1

ها به نام خالق زیبائی

چکونگی خشک شدن علل خشک شدن ، ، دریاچه ارومیه

وراه احیای آن

متر ، دارای 01تا 05بین ی کیلومتر مربع و عمق 0555 بادریاچه ارومیه با مساحتی برابر

دارای چنان اهمیتی بوده که در ،لحاظ زیست محیطی ه زندگی وحش ، ب باجزایری مسکونی وجزایری

وفراهم نشدن امکانات بودنبکر علی رغماین دریاچه .جزء آثار مهم به ثبت رسیده است یو نسکو

. گردشگری وجذب توریست وسرمایه است دارای استعداد ذاتی فوق العاده ای جهتگردشگری، الزم

مهاجر، از جمله مهمترین این آب و هوای منطقه و بستر مناسب برای پرندگان تاثیر قابل توجه بر

این پهنه زیبای طبیعی جز نمکزاری باقی نخواهد ماند به تدریج از این دریغا که .خصوصیت می باشد

.و زمین های وسیعی دراطراف آن ، مسلوب المنفعه وخالی از سکنه خواهد شد

ری در طبیعت بعضا، آنقدر تَا ثیر گذاروپیچیده است که گاهیمسا ئل محیط زیست و دستکا

. تبعات آن غا فل میمانند متخّصصین نیز از بعضی از

به همین دلیل الزم است به این مسئله مهم توّجه داشته باشیم که احیای دریاچه ممکن نخواهد بود

را شناخته و بر اساس آن، راه حلی عملی دالیل خشک شدن و چگونگی خشک شدن، مگر اینکه

اگر این بررسی ها انجام نشود هر هزینه ای که برای این کار صرف شود . برای احیای آن پیدا کنیم

. هزینه هائی هدر رفته وبی حاصلی خواهد بود

برای بررسی احیای دریاچه ارومیه موارد زیررا باید مطا لعه کنیم

رومیهشدن دریاچه علل خشک -0

جگونگی خشک شد -2

. دریاچه راه یابی وبرنامه ریزی برای احیای، با شناخت موارد باال - 3

تبخیر آب و با یک آزمایش، اصول پدیده قبل از اینکه به موارد سه گانه فوق پرداخته شود

. خشک شدن را مطالعه میکنیم

2

اّولآزمایش

در ظرف ، سانتیمتر مطابق شکل انتخا ب شده 00سه ظرف استوانه ای شکل به قطرداخلی

اشباع کلرید سدیم سانتیمتر مکعب محلول80,988سانتیمتر و به حجم 8اع تا ارتف 2و 0شماره

. ریخته شده است Na Cl 00%درظرف سّوم تا همان ارتفاع وحجم محلول ( گرم درصد ) %,109

در نظر گرفته شده که محیط دایره باال چهار قسمت باالئی آن بصورت مخروط نا قص 0ظرف شماره

این ظرف ها با هیچ استاندارد بخصوصی تهیّه نشده ، فقط برای نشان دادن .ینی است برابر محیط پا

.پدیده خشک شدن آب اشباع شده وآب غیر اشباع است

که در 1در طرف شماره .آب را درهر سه ظرف مطا لعه میکنیم وخشک شدناکنون روند تبخیر

باشبد ، اّما وقتی آب اشبباع شبده . آن محلول اشباع شده نیست تبخیر سطحی به میزان ثابتی جریان دارد

عالوه بر تبخیر سطحی فرایند دیگری اضافه میشود کبه سبرعت تبخیبر ببه شبدّت اضبافه میشبود وتبا چنبد

.سدبرابر تیخیر سطحی میر

ریخته شده ، آب در برخورد به ظرف که در آنها محلول اشباع شده 2و 0در طرف های شماره

بر خبالف جیبوه کبه در برخبورد .)مقدار بسیار کمی باال تر می رود حی ،بدلیل نیروی چسبند گی سط

ت تبخیبر میشبود ، چبون ( وضع محدّب داردبه ظرف چون این آب بصورت یک فیلم نازکی اسبت سبریعا

اّولبین بلبور . بصورت کریستال به جدار ظرف میچسببد نمک آن آزاد میشود و ،محلول اشباع شده است

غلظت نمک را نمک که تشکیل شد روی آن محلول غلیظ آب ونمک وجود دارد ، قانون اسمز تمایل دارد

تبخیبر میشبود ونمبک آن روی نمبک محلول را بباال میکشبد کبه ایبن آب لیل مقداری ا زرقیق کند با ین د

