50-27، صفحات 93 بهار، 4يشمارهي دوم، فرهنگی، دوره -ي اجتماعیي مطالعات توسعهفصلنامه

اي بر میزان اعتماد بررسی تطبیقی تأثیر الگوهاي مصرف تلویزیون داخلی و ماهواره

اجتماعی

3، سمانه اسکندري2، نادر رازقی1محمداسماعیل ریاحی

17/11/1392: اریخ پذیرشت 30/06/1392 :تاریخ دریافت

چکیده

طور شود و اهمیت آن بهي اجتماعی محسوب میموضوعات در تحقیقات سرمایهترین اعتماد همواره یکی از مهم

در پژوهش حاضر سعی شده است . پردازان سیاسی و اجتماعی مورد تأکید قرار گرفته استاي از سوي نظریهگسترده

روش پیمایش انجام این پژوهش با . اي، بر میزان اعتماد اجتماعی پرداخته شودکه به بررسی تأثیر میزان مصرف رسانه

ي آماري تحقیق، شامل تمامی دانشجویان شاغل به تحصیل در پردیس دانشگاه مازندران در سال جامعه. شده است

هاي خود اجرا نامهاي متناسب انتخاب و پرسشگیري طبقهنفر بر اساس نمونه 400اند که تعداد بوده 92-91تحصیلی

چه میان میزان تماشاي تلویزیون داخلی با اعتماد پژوهش حاکی از آن است که گرهاي یافته. ها توزیع شددر میان آن

ي معکوسی با اعتماد اجتماعی داشته اي، رابطهداري وجود ندارد؛ میزان تماشاي تلویزیون ماهوارهي معنااجتماعی رابطه

ي متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجراي لههاي داوطلبانه، هنجار معامهاي میزان فعالیت در انجمنچنین، متغیرهم. است

دهد که عالوه، نتایج تحلیل رگرسیونی نشان میبه. اندي مثبت داشتهقانون و احساس عدالت با اعتماد اجتماعی، رابطه

ي میزان اعتماد اجتماعی است و پس از آن، متغیر هنجار معامله بینی کنندهترین متغیر پیشمتغیر احساس عدالت قوي

.ي بعدي قرار گرفته استتقابل در رتبهم

.ايهاي جمعی، اعتماد اجتماعی،تلویزیون داخلی، تلویزیون ماهوارهرسانه :هاي کلیديواژه

m.riahi@umz.ac.ir) نویسنده مسؤول(شناسی دانشگاه مازندران جامعهدانشیار -1

nader.razeghi@gmail.comشناسی دانشگاه مازندران -استادیار جامعه -2 eskandary1986@gmail.comشناسی از دانشگاه مازندران کارشناس ارشد جامعه -3

مقدمه.1

شود را ، روابط همکاری جویانه و تعاونی که پایه و اساس اجتماع محسوب می4اعتماداجتماعی

ی تعامل و ارتباط در حوزه). 1330: 2007امانی، (کند روان و کنش جمعی جوامع را تسهیل می

یابد و شامل اعتماد اجتماعی از سطح روابط و تعامل درون گروهی به تعامل میان گروهی ارتقا می

). 66: 1389پور و دیگران، شارع(شناسیم ها را شخصاً نمیها و کسانی است که آناعتماد به غریبه

گیری و تقویت اعتماد اجتماعی عوامل دهد که در شکلیهای انجام شده نشان مپژوهش

مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در سطوح خرد و کالن از جمله درآمد، پایگاه

دلهی و نیوتن، (اجتماعی، رضایت شغلی و رضایت از زندگی، احساس شادمانی و غرور ملی

و دلهی و نیوتن، 1384عبد الرحمانی، (ان ی دوست، خانواده، مدرسه و شبکه)2001و نیوتن، 2003

های داوطلبانه، همبستگی اجتماعی و امنیت میزان مشارکت مدنی و عضویت در انجمن) 2003

بخشی و سودمندی دولت، احزاب ، اثر)1998و ران و ترنزو، 2001؛ نیوتن، 1386قدیمی، (عمومی

نقش ) 2003؛ دلهی و نیوتن، 2008، ؛ هرروز و کریادو1383زاده، عباس(سیاسی و آزادی سیاسی

در کنار عوامل مذکور، برخی از پژوهشگران بر این باورند که . کنندای را ایفا میمهم و تعیین کننده

؛ جواهری و 1389نیا، جعفری(توانند بر اعتماد اجتماعی تأثیر بگذارند هم می 5های جمعیرسانه

نظران، بنابر نظر صاحب). 2000ی و شوفل، و مو 2004؛ گراس و دیگران، 1385باالخانی،

ی تصویری زشت و یا توانند با ارائهها میدهند، آنها به تصورات افراد از محیط شکل میرسانه

- ها به شکلرسانه. زیبا از جامعه میزان اعتماد در میان مخاطبان خود را افزایش و یا کاهش دهند

).16: 1384باالخانی، (کنند میهای کنش در میان مخاطبان کمک گیری الگو

های اصلی نفوذ در افکار عنوان یکی از ابزارهای جمعی مختلف، تلویزیون بهدر میان رسانه

ها یا بخش خصوصی در جهت اهداف مورد نظر عمومی مورد استفاده قرار گرفته و توسط دولت

گذاری تلویزیون را از نیز تأثیرهای مخابراتی که، اختراع ماهوارهضمن این. شودکار برده میبه

لذا، ). 276: 1388خالصی، (مرزهای ملی عبور داده و به امری فراملی و جهانی تبدیل کرده است

دارای ) ایماهواره/ داخلی(های جمعی مختلف، تلویزیون رسد که در میان رسانهنظر میچنین به

. باشد) اد اجتماعیویژه اعتمبه(ای در افزایش و یا کاهش اعتماد نقش ویژه

٤ -Social Trust ٥- Mass Media

دهی به افکار عمومی و نیز های جمعی در شکلتوجه به نقش مهم رسانهپژوهش حاضر با

- ی امروز، به بررسی تأثیر مصرف رسانهدر جامعه... رسانی و های آموزشی، خبری، اطالعکارکرد

بیان دیگر، در به . بر اعتماد اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه مازندران پرداخته است 6ای

های اساسی پاسخ داده شود که آیا استفاده از پژوهش حاضر تالش شده است تا به این پرسش

های جمعی گذارد؟ و آیا تأثیر رسانههای جمعی بر میزان اعتماد اجتماعی مخاطبان تأثیر میرسانه

تفاوت دارد؟ )ایماهواره/ تلویزیون داخلی(بر اعتماد اجتماعی بر حسب انواع مختلف رسانه

هاي جمعی و اعتمادرسانه

ترین متفکّری است که به مشهور 7ی اعتماد اجتماعی، رابرت پاتنامپردازان حوزهاز میان نظریه

وی . های جمعی در افزایش و یا کاهش اعتماد اجتماعی اشاره کرده استی رسانهنقش برجسته

کند و افراد را از شرکت در کمک میسازی اوقات فراغت معتقد است که تلویزیون به خصوصی

دالیل پاتنام علیه ). 460: 2005ولچ و دیگران، (دارد های مدنی باز میاجتماعات گوناگون و فعالیت

میزان زمانی است که افراد به اولین یافته مربوط به: ی دو یافته استوار استتلویزیون بر پایه

-خود اختصاص میهای تلویزیونی زمان را بهمهاو معتقد است برنا. دهندتلویزیون اختصاص می

دومین یافته مربوط به اثر . شونددهند و موجب کاهش مشارکت افراد در مسائل اجتماعی می

او . کردن افراد استویژه نقش این رسانه در فرایند اجتماعیتلویزیون بر روی شخصیت افراد و به

افرادی که زیاد تلویزیون . کندرا تخریب می های تلویزیونی شخصیت انسانمعتقد است که نمایش

دهد، به کنند ممکن است باور کنند که دنیای زشتی که تلویزیون از جهان بیرون نشان میتماشا می

ی پایینی در کنند رتبهبنا بر نظر پاتنام مردمی که خیلی تلویزیون نگاه می. واقعیت نزدیک است

حسین (ی گربنر و همکارانش اعتماد پایینی هم دارند تهطبق گف -دارند و یا 8ی اجتماعیسرمایه

).141: 1390پور و معتمدنژاد،

ی مدل متفاوتی در رقابت با ی اجتماعی نیز به ارائهپردازان سرمایه-از دیگر نظریه 9اوسلنر

با ی ضعیفی میان برداشت مردم از دنیای تلویزیون او معتقد است که رابطه. پردازدتبیین پاتنام می

