ۔---♦--- ﺑﺎﺑﺎ ﺟـــــــــــــﯽ ﺑﻨﺪے دے ﮐﻢ ﻧﯿﮏ ﮨﻮﻧﮯ اﮐﮭ- ﭼﻮﮨﻨﯿﺎں ﭼﺎﮨﯿﺪے ﻧﺎم ﺟﭙﻦ دا ﮐﯽ ﻓﺎﺋﺪہ؟ ﮐﻠﻮﻣﯿﭩــــــﺮ دﮐﮭﻦ ول ﭼﻞ ﮐﮯ ﮔﻮرو١٤ ﭼﮭﺎﻧﮕﺎ ﻣﺎﻧﮕﺎ ﺗﻮں ﺻﺎﺣﺐ ﻧﮯ ﭘﻨﮉ ﭼﻮﮨﻨﯿﺎں دے ﺳـﯿﭩﮭﯽ ﮐﮭﺘﺮﯾﺎں دے ﮔﮭﺮام ﮐﯿﺘﺎ۔ اﯾﮩﮧ ﭘﺮوار ﺑﮭﻮﮐﮫ وچ ﺳــــﮑﮭﯽ وچ ﺑﮩﺖ ـــ وں ﮨﯽ روﺣﺎﻧﯿﺖ دے۔ اﯾﮩﮧ ﻧﮕﺮ ﭘﮩ ﺳـــــــــﺘﮑﺎرت رﮨﺎ ﮨ اوہ ﺟﺎﻧﯽ۔ ﺟﺪوں ﭘﺘﮧ ﻟﮕﺎ ﮐﮧ ﺗﻠﻮﻧﮉی واــ رﻧﮓ وچی ادا دوی ﻟﻨﮑﺎ . ﺗﻠﻮﻧﮉی ﺗﻮں١ - ﺑﮭﺎگ۔ ﭘﺮ ﮐﺮﺗﺎرﭘﻮر دی ﭘﺮﻣﭙﺮا اﻧﻮﺳﺎر ﮨ *ﮔﯿﺎﻧﯽ ﺟﯽ ﻧﮯ ﺗﻠﻮﻧﮉی ﺗﻮں رواﻧﮕﯽ د۔ رواﻧﮕﯽ ﭘﮑﮭﻮﮐﯿﺎں ﺗﻮں ﺑﻨﺪی ﮨÌ ۔ اک اوہ ڈﮬﯿﮩﮧ ﭼﮑﯽ ﮨ ﺟﻮ ﮔﻮرو ﺻﺎﺣﺐ دی آﻣﺪ دی ﯾﺎدﮔﺎر اﺗﮭ٣۔ﺧﺴﺘﮧ ﺣﺎﻟﺖ وچ ﮐﻤﺮہ ﺑﭽﯿﺎ ﮨÑ۔ اﺗﮭﻮں واﻟﯽ ﯾﺎدﮔﺎر وی ﻣﭧ ﭼﮑﯽ ﮨّ ُ ی ﻟﻨﮑﺎ - ﺗﻤﻠﻨﺎڈ- ﮐﯿﺮل- ﮐﺮﻧﺎﭨﮏ- ﻣﮩﺎراﺷﭩﺮ- (ﺑﮭﺎرت) ﮔﺠﺮات- ﺳﻨﺪھ- (ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن) ﭘﻨﺠﺎبﺑﺎب-43
-
Upload
khangminh22 -
Category
Documents
-
view
0 -
download
0
Transcript of ١. تلونڈی توں ی لنکا
ہپھت مدار Ì - پوہ دے مہین� ســــــمت ١٥٦٩ (مطابق ١٥١٢ ای.) نوں گورو صــــــــــــاحب مردانے نوں نال لے کے ـرا لئــــی روانہ ہوئے۔ ٹھنڈ پکھوکیاں٭ توں لنکا دی یاتـــہون کرک� مردانے نے گرم کپڑے لے لئے۔ کھان دا ســـامان وی بن لیا۔ حا��ں گورو صـــاحب نے مناں کیتا �ــــ� کہ سـفر وچ جن� سـادے تے ہولے رہوگے اون� ہی سـوکھ� رہوگے۔ پر مردانہ کتے ضــــــــد کر لیندا کہ "بابا بھار تاں میں چکنا ہ�۔" پہل� دن ٢٠-٢٢ کہ.مـــــی. دا پینڈا تہہ ـرک� راوی دے کنڈھے پنڈ ہپھت مدار پہنچ�۔ ایہہ کـــــپنڈ بھائی پھیرو کھنڈا موڑ (جڑھاں وا�� �ـ�ک) توں ٢ کلومیٹر ہٹوا ہ�۔ لگدا اتھ� کسـے ویل� ٧ خراس سن۔ جس کرک� پنڈ دا ناں ہپھت مدار (٧ چکیاں) پیا۔ لوکاں نوں جویں پتہ لگا کہ بابا نانک اتھوں دی لنگھ رہا ہ� تاں پنڈ دا گل زمیدار گورو صــــــاحب دے مگر دوڑا تے دریا پار کرن توں پہ��ں جا گورو صـــــــــاحب دے چرن پھــــــڑے تے نمانے ہو کے ارداس کیتـــــــی کہ اج دی رات
ساڈے کول گزارو۔
گورو صــــاحب رات پھر ہپھت مدار ہی ٹھہرے۔ ع��قے نوں ســتنام، ســت کرتار دا اپدیش دتا۔ جس منج� تے گورو صاحب نے آرام کیتا �� پنڈ والیاں نے اوہ سـانبھ رکھیاں �ـ�۔ اوتھ� پھر جہڑا یادگاری گر اسـتھان بنیا اوہدا ناں 'ســــــــــــچی منجی' گرودوارہ ہی پیا۔ (گورو امرداس صاحب دا جوڑا اناں زمیداراں کول �ـ� ۔اوہ جوڑا وی گل ٹبر نے ســـانبھ رکھیا �ـــ�۔ وقت پا کے ٹبر وچ جدوں جائداد دا بٹوارا ہویا تاں جوڑے دا اک پیـــــر اتھ� تے دو��ا قصـــــــبہ دھنی، ضلع ہاپھجاباد پہنچ گیا۔ پنچم پاتشــــاہ گورو ارجن دیو جی نے وی اپن� ہتھ دا سوٹا ایہناں نوں بخشــیا ��۔ گرودوارہ صاحب اج
ڈھٹھ چکا ہ�۔)نوٹ: کوٹ لکھپت تک دی یاترا دا ســـــــــــــارا روٹ اج
پاکستان وچ ہ�۔
---♦---
بھائی پھیرو - اگلے ســــویرے جدوں گورو صــــاحب نے دریا راوی پار کیتا تاں ��گے چاگے دے لوک پہ��ں ہــــــی انتظار وچ سـن۔ اگلے پنڈ دے اپل کھتریاں دی حویلی وچ لوک جماں ہو چک� ســن۔ اتھ� وی گورو صــاحب نے لوکاں نوں طـــرحاں طـــرحاں دیاں ب�-تکیاں پوجا ـڑھ ��یا۔ ـرنکار دے لـــ ودھیاں کـــرن توں ورج کے اک نــستنام ستکار جپن دا اپدیش دتا۔ روگیاں دے کشــــٹ کٹے۔ دکھیاں دا ادھار کیتا۔ اتھوں دی سـکھ سـنگت نے مذہب وچ بہت نامنا کھٹیا۔ بھائی پھیرو اســـے ہی پنڈ
دا ہویا ہ�۔ پنڈ دا ناں وی ایســـــــــــــــــ� دے ناں تے پ� گیا۔اتھ� اج بھائی پھیرو قصبہ ہ� ۔
---♦---
Ñ- نالدے پنڈ دا اک کھتری پروار صاحب نوں گھمنکےاپن� پنڈ جہدا ناں 'گھمنکے' ہ� وکھ� لے گیا جہــــــــــڑا ـرو توں کوئــی ٣ کو کلومیٹــر پچھم دکھن بھائـی پھیـہ�۔ اتھ� بھائی مولے نے گورو صـــــــــاحب دا بہت آدر ســـتکار کیتا۔ اکٹھ� ہوئے لوکاں نوں گورو صـــاحب نے اپدیش دتا کہ مڑیاں مســــاناں پپ��ں پتھراں دی پوجا
چھڈ کے اک نرنکار دے لڑھ لگو۔ وچوں اک شــیطان نے اچی جہی کہہ دتا کہ "لؤ آہ نویں گل ســـن لؤ۔ اکھ�
ماتا نوں مننا چھڈ دیو۔" شـــــــــــــــیطاناں نے کلکاریاں ـ�وع کر دتیاں۔ اجیہی ہا ہا، ہی ہی، ہو ہو مارنیاں �ــــــہوئی کہ گورو صـــاحب نوں اپنا وکھیان اتے کیرتن بند ـرناں پیا۔ بھائــــی مولے نے بھوتــــرے ہوئے لوکاں نوں کــســـمجھاؤن دی کوشـــش کیتی۔ پر گورو صــــاحب نے ـراں نوں مولے نوں ورج دتا تے کیہا کہ ایوے کٹیچـــــــــــســـمجھاؤن دا یتن ناں کرو۔ کیہا جاندا کہ اوتھ� دے مول نواســیاں دا ہن تک اوہو حال ہ�: جھکھاں مارن
والے ایہہ لوک پانی رڑکدے رہندے ہن۔
اتھ� گورو صـاحب نے ون دے رکھ دی ہی داتن کیتی تے بعد وچ اوہ گڈ دتی۔ گیانی گیان ســـــــنگھ نے لکھیا
ہ� کہ بڑی حیرانی دی گل ہ� ون دے اک پاســـے دے ڈھان بنا چھلڑ دے ہن۔ ســــــــانوں نہی لگدا کہ ون دا
رکھ اج بچیا ہووے۔
---♦---
چھانگا مانگا - گھمنکیا توں ١٥ کلومیٹـر (پتوکــی توں ١٢ کہ.می) دا جنگلی پینڈا کرک� گورو صـاحب چھانگا مانگا پہنچ�۔ اوتھ� اک جوگی اپن� ��یر نوں کوہدا رہندا �ـــــــ�۔ اس کول گئے تے اوہنوں وی نام دی دات دے کے ادار کـیـتا۔ کــیہا جاندا ہ� کہ بعد وچ ع��قے وچ اس جوگی نے ســــــکھی دا بہت پرچار کیتا۔ اندازہ ہ� کہ اتھ� گورو صـــــــاحب اک توں ودھ واری آئے۔ ایہہ اناں پرسدھ ہو گیا کہ اس ستھان دا ناں چھوٹا ننکانہ پ� گیا۔ سکھ راج ویل� اتھ� اک قلعہ بنیا قلعہ نانک
سنگھ۔
---♦---
چوہنیاں- اکھ� بابا جـــــــــــــی بندے دے کم نیک ہونے چاہیدے نام جپن دا کی فائدہ؟
چھانگا مانگا توں ١٤ کلومیٹــــــر دکھن ول چل کے گورو صاحب نے پنڈ چوہنیاں دے سـیٹھی کھتریاں دے گھر ـ�ام کیتا۔ ایہہ پروار بھوکھ وچ ســــکھی وچ بہت و�ــســـــــــتکارت رہا ہ�۔ ایہہ نگر پہ��ں ہی روحانیت دے رنگ وچ �ــ�۔ جدوں پتہ لگا کہ تلونڈی وا�� اوہ جانی
دو��ی ادا��
بھاگ - ١. تلونڈی توں ��ی لنکا
*گیانی جی نے تلونڈی توں روانگی د�� ہ�۔ پر کرتارپور دی پرمپرا انوسار
روانگی پکھوکیاں توں بندی ہ�۔
Ì اتھ� جو گورو صاحب دی آمد دی یادگار �� اوہ ڈھیہہ چکی ہ�۔ اک
اتھوں والی یادگار وی مٹ چکی ہ�۔Ñخستہ حالت وچ کمرہ بچیا ہ�۔٣
پنجاب (پاکستان) - سندھ -گجرات (بھارت) -مہاراشٹر - کرناٹک - کیرل - تملناڈ - ��ی لنکا
43-باب
197
ـری نوں جان بابا نانک آیا ہ� جس نے نواب دی نوکــــــــٹھوکـر مار کے فقیـری لے لئـی ہ� تاں کـی ہندو تے کــی
مسلمان سبھ دوڑے آئے۔
بھری ســبھا 'چ ہر اک نے اپن� من دی کہی۔ اک مہاتما نے ســــوال کر دتا کہ بابا جی کرپا کرو۔ ســـــانوں لوک اکثــــر کہہ دندے نے کہ نام جپن نال کجھ نہـــــی ہندا، ـرم چنگے ہونے چاہیدے نے۔ چلنـــــــی نیک بندے دے کـــــہووے۔ اوتھ� پھر گورو صـاحب نے راگ آسـا وچ شــبد
گایا:-
کرم کرتوت بیل بسـتھاری رام نام پھل ہوا ۔۔ تس روپ ن ریکھ اناہد واج� ســـــــــــبد ـرنجن کیا ۔۔�١ کـــــرے وکھیان جانے ج� نــــکوئی ۔۔ امرت پیوے ســــــوئی ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ ج ن پیا سے مســـــــــت بھئ� ہ� توٹے بندھن پھاہ� ۔۔ جوتی جوت ســـــــــمانی بھیتر تا چھوڈے مایہ کے ��ہ� ۔۔�٢ �ــــــ�ب جوت روپ تیرا دیکھیا ســگل بھون تیری مایہ ۔۔ رارے روپ نـرالم بیٹھا ندر کــرے وچ چھایا ۔۔�٣ بینا سبد وجاوے جوگی درسن روپ اپارا ۔۔ سـبد اناہد ســو ســہ راتا نانک کہ�
وچارا ۔۔
گورو صاحب نے صـاف صـاف لفظاں وچ دس دتا کہ بـــــندے دا نــــــیک چلن نام دے مارگ دی ـردے پہلـی پؤڑی ہ�۔ ج� تہاڈا کـردار ہــی ماڑا تاں ہـوچ نام کدی وســـــیگا ہی نہی۔ بندہ ســـــچ نال یارانہ پاوے، جھوٹھ توں طوبی کرے۔ ہر کســــے نال محبت، گھٹ گھٹ وچ نرنکار دے درشـــــــن کرے۔ پھر کتے نام نال پریت بنیگی۔ گورو صـــاحب نے کیہا کہ بندے دے ـرم بوٹے دے نیائــی ہن جناں تے پھـــر نام دا پھل لگدا کــرتھ ہ�۔ بناں بوٹے دے پھل نہـــی تے پھل بناں بوٹا وئـــ
ہ�۔
---♦---
حجرہ شــــاہ مقیم- چوہنیاں توں ســــویرے چل کے ٣٠
کلو میٹر پینڈا تہہ کرک� گورو صــاحب شـــامی حجرہ شاہ مقیم پہنچ گئے۔ اوتھ� اوہ مشـــــــــــہور پیر سید بہاؤدین جی��نـــی (موت ١٥٦٦ ای.) نوں ملے۔ اس پیـــر بارے کہندے ہن کہ بہت لمی عمر دا ہو کے مریا ��۔ گورو صـــــــــاحب دی پیر نال ہوئی گفتگو۔ پیر نے زنانہ لباس پایا ہویا ��۔اوہدے ویکھا ویکھی کئی چیلیاں وی زنانہ لباس پائے ســــن۔ صــــاحب نے اوناں نوں اس وکھاوے جاں پاکھـــنڈ توں ورجــــیاں تے اپدیش دتا کہ
پــریم تہاڈے اندروں پیدا ہونا چاہیدا ہ�۔ شبد کیہا:
سـبھ� کنت مہیلیا سـگلیا کرہ ســیگار ۔۔ گنت گناون آئیا ســــــــــــــوہا ویس وکار ۔۔ پاکھنڈ پـریم ن پائی� کھوٹا پاج خوآر ۔۔�١ ہر جــــــــــــیؤ ایؤ پر راوے نار ۔۔ تدھ بھاون سوہاگنی اپنی کرپا لیہ سوار ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ گر ســبدی ســـیگاریا تن من پر کے پاس ۔۔ دئ کر جوڑ کھڑی تکے سچ کہ� ارداس ۔۔ ��ل رتی سـچ بھ� و�ــ� بھائ رتی رنگ راس ۔۔�٢ پرء کـی چیـری کانڈھیئ� ��لـی مانے ناؤ ۔۔ سـاچی پریت ن تٹیئی سـاچ� میل م��ؤ ۔۔ سبد رتی من ویدھیا ہؤ صد بلہارے جاؤ ۔۔�٣ سا دھن رنڈ ن بیســئی ج� ستگور ماہ سمائ ۔۔ پر ریســـــــــــالو
نؤتنو ســـــــاچؤ مرے ن جائ ۔۔ نت روے ســــــــوہاگنی ســاچی ندر رجائ ۔۔�٤ ســاچ دھڑی دھن ماڈیئ� کاپڑ پریم ســیگار ۔۔ چندن چیت وســایا مندر دســوا دوار ۔۔ دیپک ســـــــبد وگاســــــــیا رام نام ار ہار ۔۔�٥ ناری اندر سوہنی مســــــــتک منی پیار ۔۔ سوبھا ��ت سہاونی سـاچ� پریم اپار ۔۔ بن پر پرکھ ن جانئی ســاچ� گر کے ہیت پیار ۔۔�٦ نس اندھیاری ســـــــتیئ� کیؤ پر بن رین وہائ ۔۔ انک جلؤ تن جالـیـئؤ من دھن جل بل جائ ۔۔ جا دھن کنت ن راویا تا برتھا جوبن جائ ۔۔�٧ ســــــــیج� کنت مہیلڑی سـوتی بوجھ ن پائ ۔۔ ہؤ سـتی پر جاگنا کس کؤ پوچھؤ جائ ۔۔ سـتگور میلی بھ� و�ـ� نانک
چھوٹا ننکانہ چھانگا (فوٹو-ہارون خالد)
چھوٹا ننکانہ- حجرہ شاہ مقیم
دا اج ایہو کجھ بچیا ہ�۔
198
پریم سکھائ ۔۔وقت پا کے اتھ� وی ســکھاں دی وڈی ســنگت ہوئی۔ خوبصورت یادگاری گرودوارہ ہندا ��۔ ہن کھنڈر ہی
بچ� ہن۔
---♦---
دیپالپر- اتھ� تاں خراسان والے پھل پیدا ہندے رہنگے
ع��قے وچ گورو صــــــــاحب دی آمد بارے خبر اگ واگو پھیل چکی �ـ�۔ دیپالپر حجرہ شـاہ مقیم توں �ــ�ف ١٨ کلومیٹر ہ�۔ دیپالپر پہنچ کے گورو صـاحب نے شـہر ـرہ �� دے باہــر مطلب قلعہ-کوٹھا توں باہـــر ہـــی ڈیــلیا۔(یاد رہ� دیپالپر اس ویل� مشـــہور ریاست ہندی �ـ�۔ جنوں بادشــاہ بابر نے بعد وچ بری طرحاں لٹیا تے قت��م کیتا �ـــ�) لوکاں تے ســــادھو ســــنتاں دی بھیڑ اکٹھی ہونی ��وع ہو گئی۔ ع��قے وچ مسـلمان پیراں دا بڑا زور �ــ�۔ پر گورو صــاحب دی صــفت �ـــ� کہ پہ��ں آگوآں نوں نواؤدے سن۔ دیپالپر دا نواب پہ��ں
ہی گورو صاحب نوں چنگی طرحاں جاندا ��۔
دو چار دن اتھ� رہ گورو صــاحب نے اک نرنکار ســت-کرتار دا پرچار کیتا۔ لوکاں نوں کبدھ کـرن توں ورجیا۔ ـرنکار دیاں رچناواں) دی پوجا توں ورج کے ـرتاں (نــــ کـــکرت� دی پوجا تے ��یا۔ جدوں من آؤدا مـردانہ رباب نال رنگ بن دندا۔ گورو صـاحب دی �ـ�ن وچ شــہر دا اک امیر بندہ حا�ـ� ہویا۔ شـہر دا اک دوکاندار چنگیر وچ بڑے پریم ستکار نال اک پاسے دی�ــ� پھل تے اک پاسے خراسان (ایران توں اپر�� ع��قہ- اجبیکســــــــــــــــــــتان، ترکمینســــــتان تے قابل دا ت�� حصــــــہ) دے سکے پھل-
میوے لے کے گورو صــاحب دی �ــ�ن وچ حا�ـــ� ہویا۔ ـردانے نے جدوں رومال ہٹایا تاں خوش ہو کے بولیا بابا مـ
جی ویکھو طرحاں طرحاں دے میوے۔
گورو صــــاحب نے اس دھناڈھ کولو پچھیا بھائی توں ایہہ پردی�ـــــ� میوے کوے لے آئیو؟ اوہ کہندا کہ بابا جــــی پچھ� جہ� بابــــر دے فوجــــی اپن� نال وادھو سـامان لے کے آئے ســن۔ پہنچدا پہنچدا ســاڈے ہتھ وی لگ گیا۔ اس دھناڈھ نے بڑی ادھینگی ســـــاہت بینتی کیتــــــی کہ کجھ اپن� پوتـــــــر مکھ نوں وی ��ؤ۔ گورو صـاحب نے اک دو چھک� تے پھر مردانے نوں حکم کر دتا
کہ سنگت وچ ونڈ دیو۔
اس دھناڈھ دا پریم ویکھ گورو صـــاحب نے بچن کیتا کہ دیپالپر وچ جہڑا وی ت�� پھل بیجوگے اگیگا تے پھل پھل دیویگا بھاوے ٹھـــــــــــــــنڈے ع��قے دا پھل ہووے
بھاوے گرم ع��قے دا۔
کیونکہ گورو صــــــــــــاحب دی چار چپھیرے دھم پئی ہوئی �ـ�۔ ہر دکھیا گورو صـاحب کول پہنچ رہا �ـ�۔ نورنگا ناں دا کوہڑ دا مریض گورو صــاحب دے دربار ��گے پہنچ کے چی اچی روئ�۔ گورو صــــــــــاحب نے کیہا بھائـی توں ��گے آ کے گل کــر تینوں کــی دکھ ہ�۔ کہن لگا بابا مــیــنوں موت دے دے۔ ��گے بــیــٹھ� لوکاں نے گورو صـــاحب نوں دســــیا کہ ایہہ نورنگا کوہڑی ہ�۔ گورو صـــــاحب دے حکم انوســـــار مردانہ جا کے انوں گورو صــــاحب کول لے کے آیا۔ گورو صــــاحب نے نورنگے
دے �� تے بکھشـــشــــا وا�� ہتھ رکھیا تے اپدیش دتا کہ اس نرنکار نوں یاد کر جہڑا روگاں ســوگاں خوشـــیاں غمیاں دا مالک ہ�۔ موت کیؤ منگنی ہ� نرمل جیون
دی دات منگ۔ نرنکار بڑا دیالو ہ�، کرپالو ہ�۔
اتہاس گواہ ہ� کہ نورنگا نوں بــر نوں ہو گیا تے ع��قے وچ سـکھی دا پرچارک بنیا۔ نورنگے دی قبر وی دیپالپر دے گرودوارہ صــــــــــــاحب دے نال ہی ہ�۔ جتھ� اج وشـال گرودوارہ صـاحب موجود ہ� اوتھ� اک ســکا پپل �� جس نوں گورو نانک دی بخشــش دے جل نے ـرا کـــــر دتا۔ ایہہ پپل اج وی موجود ہ�۔ بہت ہـــــی ہـــ
خوبصورت گرودوارہ ہن ہولی ہولی ڈھیہہ رہا ہ�۔
---♦---
پاک پٹن: شیخ برہم توں بابا فرید دی بانی لئی
دیپال پور توں ٤٥ کلومیٹر چل کے گورو صـــــاحب پاک پتن پہنچ�۔ پاکپٹن بہت ہی پرانا شــہر ہ�۔ ایہدا پہ�� ناں 'اجودھن' ہندا ��۔ اتہاس 'چ آؤدا ہ� کہ محمود غزنوی نے اتھ� وی خوب لٹمار کیتی تے شــــــہر تحس
نحس کر دتا ��۔
١٢٤٠ ای. دے ��گے چاگے بابا فرید گنج شـــــــکر نے اتھ� آ ڈیرہ ��یا۔ اناں نے ٹکانا این ســتلج دے پتن تے بنایا۔ ایہہ پتن بہت ہی مہتتا رکھدا �� کیونکہ ایہہ ملتان توں دلی دے رستے تے پیندا �ـ�۔ ہولی ہولی اجودھن نالو پاکپتن زیادہ مشــــــــــہور ہو گیا۔ (اج کلھ ایہہ پاکپٹن
کہاؤدا ہ�)
جدوں گورو صــــــــــــــــــاحب اتھ� پہنچ� بابا فرید دا جانشـین بابا شیخ ابراہیم فرید ثانی گدی تے �� جس نوں سـکھ اتہاس وچ شـیخ برہم کرک� لکھیا ہویا ہ�۔ اتھ� رہ کے گورو صـاحب نے بابا فرید دے ســلوکاں دا