ه بطور دائم در جریان است بطوریکه تبا آخبرین قطبره آب از جبدار ظبرف این پدید. قبلی انباشته میشود

.نمک آن روی جدار ظرف انباشته میشود ،تبخیربعد از و باال می آید

این پدیده باال آمدن آب سرعت ثابتی ندارد پارامتر هبایی وجبود دارنبد کبه ایبن سبرعت را تشبدید

در ظبرف شبماره .حجم نمک باال آمده وگستردگی آن در خارج آب یک عامل تسریع کننبده اسبت . میکنند

جمبع میشبود کبه سبط آن از ظبرف مالحظه میشود بدلیل شکل آن که نمک روی یک صفحه گسترده 0

زود تر تبخیر میشود وسرعت باال آمدن آب جایگزین بیشتر میشود ،بیشتر است ، آب باال آمده 2شماره

زیا د شدن نمک هبم موجبب مکبش بیشبتر آب بببا ال . ، در نتیجه نمک بیشتری روی صفحه جمع میشود

بیشبتر سبرعت مکبش آب ،خالصه در هر لحظه که حجم توده نمبک دربباال زیباد تبر شبودبطور . میشود

3

شاید در یک مرکز تحقیقاتی با تجهیزات الزم بشود سرعت لحظه ای ببا ال آمبدن آب را انبدازه . میشود

تر خشک شده آب زود آن بلحاظ شکل 0بهر حال در تصاویر دیده میشود در ظرف شماره . گیری کرد

. 2تا ظرف شماره

درجبه ،را تسریع میکنند روتبخ ب بباالاین مکش آعوامل متعدّ دی وجود دارند که در دریاچه

درزمسبتان ودرزیبر . هرکبدام تبیثیر خبود را دارنبد حرارت ، باد ، تشعشع آفتاب ، موج هبای دریاچبه ،

این حالبت آب همبراه نمبک درجه یخبندان چون آب شباع شده یخ نمی زند این باال آمدن ادامه دارد ، در

حبرارت بباال وتشعشبع آفتباب ببه اّما در درجه. زمانیکه تبخیر شودتا دور دست ساحل دریاچه میرود،تا

08در عکس ماهواره ای شکل . محض باال آمدن تبخیر میشود ونمک آن روی نمک قبلی انباشته میشود

کبوهی از نمبک دیبده میشبود، دریاچبه در تمبام طبول ضبلع جنبوبی .این امر به خبوبی قاببل مشباهده اسبت

است تا آنجا که عکس نشان میدهد زمین ها پوشیده شده از نمک ایجان شرقی ذربآ سمت ، شرق قسمتدر

آب دیر تبخیرشدههوا سرد بوده و ، قاعدتی باین دلیل است که

ضمنی این موضوع هم به خوبی دیده میشود، در تمام طبول ضبلع جنبوبی ببدلیل حجبم بسبیار زیباد

ه از همانجبا بیشبتروزود تا حدّی کبه دریاچب. ست مکش آب بباال هم بسیار باال ا ، قدرت نمک وتمرکز آن

. ه استتر خشک شد

.نام گذارد فرار آب این پدیده را میتوان

تبخیر سطحی که همواره در همه جا وهمیشه وجود دارد واجتناب نا پذیر ، بموازات فرار آب

بمیزانی که هست آب اشباع شده است، 2و 0چون آبی که در ظرف شماره . است ، در جریان است