6 -Media Consumption

7 -Robert Putnam

8 -Social Capital

9 -Uslaner

تر مبتنی بر برداشت آنان از دنیای واقعی وجود دارد و تصور افراد از محیط پیرامون خود بیش

بر این اساس، میزان تماشای تلویزیون هم با عضویت . گیردهای عینی محیط شکل میواقعیت

در این های مورد استفاده را البته، او نوع برنامه. گروهی و هم با اعتماد اجتماعی غیر مرتبط است

های تلویزیون به این زمینه بسیار با اهمیت دانسته و بر این باور است که شاید تنها برخی از برنامه

های عمومی بنابر نظر او برنامه. منجر شود که مردم باور کنند که دنیا بسیار ناپسند و پست است

ها موجب اد این برنامهی مثبتی با میزان خوشبینی بینندگان دارند و تماشای زیتلویزیون رابطه

های تلویزیونی های درام و سریالاما تماشای برنامه. شودتقویت اعتماد در میان بینندگان آن می

).447: 1998اوسلنر، (شود موجب کاهش اعتماد مخاطبان می

های جمعی را از جمله ابزارهای نیز در بحث خود از اهداف اعتماد، رسانه 10پیوتر اشتومکا

ها مربوط به اعتماد میان اعضای ترین شعاعماد دانسته و بر این باور است که محدودایجاد اعت

سپس مربوط به اعتماد به . ترین میزان محبت و نزدیکی استی بیشدارندهبرشود که درخانواده می

دوستانمان، (داریمها رو در رو تماس شناسیم و با آنها را میلحاظ شخصی آنشود که بهافرادی می

ی قابل توجهی جا اعتماد باز هم متضمن درجهاین). همسایگانمان، همکاران، شرکای تجاری وغیره

خصوص تلویزیون، نوع جالبی از اعتماد های جدید، و بهفناوری. از صمیمیت و نزدیکی است

ن موسیقی های سرشناس، هنرمنداافراد محبوب، چهره: وجود آورده استشخصی مجازی را به

-صورت شخصی و از نزدیک به ما معرفی میرسد که بهنظر میپاپ،سیاست مداران مشهور، به

توانیم اشتیاق خود را به سالم کردن و یا لبخند زدن به با عبور آنان در خیابان، به سختی می. شوند

زتومکا، (دارند گونه افراد در ردیف دوستان یا آشنایان خوب ما قرارگویی این.ها کنترل کنیمآن

1387 :78-79.(

های جمعی ی اعتماد است که بر نقش و تأثیر رسانهپردازان حوزهاز دیگر نظریه 11جیمز کلمن

ی تلویزیون، سینما و موسیقی مردم پسند به این معنا ی او نفوذ گسترش یابندهبه عقیده. تأکید دارد

ران و مادران، همسایگان و خویشاوندان ساالن، کمتر از جانب پداست که ارتباطات از طرف بزرگ

این تغییر در . اندهای سوداگری است که مخاطبان جوان را هدف گرفتهتر از سوی قدرتو بیش

ساالن و هم علت ابراز ای باعث بازستانی اعتماد از بزرگترکیب منابع اطالعات ظاهراً تا اندازه

نظر کلمن چنین بههم. ر مسائل سیاست استی جوانان داعتماد گسترده به رهبران خود انگیخته

10 -Pioter Sztompka

11 -James Coleman

. های از راه دور وجود داردی افزایش ارتباطتغییرات دراز مدت در برقراری اعتماد در نتیجه

شود ها، اوهام توده، میزان اعتماد بسیار زیادی که به افراد و به اشخاص حقوقی ابراز میهوس

به بیان . بسیار زیادتر بوده است تا از آن زمان به بعدظاهراً پیش از اواسط یا اواخر قرن نوزدهم

های فناورانه مانند تلگراف،تلفن،رادیو و تلویزیون که امکان دیگر در جوامع غیر بسته، پیشرفت

کلمن، (اند سازند سبب کاهش اعتماد مبتنی بر اوهام گردیدهارتباط سریع بدون واسطه را فراهم می

1386 :292-294.(

های جمعی با اعتماد در نقش و جایگاه ی رسانهی رابطهوجه عمده 12ونی گیدنزاز نظر آنت

- ترین جایگاه در این میان مربوط به فاصلهمهم. های جمعی در نیرو های مدرنیته نهفته استرسانه

با شروع نوشتار، . های جمعی در فراگرد باز اندیشی استمکانی و نقش رسانه -گیری زمانی

ی درباره. های جدید قدرت، تولید شدا حفظ و نگهداری شد و به این وسیله نظاماطالعات و کااله

دلیل به. های گذشته بوده استتر از سایر تمدنتر از درون و عمیقها بیشمدرنیت، این کوشش

ی اخیر ارتباط الکترونیک، علت توسعهوجود صنعت چاپ و تولید انبوه آثار چاپی و تا حدی به

ی ارتباط مردم با یک دیگر بلکه ها نه فقط شیوهاین رسانه. وجود آمده استعاتی بهی اطالجامعه

های انتزاعی از ی او اعتماد به نظامبه عقیده. انددهی کل جوامع را تغییر دادهچگونگی سامان

- های ارتباطی و منابع دیگر در دسترس آدمچنین از دانش روز که از طریق رسانهتجارب ما و هم

).7-6: 1385جواهری و باالخانی، (پذیرند گیرند، تأثیر میی عادی و متخصصان فنی قرار میها

چارچوب نظري

ی ترین نظریهتوان دریافت که رابرت پاتنام، مهمهای مرتبط با پژوهش، میبا مروری بر نظریه

این نظریه را از تلفیق او . های جمعی بر اعتماد اجتماعی را ارائه داده استمربوط به تأثیر رسانه

رو، تصمیم گرفته از این. ی کاشت گربنر پدید آورده استی اجتماعی خود با نظریهی سرمایهنظریه

. عنوان چارچوب نظری پژوهش حاضر استفاده شودی پاتنام بهشد تا از نظریه

:گذاردیر منفی میبه باور پاتنام تلویزیون به چهار شیوه بر میزان اعتماد اجتماعی بینندگانش تأث

طور مثبتی با ای و مشارکت اجتماعی بهتر اشکال مصرف رسانهبیش: جایی زمانبهجا -الف

ی کلی، تلویزیون است؛ تماشای یک استثنای اصلی، بر این قاعده. بستگی دارنددیگر همیک

12 -Anthony Giddens

رسد مشارکت در خارج از خانه را محدود نظر میتلویزیون تنها فعالیت اوقات فراغت است که به

- تماشای تلویزیون تقریباً به بهای از دست دادن هرنوع فعالیت اجتماعی خارج از خانه به. کندمی

).679-678: 1995پاتنام ب، (شود های غیر رسمی تمام میهای اجتماعی و گفتگوویژه گردهمایی

بستگی منفی میان تماشای العاتی که هماکثر مط: نشین هستندبینندگان تلویزیون خانه -ب

ی افراد مختلف کنند، به این دلیل که صرفاً به مقایسهتلویزیون و مشارکت در جامعه را گزارش می

ی نیمه اما یک مطالعه. باشندپردازند، از لحاظ رعایت علیت دچار ابهام میدر یک زمان واحد می

همان الگو را در سطح جمعی و در ) 1986لیامز وی(تجربی معرفی تلویزیون در سه شهر کانادا

های اجتماعی و ی ورود تلویزیون، کاهش مشارکت در فعالیتتأثیر عمده: طول زمان مشاهده کرد

توان گفت که تلویزیون در حال طور خالصه میبه. تفریحی در میان مردم در تمامی سنین بود

).679: همان(کردن اوقات فراغت ما است خصوصی

تأثیر جهان «بخش مؤثری از ادبیات رسانه که تحت سرفصل : انداز بینندگانتأثیر بر چشم -ج

کنند، دهد که برای مثال، کسانی که زیاد تلویزیون تماشا میجمع شده است، نشان می 13»فرومایه

د خواهی افراد دیگر در برآورد زیاد از حد نرخ جرم و جنایت مردی خیرطور غیر معمولی دربارهبه

در حالی که منتظر شواهد تجربی بهتر هستیم، اما یک قضاوت موقّت مستدل این است . باشندمی

ای افزایش طور گستردهکه تماشای زیاد تلویزیون ممکن است بدبینی پیرامون ماهیت انسان را به

رسانه و اند، همای استدالل کردهطور گستردهگونه که منتقدان اجتماعی بهچنین، شاید آنهم. دهد

).همان(تری دارد ای بیشی تعامل ما با جهان و با افراد دیگر تأثیر پایهپیام بر شیوههم

طور خاص در میان نوجوانان باال است، اما تماشای تلویزیون به: تأثیر بر نوجوانان و جوانان - د