گورمکھی وچ اتارا کیتا۔
---♦---
شـــیخ برہم پالکی وچ گورو صـــاحب نوں اگلوانڈھی لین آیا �ـ�Ì-سـاریاں جنم ســاکھیاں وچ ذکر آؤدا ہ� کہ گورو صاحب اپنی مســـــتی وچ اجاڑ وچ کیرتن کر رہ� ســـن کہ لکڑیاں چگدا چگدا کمال ناں دا شــــگرد رباب دی آواز سـن کے ��گے پہنچ گیا۔ اوہ دھرمی بندہ �ـ� جدوں اس نے گورو صــاحب دا ک��م ســنیا تاں گد گد کر اٹھیا۔ جا کے اپن� مرشــد (شــیخ برہم) نوں ســـارا
دیپالپر شاندار گردھام دے کھنڈر
199
دســــــیا کہ اک فقیر جنگل وچ بیٹھا بڑا مٹھا ک��م پڑھ رہا ہ� نال اوہدے اک ربابی ہ�۔ شـــــــــیخ نے پچھیا کہ کوئـی تک تینوں یاد ہوئــی۔ اوہ کہندا ہاں۔ اس نے اوہ
تک بول سنائی:آپ� پٹــــی قلم آپ اپر لیکھ بھ توں ۔۔ ایکو کہی� نانکا
دوجا کاہ� کو ۔۔شــیخ برہم ســمجھ گیا کہ ایہہ تاں بابا نانک پہنچ گیا ســــــاڈے ع��قے وچ۔ جھٹ پالکی تیار کروائی تے کمالے نوں نال لے کے جا باب� دے حا�� ہوئے۔ اتہاس وچ درج ہ� کہ شــیخ برہم بہت آدر ســتکار نال گورو صــاحب نوں ملیا۔ گورو صــــــــــــاحب نوں پاکپتن وچ رہن لئی بینتی کیتی۔چلن توں پہ��ں شیخ نے گجارش کیتی کہ بابا جی کرپا ہووے جاں اوہ شـــبد مینوں ســــنن نوں مل جائے۔ گورو صاحب تے مردانے نے اوہ شبد پھر گاویا۔
ســــلوک م ١ � دھن ســــو کاگد قلم دھن دھن بھانڈا دھن مس ۔۔ دھن لیکھاری نانکا جن نام لکھایا ســــــچ ۔۔�١ م ١ � آپ� پٹــــــــی قلم آپ اپر لیکھ بھ توں ۔۔ ایکو کہی� نانکا دوجا کاہ� کو ۔۔�٢ پــؤڑی ۔۔ تــوں آپ� آپ ورتدا آپ بنت بنائــی ۔۔ تدھ بن دوجا کو نہـــی تو رہیا سـمائی ۔۔ تیری گت مت توہ� جاندا تدھ قیمت پائی ۔۔ تو الکھ اگوچر اگم ہ� گـرمت دکھائـی ۔۔ انتــر اگیان ـرہ تس رپا کـ دکھ بھـرم ہ� گـر گیان گوائـی ۔۔ جس کــ میل لیہ ســــو نام دھیائی ۔۔ تو کرتا پرکھ اگم ہ� رویا ســبھ ٹھائی ۔۔ جت تو ��ئہ ســچیا تت کو لگے نانک گن
گائی ۔۔�٢٨�١
کیہا جاندا ہ� کہ گورو صــــــــــــــاحب پاکپتن کجھ دن ٹھہرے۔ شـــیخ جی نے بابا فرید دی ســـاری بانی کنٹھ کیتی ہوئی �ـــ�۔ جدوں گورو صـــاحب کوئی شــــبد کہندے تاں شـــــــــــــــــــیخ برہم بابا فرید دی بانی دی ســـبندھت تک بولدا۔ آپ وی کویتا کہندا۔ نرنکار دے پریمی اک دو�ـــ�ے دی ســـنگت توں انندت ہو رہ� ســن۔ بڑے پریم نال گورو صــاحب نے شـــیخ برہم نوں ـراج رہ� قبــــــر پوجن توں ورجیا تے گھٹ گھٹ وچ بـــــ
نرنکار دے لڑ ��یا۔
اتھ� ہی گورو صـاحب نے آسـا دی وار دی رچنا �ـ�وع کیتی۔ موہرلیا ٩ پوڑیاں اتھ� ہی ســــــمپورن ہوئیاں۔ ہور وی بانی اتھ� رچـی گئـی۔ امـرت ویل� ہـی بابا تے
مردانہ کیرتن ��وع کر دندے سن۔
اس رچنا دی �ـ�ورت کجھ اس طرحاں پئی کہ شـیخ برہم نے گرمت ســبندھی طرحاں طرحاں دے ســوال کیت� ســــــــــن۔ مثال دے طور تے نرنکار اکال پرکھ دی
رچنا کس نے کیتی؟ صاحب نے جواب دتا �� کہ:
آپی نے آپ ســاجیو آپی نے رچیو ناؤ ۔۔ دیی قدرت ســاجیئ� کر آســــــن ڈٹھو چاؤ ۔۔ داتا کرتا آپ توں تس دیوہ کرہ پسـاؤ ۔۔ توں جانوئی سبھســ� دے لیســہ جند کواؤ ۔۔
کر آسن ڈٹھو چاؤ ۔۔�١کہ نرنکار نوں ســــاجن بناؤن وا�� ہور کون ہو ســـــکدا ہ�۔ ایہہ ســـــبھ اوســـــ� دا اپنا ہی کھیل ہ�۔ اوہدے گناں دی رچنا وی آپ ہی کردا ہ�۔ پھر �ـ�گن �ـ�وپ
وچ آ قــدرت رچــدا ہ�۔ تے پھر مسـتی دے عالم وچ اپنی سـاجی �ـ�ســٹی نوں تکدا رہـــــــندا
ہ�۔
شــــــیخ نے کیہا کہ کجھ ہــــــــندومت متانتـــــــــــــــــر تاں کہــــــــندے ہن کہ ایہہ دنیا ســـــاڈی اکھ دا دھــــــوکھا ہ�۔ کجھ وی سـچ نہـــــی۔ ایہہ کجھ اس طـــــرحاں ہ� جویں ہنیرے وچ ر�ـــ� پئی ہووے تے اســـیں اســـنوں
سپ سمجھ لئی�۔ گورو صاحب نے سلوک کیہا:-ســچ� تیرے کھنڈ ســچ� برہمنڈ ۔۔ ســـچ� تیرے لوء سچ� آکار ۔۔ سچ� تیرے کرن� ��ب بیچار ۔۔ سـچا تیرا امر سـچا دیبان ۔۔ سـچا تیرا حکم ســچا پھرمان ۔۔ ســچا تیرا کرم سچا نیســـان ۔۔ سچ� تدھ آکھہہ لکھ کروڑ ۔۔ ســـچ� ســـبھ تان ســـچ� ســـبھ جور ۔۔ ســـچی تیری صــفت ســچی صــا��ح ۔۔ ســـچی تیری قدرت ســـچ� پاتساہ ۔۔ نانک سچ دھیائن سچ ۔۔ جو مر جم� سو کچ
نکچ ۔۔گورو صــــاحب نے اس گل تے دکھ ظاہر کیتا تے کیہا کہ ســـچ� دی رچنا وی ســـچی ہ�۔ صــــاحب نے کیہا کہ شـــــــیخ جی کی ایہہ جھوٹھ ہ� کہ میں آپ جی دے
سنمکھ ہو کے ایہہ سلوک کہہ رہا ہاں؟
ســــیخ صــــاحب وی نال نال فرید صــــاحب دی بانی اچاردے۔ خدا دی صفت ص��ح سـنکے گورو صـاحب نے
پھر اوتھ� سلوک کیہا:
بھگت تیرے من بھاودے در ســــــوہن کیرت گاودے ۔۔ ـرما باہـــرے در ڈھوء ن لہ نـــی دھاودے ۔۔ اک نانک کـ مول ن بجھ ن آپنا انہودا آپ گنائدے ۔۔ ہؤ ڈھاڈھــی کا نیچ جات ہور اتم جات ســــــــدائدے ۔۔ ت ن منگا ج تجھ�
دھیائدے۔۔
خدا دی صفت ص��ح سن شیخ برہم دا ہردا کھڑ اٹھیا۔ اس پرکار گورو صـــــاحب نے اتھ� ٩ پوڑیاں کہیاں جو وکھ وکھ پڑاواں تے ہوئے وادھیاں دے بعد آســـــــا دی ـردوارے وچ وار کہ��ئـــــی تے اج اس دی گونج ہـــــر گــــسـویرے پیندی ہ�۔ گورو صــاحب نے شــیخ ہراں کولو جان دی اجازت منگی تے شیخ نے ضد کیتی کہ کرپا کر
کے کدی پھر وی درشن دینا۔
پاکپٹن وچ گورو صـاحب دی آمد دیاں دو یادگاراں ہن اک شہر وچ تے دوجی ٣٠ کلومیٹر ہٹوی ٹبہ ابھور۔
---♦---
بوڑیوا�� -پاکپتن توں ٧٥ کلو میٹر ســــــفر کرک� گورو صـاحب بوریوا�� پہنچ�۔ اتھ� بابا حاجی شـیر محمد
پاکپٹن دے ��گے یادگاری گر.ٹبہ صاحب
200
دیوان چاولی مســــــائکھ دی مزار ہ�۔ کیہا جاندا ہ� کہ شیر محمد ہندوستان دے پہل� مســـــــــــــــــــلمان پـــــــرچارکاں 'چوں ہن۔ اناں دا دہانت ٧٣٠ ای. دے لگ پگ دا ہ�۔ ایہہ چوہنیاں دے راج� مہیپال دے پتـــــــر ســن۔ ایہناں دی بھین دا ناں کنگن برس �ـــ� جہدے
ناں تے کنگنپر شہر ہ�۔
جتھ� بہہ گورو نانک صــــــاحب نے اک نرنکار دا پرچار کیتا اوتھ� اج وی خوبصورت گرودوارہ موجود ہ�۔
بوریوا�� توں وہاڑی پہنچ�۔
وہاڑی توں ٣٥ کہ. می دا ســــفر کرک� گورو صــــاحب میل�ـ� آئے۔میل�ــ� توں تقریبا ١٢٥ کہ. می. پینڈا تہہ
کرک� اچ پہنچ�۔---♦---
اچ ��یف نال گوڑا پیار ہ� باب� دااچ نگر کوئی ٢٥٠٠ ســـا�� پرانا دســــیدا ہ�۔ کیہا جاندا ہ� کہ بادشــاہ ســکندر نے ایہہ شــہر وســایا �ــ�۔ پر کئی اتہاســـــــــکار اس توں وی زیادہ پرانا مندے ہن۔ ایہہ اوہ سـتھان ہ� جتھ� پنجاب دے پنج� دریا آخر
وچ دریا سندھ نال ملدے ہن۔
ســــاڈا اندازہ ہ� کہ گورو صــــاحب اک واری نہی تن واری اچ آئے ســـن۔ بھائی منی ســــنگھ نے لکھیا ہ� کہ گورو صاحب بہت چھوٹی عمرے بھائی مردانے (دانا) نال پاکپتن گئے ســـن۔ �ـــ�ف بھائی منی ســـنگھ ہی نہی پراتن جنم سـاکھی تو وی گورو صـاحب دی اناں
پیراں نال نیڑتا بارے پتہ لگدا ہ�۔
دسم پاتشــــــــاہ نے ماچھیواڑے جدوں اچ پیر دا سانگ
بنایا، اوہ وی ثابت کردا ہ� کہ دســـم گورو صـــاحبان تک ایہہ پیر سکھی وچ ستکارت سن۔
اچ وکھ� اناں پیراں دے خاندان کول گورو صــــــاحب دیاں پنج نشــــانیاں وی موجود ہن جو اناں نے منگ کے
گورو صاحب کولو لئیاں ایہناں وچ؛
١.اک جوڑا کھڑاواں (کئی تھانئی کونس بھاو کھوســا لکھیا ہ�)
٢. بیراگن (نال دتی فوٹو ویکھو)
'ٹبہ بابا نانک' جاں ٹبہ ابھور- پاکپٹن شـہر توں ٹھیک نک دی ســیدھ تے پچھم ول 'ٹبہ بابا نانک' ہ�۔ اتھ� اچ� تھیہ تے گورو صـــــــــاحب دا
یادگاری گرودوارہ نانک�ـ� ہ�۔ اس دی شاندار عمارت اج وی موجود
ہ�۔ گردھام دیدار انوســـار ایہہ اوہ اســــتھان ہ� جتھوں دا ٹنڈا راجا
ہویا ہ� جہدی وار دی طرز آســـــــــــــا دی وار وچ دتی ہ�۔ اس ٹنڈے
راج� دے ظلماں کارن ایہہ شــــــہر اجڑ گیا �ــــــ� تے اج تھیہ ہی ہ�۔
خاص اس استھان تے ہی شیخ فرید دے ونشـج شیخ ابراہیم نال گورو
صـــــــاحب دیاں گوشــــــــٹاں ہوئیاں ســــــــن۔(لوچٹون ٣٠°٢٠'٥٣٫٢"ں
١٠°٧٣'٥٢٫٩"او)
اتھ� ہی شیخ جی دے سیوک پھتہیو�� نوری نوں اکھاں میٹا کے
مکے ��یف دا حج کروا دتا ��۔ نوری نے پھر چھیتی ہی دیہہ
تیاگ دتی۔ کیونکہ مرن کنارے نوری کہندا �� کہ میرے من وچ م��ل رہ� گا کہ میں زندگی وچ حج نہی کر پایا۔ نوری دی قبر
گرودوارہ صاحب دے پاس ہی بنی ہوئی ہ�۔-(گردھام دیدار-
١٤١ فوٹو اکبار قی��)
گورو صاحب دیاں دکھن دیاں یاترانواں نوں جدوں نقشــــــے تے ویکھیدا ہ�
ـ�ی لنکا توں لے کے ایم پی تک صـــاف پیٹرن نظر آؤدا ہ�۔ دو�ــــ�ے تاں �ــپاسے سمندر کنارے جہڑے ادا�� والے نگر نقشــے تے ویکھدے ہاں تاں اوس
توں گل صــــــــــاف ہندی ہ� گورو صــــــــــاحب پیدل یاترا نہی کر رہ�۔ پھر
�ـ�وعات بندرگاہ لکھپت تے اوناں دا ســتھان ہونا ثابت کردا ہ� کہ اوناں نے
بیڑے دی ورتوں کیتی۔ تٹ تے اوس ویل� دے ��ف مہتوپورن سـتھاناں تے چرن پا رہ� نے۔ چھوٹے موٹے چھڈدے جا رہ� نے۔
کرپال سنگھ- ١٢٢ وی منیا ہ� کہ صاحب اچ توں اگے بیڑی رانہی گئے ۔کئی لکھاری جہڑے اتہاس دا مڈھ�� پرمپرا سـدھانت نہی سـمجھدے اناں
نے گورو صاحب تے شـیخ برہم دی گل بات توں اک نوا اندازہ �� لیا ہ�۔ اکھ�
جہڑے گورو گرنتھ صاحب وچ بابا فرید دے سلوک ہن اوہ ایســـ� شیخ
برہم دے ہن۔ اناں ســجناں دا دھیان اســـیں پاکپتن دی جیدی پرمپرا ول
کھچدے ہاں۔ اوتھ� لگاتار اک دو بعد دوجا گدی نشـــــــین چلیا آ رہا ہ�۔
کہن توں مطلب پرواہ ٹٹیا نہی۔ اجیہ� مصـــلے وچ پرمپرا دی وڈی اہمیت
ہندی ہ�۔ اتہاس دا سدھانت ہ�، "پرمپرا ہمیشــــــاں سچی ہندی جناں چر
انوں جھوٹھی ثابت ناں کر سکو۔’
Ìسوڈھی: ٤٨٨ تو ٥٠٨ وچ ہور بڑے وستھار اتے خوبصـــــــورت � بی:٤٠-٧٠
انداز وچ ایہہ گوشــــــٹی دتی ہ�۔ شــــــیخ ابراہیم نال کھیمکرن وکھ� وی
گورو صاحب دا میل ہندا ہ�۔
گر. پہلی پاتشاہی، چک ٣١٧ ای.بی. بوریوا�� ضلع وہاڑی۔
201
٣. گرج (نال دتی فوٹو ویکھو)
٤. پتھر دیاں دو فقیری چوڑیاں
٥. بیــــــڑی (دا ماڈل) جو ڈیڈھ فٹ لمــــــی تے اک فٹ چوڑی
اندازہ ��یا جائے کہ کســــــے دی نشـــــــانی کدوں کوئی سامبھدا ہ�؟ بھاو گورو صـاحب پرتی اناں دا ڈاہڈھا
ستکار ��۔
پھر ہور ســمانتا ویکھو: ایہہ پیر اپن� کیس نہی ســن ـ�ور کٹدے ہندے۔ اج کلھ �ــفیشـــن پرستی دے دور وچ اناں دے مــنڈے کـــیس کٹ لــــــیــــــندے ہن۔ اناں وچ اک کہانـی پــرچلت ہ� کہ وڈے پیر ج��لودین (�ــــ�خ پوش) بخـــــاری (١١٩٩- ١٢٩١ای.) دے پوتــــــــــــرے جہانیاں-جہان-
گشتن جس نے دنیاں بھر دی ســــــیر کیتی �ـــــــ� اک وار ح�ـــ�ت محمد دی گور دے درشــــن کرن چ�� گیا۔ اوتھ� ـری) موجود مجور (مو��نا اتــنے جہانـــــــــیاں نوں اندر جان توں مناں کر دتا ایہہ کہہ کے کہ جا پہ��ں آپـنـیا زلفاں مــنا کے آ۔ جہانــــیا نے اونوں جواب دتا کہ میں ســــــــــید خاندان (ح�ـــــ�ت محمد دا خاندان) 'چو ہاں۔ میریاں زلفاں کوئی ســــــید ہی من ســـــــکدا ہ�۔ مو��نا کہندا کہ ت�ـ� کتھوں آئے ہو؟ انے دســـیا کہ میں ہند توں ہاں۔ مو��نا ہس پــــــــــــیا کہندا کہ ہند 'چ ســــید کدوں دے ہو گئے؟ اوتھ� پھــر کیہا جاندا ہ� کہ ح�ــــ�ت محمد دی قبـــر 'چوں آواز آئــــی کہ ـرا جس توں ـرا دوہتـــ ایہہ میــ
میں بلہار جاندا ہاں۔
کہن توں مطلب ایہہ پیـــــــر کیس نہی ســـــــــــــن کٹدے۔ اودھــــــــــــر ہندومت وچ وی ســــادھو ســـــنت واســـــطے کیس کٹنے نہائت ورجت
سن۔(دیکھو صفعہ-٥٢٣)
دو��ی گل اناں وچ دور دراڈے دیشـاں وچ سیر کرن جانا پرچلت �� تے اس نوں چنگا سمجھیا جاندا ��۔
---♦---
اچ دے پیر نوں گرمکھ دی پریبھاشا د��ســویرے ســوکھت� گورو صــاحب پنجند (ســـتلج) وچ اسنان کردے ہوئے جپجی صاحب دا پاٹھ کر رہ� سن۔
نال ہی کجھ مسـلمان سندھی وی نہا رہ� سن۔ اوہ گورو صاحب دے ک��م نوں بڑے دھیان نال سـن رہ� سـن۔ اناں عرض کرک� گورو صــاحب دی بانی دوبارہ
سنی تے ہیٹھلیاں تکاں تے شنکا جتا دتی:-
گرمکھ نادں گرمکھ ویدں گرمکھ رہیا ســــمائی ۔۔ گر ای�ــــــــ� گر گورکھ برما گر پاربتی مائی ۔۔ ج� ہؤ جانا آکھا ناہی کہنا کتھن ن جائی ۔۔ گرا اک دیہہ بجھائی ۔۔
سبھنا جیا کا اک داتا سو مے و�� ن جائی ۔۔ اتے
پاتا�� پاتال لکھ آگاســا آگاس ۔۔ اوڑک اوڑک بھــــــــال تھک� وید کہن اک وات ۔۔ ســـہس اٹھارہ کہن کتیبا اصـــول اک دھات ۔۔ لــــــــــــــیکھا ہوئ ت لکھیئ� لـیکھ� ہوئ وناس ۔۔ نانک وڈا آکھـــیــــئ� آپ� جانے
آپ ۔۔اس ســـندھی نے جھٹ جا کے اچ پیر کول شکائت کیتی کہ اک ہندو فقیـــــــــــر کجھ اس طـــــــــــــرحاں کہہ رہا ہ� کہ گرمکھ ســبھ دیوی دیوتیاں اوتاراں توں وی اچ� ہـــندے ـ�ی اســـــ��م دے ہن تے دو�ـــســــــــــدھانت کہ ١٤ اکاس تے پـــــتال ہن دے وی خ��ف گل کــر رہا ہ� اکھ� لکھاں ہـــی
اکاش تے پتال ہن۔
پیر نے اس ســــــــــندھی نوں حکم کیتا کہ جا اس فقیــــــــر نوں بــــڑے ادب نال میــــرے کول لے کے آ۔ ســـــــــــندھی نے گورو صـــــاحب نوں گجارش کیتی کہ ســـاڈے پیر تہاڈے ـرناں چاہندے نال گفتگو کــــــ
ہن، ساڈے نال چلو۔
اس طــرحاں اچ دے پیــر نال گورو صـــــــــــاحب دی پہلی ملنـــــــــــــــی ہندی ہ�۔ گورو صـاحب نے پیر نوں سـمجھایا ـرمکھ اوہ ہندا ہ� جو کہ گـــــ
پوری طــــــــــرحاں خدا دی رجا وچ رہندا ہ�۔ ��گے بیٹھا ســـــندھی بول اٹھیا ســـــاڈے پیر گرمکھ توں اتے ہن۔ گورو صـــــــاحب نے کیہا "نہی۔ تہاڈے پیر کدی خدا دا حکم عدول دے ہن۔ کـرماتاں کـر دندے ہن۔" پیــر کول
کوئی جواب نہی ��۔
خیر رانتی پیر جدوں سـتا تاں ســپنا آیا جس وچ خدا نے پیر نوں گرمکھاں توں تھل� رکھیا۔ گرمکھاں واســــطے ـردے ہن تے پیـــر منہ ویکھدا رہندا بھوجن دے تھال اتــ
اچ دا وڈا پیر مکھدوم سید سلطان جہانیا گورو صاحب دیاں نشـــــانیا گرج اتے بیراگن دکھاؤدے ہوئے۔ ہیٹھاں بیراگن۔
202
ہ�۔ پھر پیر نوں دســـیا جاندا ہ� کہ ویکھ ف��نے وقت تے توں ہؤمے کارن کرامات دکھائی �ـــــــ� جو خدا دی
رجا دے الٹ گل ہ�۔
پھر اگ�� مصــلی لکھ اکاساں پتا��ں دا ��۔ اتھ� وی پیر گورو صاحب نال متفق ہو گیا۔ سـندھی نوں کہن لگا بھائی جہدی پہنچ ٧ اســـــــماناں تک ہ� اس نے ٧ کہ� نے جہدی پہنچ لکھاں اکاشـــــــــاں تک ہ� اس نے
لکھاں کہ� نے۔
پیر نے ضد کرک� گورو صـاحب تے مردانے نوں اپن� کول کجھ دن ہور رہن واســـــــطے منا لیا۔ کیہا جاندا ہ� کہ