.شود نمک نظیر آن آزاد و در ته ظرف بصورت کریستال ته نشین میشود سطحیآب تبخیر

تبخیر با چند در صد از آبدر ته ظرف میتوان مشّخص نمودبا وزن کردن نمک ته نشین شده

.بوده است ند در صداز بین رفته وآب فراری چسطحی

2

4

1

1

.سانتیمتر 00هر سه ظرف دارای قطرداخلی -0

cc80,988سانتیمتر ودارای حجم مساوی 8ارتفاع محلول درهرسه -2

%00محلول 1وظرف NaCl % ,105محلول اشباع 2و 0ظرف -3

1

2

3

1 2 3

0شکل

5

2شکل سط آب در هر سه ظرف بخوبی قابل مقایسه هستند

.سه سانتیمتر تبخیر شده ،0شماره روز سط آب در ظرف ,بعد از

سانتیمتر 2،حدودآ 1ودرظرف شماره . ساانتیمتر 290بمیزان 2در ظرف شماره

6

تبخیر در هر سه ظرف را به خوبی میتوان مقایسه کرد 00بعد

است 2بدلیل شکل آن،تبخیر همواره بیشتر از ظرف 0درظرف شماره

1شکل

7

(بدلیل شکل آن) خشک شده سریع ترآب 0درظرف -0

سانتیمتر پائین آمده 0سط آب 2درظرف -2

آمدهسانتیمتر پائین 1,20 سط آب ( محلول غیر اشباع) 1درظرف -1

4شکل

8

.هنوز مقداری آب هست 2رف شماره در ط، 0شش روز پس از خشک ظرف

میلیمترتبخیر شده ، وتازه نمک آن به حدّ اشباع رسیده 4920حدود 1در طرف شماره

0شکل

1

9

6شکل انجام شدهتوزین نمک ته ظرف در یک فاصله زمانی پس از خشک شدن

10

.با توزین نمک ته نشین شده در ته ظرف اطالعات زیر بدست می آید

گرم ,28298= ,5910× 80,988زن نمک حل شده در آب و

گرم 62وزن نمک ته نشین شده در ته ظرف

% 22,8 درصدنمک ته نشین شده یا درصد تبخیر سطحی

%8891 درصد آب فراری درصدنمک خارج شده یا

نمبببک هبببای بببباال آمبببده روی سبببط حظبببه میشبببود ببببدلیل شبببکل ظبببرف ،مالدر ایبببن آزمبببایش

دایبببره ای شبببکل بصبببورت گسبببترده پخبببش میشببببود ، نتیجبببه اینکبببه تبخیبببر آب سبببریع تراسبببت وحجببببم

موجببب میشببود کببه مجمببوع ایببن عوامببل ،سببت ابیشببتر و مکببش آب بببباال سببریع تربیببرون آمببده نمببک

سبببط آب در ایبببن ظبببرف پبببائین تبببر در طبببول آزمبببایش هبببم دیبببده میشبببود . شبببودآب فبببراری بیشتر

2است از ظرف شماره

آزمایش دّوم

سبببرعت مکببش آب زیببباد تبببر باشببداینکببه گفتبببه شببد بمیزانبببی کببه حجبببم نمببک در بببباال زیبباد تبببر

. میشود این موضوع در آزمایش زیر نشان داده میشود

نمببببک تببببه نشببببین شببببده کببببف آن بیببببرون آورده شببببده ودرجببببدار داخلببببی در همببببین ظرفببببی کببببه

محلببول اشببباع شببده بببه همببان میببزان قبلببی دآ وروی سببط دایببره شببکل آن نمببک هببا چسبببیده انببد مجببدّ

.ریخته میشود

یبببن محلبببول مقببببداری نمبببک روی نمبببک هببببای قبلبببی دیبببده شبببود در اببببرای اینکبببه بببباال آمبببدن

ایببن بببار مشبباهده میشببود . بببه عنببوان مببادّه رنگببی اضببافه شببده اسببت ) (KMnO4پرمنگنببات پتاسببیم

در . خیلبببی زیببباد تبببر ببببوده اسبببت قببببلحالبببت ببببه سبببرعت مکبببش ویبببا سبببرعت ببببا ال آمبببدن آب نسببببت

00 دیبببد در مبببدّت در ایبببن آزمبببایش خبببواهیمروز کبببل آب خشبببک شبببد 08آزمبببایش قبلبببی در طبببول

.خشک میشود کمتریروز وزمان

11

مطببابق شببکل ، در همببین ظببرف کببه نمببک تببه نشببین شببده کببف آن بیببرون آورده و وزن شببد

.مجدّ دات به همان میزان قبلی محلول اشباع شده ریخته شد

کبببه بعبببد از اضبببافه کبببردن مقبببداری هسبببتند ، 0وبببباال هبببردو از ظبببرف شبببماره عکبببس پبببائین

.پرمنگنات دوپتاس عکس گرفته شده است

8شکل

12

8شکل

13

,شکل

14

05شکل

ببروز کببل آب تبخیببر شببد ایببن سببرعت تبخیببر بببدلیل قببدرت م 00مالحظببه میشببود بعببد از ش ک