کودکان 1ناجتماعی کردالبته تأثیرات تلویزیون بر . ماندمیزان آن در میان جوانان هم باال باقی می

گیری از نتایج ترین نتیجهمستدل. ای مورد بحث قرار گرفته استطور گستردهنیز بیش از سه دهه به

رسد چنین باشد که احتماالً تماشای زیاد تلویزیون توسط نظر میگاه درهم و برهم و متعارض به

-آماری با عدم کارآیی روانیدهد و از لحاظ کودکان و نوجوانان موفقیت تحصیلی را کاهش می

).679-680: همان(اجتماعی مرتبط است

13 -Mean World Effects

ها به افزایش کند که عضویت در انجمنی اجتماعی خود استدالل میی سرمایهپاتنام در نظریه

های او در پاسخ به این پرسش که چرا شبکه). 71: الف 1995پاتنام، (انجامد اعتماد اجتماعی می

: ی دارند، چند علت را مطرح کرده استمشارکت مدنی چنین تأثیر

ای افزایش ی عهد شکنی را در هر معاملههای بالقوههای مشارکت مدنی هزینهبه باور او، شبکه

زمانش و معامالت آینده طلبی منافعی را که فرد انتظار دارد از دیگر معامالت همفرصت. دهندمی

ی متقابل را مدنی، هنجارهای قوی معامله های مشارکتشبکه. اندازدنصیبش شود، به خطر می

آماده هستند «های اجتماعی ارتباط متقابل دارند وطنانی که در بسیاری از زمینههم. کنندتقویت می

تا هنجارهای قوی رفتار قابل قبول را توسعه دهند و انتظارات متقابلشان را در بسیاری از ارتباطات

).297: 1380پاتنام، (» کس کنندکننده همکاری با یک دیگر منعتقویت

شهروندانی که در مسائل عمومی مشارکت دارند، مطمئن هستند که دیگران نیز عادالنه عمل

ی مدنی با یک شهروندان در جامعه). 96- 97: 1384پاتنام، (کنند -کنند و از قوانین پیروی میمی

). 192: 1380پاتنام، (ها عادالنه رفتار شود کنند و انتظار دارند که با آنطور عادالنه رفتار میدیگر به

ی شهروندی در جامعه). 183: همان(طور خالصه، مدنیت با برابری و مشارکت ارتباط دارد به

در این جامعه شهروندان در قالب افراد برابر . مدنی مستلزم حقوق و تعهدات برابر برای همه است

به ). 158: همان(و کارگزاران و یا حاکمان و گدایان با یک دیگر ارتباط دارند و نه در قالب حامیان

زعم پاتنام در مناطق مدنی زندگی جمعی با این انتظار که دیگران احتماالً از مقررات پیروی

اگر شما بدانید که دیگران با اجرای مقررات انتظاراتتان را برآورده . شودخواهند کرد، تسهیل می

در . همین ترتیب، انتظاراتشان را برآورده کنیدرد که شما نیز بهتری وجود داکنند احتمال زیادمی

اگر شما بدانید که . مناطق غیر مدنی تقریباً هر کسی انتظار دارد که دیگران مقررات را نقض کنند

شوند، آن گاه اطاعت از قوانین ترافیکی، مالیاتی و یا مقررات رفاهی از دیگران به فریب متوسل می

شوید و در نهایت انتظارات بنابراین، به فریب متوسل می. نظر خواهد رسیده بهسوی شما احمقان

).194: همان(پذیر خواهد بود ی هرکس توجیهحزن انگیز و بدبینانه

توان استدالل کرد که از نظر پاتنام، بدین ترتیب، با توجه به مطالب مطرح شده در فوق، می

های افراد مختلف دارد، از طریق ها و نگرشارزش تلویزیون عالوه بر تأثیر مستقیمی که بر

سازی اوقات فراغت مطرح عنوان خصوصیچه که پاتنام باخود و آنتر بهاختصاص دادن زمان بیش

دهد و از این های داوطلبانه را نیز کاهش میکرده است، میزان مشارکت مدنی و فعالیت در انجمن

طلبی، نگرش مثبت نسبت به ی متقابل، میزان فرصتملهطریق نیز بر عواملی نظیر هنجارهای معا

با در نظر گرفتن این . اجرای قانون و احساس عدالت و نهایتاً میزان اعتماد اجتماعی اثرگذار است

عنوان متغیر مستقل و به) ایماهواره/ تلویزیون داخلی(ای نکته، در پژوهش حاضر مصرف رسانه

های داوطلبانه، هنجار معامله متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون، میزان فعالیت در انجمن

نظر گرفته شده و میزان و عنوان متغیرهای واسط درطلبی نیز بهاحساس عدالت و میزان فرصت

- عنوان متغیر وابسته مورد سنجش قرار میها بر میزان اعتماد اجتماعی بهچگونگی جهت تأثیر آن

.گیرد

پژوهشفرضیات

.ی معکوس داردبا میزان اعتماد اجتماعی رابطه) ایماهواره/داخلی(میزان تماشای تلویزیون -1

های داوطلبانه، با متغیرهای میزان فعالیت در انجمن)ایماهواره/داخلی(تماشای تلویزیونمیزان -2

ی معکوس و طهی متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت، رابهنجار معامله

.ی مثبت داردطلبی رابطهبا فرصت

ی متقابل، نگرش مثبت نسبت های داوطلبانه با متغیرهای هنجار معاملهمیزان فعالیت در انجمن -3

.ی معکوس داردطلبی رابطهی مثبت و با فرصتبه اجرای قانون و احساس عدالت، رابطه

ی متقابل، نگرش مثبت نسبت لبانه، هنجار معاملههای داوطمتغیرهای میزان فعالیت در انجمن -4

طلبی با ی مثبت و متغیر میزان فرصتبه اجرای قانون و احساس عدالت با اعتماد اجتماعی رابطه

.ی معکوس دارنداعتماد اجتماعی رابطه

روش پژوهش

روش تحقیق حاضر از نوع روش پیمایشی است؛ ضمن این که برای تدوین چارچوب نظری

. نیز بهره گرفته شده است) اسنادی(ای تحقیق و مروری بر تحقیقات پیشین از روش کتابخانه

تعریف مفاهیم

حسن ظن نسبت به سایر اعضای جامعه است که به گسترش و تسهیل روابط : اعتماد اجتماعی

د اجتماعی از در عملیاتی کردن مفهوم اعتما). 18: 1380امیرکافی، (انجامد ها میاجتماعی فرد با آن

غل و غشی، پایبندی به قول و قرار، قابل هایی در مورد مهربانی و خوش طینتی، صداقت و بیگویه

گو خواسته شد میزان موافقت یا مخالفت خود را در قالب مردم استفاده و از پاسخ... اعتماد بودن و

.مشخص کند» کامالً مخالف«تا » کامالً موافق«قسمتی 5یک طیف

های بصری و یا های غیر شخصی ارتباط که بدان وسیله، پیامتمام ابزار: های جمعیرسانه

ها و ها، مجالت، کتابتلویزیون، رادیو، سینما، روزنامه. یابندسمعی، مستقیماً به مخاطبان انتقال می

میزان). 436: 1382گولد و کولب، (شوند های همگانی محسوب میهای آگهی در زمره رسانهتابلو

. ای بررسی شده استهای جمعی در دو بعد تلویزیون داخلی و تلویزیون ماهوارهاستفاده از رسانه

ای در شبانه روز بر مبنای ساعت و دقیقه، ابتدا در سطح میزان استفاده از تلویزیون داخلی و ماهواره

.ای سنجیده شده و سپس به یک متغیر ترتیبی تبدیل شده استفاصله

کنند و در مؤسساتی هستند که گروهی از اشخاص آن را سازماندهی می: داوطلبانههای انجمن

سرایی و (ها داوطلبانه و مستقل از دولت است گیرند، عضویت در آنجهت عالیق اعضا شکل می

های داوطلبانه، با توجه به گیری میزان فعالیت در انجمنبرای سنجش و اندازه). 27: 1381قاسمی،

هایی که احتمال داشت فهرستی از انجمن) دانشجویان دانشگاه مازندران(ری پژوهش ی آماجامعه

ها مورد پرسش ی دانشجویان با این انجمندانشجویان در آن عضو باشند، تهیه شد و نوع رابطه

.قرار گرفت

و طرفه ی تبادلی مداومی اشاره دارد که همیشه یکاین هنجار به رابطه: ی متقابلهنجار معامله

کند مبنی بر این که سودی که اکنون اعطا شده، غیر متوازن است؛ اما انتظارات متقابلی را ایجاد می