جپجی صاحب دا بہتا بھاگ اتھ� ہی رچیا گیا۔
---♦---
مٹھن کوٹ دا پیر ہندواں نوں مجبور کردا �� کہ Ô -مردے نوں ساڑو نہی، دفناؤ
چ دے پیر توں وداع ہو کے گورو صــــاحب ٨٥ کلومیٹر تھل� مٹھن کوٹ آ گئے جتھ� ســندھ دریا ســـوکھیاں پار کیتا جاندا ہ�۔ مٹھن کوٹ سکھ راج دا آخری شـہر ـ�وع ہو جاندا ہ�۔ ســتھان بہت �ـ�۔ اگوں ســندھ �ـپرانا ہ� جس بارے بادشاہ سکندر دے سانتھیاں دے ســــــــفرنامیاں وچ وی ذکر ملدا ہ�۔ اتھ� پہنچ گورو
صـــاحب نے شـــہر دے باہر ڈیرہ کیتا ہویا �ـــ�۔ ہولی ـ�وع ہویا۔ ع��قے دے ہولی لوکاں دا آؤنا جانا �ــــــــــــــــ
جوگیاں نال گ��ں باتاں ہوئیاں۔
شــہر دے ہندواں نے شــکائت کیتی کہ گورو صــاحب جی اتھ� والے صوفی پیر کھل دلے نہی ہن۔ اناں کیہا کہ جدوں وی ســــــاڈے کوئی مرگ ہندی ہ�۔ پیر آ کے بہســـــــباجی کردا ہ� کہ مردہ ساڑو ناں انوں دفناؤ۔ بھانا رب دا گورو صـــــــاحب دے اتھ� ہندیاں ہندیاں، ـزرگ دی موت ہو گئــــــــی۔ جنازے تے گورو اک ہند بــــــصــاحب وی پہنچ گئے تے مڑھیاں وچ پیر نے آ پھر پنگا پا
دتا، کہ مردے نوں دباؤ۔
گورو صـاحب نے پیر نوں بڑے آدر سـتکار نال پچھیا کہ ساڑن وچ کی نقصــان دے دبن وچ کی فائدہ؟ پیر نے کیہا کہ پرلو (قیامت) والے دن مردے نے جـی اٹھنا ہ�۔
ج� ��ھ گیا ہویا تاں کوے جیویگا؟
گورو صــاحب نے پیر نوں ســـمجھایا کہ پیر جی جدوں �یر گل جاندا ہ� تے چھیتی ہی آپاں مردہ دفنا دنے آ �ــاوہ مٹی نال مٹی ہو جاندا ہ�۔ پیر نوں دســـــــــــیا کہ کوے پرانیاں قبراں دا ســــــانوں کوئی پتہ نہی رہندا۔ وقت پا کے اوہ واہ لئیاں جاندیاں ہن۔ کدی اوســـ� قبر ـڑدا ہ�۔ والـــی مٹـــی نوں گوہ کے گھمیار بھانڈے گھــاودوں اسـے مٹی نوں �ـ�ھنا پیندا ہ�۔سـو ایہو جہ�
وہن ناں کرو۔
ـ�ھن بارے جدوں پیر نوں گیان ہویا تاں مٹی دے �ـــــاوہ پیری پ� گیا۔ اوتھ� پھر گورو صـاحب نے آســا دی
وار والی پؤڑی کہی:-
مٹی مســــلمان کی پیڑے پئی ک مآر ۔۔ گھڑ بھانڈے اٹا کیا جلدی کـــرے پکار ۔۔ جل جل رووے بپـــڑی جھڑ جھڑ
پوہ انگیار ۔۔ نانک جن کرت� کارن کیا سو جانے کرتار ۔۔ـرنکار کندھکوٹ - ہور نیـڑے تیـڑے لوکائـی نوں اک نـنال جوڑک� گورو صـــــــــاحب بیڑی تے بہہ ١٤٠ کلومیٹر ہـــیـــٹھاں دکھن کـــندھکوٹ پہــــنچ گــــئے۔ اوتھ� وی سـندھی سـکھاں نے گورو صــاحب دی یاد وچ ســنیار بازار، سوہوان تحصــــیل کندھکوٹ وکھ� شاندار گر
استھان بنا رکھیا ہ�۔
---♦---
“سکھر - بابا جی اتھوں اٹھ جاؤ۔ کدی ندی دا پانی چڑھ آؤدا”
گورو صـــــاحب کندھکوٹ توں بیڑی رانہی ســــــکھر پہنچ�۔ م��ح نے دســـــــــــــیا کہ جتھ� بیڑی پیندی ہ� اوتھ� ٹاپو تے اک فقیر چ�� کٹ رہا ہ� دن رات �ـــ�یر
گورو صــــــاحب دی مکہ مدینہ پھیری موقعے اچ دا اک پیر اوہناں دے نال ��۔ جنمســـاکھیاں اوہدا صحیح ناں نہی دے سکیاں۔ کتے پیر ج��ل لکھیا
کتے بہاودی، کتے رکنودین اتے ہور۔ اگے اســـیں پڑانگے کہ مکے وچ تاں باقائدہ
گورو صاحب دے ناں دی مســـــیت وی بن گئی ��، جتھ� گورو صاحب
دی جتی نوں ســــــجدہ کیتا جاندا �ـــــــ�۔ اتہاس وچ ذکر ملدا ہ� کہ اوہ
قوس بعد وچ اچ دا پیر چک لیایا �ـــــ� جدوں وقت پا کے اوہدی منتا گھٹ گئی تاں۔ باقی اتھ� آپاں پڑھ ہی رہ� ہاں کہ گورو صــاحب دیاں ہور چار
نشـانیاں وی اتھ� اچ دے پیراں کول ہن۔ خیر آ اتے والی فوٹو بیبی جوندی دا مقبرہ ہ� جو گورو صــاحب دی اتھ� آمد دے دناں وچ بنیا۔ ایہدا گورو
صاحب دی ساکھی نال کوئی سـدھا سـبندھ نہی ہ�۔ �ـ�ف پیراں دے
ستکار خاطر ایہہ فوٹو دتی جا رہی ہ�۔
اچ- بھائی منی سنگھ- پنہ ٢٥٥ہور ویکھو شیخ بہاودی والی ساکھی، پراتن پنہ-١٥٦
گورو صــاحب دے ویل� اچ دا پیر کون �ـــ�؟ اتہاســـکاراں نے وکھ وکھ ناں دتے ہن۔ تواریخ خالصــہ نے پیر سید احمد حســن لکھیا ہ�۔ کرپال سنگھ
نے مکھدوم عبدل واہب دســــــیا ہ�۔ ســـــــورج پرکاش نے رکندین لکھیا ہ�۔
بھائی منی سنگھ نے عبدل رحمن نوں گرج بخشــــن دی گل کیتی ہ�۔ (پنہ ٤٣٤) در اصل پیر ��خ پوش توں بعد اوناں دے کئی پروار اتے جان نشـــــین
ہن۔ اس کرک� تھوڑاں بھمبلبھوســـــــا بندا ہ�۔ اج اچ وچ وی حا��ت ایہہ ہن کہ ہر کوئی اپن� آپ نوں اصلی سجدا-نشـــــــــــــین کہندی تے دو��ے نوں
نقلی۔ پر بہت� پراتن لکھاریاں نے سدھا پیر ج��لؤدین دا ناں ہی دے دتا ہ�۔
ہیٹھ لکھی ویڈیو وچ اک تی�ــــــــ�ے بندے نے ذکر کیتا ہ� کہ گورو صاحب
دے ویل� ح�ـ�ت پھزلودین ��ڈ�� بخاری گدی نشــین ��۔ پڑتال کرن تے پتہ
لگدا ہ� کہ پھجلودین دا سماں وکھرا ہ�۔ جو تصویراں لئیاں ہن ایہہ
یوٹیوب دے ہیٹھل� لنک توں توں ہن۔
https://youtu.be/ATe23wFJ7CYگرودوارہ تھڑا صاحب ڈھیہہ چکا ہ�۔ ��ف اک کھوہ بچیا ہ�۔
Ôمٹھنکوٹ- گیانی گیان سنگھ ادھارت
203نوں کوہ رہا ہ�۔ گورو صاحب نے وی ٹاپو تے ہی ڈیرہ کر لیا۔ مردانہ شــــہر گھم پھر کے آ گیا۔ پھر
جدوں رباب پھڑی تاں سبد گایا:-
دیوتیا درسـن کے تائی دوکھ بھوکھ تیرتھ کیئ� ۔۔ جوگـــی جتـــی جگت مہہ رہت� کر کر بھگوے بھیکھ بھئ� ۔۔�١ تؤ کارن صـــــــــاحبہ رنگ رت� ۔۔ تیرے نام انیکا روپ اننتا کہن ن جاہی تیرے گن کیت� ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ در گھر محلہ ہســــــتی گھوڑے چھوڈ و��ئت دیس گئے ۔۔ پیر پیکامبر ســـــــــالک صـادق چھوڈی دنیا تھائ پئ� ۔۔�٢ صـاد ســہج سکھ رس کس تجیئلے کاپڑ چھوڈے چمڑ لیئ� ۔۔ دکھیئ� دردوند در تیــرے نام رت� درویس بھئ� ۔۔�٣ کھلڑی کھپری لکڑی چمڑی سـکھا ســوت دھوتی کی نی ۔۔ توں صــــاحب ہؤ ســــانگی تیرا
پرنوے نانک جات کی�� ۔۔ ��ی�� سنگیت سن کے اس �ـ�ور کولوں رہا ناں گیا تے گورو صـــاحب کول آ گیا۔ شـــبد ســـنن اپرنت گل بات ہوئی۔ مردانے نے کیہا کہ فقیر جی تہاڈے من دی کـی اچھا ہ� جو ت�ـــــ� کئی دناں توں شہرو باہر بیل� وچ ـ�ور کہن لگا کہ میں ملتان گیا �ــــــ�۔ بیٹھ� ہو۔ �ــــــراں دا واہو ج��ل ویکھیا۔ میں وی چاہنا اوتھ� میں پیـ
اس اوستھا تک پہنچنا۔گورو صاحب نے �ـ�ور نوں کیہا توں اکال پرکھ نرنکار دے لڑھ لگ۔ امرت ویل� مالک دا ســـــــــمرن۔ دن بھر اوہدی یاد وچ کرت کرناں۔ ونڈ کے چھکنا۔ توں اسے ٹاپو تے ہی ب� شک ٹک جا۔ تیری وی منت ہوویگی۔ ستنام
واہگورو جپ تے لوکاں نوں جپا۔ـ�وع ہو گئیاں۔ اوســـ� ٹاپو تے ہی ســـنگتاں جڑنیاں �ـــسادھو سـنت پیر فقیر ڈھک رہ� سـن۔ ہزاراں لوکاں نوں دکھ تکلیفاں چنتاواں توں صــــــــــــاحب نے نجات دوائی۔ اک ســــیٹھ جس دی من دی مراد پوری ہوئی اس نے آ کے گورو صـاحب کول ضــد کیتی کہ صــاحب شــــہر وچ ٹکانا کرو۔ اتھ� ٹاپو تے کدی پانی چڑھ آؤدا ہ�۔ اس نے کیہا کہ شـــہر وچ اس دی ســــندر حویلی
سنی پئی ہ�، اوہ ورتوں۔
گورو صــاحب نے ســیٹھ نوں کیہا کہ نہی ســیٹھ جی ایہہ ٹاپو تا جگاں جگانتراں تک رہن وا�� ہ�۔ ســــــــــاڈا ریباں دا اتھ� ہـــــی رہنا ٹھیک ہ�۔ قدرت دے نال غــــرہندیاں ســــــــانوں قادر دی یاد بنی رہندی ہ�۔ اتھ� پھر گورو صـــــاحب نے مردانے دی رباب تے ایہہ شــــــبد
پڑیا:-
موتی ت مندر او��یہ رتنی ت ہوہ جڑاؤ ۔۔ کســــــتور کــــنگو اگر چــــندن لـــــیپ آوے چاؤ ۔۔ مت دیکھ بھو�� وی��ے تیرا چت ن آوے ناؤ ۔۔�١ ہر بن جیؤ جل بل جاؤ ۔۔ مے اپنا گر پوچھ دیکھیا اور ناہـــــــــی تھاؤ ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ دھرتی ت ہیـرے ��ل جـڑتـی پلنگ ��ل جـڑاؤ ۔۔ موہنـی مکھ منی سوہ� کرے رنگ پســـاؤ ۔۔ مت دیکھ بھو�� وی�ـــــــ�ے تیرا چت ن آوے ناؤ ۔۔�٢ سدھ ہووا سدھ ��ئی ردھ آکھا آؤ ۔۔ گپت پرگٹ ہوئ بیسـا لوک راکھ� بھاؤ ۔۔ مت دیکھ بھو�� وی�ــــــ�ے تیرا چت ن آوے ناؤ
۔۔�٣ سلطان ہووا میل لســـــکر تخت راکھا پاؤ ۔۔ حکم حاصـــل کری بیٹھا نانکا ســــبھ واؤ ۔۔ مت دیکھ بھو��
وی��ے تیرا چت ن آوے ناؤ ۔۔�٤�١
سـندھ ندی وچ اوہ تھاں جتھ� گورو صــاحب براج� ســن اج وڈا دھارمک اســـتھان بن چکا ہ�۔ بابا �ـــ�ی چند ویل� اداســــیاں دی چڑھت ہوئی۔ پھر اتھ� کئی ادا�ـــ� ســـادھوآں وی آ ڈیرے ��ئے۔ نام ســـادھو بی��
سکھر۔
ســـکھر توں ہی پھر ��گے (٣٥ کلومیٹر ) گورو صـــاحب شـکار پور گئے۔ اوتھ� وی اج وڈی گنتی وچ ســندھی
سکھ سنگتاں موجود ہن۔
---♦---
بکرانی: پالی نوں پاتشاہی بخ��-
شکار پور توں گورو صـاحب سـندھ دریاں توں ہٹوے ہٹوے چل� تے ٧٥ کلومیٹر دا ســــــــفر کرک� پنڈ بکرانی ـرما ��گے پہنچ�۔ پنڈوں ہٹویں اک تھاں بہہ کے آرام فـــرہ� ســن کہ اک پالی جو بکریاں چار رہا �ــ� اوہدے من وچ پتہ نہی کی آئی کہ کٹورا بھـر کے ددھ لے آیا تے کہن لگا ســنت جی ایہہ چھکو۔ گورو صـــاحب دی لو
نرنکار نال لگی ہوئی ��۔
مردانے نے ســــت کرتار کہہ اواجا دتا کہ صـــــاحب جی دودھ آیا ہ�۔ چھک لؤ۔ مردانے نے دســــیا کہ ایہہ پالی لے کے آیا ہ�۔ صـــــــــــــــاحب نے چھکیا تے مردانے نوں وی چھکایا۔ پالی نوں جدوں احســـــــــاس ہویا کہ سادھو کئی دناں دے بھکھ� لگدے نے تاں پالـی نے ہو��ں وی
بھن کے گورو صاحب اگے بھیٹ کیتیاں۔پالی دی ســیوا ویکھ کے صـــاحب نے پالی کولو پچھیا بھائی تیرا ناں کی اتے توں کس بھاونا نال سیوا کر رہا
ہ�؟ اگو پالی کہندا کہ:-
"میرا ناں نور ن�ـــــــــ�ت ہ�۔ مہاتما جی میں بکریاں چاردا ہاں۔ اتھوں جدوں کوئــی راجا مہاراجہ نکلدا ہ� تاں جو مر�ــــــ� چیز لے لیندا ہ�۔ اک ویراں میری اک بکری وی لے گئے۔ مینوں کوئی پیســــــــہ نہی دتا۔ میں ســنیا ہ� کہ ســادھو ســـنتاں دی ســـیوا کیتیاں پھل ملدا ہ� میرے تے کرپا کرو میں وی اک دن راجا بناں۔”
گورو صاحب مسـکرائے تے مردانے ول ویکھیا۔ مردانے نے
سندھ دریا دے کنڈھے سادھو بی�� سکھر۔
204پالی نوں کیہا کہ تیرا راج ہووےگا۔ پر تن �ـ�طاں نے ١. ســــــــویرے منھیرے اٹھ کے ســـــــــتنام دا جاپ کرناں، ٢.کیس نہی کٹنے رب دی رجا 'چ رہنا، اتے ٣. آئے سادھو
سنت دی سیوا کرنی۔
گورو صـــاحب نے مردانے نوں کیہا ایہہ تیرا ہی ســـکھ ہووےگا تے اک دن پاتشاہ بنیگا۔Ô تے شبد آکھیا:-
مارو محلہ ١ � مایہ مئی ن من موآ �ـــ� لہری مے مت ۔۔ بوہتھ جل �ـــ� تر ٹکے ســــاچا وکھر جت ۔۔ مانک من مہہ من مار�ـ� سـچ ن ��گے کت ۔۔ راجا تخت ٹکے گنی بھ� پنچائن رت ۔۔�١ بابا سـاچا صـاحب دور ن دیکھ ۔۔ �ـ�ب جوت جگجیونا �ــ� �ــ� ســاچا لیکھ ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ برہما بســـــــــن رکھی منی سنکر اند تپ� بھیکھاری ۔۔ مانے حکم سوہ� در سـاچ� عاقی مرہ اپھاری ۔۔ جنگم جودھ جتی ســنیا�ـــ� گر پورے ویچاری ۔۔ بن ســـیوا پھل کبہ ن پاوس سیوا کرنی ساری ۔۔�٢ ندھنیا دھن ڑیا نتانیا ریا گر نمانیا تو مان ۔۔ اندھلے مانک گر پکــ نگــ تو تان ۔۔ ہوم جپا نہی جانیا گرمتی ســـاچ پچھان ۔۔ نام بنا ناہی در ڈھوئی جھوٹھا آون جان ۔۔�٣ ســـــاچا نام سـ��ہیئ� سـاچ� تے ترپت ہوئ ۔۔ گیان رتن من ماجیئ� بہڑ ن می�� ہوئ ۔۔ جب لگ صــاحب من وســ� تب لگ بگھن ن ہوئ ۔۔ نانک �ــــ� دے چھٹیئ� من تن ســـــاچا
سوئ ۔۔
---♦---
بکرانی - جدوں سندر غلیچہ گورو صاحب نے کتی Ìتے پا دتا
گورو صـــاحب دی ســـوبھا ســـن کے داؤد ناں دے اک ج��ہ� نے سنگت وچ آؤنا �ـ�وع کر دتا۔ اک دن من وچ آئی کہ میں ســـارے پیراں فقیراں دے ہو آیا ہاں او��د نہی ہو رہی تے گورو صـــاحب دی �ــــ�ن وچ آ گیا۔ جو سـبھ توں ســوہنا تے مہنگا غلیچہ اس نے بنیا �ــ�، لیا گورو صــــاحب دے بھیٹ کیتا۔ گورو صــــاحب نے کیہا سانوں اجیہ� سندر تے مہنگے بســــــتراں دی ��ورت نہی۔ ســــــاڈے واســــــطے قدرت نے ہر تھاں ہرا غلیچہ (گھاہ دا) وچھا رکھیا ہ�۔ پر داؤد نے ضـــد کیتی۔ گورو صــــاحب نے داؤد کولو پچھیا بھئی تینوں کی چاہیدا؟ کہندا او��د نہی ہ� ۔ صــاحب نے داؤد دے �ــ� تے ہتھ ریا رکھیا تے کیہا کہ نیک نیت نال کھدا دی بندگــی کـــ
کرو۔ رب بھلی کریگا۔کجھ دیر بعد جدوں گورو صــــاحب دا دھیان ��گے ہی چھوٹے چھوٹے کتوریاں والی ٹھـرو ٹھـرو کـر رہـی کتـی ـردانے نوں حکم کیتا کہ ایہہ غلیچہ پالے ول گیا تاں مـــــ
نال ٹھر رہی کتی دے اتے پا دے۔
صاحب نے نرنکار دے ویراگ وچ آہ شبد اچاریا:
آســــــا گھر ٦ محلہ ١ � من موتی ج� گہنا ہووے پؤن ہووے ســـوت دھاری ۔۔ کھما ســــیگار کامن تن پہرے ـرے راوے ��ل پیاری ۔۔�١ ��ل بہو گن کامن موہـی ۔۔ تیـ ـرے گن ہوہ ن اوری ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ ہر ہر ہار کنٹھ لے پہـــــــــ دامودر دنت لیئـی ۔۔ کـر کر کـرتا کنگن پہــرے ان بدھ چت دھریئی ۔۔�٢ مدھســـــــــــــودن کر مندری پہرے پرمی�ــــــــ� پٹ لیئی ۔۔ دھیرج دھڑی بندھاوے کامن
ـ�مہ دیئی ۔۔�٣ من مندر ج� دیپک جالے �ــ�یرنگ �ـ کایا سیج کریئی ۔۔ گیان راؤ جب سـیج� آوے ت نانک
بھوگ کریئی ۔۔
ســــــنگتاں دا پریم ویکھ کے صــــــاحب کجھ دن اتھ� ٹھہرے تے پھر اگے دریا رانہی امرکوٹ نوں روانہ ہوئے۔ اندازہ ہ� کہ ســــندھ دریا دی مکھ دھارا اودوں وی حیدرآباد (ســـــندھ) ��گوں دی وگدی ہوویگی۔ جتھ� اج حیدرآباد اوتھوں پھـر پیدل کاہو جو دڑو (اج دا میــر پور خاص) پہنچ� اوتھ� اج وی ســــــــکھ ســــــــنگت موجود ہ�۔ کاہو-جو-دڑوو توں امرکوٹ آئے تے اوتھ� صــــــوفی فقیراں تے ریاســـــــت دے راج� نوں ملے تے نرنکار دا پرچار کیتا۔ اگے پھر بسـتا بندر رانہی لنکا نوں
روانہ ہوئے۔
---♦---
بســــتا بندر (کوٹ لکھپت) توں سمندر راہ� پئ� لنکا Ìنوں
کچھ: پہاڑ پاسـے سـندھ، دکھن تے پچھم وچ سـمندر تے چـڑھدے گجـرات بہت ہـی الوکک ع��قہ ہ�۔ ایہہ ہ� اصــــــــل مائنیاں وچ اجاڑ۔ جتھ� می��ں تک کتے کوئی ہریالی نظر نہی آؤدا۔ خشـــک دناں وچ چٹا لون باہر آ جاندا ہ� تے ســورج دی دھپ ویل� اکھاں وی چندھیا جاندیاں ہن۔ ایســ� ع��قے وچ ہی دنیا دی وڈی کھارے پانـــی دی جھیل ہ� جس دے این مدھ وچ اک ٹاپو تے ســندھ گھاٹی ویل� دے اک شـــہر دے کھنڈرات وی ـردا ہ� کہ کچھ ـرا۔ ایہہ ثابت کـــــــ ملے ہن: ڈھو��ویــــــہمیشاں کھارا نہی ��۔ قدرتی بھوگولک تبدیلیاں نے انوں ویران کر دتا۔ ایہہ اناں وشـــــــــــال ع��قہ ہ� کہ پچھم کوٹیشـور توں اتر پورب تک کوئی ٣٠٠ کلومیٹر تک ســـــــبھ چٹا ہی چٹا ہ� تے کتے کتے ہی کوئی آبادی ہ� جتھ� نخلســــــــتان ہ�۔ ایہہ الگ ہی قســـــــــم دا ریگســتان ہ�۔ اتہاس وچ آؤدا ہ� کہ بادشاہ کتبدین ایبک اک ویراں ��م لشـــــــــــــــکر سمیت اس دل دلی ریگســتان وچ کئی مہین� بھٹکدا رہا تے کئی سینک تے