ف استنمک های روی سط باالئی ظر

15

روز 00 در این آزمایش مدّت خشک شدن - 1

گرم ,28298= ,5910×80,988 ن نمک حل شده در آب وز -2

گرم 28 وزن نمک ته نشین شده -1

98,% درصد نمک ته نشین شده یا درصد تبخیر سطحی -4

592,% درصدنمک خارج شده یا درصد آب فراری -0

روز تقلیل 00در این آزمایش این مدّت به روز بود ، 08درآزمایش قبل مدّت خشک شدن

. نقش نمک های روی صفحه دایره ای شکل به خوبی نمایان است . پیداکرد

آزمایش سّوم

رف که دو بار نمک ته نشین شده ظبرا ی اینکه تاثیر اشباع بودن بیشترنمایان شود ، روی همین

خالص ریخته شد ، این آب از کف آن بیرون آورده شد و وزن شد برای سّومین بار به همان میزان آب

مک های نمک های جدار داخلی را در خود حل کرد وارتباط این آب با ن ، چون هیچ نمکی در آن نبود

میلیمتر از 290دیگر مسئله فرار آب مطرح نیست ، وفقط روزانه به طور ثابت به میزان .با ال قطع شد

.روز تبخیر میشود 12سانتیمتراب داخل ظرف درطول 8 .آب تبخیر سطحی میشود

روز ، ودر 00روز بطول انجامید در آزمایش دّوم 08مل دیدیم در آزمایش اول خشک شدن کاد

.روز 12مایش سّوم آب خالص آز

16

کببه رنگببی بببوده انببد نمببک هببای جببدار داخلببی رنگببی بببودن آب خببالص بببا یببن دلیببل اسببت کببه

در آب حل شده است

01شکل

17

02شکل

چببهبببه دریاآنسببت بعببد از ایببن آزمببایش هببا کببه تببا ثیببر اشببباع بببودن آب را دیببدیم، اکنببون موقببع

.بپردازیم وعلل وچگونکی خشک شدن آن بررسی شود

. دریاجهعلل خشک شدن

.آزاد راه میان گذردریاچه ارومیهلیل ساختمان بد -1

مصاحبه ای از رادیو پخش شد مبنی بر تصمیم اداره راه آذربایجان شرقی برای 08در سال

روی دریاچه راه ساخته چگونه خبر نگار سئوال کرد. ساختمان آزاد راه میان گذر دریاچه ارومیه

سئوال بعدی این بود حجم خاکریزچه . میشود؟ نماینده اداره راه پاسخ داد، با خاک ریزداخل دریاچه

میزان است؟ پاسخ این بود ، چون عمق دریاچه معلوم نیست و طول راه هم اندازه گیری نشده بنا بر

که با این اّطالعات .کارهم نا معلوم همین طور هزینه ومدّت انجام.این حجم خاک ریز معلوم نیست

دریاچه ارومیه میان گذر آزاد راهخاکریز یعنی ، هیچ چیزی معلوم نیست کاری با چنین اهمیّت

ازهمان موقع پیش بینی میشد این خاکریز دریاچه را به دو قسمت تقسیم میکند بر حسب . شروع شد

این . متر وطرف دیگر بیشتر است کدام طرف وارد شود آن طرف غلظت نمک کاینکه آب از

18

میلیون متر مکعب خاک 05تخمین زده میشود حدود . بیشتر از شش سا ل بطول انجامید خاکریز

.شده است وسنگ بداخل دریاچه ریخته

شبببده کبببه کمتبببرین عبببرض را داردوگبببردش ریختبببهیبببک گلبببو گببباهی ایبببن آزاد راه درخبببا کریبببز

فاصببببله آزادی کببببه درمحببببل پببببل بببببین خبببباکریز هببببای طبیعببببی آب را بطببببور کامببببل مختببببل کببببرده ،

اخببببتالف شببببوری آب وببببباال رفببببتن طببببرفین وجببببود دارد کببببافی بببببرای گببببردش طبیعببببی آب نیسببببت

ایببن تنهببا تببا البتببه کببه اسببت سبباخته نببا ممکببن را میببزان شببوری حیببات پرنببدگان آبببزی وآرتمیببا هببا

( 0) :ثیر آن نیست بهرحال

. ظ محیط زیست در هیچ جای دنیا اجازه داده نمیشد لحا بهوچه یلحا ظ فنّ ه چنین کاری چه ب

در نیمه شوری آب دریاچه متوسط 80در گزارش مهندس مشاور ساختمان پل میان گذر در سال

گرم درلیتر گزارش 065اختالف شوری در نیمه شمالی وجنوبی گرم در لیتر و 255 شمالی وجنوبی