). 104: 1379پور، به نقل از شارع 72-71: 1387زاده، غالم(باید در آینده باز پرداخت شود

.سنجش این متغیر با استفاده از شش گویه در قالب مقیاس لیکرت صورت گرفته است

دیدگاهی است نسبت به کارآمدی و یکسانی اجرای قانون : ش مثبت نسبت به اجرای قانوننگر

منظور از قانون نیز قانون رسمی . کنندو این نگرش که دیگر مردم تا چه حد قانون را رعایت می

- هایی مانند پلیس، نیروی انتظامی و سیستم قضایی مورد اجرا قرار میکشور است که توسط نهاد

منظور سنجش متغیر نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون از پنج گویه در قالب به). 72:همان(گیرد

.عمل آمده استمقیاس لیکرت استفاده به

ی هایی که دربارهرخداد 1: ای است که نسبت به دو چیز ممکن استمقوله: احساس عدالت

. شودها ارزیابی میدالنه بودن آنهایی که میزان عاموجودیت 2شود؛ ها قضاوت میعادالنه بودن آن

تر به تصویری است که از معنای میزان تحقّق عدالت نیست؛ بلکه بیشاحساس عدالت الزاماً به

گیرد و در مواقعی این امکان وجود دارد که احساس عدالت با رخدادها در ذهن افراد شکل می

احساس عدالت در دو بعد عدالت ).24: 1387صدیق سروستانی و دغاقله، (واقعیت متناظر نباشد

.ای و با نه گویه در قالب مقیاس لیکرت مورد سنجش قرار گرفته استتوزیعی و رویه

پیگیری نفع شخصی بدون . طلبی یا نفع شخصی درست درک نشده استفرصت: طلبیفرصت

است توجه به منافع جمعی و نیز سعی در دستیابی به اهداف شخصی حتی با ضرر و زیان دیگران

-در پژوهش حاضر، سنجش متغیر میزان فرصت). 1379پور، به نقل از شارع 72: 1387زاده، غالم(

.طلبی با استفاده از شش گویه در قالب مقیاس لیکرت صورت گرفته است

گیريي آماري و روش نمونهي آماري، نمونهجامعه

مازندران که در نیمسال اول سال ی دانشجویان دانشگاه جامعه آماری این تحقیق را کلیه

- ی پردیس این دانشگاه در شهرستان بابلسر مشغول به تحصیل بودهدر مجموعه 92- 91تحصیلی

. نفر بوده است 9819ها ی آموزش دانشگاه تعداد آناند، تشکیل داده است که بر اساس آمار اداره

5ی اطمینان درصد و فاصله 95ینان برآورد حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، با سطح اطم

400نهایت به نفر مشخص شد که در 370بر این اساس، حجم نمونه . درصد صورت گرفته است

ای متناسب گیری طبقهی نمونهگیری نیز در این پژوهش از شیوهمنظور نمونهبه. نفر افزایش یافت

نامه بوده و ده در این مطالعه پرسشابزار مورد استفا. استفاده شد) بر اساس دانشکده و جنسیت(

.استفاده شده است SPSSافزار آماری ها نیز از نرممنظور توصیف و تجزیه و تحلیل دادهبه

هاي پژوهشیافته

هاتوصیف داده

گویانهاي اجتماعی جمعیتی پاسخویژگی

265(درصد 3/66نفر نمونه مورد بررسی از دانشجویان دانشگاه مازندران، 400از تعداد کل

21این دانشجویان که میانگین سنی آنان حدود . اندمرد بوده) نفر 135(درصد 7/33زن و ) نفر

درصد از آنان 7/91ای که گونهاند؛ بهمجرد بوده تربیشلحاظ وضعیت تأهل، سال بوده است، به

درصد نیز متارکه کرده 6/0درصد از آنها متأهل بوده و 7/7هرگز ازدواج نکرده بودند، در حالی که

درصد بوده است، 5/85چنین، سهم دانشجویان مقطع کارشناسی هم. و یا همسرشان فوت شده بود

درصد از دانشجویان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری مشغول 5/1و 13حالی که به ترتیب در

واده، بیش از نیمی از اجتماعی خان - لحاظ پایگاه اقتصادینهایت، بهدر. اندبه تحصیل بوده

اند؛ در حالی که سهم هایی با پایگاه پایین بودهمتعلق به خانواده) درصد 5/52(دانشجویان

اقتصادی متوسط و باال به ترتیب برابر با - هایی با پایگاه اجتماعیدانشجویان متعلق به خانواده

. درصد بوده است 2/7و 3/40

میزان اعتماد اجتماعی

ی ، در جدول شماره)اعتماد اجتماعی(ی پژوهش نمونه بر اساس متغیر وابستهسیمای جمعیت

2/52(های این جدول، بیش از نیمی از دانشجویان مطابق داده. یک به تصویر کشیده شده است

10(هادرصد از آن 7/2حالی که تنها به میزان متوسطی دارای اعتماد اجتماعی بوده اند؛ در) درصد

. اندجتماعی در سطح زیاد را گزارش کردهاعتماد ا) نفر

گویان بر حسب میزان اعتماد اجتماعیتوزیع پاسخ -ي یکجدول شماره

ايمیزان مصرف رسانه

های جمعی گویان بر حسب میزان استفاده از رسانهی توزیع پاسخی دو نحوهدر جدول شماره

.گزارش شده است) ایماهواره/ تلویزیون داخلی(

ايماهواره/ گویان بر حسب میزان استفاده از تلویزیون داخلیتوزیع پاسخ -ي دوجدول شماره

درصد تجمعی درصد تعداد اعتماد اجتماعیمیزان

1/45 1/45 165 کم

3/97 2/52 191 متوسط

100 7/2 10 زیاد

- 100 366 جمع کل

زمان تماشا درطول روزمدت

)به دقیقه(

ايتلویزیون ماهواره تلویزیون داخلی

درصد تعداد درصد تعداد

8/57 231 8/33 135 عدم تماشا

1-60 76 19 33 3/8

61 -120 63 8/15 39 8/9

121-180 44 11 21 3/5

181-240 33 3/8 26 5/60

241-300 27 8/6 16 4

- - 3/5 22 و بیش تر 301

301-360 - - 22 5/5

3 12 - - و بیش تر 361

100 400 100 400 کلجمع

گویان از پاسخ) درصد19(نفر 76شود که مشاهده میهای مندرج در جدول فوقاساس دادهبر

داخلی تماشا تلویزیون ) یک ساعت و کمتر(دقیقه 60گزارش دادند که در طول روز میان یک تا

61گویان قرار دارند که در طول روز میان از پاسخ) درصد8/15(نفر 63ی بعدی کنند و در ردهمی

نفر 135ضمن این که . کنندتلویزیون داخلی تماشا می) بیش از یک تا دو ساعت(دقیقه 120تا

.کنندا نمیگویان نیز اظهار داشتند که اصالً تلویزیون داخلی تماشاز پاسخ) درصد 8/33(

گویان درصد از پاسخ) 8/9(نفر 39شود که های این جدول مشاهده میباتوجه به دادهچنین،هم

-تلویزیون ماهواره) بیش از یک تا دو ساعت(دقیقه 120تا 61گزارش دادند که در طول روز میان

دارند که در طول روز گویان قرار درصد از پاسخ) 3/8(نفر 33ی بعدی کنند و در ردهای تماشا می

231ضمن اینکه . کنندای تماشا میتلویزیون ماهواره) یک ساعت و کمتر(دقیقه 60میان یک تا

.کنندای تماشا نمیگویان نیز اظهار داشتند که اصالً تلویزیون ماهوارهدرصد از پاسخ)8/57(نفر

هاتجزیه و تحلیل داده

اعتماد اجتماعیي میزان تماشاي تلویزیون و رابطه

اي با میزان اعتماد اجتماعیماهواره/ ي میزان تماشاي تلویزیون داخلینتایج آزمون رابطه -ي سهجدول شماره

ستگی میان میزان تماشای بهم یرابطهدهد ی سه نشان میهای جدول شمارهگونه که دادههمان

بر میزان چههرای با میزان اعتماد اجتماعی، معکوس ولی معنادار است؛ یعنی تلویزیون ماهواره

. شود، و بالعکسشود، از میزان اعتماد اجتماعی کاسته میای افزوده میتماشای تلویزیون ماهواره

)0-480( 92/81 )0-480( 103 )حداقل -حداکثر(میانگین

71/124 15/114 انحراف استاندارد

وابستهمتغیر متغیر مستقل میزان

بستگیهم

سطح معنی

داري جهت رابطه

تأییدیاعدم

تأیید

میزان تماشاي

تلویزیون داخلی عدم تأیید مثبت 100/0 067/0 اعتماد اجتماعی

میزان تماشاي

ايماهوارهتلویزیون تأیید معکوس 010/0 -122/0 * اعتماد اجتماعی

اي مثبت اما میان میزان تماشاي تلویزیون داخلی با اعتماد اجتماعی، رابطهحالی است که این در