گھوڑے گواہ بیٹھا۔
گورو صاحب دے ویلیاں 'چ سندھ دی گجرات ��حد تے اک وڈی بندرگاہ ہندی �� بســـتا بندر۔ سندھ دریا دا اک وڈے �ـــ�ے دا مہانا لکھپت ��گے �ــــ�۔ پر اس کھارے ع��قے وچ ســـــــندھ دریا دے دول� زمین بہت اپجاؤ �ـــــ�۔ پھر ســــــن ١٨١٩ای. وچ اک وڈا بھچال آیا جس نے سـندھ دا وہاء بدل دتا۔ اوہ ع��قہ جہڑا لکھاں روپئ� مالیا دندا �ــــــــ� (لکھپت) برباد ہو گیا۔ اتہاس گواہ ہ� کہ ایہہ ع��قہ بہت ہی اپجاؤ ہندا �ـــــــــ� تے جھونے دی وادھو فصــل ہندی ��۔ کچھ وچ�� سندھ دا ع��قہ ســـــــارا کھارا ہو گیا ہ�۔ اتھ� بہت ہی وڈی کھارے پانــــــی دی جھیل بن چکــــــی ہ�۔ لکھاں ورگ
Ô بھائی منی سنگھ پنہ -٥٦٠ نے ایہہ گھٹنا شکار پور ہونی لکھی ہ�
جدوں کہ ستھاننک پرمپرا انوسار ایہہ بکرانی دی ہ�۔
Ì(اتھ� ہو��ں چبائیاں لکھیا ہ�) پراتن -٦٧
Ì بھائی منی ســــــنگھ پنہ -٥٦٠ نے ایہہ گھٹنا شــــــکار پور ہونی لکھی ہ�
جدوں کہ ستھاننک پرمپرا انوسار ایہہ بکرانی دی ہ�۔
205
کلومیٹـر دا رقبہ بـرباد ہو چکا ہ�۔ اج کلھ اتھ� پانــی بن کے پھر سکا کے لون تیار کیتا جاندا ہ�۔
اکثر ہی دل دل وچوں کدی خوبصــــــورت عمارتاں تے قلعیوں دیاں کندھاں نظـــر آ پیندیاں ہن۔پچھ� جہ� ٢٠١٢ ای. وچ بھارتی سپیس اجین�ــــــــــــــــــــ� دے اک سئنســـــدان نے بســـــتا بندر قلعے دیاں کندھاں جدوں گوگل ارتھ تے ویکھیاں تاں پھــــــــر آپ اوس تھاں دے
درشن کرن گیا۔
کہن توں مطلب اودوں گورو صـــــاحب دا اس ع��قے وچ آؤنا کنا ��وری �ـ� جتھ� ہندو دھرم پورے جاہو ج��ل وچ �� کیونکہ سندھ وچ مســـــلماناں دا دب-
دبا ہو جان کارن بہت ســـارے کٹڑ ہندو اس پاســـے ول ہجرت کر چک� ســـــــــــــــن۔ اج وی اس ع��قے وچ جہان پرســـدھ ہندو تے جین مندر �ـــ�حد دے دووی پا�ـــ� ملدے ہن۔ پر بربادی والی رہندی ق�ـــ� ہندوستان تے پاکســـــــــــــتان دی ��حد نے کڈھ دتی ہ�۔ بہتا ع��قہ
ویران پیا ہ�۔
ـ�وع وچ کجھ گرســکھاں نے رل کے ١٩وی صـدی دے �ـگورو نانک پاتشـــــــاہ دی یاد پکی بنوا دتی جو اج وی موجود ہ�۔ اتھ� گورو صـــــــاحب دیاں کھڑاواں دے درشــــــن کرن ع��قے دا ہر مائی بھائی آؤدا ہ�۔ ہور تے ہور اس ع��قے نوں ویکھن جدوں غیر سـکھ آؤدے ہن تاں لنگر اتھوں چھکدے ہن۔ گرودوارہ صــــــــــاحب اج ـ�کار دے پراتتو محکمے دے متاہت ہ� انج گجرات �ـــــ�ومنی گرودوارہ کمیٹی دے ادھین دیکھ بھال �ــــــــ�وع 'چ ہ�۔ ایہہ نہی پتہ لگ ســـــکیا کہ کھڑاواں �ــــکتھ� سن۔ کســـے ویل� اتھ� اک سندھی مکھیا ہویا ہ� شـام جی ماؤ جی بھاٹیا، گرودوارہ صـاحب بناؤن وچ اناں دا یوگدان سنیدا ہ�۔ حیرانی دی گل ایہہ کہ
گـردوارے دے اندر جو کھوہ ہ� اس دا پانـی مٹھا ہ� باقی سبھ جگہ کھارا پانی ہ�۔
لکھپت وچ اک لوک کتھا پرســـدھ ہ� کہ جدوں گورو صـاحب اس نگر وچ براج� ہوئے سـن تاں ماتا آسـاپرا آ کے گورو صــــــــاحب نوں ملی تے بینتی کیتی کہ گورو صاحب ت�� سبھ تھانئی دھرم گرواں نوں نوائی جا
رہ� ہو کی فـرق پیندا ہ� ج� اک دو تھاواں چھڈ وی دیو تاں۔ اس دنت کــــــتھا توں ایہہ اندازہ لگدا ہ� کہ گورو صــــــاحب ماتا-نوں-مڑں (ماتا دی مڑی) جتھ� آســـــــــــاپرا ماتا دا مندر ہ� ( لکھپت توں ٣٥ کلومیٹر دکھن)۔ اس پاســـــــے نہی گئے تے ناں ہی کچھ بھج دے
ہور پرسدھ ہندو تے جین مندر ویکھن گئے۔
تواریخ خالصـــــــہ وچ درج ہ� کہ گورو صاحب ماتا-نوں-مڑں وی گئے۔ اوتھوں دے اک مشــــــــــــہور وام مارگیئ� کاپڑیئ� مہنت (سـادھوآں دا اوہ فرقہ جہڑا لیراں دی گودڑی بنا کے پہندا �ـــ�) نوں ککرم کرنوں
ہٹا کے نرنکار دے بھجن وچ ��یا۔
لکھپت توں ٣٠ کلومیٹر سـمندر رسـتے گورو صــاحب ـرات دی کوری کھاڑی دے مہانے اوت� موجود گجـــــــــکوٹیشــــــــور مندر گئے۔ ایہہ تھاں چپھیرے سمندر 'چ ـ�وور گھری ہوئی ہ�۔ بجھ� ہوئے پانی نوں نرائن �ـــکیہا جاندا ہ�۔ اتھوں دی کتھا ہ� کہ بھگوان شــــو نے راون دی بھگتی تے پرســـــن ہو کے انوں لنگ بخش دتا۔ اس تے دیوتیاں نے ســــــــازش رچی تے راون ہتھوں لنگ ڈگ پیا۔ راون جدوں تھلیو لنگ چکن لگا تاں کـــــــــــــی ویکھدا ہ� اوتھ� تاں انگنت (کوٹ) لنگ پـئ� ہوئے نے۔ اوہ پھر جہڑا اتے دســیا لے کے وگدا ہویا تے اصـــلی لنگ اتھ� ہی رہ گیا اس کرک� ناں کوٹیشـــــــــــور (کروڑاں ایشــــور) � اتھ� وی لوکی پیہووا، ہردوار تے گیا واگو پنڈ دان کرن آؤدے ہن۔ گورو صـاحب نے اتھ� لوکائی ـ�ادھ کوئی نہی نوں جاگروک کیتا کہ تہاڈے ایہہ �ـپہنچدے مرتک رشــــــــــتے داراں تک۔ اتھ� اک ہور وی غلط رســم �ـــ�۔ کئی لوک اتھ� درشـــن کرن اپرنت اپن� ��یر تے داغ پوا لیندے سن۔ گورو صـاحب نے اس رســــــــــــــــــم دا وی کھنڈن کیتا تے نال ہی پنڈیاں نوں ســـمجھایا کہ ایہہ ظلم لوکاں تے ناں کرو۔ داغن ویل� انســــــــان نوں وڈی ��یرک پیڑا تھاننی گجرناں پیندا
��۔
---♦---
انجار- کچھ دی پراتن راجدھانی وچ باباتٹ دے نال نال سمندر رستے ١٧٠ کلومیٹر سـفر کرک� صـــاحب مانڈوی پہنچ�۔ مانڈوی مہامبھارت وچ آئے ســنت منڈویا دے نال ســـبندھ رکھدا ہ�۔ جنی دنی گورو صـاحب اتھ� پہنچ� ہندو وپاری سـندھ وغیرہ توں اٹھ ٹھ کے اتھ� وس رہ� سـن۔ ١٨وی صــدی تاں ایہہ وڈا بندرگاہی وپارک کیندر بن چکا �ــــ�۔ اتہاس 'چ آؤدا ہ� اک اتھو دے وپاریاں کول اونـی دنــی ٤٠٠
ای. وچ آئے بھچـــال نے 1819ســـــــــندھ دریا دا وہن بدل دتـــــا۔ جس نــــــال وڈیــــــاں بھوگولک تـبدیلــیاں آئــیاں۔ بســــتا بندر لکھپت وی تباہ ہو گئی۔ پر گرســـــــــکھاں نے گورو صـــــــــاحب دی یاد اج وی قایم رکھــی ہوئــی ہ�۔ ـردوارے وچ گورو اس گـــــــــصــــــــــــاحب دیاں کھڑاواں موجود ہن۔
گیانی -١٨٠, کرپال ســــنگھ- ١٢٤, اتے لکھپت گردوارے ســــیواداراں نال
انٹرویو دے ادھار تے۔
206جہازاں دا بیڑا ہندا ��۔
گورو صـاحب دے ویل� مانڈوی دا وام مارگی مہنت شوگری غصــــــائیں ع��قے دا گورو بنیا ہویا ��۔ گورو دی کرپا صــــدقہ ســــدھے راہ� پیا۔١٩وی صــــدی تک اتھ� ادا�ـــ� ســــنت ســــکھی دی پرتیندھتا کر رہ�
سن۔ ہن مشکل ہی ہ� کوئی ہووے۔
لکھیا ملدا ہ� کہ گورو صـاحب مانڈوی توں ســمندر رســتے ٦٠ کلومیٹر ســفر کرک� پھر گجرات دی بندرگاہ مندرا وی پہنچ�۔ (ایہہ وی شــــــک ہ� کہ مندرا بندر اج� اس حیثیت وچ نہی �ـــــــ� کہ گورو صــــــــاحب
اوتھ� جاندے۔)
ســـــو مانڈوی بندر توں مندرا بندر تھاننی ہندے ہوئے گورو صــــاحب کچھ دی ١٤٠٠ ســــال پرانی راجدھانی انجار پہنچ�۔ (ایہہ اج دے گاندھیدھام شــــــــہر توں �ـــ�ف ١٠ کلومیٹر چڑھدے ہ�۔ شـــک ہ� کہ لکھپت وچ جو گورو صـــــاحب دیاں کھڑاواں ہن اوہ مول وچ ایســ� شہر دے رگھو بھاٹیئ� نوں بخشــیاں سن۔ وام مارگیاں دا ع��قے وچ پورا زور ��۔ "جســـل-تورل" ہیر رانجھ� ورگا قصـہ گجرات وچ بڑا مشـہور ہ� جو اک وام مارگی ســــــــــــادھ توں مٹیار نوں آزاد کراؤن دی کہانی ہ�۔ ایہہ وی لگ پگ اوناں ســـــــــــا��ں وچ ہی واپری جدو گورو صاحب انجار گئے سـن۔ گجراتی لوک جسل-تورل دی سمادھ جو انجار وچ ہی ہ� نوں اک
طرحاں نال پوجدے ہن۔
اتھ� گورو صـاحب نے سـادھاں تے لوکاں نوں کام دی اصــلی کہانی دســکے لچپن� توں باج آؤن نوں کیہا تے ـرنکار دے لـــــــڑ ��یا۔ (وام مارگیاں نوں اپدیش دتا۔ نـــــویکھو پنہ -١٥١) گورو صــــــاحب رگھو بھاٹیئ� دے باغ
وچ ہی ٹھہرے سن۔
---♦---
لوکو پتھراں دا کھہڑا چھڈو- دوارکا وچ بابا
انجار توں ١٧٥ کلومیٹر دی دوری کجھ بیـڑی رانہـی تے کجھ پیدل تہہ کرک� صــــــاحب بھگوان کرشــــــن دے اســــــــــتھان دوارکا پہنچ گئے: مطلب کچھ دیس توں سوراشٹر دیس وچ آ گئے جنوں جنمســـــــــــاکھیاں وچ سـورٹھ دیس لکھیا ہ�۔ ســمندر دے کنڈھے تے وســیا دوارکا (ســــورگاں دا دروازہ) اوہ اســــتھان ہ� جتھ�
بھگوان کرشـــن متھرا چھڈ کے آ وســـ� ســــن۔ کہندے اپنی یادو ســـــــــینا وی نال ہی لے آئے ســــــــــن کیونکہ جراسـندھ ناں دا راجا بھگوان دا کھہڑا نہی �ـ� چھڈ
رہا تے جنتا وی روز روز دے یدھاں توں تنگ آ گئــــــــــی �ـــــــــ�۔ میدانے جنگ توں باہر آ جان کارن بھگت کدی
کرشن نوں رنچھوڈ بھگوان وی کہندے ہن۔
اتھ� وی گورو صــــاحب نے گہری ک�� وکھائی تے اجیہا چمتکار دکھایا کہ پانڈے دنگ رہ گئے۔ اتھ� پھر شـــبد
گاویا:
مچھـی تارو کیا کـرے پنکھـی کیا آکاس ۔۔ پتھـر پا�� کیا کرے خ��ے کیا گھر واس ۔۔ کتے چندن ��ئی� بھی سو کتی دھات ۔۔ بو�� ج� سمجھائی� پڑیئہ سمرت پاٹھ
۔۔ اندھا چانن رکھیئ� دیوے بلہ پچاس ۔۔ چؤنے ســـوئنا پائی� چن چن کھاوے گھاس ۔۔ لــــــــــــــوہا مارن پائی� ڈھہ� ن ہوئ کپاس ۔۔ نانک مورکھ ایہ گن بولے ســدا
وناس ۔۔پتھراں دی پوجا توں ورج کے اوتھ� پنڈیاں نوں نرنکار دی صـــــــفت صــــــــ��ح وچ ��یا۔ کیہا جاندا ہ� کہ جو بھوجن دے تھال اوہ مورتـــی نوں چــــڑاؤن دا پاکھنڈ کردے ســـــــــــــــن اوہ تھال گورو نانک پاس پہنچ گئے۔ پنڈیاں نوں جدوں اس کوتک دا پتہ لگا تاں ســـــــــاری منڈلی گورو صــاحب دے چرنی آ لگی۔ اوتھ� پھر گر اســـتھان وی بنایا گیا۔ جتھ� آئے گئے لئی بھوجن مندر
توں آؤدا رہا۔ (اج کلھ پتہ نہی کی حالت ہ�۔)
---♦---
سورٹھ دیس دی ساکھی
ـردانہ بــــــڑا کھش ہویا۔ غلے اس ملک وچ پہنچ کے مـــــکتھ� 'شــو شــے' (کی آ؟) آؤ شــو (آؤدا ہاں)، جاؤ شــو (جاندا ہاں)، کیم شو (کوے ہو؟)، ہارو شـے (ٹھیک ہ�)، ب� مانو شـــے (دو آدمی نے)، ہامبڑتا نتھی (ســــمجھدا نہی)۔ مردانہ کہن لگا بابا جی ایہہ لوک شو شـو کی کردے نے؟ گورو صــاحب نے کیہا مردانیا ایہہ ســـورٹھ (ســــــوراشــــــٹر) دیس ہ�۔ ہر دیس دی اپنی بولی تے بھیس ہندا ہ�۔ کرت� نے ونگی بنائی ہ�۔ جویں اسـیں 'ہ�' لفظ کہن� آں ایہہ شــــــــــو کہندے نے۔ کل م�� کے لوک چنگے نے پر مایہ موہ وچ گرســــــــ� پئ� نے۔ مردانہ جہڑا سورٹھ راگ سکھیا ہویا ہ� اوہ ایســــ� دیس دا
راگ ہ�۔ ایہہ سن مردانہ گد گد ہو اٹھیا۔ صاحب نے کیہا مردانیا چک رباب پھر۔ وجا سورٹھ دی
دھن ۔ صاحب نے شبد گایا:سورٹھ سدا سہاونی ج� سـچا من ہوئ ۔۔ دندی میل ن کت من جیبھ� سچا سوئ ۔۔ س�ــــــــــ�ے پیئی اے بھ� و�� ستگور سیو نســـنگ ۔۔ پرہر کپڑ ج� پر ملے خو�� راوے پر سنگ ۔۔ سدا سـیگاری ناؤ من کدے ن میل پتنگ ۔۔ دیور جیٹھ موئے دکھ سسو کا ڈر قصو ۔۔
ج� پر بھاوے نانکا کرم منی سبھ سچ ۔۔�١لگدی ایہہ سبد کسـے استری دے پرتھائ رچیا گیا ہ�۔ انج اســـــتری روپ جیو آتما نوں اپدیش ہ� کہ جہڑے نام دے لڑ لگ جاندے ہن اناں دے ســــبھ ڈر بھؤ مک جاندے ہن۔ اوناں لئی پھر ســــــــورٹھ جہ� گرم دیس
وی سہاون� ہو جاندے نے۔
گورو صاحب اگے میانی بندر گئے جتھ� ہرسدھی ماتا نوں خوش کرن واسطے دتی جاندی پشــــــو بلی نوں
وئرتھ دسیا تے جیاں تے دیا کرناں سمجھایا۔
دوارکا توں ١٠٠ کلومیٹر اگے پھـر پوربندر جا پـڑائ کیتا۔ کرشــــــــن بھگت ســــــــداما دے ناں تے بن� مندر پہنچ بھگتاں نوں پتھـر پوجا توں ورج کے نـرنکار دی بھگتـی ول پریریا۔ پور بندر وکھ� اج وی گورو صــــــاحب دی یاد وچ گرودوارہ موجود ہ�۔ کسے ویل� اتھ� صاحب
دیاں کھڑاواں وی سداماپری دھرم سا�� وچ سن۔
��گے ہی ســــــــــمندر کنڈھے ٩ کہ. می. اوڈدر پنڈ Ô 'چ
207جوگیاں دے آ�ـ�م گئے۔ جتھ� جوگیاں نوں ســمجھایا کہ جو کجھ ت�ـــــــــ� دھرم دے ناں تے کر رہ� ہو ایہہ ��یکر کریاوا نے ۔ شـبد دی اہمیت دسـدے ہوئے اوناں نوں کرتار دے گن گاؤن دا مہتو سمجھایا۔ اوتھ� وی ماتا اوڈدر دے ناں تے جو پاکھنڈ چلدے ســن اناں نوں
ورجیا تے سچ دھرم دے راہ� پایا۔
---♦---
جوناگڑھ - لوکاں دی جون سوار تی باب� نے جوناگڑھ پہنچ کے
ســـوراشـــٹر دا ع��قہ ١٦وی صـــدی وچ پورا دھارمک رنگ وچ رنگیا ہویا �ـ�۔ ایہہ وکھری گل ہ� کہ کوئی �یر نوں کوہ رہا �ـــــ�۔ پتھر پوج رہا �ــــ�۔ کوئی �ــــکوئی تیرتھ یاترا تے زور دے رہا �ــــــ�، کوئی جانوراں دی بلی دے کے ماتا نوں جا بھگوان نوں خوش کـرناں چاہندا �ــ�، کوئی جوگی ســـمادھیاں تے زور دئی جا رہا ��، کوئی کرشن بھگت، کوئی شو بھگت، کوئی سـداما بھگت �ــ�۔ گورو صــاحب نے پہلی وار لوکاں نوں سمجھایا کہ ت�ــــــــــــ� سبھ کرتار دی کرتاں دی ـ�ســــــــٹی دے رچنہار نوں بھگتی 'چ لگے پئ� ہو۔ �ــــــ
سمجھو۔
ـرانا ہ�۔ اتھوں تک کہ جوناگـڑھ دا اتہاس بہت ہــی پـشــہر وچ ســمراٹ اشــوک دا ســـللیکھ وی ملدا ہ�۔ شہر دا پہ��ں تاں ناں کجھ ہور �ـ� بعد وچ جوناگڑھ پیا (جونا- پرانا: گجراتی) جدوں تک گورو صـــــــــــاحب جوناگڑھ پہنچ� جوناگڑھ گجرات-ســـــــــلطاناں دے قبج� 'چ جا چکا �ـــ�۔ گورو صـــاحب ویل� ســــلطان مظفر شاہ دوج� (١٥١١-١٥٢٦ ای.) دا راج ��۔ پر گورو صــــــــاحب دے جوناگڑھ پہنچن دے دناں وچ اوہ کتے
ہور رجھا پیا ��۔
جوناگڑھ وچ گورو صــــاحب دی چرچہ ہون کرک� کھد نواب فیض طالب خاں ســنن آیا۔ گورو صــاحب دیاں کھـڑاواں دا جوڑا یادگار وجوں منگ لیا۔ قلعے دے نال ہی ســندر دھرم ســا�� وی بنوا دتی۔ ١٥٠ ســـال پہ��ں تک اتھ� نانک شـاہی ســنت ســکھی دا پرچار کردے
سن۔
جونا گڑھ ایڈی وڈی ریاسـت ہووے تے کوئی صـوفی پیر ناں ہووے۔ سو اتھ� اک صوفی پیر نال وی گورو صــــــــاحب دی چرچہ دا ذکر ہ�۔ جس دا ناں داتا گنج
بخش دسیا جاندا ہ�۔
تواریخ خالصہ نے گورو صاحب دے جوناگڑھ آگمن دا سال جون ١٥١٣ ای. دتا ہ� جو صـحیح لگدا ہ�۔٭ گورو صــــــــاحب ١٥١٢ ای دے انتلے مہینیاں وچ پکھوکے توں
روانہ ہوئے سن۔
---♦---
گرنار پہاڑی تے وی گرمت دا جھنڈا جا گڈیا باب� نے
جوناگڑھ دے نال ہی �ـ�ف ١٠ کلومیٹر دور گرنار دی پہاڑیاں وڈا دھارمک کیندر رہـیاں ہن۔ اتھ� جـیـنمت، شــــــومت جوگمت (ناتھ جوگی) شــــــکتیمت (دیوی بھگتی)، ویســــنو-متســـــنو (بھگوان کرشن، بھگوان
رام) نال سبندھت ستھان تے مندر ہن۔ بدھمت دا وی ایہہ کیندر رہا ہ� پر اسدے بہت� نشـان مٹ چک� ہن۔ ریا دے اس پہاڑی تے پدچن جوگمت دے بانــــی دتاتــــموجود ہن۔ گورو صـــــاحب نے اتھ� وی کجھ دن بتائے اتے جوگیاں، براہمنا، سـنتاں تے دیوی بھگتاں نوں راہ�
پایا۔
جینیاں دا خوبصورت مندر جدوں صاحب ویکھن گئے تاں جینی ســـادھو نے اس پہاڑی ع��قے دیاں صـــفتاں دے پل بن دتے۔ اوتھ� پھر گورو صـاحب نے ایہہ شــبد وی گایا جس دی رچنا پہ��ں ہو چکی �ــــــــ� تے تال دا
ساتھ دتا مردانے دی رباب نے:
سلوک م ١ � سورٹھ سدا سہاونی ج� سچا من ہوئ ـ�ے ۔۔ دندی میل ن کت من جیبھ� سچا سوئ ۔۔ س�ـ پیئی اے بھ� و�� ستگور سیو نســــــنگ ۔۔ پرہر کپڑ ج� پر ملے خو�ـ� راوے پر سـنگ ۔۔ سـدا سـیگاری ناؤ من کدے ن میل پتنگ ۔۔ دیور جیٹھ موئے دکھ سســـو کا ڈر قصــو ۔۔ ج� پر بھاوے نانکا کرم منی سبھ سچ
۔۔�١
---♦---
Ôناربھی ��یوڑا
گورو صاحب گرنار پہاڑیاں تے جینیاں دے استھاناں تے وی گئے سـن۔ اوتھ� وی نام دا اپدیش دتا۔ اوس ویل� جینیاں دا اچاریہ (مکھیا مہنت) مندر وچ نہی �ـــــ�۔ جدوں اوہ کجھ سـمیں بعد آیا تاں گورو صــاحب دے اپدیش بارے جدوں ســـــــنیاں تاں انوں تاں جویں اگ لگ جاندی ہ� اس طـــــــــــــرحاں ہویا۔ کیونکہ اوہدے شــگرد گ��ں ہی وکھریاں کر رہ� ســـن۔ مہنت منیاں
ہویا ودوان وی ��۔
اچاریئ� نوں پتہ لگا کہ گورو صــــاحب اج� جونا گڑھ وچ ہـی قلعے ��گے ڈیـرہ جمائــی بیٹھ� ہن۔اچاریہ اپن� چیل� بالکیاں نوں نال لے کے آ گورو صـــاحب دے ڈیرے ��گے دھمکیا۔ ســــنیہا بھیجیاں کہ آؤ ســـــاڈے نال گل
کرو۔
ـ�وع ہوئی۔اچاریہ گورو صـــــاحب نال وچار چرچہ �ــــکہندا کہ ت�ـــــــــــ� پل پل تے پاپ کردے ہو۔ پانی بناں چھانے پی جاندے ہو تہانوں پتہ پانی وچ ســـوخم جی ہندے نے۔ اچاریئ� نے گرسـتی جیون دے بہت� کارج گنا
گنا کے دس دتے کہ کوے بندہ روز پاپ کر رہا ہ�۔
گیانـــی-١٨٠ نے اوڈیار (اوڈدر)، بیس نگـــر اتے رامــــڑے جانا وی
لکھیا ہ�۔ (شاید ویســــــــــــــــنگر جان دی گل کر رہ� نے۔ رامڑا
سانوں نہی ملیا۔)
نر�ــ� مہتہ نال میل- گیانی تے ہور لکھاریاں نے اجیہا لکھیا ہ� پر
نر�ـــ� (١٤١٤-١٤٨١) گورو صــــاحب دے جوناگڑھ پدھارن توں پہ��
گزر چکا �ـ�۔ لگدے اوہدے بھگتاں دا گورو صـاحب نال میل ہویا
ہووےگا۔ کیونکہ نر�ـــــ� مہتہ جوناگڑھ وچ بہت نامنا کھٹ چکا �ـــــ�۔ پوربندر 'چ پیدا ہویا مہاتما گاندھی وی نر�ـــــ� دا بھگت
�� جو اکثر نر�� بھجن 'ویســـــــــــنو جن توں تین� کہیئ� جو پیر
پرائی جانے رے' گایا کردا ��۔
208گورو صــــــــــــــــــــــاحب نے اوتھ� اچاریہ تے ہور نال آئے �ــــ�یوڑیاں نوں بڑے پریم پوربک کرتار دے چل رہ� حکم دی ویاکھیا کرک� �ـ�سـٹی دا چلن سـمجھایا کہ جو کجھ ہو رہا ہ� اس نرنکار دا حکم ہ�۔ ســارے جی
اک دو��ے تے نربھر ہن۔
گورو صــــاحب نے ســــمجھایا کہ کوے چھوٹی مچھی ســـــــــوخم مچھیاں نوں کھا کے زندہ رہ رہی ہ�۔ نکی مچھـی نوں وڈی کھا رہـی ہ�۔ جیاں دی اک طــرحاں نال زنجیر بنی پئی تے ہر اک دو�ــــــــــ�ے تے نربھر ہ�۔ گورو صاحب نے اچاریہ نوں پچھیا کہ ت�ــــــــــــــــ� تاں ســـــــاریاں کھان والیاں چیزاں نوں پاپ گردان دتا ہ� ت�ــــ� کھد کی کھاندے ہو؟ اچاریہ نے دسیا کہ اسیں ان کھاندے ہاں۔ گورو صاحب کیہا کہ ویکھو ت�ـــــــ� زمین وچ پلیاں ســـــــبزیاں جویں گاجر مولی آلو ادی وی نہی کھاندے ایہہ کیؤ۔ اچاریئ� نے دســــــــــــــیا کہ ویکھو آلو جاں کوئی ہور کند نوں ت�� جدوں دوبارہ بیجدے ہو تاں انوکول موســــــــم تے آؤن تے اوہ دوبارہ پھٹدا ہ� تے جیون لہہ لہا اٹھدا ہ�۔ گورو صـــــاحب نے کیہا کہ کنک جاں باجرے دا بیء جدوں ت�ـــ� بیجدے ہو تاں کـی اوہ نہـی مـڑ اگ اٹھدا؟ اچاریہ کہندا جــی گینہو دا بیج جڑ اوسـتھا وچ ہندا ہ�۔ گورو صــاحب نے کیہا کہ آلو وی تاں جڑھ اوســـــــتھا وچ ہندا ہ�۔ گورو صـــــاحب نے بڑے پریم پوربک طریق� ســـــمجھایا کہ ویکھو جہڑی شــــے پانی پی کے جاں خوراک لے کے ودھ
پھل رہی ہ� اس سبھ وچ جیون ہ�۔
آپ� مارے آپ� چھوڈے آپ� لیوے دیئ ۔۔ آپ� ویکھ� آپ� وگســــے آپ� ندر کرےئ ۔۔�٢ جو کچھ کرنا سو کر رہیا اور ن کرنا جائی ۔۔ جیســا ورت� تیســو کہی� سبھ
تیری وڈیائی ۔۔
اصــــل جیون تاں کرتار کھد ہ�۔ اس اک توں ســـــاری ـ�ســــــٹی گناں ہو جاندی ہ� جاں وکھ وکھ روپ �ـــــاوہدے حکم انوســــــار دھارن کردی ہ�۔ اوہ کرتا کھد امر ہ�۔ اچاریاں نوں دســـیا کے ج� تہاڈے اصــــو��ں
انوسار ویکھیئ� تاں ت�� ظلم کر ہی رہ� ہو۔
من کی مت متاگل متا ۔۔ جو کچھ بولیئ� ســـبھ کھتو خطا ۔۔ کیا مہ لے کیچ� ارداس ۔۔ پاپ پن دئ ســـاکھی
پاس ۔۔
گل کردے کردے گورو صـــاحب نے مردانے نوں اشـــارہ ـ�ی راگ دی دھن وجائی۔ صـــاحب نے کیتا تے اس نے �ـ
شبد گایا:
آپ� رسیا آپ رس آپ� راونہار ۔۔ آپ� ہووے چولڑا آپ� ســـیج بھتار ۔۔�١ رنگ رتا میرا صــــاحب رو رہیا بھرپور ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ آپ� ماچھـی مچھلـی آپ� پانـی جال ۔۔ آپ� جال منکـــــــــــــڑا آپ� اندر ��ل ۔۔�٢ آپ� بہو بدھ رنگ�� ســـکھیئ� میرا ��ل ۔۔ نت روے ســــوہاگنی دیکھ ہمارا حال ۔۔�٣ پرنوے نانک بینتی تو �ـ�ور تو ہنس ۔۔ کؤل
تو ہ� کویا تو ہ� آپ� ویکھ وگس ۔۔کرتار دے حکم ویاکھیا تے بھانے وچ چلن دا ســــدھانت جدوں �ــ�یوڑیاں ســنیا تاں اش اش کر اٹھ�۔ اتھوں �یام جین دھرم دا تیاگ �یوڑا تاں �ــ دا اک ناربھی �ـکرک� ســکھ بن گیا۔ گورو صـــاحب دے حکم انوســـار انوں منجی ملی بھاو جوناگڑھ دے ع��قے وچ سکھی
دا نمائدا جاں پرتیندھی بنیا۔٭٭
سارا کجھ سمجھاؤن اپرنت گورو صـاحب نے نوے بن� ســکھاں نوں نال ہی دئیا دا ســدھانت وی ســمجھایا کہ کرت� دی ساری رچنا نال دئیا پریم تے کرنا نال پیش
آؤنا ہ�۔
---♦---
سومناتھ مندر جنو بار بار لٹیا گیا
گرنار پہاڑیاں توں ہیٹھاں اتر ٧٠ کلومیٹر ســمندر والے پاسے چل کے، پربھاسپٹن (بندرگاہ) پہنچ گورو صـاحب نے ســــومناتھ مندر ویکھیا جہدی دھم لگ پگ پورے ایشــــــــــــــــــیاں وچ پئی ہوئی ��۔ سومناتھ دا مندر ـرم دے ١٢ جوتیلنگاں (اکھ� جتھ� لنگ آپ ہندودھــــمہارے پیدا ہندا ہ�) وچوں ہ�۔ جویں پــــــریاگ (اهللا آباد) وچ تروینی (تن دریاواں دا) سـنگم ہ� اتھ� وی پجاریاں نے کہانـی بنا کے انوں وی پـریاگ دے بـرابـر دا
* ج� کوئی ســــجن گورو صــــاحب دے آگمن نوں جوناگڑھ دے اتہاس نال
جوڑ کے کھوج کرے تاں اوش ہی گورو صــــــاحب دے آگمن دے ســــــمیں دا
صحیح پتہ لگ سکدا ہ�۔Ô جین بھکھشـــــــــوآں نال گورو صاحب دا بہت تھائی میل ہویا ہ�۔ اتھ� جین
سادھو دا ناں کســـــے ساکھی وچ انبھی تے کتے ناربھی لکھیا ملدا ہ�۔ گجرات 'چ
عموما ہـر مـرد دے ناں نال بھائـی تے زنانــی دے ناں نال بہن لگدا ہ�۔ ناربھائــی
ناں گجـرات وچ بہت ہـی عام ہ�۔ ایہہ نـرائن بھائــی توں وگــڑ کے نارنبھائــی بنیا ہویا تے لکھت وچ وی نارنبھائــی ہ�۔ پــر جدوں بولدے نے ناربھــی جاں نــربھا وی
کہہ دندے نے۔ ســـــــــو ناربھی توں مطلب نرائن بھائی۔ جینیاں دے اک تیرتھنکر
رســــبھ دا ســــبندھ وی گجرات نال جا ملدا ہ�۔ ناں دے انت وچ 'بھ' آؤنا بھائی
لفظ دا سنکوچنا ہ�۔
جین مت- جینمت ہندوستان دا سبھ توں پرانا دھرم ہ�۔ ایہدی سـبھ توں وڈی
خاصـــیت ایہہ ہ� کہ ایہہ رب دی ہوند نوں نہی مندا۔ جینمت انوســـار ســـاری �ـ�سـٹی دا مول جیو دی آتما تے دو�ـ�ا مایہ (بھاو پدارتھ جاں میٹر) ہ�۔جینمت انوسار دھرم دا مقصــد ہ� لوکاں نوں گیان کرائے کہ کی پاپ ہ� تے کی پن ہ�۔ اتے ج� پن کرنگے تاں مکتی ہو جاوے گی تے ج� پاپ کرنگے تاں دکھـی ہونگے۔ جیو ہتیا جاں جیاں نوں دکھ دینا وڈی ہنســـــا ہ� جس دی سجا ملیگی۔ جین نے ہر کم
کرن توں پہ��ں ســــــــوچنا ہ� کہ اس دے کم نال کتے جی ہتیا تاں نہی ہوویگی۔
مثال دے طور تے پانی وی پینا ہ� تاں چھان کے پینا ہ� کیونکہ پانی وچ ســـوخم
جی ہندے ہن۔ زمین وچ پیدا ہون والے پھل ســـــــــــــــبزیاں نہی کھانیاں۔ آلو، پیاز،
مولی، گاجر ســــــــبھ ورجت نے۔ کیونکہ اناں دے پٹن نال کئی جی مارے جاندے
ـرک� آلو دا کھانا پاپ ہ�۔ دن ڈب� ہن۔ نالے آلو توں دوبارہ آلو اگ آؤدے ہن اس کـ
پچھوں کھانا نہــی کھانا۔ دو چار گھنٹے کھانا پیا رہ جائے تاں اس وچ وی جـــی پیدا
ـ�وں دا ہو جاندے ہن۔ اس کرک� نہی کھانا۔ زیادہ ســـخت جین تاں پالک جاں �ـــ
ســــاگ ورگیاں ہریاں ســـــبزیاں وی نہی کھاندے۔ اکھ� اس وچ جیون ہندا ہ�۔
�یر تے جو ســــوخم جی بیٹھ� ہندے ہن اوہ مارے اشــــنان کرن نال ســــاڈے �ــــ
جاندے ہن اس کرک� اشــــنان نہی کرناں۔پرانے ســــمیاں وچ تاں جینی لوک بہت
ہی روڑیوادی ســن تے اناں دے وہار ہاســوہین� ہندے ســـن۔ پر وقت نال اناں وچ
ســــــدھار آ گیا ہ�۔ اج جین دھرم �ــــــ�ف بنیاں (وپاری قوم) وچ بچیا ہ�۔ باقی جاتاں ایہہ دھرم چھڈ چکیاں ہن۔ ایہہ دھرم پورے ہندوســــــــــتان وچ پھیلیا ہویا
�ـــــــ�۔ مدھکال وچ جدوں جین دھرم باقی صـــــــوبیاں وچوں مک چکا �ــــــــ� مہاراشٹر، گجرات تے راجســـــــــــتھان وچ اج� وی بچیاں ہویا ��۔ جینیاں انوسار
مندر اسارناں پن دا کم ہ� جس کرک� پراتن کال وچ بہت ہی خوبصــــورت مندر بن�۔
** کئی لکھاریاں نے ماجھ دی وار وا�� جو شـــــــــــــبد ہ�، "�ـــــــــــــ� کھوہائ پیئہ ملوانی......" اتھ� رچن دی گل کہی ہ� جو کہ غلط ہ�۔ اس شـــــبد دا شــــــدھ
پنجابی وچ ہوناں ایہہ ظاہر کردا ہ� کہ شــــــــــبد جاہمن، پنجاب وچ ہی رچیا گیا
��۔
209درجہ دتا ہویا ہ�۔ اتھ� دو نالے (ہــــــرن تے کپ��) ملدے
ہن۔ تی��ا دریا ��سوتی پجاریاں نے متھ لیا ہ�کیونکہ سومناتھ دی لٹ ویل� مســلمان حملہ آوراں نے ب� شـــمار مایہ اتھوں حاصــــل کیتی �ــــ�۔ (کئی اتہاســــــــــــــــــکاراں دا کتھن ہ� کہ لٹ گھٹ ہوئی تے مشـــہوری کجھ زیادہ ہی ہو گئی۔) مســــلمان حملہ آوراں نے وی ســــومناتھ مندر نوں بار بار لٹن دی لگدا ضـــد پھڑھ لئی �ـــ�۔ اودوں چ��ک پنڈیاں نے بھگوان شـــو جی دی لوہ� دی مورتی بنوا لئی ۔ مورتی دے اتے چمبک اس حالت وچ ��ئے کہ مورتـی دھـرتــی توں اٹھی نظر آؤدی �ــ�۔ اســنوں ویکھن لئی بھگتاں دا تانتا لگیا رہندا �ـــ� جس کارن مندر بہت امیر ہو گیا۔ انوں ویکھا ویکھــــــی ہور مندراں دے پجاریاں نے وی ـ�دھالوآں نوں لٹن خاطر نوے نوے طریق� بھولے �ـــ
ایجاد کیت� ہوئے سن۔
جویں دوارکا دے مـــندر وچ پجاریاں نے اک گـــپت تہہ خانہ بنایا ہویا ��۔ ��دھالو نوں مورکھ بناؤن خاطر پجاری انوں کہہ دیا کردے ســـــــن کہ ج� عینی بھیٹا دیوے تاں اســــــــــــیں منتر پڑانگے بھگوان تیرے چڑائے بھوجن دا بھوگ وی ��ؤنگے۔ ��دھالو ایہہ سـن کے گد گد ہو اٹھدا۔ اوہ منگی بھیٹا دے دندا تے ســــــــــــوادی پکوان چڑاؤدا۔ پھر پجاری انوں وکھا کے مندر دے کواڑ ڈھوء دندا۔ باہر بہہ کے اچـی اچـی منتـر پـڑدا۔ تہہ خانے وچ بیٹھ� بندے نوں اشـــــارہ مل جاندا جو چڑایا ہویا بھوجن چھکدا تے مورتـــــی دے منہ تے ہتھ بھوجن نال لبیـــــــــــــــــڑ دندا۔ بعد وچ دروازے کھولھ دتے جاندے۔ ـ�دھالو خوش ہو جاندے۔ اج توں ١٥٠ ســــال پہ��ں �ــــ�کار پجاریاں دا جدو ایہہ پاج ننگا ہویا تاں انگریز �ــــــرک� نوں موقع مل گیا مندر وچ داخل ہون دا جس کـــعرباں روپیاں دا ســونا چاندی تہہ خانے وچوں ضـــبط
کیتا۔
اجیہ� ہی ککرم گورو صــــــــــــــــــــاحب دے ویل� وی ســـومناتھ دے مندر وچ چل رہ� ســــن۔ حا��ں بار بار مســــــــلماناں نے ایہہ مندر لٹے پر پجاری لٹ دے کجھ
ســال بعد ہی ســبھ بھل بھ�� کے آپــــنـــــیا ماڑیاں حـرکتاں پھــر ـ�وع کر دندے �ـــــــــســن۔ گورو صــاحب نے پجاریاں نـــــــــــوں ســـــــــــچیت کیتا کہ �ــ�ب ویاپک نرنکار کولوں ڈرو۔ تاں ہــی گورو صاحب نے اناں نــــوں اپدیس دتا کہ رنگ رنگ دے دیـوی دیوتــیاں نوں خوش کرن والے جو ت�ــــــ� ـرم کانڈ کــردے ہو کـاوہ ســـبھ وئرتھ ہن تے ج� ت�� سچ مچ
ـرنکار ـرناں لوچدے ہو تاں اس نـ بھگوان دی بھگتـی کـنوں دھیاؤ جو �ـ�ب ویاپک ہ�۔ ســومناتھ ع��قے وچ وڈی آبادی مسـلماناں دی وی ہ� جو ثابت کردی ہ� کہ عام جنتا پجاریاں دے پاکھنڈ ســمجھدی �ـــ� تاں ہی اوہ حملے ویل� اندرو خوش ہندے ســـــــــن تے بہت�
مسلمان وی بن گئے۔
اتھ� پربھاســــپٹن وچ جو گورو صــــاحب نے ســــنگت کھڑی کیتی اوہناں کول وی گورو صــــــــــــــاحب دیاں کھڑاواں دا جوڑا ہندا �ــــــ�۔ پربھاســــــپٹن توں گورو صــــــــاحب ٢٨٠ کلومیٹر دا بیڑی رانہی پیڈا تہہ کرک� پلتانا شــہر آئے جو بھابڑیاں (جین) لوکاں دی ریاســت �ــ� تے اگھا جین کیندر �ــ�۔ اناں دے بنائے پرانے مندر دیکھن ��یق ہن۔ اناں ناســـــتک لوکاں نوں جو انج وی کچیل رہندے سن، صـاحب نے گھٹ گھٹ وچ براجمان
نرنکاری جوت نال جوڑیا۔
---♦---
بھڑوچ شہر جتھ� باب� نے چادر نوں ہی بیڑی بنا لیا
پلتانا توں گورو صــــــاحب نے کھمبھات دی کھاڑی پار کیتی تے بڑوچ شـــــــــــہر پہنچ گئے۔ بڑوچ (جاں بھڑوچ) بھارت دے ســـبھ توں پرانے شـــہراں وچوں دو�ـــ�ے نمبر تے ہ�۔ سبھ توں پرانا شاہر کان�ـــــــــ� گنیا جاندا ہ�۔ ہندواں دے سـکند پران انوسـار بڑوچ شـہر ر�ـ� بھـرگو دا ہ�۔ ایہہ اوہو جگا ہ� جتھ� وامن (وون�) نے راجا بل کولو ڈھائی کرو جاں کرماں تھاں منگیا �ــ�۔ بھرگو برہما دے ١٠ پتراں وچوں �ـــــ�۔ بھڑوچ شـــــہر جینیاں تے بودھیاں دا وی پوتـــر نگـــر ہ�۔ اک کوئــــی چکردھر سـوامی نے اپنا پنتھ ١٢٦٧ ای. نوں چ��یا �ــ�
اسدا جنم وی ایس� شہر وچ ہویا ��۔
اتھ� وی اک جوگی نے گورو صــــاحب نال بحث کرنی ـ�وع کر دتی کہ من نوں نہی جتیا جا ســـــکدا اس �ـــکرک� �ــــــــ�ت من دے مگر مگر چل کے ہی انوں (من نوں) سادھیا جا سکدا ہ�۔ یاد رہ� جوگی لوک آسـن �� کے چپ چاپ بہہ جاندے نے تے جتھ� �ــــــ�ت جاندی ہ� اونوں جان دندے نے تے ایســــــ� وچ مســـــــت ہوئے رہندے نے۔ گورو صــاحب دا اپدیش ہ� کہ �ــ�ت نوں گـیان نال بــنــنا ہ�۔ مطلب جویں من وچ کام دا وچار آئے تاں ســــمجھنا ہندا کہ بھئی ایہہ تاں قدرتی ورتارا ســانوں کام ول پریر رہا ہ� تاں کہ اتپتی جاں پیداوار ہووے۔ پر سوجھ وان جانور انســـــــان نے نال سماجک قنون دا وی دھیان رکھنا ہ� تے نالے ایہہ وی ســـــوچنا
سومناتھ مندر دے کھنڈراں دی ١٨٦٩ ای. وچ لئی گئی تصویر
گرودوارہ نانکواڑی ۔ وڑودرا جاں بڑودا شــــہر
وچ گورو صاحب دے آؤن بارے ساڈی تسـلی
نہی ہوئی۔ کیونکہ ســــــــــــانوں نہی لگدا کہ