گرم در لیتر ودر نیمه شمالی 285نیمه جنوبی این بدان معنی است که درصد نمک در . شده

(2)متر گزارش شده 6تفاع آب هم ار. گرم در لیتر بوده 025

.خشک شدن بد لیل ساختمان سدها وقطع آب ورودی -2

. رای تبا مبین آب کشباورزی سباخته شبدبموازات ساختمان راه میان گذر دریاچه سد هائی هم ب

باساختمان سبد هبا آب فبراوان . با آب های محلّی یا کشاورزی دیم بود اهالی آن منطقه قبالت کشاورزی

ساختمان سازی و آپارتمان ، احداث باغات ، کشاورزی با غرقاب کردن .در اختیار آنها قرار گرفت

نحببوء زنببدگی مببردم تغیرپیببدا کببرد، زمببین هببا گببران شببد ورونببق گرفببت آنهبباوخریببد وفببروش سببازی

.های بیشتری هم ساخته شد ها بیشتر شد و سد خواست برای ساختمان سددر

ایبن پبیشازاین درخواست هبا اسبتقبا ل نمودنبد ، ولبی ، مسئوالن وزارت خانه های مربوطه

درپائین دست سد ها ، ودر منطقه دریاچه ارومیه زمین های زیادی به شوره زار که ، را نکردند بینی

زیادی در آب و هوای منطقه دارد ، وجاذبه زیادی برای وخود دریاچه هم که تیثیرهای ،تبدیل میشود

از ساکنین هم محّل زنبدگی خبود ای وعدّه . گردشگری وجذب سرمایه دارد به نمک زار تبدیل میشود

در مملکبت خشبکی مثبل ایبران ،یکبی از کبار هبای وزارت کشباورزی میتوانبد .را ترک خواهند نمبود

19

لیم به روستائیان برای کشاورزی با آب کم ونوع محصوالتی اعزام مرّوجین کشاورزی به روستاها،تع

.که با آب کم سازگاری دارند باشد

بنرای سنند کنه هننای بزرگنی چننین هزیننه بِنرغم ،پنیش بیننی نشنند کنهاینن بهرحبال

آبادی هنا وروسنتا ،که در طول مسیر میشود ها ومسیل ها یی نه رودخاروی ، هاسازی

ودر آخنر را تغذ یه میکننند های زیادی از آنها سود می برند ، سطح سفره آب زیر زمینی

.در دراز مدّ ت ضرر آن بیشتر از سود آنست ،به دریاچه میریزند

سد د ردست 02و ، است سد موجود 45تعداد در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه

ساخت ، مصرف آب درکشاورزی ،ها ساختمان سد .نامه ریزی ا ستبر سد درد ست 45و ، ساخت

. خود را از دست بدهندروستا ها هم بافت موجب شده که ، ازدیاد جمعیّت ،وساز وآپارتمان سازی

(0) .بکلّی قطع شوددریاچه آب ورودی ومجموعه این عوامل موجب شده که ،

میتوانننننننند مننننننر دریننننننا چننننننه را ایننننننندو عامننننننل هننننننر کنننننندام چنننننننان اهمیتننننننی دارننننننند کننننننه

.موجب شوند

.چگونگی خشک شدن دریاچه

اّما . نجام شده توضی داده شد ا یهادریاچه همانست که در آزمایش خشک شدن ومبانی اصول

نمیتوان را حجم کمتر از یک لیترودر ،سانتیمتر 00درظرفهائی به قطر ها ئی آزمایش نتایج محاسباتی

وسعت تشعشع آفتاب ، باد ، امواج دریاچه ، سرما ، در دریاچه با آن گرما ،. د به دریاچه تعمیم دا

بهر حال در اثر قطع آب .ندمخصوص خود را داراثرات طول بسیار زیاد محیط آ ن ، ، آن زیاد

تا حدّی که آب دریاچه ، صد نمک باالدر ،و ئین رفتا پبدلیل تبخیر سطحی سط آب ،ورودی

آب گرم درلیتر رسید ,10وقتی غلظت نمک بمیزان . آمداشباع شده از نمک درلی بصورت محلو

از این ببعد هر قد ر سط آب بدلیل تبخیرپائین رفت نمک نظیر ،مده دریاچه بصورت اشباع کامل در آ

اگر سط آب یک سانتیمتر مثالت . آن آزاد میشود ودر کف دریاچه بصورت کریستال ته نشین میشود