.دار نبوده استلحاظ آماري نیز معناضعیف مشاهده شده است که به

ي میزان تماشاي تلویزیون و متغیرهاي واسطرابطه

ي چهار، میان میزان تماشاي تلویزیون داخلی و میزان فعالیت هاي جدول شمارهاساس دادهبر

ي مثبت و هاي داوطلبانه، نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون و احساس عدالت رابطهدر انجمن

یش میزان تماشاي تلویزیون داخلی، میزان داري وجود دارد؛ بدین معنی که به موازات افزامعنی

هاي داوطلبانه، نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون، و احساس عدالت، افزایش فعالیت در انجمن

ي چنین میان میزان تماشاي تلویزیون داخلی با متغیرهاي هنجار معاملههم. یابد، و بالعکسمی

. دي معناداري مشاهده نشطلبی، رابطهمتقابل و فرصت

ي میان میزان تماشاي تلویزیون چنین حاکی از آن است که رابطههاي جدول مذکور همداده

ي متقابل و احساس عدالت، هاي داوطلبانه، هنجار معاملهاي با میزان فعالیت در انجمنماهواره

-میاي افزوده معنی که هرچه بر میزان تماشاي تلویزیون ماهوارهدار است؛ بدینمعکوس و معنی

ي متقابل و احساس عدالت کاسته هاي داوطلبانه، هنجار معاملهشود، از میزان فعالیت در انجمن

اي مثبت و طلبی، رابطهاي با میزان فرصتعالوه، میان میزان تماشاي تلویزیون ماهوارهبه. شودمی

اي، یون ماهوارهدهد به موازات افزایش میزان تماشاي تلویزدار مشاهده شده است که نشان میمعنی

. یابد، و بالعکسطلبی نیز افزایش میمیزان فرصت

اي با متغیرهاي واسطماهواره/ ي میزان تماشاي تلویزیون داخلینتایج آزمون رابطه -ي چهارجدول شماره

متغیر

مستقل متغیر وابسته

میزان

بستگیهم

سطح

داريمعنی جهت رابطه

تأیید یا

عدم تأییدان

یزم

يشا

مات

ی خل

دان

یویز

لوت

تأیید مثبت 009/0 119/0 ** هاي داوطلبانهمیزان فعالیت در انجمن

عدم تأیید مثبت 092/0 069/0 ي متقابلهنجار معامله

تأیید مثبت 000/0 184/0** نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون

تأیید مثبت 001/0 168/0 ** احساس عدالت

عدم تأیید مثبت 164/0 051/0 فرصت طلبی

ن یو

یزلو

ي تشا

مان ت

زامی

رهوا

اهم

يا

تأیید معکوس 050/0 - 084/0* هاي داوطلبانهمیزان فعالیت در انجمن

تأیید معکوس 013/0 - 115/0* ي متقابلهنجار معامله

عدم تأیید معکوس 158/0 -052/0 نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون

تأیید معکوس 001/0 -162/0** احساس عدالت

تأیید مثبت 013/0 115/0* طلبیفرصت

هاي داوطلبانه با سایر متغیرهاي واسطي میزان فعالیت در انجمنرابطه

هاي داوطلبانه با سایر متغیرهاي واسطي میزان فعالیت در انجمننتایج آزمون رابطه -ي پنججدول شماره

هاي داوطلبانه با متغیرهاي میان میزان فعالیت در انجمني پنج، هاي جدول شمارهاساس دادهبر

ي مثبت و هنجار معامله متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون، و احساس عدالت رابطه

هاي داوطلبانه، موازات افزایش میزان فعالیت افراد در انجمنمعناداري وجود دارد؛ بدین معنی که به

تري نسبت به اجراي قانون پیدا ي متقابل افزایش یافته، نگرش مثبتپایبندي آنان به هنجار معامله

این در حالی است که میان میزان . یابد، و بالعکسکرده و احساس عدالت آنان نیز افزایش می

.مشاهده نشد ي معناداريطلبی رابطههاي داوطلبانه با میزان فرصتفعالیت در انجمن

ي متغیرهاي واسط با اعتماد اجتماعیرابطه

هاي واسط با اعتماد اجتماعی ي رابطه میان متغیري شش نشان دهندههاي جدول شمارهداده

ي متقابل، هاي داوطلبانه، هنجار معاملهبر این اساس، میان متغیرهاي فعالیت در انجمن. است

- ي مثبت و معنیو احساس عدالت با اعتماد اجتماعی رابطهنگرش مثبت نسبت به اجراي قانون،

-اند، پایبندي بیشتر بودههاي داوطلبانه فعالداري وجود دارد؛ بدین ترتیب، کسانی که در انجمن

- تري داشتهاند، نسبت به اجراي صحیح قانون نگرش مثبتتري به هنجارهاي معامله متقابل داشته

هاي باالتري از اعتماد اجتماعی را گزارش اند، میزانکردهس میتري را احسااند، و عدالت بیش

متغیر

مستقل متغیر وابسته

میزان

بستگیهم

سطح

داريمعنی جهترابطه

تأییدیا

عدم تأیید

درت

الیفع

ن زا

می

نجم

اني

هانه

لباوط

دا

تأیید مثبت 000/0 186/0 ** ي متقابلهنجار معامله

تأیید مثبت 002/0 149/0 ** نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون

تأیید مثبت 023/0 107/0 * احساس عدالت

تأیید عدم مثبت 400/0 013/0 طلبیفرصت

طلبی و میزان اعتماد اجتماعی نیز معکوس، چنین، رابطه میان میزان فرصتهم. اند، و بالعکسکرده

.اما غیر معنادار بوده است

هاي واسط با میزان اعتماد اجتماعیي متغیرنتایج آزمون رابطه - ي ششجدول شماره

هاتجزیه و تحلیل رگرسیونی داده

گویان تحقیق، از بینی کننده میزان اعتماد اجتماعی پاسخمنظور شناسایی متغیرهاي پیشبه

ي هفت و ي خطی به روش جبري استفاده شد که نتایج آن در جداول شمارهمتغیرهرگرسیون چند

بستگی چندگانه ي ضریب همي هفت در زمینههاي جدول شماره داده. هشت نشان داده شده است

)R(ي متقابل، نگرش ي احساس عدالت، هنجار معاملهگانهي آن است که متغیرهایهفتکننده، بیان

اي، فعالیت در مثبت نسبت به اجراي قانون، تماشاي تلویزیون داخلی، تماشاي تلویزیون ماهواره

با میزان اعتماد اجتماعی 538/0زمان به مقدار طور هم طلبی بههاي داوطلبانه و فرصتانجمن

درصد از 29هد که دنشان می 14چنین، مقدار ضریب تعیین هم. اند بستگی داشتهگویان همپاسخ

Fنسبت . تغییرات در میزان اعتماد اجتماعی، از طریق هفت متغیر مستقل مذکور قابل توضیح است

. بستگی محاسبه شده استهم) .Sig=000/0(بودن حاکی از معنادار) F=56/15(مشاهده شده

14-R-Square

متغیر مستقلمتغیر

وابسته

میزان

بستگیهم

سطح

داريمعنی رابطه جهت

تأییدیاعدم

تأیید

هاي داوطلبانهمیزان فعالیت در انجمناعتماد

اجتماعی تأیید مثبت 016/0 113/0 **

ي متقابلهنجار معاملهاعتماد

اجتماعی تأیید مثبت 000/0 187/0 **

نگرش مثبت نسبت به اجراي قانوناعتماد

اجتماعی تأیید مثبت 000/0 306/0 **

احساس عدالتاعتماد

اجتماعی تأیید مثبت 000/0 449/0 **

طلبیفرصتاعتماد

اجتماعی

** عدم تأیید معکوس 134/0 -060/0

میزان اعتماد اجتماعی خالصه مدل رگرسیون چند متغیره -ي هفتجدول شماره

بینی میزان پیشثیرات هریک از متغیرهاي مستقل در تبیین و منظور کشف شدت و جهت تأبه

گویاي ) Beta(ضریب تأثیر استاندارد . ي هشت ترسیم شده استاعتماد اجتماعی، جدول شماره

با مقایسه . ویژه شدت تأثیر هر یک از متغیرهاي مستقل بر میزان اعتماد اجتماعی است جهت و به