گورو صـــــاحب دے ویل� ایہہ شـــــہر موجود
��۔ گرسـکھاں نے اتھ� انج یادگاری گرودوارہ
بنا لیا ہ�۔ ایہہ تصــویر انٹرنیٹ توں لئی ہ�۔
کســــــــــے ذمہ وار نوا�� نال سمپرک نہی ہو
ســـکیا جس توں گورو صــــاحب دی آمد بارے
تسلی ہو سکے۔
210ہ� کہ ہر زمین وچ بیج نہی بیجیا جا ســــــکدا۔ بیگانی زمــین وچ وڑھ کے کــپت جاں کلــیش پــیــندا ہ�۔ گورو
صاحب نے اتھ� ایہہ شبد اچاریا:-
نہ من مــرے ن کارج ہوئ ۔۔ من وس دوتا درمت دوئ ۔۔ من مانے گر تے اک ہوئ ۔۔�١ نرگن رام گنہ وس ہوئ ۔۔ آپ نوار بیچارے ســوئ ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ من بھولو بہو چت� وکار ۔۔ من بھولو �ـــــ� آوے بھار ۔۔ من مانے ہر ایکنکار ـرودھؤ رہ� ن ۔۔�٢ من بھولو مایہ گھر جائ ۔۔ کام بــــ ٹھائ ۔۔ ہر بھج پرانی رســــــن رســــــائ ۔۔�٣ گیور ہیور کنچن ست ناری ۔۔ بہو چنتا پڑ چالے ہاری ۔۔ جوئے کھیلن کاچی ســـاری ۔۔�٤ ســـنپؤ ســــنچی بھئ� وکار ۔۔ ہرکھ ســـوک ابھ� دروار ۔۔ ســـکھ ســــہج� جپ ردے مرار ۔۔�٥ ندر کرے تا میل م��ئے ۔۔ گن سنگریہہ اؤگن سـبد ج��ئے ۔۔ گرمکھ نام پدارتھ پائے ۔۔�٦ بن ناوے ســـــــــبھ ـرمکھ دوکھ نواس ۔۔ منمکھ موڑ مایہ چت واس ۔۔ گــ ـرم لکھیاس ۔۔�٧ من چنچل دھاوت فن گیان دھر کــــ دھاوے ۔۔ ســــــاچ� ســـــــوچ� میل ن بھاوے ۔۔ نانک
گرمکھ ہر گن گاوے ۔۔ اتھ� لگاتار ســکھ ســنگت چلی آ رہی ہ�۔ کیہا جاندا ہ� کہ اتھوں دے گرودوارہ صــــــــاحب وچ جدو پریم ـ�دھا نال پاٹھ ہندا ہ� تاں کڑاہ پرســـاد دی دیگ تے �ـورتاؤن توں پہ��ں پنج� دا نشـــــــــــــان لگ جاندا ہ�۔ انٹرنیٹ تے کئی بچیا نے اس پنجہ لگے پرســـاد دی فوٹو
پائی ہوئی ہ�۔
ریا۔ اتھ� پـــــــڑائ دے اتھ� اک ہور چمتکار وی واپــــــدوران گورو صاحب نے محســــوس کیتا کہ اتھوں دے راج� نوں اپن� بیڑے تے بڑا غرب ��۔ صـاحب نے نربدا دریا پار کرن واسـطے راج� دی بیڑی ورتنی چاہی تاں راج� نے بـڑے نخـرے دکھائے تے اپنــی طاقت دا وکھاوا کرن واسطے نجائج وقت لیا۔ اودوں پھر گورو صـاحب ـردانہ چادر وچھاؤ۔ چادر ـردانے نوں کیہا کہ مــــــ نے مـــــوچھائی گئی۔ مردانہ تے گورو صــاحب چادر تے کھلوتے تے چادر بیڑی دی نیائی دریا وچ ٹھلی تے ســـبھ لوکاں دے ســـــاہمنے دریا پار کر لیا۔ پھر واہو داہی راجا گورو صـاحب دے مگر آیا تے نمانا بن کے عرض کیتی تے بھل بکھشـــوائی۔ راج� نے پھر حکم کرک� اک بیڑی تے م��ح گورو صـــــــاحب دے ســـــــپرد کر دتے کہ جنا 'چ جتھ�
مر�� ورتو۔
اس موقعے مارو وچ شبد اچارن ہویا:
بکھ بوہتھا ��دیا دیا ســــمند منجھار ۔۔ کندھی دس ن آوئــــــی نہ اروار ن پار ۔۔ ونجھــــــی ہاتھ ن کھیوٹو جل ـ�ال ۔۔�١ بابا جگ پھاتھا مہا جال ۔۔ گر ســـــــــاگر ا�ــــــــ پرسادی ابرے سچا نام سمال ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ سـتگورو ہ� بوہتھا سبد لنگھاونہار ۔۔ تتھ� پون ن پاوکو نہ جل نہ آکار ۔۔ تتھ� سچا سچ نائ بھوجل تارنہار ۔۔�٢ گرمکھ لنگھ� سے پار پئ� سچ� سیؤ لو ��ئ ۔۔ آوا گؤن نواریا جوتی جوت م��ئ ۔۔ گرمتی سـہج اوپج� سـچ� رہ� ســـمائ ۔۔�٣ ســـپ پڑائی پائی� بکھ انتر من روس ۔۔ پورب لکھیا پائی� کس نو دیج� دوس ۔۔ گـرمکھ گارڑ ج� ســــنے منے ناؤ ســـــنتوس ۔۔�٤ ماگرمچھ پھہائیئ
کنڈی جال وتائ ۔۔ درمت پھاتھا پھاہیــــــــــــــئ پھر پھر پچھوتائ ۔۔ جمن مرن ن ســـــجھئی کرت ن میٹیا جائ ۔۔�٥ ہؤمے بکھ پائ جگت اپایا ســبد وســ� بکھ جائ ۔۔ ذرا جوہ ن سکئی سـچ رہ� لو ��ئ ۔۔ جیون مکت سـو آکھـیــئ� جس وچہہ ہؤمے جائ ۔۔�٦ دھــندھے دھاوت جگ بادھیا نہ بوجھ� ویچار ۔۔ جمن مرن وســــــــــاریا منمکھ مگدھ گوار ۔۔ گر راکھ� سـے ابرے ســچا ســبد ویچار ۔۔�٧ ســوہٹ پنجر پریم کے بولے بولنہار ۔۔ ســـچ چگ� امرت پیئ� اڈے ت ایکا وار ۔۔ گر ملیئ� خســـــــــم
پچھانیئ� کہ نانک موکھ دوار ۔۔٨ ---♦---
صاحب تنربکیشور مندر (ناسک) پہنچ�
ایســ� بیڑی رانہی پھر ٢٥٠ کلومیٹر دا سمندری سفر کرک� گورو صـــاحب دہانوں پہنچ� تاں کہ اگے زمینی رستے ناسک ��گے ترمبک پہنچیا جائے۔ سمندری دہانوں ـرمبک وکھ� وی ـرمبک ٨٥ کلومیٹـــــر ہ�۔ تــــ توں تــــہندومت دے ١٢ جوتیلنگاں وچوں اک ترمبکیشـــــــــور مندر ہ�۔ دلچســــــــپ گل ایہہ ہ� کہ جوتیلنگ اتھ� ہون دے باو جود کمبھ میلہ اتھوں ٣٠ کلومیٹر ہٹواں ناســک وچ لگدا ہ�۔ گورو صــاحب دے اس ع��قے وچ آؤن توں سال کو پہ��ں ہی ناسک مہانکمبھ لگا ��۔ اتھوں ہـی گوداوری دریا نکلدا ہ� جو کہ بھارتــی اپ ـ�ا سبھ توں لما دریا ہ� جو نکلدا مہاندیپ دا تی�ـــــــتاں عرب سـاگر والے پاسـیو پر الٹا چڑھدے پاسـے جا کے بنگال دی کھاڑی سـمندر وچ ڈگدا ہ�۔ پیہووا، ہردوار گیا واگو اتھ� وی بـزرگاں دے اکھوتـی بھل� لئـی پنڈ ـ�ادھاں دی رســـم ادا کیتی دان کیت� جاندے ہن تے �ـجاندی ہ�۔ قدرتی ہ� کہ جو اپدیش گورو صــاحب نے ہردوار ادی وچ دتے ســــن اتھ� وی دہرائے ہونگے۔ خیال
گیانی نے گورو صــــــــــــــاحب دا ڈاکور جانا وی لکھیا ہ�۔ اتھ� بھگوان
کرشن دا رنچھوڈ روپ دا مندر ہ�۔ سانوں نہی لگدا کہ گورو صـاحب
اوتھ� گئے ہون۔ کیونکہ گورو صــــــاحب دے وقت ڈکور پنڈ دی زیادہ
مہتتا نہی ��۔
پھر لکھیا ہ� وڑودرا (بڑودا) توں گورو صــــاحب پہاڑ پاســـــے ٢٣٠ کلومیٹر
دور ســــــــــــدھپر گئے تے پھر واپس اوتھ� ہی بھاو کھمبات دی کھاڑی آئے۔ سـانوں اجیہا نہی لگدا کیونکہ آپاں ویکھ رہ� ہاں گورو صــاحب تٹ دے ـ�ی لنکا نوں ودھدے جا رہ� ہن۔ اوناں دی کوشــــــش ہ� کہ نال نال �ـــــ
پڑائ �ــــــــــــ�ف راجدھانیاں جاں دھارمک کیندراں تے کیتا جاوے۔ پھر وی
مضـــمون کھوج دی منگ کردا ہ�۔ ایہہ وی ہو سکدا کہ واپ�ــــ� موقعے
اودھر وی گیڑا ماریا ہووے۔
bVoc dw cwdrswihb gurduAwrw
بڑوچ دا چادر
صاحب گرودوارہ
211
کیتا جاندا ہ� کہ اس مندر وچ جو ـرتھا کیـرتن دی پـہ� اوہ گـــــــــورو نـانــک دے آگمن کـرک� ہـی ہوئــی ہووے۔ صــــاحب نے جـــــدوں اتھ� ـردانے دی مـــــــــــــســـــــــــــنگت وچ جدوں رامکلـــــی راگ چھیڑ کیـرتن وکھیان کـیـتا تاں ســــبھ ســــادھو
سنت دھن گورو نانک، دھن ر�� نانک کر اٹھ�۔ رامکلی محلہ ١ � ہٹھ نگرہ کر کایا چھیج� ۔۔ ورت تپن کر من نہی بھیج� ۔۔ رام نام �ــ� اور ن پوج� ۔۔�١ گر ســــیو منا ہر جن ســــنگ کیج� ۔۔ جم جندار جوہ نہی سـاکے �ـ�پن ڈس ن ســکے ہر کا رس پیج� ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ واد پــــڑے راگــــی جگ بھیج� ۔۔ تـــــرے گن بکھیا جنم مریج� ۔۔ رام نام بن دوکھ سـہیج� ۔۔�٢ چاڑس پون سـنگھاســن بھیج� ۔۔ نیولی کرم کھٹ کرم کریج� ۔۔ رام نام بن برتھا ســــــاس لیج� ۔۔�٣ انتر پنچ اگن کیؤ دھیرج دھیج� ۔۔ انتر چور کیؤ ســاد لہیج� ۔۔ گرمکھ ـرمیج� ۔۔ ـرتھ بھــ ہوئ کایا گڑ لیج� ۔۔�٤ انتــر میل تیــ من نہی سـوچا کیا ســوچ کریج� ۔۔ کرت پیا دوس کا کؤ دیج� ۔۔�٥ ان ن کھاہ دیہــی دکھ دیج� ۔۔ بن گــر گیان تـرپت نہـی تھیج� ۔۔ منمکھ جنمے جنم مـریج� ۔۔�٦ ســتگور پوچھ ســـنگت جن کیج� ۔۔ من ہر راچ� ـرم کیج� ۔۔�٧ نہــی جنم مــریج� ۔۔ رام نام بن کیا کــاوندر دوندر پاس دھریج� ۔۔ دھر کی ســــــــــــیوا رام
رویج� ۔۔ نانک نام ملے کرپا پربھ کیج� ۔۔�٨�٥اتھوں دی مول کہانـــــــــــی ایہہ ہ� کہ اک واری اس ع��قے وچ ســوکا پین کارن کال پ� گیا۔ گوتم ر�ـــ� دا آ�ـ�م اسـے تھاں تے �ــ�۔ پر گوتم دے ع��قے وچ مینہہ پ� جاندا �� جس کارن فصل ہو جاندی �� تے گوتم ر�ــ� نے ســـادھوآں دے بھوجن لئی انتظام کر رکھیا �ـــــ�۔ اک ویرا اک مریئل جہی گاں گوتم دے کھیت نوں پ� گئـی۔ گوتم نے ڈانگ ماری جس کارن گاں مــر گئی۔ سـادھو سـنت گوتم دے خ��ف ہو گئے تے �ـ�اپ دے گئے۔ جس اپرنت گوتم نے گھور تپسـیا کیتی تے شو جی پرگٹ ہو گئے تے ترمبکیشـــــــــور بن گیا۔ شو جی نے
اپن� گلے گلے کیس جھاڑے تاں گوداوری اتپن ہو گئی۔
جویں دسیا ہ� کہ کمبھ میلہ ترمبک دی جگا ناسـک لگدا ہ�۔ ناسـک دا وی ہزاراں ســال پرانا اتہاس۔ ہندو متھہاس انوسار رام بھگوان دے بھرا لچھمن نے اتھ� ـ�وپنکھا دا نک (ناســــکا) وڈھیا ہی راون دی بھین �ـــ
��۔ جس کرک� اس شہر دا ناں ناسک ہ�۔
قدرتی ہ� صــــــــــــــاحب نے اتھ� پنڈیاں نوں پنڈ دان جہیاں فالتو رسماں دا تیاگ، دھرم دی کرت تے نرنکار
دی اپاشنا کرن لئی پریریا۔
---♦---
بھیماشــنکر -جتھ� شــو جی نے اپنا بھگت ہی مار دتا کیونکہ اوہ ا�� �� تے براہمناں نوں دکھ دندا ��
ناســک توں ١٥٠ کلومیٹر دا پیدل پینڈا تہہ کرک� گورو صاحب بھیمشـــنکر پہنچ�۔ بھیماشنکر وی ہندومت دے ١٢ جوتیلنگاں وچوں اک ہ�۔ لنکا دے کمبھکــــرن دے مارے جان بعد اوہدی رانی کارکتی اتھ� ســـنننے جنگ��ں وچ رہ کے جیون بتیت کر رہی �ــ�۔ اوہدا منڈا بھــــیما جدوں جوان ہویا تاں ماں کولو پچھدا کہ ماں میرا پیو کون ہ�؟ ســانوں کیو جنگ��ں وچ رہنا پ� رہا ہ�؟ ماں نے رمائن والی ســـاری کہانی د�ــــ�۔ بھیما کہندا ایہدا مطلب وشـنوں کرک� سـانوں دکھ جھلنے پ� رہ� نے۔ اوہن� بھگوان شــو دی ارادھنا کیتی تے ور لے لئے۔ پھر وشــنوں خ��ف یدھ چھیڑ دتا۔ دیوتے اوہدے کولو ہار رہ� ســن۔ اکھ� بھیما ســادھو ســنتاں نوں وی دکھ دندا �ـــــــ�۔ اس کرک� ســــــــارے دیوتیاں نے بھگوان شـــو اگے ارداســـاں کیتیاں کہ ســـانوں بھیم� راکھس کولو بچاؤ۔ شــــــــــو جی پرگٹ ہوئے (لنگ دے روپ وچ) تے اوناں بھیم� نوں بھســـــــم کر دتا۔ جتھ� شـو جی دا مڑکا ڈگا اوتھو بھیما دریا نکل تریا۔ (کجھ ڑیاں۔ در ایہو جہیاں کہانیاں ہــی ہن، پنڈتاں دیاں گھــاصـــــــل اس جنگلی رمنیک جگا توں بھیما دریا نکلدا ہ� جو سـادھو ســنتاں دا ٹکانا بن گیا �ــ�۔ باقی گل
بعد وچ اتپن ہوئیاں۔)
تواریخ خالصــــــــــــہ دے لکھاری نے لکھیا ہ� کہ گورو صــاحب نے بھیماشــنکر پہنچ کے لوکاں نوں کرتاں دی پوجا، کـرم کانڈاں تے دیہـی نوں دکھ دین توں ورج کے
نرنکار دے لڑ ��یا۔
بھیماشـــــــــنکر توں گورو صـــــــــاحب پونے آئے۔ اوتھ� ـرودوارہ وی موجود ہ�۔ پونے توں ١٣٥ یادگاری گــــــــــــکلومیٹر دا پینڈا تہہ کرک� صاحب مہامبلیشــــــــــــور پہنچ�۔ جویں گوداوری دے نکلن ســــــــــــــومے (مول چشـمے) تے ترمبک مندر ہ� ایســ� طرحاں کرشنا دریا دے نکلن والے ستھان تے مہامبلیشــــور مندر ہ�۔ اس رمنیک ســــتھان تے وی ســـــادھاں ســـــنتاں دی رونق رہندی �ــ�۔ اتھوں دے پنڈے ہولی ہولی انے طاقتور ہو گئے کہ اوناں نے اپنی ریاســـــــــت ہی کھڑی کر لئی
BImwSMkr
ناسک دا ترمبکیشور مندر
بھیماشنکر
212
�ـ�۔ گورو صـاحب جدوں اودھر دی لنگھ� سـن تاں راج اناں پجاریاں دا ہی �ـــ�۔ کیونکہ لگپگ رســــتے 'چ
پیدا �� اندازہ ہ� گورو صاحب اتھ� آئے ہونگے۔
اتھوں مہامبلیشــور توں پھر صاحب ہری-ہر-ایشــور بندر پہنچ� تے اوتھوں سـمندری بیڑے رانہی رتناگری جاں پھـر راجاپـر پہنچ�۔ ودوان لوک اندازہ ��ؤدے ہن کہ گورو صاحب گوا ادی شـہراں وچ پڑاں کردے ہوئے کرناٹک دی بندرگاہ شــــــہر بھٹکل وکھ� جینیاں نوں
راہ� پاؤندے ہوئے اڈپی ہندے ہوئے ��نگیری پہنچ�۔
---♦---
‘آتما ہی پرماتما’ سدھانت دا کھنڈن
بہت بانی رچی ��نگیری وچ
ہندومت دے تھم عادی شـــنکراچاریہ دے ســــتھاپت کیت� دکھنی مٹھ وکھ� لگدا گورو صــــــاحب نے کنی ہـــــی بانــــــی رچــــــی۔ یاد رہ� ایہہ منیا جاندا ہ� کہ شــــــنکراچاریہ نے ہی ہندوســــــتان وچوں بدھ مت دا بھوگ پاؤن دی لہر ارمبھی �ــ�۔ ادی شـــنکرا نے اس کم لئی ہنســا اتے ماردھاڑ دے سدھانت دی وی کھل کے ورتوں وی کیتــــــــــــــی۔ اس نے ہندومت دی ڈٹ کے ـرنتھ رچ� ہن۔ جویں وکالت کیتـــــی ہ� تے انیکاں گـــــســــنیاس نوں ٹھیک ثابت کرنا، مورتی پوجا، اوتارواد ادی۔ ســــــــــدھانتک طور تے گورو صــــــــــاحب نے اناں ســدھانتاں دا کھنڈن کیتا ہ�۔ پھر ایہہ نرنکار نوں نرگن �ـــــــــــــ�وپ ـرماتما دے مندے ہن تے آتما ہــی پـسدھانت تے چلدے ہن۔ ایہناں دے چار پنج بڑے مشــــــہور واک نے جو
اکثر بولدے نے:
١.پرجنانم برہما
٢.اہم برہماســــمی (میں ہی برہما بھاو رب ہاں)
٣.تتوم�� (توں وی ہیگا)
٤.ائماتما بــرہما (بھاو آتما ہــی رب ہ�)
ـرو تاں گل نوں ایہناں نال گل کـــــــ
بڑی ڈونگھائی تک کھچـی جاندے نے۔ اکھ� جـی ایہہ شـاسـتر ہ� بھاو ف��سـفی ہ�۔ اکھ� ایہو ویداں دی وچاردھارا دی ویاکھیا ہ�۔ گورو صـــــــــــــاحب نے ایہو جہیاں گ��ں نوں جھنجھٹ دسیا تے سدھی سادی گل کیتـــــی کہ بندہ اناں وچاراں دے جنجا��ں وچ پین دی
تھا سدھا اپنی ہؤمے تیاگے:
ـرانــــی کوڑ کباڑا ۔۔ کوڑ مارے کال اچھاہاڑا ۔۔ چھوڈہ پــ ســــاقط کوڑ پچہہ من ہؤمے دہ مارگ پچ� پچائی ہ� ۔۔�٦ چھوڈہ نندا تات پرائی ۔۔ پڑ پڑ دجھہ سات ن آئی ۔۔ مل ستســنگت نام س��ہہ آتم رام سکھائی ہ� ۔۔�٧ ریائــی ۔۔ ہؤمے دھندھو چھوڈہ ـرودھ بــ چھوڈہ کام کـ لمپٹائی ۔۔ ســتگور �ـــ�ن پرہ تا ابرہ ایؤ تریئ� بھوجل بھائــــی ہ� ۔۔�٨ آگے بمل ندی اگن بکھ جھی�� ۔۔ تتھ� اور ن کوئی جیؤ اکی��۔۔ بھڑ بھڑ اگن ســــاگر دے لہری
پڑ دجھہ منمکھ تائی ہ� ۔۔ مارو راگ وچ بہت ساری بانی ایہناں اکھوتی برہامن
ف��سفراں بابت رچی ہوئی ہ�۔
جدوں کہ گورو صـــــــاحب نے رب نوں نرنکار (نرگن) تے ـ�گن) �ــ�وپ دووے منے ہن۔ ســـکھی دا اکالپرکھ (�ـنرنکار بڑا دیالو کرپالو وی ہ�۔ شــــــــــــــــــــــنکراچاریہ وچاردھارا �ـ�ســٹی نوں متھیا (ســبھ جھوٹھ) مندی ہ�، اناں دا کہنا ہ� کہ ایہہ کجھ اســطراں ہ� جویں اسیں ہنیرے وچ ر�ـ� نوں سـپ سـمجھ بیٹھدے ہن۔ جاں ایہہ کہہ لوو کہ اســیں پرچھاوے نوں ہی اصــل منی بیٹھ� ہاں۔ گورو صــاحب نے اس ســـدھانت دی
ڈٹ کے کھنڈنا کیتی تے کیہا:ســچ� تیرے کھنڈ ســچ� برہمنڈ ۔۔ ســـچ� تیرے لوء سچ� آکار ۔۔ سچ� تیرے کرن� ��ب بیچار ۔۔ سـچا تیرا امر سـچا دیبان ۔۔ سـچا تیرا حکم ســچا پھرمان ۔۔ ســچا تیرا کرم سچا نیســـان ۔۔ سچ� تدھ آکھہہ لکھ کروڑ ۔۔ ســـچ� ســـبھ تان ســـچ� ســـبھ جور ۔۔ ســـچی تیری صــفت ســچی صــا��ح ۔۔ ســـچی تیری قدرت ســـچ� پاتساہ ۔۔ نانک سچ دھیائن سچ ۔۔ جو مر جم� سو کچ
نکچ ۔۔---♦---
بابا جا اتریا کوچین