بصورت ودریک متر مربع گرم نمک در کف دریاچه 3953تبخیر شد و پائین رفت بمیزان

.کریستال ته نشین میشود

20

همان طور نیست که موجب خشک شدن دریاچه میشوداّما در حالت اشباع فقط تبخیر سطحی

و تر سرعت خشک شدن را خیلی سریعدیگری اضافه میشود که فرایند ،که در آزمایش ها دیدیم

.چندین برابر میکند

موج های دریا آب را تا چند دارد شدّت زیاد تری جریان با فرار آبهمان در دریاچه

واین آب نمی تواند نمک هایی را که در ساحل بصورت کریستال در آمده را حل متربساحل میکوبد

آب را به سرعت تبخیر فیلم باد ها و تشعشع آفتابدربرگشت موج ، .اند کنند چون خود اشباع شده

ساعت 22این پدیده در تمام مدت . روی نمک های قبلی انباشته میشود آزاد شده و ونمک آن میکنند

یخ بندان های چون آب اشباع شده حتّی در ،ماههای سال زمستان و تا بستان ادامه دارد تمام در،

. بی وقفه آب دریاچه در حال خشک شدن است اینیخ نمی زند بنا برید منطقه هم شد

، در جنننای را تحّمنننل کنننند گی بنننه نمنننکاینننن چننننین آلنننود ینننا نمنننی خواهننند گنننوئی آب نمنننی توانننند

حامنننل نمنننک ،کنننند از اینننن آلنننودگی فنننرار میخواهننند .باشننند مفیننند بهتنننر منننی توانننند دیگنننر طبیعنننت

خننناری میکنننند تنننا زمانیکنننه تبخینننر نشنننده نمنننک را تنننا دور دسنننت چنننه میشنننود آن را بنننا خنننوداز درینننا

سنننبک بنننال را نمنننک را جنننا میگنننذارد و خنننود آنجنننا ، سننناحل منننی بنننرد تاجائیکنننه خنننود تبخینننر میشنننود

.میکند تا آخرین قطره آب خشک شود این عمل آنقدر ادامه پیدا .رها میکند

میلیمتر آن مانند یک پمپ عمل میکند که آبرا کیلومتری دریاچه هر 105توان گفت محیط می

. نمک ادامه دارد cristalisationبسمت خارج دریا چه میکشد ، بطور مستمر تبخیر آب و

شکل درعکس های ماهواره ای دیده . آب تبخیر میشود ،باال آمدن ازدرتابستان وگرما بال فاصله بعد

روی هم انباشته چون کوهیتوده نمک در ارتفاع زیادی جنوبی ، میشود درحاشیه ساحلی 08شماره

.، ولی در زمستان نمک تا دور دست ساحل تا صد کیلومتر هم دیده میشود شده

استه شده نام گذارد فرار آب، ین پدیده ا

کندمیزیاد تررا سرعت مکش آب، گستردگی انباشته شده با آن توده نمکی که در خارج دریا چه

طول است پس محیطی های جدارطریق همیشه از فرارآبچون . بیشتر میشود فرارآب در نتیجه ،

بیشترین طول ،با آن تضاریس، دریاچه بصورت مستطیل و دارد آبفرارمحیط دریاچه تاثیر زیادی در

وجود داردفرار آب وشرایط زیادی برای.را دارد

21

01شکل

تبوده نمبک بلبوری . بیبان میشبود 04و 01شکل هبای شبماره در قبل تمام توضیحات ما هیّت

که نبه است اطراف آن آب اشباع شده از نمک قاعدتی روی یک صخره کوچک ، شده وسط دریاچه ،

عکبس »را میتبوانهبا این عکس .حل کند بلکه همواره بر حجم آن اضافه میکندتنها نمیتواند این نمک را

نام گذاشت « گویاهای

22

04شکل

.باال آمدن آب وکریستالیزه شدن نمک درخارج آب و روی صخره ها

23

00شکل

ت ت تثیر میان گذر دریاچه این عکس دقیقا ریز که با خاک را نشان میده ا

کس خشک شدن، هم چنین در این عدریاچه را به دو قسمت تقسیم کرده

قسمت جنوبی دریاچه کامآل مشهود است

24

06شکل

. دیده میشودبه سختی خاک ریز داخل دریاچه سی سال قبل، 0,80درسال عکسی از دریاچه

دریاچه هنوز قطع نشده است به آب ورودی

25

08شکل

:آنچه که در مورد این عکس میتوان گفت

درسر تا سر قسمت جنوبی کوهی از نمک انباشته شده ، باحتمال قوی تشعشع آفتاب وگرما

در قسمت . تبخیرمیشود ونمک ها روی هم انباشته میشود ، آب موجب شده که به محض باال آمدن