هاي مستقل، یرشود که در میان تمامی متغمشخص می ،)Beta(ضرایب رگرسیونی استاندارد بتا

طوري که با تواند تغییرات متغیر وابسته را تبیین کند؛ بهاحساس عدالت متغیري است که بهتر می

427/0میزان ، متغیر اعتماد اجتماعی بهانحراف استاندارد در احساس عدالتافزایش یک واحد

. یابدواحد انحراف استاندارد افزایش می

ي اعتماد اجتماعیرگرسیونی مدل تبیین کنندهضرایب -ي هشتجدول شماره

سطح معناداري

)Sig.(

آنالیز واریانس

)F(

بستگی مجذور هم

چندگانه تصحیح شده

)Adjusted R-square(

بستگی مجذور هم

چندگانه

)R-square (

بستگی هم

)R(چندگانه

000/0 56/15 271/0 290/0 538/0

متغیرهاي مستقل

ب ری

ضد

ارند

ستار ا

غین

یورس

رگ

)B(

ب ری

ضد

ارند

ستان ا

یوس

گرر

تا ب

)B

eta

(

ین ت

موآز

ر دا

مق

)T (

يار

ادعن

مح

سط

همی

تگس

ب

ارآم

هم

یخط

فرص

ي ه

رتبم

ییک

فکت

مهنی

ییک

فکت

س یان

ار و

رمتو

ل داق

حب

ریض

لحم

ت

- - - - - 009/0 619/2 - 553/3 مقدار ثابت

862/1 537/0 313/0 348/0 509/0 000/0 064/6 427/0 096/0 احساس عدالت

ي هنجارمعامله

متقابل034/0 131/0 234/2 026/0 212/0 135/0 115/0 774/0 292/1

مثبت نسبت نگرش

به اجراي قانون019/0 098/0 372/1 171/0 380/0 084/0 071/0 518/0 931/1

تماشاي تلویزیون

داخلی002/0- 056/0- 037/1- 301/0 053/0 063/0- 053/0- 924/0 082/1

تماشاي تلویزیون

ايماهواره002/0- 051/0- 949/0- 343/0 128/0- 058/0- 049/0- 927/0 079/1

327/1 753/0 -031/0 -037/0 -053/0 544/0 -608/0 -036/0 -008/0 طلبیفرصت

قرار گرفته است که حاکی 131/0ي متقابل، با بتاي معادل ي دوم، متغیر هنجار معاملهدر مرتبه

هاي باالتري از از باالتر بودن میزان اعتماد اجتماعی در میان دانشجویانی است که داراي میزان

با ضریب (متغیرهاي نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون . ي متقابل استپایبندي به هنجار معامله

اي ، تماشاي تلویزیون ماهواره)-056/0(، تماشاي تلویزیون داخلی )098/0تأثیري معادل

هاي سوم تا دهدر ر) 021/0(هاي داوطلبانه و فعالیت در انجمن) -036/0(طلبی ، فرصت)-051/0(

لحاظ آماري اثرات معناداري بر میزان اعتماد اجتماعی اند و بههفتمِ تأثیرگذاري قرار گرفته

ي رگرسیونی استاندارد را به توان معادلهبنابراین، بر مبناي ضرایب بتا، می. انددانشجویان نداشته

:شرح زیر نوشت

131/0) ي متقابلنجار معاملهه+ ( 427/0) احساس عدالت= (میزان اعتماد اجتماعی

تحلیل مسیر

ببریم؛ تحلیل مسیر کند به ساز وکار اثر متغیرها بر یک دیگر پی تحلیل مسیر ما را قادر می

؛ 1376دواس، (کند اثر هر متغیر تا چه حد مستقیم است و تا چه حد غیرمستقیم مشخص می

:دهد تحقیق حاضر را نشان میي یک، تحلیل مسیر مدل تحلیلی نمودار شماره). 222

تحلیل مسیر میزان اعتماد اجتماعی -ي یکنمودار شماره

فعالیت در

هاي انجمن

داوطلبانه

007/0 021/0 404/0 686/0 102/0 025/0 021/0 968/0 033/1

صورت است؛ به این) های بتاضریب(مسیر هایمالک حذف مسیر های مدل تحلیلی، ضریب

1376کرلینجر و پدهاورز، (شود دار تلقی میغیر معنی 05/0تر از های مسیر کوچککه ضریب

مستقیم به سوی میزان اعتماد اجتماعی از این اساس، برخی از مسیرهای مستقیم و غیر بر). 420:

دهد در حالی که میزان تماشای دقت در مدل فوق نشان می. مدل تحلیلی اولیه حذف شدند

ای تفاوت چندانی از لحاظ جهت و میزان تأثیر مستقیم بر اعتماد تلویزیون داخلی و ماهواره

- های واسط با یک دیگر متفاوت بوده و مثالًدرگذاری بر متغیرند، از لحاظ تأثیرااجتماعی نداشته

حالی که میزان تماشای تلویزیون داخلی، تأثیر مثبتی بر احساس عدالت دارد، میزان تماشای

پس از حذف برخی مسیرها از مدل، ضرایب .گذاردای تأثیر منفی بر این متغیرمیتلویزیون ماهواره

مستقیم متغیرهای مستقل بر اعتماد اجتماعی اسبه شده به شکل آثار کلی، مستقیم، و غیرمسیر مح

: ی نه نشان داده شده استدر جدول شماره

مستقیم متغیرهاي مدل تحلیلی بر میزان اعتماد اجتماعیآثار مستقیم و غیر -ي نهجدول شماره

یک از متغیرهای مدل غیرمستقیم و تأثیرات کل هری تأثیرات مستقیم، دهنده جدول مذکور نشان

ی تأثیرات کلی متغیرهای مستقل بر متغیر های جدول در زمینه با توجه به داده. تحلیلی تحقیق است

کننده میزان بینی ترین پیش ترین و مهمشود که متغیر احساس عدالت، قوی وابسته، مشخص می

س از این متغیر، متغیرهای هنجار معامله متقابل، میزان تماشای پ. اعتماد اجتماعی دانشجویان است

ای، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و میزان تماشای تلویزیون داخلی به تلویزیون ماهواره

.اند ترین تأثیر را بر میزان اعتماد اجتماعی داشتههای بعدی، بیش ترتیب در رده

گیرينتیجه

اثر کل مستقیماثر غیر اثر مستقیم متغیرهاي مستقل

427/0 - 427/0 احساس عدالت

131/0 - 131/0 ي متقابلهنجار معامله

-120/0 -069/0 -051/0 ايمیزان تماشاي تلویزیون ماهواره

098/0 - 098/0 نگرش مثبت نسبت به اجراي قانون

028/0 084/0 -056/0 میزان تماشاي تلویزیون داخلی

ی آن ها با ارائه. روندشمار میهای بارز جهان معاصر بهپدیده شک ازهای جمعی بیرسانه

ی موضوعات متفاوت تحت تأثیر اطالعات گوناگون به مخاطبان، دانش و نگرش آنان را درباره

ترین یکی از مهم. کنندهای کنش در میان مخاطبان کمک میگیری الگودهند و به شکلقرار می

ها، تلویزیون با عنایت به فراگیری و عمق نفوذ پیام. تلویزیون است های جمعی در این زمینه،رسانه

ترین دهی به ابعاد گوناگونی از زندگی ذهنی و عینی بشر دارد که یکی از مهمسهم مهمی در شکل

نظران امری که صاحب. های تأثیرگذاری، اعتماد و از جمله اعتماد اجتماعی استاین عرصه

. اندلنر، اشتومکا، کلمن و گیدنز نیز بدان اشاره داشتهچون پاتنام، اوسمختلف هم

بستگی و علّی میان میزان تماشای نتایج حاصل از پژوهش حاضر که با هدف بررسی ارتباط هم

های داخلی و ماهواره ای با میزان اعتماد اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه مازندران و تلویزیون

دهد که استفاده از تلویزیون، پاتنام انجام شده است نیز نشان می ی رابرتبا به کارگیری نظریه

کننده میزان اعتماد تواند تعیینمستقیم، و در تعامل با سایر عوامل اجتماعی میطور غیرگرچه به

. بررسی فرضیات ارایه شده در پژوهش حاضر حاکی از آن است که. اجتماعی باشد

ی معکوس میان میزان تماشای تلویزیون رابطه ، مبنی بر وجودي نخست پژوهشفرضیه

ای تأیید شده خصوص تلویزیون ماهوارهبا میزان اعتماد اجتماعی، تنها در) ایماهواره/ داخلی(

دار میان میزان تماشای تلویزیون داخلی با میزان اعتماد اجتماعی، ی معنای رابطهعدم مشاهده. است