ـ�نگیری توں اڈپی تے مینگلور خیر گورو صـــــاحب �ـــــرو وی اونــی دنـــی وڈی پہنچ�۔ مینگلور جاں مینگلـبندرگاہ �ـــــــ�۔ ١٥٠٦ ای وچ اک اٹالیئن یاترو (لڈویکو ڈی ورتھیما) جدوں اتھ� آیا تاں کـــــی ویکھدا ہ� کہ
بھیما شــــنکر توں اگے چلدیاں جتھ� اج پونا دی رام ٹیکڑی ہ� اتھ� یاتروآ
لئی کوئی پڑائ ہندا �ــــ�۔ گورو صــــاحب اتھ� کجھ دیر رک�۔ ��گے کوئی
جوگی مٹھ وی �ـــــــ�۔ گرســــــــکھاں نے اوتھ� موجود کھوہ تے گرودوارہ صاحب اساریا ہویا ہ�: گرودوارہ گورو نانک دربار پونا۔
Awid SMkrw dw iSRMgyrI m`T
عادی شنکراچاریہ۔
اتہاسکار مندے ہن کہ
بھارت وچوں بدھ دھرم دا
سپھایاں کرن لئی اس نے
ہتھیاربند سنگھرس وی
کیتا۔
ادی شنکرا دا ��نگیری مٹھ
213
چو��ں دے بھـرے ٦٠ جہاز بندرگاہ توں جان دی تیاری تے ہن۔ کہن توں مطلب گورو صـــاحب اتھ� وی کجھ
چر پرچار لئی رک� سن۔
مینگلرو توں صــــاحب ١٣٠ کلومیٹر دکھن ســــمندری رســــتے کننور پہنچ� جو اونی دنی پرســــدھ بندرگاہ �ــ�۔ اتھ� گورو صــاحب ملک دے راج� نوں جا ملے
تے اپن� نوے دھارمک سدھانت بارے واقفیت دتی۔
پھـر اوتھو کننور توں ٨٠ کلومیٹـر کوزیکوڈ (کالیکٹ) پہـنچ�۔ اودوں اتھ� پورتگالـیاں دا راج (١٥١١-١٥٢٥ای) ہو چکا ��۔ کوزیکوڈ دنیاں بھر وچ مســــــــــالیاں دی راجدھانی وجوں مشـــــــہور ہو چکا ��۔ عرب یورپ، روس ادی سبھ دیســــــــاں توں وپاری اتھ� ڈھکدے ســــــن۔ اتہاس وچ ثبوت ملدے ہن کہ عرب لوک تاں
٧وی صدی وچ ہی اتھوں مصالے لے کے جاندے سن۔
اتھوں کوجیکوڈ توں پھر گورو صاحب ١٥٠ کلومیٹر دا ســـمندری ســــفر کرک� کوچین (کوچی) پہنچ�۔ ایہہ ع��قہ وی بہت ہــــــــــــــی منموہک ہ�۔ اس ع��قے وچ سـمندر پچھا ماردا ہ�۔ اتے سـمندری کھارے پانی دے ـ�رے دھر دھرتی اندر وڑے ہوئے ہن۔ پڑ وڈے وڈے �ــکے حیـران ہوووگ� کہ کیـر�� پـرات دے کل رقب� دا ٣٪ اناں جھی��ں تحت ہی ہ�۔ بہتـی تھانئـی کھارے پانـی نوں دریائی پانیاں توں وکھ وی رکھن دی کوشـــــش
بن بنا کے کیتی گئی ہ�۔پورتگالی لوک پہ��ں اتھ� ہی ســــن ١٥٠٣ وچ قابض ہوئے ســـن۔ وقت نال ایہہ پھر عرب ســـاگر دی ســـبھ توں وڈی بندرگاہ بن گئی۔ دو�ـــــــ�ے نمبر تے اج دے
گجرات دی بڑوچ ��۔
اناں ع��قیاں وچ ہی صـــــاحب پھر رہ� ســـــن کہ اک راج� کیشـو داس نال میل ہویا۔ جو گورو صاحب دی وچاردھارا دا قایل ہو گیا۔ راج� دے گھر ســـنتان نہی ��۔ منتری نے گورو صاحب نوں بینتی کیتی کہ کسـے طرحاں راج� دی انس وی چل�۔ گورو صـــــــــــاحب نے بخشـــش کیتی تے بعد وچ راج� دے گھر دو منڈے تے لڑکی ہوئیاں سـن۔ راج� دا خاندان �ـ�دھاوان سـکھ رہا ہ�۔ اس خاندان وچ پرمپرا رہی �ــــــــــ� کہ جدوں کڑاہ پرســـــاد کردے ســـــن ورتاؤن توں پہ��ں کڑاہ تے پنج� دا نشــــــان آیا کردا ��۔ اونا دا مننا ہندا �� کہ ایہہ گورو صاحب دی ہی بخشـــش صدقہ ہ�۔ اتھ� ادا�ـ� ســنت وقت پا کے پہنچ گئے جو ع��قے وچ تھوڑا
بہتا سکھی دا پرچار کردے رہ�۔
ـ�دھاوان لوک کوچی دے ع��قے وچ اونی دنی �ــــــــــشـــــولنگ گ��ں وچ پائی رکھدے ســــــن۔ گورو جی نے ـرک� ـرم کاڈاں توں مکت کـــ ـرتھ دے کـــ اوناں نوں وئــنرنکار اکالپرکھ دا گیان کروایا تے ســتنام واہگورو منتر دی دات بخ�ـ�۔ مردانہ وی اپن� رنگ وچ آ گیا تے شبد
گاویا:
سال گرام بپ پوج مناوہ سکرت تل�ــ� ما�� ۔۔ رام نام جپ بیڑا باندھہ دئیا کرہ دیا�� ۔۔�١ کاہ� کلرا ســـــنچہ جنم گواوہ ۔۔ کاچــــی ڈھہگ دوال کاہ� گچ ��وہ ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ کر ہـرہٹ مال ٹنڈ پـرووہ تس بھیتر من جووہ ۔۔ امرت ســـــنچہ بھرہ کیارے تؤ مالی کے ہووہ ۔۔�٢ کام
کرودھ دئ کرہ بســـــــــولے گوڈہ دھرتی بھائی ۔۔ جیو گوڈہ تیؤ ت م ســکھ پاوہ کرت ن میٹیا جائی ۔۔�٣ بگلے تے فن ہنســــــــ�� ہووے ج� تو کرہ دیا�� ۔۔ پرنوت نانک
داسن داسا دئیا کرہ دیا�� ۔۔
---♦---
جدوں گورو صاحب پبن (کمل پھل) نوں ویکھ وسماد وچ آئے
کیرل تے تمل ناڈو وچ ســنبھو تھاواں تے کمل (پنجابی -کمیاں، نیلوفر۔ ســـندھی- پبن ادی) دی کھیتی عام ہ� تے سجاوٹ تے پوجا دے کم وچ ورتیا جاندا ہ�۔ اسے طرحاں گورو صاحب کوچی دے ع��قے وچ جدوں پھر رہ� سن تاں اک تھاں تے وڈی سـاری جھیل وچ کمیاں
دے پھل ویکھ وسمادت ہو گئے۔کوے چکڑ وچ اگ رہا ہ�۔ تھل� ڈوڈی ہ�۔ نالی رانہی تہہ تک پہنچیا ہ�۔ چوڑے پت�۔ پتیاں اتے پھردے کیڑے مکوڑے۔ پھل دی پنکھـــــــــڑیاں ل گہہ نال ویکھ رہ� ســـــن۔ کوے کرت� نے رنگ بھریاں ہویا �ـــــ�۔ پنکھڑی جتھوں اٹھدی ہ� اوتھ� پھکا رنگ آ۔ ہولــی ہولــی اتے گوڑا رنگ ہو جاندا ہ�۔ پھل دے وچ دو�ــــــــــ�ے رنگ دیاں بریک ڈنڈیاں جہیاں کھـڑیاں نے۔ ک��کار نـرنکار نے بڑے پریم نال رنگ بھرے نے۔ صـاحب دا من کھڑ اٹھیا ۔
مونہو سہج سبھاء سلوک نکلیا:
پبر توں ہریاو�� کو�� کنچن ون ۔۔ کے دوکھڑے �ــــ�یوہ ـری نانک مے تن بھنگ ۔۔ جانا پانـــی نہ کالــی ہوئیا دیہـ لہاں ج� سـیتی میرا ســنگ ۔۔ جت ڈٹھ� تن پرپھڑے
چڑے چوگن ون ۔۔ـرا ـراا ہ� پھل نــ پبن ایہہ کوے کیتا ای، آپ توں کا��-ہـســــــــــــــونا؟ بھئی تیری دیہہ کہڑے دکھ کرک� کالی ہوئـــــی۔ میں اس پانــــــی توں وانجھا رہناں واں۔ جنو
---�--- Ìویکھ میرا من کھڑدا وا۔Ôکوٹایام دا تلگنجی گرودوارہ
گورو صــــــاحب کوچین توں ٧٠ کلومیٹر دکھن وکھ� اک پرسدھ شو مندر جس نوں کیہا جاندا ہ� کہ کھد پر��ام نے بنایا �ـ� وکھ� جوگیاں دا اکٹھ رہندا �ـ�۔ گورو صاحب وی اوتھ� پہنچ�۔ بڑے طریق� نال اپنا سـدھانت جوگیاں نوں سـمجھا رہ� سـن۔ جدوں ونڈ کے چھکن دی گل آئی تاں وچ اک چ��ک جوگـی مہنت
214
نے گورو صــــــاحب دے ونڈ چھکن دے ســــــدھانت تے ســـــوال اٹھایا کہ اکھ� ایہہ ســـــنبھو نہی ہ� جنوں بھگوان جناں دندے ہن اوہ ہی کھا ســـــکدا ہ�۔ گورو صاحب نے سمجھایا کہ ویکھو بھگوان تاں گھٹ ودھ انوپات وچ دندے ہن پر سـانوں ہر جیو وچ اوہدا روپ ویکھنا ہندا ہ�۔ اســـــــیں اوہ پریم نبھاؤنا ہندا ہ�۔ پر جوگی نے اگے اڑاؤنی پا دتی۔ اســـــــــنے ت��ں دا اک دانہ گورو صاحب نوں دتا تے کیہا کہ ٹھیک ہ� ج� ت�ــــ� ونڈ چھکن تے اناں ہی بھروســــہ کردے ہو تاں ایہہ تل ونڈ کے دســــــو۔ گورو صــــــاحب نے مردانے نوں کہہ کے کنڈے ڈنڈے اوہ تل بریک کرک� اوہدی ســــــکنجھوی بنا کے ســــــــارے بیٹھ� جوگیاں نوں ورتا دتی۔ جوگی
��جواب ہو گئے۔
اوتھ� ہی پھر قصــــــــــــبہ پائلم تے کوٹایم دے وچکار ســــکھ دھرم ســـــا�� بن گئی۔ ایہہ گرودوارہ تلگنجی صــــــاحب دے ناں نال پرســـــــدھ ہ�۔ وقت پا کے اس دھرم سا�� دی ادا�� سـادھاں نے آ سـیوا سـمبھالی۔ کـرنـی رب دی ١٩٣٦ ای وچ کیـر�� دے کجھ لوک جناں نوں مندر اندر وڑن توں پجاریاں نے روکیا �ــــــــــ� اوہ
سکھ بن گئے۔
---♦---
کنیا کماری دے پدمنابھپر وکھ� بابا
بھارت دے نقشــے دے ہیٹھاں ول جھاتی مارو۔ اخیر تے تہانوں کنیا کماری ناں دی چنجھ نظـــــــــــر آؤدی ہ�۔ اتھوں ٣٠ کہ.مـــــی. اتـــــر-پچھم وچ اک راجدھانــــــی پدمنابھپر �� ۔ ایســــــــــــ� ریاست دا تھیروویننتاپرم وکھ� ہزاراں ســــــال پرانا وشـــــــنوں بھگوان دا مندر 'پدمنابھاســــــــوامی' ہ�۔ اس مندر دا ذکر کئی ہندو پراناں وچ ملدا ہ�۔ دنیا دا ســــــبھ توں امیر مندر ہ� ایہہ۔ جتھ� رہســـــــــمئی خزانے صدیاں توں جندریاں اندر بند ہن۔ (ہاں پچھ� ســـــــــــــپریم کورٹ نے اناں دا ـروایا ہ� جس مطابق اناں دی قیمت ١٧ م��نکن کــــــــبلیئن امریکی ڈالر بندی ہ�۔ روپیاں وچ ١٫٢ لکھ کروڑ ) اتھوں دا سـبھ توں وڈا خزانہ جس دی ســکھ دھرم نال اہمیت بنن دی ســــــــــــمبھاونا ہ� اوہ ہ� اتھو دا 'گرنتھپرا دســــتاویز کمرہ' جس وچ ١٤٢٥ ای. توں بعد لگاتار لکھ� گئے روزنامچ� سمبھالے پئ� ہن۔ ١٨٦٧ ای.
وچ اس دے پرانے دسـتاویز �ـ�کار دے آرکائیز محکمے کول جما ہو چک� ہن۔
اتھو دے راج� کول گورو صــــاحب دا آ کے رکن دا ذکر بھائی بنو والے گورو گرنتھ صــــــاحب دی بیڑ دے باہر
ملدا ہ�: 'راج� رام دی و��یت' وچ گورو نانک۔
جنمســـاکھیاں وچ وی گورو صاحب دا اس مندر وچ آ کے رہن دا ذکر ملدا ہ�۔ لگدا ہ� ســـــــــــــنگ��دیپ دی جہڑی راج� شــــو نابھ نال ســــاکھی ہ� اوہ وی اس
جگا دی ســــاکھیاں نال رل گڈ کر دتی گئی ہ�۔ شــــو نابھ ناں اس ســــــــــتھان نال ســـــــــــبندھ رکھدا لگدا ہ�۔١٨وی صـــدی توں اتھوں دی ریاســــت ٹرانونکور دی ریاســـــــــــــــــت دے ناں نال گنی جاندی رہی ہ�۔ انگریزاں دے راج ویل� ایہہ ریاســــت امیر ریاســــتاں وچوں اک �ــــ�۔ اتھو دے گپت خزانے امریکہ تک دے اخباراں رســـالیاں دیاں وڈیاں وڈیاں �ـــ�خیاں وجوں
چھپ چک� ہن۔٭ذکر ملدا ہ� کہ اتھوں دا راجا (ہو ســـــــکدا ہ� اس دا ناں شـو نابھ ہووے) جو اناں ســمیاں وچ ادھین-راجا (وسســـــــــل کنگ باجگجار) گورو صاحب دے اپدیش توں بہت پربھاوت ہویا۔ گورو صـــــــــاحب نے اس نوں ســـــــــمجھایا کہ تہاڈے ایہہ امیر خزانے وئرتھ ہن ج� تہاڈی پـرجا وچ کوئــی جــی بھکھا رہ گیا تاں۔ جس دا نـتــیجہ ایہہ نکلــیا کہ راج� نے اپــن� ادھــین ع��قے وچ ٣٦٠ تھاواں تے مفت لنگــــر دا پــــربندھ کـــــر دتا جتھو
کوئی غریب غربہ ب� ســــہارا ڈھڈ بھر ســـــکے۔ گورو نانک دی ســــــکھیا دا جو اگ�� اثر نظر آؤدا ہ� اوہ ہ� اتھوں دے لنگراں وچ جات دا بندھن نہی �ـــــــــــــــ� ویکھیا جاندا۔ جس کارن امید ہ� کہ اناں دسـتاویزاں
وچ گورو صاحب بارے ذکر ��ور ہووے۔
کنیا کواری
پدمنابھپر توں گورو صــــــــاحب ا��ئچی پہاڑاں ��گوں دی لنگھ کے ٤٠ کلومیٹـــــــــر دور کنیا کماری پہنچ� تے مندر ویکھ�۔ ہندو متھہاس انوســــــار اتھوں دی اک کـــــــــــڑی نے لنکا حملے ویل� بھگوان رام دی بہت مدد کیتی۔ رام چندر نے انوں بھروسـہ دتا �ـ� کہ جت توں مگروں اوہ رســـــمی ویاہ اوس مٹیار نال کر لینگے۔ پر لنکا جتن توں بعد بھگوان نے اس کنیا نال ویاہ کـــــرن توں ناہ کر دتی تے وعدہ کیتا کہ کســــــــے اگلے جنم وچ
کنیا کماری مندر جتھ� بنگال دی کھاڑی اتے عرب ساگر دا میل
ہندا ہ�۔ گورو صاحب دے ویل� وی ایہہ تھاں مشہور ��۔
Ì سوڈھی:١-٢٥١ Ô ایہو اڑاؤنی اک ویراں کوئٹہ -بلوچســـتان دے جوگیاں
نے پائی �ــــ�۔ اوتھ� وی تلگنجی گرودوارہ اج تک موجود ہ�۔ اوتھوں دی ساکھی دسدی ہ� کہ کســـــــــــــے سکھ دی کوئی نمانی جہی بھیٹ گورو
صـــاحب نے ســـاری ســـنگت نوں ورتا کے اجیہا کوتک کیتا کہ ہر کوئی دھن دھن گورو نانک کہ�۔گیانی -١٦١ انوسار تلگنجی کرناٹک دے باگلکوٹ ع��قے وچ ��۔
تارہ ســـــــنگھ نروتم نے ایہہ اســــــــتھان کیرل دے کوٹایم ہونا لکھیا ہ�۔ کرپال
سنگھ -٨٥ نے وی ایہو تصـــــــــدیق کیتا ہ�۔ اس کرک� اسیں ایہہ ساکھی تناں
تھاواں تے دے دتـــــــی ہ�۔ کیونکہ اجیہـــــــی گھٹنا دے اک توں ودھ تھاواں تے
واپرن دی ســــمبھاونا ہو ســـــکدی ہ�۔ کیونکہ گورو صـــــاحب ونڈ چھکن دے
سدھانت نں پرپک کر رہ� سن۔ہور پڑتال دی ��ورت ہ�۔
https://en.wikipedia.org/wiki/Padmanabhaswamy_Temple_treasurehttps://www.newyorker.com/magazine/2012/04/30/the-secret-of-the-temple
215تیـرے نال پھیـرے لوانگا۔ اس کــڑی نے پھــر اس ویوگ ـرک� ایہہ تھاں کواری وچ اپنــی جان دے دتــی۔ اس کـکنیا کرک� پرســــــدھ ہوئی۔ کئی لکھاریاں دا کہنا ہ� کہ کنیا والی گھٹنا کســـــے ہور راج� نال واپری �� پر
بھگوان رام دا ناں اینوے ہی جوڑ دتا گیا ہ�۔
دنیا بھر دے وپاری ا��ئچـی اتھوں چکدے تے دالچینـی نگمبو (کولمبو نہی) توں لیندے ســـــــــن۔ انج دووے چیزاں ہور مســالیاں سمیت کالیکٹ توں مل سکدے سن۔ پر عموما تھوک دا وپاری ہمیشــــــــاں جنس دی مکھ منڈی ہی پہنچن دی کوشـــــش کردا ہ�۔ ســــــو کواری کنیا توں وی کدی نگمبو تک جان ویل� بیــــڑے مل جاندے سن۔ پر جدوں گورو صـاحب نے جاناں �ـ� تاں نیڑ دے دناں وچ کســــــــــــــــــــے بیڑے دے جان دی
سمبھاونا نہی ��۔
تھتھکوڈی- اوتھوں پھر گورو صـــــــــــــــــاحب پہنچ� تھتھکوڈی (ٹوٹیکورن) جہڑا دکھن دی ســــــــــبھ توں وڈی بندرگاہ �ــــــــــ� تے موتیاں دی پیداوار تے وپار دا سبھ توں وڈا کیندر۔ اتھ� وی گورو صـاحب نے لوکاں نوں کالپنک دیوی دیوتیاں دی اصــــــــلیت بارے جانو کرایاں تے �ـــــــــــــ�بویاپک زندہ نرنکار دے چرنی �� کے ستنام ست کرتار دا نام جپن دی سکھیا دتی۔ اوتھوں
وی لگدا صاحب نوں لنکا جان واسطے بیڑا ناں ملیا۔
اوتھ� مردانے نے کیہا کہ بابا جی ســـــــــــنی� کہ اتھ� ســـمندر تے بن بنیا ہویا ہ� پل ہ� آپاں اس پل تھاننی کیو ناں جائی�؟ گورو صـاحب نے کیہا کہ بھائی پل ٹٹا ہویا ہ�۔ ســـادھن پھر وی کرناں پؤ نالے اســــاں پہ��ں لنکا دے راج� نوں ملنا ہ� اوہدی راجدھانـــی اتھوں
ہی سدھی پینی ہ�۔
ـ�ور دھارمک ودواناں دے کہن تے بابا جی مدرائ �ـــویکھو، صاحب نے تھتھوکوڈی توں رمیشـــــــورم جان دی بجائے مدرائ پیدل ہـی ١٣٠ کلومیٹــر جان دا من بنا
لیا۔ ---�---
مدرے وچ طـــرحاں طـــرحاں دے مندر ویکھ باب� دا ویراگ چھٹ گیا
گورو صــــــــاحب تے مردانہ مدورے نوں روانہ ہو چک� ســـــن۔ مدرائ دے مندر ویکھن� ســـــن۔ اگے جا جدوں شـــــــــــام پئی تاں اک پنڈ ٹکانا کرناں چاہیا۔ پتہ لگا کہ مندر شــیر بھگوان دا ہ�۔ مردانے نوں تاں اوتھوں دی بولی بالکل ســـمجھ ناں لگے، "بابا ایہہ کی بولدے نے جویں پکی �ــــــــــــــ�ک تے ٹانگا گھوڑا دوڑدے!" گورو صــــاحب نے فرمایا کہ مردانیا دھیان نال ســـــنیگا تاں بہت کجھ ســمجھ آ جائیگا۔ کجھ ناں کجھ تاں بولیاں
وچ میل ہندا ہی ہ�۔
خیر مندر وچ جدوں لوکاں نوں ســــــمجھاؤنا چاہیا کہ اناں پشـواں پنچھیاں دی مانتا چھڈ دیو تاں اگلیاں بڑا
غصہ کیتا۔ پجاری نے جھٹ اوہ بندہ حا�� کر دتا جس دی منت پوری ہوئی �ــــــ�۔ کوئی زنانی آ گئی جہدا روگ شـیر بھگوان نے کٹیا �ـ�۔ گ��ں سـن سـن مردانہ
مسکرائے۔ کسے طرحاں رات گزاری۔
اگلے دن پھر روانہ ہوئے۔ شـامی اک شـہر آیا۔ اوتھ� دا وڈا مندر اکھ� جی ایہہ مناک�ـ� اماں مندر ہ�۔ اوہ
کون ہ�؟ پجاریاں نے لمی کہانی د�ــــــ� کہ راج� نے مناک�ـــــــــــ� دیاں لتاں باہواں وڈھا دتیا سن کیونکہ راج� نوں شک �� کہ مناک�ـــــــــ� ڈاکواں نال ملی ہوئی ہ�۔ پھر چمتکار ہویا �ـــ� اماں دی لتاں باہواں ـردے ہن آپ� جــــڑ گئیاں۔ تد توں لوک اس دی منتا کـــ