تا آجا که عکس ) کیلومتر85مت آذربایجان شرقی، آب دیر تر تبخیر میشود ونمک را تا حدود شرقی وس

سمت غرب جنگل ها مورد .با خود کشانده وزمین های زیادی از نمک پوشیده شده است ( نشان میدهد

تهاجم نمک هستند

26

.احیای در یاچه ارومیه

ین شده باید بمیزانی آب وارد دریاچه شودکه با حل کردن نمک ها ی ته نش اکنون میدانیم

نتایج بدست آمده در آزمایش های انجام (محلول غیر اشباع ).باشد% 00درکف دریاچه، حد اکثر نمک،

کاریکه بسیار ضروری است ، . شده دریک ظرف کمتراز یک لیتر را نمیتوان در دریاچه تعمیم داد

.مرحله اّول متوسّط نمک ته نشین شده در کف دریاچه را اندازه گیری کردبایستی در

.ساختمان پل میان گذر دریاچه استفاده میشود ی مطالعات گزارش فعآل از روی اّطالعات

حال میخواهیم . گرم در لیتر بود 285متر بود ودرصد نمک 6ارتفاع آب ، گزارش موقعدر

میزان نمک به حد اشباع میرسد ارتفاع آب چه میزان است؟ تعین کنیم وقتی

Hm ×359kg=6×280kg

H=4,68 متر

تبخیر سانتیمترآن 46,8یعنی متر 4968 از این ارتفاع % 05 میتوان در نظرگرفت که

کف دریاچه محاسبه ، نمک ته نشین شده در احتساب این با. آن اب فراری بوده %5,و سطحی شده

مربع درکف گرم نمک در هر متر 10,5هر سانتیمتر از آب اشباع شده که تبخیر شود بمقدار . میشود

:پس. دریاچه ته نشین میشود

g10,5 ×46,, = kg/m068 کیلو گرم/ متر مربع

حال باید حساب . نمک وجود دارددرمتر مربع کیلو گرم 068 پس درهر متر مربع کف دریاچه

داشته باشیم% 00وارد دریاچه شود تا با حل کردن این نمک محلول بایدکنیم چه مقدار آب

150×H =068

1,12 =H آب باید در دریاچه وارد شودمتر

متر مربع درنظر بگیریم 4555 555 555 سط دریاچه را درکف اگر

27

متر مکعب000 000 480 4 = 0902 × 000 000 000 4

متر مکعب آب بایستی وارد دریاچه شود چهارصدوهشتاد میلیونچهار میلیاردو حد اقل پس

مقدار آب بیشتری بایستی ( که احتمال آن زیاد است ) چنانکه میزان نمک در کف دریاچه بیشتر باشد .

.وارد دریاچه شود

gr/litظت نمک کمتر یعنی برای محاسبه برای غل، درجهت ضریب اطمینان ترجی داشت

آنالزم میشد ، که تهیّه ب یشتریآ در عوض، ولی. انجام میشد،که خطر اشباع شدن کمتر بود 055

.بودبسیار مشگل تر

بهر حال .باشددر متر مربّع کیلوگرم 068بسیار بعید است که مقدار نمک کف دریاچه کمتر از

این کار ،اندازه گیری شودضروری است که قبل ازهر اقدامی مترسط نمک ته نشین شده در کف دریاچه

.نباید بی مطالعه باشد

که ، فرمودندمسئول احیای دریاچه اظهار پخش میشد، در میز گردی که چندی قبل از تلویزیون

دریاچه هشتصد میلیون متر مکعب آب به دریاچه ریخته شود ، تا 000 000 800برنامه اینست

.آب به دریاچه ریخته شودتی از مدّ باقی بماند ، تا بعدآ مدّ تی بهمین صورت

هم ریخته شودویک جا یک مرتبه فَرض محالبه و این مقدار آب چنانچه بد ریاچه ریخته شود

میزان نمک آن میشود،سانتیمتر 25آب ودر سط دریاچه پخش شود ارتفاع ونه در طول یک سال ،

45تا 15مدّ ت حدّ اکثر درسهل است کهدو سال ویک سال .خواهد بود % 5,حدود فوق اشباع و

هدر ایست وهزینه ای ، کاری بطور یقین نا موفّق خواهد بودو. فرارمیکندبه خارج دریاچه روز