، جواهری و باالخانی )1388(توسط قدرتی و منصوریان های پیشین در راستای نتایج پژوهش

تواند ناشی از این باشد که اوالً؛ با توجه به این نتیجه می. است) 1384(و اجاقلو و زاهدی ) 1385(

های نوع مدیریت دولتی و فرهنگ محور در صدا و سیمای جمهوری اسالمی ایران، نوع برنامه

ثانیاً؛ . ه در آن بدبینی زیادی نسبت به افراد غریبه القا نگرددای است که سعی شدتلویزیونی به گونه

مطابق با سایر نتایج تحقیق حاضر، مشخص شده است که میزان تماشای تلویزیون داخلی با سایر

های داوطلبانه، نگرش مثبت نسبت به اجرای متغیرهای اجتماعی نظیر میزان فعالیت در انجمن

ی ی خود رابطهها نیز به نوبهی مثبت داشته است که این متغیرقانون، و احساس عدالت رابطه

بستگی نیمه تفکیکی میزان نظر گرفتن مقدار ضریب همالبته با در. اندمثبتی با اعتماد اجتماعی داشته

بستگی تفکیکی چنین مقدار ضریب همو هم)-053/0(تماشای تلویزیون داخلی با اعتماد اجتماعی

شاید دلیل دوم اندکی قانع ) -063/0(ی تلویزیون داخلی با اعتماد اجتماعی میان میزان تماشا

ها را به نمایش های تلویزیون داخلی تصویر چندان مثبتی از غریبهنظر برسد؛ یعنی برنامهتر بهکننده

-نهایی مانند میزان فعالیت در انجمی مثبتی که این متغیر با متغیردلیل رابطهگذارد، ولی بهنمی

هایداوطلبانه، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت دارد، این رابطه مثبت و غیر

ای با ی معکوس میان میزان تماشای تلویزیون ماهوارهی رابطهمشاهده. شده است) 067/0(دار معنا

و پاک های انجام شده توسط رسولی اعتماد اجتماعی در تحقیق حاضر نیز مطابق با نتایج پژوهش

بوده ) 2004(و گراس و دیگران ) 2009(، رومه و جمیسون )1389(نیا ، جعفری)1390(طینت

.است

/ داخلی(ی معکوس میان میزان تماشای تلویزیون ، مبنی بر رابطهي دوم پژوهشفرضیه

ی متقابل، نگرشهای داوطلبانه، هنجار معاملهبا متغیرهای میزان فعالیت در انجمن) ایماهواره

ی مستقیم میزان تماشای تلویزیون چنین رابطهمثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت و هم

صورت که بدین. با میزان فرصت طلبی نیز در برخی موارد تأیید شده است) ایماهواره/ داخلی(

خصوص درجز ها بهای با این متغیری مربوط به رابطه میان میزان تماشای تلویزیون ماهوارهفرضیه

ی معکوس میان میزان وجود رابطه. اندنگرش مثبت نسبت به اجرای قانون، همگی تأیید شده

های داوطلبانه، با نتایج پژوهش رومه و جمیسون تماشای تلویزیون با متغیر میزان فعالیت در انجمن

.مطابقت دارد) 2009(

های داوطلبانه، یزان فعالیت در انجمنحال، رابطه میان میزان تماشای تلویزیون داخلی با مبا این

نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون، و احساس عدالت مثبت بوده است؛ یعنی در این زمینه، عکس

ی مثبت میان میزان تماشای تلویزیون داخلی با میزان کشف رابطه. ی دوم تأیید شده استفرضیه

- های انجام شده توسط رسولی و پاکشهای داوطلبانه، در راستای نتایج پژوهفعالیت در انجمن

.بوده است) 1389(نیا و جعفری) 1390(طینت

های ی مثبت میان میزان فعالیت در انجمن، مبنی بر وجود رابطهي سوم پژوهشفرضیه

-داوطلبانه با هنجار معامله متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون، و احساس عدالت، و هم

.جز مورد اخیر تأیید شودطلبی، بهوس آن با میزان فرصتی معکچنین وجود رابطه

های داوطلبانه، ی مثبت میان میزان فعالیت در انجمن، مبنی بر رابطهي چهارم پژوهشفرضیه

ی متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون، و احساس عدالت با اعتماد اجتماعی هنجار معامله

جز مورد طلبی با میزان اعتماد اجتماعی بهمیان میزان فرصتی معکوس چنین، وجود رابطهو هم

ی مثبت میان درگیری و مشارکت مدنی با اعتماد اجتماعی در وجود رابطه. اخیر، تأیید شده است

و قریشی و صداقت ) 2003(، فریتاگ )2009(های مختلف از قبیل رومه و جمیسون پژوهش

ی متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای ن هنجار معاملهی مثبت میارابطه. تأیید شده است) 1388(

و کتابی ) 1387(زاده هایی از قبیل غالمقانون و احساس عدالت با اعتماد اجتماعی نیز در پژوهش

.نشان داده شده است) 1389(و دیگران

نظر گرفت این است که عنوان دستاورد نظری پژوهش حاضر درتوان بهچه که میدر کل، آن

چه پاتنام در فضای فرهنگی امریکا متصور بوده است، این صرف تماشای تلویزیون اوت با آنمتف

تواند بر میزان مشارکت مدنی و اعتماد اجتماعی اثر منفی بگذارد؛ بلکه باید در این نیست که می

شده ها، نوع محتوای ارائهطور کلی رسانهزمینه به مسائلی مانند نوع مدیریت بر تلویزیون و به

کنند نیز توجه ها در آن عمل میای که رسانهفرهنگی جامعه -ها، و شرایط اجتماعیتوسط آن

. داشت

ترین عامل مؤثر بر شود که مهمهای حاصل از پژوهش حاضر، مالحظه میمطابق یافتهعالوه، به

برعکس، این رسانه در نبوده است و ) ایماهواره/ داخلی(اعتماد اجتماعی، میزان تماشای تلویزیون

بینی در مقابل، متغیر احساس عدالت بهترین پیش. ی خاص دارای تأثیرات محدودی استاین زمینه

توان چنین استدالل کرد که جهت ایجاد، حفظ و لذا، می. ی میزان اعتماد اجتماعی بوده استکننده

های زم و اختصاص بودجههای فرهنگی الگذاریارتقای سطح اعتماد اجتماعی، در کنار سیاست

مقبول در سازمان صدا و سیما، ضروری است تا عوامل مؤثر بر احساس عدالت شناسایی شود و

های مختلف ها و نهادسازمان. ها، اقدامات مؤثری صورت پذیردبرای تحقّق و به فعلیت رساندن آن

های ها و بخشمنافع گروه تر که در آن توازن نسبی میانتوانند از طریق وضع قوانین عادالنهمی

های سیاسی و اجتماعی گوناگون در روند مختلف جامعه برقرار شده است، دخیل کردن جریان

های کشور، سعی در گیری از تمامی داشتهمنظور بهرههای مهم بهگیریسازی و تصمیمتصمیم

چنین در قدرت، و هم نظر گرفتن جایگاه آنانرعایت برخورد عادالنه با شهروندان مختلف بدون در

- ها و سایر گروهها، مذاهب، جنسیتسعی در توزیع عادالنه منابع ارزشمند جامعه در میان قومیت

.های اجتماعی تأثیر مثبتی بر وضعیت اعتماد اجتماعی در جامعه بگذارند

منابع

بررسی اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در بین «) 1384(اجاقلو، سجاد و زاهدی، محمدجواد .1

.125-92، صص 24ی شماره شناسی ایران،جامعه، »ساکنان شهر زنجان

آبادی، محمد افشانی، سید علیرضا؛ فاضل نجف آبادی، سمیه؛ حیدری، محمد؛و نوریان نجف .2

، 49ی شماره ي علوم اجتماعی،، فصلنامه»دینداری و اعتماد اجتماعی یپژوهشی در باب رابطه«، )1389(

.217-186ص

، ص 18ی شماره ي پژوهش،نمایه، »اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن«) 1380(امیرکافی، مهدی .3

10 -42.