بڑی ظاہری دیوی ہ�۔
ایســـــــــ� طرحاں تھاں تھاں گورو صاحب نوں لوکاں ـ�دھا دے وکھ وکھ دیوی دیوتے دســـے۔ لوکی تاں �ـــوچ ســــــــــارے حد بن� ٹپدے دیکھ�۔ کوئی اماں نوں خوش کـرن لئـی اپنــی جیبھ کٹوا رہا ہ�۔ اتھو تک کہ کوئی اوہدی خو�ــ� حاصـــل کرن لئی اپنی جان ہی دے دندا ہ�۔ مســـلمان راجیاں ملک کافور ورگیاں نے جدوں پنڈیاں دے ایہو جہ� کارنامے ســـــــــنے تاں اناں ـ�دھا دے ناں تے پنڈے ظلم مندر ہی ڈھہا دتے کہ �ــــ
کر رہ� نے۔
ہور اگے گئے تاں کائتیری اماں مندر دا شہر آیا۔ کائتیری کوئی بھوتنی آ۔
رییاچـــــی اماں دا مندر ہ�۔ اکھ� اوہ اک پنڈ وچ پیـــــبچیاں تے ماواں دی راکھی کردی ہ�۔
تے لؤ! دو پنڈاں دی �ـــ�حد تے اک چا پتھر گڈیا ہندا ہ� جویں اج کلھ میل پتھـــــــــر ہندا ہ� تے انوں تمل لوک ‘ا��ئ اماں’ دے طور تے پوجدے ہن۔ راہ گیـــر اناں نوں
وی پوجدے ہن۔
رســــــتے 'چ اک تھاں اکلے بیٹھ� ســــــوچدے ہن۔ بابا تے مـردانہ حیـران ہن کتے بھوت دا مندر ہ� کتے پـریت دا، کتے باندر دا کتے ســـــــــــپ دا، کتے لوک کھوہ ٹوبھا ہی پوجدے ہن کتے سـاگر سـمندر۔ لوکاں دی آســتھا پتھر
نیائی پکی ہ�۔ لوک پوج رہ� ہن بیصورت ہوئے۔
ـراگ چھٹدا پوجا دیاں ایہہ ونگیاں ویکھ باب� دا ویـــــــردانیاں رباب دیاں تاراں۔ بانــــی آ رہــــی ہ�۔ "کس مــ
ہ�":-
توں ســبھنی تھائی جتھ� ہؤ جائی ســاچا �ـــ�جنہار جیؤ ۔۔ سبھنا کا داتا کرم بدھاتا دوکھ بسـارنہار جیؤ ۔۔ دوکھ بســـــــــــارنہار سوآمی کیتا جا کا ہووے ۔۔ کوٹ کوٹنتر پاپا کیـرے ایک گھـڑی مہہ کھووے ۔۔ ہنس س ہنســا بگ س بگا گھٹ گھٹ کرے بیچار ک جیؤ ۔۔ توں ســبھنی تھائی جتھ� ہؤ جائی ســـاچا �ـــ�جنہار جیؤ ۔۔�١ ج ن اک من دھیایا ت ن سکھ پایا تے ورل� سنسار جیؤ ۔۔ تن جم نیڑ ن آوے گر سبد کماوے کبہ ن آوہ ہار جیؤ ۔۔ تے کبہ ن ہارہ ہر ہر گن سارہ ت ن جم نیڑ ن آوے ۔۔ جمن ـرمت ہر رس ہر مـــرن ت نا کا چوکا جو ہر ��گے پاوے ۔۔ گــ ــ ن پھل پایا ہر ہر نام ار دھار جـیؤ ۔۔ جـ ن اک من دھــیایا ت سکھ پایا تے ورل� سنســــــــــار جیؤ ۔۔�٢ جن جگت اپایا دھندھے ��یا تسـے وٹہ قربان جیؤ ۔۔ تا کی سیو کریج� ��ہا لــــــیج� ہر درگہ پائی� مان جـــــــیؤ ۔۔ ہر درگہ مان ســـــــــــوئی جن پاوے جو نر ایکو پچھانے ۔۔ اوہ نو ندھ ـرمت ہر دھیاوے نت ہر گن آکھ وکھانے ۔۔ پاوے گـــــــــــ ایہنس نام تســـے کا لیج� ہر اوتم پرکھ پردھان جیؤ ۔۔ جن جگت اپایا دھندھے ��یا ہؤ تســــــــــے وٹہ قربان جیؤ ۔۔�٣ نام لین س سوہہہ تن سـکھ پھل ہووہ مانہ سـے جن جاہ جـــــــــیؤ ۔۔ تن پھل توٹ ن آوے جا تس بھاوے
216ج� جگ کیت� جاہ جـــــــیؤ ۔۔ ج� جگ کیت� جاہ سـوآمی تن پھل تـــــــوٹ ن ــ ن ذرا ن آوے ۔۔ تـــــــرنا ـرنا نــرک ن پـ مـجـــــــــــــــــــو ہر نام دھـــــیاوے ۔۔ ہر ہر کرہ س ســـــوکہہ ناہــی نانک پیــڑ ن کھاہ جیؤ ۔۔ نام لی ن س ســــــــــوہہہ ت ن ســـــکھ پھل ہووہ مانہ ســــے جن جاہ
جیؤ ۔۔�١�٤ �٤
بابا کہندا مردانیا ایہہ لوک ایســ� طرحاں پھر مردے کھپدے دکھاں چنتاواں وچ پھســــــــــ� رہندے نے۔ اس جیون بابت گمبھیـرتا نال ویچار نہــی کــردے۔ مکتــی
تاں ہری دے نانم نال ہی ہو سکدی ہ�۔
ـردانیا میں بلہار ہاں مالک توں جس نے ونگـــی پیدا مـکیتـی ہ�۔ ویکھ ناں ہــر ٢٠ -٢٥ میل تے بولــی دا لہجہ
بدل جاندا ہ�۔ دوریاں تے جانوراں چھڈ، بــــــــندیاں وچ وی ونگی آ جاندی ہ�۔
جدوں گورو صـاحب مدرے گئے اودوں اوتھوں دا راجا چندرشیکھر پنڈیا ��۔ گورو صاحب دا راج� نال میل
م��پ بارے کوئی ذکر نہی ملیا۔
---♦---
رامیشـــــــورم- پھر مدرے توں پیدل ہی دکھن ول ١٠٠ کلومیٹر دور راماناتھپرم (رامناد) پہنچ�۔ پرســـــــــدھ لکھاری �ـــ�یندر ســـنگھ کوہلی انوســـار اتھ� گورو صـــاحب دی یاد وچ اک دھرم شـــالہ (مندر) ہ� جس نال دو لکھ دی جائداد وی ہ�۔ اتھ� جــو جــو کـــوتک صـــــــاحب نے کیت� اناں دی جانکاری کتاباں وچوں مل
نہی پائی۔
ـرم توں کوئــــی ٦٠ کلومیٹــــر اگے دکھن وچ راماناتھپـــرامیشــورم مندر گورو صاحب پہنچ� جو این سمندر وچکار ہ�۔ (کنیا کماری توں ایہہ تھاں کوئــــــــــی ٣٠٠ کہ.می. اتر-پورب ہ�) رامیشورم دے اگے نال ہی لنکا ہ�۔ درمیان دوری ��ف ٤٠ کو کلومیٹر ہی رہ جاندی ہ�۔ رمیشــــــورم دے ستھان تے قدرتی طور تے اک بن جیہا بنیا ہویا ہ�۔ کجھ لوک انوں پل آدم (ایڈمز برج) ـ�دھالو انوں رام ســــیتو مندے ہن کیونکہ تے ہندو �ـــرمائن وچ آؤدا ہ� کہ بھگوان رام جدوں ســــــــیتا نوں راون دی قید 'چوں چھڈاؤن جا رہ� ســـــن تاں اناں نے باندراں دی ســـــــــــینا نال ایہہ پل بن دتا �ـــــــــــ�۔ پر بدقســـــــمتی نال ایہہ بن ناں تا پورا لنکا نوں چھوہدا ہ� تے ناں ہـی وچ کوئــی پوری خالــی بچدی ہ�۔ کہن توں مطلب کجھ دوری تک ایہہ بن پانــی توں اتے ہ�
تے اگے لنکا ��گے پانــی 'چ ڈبیا ہویا ہ�۔ جس کارن وڈے جہازاں دا اتھوں لنگھنا اســــمبھو ہو جاندا ہ�۔ ســـــو جہاجرانی دے حســـاب ایہہ پل اک ��اپ ہ�۔ پچھ� ـ�کار نے اس بن نوں ٢٠٠ گز وڈھ کے جہ� ٢٠٠٥ وچ �ـــــ خالی بناؤنی چاہی تاں کہ جہاز نکل ســــــــــــــــــکن پر ـ�کار دھارمک بھاوناواں بھارو ہو گئیاں جس کرک� �ــدی ســکیم فیل ہو گئی۔ دو�ــ�ے پاســے ســـیانے ملک سگوں ��ورت پین تے سیکڑے میل خشـــک زمین وچ وی جہازاں لئی نہراں پٹ دندے ہن۔ خود سـئیج کنال
١٩٣ کلومیٹر لمی ہ�۔
نقشــــــــــــے وچ ویکھو راماناتھاپرم سوامی مندر جاں رامیشـــورم این سمندر دے وچکار نظر آؤدا ہ�۔ ایہہ ہندو دھـرم دے ١٢ جوتــی لنگ مندراں وچوں اک ہ�۔ اتھوں دے پـــنڈیاں دا کہــــنا ہ� کہ بھگوان رام نے آپ اس لنگ دی پوجا کیتی �ـــــــ� تے راون نال کیت� یدھ لئی معافی منگی �ــــــ�، کیونکہ راون کھد وی منیا ہویا براہمن �ـ�۔ مردانے نے گورو صــاحب کولوں ایہہ ســاری کہانی جدوں ســـمجھنی چاہی تاں نال لگدے ہور ہزاراں لوکاں تک گورو صــاحب نے رمائن دے متھ ـ�وع وچ پنڈیاں نے گورو صــــاحب دا پاج اجاگر کیتا۔ �ــنال رکھا ورتا کیتا پھر جدوں گورو صاحب نے سمجھایا کہ اپن� آپ نوں ســــــــــــدھارو، پاکھنڈ چھڈو نہی تاں لوکی تاں چھڈو خود تہانوں وی اگلیاں عیسائی جاں مســــــلمان بنا دینا ہ�۔ اتھ� وی مٹھ� پانی دی تھڑ �ــ�۔ گورو صـــاحب نے اک خاص تھاں تے کھوہ پٹن دا حکم کیتا جتھوں مٹھا پانــــــــی نکلیا۔ اوہ کھوہ اج تک موجود ہ� تے اوہ تھڑا جتھ� گورو صـــــــاحب براج�۔ رمیشــــورم وکھ� گورو صاحب دی یاد وچ گرودوارہ
وی موجود ہ�۔
---♦---"تے پھر کی سورج، چندرما تے ہور گرہاں تے کہڑا
Ôرب ہ�؟"- سادھوآں نے پچھیاجدوں گورو صـــاحب وکھیان کر رہ� ســـن کہ "دوجا کؤن کہا نہی کوئی ۔۔ ســبھ مہہ ایکو نرنجن ســوئی ۔۔" �ـــ�ف اکو ہی نرنکار والی گل ســــن کے ســــادھو �یر، سـنت حیران سـن۔ ایہہ کوے ہو سـکدا ہ�؟ آہ �ـآہ کتا، آہ ب��، آہ رکھ درخت، کنی ہی ونگـی ہ�؟ ایہہ اک کوے ہو گئے۔ گورو صاحب نے سـمجھایا ایہہ سـبھ ایک� دا ہی روپ ہ�، ایک� دا ہی پســـارا ہ�۔ اس ایک�
دی ہی اتپتی ہ�۔
وچوں کجھ ســادھو ہس پئ�۔ لؤ بھئی آہ ســـبھ کجھ رب ہی ہ�: کتا- ب��، گند- مند، ســــــور ســــــیار؟ گورو صـــاحب نے ســـمجھایا کہ ہاں ایہہ ســــبھ رب دی ہی رچنا ہ�۔ جیو دا سچیت من-چت اوہ ایشـــــور آپ ہی
ہ� جس تے ہؤمے دا رنگ چڑھیا ہ�۔
ـ�ســٹی ســاجی ہ�: ایہہ مایہ میٹر نرنکار نے ســبھ �ـ(مٹٹر)، ســبھ کجھ، جو کجھ وی ســانوں دس رہا ہ�۔ ـرودھ لوبھ موہ ہنکار نے اس مایہ ہؤمے بھاو کام کــــــــروپی سنســــار نوں نرنکار توں وکھ کر رکھیا ہ�۔ پھر
اس ہؤمے کرک� ہی جیو دکھ پاؤدا ہ�؛ چنتا ادی۔
پھر ســــــادھوآں پچھیا کہ تہانوں دوجا کجھ وی نظر
اس کہانی وچ پتا وشنوں، دھی مناک�ـــ� دا
ہتھ شو نوں پھڑا رہ� نے۔ - مدرائ دا مناک�ـ�
مندر۔ پھر کی ہویا ج� بھگوان وشـنو اتے شـو
دی شـکل اتھ� مدراسـیاں ورگی بن گئی ہ�
تاں؟
Ô جنمســـــــــــــاکھیاں وچ اتھ� مچھ دی سواری دا وی ذکر کیتا ہ�۔ویکھو بھائی منی سنگھ پنہ- ٤٥١
217
آؤدا ہ�؟ گورو صــــاحب نے کیہا نہی بھائی مینوں ہر جی وستو وچ کرت� دی کار نظر آ رہی ہ�۔
کہ ہندو دا رب وی اوہو تے مســـــلماناں، عیســــــائیاں، بودھیاں، جینیاں ســــبھ دا رب اکو؟ صــــاحب نے کیہا ہاں بھئی ہاں۔ ایہہ ہندو ایہہ مســـــــلمان - راہ دو ہن
ج� انیکاں ہو سکدے ہن پر نشانہ اک ہ�۔
پھر باب� نے مردانے نوں سچیت کیتا تے شبد گاویا:-
ـرودھ اہنکار دوجـــــی مایہ جگت چت واس ۔۔ کام کـــــبناس ۔۔�١ دوجا کؤن کہا نہی کوئی ۔۔ سبھ مہہ ایکو نرنجن ســـوئی ۔۔�١ رہاؤ ۔۔ دوجی درمت آکھ� دوئ ۔۔ آوے جائ مر دوجا ہوئ ۔۔�٢ دھــــــــرن گگن نہ دیکھؤ دوئ ۔۔ ناری پرکھ ســبائی لوئ ۔۔�٣ رو ســـس دیکھؤ دیپک اجیا�� ۔۔ �ــ�ب نرنتر پریتم با�� ۔۔�٤ کر کرپا میرا چت ��یا ۔۔ ســتگور مو کؤ ایکو بجھایا ۔۔�٥ ایکو نرنجن گرمکھ جاتا ۔۔ دوجا مار ســــــــبد پچھاتا ۔۔�٦ ایکو حکم ورت� ســـبھ لوئی ۔۔ ایکس تے ســـبھ اوپت ہوئی ۔۔�٧ راہ دووے خســــــم ایکو جان ۔۔ گر کے سبد حکم پچھان ۔۔�٨ ســـــــــــــــگل روپ ورن من ماہی ۔۔ کہ نانک ایکو
صا��حی ۔۔
پھر ســـادھوآں ســـوال کر دتا کہ ٹھیک ہ� آہ ســــبھ اوســــ� اک دی رچنا ہ� پر اوہ چند اوہ ســـــورج کون ہن؟ صـاحب نے ســمجھایا کہ نرے ســورج چندرما ہی نہی ب� انت گرہ ســبھ اوســ� دی ہی رچنا ہ�۔ نہ تد مایہ مگن ن چھایا نہ سـورج چند ن جوت اپار ۔۔ �ـ�ب
درسٹ لوچن ابھ انتر ایکا ندر سو تربھون سار ۔۔اتھوں دے کجھ پنڈیاں نے پھر ســــکھی گرہن کیتی تے گورو صاحب دے چرناں دے نشــــــــــــــان (چرن پادکا) حاصـــل کیتی۔ پنجاب توں دوری ہون کرک� پھر اتھ� سـکھی پرپھلت ناں ہو سـکی۔ وقت پا کے چرن- پادکا دھرم شــالہ پھر اداســیا دے قبج� وچ گئی۔ ســـنی� ہ� اج اوتھ� گرودوارہ صــاحب ادا�ـــ� مٹھ موجود ہ� جســـــدی ١٩٩٢ وچ کار سیوا ہوئی ��۔ اس ع��قے
وچ پیر پیر تے مندر ہ�۔
اتھوں گورو صــاحب نے نیگمبھو بندرگاہ جو راجا شــو نابھ دی راجدھانی کوٹے (کولمبو) دے ��گے �ــــ� جانا �ــــ� پر بیڑا اج� وی جان لئی کوئی تیار نہی �ــــ�۔ باب� نے ع��قہ ســـــارا گاہ ہی لیا �ــــــ�۔ مردانہ اپنیاں صــــ��حاں دئی جائے۔ گورو صـــــاحب نے کیہا مردانیاں اکھاں میٹ تے جپ � ســـــــتنام کرتا پرکھ نربھؤ نرویر گرپرســـــــــــــاد۔۔ ایہہ جاپ کردے کردے پھر مردانے نے اکھاں کھولیاں ادھر ادھر سمندر وچ جھاکیا تاں ڈبنا ـ�وع ہو گیا۔ دہائی دتی "بابا مینوں بچا لے۔" گورو �ــــــصـــــــــــــاحب نے پھر باہوں پھڑھ اپدیس دتا بھئی اس نرنکار دا نام جپو جو سـاری لوکائی سـارے سـمندراں ـ�وع ہو دھرتیاں نوں سـاجن وا�� ہ�۔ پھر مول پاٹھ �ـ
گیا تے بابا پہنچ گیا کوٹے شہر۔
___▲___
گورو نانک دھام رمیشورم
٢٥ صفے دی باقی پیڑ
کی تہانوں پتہ ہ� گورو نانک/گورو انگد دی گرمکھی
نوں بدلن لئی اج چپ چپیت� کوششاں ہو رہیاں نے؟موبائیل اتے کمپیوٹر تے ٹائیپ کرن دے جو ســــــــافٹویئر پائے جا رہ� ہن اناں
وچ گـرمکھـی نوں دیوناگـری دے طور تے پیش کیتا ہ�۔ ا س ہ دی مہارنــی دی تھاں تے کاء کھاء گاء آ گیا ہ�۔ یونیکوڈ پھونٹ دا جو ســـــــوپھٹویئر بنایا
گیا ہ� اوہ سـدھا ســدھا دیوناگری وا�� ہی گرمکھی تے ��یا گیا ہ�۔ یاد رہ�
گرمکھی دی صــفت ہ� اســـیں جدوں مہارنی بولدے ہاں ککا، کھکھا، گگا
کہندے ہاں تے دیوناگری والے کاء کھاء گاء بولدے نے۔ دیوناگری دے شـــبداں
وچ '' مکتا آ سکدی ہ� پر گورمکھی وچ نہی ہ�۔ ایســــــــ� طرحاں پنجابی اکھراں وچ مکتا نہی ہو ســــــــــــکدا پر دیوناگری وچ ہندا ہ�۔ اســـــــیں 'ا' لکھ کے بعد وچ 'ا' کنا جاں ے ��واں ��ؤدے ہاں پر دیوناگری وچ اکٹھا ہ�۔ آر ایس ایس نے شــــــیطانی کرک� جو یونیکوڈ پھونٹ بنوایا ہ� اس وچ گورمکھـی نوں دیوناگـری
ہی بنا دتا گیا ہ� �ـــــــ�ف اکھراں دا �ــــــــ�وپ گرمکھی ہ�۔ اس دا نتیجہ
پنجابی واســــــطے بہت گھاتک نکل رہا ہ�۔ مثال دے طور تے ہن انٹرنیٹ دا
زمانہ ہ� جس دی ماں بولی انگریزی ہ�۔کمپیوٹر پھر لوڑ انوســـــــــــــــــــار
ـزی وچ ریـ انگـریـزی نوں گـراہک دی بولـی وچ بدل دندا ہ�۔ جدوں پھــر انگــ لکھ� ناواں نوں پنجابـی وچ بدلیا جاندا ہ� تاں گورمکھــی لپــی دا جلوس ـری دا ہـــی اک نکل جاندا ہ�۔ کیونکہ کمپیوٹــر وچ گورمکھــی نوں دیوناگــپھونٹ من لیا گیا ہ�۔ کیونکہ یونیکوڈ وچ گورمکھی نوں دیوناگری ہـی بنا دتا گیا ہ� جس دا نتیجہ ویکھو کـــــی نکلدا ہ�۔ کیونکہ ادھک ( ) ہندی وچ نہی ہ� تے اتھ� اکھـر ہـی دو دے دتے جاندے ہن۔ پھـر دیوناگـری دی '' مکتا
وی ہو سکدی ہ�۔ جدوں ت�ــــــ� گوگل نقشـــــــہ پنجابی وچ ورتدے ہو تاں پنجابی وچ شـــــــــہراں دے ناں دا مخول جیہا بن جاندا ہ�۔ مثال دے طور
گجرات دے کجھ شہر ویکھو: شہر دا ناں ہ� ٹھلســـــــســـــــہیم گوگل
ـردا ہ� تاں ناں بن جاندا ہ�: جدوں انوں پنجابـــــــــــی وچ کنورٹ کــــــــــتلرسشـــــــیم (ی اس وچ وی ادھا پایا ہویا ہ�) ہور ویکھو جھنگرہ نوں ـری وچ ڑ اکھـــر جدوں پنجابــی بنا دندا ہ� :- جوناگدھ ۔ کیونکہ دیوناگـہ� نہی۔ ڑللبہپر (ولبھیپر) دا بن جاندا ہ� وللـربھپـر۔ لمبد (لمبـڑی) دا
بن جاندا ہ� لمربردی۔
ہن یو.پی دے کجھ اک شہراں دے ناواں دا ویکھو کی بندا ہ�:-
بلندشـہر -ب��نردرشـاہر، علیگڑھ - الیگڈھ (ڈھ دے پیری بندی وی پئی
ـردوار (اتھ� و وی ادھا پیا ـرتاری۔ کوٹدوار -کوتـ ہوئــی ہ�) جتاری - جتـ
ـردوارا (اتھ� و وی ادھا پیا ـردوارا -تھاکــــ ہویا ہ�) ٹھاکــــ
ہویا ہ�) تلئیا - تلـرئییا۔ (یاد رہ� پنجابـی وچ مکتا ہو ہــی نہی سکدی)
ہور ویکھو بھائی قان ســـنگھ نابھہ دے مہان کوش دی
ویبســــــائیٹ تے جو مہارنی دتی گئی ہ�۔ ایہہ ویبســــــائیٹ وی فرقہ
پرســتاں نے بنوائی ہ� کجھ وکاؤ پنجابی ودواناں نوں خرید کے۔ ویکھو
ا س ہ دا کر دتا گیا ا آ ا ای او ؤ ۔
سو گورمکھی نوں دیوناگری بناؤن دیاں کوششاں اڈھے وڈے
پدھر تے ہور رہیاں ہن۔جو ��ا�� کٹڑواد اتے پنجابی سبھیاچار تے
حملہ ہ� جس دی اسیں سخت کھنڈناں کردے ہاں۔ پنجاب ��کار
اتے ��ومنی کمیٹی نوں اس گل دا نوٹس لے کے پنجابی دا ستنتر یونیکوڈ پھونٹ تیار کرناں چاہیدا ہ� جویں تمل، تیلگو، ادی دے
ہن۔