بر اساس . شداهد این آب روزانه وارد دریاچه دریاچه خو. درحالیکه چنین اتّفاقی نخواهد افتاد .رفته

:پیش بینی اینست آزمایش های انجام شده ،

یاچه شده تقریبآ اثری آبیکه در ماه دّوم وارد دریاچه شود از آبیکه در ماه اّول وارد در

مقدار آب وارد شده به سرعت جذب نمک وسعت دریاچه وحجم نمک آنقدر زیاد است . نخواهد بود

ها میشود

28

باید انجام شود ، به دست ما چنین وضعی پیش آمده وبه دست ما هم این کاری است که بهرحال

.نمیشود این شوره زار را به حال خود رها کرد. باید حل شود

ی دریاچه حوض سلطان بوده و ه حوض سلطان چه موقعچشاید عدّه زیادی مثل من ندانند دریا

به مهر تاریخ داری است که روی دریاچه ا ّما راه میان گذردریاچه بمثا. از چه زمانی دریاچه نمک شده

مردمی که بدلیل مسلوب المنفعه شدن زمین ها محّل زندگی . زده شده ، پس این مسئله امروز ما است

خود را ترک میکنند، مردمی که از راه میان گذر دریاچه عبور میکنند وکیلومترها وکیلومتر ها از داخل

جامعه مهندسی خواهند داشت ؟ ی نسبت به کلّ چه قضاوت..... وشوره زار عبور میکنند

احیای این دریاچه هستند شرط موفقیت اینست که تمام مسائل را اکنون که مسئوالن در صد د

به عنوان مثال فرض کنیم در یاچه به هر . وفصل نمایند ک پروژه واحد حلّ یباهم وتوامی و در قالب

اجتناب نا پذیر است دریاچه تبخیر سطحی میشود که یک متر از سط آبطریق از آب پر شد ، درسال

چگونه راجا یکزین ب آ این ( 055595559555) یارد متر مکعب میشود پنج میلکامآل قطعی است ، و

دوباره خشک ه اطمینانی هست کهپس چ ،تمام علل خشک شدن که سرجا یش هست ، باید تی مین کرد

شود؟ن

پس ، تا زما نیکه علل خشک شدن دریاچه وجود دارد فکر احیای دریاچه ، یک خیا ل باطل

.بزرگترین مشگل همین است . است

ه آب سال بعد بقیّ مکعب وارد دریاچه شود تا مثآل چند متر 855 555 555اّما این طرح که

کاری است نا موفّقو هد ر دادن هزینه باشدمی تواند شود به نظر من این وارد دریاچه

براستی قصد حّل این مشگل را دارند ، پس جا دارد تمام مسائل امروز مسئوالن محترم

،ژه واحد مورد مطالعه قرار گیرد ،هزینه های آن براورد شود این کار بعنوان یک پرو ومراحل

اجرا شود قبآل بایستی این آمادگی باشد وبا برنامه دقیق صورت یک کار تهاجمی وپیوسته وبه

.با اشکاالت فراوان و بسیار دقیق، ،که این یک پروژه ایست بسیار بسیار پرهزینه

29

هم پیدا بدون تردید راه حل این کار بهر حال وقتی مسئوالن ضرورت این کار را بپذیرند ،

امروزه در دنیا برای حفظ محیط . ستاو منطقی جایز ای هزینه هر،برای این کار ضروری .خواهد شد

مسئله مهم محیط برعالوه ، در مورد دریاچه ارومیّه .زیست وگردشگری هزینه های زیادی میشود

آینده درگرداندن زندگی به مردمی است که محّل زندکی خود را ترک میکنند ، مردمی که زیست بر

گردش زمینه ایست برای کار های بعدی که ضمن این .مواجهه میشوند تر سخت با مشگالتی ، دورتر

.گری

را با ید اهمیّت احیای دریاچه آنقدر زیاد است ، که روبرو شدن با هر هزینه وهر مشگل

.پذیرفت

وصیّا ت صضروری است ، به هر طریق که این دریاچه احیاء شود، آن خ ذ کریک نکته بسیار

وجود ندارد ، یک دریاچه دیگری خواهد ... شوری و آن امالح ، وآن شفا بخشی که داشت ، آن درجه

...بود، شاید بهتر ، شاید هم

مهندس پرویز طاهری

01,1اّول بهمن

ـــــبببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

. 01,5پائیز 01نشریّه جامعه مهندسان مشاور شماره ( 0)

گزارش پروژه مطالعا ت میان گذر دریاچه ارومیّه( 2)

30