اجتماعی هاي جمعی بر میزان اعتماد بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه«) 1384(باالخانی، قادر .4

دانشگاه تربیت معلم، استاد : شناسی، تهرانی جامعهی کارشناسی ارشد رشتهنامهپایان ،»در شهر تهران

.فاطمه جواهری: راهنما

هاي هایی براي کشوري ایتالیا و درستجربه: هاي مدنیدموکراسی و سنت) 1380(پاتنام، رابرت .5

.ی سالمانتشارات روزنامه: ی محمدتقی دلفروز، تهرانترجمه گذار،در حال

چاپ شده در ،»ي اجتماعی و زندگی عمومیي برخوردار، سرمایه جامعه«) 1384(پاتنام، رابرت .6

ی افشین خاکباز و ی اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، به کوشش کیان تاجبخش، ترجمهکتاب سرمایه

.نشر شیرازه: حسن پویان، تهران

ی اجتماعی سرپرستان های جمعی با سرمایهی استفاده از رسانهرابطه«) 1389(نیا، غالمرضا جعفری .7

.171-141، ص 38ی سال دهم، شماره ي رفاه اجتماعی،فصلنامه، »خانه وار در شهر خورموج

های جمعی بررسی تأثیر رسانه: ی جمعی و اعتمادرسانه«) 1385(جواهری، فاطمه و باالخانی، قادر .8

ي علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد،مجله، »)ی موردی شهروندان تهرانیمطالعه(بر اعتماد اجتماعی

.29-1، ص 7ی شماره

- ها و میزان سرمایهی میزان مصرف رسانهبررسی رابطه«) 1390(پور، جعفر و معتمدنژاد کاظم حسین .9

.173-129، ص 6ی شماره ي اجتماعی،برنامه ریزي رفاه و توسعه، »ی اجتماعی شهروندان تهرانی

-اطالعات سیاسی، »هاهای جمعی و کارکرد آننقش و اهمیت رسانه«) 1388(خالصی، پروین .10

.287-274، ص 262-261ی شماره اقتصادي،

گیري هاي جمعی در شکلبررسی نقش رسانه«) 1390(رسولی، محمدرضا و پاک طینت، داود .11

.94- 61، صص 1ي شماره ارتباطات، فرهنگ، »ي اجتماعی در بین شهروندان شهر یزدسرمایه

.نشر شیرازه:ي غالمرضا غفاري، تهرانترجمه شناختی،نظریه جامعه: اعتماد) 1387(زتومکا، پیوتر .12

پژوهش در (هاي داوطلبانه در ایران گونه شناسی انجمن«) 1381(سرایی، حسن و قاسمی، زهرا .13

.56-26 ، ص16ي شماره جامعه شناسی ایران،، »)هاي حمایتیانجمن

ي انواع اعتماد با اعتماد بررسی رابطه«، )1389(زاده، خلیل پور، محمود؛ رازقی، نادر؛ غالمشارع .14

.82-63، ص 11ي شماره مطالعات اجتماعی ایران،، »اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه مازندران

ان معمولی و نخبگان ي نگرش شهروندمقایسه«) 1387(اهللا و دغاقله، عقیل صدیق سروستانی، رحمت .15

.48-23، ص 14ي شماره ي علوم اجتماعی،نامه، »)مورد تهران بزرگ(جامعه در مورد عدالت اجتماعی

ي رفاه فصلنامه، »گیري اعتماد اجتماعی دانشجویانعوامل مؤثر بر شکل«) 1383(زاده، محمد عباس .16

.291-267، ص 15ي سال چهارم، شماره اجتماعی،

ي رشد آموزش علوم مجله، »ي اجتماعی و اعتماد اجتماعیسرمایه«) 1384(رضا عبد الرحمانی، .17

.40-32، ص 29ي شماره اجتماعی،

هاي داوطلبانه و میزان اعتماد بررسی رابطه بین عضویت در انجمن«) 1387(زاده، خلیل غالم .18

: مازندران، استاد راهنما شناسی، بابلسر، دانشگاهي جامعهي کارشناسی ارشد رشتهنامهپایان ،»اجتماعی

.پورمحمود شارع

بررسی میزان اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در بین دانشجویان «، )1386(قدیمی، مهدي .19

، 53ي شماره ي ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی،ي دانشکدهپژوهشکده، »هاي زنجاندانشگاه

.356-325ص

اجتماعی مرتبط با - بررسی نقش عوامل فرهنگی«) 1388(قریشی، فخرالسادات و صداقت، کامران .20

.102- 75، ص 36ي سال بیستم، شماره شناسی کاربردي،جامعه، »اعتماد اجتماعی شهروندان تبریز

سنجش اعتماد «) 1389(کتابی، محمود؛ ادیبی سده، مهدي؛ قاسمی، وحید و صادقی ده چشمه، ستار .21

سال شناسی کاربردي،جامعه، «هاي چهارمحال و بختیاريتماعی و عوامل مؤثر بر آن در مراکز شهرستاناج

.122-97، ص 40ي بیست و یکم، شماره

.نشر نی: ي منوچهر صبوري، تهرانترجمه بنیاد هاي نظریه اجتماعی،) 1386(کلمن، جیمز .22

.مازیار: ي باقر پرهام، تهرانترجمه اعی،فرهنگ علوم اجتم )1382(گولد، جولیوس و کولب، ویلیام .23

رهیافت : هاي آنکنندهاعتماد اجتماعی و تعیین«) 1388(منصوریان، محمدکریم و قدرتی، حسین .24

سال بیستم، شناسی کاربردي،جامعه، »)شهر سبزوار: مورد مطالعه(نهادمحور یا رهیافت جامعه محور؟

.215-189، ص 34ي شماره

٢٥. Amaney, Jamal (٢٠٠٧) «When Is Social Trust A Desirable Outcome? Examining Levels of Trust in the Arab World», Comparative Political Studies, Vol ٤٠, No ١١: pp ١٣٣٩-١٣٢٨. ٢٦. Delhey, Jan & Newton, Kenneth (٢٠٠٣) «Who Trusts: The Origins of Social Trust in Seven Societies»,European Societies,Vol ٥ No ٢:pp ١٣٧-٩٣. ٢٧. Freitag, Markus (٢٠٠٣) «Social Capital in (Dis)Similar Democracies: the Development of Generalized Trust in Japan and Switzerland», Comparative Political Studies, Vol ٣٦, No ٨: pp ٩٦٦-٩٣٦. ٢٨. Gross, Kimberly; Aday, Sean; Brewer, Paul R. (٢٠٠٤) «A Panel Study of Media Effects on Political and Social Trust after September ٢٠٠١ :١١», The Harvard International Journal of Press/Politics, Vol ٩, No ٤: pp ٩٤-٧٣. ٢٩. Herreros, Francisco & Criado, Henar (٢٠٠٨) «The State and the Development of Social Trust», International Political Science Review, Vol ٢٩, No ١: pp ٧١-٥٣. ٣٠. Moy, Patricia & Scheufele, Dietram A. (٢٠٠٠) «Media Effects on Political and Social Trust», Journalism and Mass Communication Quarterly, Vol ٧٧, Issue ٤: pp ٧٥٩-٧٤٤. ٣١. Newton,Kenneth(٢٠٠١) «Trust, Social Capital, Civil Society, & Democracy», international Political Science Review, Vol ٢٢, No ٢: pp ٢٠١-٢١٤. ٣٢. Putnam, Robert D. (١٩٩٥a) «Bowling Alone: America’s Declining Social Capital», Journal of Democracy, Vol ٦, No ١: pp ٧٨-٦٥. ٣٣. ------, ----- (١٩٩٥b) «Tuning in, Tuning out: The Strange Disappearance of Social Capital in America», PS: Political Science and Politics, Vol ٢٨, No ٤:pp ٦٨٣-٦٦٤. ٣٤. Rahn, Wendy M. & Transue, John E. (١٩٩٨) «Social Trust and Value Change: The Decline of Social Capital in American Youth; ١٩٩٥-١٩٧٦», Political Psychology, Vol ١٩, No ٣: pp ٥٦٥-٥٤٥. ٣٥. Romer, Daniel and Jamieson, Kathleen Hall (٢٠٠٩) «Building Social Capital in Young People: the Role of Mass Media and Life Outlook», Political Communication, Vol ٢٦, Issue ١: pp ٨٣-٦٥. ٣٦. Schmitt-Beck, Rdiger and Wolsing, Ansgar (٢٠١٠) «European TV Environments and Citizens’ Social Trust: Evidence from Multilevel Analyses», Communications, Vol ٣٥, Issue ٤: pp ٤٨٣-٤٦١. ٣٧. Uslaner, Eric.M.(١٩٩٨) «Social Capital, Television, and the Mean World: Trust, Optimism, and Civic Participation», Political Psychology, Vol ١٩, No ٣, pp ٤٦٧-٤٤١.

٣٨. Welch, Michael; Rivera, Roberto; Conway, Brian; Yonkoski, Jenifer; Lupton, Paul; Giancola, Russell (٢٠٠٥) «Determinants and Consequences of Social Trust», Sociological Inquiry, Vol ٧٥, No ٤: pp ٤٧٣-٤٥٣.

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������